Upload
faith
View
118
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Aqronomluq i xtisas ı nın “Bitki mühafizəsi” i xtisaslaşması üzrə “Ümumi fitopatologiya” kursu. Mövzu 1 5 . Kənd təsərrüfatı bitkilərində sürmə və pas xəstəliklərini törədən göbələklərin səciyyəsi. P L A N: - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Aqronomluq ixtisasının “Bitki mühafizəsi” ixtisaslaşması üzrə
“Ümumi fitopatologiya” kursu
Mövzu 15. Kənd təsərrüfatı bitkilərində sürmə və pas xəstəliklərini törədən göbələklərin səciyyəsi
P L A N:
15.1 Ustilaginales sırası: Ustilaginaceae və Tilletiaceae fəsiləsi göbələkləri15.2 Uredinales sırası göbələkləri. Onların inkişaf tsikli15.3 Puccinaceae və Melampsoraceae fəsiləsinin göbələkləri
ƏDƏBİYYAT
1. Cəfərov İ. Ümumi fitopatologiya. Bakı: Elm, 2007, 392 s.2. M.Timur Döken, Erkol Demirçi, Hüseyn Zengin Fitopatoloji. Erzurum: 2010, 256 s.3. Общая и сельскохозяйственная фитопатология / Ю.Т.Дьяков, М.И.Дементьева и др. М.: «Колос», 1984, 495 с. 4. Попкова К. Общая фитопатология. М.: Агропромиздат, 1989, 362 с.5. Семенкова И.Г., Соколова Э.С. Фитопатология. М.: Изд. Академия, 2003, 496 с.6. Чикин Ю.А. Общая фитопатология (часть 1). Учебное пособие - Томск: ТГУ, 2001, 170 с.www. google.ruwww.forestryimageswww.funghiitaliani.itwww.photoshelter.comwww.forestryimages.orgwww.tolweb.
Bu sinifin nümayəndələrinin bazidiləri xarakterik, qalın divarlı
spor- ustasporlardan əmələ gəlir ki, orada da karioqamiya baş verir.
Sinfə 2-7 sıra daxildir. Onların içəri-sində Ustilaginales – sürmə
göbələkləri fitopatolojt baxımdan əhəmiyyətlidir. «Dictionary of the
fungi» (2001) məlumatlarına əsasən sıra 14 fəsilədən ibarətdir. Elə
həmin mənbəyə görə sürmə göbələkləri 50 cinsə aid olan təxminən
1200-ə qədər növü birləşdirir.
Əvvəllər himenomisetlərə aid edilən Exobasidiales sırası da bu
sinifə aid edilir.
Ustilaginomycetes sinifi
Ekzobazidial sırada bazidilər bir başa mitsel üzərində formalaşır-lar. Onların meyvə bədənləri yoxdur. Əvvəllər bu göbələkləri hime-nomisetlərə aid edirdilər. Onların müasir təsnifatda yeri tədqiqatların nəticələri ilə təsdiqlənir. Bütün ekzobazidial göbələklər çiçəkli bit-kilərin parazitləridir. Bu göbələklərin mitseli sahib bitkinin vegetativ hissələrində inkişaf edir və toxumaların hipertrofiyasına səbəb olur. Ekzobazidial sıraya daxil olan cinslər hamısı Exobasidiaceae fəsiləsində cəmləşirlər. Əsas cins olan Exobasidium 1876-cı ildə ilk dəfə rus mikoloqu M.S.Voronin tərəfindən təsvir edilmişdir. Ən geniş yayılmış növ E.vaccinii Woron. əsas etibarilə mərsin, cır mərsin, giləmeyvəli bitkilərdə parazitlik edir.
Exobasidiales sırası
Exobasidium rhododendri
Exobasidium vaccinii
Exobasidium vaccinii
Graphiola sp. – sporlar
Graphiola sp. – sporlar
Sürmə göbələkləri əsas kənd təsərrüfatı bitkilərindən olan dənli – taxıllarda «sürmə» xəstəliklərini törədirlər. Göbələklər çiçək, yu-murtalıq, yarpaq və gövdəni sirayətlənirlər. Onların fəaliyyəti nəti-cəsində sahib bitkinin orqanları dağılırlar. Sirayətlənmiş reproduktiv orqanlar külli miqdarda istirahət sporlarına çevrilirlər. Bu sporları teliosporlar da adlandırırlar. Teliosporlar səthi strukturuna görə müxtəlif şəkillidir. Onlar müxtəlif ölçülü tikan və ziyillərlə əhatə olunmuşlar. Teliospor cücə-rən zaman promitsel – qısa mitsel borusu əmələ gəlir, promitsel üzə-rində kiçik rəngsiz sporlar, sporidilər yerləşir. Sporidilər cinsi pro-sesdə mühüm rol oynayırlar. Ayrı-ayrı qrupların sporidiləri forma, ölçü, habelə bir teliospordakı saylarına görə fərqlənirlər. Sürmə göbələklərinin mitseli- dikariotikdir, hüceyrəarası yayılır, qaustoriya-ların köməyi ilə hüceyrəyə daxil olur.
Ustilaginales sırası
Sürmə göbələkləri – heterotallikdir: inkişaf tsiklini başa çatdır-maq üçün əks tipli cütləşməyə malik iki mitsel hüceyrəsi və ya spo-ridinin qovuşması tələb olunur. Plazmoqamiya və ya müxtəlifcinsli hüceyrələrin protoplazmalarının qovuşması, adətən teliospor cücər-məsindən sonra başlayır. Plazmoqamiya dikariotik fazaya başlanğıc verir. Dikariotik faza-nın müddəti müxtəlif növlər üçün variasiya edir. Onun əmələ gəlməsi göbələyin sahib-bitkinin toxumalarında parazitlik xüsusiyyətini aşkar edir. Praktiki olaraq hüceyrədaxili mitsel tamamilə dikariotikdir. Dikariofaza karioqamiya ilə başa çatır. Adətən bu proses cavan, yetiş-məmiş teliosporlarda sporəmələgəlmənin başlanğıcında həyata keçir. Beləliklə, formalaşan diploid teliospor ziqotadır və bununla da törədicinin inkişaf tsikli başa çatır.
Ustilaginales sırası
Tilletiaceae fəsiləsi
Tilletia cinsi
T.ca
ries
T.co
ntro
vers
a
T.in
dica
T.se
calis
Urocystis cinsi
U.o
ccul
ta
U.c
epul
ae
Ustilaginaceae fəsiləsi
Ustilago cinsi
U.tr
itici
U.a
vena
e
U.ze
ae
U.n
uda
U.h
orde
i
Ustilago tritici
Ustilago hordei
Ustilago zeae
Ustilago zeae
Ustilago avenae
Ustilago avenae
Ustilago violaceum - sporlar
Ustilago tritici - teliosporlar
Ustilago nuda
Ustilago nuda – sporların uçuşu
Tilletia caries Tul.
Tilletia caries Tul.
Tilletia controversa
Tilletia controversa
Tilletia indica
Tilletia indica
Tilletia indica
Tilletia secalis - teliosporlar
Urocystis occulta
Urocystis occulta
Urocystis occulta - sporları
Urocystis cepulae
Urocystis cepulae
Urocystis cepulae - teliosporlar
Entyloma cinsinə 100-ə yaxın növlər daxildir. Bitkinin yarpaq,
gövdə, çiçək ayaqcıqları, bəzən köklərində ləkə və ya şişlər əmələ
gətirir. Belə ləkə və şişlər ustosporlarla tam dolu olur.
E.camussianum var. pratense növü pişikquyruğu bitkisini yoluxur.
Göbələyin usto-sporları hava cərəyanı, külək, yağış damcıları və axar
sular vasitəsilə ətraf mühitə yayılır və təkrar yoluxmalara səbəb olur.
Entyloma oryzae
Entyloma sp.
Entyloma sp.
Entyloma sp. - sporlar
Bu sinfin göbələklərinin arakəsməli bazidiləri vardır, onlar qalın
divarlı istirahət hüceyrələri- teliosporlardan çıxırlar. Onlarda meyvə
bədəni yoxdur. Urediniomisetlər həşərat və bitkilərin parazitləridir.
Onları Septobasidiales və Uredinales sıralarına bölürlər.
Septobasidiales sırasının növləri yastıcalarda parazitlik edirlər.
Uredinales sırasına mənsub olan göbələklər isə ali bitkilərin obliqat
parazitləridir.
Urediniomycetes sinfi
Septobasidium septobasidioides – Coccoidea yastıcalar
Septobasidium septobasidioides – Coccoidea yastıcalar
Pas göbələkləri mədəni və bir çox yabanı bitkilərin xəstəlik törədiciləridir. Onlar dar ixtisaslaşmış parazitlərdir. Sporların tərki-bində olan piqment kimyəvi quruluşuna görə karotinə yaxındır. Bu piqment sporlara və mitselə cəhrayı – pasvari rəng verir. Sirayətlən-miş bitkilər müxtəlif haşiyəli cəhrayi və ya qırmızı- qonur rəngli yastıcıqlarla örtülü olur. Buna görə də sıraya daxil olan göbələklərin törətdikləri xəstəliklər pas adlanır. Pas göbələklərinin inkişaf tsikli mürəkkəbdir. Onlar üçün bir- birini əvəz edən mərhələ və sportipləri xarakterikdir. Bu proses istirahət sporları adlanan telioyastıcıqların əmələ gəlməsi ilə başa çatır. Bioloji xüsusiyyətlərinə görə onlar sürmə teliosporlarına uyğundur. Pas göbələklərinin endogen mənşəli mitseli sahib bitkinin hüceyrələri arasında yayılır.
Uredinales sırası
Pas göbələklərinin spor tiplərini aşağıdakı şəkildə işarə etmək
qəbul edilmişdir: o- spermaqoni spermasiyalarla, bitkilərdə sira-yət-
lənmə törətmir, lakin cinsi prosesdə iştirak edirlər; I – etsi etsispor-
larla; II – uredinospor tipi (bir neçə nəsil); III – teliospor tipi; IV –
bazidi bazidisporlarla.
İnkişaf tsikli müddətində göbələyin nüvə fazalarının növbə-
ləşməsi həyata keçirilir: haploid, dikariotik və diploid. Haploid faza
bazidi və bazidisporlardan başlayır. Bitkilərin bazidisporlarla yolux-
ması nəticəsində haploid mitsel inkişaf edir və haploid spor tipi –
spermasiya əmələ gəlir. Dikariotik mitseldə dikariotik etsisporlar
qoyulur.
Uredinales sırası
Puccinaceae fəsiləsi
Uromyces cinsi
Melampsoraceae fəsiləsi
Cronartiaceae fəsiləsi
Pas göbələklərinin teliosporları: a – uromises (Uromyces); b – puksiniya (Puccinia); c – fraqmidium (Phragmidium); ç –tranşeliya (Trangschelia); d – kronartium
(Cronartium); e – melampsora (Melampsora)
Puccinia graminis f. sp. tritici – spermaqoni spermasiyalarla
Puccinia graminis f. sp. tritici – uredino uredinosporlarla
Puccinia graminis f. sp. tritici - teliosporlar
Uromyces pisi
Uromyces pisi-sativi
Puccinia dispersa – çovdarda qonur pas
Phragmidium disciflorum – qızılgüldə pas
Gymnosporangium tremelloides
Gymnosporangium tremelloides
Tranzschelia pruni-spinosae
Tranzschelia pruni-spinosae
Melampsora lini
Melampsora pinitorqua
Melampsora pinitorqua
Cronartium ribicola
Cronartium ribicola
Cronartium ribicola
1. Ustilaginomycetes sinfi göbələklərinin bazidiləri nədən əmələ gəlir?
a) qalın divalı spor – ustasporlardan əmələ gəlir
b) xitindən əmələ gəlir
c) qlyukandan və xitindən əmələ gəlir
d) qalın divalı bazidisporlardan əmələ gəlir
e) arakəsməsiz mitseldən əmələ gəlir
Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları
2. Sinif təxminən nə qədər cinsi və növü birləşdirir?
a) 20 cins və 100-ə qədər növü
b) 50 cinsə aid olan 1200-ə qədər növü
c) 30 cinsə aid olan 500-dən artıq növü
d) 1 cinsə mənsub 1000-ə qədər növü
e) 100 cinsə mənsub 10000 növü
3. Exobasidiales sırasına mənsub Exobasidium cinsi neçənci ildə və kim tərəfindən ilk dəfə təsvir edilmişdir?
a) 2000-ci ildə rus alimi K.V.Popkova tərəfindən
b) 1876-cı ildə rus alimi M.S.Voronin tərəfindən
c) 1871- ci ildə alman botaniki A.d.Bari tərəfindən
d) 1734-cü ildə fransalı alim L.R.Tülyan tərəfindən
e) 1975 – ci ildə azərbaycanlı alim H.R.İbrahimov
tərəfindən
4. Ustilaginales sırasına mənsub göbələklər bitkilərdə hansı xəstəlikləri törədirlər?
a) sürmə
b) sürmə və pas
c) yalançı unlu şeh və ləkəliklər
d) deformasiyalar
e) pas və unlu şeh
5. Ustilaginales sırasına mənsub göbələklərin sporları necə adlanır?
a) xlamidosporlar, oosporlar
b) piknosporlar
c) teliosporlar
d) konidisporlar
e) kisəsporlar
6. Basidilərin quruluşu və bazidisporların onda yerləşməsi xüsusiyyətindən asılı olaraq, Ustilaginales sırası hansı fəsilələrə bölünür?
a) Ustilaginaceae, Tilletiaceae
b) Peronosporaceae, Moniliaceae, Tilletiaceae
c) Erysiphaceae, Ustilaginaceae
d) Dematiaceae, Pleosporacea
e) Tilletiaceae, Melampsoraceae
7. Ustilaginaceae fəsiləsinə mənsub göbələklərdə bazidilər neçə hüceyrəlidir?
a) 4 hüceyrəli bazidilərdir
b) 1 hüceyrəli bazidilərdir
c) müxtəlif hüceyrəli bazidilərdir
d) 1-2 hüceyrəli bazidilərdir
e) bazidilər hüceyrəvi quruluşa malik deyil
8. Tilletiaceae fəsiləsinə mənsub əsas cinslər hansıdır?
a) Ustilago, Tilletia, Alternaria
b) Tilletia, Plasmopara, Botrytis
c) Tilletia, Urocystis, Entyloma
d) Entyloma, Erysiphe, Colletotrichum, Monilia
e) Melampsora, Urocystis, Entyloma
9. Uredinales sırası göbələklərinin inkişaf tsikli hansı mərhələlərdən ibarətdir?
a) yaz və qış mərhələləri
b) yaz və ya etsi, yay və ya uredino, qış və ya teliomərhələ
c) konidi və mitsel mərhələləri
d) spermaqoni və bazidi mərhələləri
e) uredino və bazidi mərhələləri
10. Uredinales sırası göbələkləri inkişaf tsiklində hansı sporları əmələ gətirir?
a) spermasiyalar, etsi sporlar, uredinosporlar,
teleytosporlar, bazidisporlar
b) spermasiyalar və konidilər
c) etsi sporlar, uredinosporlar
d) teliosporlar, konidisporlar, piknosporlar
e) zoosporlar, uredinosporlar, bazidisporlar
11. Uredinales sırası göbələkləri hansı əsas fəsilələrə bölünür?
a) Ustilaginaceae, Melampsoraceae
b) Puccinaceae, Melampsoraceae, Gronartiaceae,
Phragmidiaceae
c) Erysiphaceae, Gronartiaceae
d) Phragmidiaceae, Peronosporaceae, Erysiphaceae
e) Tilletiaceae, Melampsoraceae, Puccinaceae