Metody pomiaru kapitału intelektualnego

Metody pomiaru kapitału intelektualnego

Mgr inż. Przemysław Dominiak

Istota zagadnienia

„Menedżerowie zmagają się tu i teraz, by dostosować się do zmian w przesunięciu środka ciężkości ekonomicznej: w przejściu od zarządzania i mierzenia aktywów fizycznych i finansowych, do kultywacji i uznania wiedzy jako najistotniejszego aktu kreacji wartości.(…) Zapytajcie menedżera któregokolwiek przedsiębiorstwa, jaki odsetek całkowitej wartości przypisałby aktywom niematerialnym – wszystkiemu od indywidualnych umiejętności i know-how, po systemy informatyczne, wzory i znaki handlowe oraz relacje z dostawcami i klientami – i uzyskacie tę samą odpowiedź: ponad 80%.”Źródło: P.LaBarre, The Rush on Knowledge, „Industry Week”, 19.02.1996 r., s. 53 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11]

Lars Kolind, prezes duńskiej spółki wytwarzającej aparaty słuchowe Otion Holding A/S, która odnotowała wzrost wartości ze 150 mln duńskich koron (1991 r.) do 2,4 mld (2001 r.) z czego zaledwie 400 mln ujawnionych jest w bilansie, powiedział:„Cała nasza rachunkowość, wszystkie zasady wprowadzane przez rząd i giełdę, wszystkie zasoby, wszystko koncentruje się na kapitale, co jest pomysłem strasznie głupim, gdyż 2 miliardy koron kapitału intelektualnego to pięć razy więcej!”

Źródło: Ibidem, s. 53-54 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11-12]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego 2/56

Pojęcie „kapitał intelektualny”

Termin „kapitał intelektualny” używany jest często zamiennie z terminem: „własność intelektualna”, „aktywa intelektualne” i „aktywa wiedzy”, przy czym:

Kapitał intelektualny – może być rozumiany jako cały majątek wynikający z wiedzy (sama wiedza lub rezultat procesu jej transformacji)

Własność intelektualna – jest elementem KI i jest prawnie zdefiniowana (prawa własności do patentów, znaków towarowych, prawa autorskie)

Aktywa intelektualne, Aktywa wiedzy – ich definicja jest mało konkretna; pojęcia szersze od własności intelektualnej


Stowarzyszenie The Society of Management of Canada (1998 r.):„Aktywa intelektualne to aktywa oparte na wiedzy, które są własnością firmy i które w przyszłości będą źródłem korzyści dla firmy.”[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 58]

Tom Stewart:[KI to] „coś czego nie możesz dotknąć, ale co może uczynić cię bogatym”.„Działalność każdego przedsiębiorstwa zależy od patentów, procesów, umiejętności menedżerów, technologii, informacji o konsumentach i dostawcach a także doświadczenia. Ta całościowa wiedza tworzy kapitał intelektualny.”[Ibidem]

Larry Prusak, rzecznik prasowy Ernst & Young, na temat KI mówi, że jest to:materia intelektualna, która została zmaterializowana, uchwycona i wykorzystana do stworzenia wysoko wartościowych aktywów.[Ibidem, s. 59]


Pojęcie „kapitał intelektualny” – cd

Pojęcie „kapitał intelektualny” – cd Gordon Petrash z firmy Dow definiuje kapitał intelektualny jako:

wiedzę posiadającą możliwość przekształcania się w wartość.[Ibidem]

Karl Erik Sveiby definiując KI wiąże go z definicją zarządzania wiedzą:„Kapitał intelektualny i zarządzanie wiedzą to pojęcia bliźniacze – dwa konary tego samego drzewa”.Główną różnicą jest stopień dynamiki tych dwóch pojęć: kapitał intelektualny postrzegany jest jako kategoria statyczna, zarządzanie wiedzą zaś – jako aktywny proces tworzenia, kodyfikowania, przetwarzania, transferowania wiedzy.[Sokołowska, 2005, s. 13]

Arian Ward twierdzi, iż kapitał intelektualny to suma funkcjonujących w przedsiębiorstwie „wysp wiedzy”. Przedsiębiorstwo ma za zadanie tworzenie między nimi powiązań i koordynację wiedzy pracowników w sposób zapewniający odnoszenie korzyści, zarówno w wymiarze jednostkowym (pracownicy), jak i całościowym (przedsiębiorstwo).[Ibidem, s. 14]


Pojęcie „kapitał intelektualny” – cd Jednak najbardziej rozpowszechnioną definicją kapitału intelektualnego jest

definicja, która jest wynikiem badań prowadzonych w przedsiębiorstwie działającym w branży ubezpieczeniowej „Skandia” na początku lat 90.Leif Edvinsson, dyrektor ds. KI w Skandii:

Kapitał intelektualny = kapitał ludzki + kapitał strukturalny

Kapitał ludzki jest rozumiany jako połączona wiedza, umiejętności, innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników do sprawnego wykonywania zadań. Jest w sposób zatem w sposób nieodłączny związany z pracownikiem. Odejście pracowników z przedsiębiorstwa może wiązać się z zanikiem „pamięci organizacyjnej”.

Kapitał strukturalny jest efektem ukierunkowanych działań ludzi. Może przyjmować postać baz danych o klientach, uzyskanych koncesji, oprogramowania komputerowego, struktury organizacji, systemów przepływu informacji, procedur i innych dokumentów org. itp. W przeciwieństwie do kapitału ludzkiego może być własnością przedsiębiorstwa.

[Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46]


Metody pomiaru KI – klasyfikacjaPodział metod pomiaru wartości KI przedsiębiorstwa (wg K. E. Sveiby’ego) [Strojny, 2003, s. 105-106]:

1.1. Oparte o kapitalizacjOparte o kapitalizację ę rynkowrynkowąą (umożliwiające określenie różnicypomiędzy wartością księgową przedsiębiorstwa a jego rzeczywistą): wskaźnik „Q” Tobina, MV/BV.

2.2. Oparte o zwrot na aktywach (ROA)Oparte o zwrot na aktywach (ROA):Ekonomiczna wartość dodana (EVA), CIV (Calculated Intangible Value), KCE (Knowledge Capital Earnings), VAIC (Value Added Intellectual Coefficiency), HRCA (Human Resources Costing and Accounting).

3.3. BBezpoezpośśredniego pomiaru kapitału intelektualnegoredniego pomiaru kapitału intelektualnego (pozwalające na szacowanie pieniężnej wartości poszczególnych elementów KI):IAV (Intangible Assets Valuation), TVC (Total Value Creation), czy IVM (Inclusive Valuation Methodology).

4.4. Kart punktowychKart punktowych (pozwalają one na identyfikację i pomiar poszczególnych składników aktywów niematerialnych za pomocą wskaźników niepieniężnych):Zrównoważona Karta Wyników (BSC- Balanced Scorecard), Nawigator Skandii, IC-Rating, Platforma wartości czy Monitor aktywów niematerialnych (IAM – Intangible Assets Monitor).


Metody pomiaru KI

KARTY PUNKTOWE


Model Skandii

Szwedzka grupa ubezpieczeniowa Skandia twierdziła zawsze, że kapitał intelektualny jest co najmniej tak samo ważny, jak kapitał finansowy. W roku 1991 powołano jednostkę odpowiedzialną za rozwój metod, pozwalających na opisanie kapitału intelektualnego Skandii. Profesor Leif Edvinsson został powołany na pierwsze w świecie stanowisko dyrektora ds. kapitału intelektualnego [Skuza, 2003, s. 198].


Schemat wartości rynkowej Skandii


WARTOŚĆ RYNKOWA

Kapitał finansowy Kapitał intelektualny

Kapitał ludzki Kapitał strukturalny

Kapitał związany z klientami Kapitał oragnizacyjny

Kapitał innowacyjny Kapitał procesów

Własność intelektualna Aktywa niematerialne

Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 94]

Kapitał strukturalny wg Skandii1. Kapitał związany z klientami:

relacje z klientami, ich lojalność, wrażliwość na ceny, czas współpracy

2. Kapitał organizacyjny:

Kapitał innowacyjny

Własność intelektualnaWłasność intelektualnanp. patenty, wzory i nazwy handlowe

Aktywa niematerialneAktywa niematerialne:pozostałe aktywa nieprzeliczalne (np. teoria, zgodnie z którą kierowane jest przedsiębiorstwo)

Kapitał procesówObejmuje te procedury, techniki i programy pracownicze, które

zwiększają efektywność wytwarzania lub dostawy usług.

[Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46]


4 fazy rozwoju KI wg L. Edvinssona

1. Wizualizacja – przedstawienie przedsiębiorstwa w formie drzewa, co sugeruje, że to co znajduje się niżej jest ściśle związane z tym co znajduje się na górze. Kapitał intelektualny utożsamiany jest z korzeniami. W Skandii wręcz mówi się:

Firma jest jak drzewo. Część jest widoczna – jej owoce,część natomiast jest ukryta – jej korzenie.

Jeśli skoncentrujemy się tylko na owocach i zignorujemy korzenie, drzewo to zginie.

Aby drzewo mogło rosnąć i wydawać owoce musi być ktoś, kto zadba o korzenie.


4 fazy rozwoju KI wg L. Edvinssona – cd

2. Wzmacnianie kapitału ludzkiego (zarządzanie wiedzą): poszukiwanie i rekrutowanie nowych utalentowanych pracowników, motywowaniu pracowników do bardziej twórczego działania, wymiany wiedzy itp.

3. Transformację kapitału ludzkiego w kapitał strukturalny – jest to proces kodyfikowania wiedzy w ten sposób, by mogła być ona wykorzystywana przez szersze grono pracowników i by pozostała w organizacji.

4. Wzmacnianie kapitału strukturalnego – poprzez inwestycje w kapitał strukturalny organizacji.

[Jarugowa A., Fijałkowska J., 2002, s. 96]


Nawigator Skandii


Rozwój

Finanse

Klienci ProcesyLudzie

Kapitałintelektualny

Otoczenie zewnętrzne

Przyszłość

Teraźniejszość

Przeszłość

Źródło: [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56]

Elementy Nawigatora Skandii Kształtem Nawigatora jest dom (organizacja).

Nawigator nie składa się z typów kapitałów, lecz z pięciu elementów – „obszarów” koncentracji:

Obszar finansowy (1) – strych – symbolizuje przeszłość przedsiębiorstwa

Obszar kliencki (2), Obszar procesów (3) – ściany – teraźniejszość

Obszar rozwoju (4) – fundamenty – przyszłość

Obszar ludzki (5) – serce domu

[Edvinsson, Malone, 2001, s. 56-57; Ludwiczyński – red. (Dobija), 2000, s. 348-349]


Raport Skandii o KI

Obszarom, do których odwołuje się Nawigator IC (KI), Skandia przyporządkowała zestawy wskaźników je opisujących. W ten sposób, w roku 1994 powstał pierwszy Raport Roczny IC.

Standardowy model Raportu Rocznego IC, składa się ze 111 różnych wskaźników [Edvinsson, Malone, 2001, s. 129-132].


Przykłady wskaźników obszaru finansowego (18)


OBSZAR FINANSOWY

Lp.Pozycja

Jednostka

1. Aktywa ogółem USD

2. Aktywa ogółem na jednego zatrudnionego USD

3. Przychody / Aktywa ogółem %

4. Zyski / Aktywa ogółem %

5. Przychody wynikające z operacji nowych jednostek USD

6. Zyski wynikające z operacji nowych jednostek USD

7. Przychody na jednego zatrudnionego USD

8.Czas poświęcony dzielony przez obecność

pracowników%

9. Zyski na jednego zatrudnionego USD

10. Wskaźnik straconych klientów do średniej w sektorze %

11. Przychody od nowych klientów / Przychody ogółem %

Przykłady wskaźników obszaru klientów (20)


OBSZAR KLIENTÓW

Lp.Pozycja

Jednostka

1. Udział w rynku USD

2. Liczba klientów #

3. Roczna sprzedaż na jednego klienta USD

4. Liczba straconych klientów #

5. Przeciętna długość związku z klientem #

6. Przeciętna wielkość klienta USD

7. Rating klienta %

8. Liczba wizyt klienta w przedsiębiorstwie #

9.Liczba dni poświęconych na wizyty u

klienta#

10. Klienci / Pracownicy %

11. Pracownicy generujący przychody USD

Przykłady wskaźników obszaru procesów (19)


OBSZAR PROCESÓW

Lp.Pozycja

Jednostka

1. Koszty administracyjne / Przychody ogółem #

2. Koszty błędów administracyjnych / Przychody zarządu %

3. Czas przetwarzania #

4. Kontrakty wypełnione bezbłędnie #

5. Punkty funkcyjne na jednego zatrudnionego w miesiącu #

6.Liczba komputerów osobistych i laptopów na

pracownika#

7. Wydajność sieci na jednego pracownika #

8. Koszty administracyjne na pracownika USD

9. Koszty informatyczne na pracownika USD

10. Koszty informatyczne / Koszty administracyjne %

Przykłady wskaźników obszaru rozwoju (32)


OBSZAR ROZWOJU

Lp.Pozycja

Jednostka

1. Koszty podnoszenia kwalifikacji na jednego pracownika USD

2. Indeks satysfakcji pracowników #

3. Inwestycje w relacje na jednego klienta USD

4.Udział godzin szkoleniowych w ogólnej liczbie godzin

pracy%

5. Udział godzin rozwoju w ogólnej liczbie godzin pracy %

6. Udział możliwości %

7. Nakłady na badania i rozwój / Koszty administracyjne %

8. Koszty szkoleniowe na jednego pracownika USD

9. Koszty szkoleniowe / Koszty administracyjne %

10. Nakłady na rozwój biznesu / Koszty administracyjne %

Przykłady wskaźników obszaru ludzkiego (22)


OBSZAR LUDZKI

Lp.Pozycja

Jednostka

1. Indeks przywództwa %

2. Indeks motywacji %

3. Indeks umocowania #

4. Liczba pracowników #

5. Fluktuacja pracowników %

6. Przeciętna długość zatrudnienia w spółce #

7. Liczba kierowników #

8. Liczba kobiet na stanowiskach kierowniczych #

9. Przeciętny wiek pracowników #

10.Czas poświęcony na szkolenia (liczba dni

rocznie)#

Pomiar wartości KI

Skandia zaproponowała następujące równanie kapitału intelektualnego w organizacji:

organizacyjny kapitał intelektualny = i * C

gdzie:C – wartość kapitału intelektualnego wyrażona w dolarach,i – współczynnik wydajności organizacji w wykorzystaniu kapitału intelektualnego.

[Edvinsson, Malone, 2001, s. 129]


Pomiar wartości KI – składowa C


Wszystkie wielkości dla roku fiskalnego

Lp. Pozycja

1. Przychody wynikające z operacji nowych jednostek (nowych programów, usług)

2. Inwestycje w rozwój nowych rynków (klientów, programów)

3. Inwestycje w rozwój branży

4. Inwestycje w rozwój nowych kanałów

5. Inwestycje w technologię informacyjną dla sprzedaży, serwisu i wsparcia

6. Inwestycje w technologię informacyjną dla administracji

7. Zmiana zapasów technologii informacyjnej

8. Inwestycje we wsparcie dla klientów

9. Inwestycje w serwis dla klientów

10. Inwestycje w szkolenia dla klientów

11. Wydatki na klientów nie związane z produktami

12. Inwestycje w rozwój kwalifikacji pracowników

13. Inwestycje w szkolenia dla pracowników

14. Wykształcenie wyjątkowe dla pracowników nie umieszczonych w przedsiębiorstwie

15. Inwestycje w szkolenia, komunikację i wsparcie wyjątkowe dla pełnoetatowych stałych pracowników

16. Programy szkoleniowe wyjątkowe dla pełnoetatowych tymczasowych pracowników

17. Programy szkoleniowe wyjątkowe dla niepełnoetatowych tymczasowych pracowników

18. Inwestycje w rozwój aliansów/join venture

19. Aktualizacje systemów elektronicznej wymiany danych i elektronicznych systemów sieciowych

20. Inwestycje w rozwój marki (logo, nazwy)

21. Inwestycje w nowe patenty, prawa autorskie

21 wskaźników reprezentujących 5 obszarów Nawigatora

Wskaźniki:

1-4 – rozwój nowej działalności

5-7 – inw. w technologię informacyjną

8-11 – rozwój klientów

12-17 – rozwój pracowników

18-19 – alianse

20-21 – marki i własność intelektualna

Pomiar wartości KI – składowa i


Wszystkie wielkości bieżące

Lp.Pozycja

1. Udział w rynku

2. Indeks zadowolonych klientów

3. Indeks przywództwa

4. Indeks motywacji

5. Indeks zasobów badawczo-rozwojowych w stosunku do zasobów ogółem

6. Indeks godzin szkoleniowych

7. Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości

8. Retencja (wskaźnik zatrzymania) pracowników

9.Wydajność administracyjna / Przychody (odwrotność wskaźnika: Błędy

administracyjne / Przychody)

9 wskaźników reprezentujących 5 obszarów Nawigatora

Współczynnik wydajności organizacji w wykorzystaniu KI:

i = (n/x),gdzie: n – suma wartości dziesiętnych wskaźników

wydajności,x – ilość tych wskaźników (tu: 9).

Przykład pomiaru wartości KIJako przykład rozważmy organizację z następującymi wskaźnikami wydajności:

1. Udział w rynku = 0,392. Indeks zadowolonych klientów = 0,653. Indeks przywództwa = 0,444. Indeks motywacji = 0,545. Indeks zasobów badawczo-rozwojowych = 0,876. Indeks godzin szkoleniowych = 0,947. Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości = 0,888. Retencja pracowników = 0,879. Wydajność administracyjna / Przychody = 0,85

Zgodnie z powyższym równaniem otrzymujemy współczynnik wydajności na poziomie i = 71%.

Jeśli bezwzględna wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa wynosi 180 milionów dolarów, wówczas ogólna względna miara kapitału intelektualnego spółki wyniesie:

i C = 0,71 * 180 milionów USD = 128,6 milionów USD.


Model IC RatingTM

Model IC Rating został opracowany przez Intellectual Capital Sweden AB w oparciu o teorie skonstruowane przez znanych w dziedzinie zarządzania wiedzą oraz kapitału intelektualnego specjalistów (takich jak: Leif Edvinsson, Baruch Lev oraz Tom Stewart) oraz przy ich bezpośredniej współpracy.[Gudkova, 2002, s. 11]

Przedsiębiorstwo Intellectual Capital AB powstało w marcu 1997 roku z inicjatywy Leifa Edvinssona, wcześniejszego dyrektora ds. kapitału intelektualnego w Skandii oraz A-Com, która jest największą korporacją zajmującą się reklamą i komunikacją marketingową w Szwecji.[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113]


Schemat KI w modelu IC Rating


Kapitał strukturalny organizacyjny

KAPITAŁ INTELEKTUALNY

Kapitał ludzki Kapitał strukturalny relacji

Własność Intelektualna

ProcesySposób na

biznesPracownicy

Sieć wzajemnych

powiązańKlienciMarka

Kadra zarządzająca

Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 572]

Metodologia IC Rating IC Rating opiera się na zbieraniu danych zarówno od

zewnętrznych, jak i od wewnętrznych interesariuszy przedsiębiorstwa na podstawie ankiet, wywiadów z zarządem, pracownikami, klientami, dostawcami itd.

[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113]

W IC Rating ocenia się ponad 200 czynników. Opisują one kapitał ludzki, kapitał strukturalny organizacyjny oraz kapitał strukturalny relacyjny, a więc wszystkie składowe kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa według koncepcji IC Ratingu.

[Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60]


Rezultaty IC Rating

Rezultaty ratingu prezentowane są na trzech poziomach:

1. poziomie zarządczym,

2. poziomie operacyjnym,

3. poziomie respondenta.

[Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 577]


Rezultaty IC Rating – poziom zarządczy

Przedstawia się na nim ogólny stan przedsiębiorstwa w postaci miar ilościowych i jakościowych, w trzech perspektywach:

perspektywa wydajności obrazuje obecną efektywność aktywów intelektualnych,

perspektywa odnowy wyznacza wysiłki jakie przedsiębiorstwo powinno podjąć w celu zwiększenia posiadanego kapitału intelektualnego,

perspektywa ryzyka określa jakie jest ryzyko spadku obecnej efektywności aktywów intelektualnych.

[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 116]


Rezultaty IC Rating – poziom zarządczy – cd


Efektywność Odnowa Ryzyko

AAA – wybitnie wysoka efektywność AAA – wyjątkowo silne dążenie do odnowy

– ryzyko porażki bez znaczenia

AA – bardzo wysoka efektywność AA – bardzo silne dążenie do odnowy R – nieznaczny poziom ryzyka

AA – wysoka efektywność A – silne dążenie do odnowy RR – wysoki poziom ryzyka

BBB – relatywnie wysoka efektywność

BBB – relatywnie silne dążenie do odnowy RRR – bardzo wysoki poziom ryzyka

BB – przeciętna efektywność BB – przeciętne dążenie do odnowy

B – relatywnie niska efektywność B – relatywnie niskie dążenie do odnowy

CCC – niska efektywność CCC – słabe dążenie do odnowy

CC – bardzo niska efektywność CC – bardzo słabe dążenie do odnowy

C – wyjątkowo niska efektywność CC – wyjątkowo słabe dążenie do odnowy

D – brak efektywności D – brak dążenia do odnowy

Perspektywy mierzone są za pomocą skali inspirowanej na terminologii Standard & Poor.

Źródło: [Hofman-Bang, Martin, 2005]

Rezultaty IC Rating – poziom zarządczy – cd


Przykład oceny kapitału intelektualnego na poziomie zarządczym:


Rezultaty IC Rating – poziom operacyjny


Poziom operacyjny dostarcza dodatkowych szczegółów. IC Rating wykorzystuje technikę prezentacji zwaną wykresem radarowym [Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60].

Przykład – wskaźniki z obszaru klienckiego:


Rezultaty IC Rating – poziom respondenta

Żeby zrozumieć w pełni poziom operacyjny, został przyjęty dodatkowy poziom szczegółów. W wywiadach, respondenci (klienci, dostawcy, odbiorcy) proszeni są by dać komentarze do ich ratingowych odpowiedzi. Te odpowiedzi są kategoryzowane zgodnie z pytaniami i kategoriami zawartymi w dokumencie pisemnym.

[Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579]


Platforma wartości Koncepcję platformy wartości opracował Huberta Saint-Onge

(Canadian Imperial Bank of Commerce), we współpracy z Charlsem Armstrongiem (Armstrong World Industries), Gordonem Petrashem (Dow Chemical Comapny) i Leifem Edvinssonem (Skandia).

[Wyrzykowska, 2008, s. 161]

Model ten zakłada, że przedsiębiorstwo jest w stanie tworzyć swoją wartość finansową w oparciu o będący w jej dyspozycji kapitał intelektualny, jedynie gdy wszystkie jego elementy składowe równomiernie współdziałają ze sobą.

[Kasiewicz, Kicińska, Rogowski, 2006, s. 87]


Schemat platformy wartości

Z tego modelu można wysunąć dwa istotne wnioski:

1. Wartość przedsiębiorstwa nie wynika z pojedynczego składnika kapitału intelektualnego, ale z interakcji (przepływu wiedzy) między nimi wszystkimi.

2. Jeśli nawet przedsiębiorstwo jest bardzo silne pod względem dwóch składników kapitału intelektualnego, lecz trzeci składnik jest słaby lub – co gorsza – źle ukierunkowany (np. niewłaściwa baza klientów), wtenczas przedsiębiorstwo nie ma żadnej możliwości przekształcenia kapitału intelektualnego w wartość (kapitał finansowy).

[Edvinsson, Malone, 2001, s. 107]


KAPITAŁKLIENCKI

KAPITAŁORGANIZACYJNY

KAPITAŁLUDZKI

WARTOŚĆ

Przepływ wiedzyLEGENDA:

Źródło: [Allee, 1999, s. 125]

Elementy KI w modelu platformy wartości


KAPITAŁ LUDZKI KAPITAŁ KLIENTÓW (RELACJI)

Know-how Wykształcenie Kwalifikacje zawodowe Wiedza związana z wykonywaną pracą Predyspozycje zawodowe Predyspozycje psychometryczne Przedsiębiorczość, zapał, innowacyjność,

zdolności, zmienność

Znak firmowy Klienci Lojalność klientów Nazwa firmy Kanały dystrybucji Współpraca z innymi przedsiębiorstwami Umowy koncesjonowane Korzystne kontrakty Umowy franchisingowe

KAPITAŁ ORGANIZACYJNY (STRUKTURALNY)

Własność intelektualna Patenty Prawa autorskie Prawa do wzorów Tajemnica handlowa Znak handlowy Wyróżniające usługi

Aktywa infrastrukturalne Filozofia zarządzania Kultura organizacyjna Procesy zarządzania System informacyjny System powiązań Relacje finansowe

Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 84]

Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości


KAPITAŁ LUDZKI

Wskaźnik Interpretacja

Odsetek zatrudnionych z wyższym wykształceniem lub średni poziom wykształcenia zatrudnionych.

Zdolność do inteligentnego myślenia.

Fluktuacja doświadczonego personelu. Stabilizacja zasobów wiedzy.

Średni poziom doświadczenia (liczba lat przepracowanych w przedsiębiorstwie, w zawodzie, na określonym stanowisku).

Jakość zasobów wiedzy.

Odsetek dochodów od klientów, których usatysfakcjonowanie wymaga od pracowników ciągłego zdobywania nowych umiejętności.

Innowacyjność, tworzenie nowej wiedzy lub poszerzanie już istniejącej.

Zadowolenie pracowników (badane na podstawie kwestionariuszy).

Siła związków z przedsiębiorstwem i skłonność do dzielenia się wiedzą.

Koszty szkoleń i edukacji na jednego pracownika. Inwestycje w przekazywanie lub poszerzanie wiedzy.

Wartość dodana na jednego pracownika. Wskaźnik zysku, który co najmniej w niewielkim stopniu jest zdeterminowany przez poziom wiedzy.

W. R. Bukowitz i R. L. Williams opracowały schemat oceny kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości nazwany przez Autorki generatorem wskaźników pomiaru.

[Mikuła, Pietruszka-Ortyl, Potocki, 2002, s. 67-68]

Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości – cd


KAPITAŁ KLIENCKI


Odsetek pracowników poświęcających większość swojego czasu na kontakty z klientami.

Wielkość i zakres związków z klientami.

Odsetek transakcji powtarzających się. Stabilność związków z klientami.

Odsetek transakcji z największymi klientami w ogólnej liczbie transakcji.

Jakość związków.

Procentowa zmiana dochodów na jednego klienta. Zakres związków i/lub wielkość związków w zależności od wyznaczonych celów strategicznych.

Odsetek dochodów z transakcji z klientami wyrażającymi dobrą opinię o przedsiębiorstwie.

Siła związków, możliwość wykorzystania ich aby wytworzyć nowe związki.

Odsetek zawartych z klientami umów o współpracy. Zasięg przepływów wiedzy i wartość tworzenia związków z klientami.

Satysfakcja klientów. Stabilność związków z klientami.

Pomiar kapitału intelektualnego w modelu platformy wartości – cd


KAPITAŁ ORGANIZACYJNY


Odsetek dochodów zainwestowanych w system zarządzania wiedzą (lub system technologii informatycznej (IT), który jest częścią zarządzania wiedzą).

Stopień przywiązywania uwagi do tworzenia, gromadzenia i rozpowszechniania różnego rodzaju wiedzy, którą można stosować.

Procent dochodów ze sprzedaży nowych produktów. Innowacje, realizacja tworzenia i zastosowania wiedzy.

Procent dochodów uzyskiwanych dzięki wymagającym klientom (klientom, których obsługa wymaga ciągłego inwestowania).

Sukces w tworzeniu wiedzy i nowych procesów jako rezultat wymagań klientów i/lub produkty, które mogą być ulepszane w rezultacie tych działań.

Procent nowo zatrudnionych pracowników. Wielkość wiedzy bazowej.

Średni czas opracowywania nowego produktu. Innowacje, dystrybucja i zastosowanie wiedzy.

Średni czas dostosowywania się do potrzeb (wymagań) klientów. Zdolność gromadzenia i zastosowania wiedzy.

Procentowy udział ze sprzedaży produktów firmowych (zazwyczaj opatentowanych).

Zdolność kreowania nowej wiedzy i generowania zysku z jej zastosowania.

Wkład jednego pracownika w zakresie tworzenia wiedzy bazowej (w stosunku rocznym).

Sukces w tworzeniu wiedzy bazowej.

Wskaźniki stopnia wykorzystania wiedzy bazowej. Potencjał w zakresie rozbudowy (poszerzania) wiedzy bazowej.

Metody pomiaru KI

OPARTE O ZWROT NA AKTYWACH

(ROA)


Metoda KCETM 1

Metoda przychodu z kapitału wiedzy KCE (Knowledge Capital Earnings) została opracowana przez B. Leva, wykładowcę w Stern Business School w Nowym Jorku.

Autor metody stara się poprzez analizę zwrotu z fizycznych i finansowych kapitałów ustalić ekonomiczną wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa.


1 Na podstawie: [Ujwary-Gil, s. 64-72]

Metoda KCE – cd

Punktem wyjścia metody KCE jest produkcyjna funkcja przedsiębiorstwa:

gdzie:EW – ekonomiczny wynik przedsiębiorstwa,

Kfiz – kapitał fizyczny,

Kfin – kapitał finansowy,KI – kapitał intelektualny,a, b, c – współczynniki produktywności poszczególnych kapitałów.


KIcKbKaEW finfiz

Metoda KCE – cd

Metoda KCE składa się z 7 etapów wymagających odrębnych obliczeń.

Etap I Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa

B. Lev proponuje uwzględniać przychody osiągnięte w trzech latach przeszłych i prognozy przychodów na trzy lata przyszłe, przy czym współczynnik dla lat przyszłych jest podwojony.

gdzie:

ZPP – znormalizowane przychody przedsiębiorstwa,

PPt – przychody przedsiębiorstwa w roku t-tym.


9

*2 32112 tttttt PPPPPPPPPPPP

ZPP

Metoda KCE – cd Etap II Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa

wynikających z wykorzystania kapitału fizycznego

gdzie:

ZPPfiz – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał fizyczny,

ROAfiz – stopa zwrotu kapitału fizycznego,

Kfiz – wartość kapitału fizycznego (jako część księgowej wartości przedsiębiorstwa).

Przyjmując tu wewnętrzną stopę zwrotu z aktywów (ROA) dla konkretnego przedsiębiorstwa łatwo jest popełnić błąd. B. Lev proponuje przyjął wartość 7%, która jest rezultatem wielu badań i odzwierciedla – według niego – średnią roczną stopę zwrotu z kapitału fizycznego dla całej gospodarki.


fizfizfiz KROAZPP *

Metoda KCE – cd Etap III Obliczanie wartości kapitału fizycznego

gdzie:RAT – rzeczowe aktywa trwałe,Z – zapasy,ZD – zobowiązania długoterminowe.

Etap IV Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału finansowego

gdzie:ZPPfin – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał finansowy,ROAfin – stopa zwrotu kapitału finansowego,Kfin – wartość kapitału finansowego (jako część księgowej wartości przedsiębiorstwa).

B. Lev przyjął tutaj stopę 4,5%, która odpowiada stopie zwrotu z dziesięcioletnich obligacji rządowych w latach 1980-1990.


ZDZRATK fiz

finfinfin KROAZPP *

Metoda KCE – cd Etap V Obliczanie wartości kapitału finansowego

gdzie:AB – aktywa bieżące,Z – zapasy,ID – inwestycje długoterminowe,ZK – zobowiązania krótkoterminowe.

Etap VI Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających z wykorzystania kapitału intelektualnego

gdzie:ZPPKI – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał intelektualny.


ZKIDZABK fin

finfizKI ZPPZPPZPPZPP

Metoda KCE – cd Etap VII Obliczanie wartości kapitału intelektualnego

Ekonomiczna wartość kapitału intelektualnego przyjmuje postać:

gdzie:

KIW – wartość kapitału intelektualnego,

ZPPKI – część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych przez kapitał intelektualny,

SKI – stopa dyskontowa kapitału intelektualnego.

Baruch Lev przyjmuje, że stopa dyskontowa dla kapitału intelektualnego wynosi 10,5%. Stanowi ona średnią stopę zwrotu z akcji w latach 1980-1990 w dwóch analizowanych przez niego przemysłach: oprogramowania i biotechnologii.


KI

KIW S

ZPPKI

Metoda KCE – cd

Suma wartości kapitału intelektualnego (KIW) i księgowej wartości aktywów netto przedsiębiorstwa (BV) składa się, według B. Leva, na tzw. wartość spójną (comprehensive value) – CV.

Jeśli wartość rynkowa jest większa od wartości spójnej (MV > CV), przedsiębiorstwo jest przeszacowane.

Jeśli zaś wartość spójna jest większa od wartości rynkowej (CV > MV), przedsiębiorstwo jest niedoszacowane.


EW = a(Kfiz) + b(Kfin) + c(KIW)

PRZYCHODYZ PRZESZŁOŚCI

(3-5 lat)

PRZYCHODYPROGNOZOWANE

(3-5 lat)

ZPP

ZPPfiz

(Kfiz * 7%)ZPPfin

(Kfin * 4,5%)

Kfiz

(RAT + Z – ZD)Kfin

(AB – Z + ID – ZK)

ZPPKI

ZPP – (ZPPfiz + ZPPfin)

KIW(ZPPKI / 10,5%)

CV(BV + KIW)

Metody pomiaru KI

OPARTE O KAPITALIZACJĘ

RYNKOWĄ


Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV

Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV (market-to-book-value) – jako narzędzie pomiaru kapitału intelektualnego – został wprowadzony przez Thomasa Stewarta. We wskaźniku tym zakłada się, że kapitał intelektualny stanowi różnicę pomiędzy wyceną przedsiębiorstwa przez rynek a jego wyceną (wartością) księgową:

gdzie:wartość rynkowa = cena akcji * liczba akcji – w przypadku spółek giełdowych,wartość księgowa = aktywa ogółem – kapitały obce.

Wartość wskaźnika MV/BV większa od jedności oznacza, że w przedsiębiorstwie występują aktywa niematerialne nie uwzględnione w sprawozdaniach finansowych, które utożsamiane są z jego kapitałem intelektualnym.

[Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 114-115]


Wskaźnik „Q” TobinaWskaźnik „Q” został opracowany przez ekonomistę, laureata nagrody Nobla, Jamesa Tobina’a. Jest on wykorzystywany do przewidywania zachowań inwestycyjnych. Wskaźnik „Q” to stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do kosztu zastąpienia (odtworzenia) jego aktywów [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 129]:

Koszt zastąpienia to gotówka lub jej ekwiwalenty, które należałoby zapłacić w celu nabycia obecnie tych samych aktywów lub im równoważnych.

James Tobin twierdzi, że decyzje o podjęciu czy rezygnacji z inwestycji w przedsiębiorstwo powinny zależeć od tego czy wskaźnik „Q” jest większy lub mniejszy od jedności [Kryński, Stańczyk, 2009, s. 229].

Gdy zaś wskaźnik „Q” jest mniejszy od jedności inwestowania nie gwarantuje osiągania rynkowej stopy zwrotu. Wartość wskaźnika „Q” Tobina większa od jedności świadczy o występowaniu w przedsiębiorstwie niewidzialnego kapitału intelektualnego [Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 115].


Wskaźnik „Q” Tobina – cd Według Profesor Doroty Appenzeller wskaźnik „Q” Tobina przyjmuje

następującą postać [Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 115]:

gdzie:WA – wartość rynkowa akcji,W_ZD – wartość księgowa zobowiązań długoterminowych,W_ZAP – wartość księgowa zapasów,W_ZK – wartość księgowa zobowiązań krótkoterminowych,W_AO – wartość księgowa aktywów obrotowych,W_A – wartość księgowa wszystkich aktywów.


LITERATURA1. Edvinsson L., Malone M. S., Poznaj prawdziwą wartość swojego przedsiębiorstwa

odnajdując jego ukryte korzenie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001 2. Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym –

koncepcje i praktyka, Gdańsk, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 20023. Sokołowska A., Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie,

Warszawa, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych oraz Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, 2005

4. Sopińska A., Znaczenie kapitału intelektualnego dla uczelni wyższych. Analiza rankingów szkół wyższych [w:] Wachowiak P. – red., Pomiar kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, Warszawa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2005

5. Strojny M., Metody i narzędzia pomiaru kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Dobija D. – red., Pomiar i rozwój kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa, Warszawa, PFPK, 2003.

6. Skuza B., Zarządzanie kapitałem intelektualnym na przykładzie Grupy Skandia [w:] Wawrzyniak B. – red., Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, 2003

7. Dobija D., Metody mierzenia wartości kapitału ludzkiego i kosztów pracy [w:] Ludwiczyński A. – red., Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa, Polska Fundacja Promocji Kadr, 2000

8. Gudkova S., Wycena kapitału intelektualnego przedsiębiorstw. Standardy Unii Europejskiej oraz najlepsze praktyki skandynawskie, Raport z konferencji Knowledge Cafè, 2002, http://www.wspiz.pl/~unesco/teksty/raport.pdf, stan na: 28.11.2009 r.


LITERATURA – cd9. Jacobsen K., Hofman-Bang P., Nordby Jr R., The IC RatnigTM by Intellectual Capital

Sweden, Journal of Intellectual Capital, tom 6 nr 4/200110. Ujwary-Gil A., Kapitał intelektualny a wartość rynkowa przedsiębiorstwa, Warszawa,

Wydawnictwo C. H. Beck, 200911. Hofman-Bang P., Martin H., IC Rating na tle innych metod oceny kapitału intelektualnego,

E-Mentor, nr 4/200512. Wyrzykowska B., Pomiar kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Ekonomika i

Organizacja Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, nr 66/2008

13. Kasiewicz S., Kicińska M., Rogowski W., Kapitał intelektualny, Warszawa, Oficyna Ekonomiczna, 2006

14. Allee V., The art and practise of being revolutionary, Journal of Knowledge Management, tom 3 nr 2/1999

15. Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarządzanie Przedsiębiorstwem XXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Warszawa, Difin, 2002

16. Appenzeller D., Wartość kapitału intelektualnego firmy a prognozowanie upadłości [w:] Dittmann P. – red., Prognozowanie, Wrocław, Prace Naukowe nr 38 Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonometria 24, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2009

17. Kryński Z., Stańczyk J., Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt10/17.pdf, stan na: 03.11.2009 r.


Dziękuję za uwagę!

Documents

Metody pomiaru kapitału intelektualnego