MEYVE AĞAÇLARINDA MEYVE AĞAÇLARINDA BUDAMA ve TERBİYEBUDAMA ve TERBİYE

Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü-SAMSUN

Budamanın AmaçlarıBudamanın Amaçları Meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi en kısa zamanda Meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi en kısa zamanda

oluşturmak ve korumak oluşturmak ve korumak Gövde üzerinde düzenli ve dengeli bir taç oluşumu Gövde üzerinde düzenli ve dengeli bir taç oluşumu

sağlamak sağlamak Bakım, derim, zararlılarla savaş vb. teknik işleri Bakım, derim, zararlılarla savaş vb. teknik işleri

kolaylaştırmak kolaylaştırmak Karbon asimilasyonunu arttırmak amacıyla ışığın Karbon asimilasyonunu arttırmak amacıyla ışığın

ağacın iç kısımlarına daha ağacın iç kısımlarına daha iyi girmesini sağlamak iyi girmesini sağlamak yaprak yüzeylerini arttırmak yaprak yüzeylerini arttırmak Periyodisite yi önlemek Periyodisite yi önlemek Meyve kalitesini iyileştirmek Meyve kalitesini iyileştirmek Ağaca iyi şekil vermekAğaca iyi şekil vermek

Budama TekniğiBudama Tekniği Ağaçlar fizyolojik devrelerden hangisinde ise Ağaçlar fizyolojik devrelerden hangisinde ise

ona göre budanmalıdır ona göre budanmalıdır Şekillendirme devresinde budama işlemleri Şekillendirme devresinde budama işlemleri

odun dallarına uygulanmalı, zorunlu olmadıkça odun dallarına uygulanmalı, zorunlu olmadıkça meyve dallarına dokunulmamalıdır. meyve dallarına dokunulmamalıdır.

Verime yatmamış genç ağaçlarda yapılan sert Verime yatmamış genç ağaçlarda yapılan sert budamalar çiçek gözü teşekkülünü engellediği budamalar çiçek gözü teşekkülünü engellediği için ağaçların gençlik kısırlığı devresinin için ağaçların gençlik kısırlığı devresinin uzamasına neden olur. uzamasına neden olur.

Gövde üzerinde tacı oluşturan ana dallar aynı Gövde üzerinde tacı oluşturan ana dallar aynı yükseklikte ve eşit açılarla dağıtılmalı, eşit yükseklikte ve eşit açılarla dağıtılmalı, eşit kuvvette olmalıdır.kuvvette olmalıdır.

BUDAMANIN FİZYOLOJİK ESASLARI Meyve ağaçlarında

1. Gençlik Devresi : tohumun çimlenmesi ile ağacın verime başlaması arasında geçen devre 2. Olgunluk (Verim) Devresi : verime başlama zamanıyla, verimden düşünceye kadar geçen devre olgunluk 3. Yaşlılık Devresi : Olgunluk devresini izleyen fizyolojik yaşam devresidir.

meyve ağaçlarındameyve ağaçlarında CH/N>1 ise çiçek tomurcuğu,CH/N>1 ise çiçek tomurcuğu, CH/N<1 ise sürgün oluşumu daha fazla olur CH/N<1 ise sürgün oluşumu daha fazla olur CH/N=1 ise fizyolojik dengededirCH/N=1 ise fizyolojik dengededir

Ana dalların gövde ile yaptıkları açılar >45 Ana dalların gövde ile yaptıkları açılar >45 olmalıdır. olmalıdır.

Verim çağındaki bir Verim çağındaki bir ağaçta durgun ağaçta durgun

dönemde yapılan dönemde yapılan budamada çıkarılacak budamada çıkarılacak

dallardallar

Farklı Genişlikteki Dalların Gelişme Durumları.Farklı Genişlikteki Dalların Gelişme Durumları.

Dar açılı olan dalların direnci zayıf olduğu için çabuk kırılırDar açılı olan dalların direnci zayıf olduğu için çabuk kırılır

Kesim ŞekilleriKesim Şekilleri

ZAMANLARINA GÖRE BUDAMA :

1. KIŞ BUDAMASI :

Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir.

Kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından, en uygun bir zaman dilimidir. Çünkü bu devrede hem işçi temini yaza göre daha kolay hem de ağaçlarda yapraklar olmadığı için çıkarılacak dallar kolaylıkla tespit edilebilir.

Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce, budamanın yapılması doğru olmaz, don tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalıdır.

2. YAZ BUDAMASI :

Yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, bükme, eğme, dalların birbiriyle karşılıklı olarak bağlanmaları ve açıların genişletilmeleri, daraltılmaları gibi yapılan işlemlerin tümüne yaz budaması denir. Yazın yapılan budamalar kışın yapılanlara göre daha fazla bodurluk sağlar.

Yaz budaması yaparken meyve / yaprak oranına dikkat edilmelidir.

Yaz budamasında amaç, meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, vegetatif gelişmeyi düzenlemek, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve derim işleri ile kültürel etkinlikleri kolaylaştırmaktır.

MEYVE AĞAÇLARINDA DALLAR

Yumuşak Çekirdekli Meyveler (Elma, Armut, Ayva vb.)- Topuz - Lamburt - Kese- Kargı - Dalcık - Çıtanak

Sert Çekirdekli Meyveler (Şeftali, Erik, Kayısı, Kiraz, Vişne vb.) - İyi Meyve Dalı - Kötü Meyve Dalı

- Karışık Meyve Dalı - Mayıs Buketi

ELMADA DAL ŞEKİLLERİ

A.Sürgün (Odun) Dalı

B.Dalcık

C:D: Kargı

E:F: Topuz

a. Çiçek (Meyve ) Tomurcuğu

b. Sürgün Tomurcuğu

Elmada meyve gözlerinin fenolojik gelişmesiElmada meyve gözlerinin fenolojik gelişmesi

SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELERDE DAL YAPISI :

1. Yaprak gözü 2. Meyve gözü 3. Yaprak-meyve gözü

4. İki yaprak gözü 5. İki meyve gözü 6. 2 Meyve+1 yaprak

1. İyi meyve dalı

2. Kötü meyve dalı

3. Karışık meyve dalı

ŞEFTALİDE DALLAR

A. Odun Dalı

B. İyi Meyve Dalı

C. Karışık Meyve Dalı

D. Fena Meyve Dalı

E.Üzerinde Buketler Bulunan Dal

Desteksiz SistemlerDesteksiz Sistemler♥♥ GobleGoble (çanak, kase, vazo) – Kiraz, şeftali, (çanak, kase, vazo) – Kiraz, şeftali,

kayısı (elma ve armut)kayısı (elma ve armut)Düşük Yoğunluk (25-50 ağaç/da)Düşük Yoğunluk (25-50 ağaç/da)İskelet dallar desteğe ihtiyaç duyabilir İskelet dallar desteğe ihtiyaç duyabilir ♥♥ Lider DallıLider Dallı – Elma, şeftali, kiraz – Elma, şeftali, kirazOrta Yoğunluk (60-100 ağaç/da)Orta Yoğunluk (60-100 ağaç/da)Konikal yüzeyKonikal yüzey♥♥ Modifiye LiderModifiye Lider – Armut,kiraz, şeftali,erik – Armut,kiraz, şeftali,erikOrta Yoğunluk (60-100 ağaç/da)Orta Yoğunluk (60-100 ağaç/da)Goble ve Lider dallının birleşimiGoble ve Lider dallının birleşimi

Çok uzun zamandan beri bilinen ve meyve ağaçlarına nemli bölgelerde uygulanan bir budama şeklidir.

Genellikle üç ana daldan ve bu ana dallar üzerindeki 1-2 yardımcı daldan oluşmaktadır. Orta kısım boş bırakıldığından güneşlenme artmakta ve nemden kaynaklanan hastalık etmenlerinin etkisi azaltılmaktadır

A-GOBLE ŞEKLİ

Goble (çanak,vazo)

Goble Sisteminin uygulanmasıGoble Sisteminin uygulanması

Yeni Dikilmiş

Dikim Budaması Yapılmış

1 sezon sonraki gelişme Budama sonrası

DORUK DALLI ŞEKİL :

Kurak bölgeler için uygun ve yararlı bir şekildir. Genellikle, taç 3 ana dalla, orta kısımda gelişen bir doruk dalından oluşur.

Elma armut, şeftali, kayısı, vişne vb. meyve ağaçlarına kolaylıkla uygulanabilir.

Bu şeklin Goble şeklinden farklı yönü, ortasında bir doruk dalının bulunması ve değişik doruk dallı şekilden farkı ise, doruk dalının şekillenmeden dik olarak büyümesine devam etmesidir.

Yeni Dikim 1.Yıl

Birinci kat

2.Yıl 3.Yıl

İkinci kat

Üçüncü kat

İskelet Dallar

Lider Dallı

DEĞİŞİK DORUK DALLI ŞEKİL (Modified Leader):

Bu budama şekli gövde muntazam aralıklarla sarmal (spiral) olarak dağılmış 4-5 dalın oluşturduğu bir şekil olup kuvvetli ve dipten itibaren sürgün yapan yumuşak ve sert çekirdekli meyve tür ve çeşitleri için uygundur.

Gövde üzerinde düzenli dal oluşturmayan meyve tür ve çeşitlerine gövdede boşluk kalması nedeniyle bu şekli vermek güç olur.

Tepe kesimi 1. Büyüme Sezonu

Modifiye Lider Budama/Terbiye Sistemi

1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl

Üçüncü Ve Takip Eden Diğer Üçüncü Ve Takip Eden Diğer Yıl larda BudamaYıllarda Budama

Şemsiye

(Spur Delicious)

Şemsiye

Armut

VERİM BUDAMASININ PRENSİPLERİ :

1-Meyve ağaçları yaşlandıkça veya sürgün gelişmeleri yetersiz olmaya başlayınca daha şiddetli budanmaları gerekir.

2-Ana dallar tek tek ele alınmalı, bunlar üzerinde dikine büyüyen birbiri üzerine gelen dallar var ise çıkartılmalıdır.

3-Ana veya yardımcı dallardan çıplaklaşmaya yönelenler kısa kesilerek boş yerlerde yeni dalların oluşturulmasına çalışılır.

4-Meyve dallarından bir kısım özellikle yaşlı olanları kesilerek atılır.

5-Kuru,hastalıklı veya zayıflamış dallar diplerinden kesilerek çıkarılır.

6-Bir ana veya yardımcı dal üzerinde fazla miktarda meyve dalı oluşmuş ise bunlar arasında seyreltme yapılır.

8-Meyve ağırlığı nedeniyle eğilerek açıları genişlemiş dallar diğer dallara bağlanarak eski hallerine getirilir.

MODERN MEYVECİLİKTE BUDAMA /TERBİYE SİSTEMLERİ :

- İNCE İĞ (Slender spindle) SİSTEMİ- MERKEZİ LİDER (Vertical axis) SİSTEMİTELLİ TERBİYE SİSTEMİ

Taç hacimlerinin ışık alımına etkisi

Tarihsel GelişimTarihsel Gelişim

♥♥ M9 anacı kullanarak çok yoğun dikim sistemi ilk M9 anacı kullanarak çok yoğun dikim sistemi ilk olarak 1970’lerin başlarında Hollandalılar (İnce olarak 1970’lerin başlarında Hollandalılar (İnce iğ=Slander Spindle) ve Fransızlar (Vertikal iğ=Slander Spindle) ve Fransızlar (Vertikal axis=Yatay eksen) tarafından geliştirildi.axis=Yatay eksen) tarafından geliştirildi.

♥♥ New Yorklu elma üreticilerinde ilk hareket New Yorklu elma üreticilerinde ilk hareket düşük yoğunluklu meyve bahçelerinde (25-50 düşük yoğunluklu meyve bahçelerinde (25-50 ağaç/da), çöğür anaçlı merkezi liderli terbiyeli ağaç/da), çöğür anaçlı merkezi liderli terbiyeli bahçelerde (60-75 ağaç/da) ve yarı kuvvetli bahçelerde (60-75 ağaç/da) ve yarı kuvvetli anaçlarda (MM 111, MM106, M7) başlamıştır.anaçlarda (MM 111, MM106, M7) başlamıştır.

Slander SpindleSlander Spindle (İnce İğ)- (İnce İğ)- HollandaHollanda

♥♥ Yoğun (175-275 ağaç/da)ve çok Yoğun (175-275 ağaç/da)ve çok yoğun (350-500 ağaç/da) yoğun (350-500 ağaç/da)

♥♥ İnce konik kanopiİnce konik kanopi♥♥ Bodur anaç kullanımı (M9)Bodur anaç kullanımı (M9)♥♥ Kazık ve tellerle Kazık ve tellerle desteklemedestekleme♥♥ Vigor, l ider dalın Vigor, l ider dalın eğilmesi i le kontrol eğilmesi i le kontrol edil ir.edil ir.

İNCE İĞ TERBİYE ŞEKLİ

Sık dikilmiş bahçelerde alçaktan

oluşmuş küçük bir çatı ve bunu izleyen

liderden çıkmış küçük meyve dalcıkları ile

ömrü boyunca bir herekle desteklenmeyi

gerektiren ve konik şeklinde gelişen ağaçlar

şeklinde tanımlanmaktadır.

Slender SpindleHollanda

Kıvırmalar

İnce iğ (Slander Spindle) Şeklinin İnce iğ (Slander Spindle) Şeklinin OluşturulmasıOluşturulması

1.Yıl 2. Yıl 3.Yıl 4. Yıl

Slender Spindle

Çok Sıralı Uygulamalar

Dallara ağırlıklar asılması

Düşey Eksen Düşey Eksen (=Vertikal axis) -(=Vertikal axis) - FransaFransa

♥♥ Orta yoğunluk (150-200 ağaç/da)Orta yoğunluk (150-200 ağaç/da)♥♥ Dominant l ider dala göre dar ve uzun taçDominant l ider dala göre dar ve uzun taç♥♥ Yarı bodur anaçlara daha uygun (M9’a göre Yarı bodur anaçlara daha uygun (M9’a göre

MM 106)MM 106)♥♥ Tellerle desteklemeTellerle destekleme♥♥ Vigor kontrolü Vigor kontrolü meyveli l ider dal meyveli l ider dal tarafındantarafından

Düşey Eksen - Fransa

Vertical Axis

Düşey Eksen Sisteminin Oluşturulması

TELLİ TERBİYE SİSTEMİ

Düzeysel Terbiye Şekil leriDüzeysel Terbiye Şekil leri

Dikey SistemlerDikey Sistemler♥♥ Espalier (Fransa):Duvar Espalier (Fransa):Duvar

veya çardak için klasik veya çardak için klasik terbiye sistemiterbiye sistemi

♥♥ Palmet (İtalya)Palmet (İtalya)♥♥ Hedgerow (Britanya)Hedgerow (Britanya)

Yatay SistemlerYatay Sistemler♥♥ Lincoln Canopy (Yeni Lincoln Canopy (Yeni

Zelanda)Zelanda)♥♥ Ebro espalier (New Zealand)Ebro espalier (New Zealand)

Çalısıra

Palmette

Palmette Destek Sistemi

T sistemi

Yeni Zelanda

Spray şekli

Canopy yapısı

Lincoln Canopy