Embed Size (px)
Citation preview
Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave gjuhësore
në Kosovë
RaportMars 2015
Zyra
5
Ky hulumtim është porositur dhe financuar nga Zyra e Komisionerit për
Gjuhët/Zyra e Kryeministrit të Republikës së Kosovës (ZKGJ/ZKM) përmes
Programit të Kombeve të Bashkuara për zhvillim (UNDP) dhe është kryer
nga Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë (ECMI
Kosova), në bashkëpunim me ZKGJ-në.
6
PARATHËNIE
Të nderuar,
Mbrojtja, respektimi dhe promovimi i të drejtave gjuhësore si dhe garantimi i zbatimit të Ligjit për
përdorimin e gjuhëve është një nga prioritetet e Qeverisë. Angazhimi i vazhdueshëm i Qeverisë në
drejtim të realizimit të këtyre qëllimeve ka rezultuar me formimin e Zyrës së Komisionerit për gjuhët
në vitin 2012, me mandat të gjerë për të mbikëqyrur zbatimin e këtij ligji, promovuar dhe mbrojtur e
gjuhët e të gjitha komuniteteve që jetojnë në Kosovë.
Pas përpjekjeve fillestare për të strukturuar Zyrën dhe aktivitetet e para gjatë viti 2013, viti 2014, ishte
viti kur Zyra e Komisionerit për Gjuhët startoi me staf të kompletuar. Një nga objektivat kryesore që
do të zbatoheshin ishte projekti "Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave gjuhësore në Kosovë: drejt
forcimit të respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në Kosovë nga institucionet". Për të
realizuar këtë aktivitet, është përdorur një metodologji e cila për herë të parë është prezantuar nga
organizata Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve – Kosovë (ECMI Kosovë) dhe e njëjta është
përdorur më parë për të identifikuar shkaqet e problemeve me legjislacionin shumë-gjuhësh si dhe
për të analizuar shërbimet gjuhësore në Kuvendin e Kosovës në vitin 2013.
Parregullsitë në zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve janë shpesh të dukshme, mirëpo pyetja e
cila duhet të parashtrohet është se çfarë duhet bërë për të përmirësuar situatën dhe për të ndihmuar
institucionet në zbatimin e Ligjit. Bazuar në analizën paraprake, është bërë e qartë se ishte më se e
nevojshme të përgatitet një hulumtim i plotë i shkaqeve të këtyre problemeve dhe të identifikohen
rrugët dhe mjetet e zgjidhjes së tyre, mjete këto të cilat do të ndihmojnë institucionet për të
kapërcyer vështirësitë me të cilat ballafaqohen gjatë zbatimit të këtij Ligji.
Arsyeja e ballafaqimit me këto vështirësi qëndron te fakti se manifestimet e dukshme të zbatimit jo të
drejtë të Ligjit për përdorimin e gjuhëve nuk janë problem në vete, por realisht ato përfaqësojnë
simptomat e sfidave serioze thelbësore me të cilat përballen institucionet si: mungesa e stafit, trajnimi
i pamjaftueshëm apo jo-adekuat dhe buxhetet e vogla për shërbime gjuhësore. Në këtë dokument, ne
jemi përpjekur që ti identifikojmë pikërisht këto sfida dhe të ofrojmë rekomandime për ti adresuar
ato.
Shfrytëzoj rastin të falënderoj stafin e organizatës ECMI Kosovë, UNDP-në si dhe kolegët nga Zyra e
Komisionerit për Gjuhët për përgatitjen e këtij dokumenti. Dëshiroj të theksoj se përgatitja e këtij
raporti nuk do të ishte e mundur pa bashkëpunimin me institucioneve qendrore dhe lokale, andaj
falënderoj ministrat, kryetarët e Komunave, sekretarët e përgjithshëm të ministrive, udhëheqësit e
administratës së institucioneve të cilat i kemi vizituar, e posaçërisht anëtarët e Rrjetit të politikave për
gjuhët të cilët kanë demonstruar një angazhim të mirëfilltë dhe kanë kontribuar në mënyrë të
konsiderueshme në këtë projekt.
Me respekt,
Slaviša Mladenovid
7
PËRMBAJTJA
PARATHËNIE .................................................................................................................................. 6
PËRMBAJTJA .................................................................................................................................. 7
LISTA E AKRONIMEVE DHE SHKURTESAVE ....................................................................................... 9
LISTA E TABELAVE DHE GRAFIKËVE................................................................................................ 11
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ........................................................................................................... 12
1. HYRJE.................................................................................................................................... 14
1.1 Konteksti .................................................................................................................................... 15
1.2 Procesi dhe metodologjia .......................................................................................................... 16
2. TË DREJTAT GJUHËSORE – STANDARDET NDËRKOMBËTARE, RAJONALE DHE VENDORE .......... 20
2.1 Standardet ndërkombëtare dhe rajonale ................................................................................. 20
2.2 Korniza vendore ......................................................................................................................... 22
3. TË GJETURAT KYÇE – NIVELI KOMUNAL .................................................................................. 24
3.1 Të përgjithshme ........................................................................................................................ 26
Përfaqësimi i gjuhëve.................................................................................................................. 26
Korniza ligjore – strukturat e vendosura .................................................................................... 28
3.2 Mekanizmat, mjetet,burimet njerëzore dhe kapacitetet .......................................................... 28
Shërbimet e brendshme gjuhësore dhe ato të kontraktuara në sektorin privat ........................ 28
Kapacitetet njerëzore dhe njohja e gjuhëve ............................................................................... 30
Përvoja e punës së profesionistëve gjuhësorë ............................................................................ 34
Mundësitë për ngritjen e kapaciteteve ....................................................................................... 35
Disponueshmëria e mjeteve kompjuterike dhe mjeteve të tjera të specializuara ...................... 36
3.3 Kërkesat e punës ........................................................................................................................ 38
Ngarkesa e punës ....................................................................................................................... 38
3.4 Burimet financiare ..................................................................................................................... 41
Buxheti për shërbimet e brendshme gjuhësore të Komunave .................................................... 41
Buxheti për shërbime gjuhësore të kontraktuara në sektorin privat .......................................... 42
3.5 Reagimi ndaj kërkesave ............................................................................................................. 42
Korniza ligjore ............................................................................................................................. 42
Kërkesat për mbështetje me përkthim në të folur ...................................................................... 43
Parashtrimi i dokumenteve dhe përgjigjet ndaj tyre .................................................................. 44
3.6 Disponueshmëria dhe cilësia e shërbimeve .............................................................................. 45
Disponueshmëria e rregulloreve komunale në gjuhët zyrtare.................................................... 45
Cilësia e rregulloreve komunale në gjuhët zyrtare ..................................................................... 47
8
Shenjat e vendosura publikisht në gjuhët zyrtare ...................................................................... 50
Cilësia e shërbimeve të përkthimit në të folur ............................................................................ 51
Faqet e internetit ........................................................................................................................ 52
4. TË GJETURAT KYÇE – NIVELI QENDROR .................................................................................. 55
4.1 Të përgjithshme – përfaqësimi i gjuhëve .................................................................................. 56
4.2 Mekanizmat dhe mjetet, burimet njerëzore dhe kapacitetet ................................................... 57
Shërbimet e brendshme gjuhësore dhe ato të kontraktuara në sektorin privat ........................ 57
Kapacitetet njerëzore dhe njohja e gjuhëve ............................................................................... 59
Përvoja e punës e profesionistëve gjuhësorë.............................................................................. 62
Mundësitë për ngritjen e kapaciteteve ....................................................................................... 64
Disponueshmëria e mjeteve kompjuterike për përkthim dhe pajisjeve të tjera të specializuara65
4.3 Kërkesat e punës ........................................................................................................................ 66
Ngarkesa e punës ....................................................................................................................... 66
4.4 Burimet financiare ..................................................................................................................... 70
Buxheti për shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore ............................... 70
Buxheti për shërbimet gjuhësore të kontraktuara në sektorin privat ........................................ 71
4.5 Reagimi ndaj kërkesave ............................................................................................................. 72
Kërkesat për mbështetje me përkthim në të folur ...................................................................... 72
4.6 Disponueshmëria dhe cilësia e shërbimeve .............................................................................. 72
Disponueshmëria e projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve administrative në gjuhët
zyrtare ......................................................................................................................................... 73
Cilësia e projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve administrative në gjuhët zyrtare ........... 75
Shenjat e vendosura publikisht, në gjuhët zyrtare ..................................................................... 78
Faqet zyrtare të internetit .......................................................................................................... 79
5. PËRFUNDIME ........................................................................................................................ 81
6. REKOMANDIME .................................................................................................................... 84
SHTOJCAT .................................................................................................................................... 86
Shtojca 1. Ligji për përdorimin e gjuhëve – nenet e monitoruar ..................................................... 86
Shtojca 2. Matrica e treguesve – niveli komunal ............................................................................. 89
Shtojca 3. Matrica e treguesve – niveli qendror ............................................................................ 104
Shtojca 4. Sistemi i vlerësimit të cilësisë së përkthimit me shkrim dhe në të folur ...................... 117
Shtojca 5. Vlerësimi i cilësisë së përkthimit – lista e instrumenteve të vlerësuara ....................... 120
Shtojca 6. Procesi ligjvënës në institucionet komunale të Kosovës .............................................. 121
Shtojca 7. Procesi ligjvënës në institucionet qendrore të Kosovës ............................................... 123
BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................................ 127
9
LISTA E AKRONIMEVE DHE SHKURTESAVE
AK Anëtar i Kuvendit
AKZHIE Agjencia për Koordinimin e Zhvillimit dhe Integrimit Evropian
BE Bashkimi Evropian
DFPJ Departamenti Federal i Punëve të Jashtme të Zvicrës
DUDNJ Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut e Kombeve të Bashkuara
ECMI Kosova Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë
GPM Grupi Punues Ministror
IKAP Instituti Kosovar i Administratës Publike
KE Komisioni Evropian
KEDNJ Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut
KEGJRP Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave
KIE Këshilli i Evropës
KKK Këshilli Konsultativ për Komunitete
KKPK Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare
KNDCP Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike
KNEDR Konventa Ndërkombëtare për Eliminimin e të gjitha formave të Diskriminimit Racor
MAP Ministria e Administratës Publike
MAPL Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal
MASHT Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë
MBPZHR Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural
MD Ministria e Drejtësisë
MeD Ministria e Diasporës
MF Ministria e Financave
MFSK Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës
MI Ministria e Infrastrukturës
MIE Ministria e Integrimit Evropian
MKK Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit
MKP Mjete kompjuterike për përkthim
MKRS Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit
MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
MPB Ministria e Punëve të Brendshme
MPJ Ministria e Punëve të Jashtme
MPMS Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
MSH Ministria e Shëndetësisë
MTI Ministria e Tregtisë dhe Industrisë
MV Monitorimi dhe Vlerësimi
MZHE Ministria e Zhvillimit Ekonomik
OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara
ONQ Organizatë ndërqeveritare
OSBE Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë
PRKS Presidenca e Republikës së Kosovës
10
RRPGJ Rrjeti i Politikave për Gjuhët
UNDP Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim
VNF Vlerësim i Ndikimit Financiar
VNRR Vlerësimi i Ndikimi Rregullator
ZÇK Zyra për Çështje të Komuniteteve
ZKGJ Zyra e Komisionerit për Gjuhët
ZKLDNJ Zyra e Komisionerit të Lartë për të Drejtat e Njeriut ZKM Zyra e Kryeministrit
ZSHNJ Zyra për Shërbime të Ndihmës Juridike
11
LISTA E TABELAVE DHE GRAFIKËVE
Tabela 1 Shtrirja e komunave të Republikës së Kosovës sipas gjuhëve, bazuar në përfaqësimin etnik dhe
karakteristikave gjuhësore të popullsisë së tyre
Tabela 2 Numri i profesionistëve të gjuhëve në secilën komunë
Tabela 3 Mjetet kompjuterike për përkthim në kuadër të shërbimeve të brendshme gjuhësore të Komunave
Tabela 4 Numri/përqindja e rregulloreve të miratuara nga Komunat e Kosovës, të nxjerra dhe miratuara në gjuhët
zyrtare të Komunës
Tabela 5 Cilësia e versioneve origjinale të rregulloreve komunale të vlerësuara
Tabela 6 Cilësia e versioneve të përkthyera të rregulloreve komunale të vlerësuara
Tabela 7 Faqet zyrtare të internetit të Komunave të çasshme dhe të përkthyera në përputhje me legjislacionin në
fuqi
Tabela 8 Numri i profesionistëve gjuhësorë në institucionet qendrore të Kosovës
Tabela 9 Mjetet kompjuterike për përkthim në kuadër të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve
qendrore
Tabela 10 Numri/përqindja e rregulloreve të miratuara nga institucioni përkatës qendror të nxjerra dhe të
publikuara në gjuhen shqipe dhe serbe
Tabela 11 Numri/përqindja e udhëzimeve administrative të miratuara nga institucioni përkatës qendror të nxjerra
dhe publikuara në gjuhen shqipe dhe serbe
Tabela 12 Cilësia e versionit origjinal të instrumenteve të vlerësuara në nivelin qendror (Gjuhë shqipe)
Tabela 13 Cilësia e versionit origjinal të instrumenteve të vlerësuara në nivelin qendror (Gjuhë serbe)
Tabela 14 Faqet zyrtare të internetit të institucioneve të nivelit qendror të përkthyera në gjuhët zyrtare të Kosovës
Grafiku 1 Përfaqësimi i gjuhëve (sipas gjuhëve amtare) në institucionet publike komunale në Republikën e Kosovës
Grafiku 2 Gjuha amtare e profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore të institucioneve publike
komunale në Kosovë
Grafiku 3 Kombinimet gjuhësore në të cilat punojnë profesionistët që ofrojnë shërbimeve të brendshme gjuhësore
në institucionet publike komunale në Kosovë
Grafiku 4 Mesatarja e vitetev të përvojës së punës , në mesin e profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme
gjuhësore në institucionet publike komunale në Kosovë
Grafiku 5 Numri i faqeve të përkthyera dhe lekturuara gjatë vitit 2013 nga shërbimet e brendshme gjuhësore të
institucioneve publike komunale në Kosovë (treguesi 15)
Grafiku 6 Numri i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të përkthimit në të folur gjatë vitit 2013 nga
shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve publike komunale në Kosovë (treguesi 16)
Grafiku 7 Përfaqësimi i gjuhëve (sipas gjuhëve amtare) në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës
Grafiku 8 Gjuha amtare e profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në institucionet publike
qendrore të Kosovës
Grafiku 9 Kombinimet gjuhësore në të cilat punojnë profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në
institucionet publike qendrore të Kosovës
Grafiku 10 Mesatarja e përvojës së punës me vite, në mesin e profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme
gjuhësore në institucionet publike të nivelit qendror në Kosovë
Grafiku 11 Numri i faqeve të përkthyera dhe lekturuara gjatë vitit 2013 nga personeli që ofron shërbime të
brendshme gjuhësore në institucionet publike të nivelit qendror të Kosovës (treguesi 13)
Grafiku 12 Numri i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të brendshme të përkthimit në të folur gjatë vitit
2013 në institucionet publike të nivelit qendror në Kosovë (treguesi 14)
12
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Ky raport paraqet të gjeturat e një studimi gjithpërfshirës që është porositur dhe financuar nga Zyra e
Komisionerit për gjuhët (ZKGJ), përmes Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), dhe
zbatuar nga Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve (ECMI Kosova), në bashkëpunim me ZKGj-
në. Raporti është përgatitur përmes përdorimit të treguesve, në kuadër të projektit ‘Monitorimi dhe
vlerësimi i të drejtave gjuhësore: drejt forcimit të respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve nga
ana e institucioneve në Kosovë’, me fokus në punën e institucioneve publike të nivelit komunal (nenet
1, 2, 7, 8, 9, 10 dhe 35) dhe atyre qendrore (nenet 1, 2 dhe 4) në Kosovë. Në veçanti synon të ofrojë
një pasqyrë gjithëpërfshirëse të gjendjes në këtë fushë dhe të identifikojë sfidat dhe rekomandimet e
mundshme për trajtimin e këtyre sfidave, me qëllim që të kontribuohet në përmirësimin e respektimit
të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në kuadër të punës së institucioneve publike të cilat bien nën
juridiksionin të ZKGj-së, sigurimit të përdorimit në mënyrë të duhur të gjuhëve zyrtare dhe gjuhëve në
pëdorim zyrtar, si dhe gjuhëve të tjera të komuniteteve në Kosovë.
Disa nga çështjet kyçe të identifikuara në institucionet publike të vlerësuara, janë burimet e kufizuara
njerëzore, financiare e teknike, si dhe mungesa e një infrastrukture të qartë të shërbimeve të
brendshme gjuhësore. Është evidentuar mungesa dhe/ose përfaqësimi i pamjaftueshëm i personave
që e kanë gjuhën serbe gjuhë amtare, në ofrimin e shërbimeve të brendshme gjuhësore, atyre që i
kanë gjuhë amtare gjuhët e tjera të komuniteteve, si gjuhën boshnjake dhe gjuhën turke; afatet
kohore të shkurtra për përkthimin dhe lekturën e projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve
administrative, si dhe vështirësitë në rekrutimin e profesionistëve të kualifikuar të gjuhëve. Të gjitha
këto krijojnë pengesa për zbatimin e plotë të ligjit. Rreth një e katërta e profesionistëve që ofrojnë
shërbime të brendshme gjuhësore në institucionet komunale posedojnë diploma universitare për
studime të gjuhëve (kryesisht gjuhës shqipe, por edhe gjuhës boshnjake dhe gjuhës turke) dhe gjysma
e profesionistëve që ofrojnë shërbimeve të brendshme gjuhësore në institucionet qendrore posedojnë
diploma universiteti në studime të gjuhëve (vetëm gjuhës shqipe). Megjithatë, duhet theksuar se
shumica e profesionistëve kanë përvojë të gjatë pune. Së bashku me mungesën e mundësive për
arsimim të nivelit akademik në fushën e përkthimit në të folur dhe të shkruar në të dyja gjuhët zyrtare
dhe nevojës për mbështetje në ngritjen e kapaciteteve në mesin e profesionistëve të anketuar, të
gjithë këta faktorë duket të kenë ndikim të prekshëm në cilësinë e përkthimit të projektligjeve,
rregulloreve dhe udhëzimeve administrative në gjuhën serbe dhe në gjuhët tjera të komuniteteve në
Kosovë . Numri në rritje i nëpunësve civilë të cilët flasin vetëm një gjuhë mund të jetë një faktor i
mundshëm që shpjegon faktin pse faqet zyrtare të internetit të institucioneve komunale dhe atyre
qendrore janë pjesërisht të përkthyera dhe përmbajnë të dhëna të vjetruara në këto gjuhë. Për më
tepër, mungesa e njohurive dhe të kuptuarit të qartë të legjislacionit, si dhe numri i madh i shenjave
rrugore dygjuhëshe dhe atyre të kufijve administrativë (mes Komunave) të cilat janë të
shkarravitura/dëmtuara dhe mungesa e konsistencës së shenjave nëpër disa institucione, tregojnë se
akoma ka vend për përmirësime në zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve në Kosovë.
Me qëllim të adresimit të sfidave të identifikuara, në këtë raport jepen këto rekomandime:
1. Të vlerësohet me kujdes nevoja për rritjen e numrit të profesionistëve për ofrimin e shërbimeve
të brendshme gjuhësore në institucionet publike komunale dhe ato qendrore dhe të caktohen
afatet kohore të përshtatshme për kryerjen e punës.
2. Të sigurohet një strukturë dhe mandat më i qartë i shërbimeve ekzistuese të brendshme
gjuhësore.
13
3. T’u jepet rol më i rëndësishëm i personave kontaktues të Rrjetit të politikave për gjuhët, me
qëllim të përmirësimit të kanaleve tashmë të vendosura të komunikimit ndërmjet institucioneve
publike dhe ZKGJ-së.
4. Të sigurohet që faqet zyrtare ekzistuese të internetit të institucioneve publike të cilat janë në
funksion të përditësohen, si për kah përmbajtja e tyre, ashtu edhe për kah aspektet gjuhësore, në
përputhje me legjislacionin ekzistues.
5. Të ofrohen stimuj për të lehtësuar rekrutimin e profesionistëve gjuhësorë të kualifikuar, përfshirë
kompensimin adekuat, kushte më të mira në mjedisin e punës dhe të sigurohet që të rekrutohen
më tepër individë të cilët e kanë gjuhën serbe, boshnjake dhe turke gjuhë amtare;
6. Të ndahet dhe/ose të rritet buxheti i ndarë për ofrimin e shërbimeve të brendshme gjuhësore në
institucionet publike të Kosovës dhe të vlerësohet arsyeshmëria ekeonomike e kontraktimit të
shërbimeve gjuhësore në sektorin privat.
7. Të sigurohet për aq sa është e mundur, që shërbimet e përkthimit me shkrim dhe ato në të folur
të ndahen mes vete dhe të riorganizohen, si dhe që përkthyesit, në radhë të parë të punojnë në
përkthim nga gjuha tjetër në gjuhën e tyre amtare.
8. Të ofrohen masa për ngritjen e kapaciteteve të profesionistëve gjuhësorë në fushat përkatëse,
përfshirë çështjet ligjore dhe përkthimin e dokumenteve juridike, si dhe këto shërbime të
furnizohen me mjete të përshtatshme dhe të specializuara.
9. Të ofrohen më tepër trajnime për gjuhë në mesin e shërbyesve civilë të punësuar dhe të
përmirësohet përfaqësimi i komuniteteve jo shumicë në kuadër të tërësisë së stafit të cilët janë
nëpunës civilë.
10. Të punohet në drejtim të krijimit të një sistemi për certifikimin e përkthyesve me shkrim dhe në
të folur; të ofrohet mbështetje në themelimin e Departamentit për përkthim me shkrim dhe në të
folur në kuadër të Universiteteve Publike.
11. Të vijohet me mbledhjen e të dhënave të ndara sipas gjuhëve dhe kritereve të tjera përkatëse,
përfshirë të dhënat rreth kërkesave për përkthim në të folur dhe të dokumenteve, rezultateve të
punës që prodhohen dhe të dhënat rreth shpenzimeve.
12. Të shqyrtohet mundësia e përdorimit të treguesve në mënyrë sistematike dhe gjithëpërfshirëse si
mjet për monitorimin dhe vlerësimin (MV) e zbatimit të obligimeve për sa u përket gjuhëve dhe
obligimeve të tjera të institucioneve publike dhe institucioneve të tjera të Kosovës.
14
1. HYRJE
Ekziston një pajtim i gjerë se monitorimi dhe vlerësimi (MV) i kornizës legjislative dhe politikave të
Kosovës për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve është i domosdoshëm për të
siguruar zbatimin efektiv të saj. Treguesit e hulumtimit dhe tëpunësimit janë mekanizëm relevant për
përputhshmërinë e MV të respektimit të të drejtave të komuniteteve, siç janë të drejtat gjuhësore në
Kosovë.1 Në këtë kontekst, gjatë vitit 2013, Qendra Evropiane për çështje të minoriteteve në Kosovë
(ECMI Kosova), në kuadër të projektit ‘Mbështetja e qeverisjes efektive për komunitetet minoritare në
Kosovë’, të financuar nga Departamenti Federal Punëve të Jashtme të Zvicrës (DFPJ), ka zbatuar
studimin-pilot Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave gjuhësore: pilotimi i përdorimit të treguesve në
punën e Kuvendit të Kosovës, me qëllim të analizimit të gjendjes së të drejtave gjuhësore në kuadër të
punës së Kuvendit të Kosovës, përmes përdorimit të treguesve. Ky studim është zhvilluar në
bashkëpunim të ngushtë me Zyrën e Komisionerit për gjuhët (ZKGJ).2 Mbështetur në suksesin e këtij
projekti, ZKGJ përmes Programit për zhvillim të Kombeve të Bashkuara (UNDP) dhe të zbatuar
bashkërisht me ECMI Kosovën, ka financuar dhe ka iniciuar projektin ‘Monitorimi dhe vlerësimi i të
drejtave gjuhësore: drejt forcimit të respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve’ nga institucionet’.
Ky projekt është zbatuar nga ECMI Kosova në bashkëpunim me ZKGJ-në dhe ka si qëllim të
përgjithshëm vlerësimin dhe përmirësimin e zbatimit të të drejtave gjuhësore nga institucionet publike
në Kosovë.
Ky raport është rezultat i një studimi gjithëpërfshirës i MV përmes të cilit, duke shfrytëzuar një tërësi
të gjerë treguesish në lidhje me gjuhët, vlerësohet respektimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve3 në
kuadër të punës së institucioneve komunale dhe atyre qendrore të Republikës së Kosovës. Raporti në
veçanti synon të ofrojë një pasqyrë gjithëpërfshirëse të gjendjes në këtë fushë dhe të identifikojë
sfidat dhe rekomandimet e mundshme për adresimin e këtyre sfidave, më qëllim që të kontribuohet
në përmirësimin e respektimit të Ligjit, në kuadër të punës së institucioneve publike që bien nën
juridiksionin e ZKGJ-së, në mënyrë që të sigurohet përdorimi adekuat i gjuhëve zyrtare dhe gjuhëve të
komuniteteve tjera në Kosovë.
Sa i përket strukturës, ky raport ndahet në gjashtë kapituj:
Në kapitullin 1 jepen informata rreth këtij hulumtimi të MV, të bazuar në tregues mbi
zbatimin e të drejtave gjuhësore në Kosovë dhe përcakton hapat kryesorë të ndërmarrë dhe
metodologjinë e përdorur në këtë studim.
Në kapitullin 2 përshkruhen në formë të përmbledhur standardet ndërkombëtare, rajonale
dhe vendore për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave gjuhësore, që paraqet fushën
tematike të këtij raporti.
Në kapitujt 3 dhe 4 paraqiten gjetjet kryesore të këtij studimi.
1 ECMI Kosova, ‘Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave të komuniteteve për kontekstin e Kosovës’, maj 2013, në dispozicion
në: http://www.ecmikosovo.org/ëp-content/Publications/Reports_and_studies/2013-05_ECMI_Kosovo_Working_Paper_Community_Rights_Monitoring_&_Evaluation_for_the_Kosovo_Context/alb.pdf, shikuar/qasur) më 15 janar 2015). 2 Si rezultat i një iniciative të ZÇK-së/ZKM-së, më 2011 ishte nisur një proces i reformimit të Komisionit të Gjuhëve i cili çoi në
miratimin e Rregullores nr. 07/2012 për Zyrën e Komisionerit për gjuhët, të Republikës së Kosovës (ZKGJ). Zyra e Komisionerit për gjuhët është themeluar në prill 2012. Komisioneri aktual për gjuhët është z. Sllavisha Mladenoviq (Slaviša Mladenovid), i cili është emëruar në dhjetor të vitit 2012. Shihni: http://www.komisioneri-ks.org/repository/docs/Uredba_Regulore_Regulation__07_2012.pdf 3 Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], në dispozicion në:
http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 10 shkurt 2015).
15
Në kapitujt 5 dhe 6 paraqiten konkluzionet paraprake të këtij studimi dhe propozohen
rekomandime konkrete të politikave për të adresuar sfidat e identifikuara në lidhje me
përdorimin e gjuhëve në kuadër të institucioneve publike komunale dhe atyre qendrore të
Kosovës, si dhe në lidhje me përdorimin e treguesve si mjet praktik për MV të gjuhëve në
kontekstin e Kosovës.
1.1 Konteksti
Në vitet e fundit rëndësia e monitorimit dhe vlerësimit (MV) të përparimeve në lidhje me obligimet e
shteteve për të drejtat e njeriut, bazuar në tregues, ka marrë vrull, si në nivelin kombëtar, ashtu edhe
në atë ndërkombëtar. Në këtë kontekst, organizatat e shoqërisë civile, si dhe organet e ndryshme
vendore, rajonale dhe ndërkombëtare të mbikëqyrjes së të drejtave të njeriut, si dhe shtetet kanë
zhvilluar tregues specifik kontekstual, si mekanizëm për të monitoruar dhe vlerësuar procesin e
zbatimit të detyrimeve për të drejtat e njeriut.4 Në këtë aspekt treguesi përkufizohet si një “*...+ pjesë
informate që shfrytëzohet për të matur masën deri në të cilën përmbushet ose gëzohet një e drejtë
ligjore në një situatë të caktuar”.
Mungesa e praktikave të strukturuara për MV në Kosovë, shpesh konsiderohet si një nga sfidat
kryesore në sigurimin e zbatimit të plotë dhe efektiv të legjislacionit, për të promovuar dhe mbrojtur
të drejtat e komuniteteve, përkatësisht të drejtat e tyre gjuhësore. Praktikat e vazhdueshme të
zbatimit të pjesërishëm të Ligjit për përdorimin e gjuhëve, prek në mënyrë jo-proporcionale
komunitetet në Kosovë dhe nevojën e madhe për të përmirësuar monitorimin dhe vlerësimin e kësaj
kornize ligjore. Deri te ky konstatim është ardhur nga kërkimet dhe intervistat e kryera në kuadër të
punës së ZKGJ-së dhe ECMI Kosovës, si dhe nga gjetjet e raporteve të organizatave ndërkombëtare.
Prandaj, ZKGJ ka vendosur që të plotësojë këtë boshllëk përmes hulumtimit, se si studimet për MV
mund të kontribuojnë avancimin e angazhimit të Kosovës në zbatimin e obligimeve të saj ligjore në
fushën e të drejtave gjuhësore.5 Si pjesë e këtij angazhimi, ZKGJ ka bashkëpunuar ngushtë me ECMI
Kosovën në zbatimin e një pilot-studimi, të financuar nga DFPJ, përmes të cilit është monitoruar
respektimi i të drejtave gjuhësore në Kuvendin e Kosovës.6 Përfundimet e nxjerra nga ky aktivitet u
prezantuan në dhjetor 2013, së bashku me rekomandimet konkrete se si të avancohet zbatimi i Ligjit
për përdorimin e gjuhëve në Kosovë.
Si rezultat i kësaj, në maj 2014, ZKGJ ka mbajtur një sërë takimesh për të diskutuar se si të vazhdohet
me MV për forcimin e zbatimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në Kosovë, përmes përdorimit të
treguesve. Kështu u ra dakord që së bashku me UNDP-në dhe ECMI Kosovën, të fillohet me një studim
të plotë të MV të fokusuar në përdorimin e gjuhëve zyrtare në punën e institucioneve komunale, të
ministrive, Presidencës së Republikës së Kosovës dhe Zyrës së Kryeministrit të Kosovës. Përmes këtij
studimi gjithashtu janë vlerësuar kapacitetet për përkthim me shkrim dhe me gojë, cilësia e ligjeve në
gjuhët zyrtare, si dhe burimet njerëzore e financiare të këtyre institucioneve. Ky raport është rezultat i
këtij studimi, bazuar në metodologjinë e zhvilluar nga Zyra e Komisionerit të Lartë të Kombeve të
4 Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights to ECOSOC (shqip: Raporti i Komisionerit të Lartë të
Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut drejtuar Këshillit Ekonomik dhe Social – ECOSOC). Gjenevë, 4–29 korrik 2011, në dispozicion në: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G11/427/16/PDF/G1142716.pdf?OpenElement (shikuar/qasur më 15 dhjetor 2015). 5 Për një pasqyrë mbi përdorimin e treguesve në kuadër të të drejtave të komuniteteve dhe të drejtave gjuhësore në Kosovë,
shihni, http://www.ecmikosovo.org/?s=treguesit (shikuar/qasur më 15 janar 2015). 6 ECMI Kosova, Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave gjuhësore: pilotimi i përdorimit të tregueseve në punën e Kuvendit të
Kosovës, janar 2014, në dispozicion në http://www.ecmikosovo.org/ëp-content/uploads/2014/01/Piloting-the-Use-of-Treguesit-in-the-Ëork-of-the-Assembly-of-Kosovo_Final-Report_January-2014_ALB.pdf (shikuar/qasur më 15 janar 2015).
16
Bashkuara për të Drejtat e Njeriut (ZKLDNj)7 dhe në aktivitetet e mëparshme të lartpërmendura, të
përshtatura në kontekstin e të drejtave gjuhësore në Kosovë.
1.2 Procesi dhe metodologjia
Hulumtimet paraprake dhe vizitat në terren
Para, gjatë dhe pas zhvillimit të treguesve dhe pyetësorëve janë zhvilluar disa takime dhe intervista
me përfaqësuesit e institucioneve publike komunale dhe atyre qendrore në kuadër të punës
vlerësuese rreth këtij studimi, si dhe me anëtarët e Rrjetit të politikave për gjuhët (RRPGJ).8 Këto vizita
janë zhvilluar në kuadër të procesit të parë të mbledhjes së të dhënave dhe kishin për qëllim krijimin e
një pasqyre më të mirë mbi zbatimin e të drejtave gjuhësore në terren, si dhe informimin lidhur me
qëllimet dhe mjetet e këtij projekti ndaj aktorëve të përfshirë dhe palëve të interesuara. Gjetjet nga
këto vizita janë ruajtur dhe kanë shërbyer si burim shtesë informatash për këtë studim.9
Zhvillimi i skemave të treguesve
Bazuar në metodologjinë e ZKLDNJ-së dhe hulumtimet e kryera në rrethin e parë të vizitave në terren,
janë zhvilluar dy skema të treguesve për të drejtave gjuhësore, për vlerësimin e zbatimit të Ligjit për
përdorimin e gjuhëve nga institucionet publike komunale dhe qendrore të Kosovës. Në këtë kontekst
është zhvilluar një skemë prej gjithsej 32 treguesish për të monitoruar zbatimin e dispozitave të
neneve 1, 2, 7, 8, 9, 10 dhe 35 (shihni shtojcën 2), dhe një skemë prej gjithsej 27 treguesish për të
monitoruar zbatimin e dispozitave të neneve 1, 2 dhe 4 të Ligjit10 (shihni shtojcën 3).
Në përputhje me Kornizën e treguesve të ZKLDNJ-së, treguesit e identifikuar gjatë këtij procesi janë si
sasiorë ashtu edhe cilësorë dhe gjithashtu ndahen në tregues të procesit, strukturorë dhe të
rezultateve.11 Ata vënë theksin në nevojën për të dhëna të zbërthyera; në këtë rast, ata janë ndarë
kryesisht sipas gjuhëve, kombinimeve gjuhësore ose shërbimeve të ndryshme gjuhësore (përkthim me
shkrim, përkthim në të folur dhe lekturë).
Skemat e treguesve të zhvilluara janë strukturuar sipas gjashtë grupeve kryesore tematike, në mënyrë
që të sigurohet një pasqyrë e përgjithshme për përdorimin e gjuhëve në kuadër të punës së
institucioneve publike komunale dhe atyre qendrore dhe që të kontribuohet në identifikimin e sfidave
dhe rekomandimeve për adresimin e këtyre sfidave. Treguesit e secilës pjesë janë të ndërthurur dhe
duhet lexuar si të ndërlidhur me tregues të tjerë sasiorë dhe cilësorë:
7 ZKLDNJ është e angazhuar tashmë për vite të tëra në zhvillimin dhe promovimin e përdorimit të kësaj metodologjie dhe ka
vendosur norma ndërkombëtare të pranuara gjerësisht për përdorimin e treguesve në monitorimin e të drejtave të njeriut, siç përshkruhet hollësisht në raportin e saj ‘Treguesit e të drejtave të njeriut: udhëzues për matje dhe zbatim (origj. ‘Human Rights Treguesit: A Guide to Measurement and Implementation’). Ndonëse në kornizën e treguesve të ZKLDNJ-së nuk diskutohen në mënyrë të veçantë të drejtat e komuniteteve dhe të drejtat gjuhësore, por të drejtat e njeriut në përgjithësi, kjo metodologji është e transferueshme në fushën e të drejtave të komuniteteve dhe të drejtave gjuhësore, të cilat përbëjnë një pjesë të kornizës së të drejtave të njeriut. 8 Siç është përcaktuar në nenin 15 të Rregullores nr. 07/2012 për Zyrën e Komisionerit për Gjuhët, secili institucion nën
juridiksionin e ZKGJ-së duhet të emërojë një përson kontaktues, në Rrjetin e plitikave për gjuhët dhe të njoftojë ZKGJ-në për
zyrtarin e emëruar.. Përsonat kontaktues duhet të bashkëpunojë me ZKGJ-në për të siguruar që institucioni përkatës të respektojë detyrimet e tij sa iu përket politikave të gjuhëve dhe i tërë stafi i institucionit të jetë në dijeni për obligimet e tilla. 9 Këto aktivitete janë zhvilluar nga prilli deri në maj 2014 në institucionet komunale dhe në shtator 2014 në institucionet
qendrore. 10
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 15 janar 2015). Shihni shtojcën 1. 11
Për më tepër informata mbi metodologjinë e treguesve dhe propozimin për të futur në përdorim një MV të bazuar në tregues për të drejtat e komuniteteve në Kosovë shihni ECMI Kosova, ‘Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave të komuniteteve për kontekstin e Kosovës’, qershor 2013, në dispozicion në: http://www.ecmikosovo.org/?p=3322.
17
Të përgjithshëm:12 Këta tregues masin dhe vlerësojnë përfaqësimin gjuhësor dhe atë etnik në
kuadër të popullsisë së komunës përkatëse, si dhe në mesin e nëpunësve civilë që punojnë në
institucionet publike komunale dhe ato qendrore të Kosovës, me qëllim të vlerësimit të
përgjegjësive dhe nevojave për shërbime gjuhësore të institucioneve përkatëse.
Mekanizmat dhe mjetet; burimet njerëzore dhe kapacitetet:13 Këta tregues vlerësojnë
kapacitetet e shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve komunale dhe atyre
qendrore, ndër të tjera, numrin e profesionistëve, gjuhëte tyre amtare dhe kombinimet
gjuhësore në të cilat punojnë, kualifikimet akademike dhe përvojëne punës, si dhe
mundësinëe trajnimit dhe mjeteve në mbështetje të punës së tyre.Kërkesat e punës:14 Këta
tregues vlerësojnë nëse profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në
institucionet komunale dhe qendrore kanë ngarkesë të arsyeshme të punës që iu mundëson
të arrijnë rezultate të cilësisë së lartë, si në aspektin e ekspertizës, njohurive dhe vëmendjes
ndaj hollësive që kërkohen gjatë përkthimit dhe lekturimit të dokumenteve të cilat do të
bëhen ligjërisht të detyrueshme pas miratimit të tyre, si dhe shkallës së lartë të përqendrimit,
të nevojshëm për të siguruar shërbime të cilësisë së lartë së përkthimit në të folur.
Burimet financiare:15 Këta tregues masin burimet financiare në dispozicion për shërbime të
brendshme gjuhësore të institucioneve komunale dhe atyre qendrore.
Reagimi ndaj kërkesave:16 Këta tregues kanë për qëllim të masin nëse nevojat për mbështetje
në përkthim në të folur dhe me shkrim në mesin e stafit të institucioneve publike komunale
dhe atyre qendrore, gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare, plotësohen siç duhet, në
përputhje me ligjin (nenet 4.3, 4.4, 7.3, 8.1, 8.3, 8.4).17
Disponueshmëria dhe cilësia e shërbimeve:18 Këta tregues vlerësojnë, ndër të tjera, cilësinë e
shërbimeve të përkthimit në të folur; nëse shenjat zyrtare që tregojnë emrat e fshatrave,
emrat zyrtarë të Institucioneve komunale, përkatësisht atyre qendrore, janë përkthyer siç
përcaktohet me Ligjin për përdorimin e gjuhëve; si dhe disponueshmërinë dhe cilësinë19 së
përkthimit të dokumenteve zyrtare, të projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve
administrative.
Për të matur treguesit cilësorë, në tërësinë dhe versionin përfundimtar të tyre, është zhvilluar një
sistem i vlerësimit nga ana e një gjuhëtari dhe është vënë në zbatim për një numër të përzgjedhur
projektligjesh, udhëzimesh administrative dhe rregulloresh të zhvilluara nga 9 komuna dhe 12 ministri
gjatë vitit 2013 dhe 2014.20 Kjo mostër e përzgjedhur është menduar për të siguruar një vlerësim të
përgjithshëm të cilësisë dhe për të identifikuar (nëse ka), të meta të përsëritura në përkthimin e
12
Niveli komunal: treguesit 1-3; niveli qendror: treguesi 1. 13
Niveli komunal: treguesit 4-11; niveli qendror: treguesit 2-9. 14
Niveli komunal: treguesit 12-17; niveli qendror: treguesit 10-15. 15
Niveli komunal: treguesit 18-19; niveli qendror: treguesit 16-17. 16
Niveli komunal: treguesit 20-26; niveli qendror: treguesit 18-19. 17
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 12 janar 2015). 18
Niveli komunal: treguesit 27-32; niveli qendror: treguesit 20-27. 19
Për të matur këtë grup përfundimtar të treguesve cilësorë, një sistem i vlerësimit i zhvilluar nga një ekspert gjuhësor në kuadër të pilot-studimit të lartpërmendur do të zbatohet për një numër të vogël dokumentesh zyrtarë të përzgjedhur të cilët janë nxjerrë nga institucionet komunale, respektivisht ato qendrore, me qëllim të ofrimit të një vlerësimi të përgjithshëm të cilësisë. 20
Shihni shtojcën 4.
18
ligjeve në gjuhen serbe dhe në gjuhët e tjera të komuniteteve që kanë statusin e gjuhëve zyrtare në
disa komuna.21
Konsultimet
Në mënyrë që të zhvillohej një sistem dhe studim gjithëpërfshirës i MV, ka pasur bashkëpunim aktiv
dhe të ngushtë me palët në interes të fushës përkatëse dhe me ekspertë të gjuhëve për komente. Për
më tepër, ZKGJ dhe ECMI Kosova kanë marrë pjesë në dy punëtori teknike me personat kontktues të
RRPGJ-së dhe përfaqësuesit e zyrave të ndryshme të institucioneve të vlerësuara. Gjatë këtyre
takimeve, pjesëmarrësit kanë dhënë njohuri të dobishme për sfidat rreth përdorimit të gjuhëve në
kuadër të institucioneve komunale22, përkatësisht atyre qendrore23, si dhe zgjidhjet e mundshme.
Çështjet kryesore të ngritura në këto takime veçse kanë qenë pjesë e skemave dhe disa janë
përmendur në kuadër të të gjeturave në këtë raport.
Mbledhja e të dhënave dhe rrethi i dytë i vizitave në terren
Bazuar në të gjeturat përmes hulumtimeve të përmendura më lart, gjatë rrethit të parë të vizitave në
terren dhe përveç intervistave dhe takimeve të zhvilluara, janë zhvilluar edhe një sërë pyetësorësh që
kanë për cak grupe të ndryshme brenda institucioneve publike komunale dhe atyre qendrore në
kuadër të vlerësimit të kryer për këtë studim.
Pyetësorët për nivelin komunal
Janë zhvilluar tetë (8) pyetësorë me objektiv të qartë, për t’u plotësuar nga akterët relevantë të
institucioneve lokale të Republikës së Kosovës:
Pyetësori për Njësinë e shërbimeve gjuhësore të institucioneve komunale;
Pyetësori për profesionistët gjuhësorë të institucioneve komunale;
Pyetësori për Departamentin e Administratës të institucioneve komunale;
Pyetësori për anëtarët e Rrjetit të politikave për gjuhët të të institucioneve komunale;
Pyetësori për Njësinë e burimeve njerëzore të institucioneve komunale;
Pyetësori për Departamentin e Financave të institucioneve komunale;
Pyetësori për nëpunësit civilë të institucioneve komunale;
Pyetësori për anëtarët e Kuvendeve Komunale.
Pyetësorët për nivelin qendror
Janë zhvilluar 6 pyetësorë me objektiv të qartë, për t’u plotësuar nga akterët relevantë në kuadër të
strukturave të institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës:
Pyetësori për Njësinë për shërbimet gjuhësore të institucioneve qendrore;
Pyetësori për profesionistët gjuhësorë të institucioneve qendrore;
Pyetësori në Departamentin e Administratës së institucioneve qendrore;
Pyetësori për anëtarët e Rrjetit të politikave për gjuhët të institucioneve qendrore;
21
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.1. 22
Më 24 qershor 2014 ZKGJ ka mbajtur një prezantim para zyrtarëve të caktuar personave kontaktues në kuadër të RRPGJ-së, me qëllim të diskutimit në lidhje me mandatin e ZKGJ-së, qëllimet e këtij projekti dhe treguesit e pyetësorët të zhvilluar. Ky aktivitet u zhvillua në kuadër të punëtorisë ‘Zbatimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve dhe roli i Rrjetit të politikave për gjuhët', organizuar nga Departamenti për të Drejtat e Njeriut dhe Komunitete i Misionit të OSBE-së në Kosovë, më 23 dhe 24 qershor 2014, në Hotel Dukagjini, në Pejë. 23
Më 8 tetor 2014, ZKGJ dhe ECMI Kosova kanë organizuar një punëtori me personat kontaktues të nivelit qendror në kuadër të RRPGJ-së, si dhe me përfaqësuesit e të gjitha ministrive, Presidenca dhe Zyra e Kryeministrit të Republikës së Kosovës, për të diskutuar në lidhje me mandatin ZKGJ-së, qëllimet e këtij projekti, treguesit dhe pyetësorët e zhvilluar.
19
Pyetësori për Njësinë e burimeve njerëzore të institucioneve qendrore;
Pyetësori për Departamentin e Financave të institucioneve qendrore.
Pyetësorët janë shpërndarë me përkrahjen e anëtarëve të Rrjetit në institucionet e të dyja niveleve.
Afati kohor i dhënë për t’u përgjigjur dhe për të kthyer pyetësorët e plotësuar ishte përafërsisht
gjashtë (6) javë. Gjatë kësaj kohe është realizuar një rreth i dytë i vizitave në terren në institucionet e
synuara, me qëllim të përcjelljes së procesit dhe ofrimit të mbështetjes së drejtpërdrejtë në plotësimin
e pyetësorëve të shpërndarë.24 Procesi i mbledhjes së të dhënave në nivelin komunal është zhvilluar
gjatë periudhës korrik – shtator 2014,25 kurse në atë qendror gjatë periudhës shtator – tetor 2014.
Vlerësimi i të dhënave
Përmes këtij procesi është krijuar një Bazë e të dhënave gjuhësore, përmes së cilës është lehtësuar
vlerësimi i nivelit aktual të zbatimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në raport me treguesit e
zhvilluar.26
Është e rëndësishme të theksohet se gjatë vlerësimit janë përpunuar një masë e madhe informatash
për shkak të fushëveprimit të gjerë të hulumtimit të kryer. Për këtë arsye, ndonëse janë dizajnuar
tregues për të monitoruar secilin nga institucionet e vlerësuara veç e veç, shumica e gjetjeve të
paraqitura në këtë raport janë shprehur në shifra mesatare.
Pjesa kryesore e të dhënave janë mbledhur në bashkëpunim me profesionistët që ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore në institucionet përkatëse, anëtarët e Rrjetit, nga drejtorët e Departamenteve
të Administratës, ata të burimeve njerëzore dhe ata të financave në kuadër të institucioneve të
synuara. Megjithatë, për shkak të mungesës së bashkëpunimit nga ana e një numri të konsiderueshëm
të institucioneve qendrore e komunale (institucionet qendrore kanë qenë më bashkëpunuese se ato
të nivelit komunal), disa prej pyetësorëve të pranuar nuk janë plotësuar në tërësi dhe/ose saktësia e
të dhënave ka qenë e dyshimtë. Për këtë arsye, të gjeturat, konkluzionet dhe rekomandimet kryesore
në të cilat fokusohet ky raport përfundimtar janë të dhënat në dispozicion dhe të cilat janë vlerësuar si
të besueshme.
24
Vizitat janë zhvilluar në të gjitha komunat e Republikës së Kosovës, me përjashtim të Leposaviqit, Mitrovicës së Veriut, Zubin Potokut dhe Zveçanit. Për më tepër hollësi, shihni: kapitullin 3. Hyrje. 25
Për shkak të mungesës së bashkëpunimit nga shumica e institucioneve komunale, procesi i mbledhjes së të dhënave nga komunat ishte shtyrë nga 1 muaj deri në 3 muaj. Për të njëjtën arsye u zhvilluan dy cikle të vizitave në secilin nga institucionet e përfshira. 26
Të gjitha të dhënat e mbledhura dhe treguesit e llogaritur janë ruajtur dhe janë në dispozicion për konsultim në një Bazë të dhënash të gjuhëve. Për më tepër, të gjeturat e këtij aktiviteti për MV do të përdoren nga ZKGJ si bazë për zhvillimin e aktiviteteve dhe strategjive të ardhshme.
20
2. TË DREJTAT GJUHËSORE – STANDARDET NDËRKOMBËTARE, RAJONALE DHE
VENDORE
Gjuha përbën një dimension thelbësor të identitetit individual dhe kolektiv. Ky kapitull paraqet një
pasqyrë të standardeve ndërkombëtare, rajonale dhe vendore për mbrojtjen dhe promovimin e të
drejtave gjuhësore në fushën tematike të këtij raporti. Për shkak të ndërlidhjes mes tyre, këto nivele
të standardeve nganjëherë mbivendosen, pasi që legjislacioni kombëtar në Kosovë në masë të madhe
përfshin brenda vetes standardet ndërkombëtare dhe rajonale. Standardet e përmendura në këtë
kapitull luajnë rol vendimtar në mbrojtjen dhe promovimin e përdorimit të gjuhëve të komuniteve jo-
shumicë në shoqërinë shumëtnike të Kosovës.
Nevoja për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave gjuhësore bazohet në tri shtylla: parimin e mos-
diskriminimit,27 gatishmërisë për të ruajtur dhe promovuar në mënyrë aktive identitetin kulturor, etnik
dhe fetar brenda një vendi28 ose rajoni, si dhe të drejtën e qasjes në shërbime. Të drejtat gjuhësore
lidhen ngushtë me të drejtat tjera themelore të njeriut, përfshirë të drejtën për lirinë e shprehjes, të
drejtat politike dhe të drejtën për arsimim. Si të tilla, të drejtat gjuhësore janë praktikisht të
domosdoshme për të siguruar mundësi të barabarta midis shumicës së shoqërisë dhe grupeve jo-
shumicë sa i përket pjesëmarrjes në jetën politike, sociale dhe ekonomike.
2.1 Standardet ndërkombëtare dhe rajonale
Organizatat ndërkombëtare dhe rajonale, përfshirë Organizatën e Kombeve të Bashkuara (OKB),
Këshillin e Evropës (KE), dhe Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), kanë miratuar
një numër instrumentesh që mbrojnë dhe promovojnë të drejtat gjuhësore, të cilat shpesh kanë dalë
si përgjigje ndaj konflikteve etnike dhe kërkesave në rritje për shtimin e autonomisë kulturore e
politike. Këto instrumente vendosin regjime të tolerancës gjuhësore (duke krijuar të drejta negative
me qëllim që, ndër të tjera, mbrojtjes së folësve të gjuhëve të pakicave nga diskriminimi dhe
padrejtësia procedurale)29 ose të promovimit të gjuhëve (duke krijuar të drejta pozitive në raport me
shërbimet kryesore publike, si arsimi dhe mediat publike, përmes gjuhëve jo-shumicë si mjedis
veprimi).30 Ato zakonisht e njohin gjuhën si pjesë përbërëse të së drejtës për lirinë e shprehjes31,
afirmojnë të drejtën e personave që u përkasin pakicave kombëtare që të përdorin gjuhën e tyre
lirisht, pa ndërhyrje apo çfarëdo forme të diskriminimit,32 dhe inkurajojnë përfaqësimin e barabartë të
komuniteteve në institucionet publike.33
27
Komisioneri i Lartë i OSBE-së për Pakicat kombëtare, ‘Report on the Linguistic Rights of Persons Belonging to National Minorities in the OSBE Area’ (shqip: ‘Raport mbi të drejtat gjuhësore të personave që u përkasin pakicave kombëtare në zonën e OSBE-së’). Hagë: OSBE (Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë), Komisioneri i Lartë i për Pakicat Kombëtare, 1999, në dispozicion në: http://www.OSBE.org/hcnm/42060 (shikuar/qasur më 30 janar 2015). 28
Dunbar, ‘Is There a Duty to Legislate for Linguistic Minorities?’ (shqip: ‘A ekziston obligim për të zhvilluar legjislacion për pakicat gjuhësore’), fq. 193, në Journal of Laë and Society (shq. Revista për drejtësi dhe shoqëri), Vëllimi 33, nr. 1, 2006. 29
Ibid. 30
Ibid. 31
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, 16 dhjetor 1966, United Nations, Treaty Series, Vëll. 999, nenet 19 (2) dhe 27, faqe 171, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3ae6b3aa0.html (shikuar/qasur më 15 janar 2015). 32
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Deklarata për të Drejtat e Personave Përkasin Pakicave Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore, 20 dhjetor 1993, A/RES/48/138, neni 2(1), në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3b00f302c.html (shikuar/qasur më 25 janar 2015). 33
Këshilli i Evropës, Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, 1 shkurt 1995, ETS 157, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3ae6b36210.html (shikuar/qasur më 20 janar 2015).
21
Disa nga instrumentet më relevante ndërkombëtare dhe rajonale për ruajtjen e të drejtave gjuhësore
përfshijnë si në vijim:
Konventën Ndërkombëtare të OKB-së për të Drejtat Civile dhe Politike (KNDCP);34
Deklaratën e OKB për të Drejtat e Personave që u përkasin Pakicave Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore;35
Dokumentin e OSBE-së i Mbledhjes së Kopenhagës të Konferencës së KSBE-së për Dimensionin Njerëzor (Dokumentin e OSBE-së të Kopenhagës);36
Rekomandimet e Oslos, të OSBE-së, Lidhur me të Drejtat Gjuhësore të Pakicave Kombëtare, dhe Shënimin Shpjegues (Rekomandimet e Oslos);37
Konventën Kornizë të Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare (KKPK);38
Kartën Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave (KEGJRP).39
Kjo e fundit është përfshirë në nenin 58 të Kushtetutës së Kosovës.40 Ajo u bën thirrje palëve që të
sigurojnë që autoritetet administrative të përdorin gjuhët rajonale ose të komuniteteve jo-shumicë
dhe kërkon që, në kontaktet e tyre me publikun, zyrtarët të përdorin gjuhët e komuniteteve jo-
shumicë.41 Ajo ndër të tjera gjithashtu përcakton masat për të mundësuar dhe inkurajuar, , përdorimin
e gjuhëve të komuniteteve jo-shumicë në debatet e Kuvendit dhe publikimin e dokumenteve zyrtare
në gjuhët e komuniteteve jo-shumicë. Këto masa mund të kërkojnë ofrimin e përkthimit në të folur
dhe me shkrim, miratimin, si dhe ndërmarrjen e politikave dhe programeve të përshtatshme të
rekrutimit dhe trajnimeve.42 Ndonëse nuk janë ligjërisht detyruese, dokumentet udhëzuese të nxjerra
nga OSBE-ja janë relevante dhe përmbajnë dispozita të hollësishme mbi përdorimin e gjuhëve në
arsim, fe, media, jetën e komuniteteve, procedurat gjyqësore, jetën ekonomike dhe të drejtën për të
marrë dokumente dhe certifikata nga institucionet publike në gjuhët zyrtare dhe ato komuniteteve
joshumicë.43
34
Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike është miratuar dhe hapur për nënshkrim, ratifikim dhe anëtarësim përmes Rezolutës së Asamblesë së përgjithshme 2200A (XXI) të datës 16 dhjetor 1966, dhe ka hyrë në fuqi më 23 mars 1976, neni 19(2), në dispozicion në: http://www2.ohchr.org/english/laë/ccpr.htm (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 35
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Deklarata për të Drejtat e Personave që u Përkasin Pakicave Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore, 20 dhjetor 1993, A/RES/48/138, neni 2(1), në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3b00f302c.html (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 36
Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), Dokumenti i Mbledhjes së Kopenhagës në kuadër të Konferencës së KSBE-së për Dimensionin Njerëzor, miratuar në Kopenhagë, 29 qershor 1990, në dispozicion në: http://www.OSBE.org/documents/odihr/1990/06/13992_en.pdf (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 37
Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), Rekomandimet e Oslos Lidhur me të Drejtat Gjuhësore të Pakicave Kombëtare, Komisioneri i Lartë për Pakicat Kombëtare, 1 shkurt 1998, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3dde546e4.html (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 38
Këshilli i Evropës, Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, 1 shkurt 1995, ETS 157, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3ae6b36210.html (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 39
Këshilli i Evropës: Asambleja Parlamentare, Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave, 21 tetor 2010, Dok. 12422, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/4d8b18322.html (shkuar/qasur më 9 shkurt 2015). 40
‘Republika e Kosovës do të promovojë frymën e tolerancës, dialogut dhe do të mbështesë pajtimin ndërmjet komuniteteve dhe të respektojë standardet e përcaktuara në Konventën Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare dhe në Kartën Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave’. Shihni Kushtetutën e Republikës së Kosovës, në dispozicion në: http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf. 41
Karta Evropiane për gjuhët rajonale ose minoritare, 2010, neni 10(4). 42
Ibid. 43
Rekomandimet e Oslos, 1998, paragrafi 13.
22
2.2 Korniza vendore
Në fillim duhet theksuar se një numër i instrumenteve ndërkombëtare dhe rajonale të lartpërmendura
janë drejtpërsëdrejti të zbatueshme në Kosovë përmes Kushtetutës,44 përfshirë KNDCP-në dhe KKPK-
në. Prandaj Kosova është e detyruar t’i respektojë dhe t’u përmbahet këtyre instrumenteve, të cilat
kanë epërsi ndaj së drejtës së brendshme. Përveç kësaj, respektimi i të drejtave të komuniteteve jo-
shumicë është vendimtare për aspiratën e Kosovës për t’u bërë pjesë e organeve ndërkombëtare dhe
rajonale si Bashkimi Evropian (BE); ky komponent është pjesë e të ashtuquajturave Kritere të
Kopenhagës për anëtarësim në BE.45 Që nga viti 1993, Komisioni Evropian (KE) i kushton rëndësi të
madhe pozitës së komuniteteve joshumicë në shtetet kandidate dhe atyre kandidate potenciale për
anëtarësim.46
Të drejtat gjuhësore në Republikën e Kosovës sigurohen përmes Kushtetutës, Ligjit për mbrojtjen dhe
promovimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në Republikën e Kosovës47 dhe Ligjit
për përdorimin e gjuhëve. 48 Sipas këtyre dokumenteve ligjore, gjuha shqipe dhe gjuha serbe, dhe
alfabetet e tyre përkatëse, janë përcaktuar si gjuhë zyrtare të Republikës së Kosovës.49 Gjuhët zyrtare
gëzojnë status të barabartë50 dhe qytetarët kanë të drejtë në përdorimin e cilësdo prej tyre në
marrëdhënie me institucionet publike të Kosovës.51 Për më tepër, gjuhëve të komuniteteve jo-shumicë
mund t’u akordohet statusi i gjuhëve zyrtare, apo gjuhëve në përdorim zyrtar, në nivelin komunal,
nëse plotësohen kriteret e kërkuara.52 Dispozitat kyçe të këtyre tri dokumenteve ligjore janë si në
vijim:
Duke pasqyruar rëndësinë e të drejtave të komuniteteve në Kosovë, Kushtetuta i dedikon një
kapitull të plotë të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre, përfshirë të drejtat
gjuhësore që kanë për qëllim që t’u garantojnë pjesëtarëve të të gjitha komuniteteve të
drejtën të shprehin, ruajnë dhe zhvillojnë kulturën e tyre dhe të ruajnë gjuhën e tyre,
individualisht ose si komunitete.53
Ligji për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në
Republikën e Kosovës thekson dispozitat e përgjithshme për t’u mundësuar komuniteteve që
të kultivojnë, zhvillojnë dhe shprehin identitetin e tyre, përmes ushtrimit të të drejtave
44
Kushtetuta e Republikës së Kosovës, 2008, neni 22. 45
Komisioni Evropian, Kriteret e aderimit – Konkluzionet e Presidencës, para. 7, pika iii, 21-22 qershor 1993, në dispozicion në: http://www.europarl.europa.eu/enlargement/ec/pdf/cop_en.pdf (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 46
Shihni p.sh. Komisioni Evropian, Comprehensive Monitoring Report on the State of Preparedness for EU Membership of Bulgaria and Romania of 25 October 2005 (shqip Raport gjithëpërfshirës i monitorimit, i datës 25 tetor 2005 mbi gjendjen e gatishmërisë për anëtarësim në BE të Bullgarisë dhe Rumanisë), në dispozicion në: http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/sec1354_cmr_master_ro_college_en.pdf (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 47
Ligji për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në Republikën e Kosovës nr. 03/L-047], në dispozicion në: http://www.refworld.org/pdfid/4ae96cdc2.pdf (qasur më 9 shkurt 2015). 48
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 9 shkurt 2015). 49
Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni5(1); Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 2.1; Ligji për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në Republikën e Kosovës [ nr. 03/L-047], neni 4.1. 50
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 2.1. 51
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 2.2. 52
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 1(2) dhe 7. 53
Kushtetuta e Republikës së Kosovës, neni 59(1).
23
gjuhësore në fushën e kulturës, mediave, fesë, arsimit, mundësive ekonomike e sociale,
shëndetësisë dhe pjesëmarrjes politike.54
Miratimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve në tetor 2006 nga Kuvendi i Kosovës, bëri të mundur
konsolidimin e të gjitha dispozitave që kanë të bëjnë me të drejtat gjuhësore në një akt të
vetëm ligjor. I strukturuar në katër pjesë, ai vendos dispozita të veçanta lidhur me
institucionet qendrore dhe komunale, ndërmarrjet publike, procedurat gjyqësore, arsimim,
media, emrat personalë, si dhe sferën private. 55 Ai gjithashtu parasheh udhëzime
administrative për të siguruar, promovuar dhe mbikëqyrur zbatimin e tij. Përmes njërit prej
këtyre udhëzimeve është themeluar Komisioneri për gjuhët.56
Në kontekstin e këtij raporti, duhet theksuar nenet 1, 2, 4, 7-10 dhe 35 të Ligjit për përdorimin e
gjuhëve, që lidhen me punën e institucioneve komunale dhe qendrore të Kosovës. Respektimi i
dispozitave të këtij ligji është i një rëndësie të madhe për të siguruar pjesëmarrje të drejtë dhe të
barabartë në jetën publike, pjesëmarrjen politike dhe qasjen në shërbime publike dhe në drejtësi.
Pjesë përbërëse e këtij objektivi është garantimi i disponueshmërisë dhe cilësisë adekuate të
shërbimeve të përkthimit me shkrim dhe në të folur.
54
Ligji për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në Republikën e Kosovës [nr. 03/L-047], në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2008_03-L047_al.pdf (shikuar/qasur më 16 janar 2015). 55
Ligji për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në Republikën e Kosovës [nr. 03/L-047], nenet 4-6, 7-10, 11, 12-18, 19-24, 25-26, 27, dhe 29-30. 56
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 32.
24
3. TË GJETURAT KYÇE – NIVELI KOMUNAL
Ky kapitull fokusohet në prezantimin e një pasqyre mbi të gjeturat kyçe të studimit MV në lidhje me
respektimin e neneve 1, 2, 7, 8, 9, 10 dhe 35 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve57 nga ana a
institucioneve publike lokale, pra 38 komunave të Kosovës. Qëllimi përfundimtar i këtij kapitulli është
të identifikojë sfidat dhe rekomandimet për adresimin e tyre, si dhe të shtojë dhe përmirësojë
përdorimin e treguesve për MV e të drejtave të komuniteteve.
Në këtë kontekst, Ligji për përdorimin e gjuhëve parasheh:
gjuha shqipe dhe gjuha serbe dhe alfabetet e tyre janë gjuhë zyrtare në Kosovë dhe kanë
status të barabartë (neni 2.1);
gjuhët e tjera të komuniteteve, si gjuha turke, gjuha boshnjake, dhe gjuha rome, do të jenë
gjuhë në përdorim zyrtar në nivel komunal, sipas kushteve të përcaktuara në këtë ligj (neni
1.2);
përbërjen demografike të popullsisë së një komune të nevojshme për të vendosur një gjuhë të
një komuniteti si gjuhë me statusin e gjuhës zyrtare apo në përdorim zyrtar. Në këtë mënyrë,
nëse pjesëtarët e një komuniteti, gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga dy(2) gjuhët
zyrtare dhe të cilëtpërbëjnë pesë (5) për qind të popullsisë së përgjithshme të komunës,
gjuhës së tyre mund t’i akordohet njohja si gjuhë zyrtare në nivel komunal (neni 2.3). Po
kështu, në komunat e banuara nga një komunitet gjuha amtare e të cilit nuk është njëra nga
gjuhët zyrtare të Kosovës dhe i cili përbën mbi tre (3) për qind të popullsisë së përgjithshme
të komunës, gjuha e atij komuniteti do të ketë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në atë
komunë (neni 2.4).
për shkak të traditës, gjuha turke ka statusin e gjuhës zyrtare në komunën e Prizrenit (neni
2.3).
të gjitha gjuhët zyrtare të komunës janë të barabarta me njëra-tjetrën (neni 7.1); të drejtën
për të marrë shërbimet në dispozicion dhe dokumente publike nga institucionet komunale
dhe nga zyrtarët në cilëndo gjuhë zyrtare (neni 7.2); detyrimin që, sipas kërkesës, të ofrohen
shërbime të përkthimit në të folur dhe për t’i vënë ato në dispozicion (neni 7.3); se të gjitha
dokumentet zyrtare duhet të ruhen dhe nxirren në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës (neni
7.6); se institucionet komunale duhet të sigurojnë një mjedis pune të favorshëm për
përdorimin e cilësdo gjuhe zyrtare nga ana e stafit të tyre (neni 7.5).
të drejtën e personave që u përkasin komuniteteve gjuha e të cilëve është në përdorim zyrtar
që të komunikojnë me institucionet publike të Kosovës në gjuhën e tyre (neni 8.1, 8.2); se
rregulloret dhe aktet ndihmëse komunale duhet të nxirren dhe të publikohen në gjuhët e
këtyre komuniteteve, nëse ata e kërkojnë këtë (neni 8.3); se duhet të ndahen burime për t’i
mundësuar stafit që janë pjesëtarë të institucioneve komunale, e të cilët u përkasin
komuniteteve gjuha amtare e të cilave nuk është gjuhë zyrtare e komunës, që të përdorin
gjuhën e tyre në punë (neni 8.4).
emrat zyrtarë të institucioneve e organeve komunale dhe shenjat që tregojnë emrat e
komunave, fshatrave, rrugëve, rrugicave e vendeve të tjera publike, duhet të jenë të
57
Shihni shtojcën 1.
25
vendosura në gjuhët zyrtare dhe në gjuhët që kanë statusin e gjuhës zyrtare në komunë (neni
9.1, 9.2);
Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal të nxjerrë një Udhëzim administrativ që përcakton
procedurat sipas të cilave komunitetet mund të shprehin kërkesat e tyre në përputhje me
nenin 10;
Institucionet e Kosovës në nivel komunal janë të obliguara që nëpërmjet akteve të tyre
nënligjore të rregullojnë hollësisht përdorimin e gjuhëve, në përputhje me dispozitat e këtij
ligji (neni 35).
Zbatimi i plotë i Ligjit për përdorimin e gjuhëve nga institucionet komunale është i domosdoshëm për
të mbrojtur statusin e barabartë të të gjitha gjuhëve zyrtare në Kosovë dhe për të siguruar të drejtat
gjuhësore të të gjithë qytetarëve. Për të matur respektimin e këtij ligji nga ana e komunave, të dhënat
e mbledhura nga institucionet publike komunale janë vlerësuar bazuar në 32 treguesite të drejtave
gjuhësore58, të cilët bazohen në nenet e këtij ligji. Duke qenë se mbulon një fushëveprim të gjerë të
përmasave të gjuhëve, ky aktivitet vë theksin në kapacitetet financiare dhe njerëzore të vëna në
dispozicion të shërbimeve gjuhësore që funksionojnë brenda komunave.
Janë mbledhur të dhëna të shumta për të vlerësuar nëse janë ndarë burime adekuate për këto
shërbime, në mënyrë që institucionet komunale të respektojnë këtë ligj. Cilësia e përkthimit të
dokumenteve komunale në gjuhët zyrtare është studiuar nga gjuhëtarët, të cilët kanë analizuar pesë
(5) rregullore komunale të nxjerra nga komuna me shumicë shqiptare ose komunat e përziera, të
përkthyera nga komunat përkatëse nga gjuha shqipe në gjuhën serbe, dy (2) rregullore komunale të
komunave me shumicë serbe, të përkthyera nga komunat përkatëse nga gjuha serbe me gjuhën
shqipe, dhe dy (2) rregullore komunale të komunave shumetnike të përkthyera nga ana a tyre nga
gjuha shqipe në gjuhen turke.59 Gjuha boshnjake nuk është përfshirë, për shkak të mungesës së
shërbimeve të brendshme në komuna për përkthim në këtë gjuhë.60 Ndërsa si lëvizje inkurajuese,
ishte që Komuna e Graçanicës njohu gjuhën rome si gjuhë në përdorim zyrtar në komunë gjatë
procesit të projektit, prandaj nuk është përdorur si e dhenë..61 Këtë faktor nuk e kemi përfshirë në
vlerësim në kuadër të studimit tonë.
Për fat të keq, ndonëse në kuadër të këtij studimi vlerësohen të tridhjetë e tetë (38) komunat e
Kosovës, katër komunat me shumicë serbe, Leposaviqi, Mitrovica Veriore, Zubin Potoku dhe Zveçani,
nuk ishin në gjendje të merrnin pjesë plotësisht në procesin e mbledhjes së të dhënave. Ndonëse
marrëveshja e Brukselit ka paraparë më 2013, që komunat përkatëse të integrohen dhe të veprojnë në
kuadër të kornizës ligjore të Kosovës,62 këto masa akoma nuk janë zbatuar praktikisht. Ato tashmë
kanë miratuar Statutet përkatëse të komunave,63 Për më tepër, duhet theksuar se, përveç Zubin
Potokut, ato nuk kanë caktuar ende personat e tyre kontaktues që duhet të përfaqësohen në kuadër
të Rrjetit të politikave për gjuhët. Në këtë kontekst, përmes UNDP e cila ka ndërmjetësuar në këtë,
janë bërë përpjekje për të vendosur kontakte me komunat përkatëse. Megjithatë, mungesa e vullnetit
58
Shihni shtojcën 2. 59
Shihni shtojcën 5. 60
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2. 61
Më 8 dhjetor 2014 gjuhës rome iu njoh statusi i gjuhës në përdorim zyrtar në komunën e Graçanicës. Shihni: http://tinyurl.com/of9zbav. 62
Shihni: http://eeas.europa.eu/top_stories/2013/190413__eu-facilitated_dialogue_en.htm. 63
Progresi rreth Mitrovicës, Projekt i fondacionit kosovar për shoqëri të hapur, 2014, faqe 17-18, në dispozicion në: http://www.fer.org.rs/uploads/sr/dokumenti/publikacije/progress-on-mitrovica-fer-i-kfos/FER-KFOS-Progress-on-Mitrovica-june-2014.pdf (shikuar/qasur më 19 shkurt 2015).
26
nga ana e tyre për të marrë pjesë në studim e ka bërë të pamundur bashkëpunimin, pandaj ato janë
vlerësuar vetëm rreth atyre aspekteve që ka qenë e mundur të vlerësohen përmes hulumtimeve në
zyrë.
Përfundimisht, sa i përket kësaj, gjatë fazës së mbledhjes së të dhënave nëpër komuna, ZKGJ dhe ECMI
Kosova kanë hasur gatishmëri jo të kënaqshme për të bashkëpunuar në këtë aktivitet nga
përfaqësuesit e disa Komunave. Sfida të tjera kanë përfshirë ngurrim nga disa përfaqësues të
komunave për të plotësuar pyetësorët për mbledhjen e të dhënave dhe ka boshllëqe në informatat e
dhëna në pyetësorët e plotësuar dhe dorëzuar.64
3.1 Të përgjithshme 65
Ky kapitull është i strukturuar sipas fushave tematike të skemës së treguesve që është zhvilluar (shihni
shtojcën 2), duke vlerësuar përdorimin e gjuhëve në kuadër të punës së institucioneve komunale të
Republikës së Kosovës. Kjo pjesë e parë ka për synim të ofrojë një pasqyrë të përgjegjësive sa iu përket
gjuhëve dhe nevojave për shërbime gjuhësore të komunave të Kosovës (treguesit 1-2). Pasqyron
përfaqësimin e gjuhëve dhe atë etnik në kuadër të popullsisë së tyre dhe në mesin e shërbyesve civilë
që punojnë në institucionet komunale, si dhe synon të vlerësojë nëse komunat kanë vendosur kornizë
të përshtatshme ligjore që rregullon zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve nga ana e komunave
(treguesi 3).
Përfaqësimi i gjuhëve
Treguesi 1 – përfaqësimi i gjuhëve (sipas gjuhëve amtare) në Komunë.
Të gjeturat – gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare në të gjitha komunat e Kosovës (38).
Gjuha boshnjake është gjuhë zyrtare në tri (3) komuna66 dhe gjuhë në përdorim zyrtar në një (1)
komunë.67 Gjuha turke është gjuhë zyrtare në dy (2) komuna68 dhe gjuhë në përdorim zyrtar në katër
(4) komuna.69
Treguesi 2 – përfaqësimi i gjuhëve (sipas gjuhëve amtare) në institucionet publike të Komunës.
Të gjeturat – gradualisht në shumicën e komunave po vendoset një-gjuhësia dhe një nivel i
pamjaftueshëm i përfaqësimit të disa komuniteteve.
Siç është paraqitur në tabelën 1 (treguesi 1), bazuar në përfaqësimin e tyre etnik e gjuhësor70 dhe në
përputhje me dispozitat e nenit 2 të Ligjit mbi përdorimin e gjuhëve, komunat e Kosovës mund t’i
klasifikojmë në shtatë (7) grupe, sipas karakteristikave të tyre gjuhësore dhe detyrave përkatëse lidhur
me gjuhët: 71
64
Për më tepër informata rreth pyetësorëve, shihni kapitullin 1. 65
Kjo pjesë korrespondon me pjesën A të matricës së treguesve, treguesit 1 - 3 (Shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve). 66
Dragash, Pejë dhe Prizren. 67
Istog. 68
Mamushë dhe Prizren. 69
Gjilan, Mitrovicë, Vushtrri dhe Prishtinë. 70
Agjencia e statistikave e Republikës së Kosovës, Regjistrimi i popullsisë dhe ekonomive familjare 2011. Regjistrimi i vitit 2011 në Kosovë nuk kishte mbuluar pjesën veriore të Kosovës. Prandaj të dhënat nga ekipet komunale të OSBE-së, të vitit 2013, janë përdorur si burim për të dhënat mbi komunat veriore. Për të gjitha komunat jugore, regjistrimi zyrtar i vitit 2011 në Kosovë është përdorur si burim. 71
Shihni kapitullin 3, Hyrje, dhe shtojcën 1.
27
Tabela 1. Pasqyra sipas gjuhëve të komunave të Republikës së Kosovës, bazuar në përfaqësimin etnik dhe gjuhësor të popullsisë së tyre
Grupi 1 Komunat me shumicë shqiptare, ku gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare.72
Grupi 2 Komunat me shumicë serbe, ku gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare 73
Grupi 3 Komunat ku gjuha shqipe, serbe, boshnjake dhe gjuha turke janë gjuhë zyrtare .74
Grupi 4 Komunat ku gjuha shqipe, serbe, dhe boshnjake janë gjuhë zyrtare .75
Grupi 5 Komunat ku gjuha shqipe, serbe dhe gjuha turke janë gjuhë zyrtare .76
Grupi 6 Komunat ku gjuha shqipe, dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare dhe gjuha boshnjake është gjuhë në përdorim zyrtar.
77
Grupi 7 Komunat ku gjuha shqipe, dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare dhe gjuha turke është gjuhë në përdorim zyrtar.78
Në këtë kontekst, bazuar në përfaqësimin etnik dhe gjuhësor në shërbimin civil të komunave, grafiku i
mëposhtëm (treguesi 2) tregon se si, përkundër karakteristikave të përshkruara në kuadër të treguesit
1, një-gjuhësia79 dhe një nivel joadekuat i përfaqësimit të disa komuniteteve po vendoset gradualisht
në shumicën e komunave. Ky proces i padëshirueshëm krijon pengesa në qasjen në shërbime bazike
në gjuhët zyrtare dhe gjuhët në përdorim zyrtar, në përputhje me legjislacionin.80
Grafiku 1: Përfaqësimi gjuhësor (gjuha amtare) në mesin e nëpunësve civilë në institucionet publike komunale të Republikës së Kosovës.
81
72
Deçan, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjakovë, Gllogoc, Han i Elezit, Kaçanik, Kamenicë, Klinë, Lipjan, Malishevë, Junik, Obiliq, Podujevë, Rahovec, Shtime, Skenderaj, Suharekë dhe Viti. 73
Graçanicë, Kllokot, Leposaviq, Novobërdë, Ranillug, Mitrovicë e Veriut, Shtërpcë, Zubin Potok, Zveçan dhe Partesh. 74
Prizren. 75
Dragash dhe Pejë. 76
Mamushë. 77
Istog. 78
Gjilan, Mitrovicë, Prishtinë dhe Vushtrri. 79
Komiteti këshillëdhënës mbi konventën kornizë për mbrojtjen e pakicave kombëtare, opinioni i tretë rreth Kosovës, miratuar më 6 mars 2013, faqe 9, gjetja 18. 80
Shihni kapitullin 3, pjesa 3.2. 81
Zyra e Kryeministrit/Zyra për çështje të komuniteteve, ‘Vlerësimi mbi punësimin e pjesëtarëve të komuniteteve jo-shumicë në shërbimin civil dhe ndërmarrjet publike të Kosovës’, 2013, në dispozicion në http://kryeministri-ks.net/zck/repository/docs/Vleresim_i_punesimit.pdf (shikuar/qasur më 3 shkurt 2015).
0
100
200
300
400
500
600
700
800
De
çan
Dra
gash
Feri
zaj
Fush
ë K
oso
vëG
jako
vëG
jilan
Gllo
goc
Gra
çan
icë
Han
i i E
lezi
tIs
tog
Jun
ikK
açan
ikK
amen
icë
Klin
ëK
lloko
tLe
po
savi
qLi
pja
nM
alis
hev
ëM
amu
shë
Mit
rovi
cëN
ovo
bë
rdë
Ob
iliq
Par
tesh
Pe
jëP
od
uje
vëP
rish
tin
ëP
rizr
en
Rah
ove
cR
anill
ug
Mit
rovi
cë V
erio
reSh
tërp
cëSh
tim
eSk
en
de
raj
Suh
arek
ëV
iti
Vu
shtr
riZu
bin
Po
tok
Zveč
an
Gjuha shqipe Gjuha boshnjake Gjuha serbe Gjuha turke Gjuhët tjera
28
Korniza ligjore – strukturat e vendosura
Treguesi 3 – Rregulloret komunale për përdorimin e gjuhëve.
Të gjeturat – 34 nga të 38 komunat posedojnë rregullore komunale për përdorimin e gjuhëve.
Ky tregues strukturor shërben për të analizuar nëse, ashtu siç është përcaktuar përmes neneve 2.4
dhe 35 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve, komunat kanë miratuar në kuadër të akteve të tyre
nënligjore rregulla të hollësishme për përdorimin e gjuhëve. Sa i përket kësaj, nga tridhjetë e tetë (38)
komuna, tridhjetë e katër (34) prej tyre posedojnë Rregullore për përdorimin e gjuhëve, të cilat janë
nxjerrë ndërmjet viteve 2007 dhe 2012. Megjithatë, siç është raportuar përmes pyetësorëve të
shpërndarë, shumica e institucioneve komunale të vlerësuara nuk posedojnë njohuri adekuate lidhur
me qëllimin e instrumentit në fjalë, kurse komuna e Shtimes, Vushtrrisë, Novobërdës dhe Parteshit
janë shprehur se nuk janë të njoftuara për ekzistencën e tij.82 Kjo mungesë e përgjithshme njohurish
paraqet një sfidë themelore në zbatimin e të drejtave gjuhësore në kuadër të institucioneve komunale
të Kosovës.
3.2 Mekanizmat, mjetet, burimet njerëzore dhe kapacitetet83
Treguesit e kësaj pjese (treguesit 4 – 11) shërbejnë për qëllim që të kontribuohet në vlerësimin e
kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve komunale përmes
vlerësimit të: numrit të profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore (të përkthimit në të folur, me
shkrim dhe lekturë), gjuhës së tyre amtare dhe kombinimeve gjuhësore në të cilat punojnë, nivelit të
njohjes së gjuhëve, kualifikimeve akademike dhe përvojës relevante të punës, disponueshmërisë së
mundësive të trajnimit për të përmirësuar njohuritë e tyre dhe shkathtësitë që kërkohen për të
siguruar rezultate të cilësisë së lartë, si dhe qasjes së tyre në mjete kompjuterike për përkthim (mjete
KP) dhe mjete të tjera të specializuara që mund të kontribuojnë për të siguruar efikasitet, cilësi të lartë
dhe konsistencë në punën e tyre.
Shërbimet e brendshme gjuhësore dhe ato të kontraktuara në sektorin privat
Treguesi 4 – (ekzistimi i një) njësi(e)a për shërbime gjuhësore në Komunë.
Të gjeturat – nga tridhjetë e katër (34) komuna, zero (0) prej tyre kanë njësi për shërbime gjuhësore;
pesë (5) prej tyre nuk ofrojnë kurrfarë lloji mbështetjeje me shërbime të brendshme gjuhësore; njëzetë
e shtatë (27) ofrojnë shërbime të brendshme të përkthimit me shkrim e në të folur dhe të lekturës; dhe
dy (2) prej tyre ofrojnë shërbime të brendshme të lekturës.
Treguesi i parë strukturor i zhvilluar (treguesi 4) shërben për të shqyrtuar ekzistimin e njësive
përgjegjëse për ofrimin e shërbimeve të brendshme të përkthimit me shkrim/në të folur dhe të
lekturës nga institucionet lokale në kuadër të komunave të vlerësuara. Siç është vënë re përmes
hulumtimeve në terren dhe pyetësorëve të shpërndarë, asnjëra nga tridhjetë e katër (34) komunat që
janë përgjigjur nuk kanë njësi për shërbime gjuhësore.84 Në mesin e tyre, pesë (5) komuna kanë
82
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga ana e profesionistët gjuhësorë, drejtorëve të departamenteve të administratës dhe anëtarëve të Rrjetit të politikave për gjuhëte të komunave të vlerësuara. 83
Kjo pjesë korrespondon me pjesën B të matricës së treguesve, treguesit 4-11 (Shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – Niveli komunal). 84
Komunat Deçan, Ferizaj, Fushë Kosovë, Junik, Viti, Prishtinë dhe Novobërdë kanë deklaruar se kanë njësi për shërbime gjuhësore. Megjithatë, sipas të gjeturave në terren, përmes hulumtimeve të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014, ato nuk kanë njësi të tilla.
29
raportuar se nuk ofrojnë kurrfarë mbështetjeje me shërbime gjuhësore85 (nga të cilat Gjakova86 ka
deklaruar se ata kontraktojnë shërbime gjuhësore në sektorin privat herë pas here, kur ka nevojë për
shërbime të tilla, Parteshi87 ka raportuar se janë në proces të punësimit të përkthyesit të tyre të parë),
dhe njëzetë e nëntë (29) komuna kanë raportuar se ofrojnë shërbime gjuhësore88 përmes nëpunësve
civilë të cilët punojnë si asistentë gjuhësh (në tekstin e mëtejmë iu referohemi si profesionistë të
gjuhëve) në kuadër të Departamenteve komunale të administratës.89
Në këtë kontekst, departamentet e Administratës së këtyre 29 komunave ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore në kuadër të punës së institucioneve komunale. Janë caktuar përgjegjës për
përkthim dhe lekturë të materialeve90 të hartuara nga të gjitha shërbimet dhe departamentet e
institucioneve të komunës përkatëse, si dhe sipas kërkesës, të ofrojnë mbështetje me përkthim
simultan dhe konsekutiv në mbledhje të brendshme dhe të jashtme91 të organizuara nga komuna.
Shërbimet e përkthimit me shkrim dhe në të folur zakonisht ofrohen nga dhe në gjuhët zyrtare të
komunës. Përveç kësaj, shërbimet e përkthimit me shkrim dhe në të folur sipas kërkesës ofrohen nga
dhe në gjuhët në përdorim zyrtar të komunave. E fundit, Lipjani dhe Fushë Kosova ofrojnë vetëm
shërbime të lekturës në shqip.92
Gjithashtu janë mbledhur informata rreth procesit të rekrutimit të profesionistëve të gjuhëve në
institucionet komunale. Siç është shpjeguar nga ana e drejtorëve të departamenteve përkatëse të
burimeve njerëzore të njëzetë e nëntë (29) komunave që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore,
trembëdhjetë (13) komuna (44.83% e tyre) kanë përcaktuar kriteret e punësimit.93 Kriteret bazohen,
në kualifikimet akademike që lidhen me fushën e punës (studime të avancuara në fushën e
gjuhësisë/linguistikës ose të shkencave sociale përbëjnë një kërkesë të detyrueshme, ndërsa
kualifikimet në fushën e së drejtës nuk merren parasysh) dhe përgatitje profesionale (minimumi i
obligueshëm është dy/tre vjet përvojë relevante paraprake të punës) të kandidatëve. Certifikimi nga
ana e njërës prej Gjykatave të Qarkut 94 të Kosovës nuk përbën kriter të detyrueshëm për
profesionistët që punojnë në institucionet komunale, ndonëse konsiderohet si përparësi.95
85
Gjakovë, Gllogoc, Malishevë, Hani i Elezit dhe Partesh 86
Informata të marra nga Drejtori i administratës i Komunës së Gjakovës, i intervistuar nga ZKGJ dhe ECMI Kosova, 14 korrik 2014. 87
Informata të marra nga Drejtori i administratës i Komunës së Parteshit, i intervistuar nga ZKGJ dhe ECMI Kosova, 30 qershor 2014. 88
Deçan, Dragash, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjilan, Graçanicë, Istog, Junik, Kaçanik, Kamenicë, Klinë, Kllokot, Lipjan, Mamushë, Mitrovicë, Novobërdë, Obiliq, Pejë, Podujevë, Prishtinë, Prizren, Ranillug, Rahovec, Shtime, Skenderaj, Shtërpcë, Viti, Vushtrri. 89
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga stafi i punësuar brenda institucioneve, të cilët iu ofrojnë atyre shërbime gjuhësore dhe anëtarët e Rrjetit të politikavepr gjuhët të komunave të vlerësuara, dhe në dy raundet e vizitave në terren të kryera bashkërisht nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014. 90
Llojet e materialeve të përkthyera dhe lekturuara nga stafi i punësuar brenda komunave të Republikës së Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit përfshijnë, ndër të tjera, dokumente zyrtare, rregullore, akte nënligjore e plotësim-ndryshime të tyre, komunikata për shtyp, shpallje për vende të lira të punës, përmbajtje të ueb-faqeve dhe transkripto të mbledhjeve zyrtare dhe publike të organizuara nga Komunat. 91
Llojet e mbledhjeve ose aktiviteteve në të cilat stafi i punësuar brenda komunave të Republikës së Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit në të folur përfshijnë, ndër të tjera, kërkesa me gojë, mbledhje të brendshme punuese, mbledhje të organeve ekzekutive të komunave, mbledhje të organeve përfaqësuese të komunave dhe komiteteve të tyre dhe mbledhje publike të organizuara nga komuna. 92
Informata të marra përmes pyetësorëve të lpotësuar nga stafi i punësuar në komuna e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore dhe nga anëtarët e Rrjetit për politika të gjuhëve në komunat e vlerësuara, dhe gjatë dy raundeve të vizitave në terren të kryera bashkërisht nga ana ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014. 93
Ferizaj, Gjilan, Graçanicë, Kllokot, Mamushë, Mitrovicë, Novobërdë, Prishtinë, Prizren, Rahovec, Shtime, Viti, Vushtrri. 94
Gjykatat e Qarkut kanë qenë gjykata të shkallës së parë në Republikën e Kosovës deri më 2013. Ndër kompetenca të tjera, këto gjykata kanë qenë kompetente për të dhënë mbështetje ligjore ndërkombëtare dhe për të vendosur për pranimin e
30
Megjithatë, janë raportuar sfida në rekrutimin e profesionistëve të kualifikuar gjuhësorë. Për
shembull, shpalljet e fundit për vende të lira pune për profesionistë gjuhësorë në Prizren96 dhe
Prishtinë97 ishin mbyllur pa arritur të punësohej ndonjë kandidat. Pagat e ulëta të profesionistëve
gjuhësorë janë përmendur si faktor i mundshëm që sjellin në situata të tilla. Shikuar nga kjo
perspektivë, informatat e dhëna nga Departamentet e financave të komunave duket se tregojnë se
pagat për këta profesionistë në kuadër të komunave të Republikës së Kosovës janë të ulëta krahasuar
me ngarkesën e punës dhe përgjegjësitë e pozitave në fjalë.98 Për më tepër, vështirësitë në rekrutim
sugjerojnë se këto pozita nuk duket të jenë aq atraktive ose kandidatët nuk posedojnë kualifikime të
duhura.
Kapacitetet njerëzore dhe njohja e gjuhëve
Treguesi 5 – Numri i profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të komunës; zbërthyer
sipas: rolit profesional, gjuhës amtare dhe kombinimeve gjuhësore.
Të gjeturat – Ka gjithsej pesëdhjetë e dy (52) profesionistë gjuhësorë. Të gjitha komunat që ofrojnë
mbështetje me shërbime të brendshme gjuhësore kanë 1 deri në 2 profesionistë gjuhësorë, me
përjashtim të Komunës së Prizrenit, e cila ka pesë (5) profesionistë gjuhësorë.
Tabela 2. Numri i profesionistëve gjuhësorë në secilën komunë99
Deçan 2 Rahovec 1 Pejë 2
Ferizaj 2 Shtime 2 Istog 1
Fushë Kosovë 2 Skenderaj 1 Graçanicë 1
Gjakovë 0 Suharekë 2 Kllokot 2
Gllogoc 0 Hani i Elezit 0 Leposaviq /
Kaçanik 1 Viti 2 Novobërdë 2
Kamenicë 1 Prizren 5 Ranillug 1
Klinë 2 Mamushë 1 Mitrovicë Veriore /
Lipjan 2 Gjilan 2 Shtërpcë 2
Malishevë 0 Mitrovicë 2 Zubin Potok /
Junik 2 Vushtrri 2 Zveçan /
Obiliq 2 Prishtinë 2 Partesh 0
Podujevë 2 Dragash 1
Siç është raportuar nga shefat e Njësiteve të burimeve njerëzore të njëzetë e nëntë (29) komunave të
Republikës së Kosovës të cilat ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore, komunat kanë nga 1 ose 2
profesionistë gjuhësorë që ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim/në të folur dhe të lekturës (pa
specifikime sa u përket gjuhëve), përveç Prizrenit e cila ka 5 profesionistë të cilët mbështesin kërkesat
gjuhësore të institucioneve të Komunës. Duhet theksuar se të gjithë profesionistët që ofrojnë
vendimeve të gjykatave të huaja. Këto gjykata janë me seli në 7 komunat më të mëdha të Kosovës: Ferizaj, Gjakovë, Gjilan Mitrovicë, Pejë, Prishtinë, Prizren. 95
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga shefat e Njësiteve të burimeve njerëzore në Komunat e Republikës së Kosovës. 96
Informata të marra nga Drejtori i departamentit të administratës së Komunës së Prizrenit, intervistuar nga ZKGJ dhe ECMI Kosova, 30 prill 2014. 97
Informata të marra nga Drejtori i departamentit të administratës së Komunës së Prishtinës, intervistuar nga ZKGJ dhe ECMI Kosova, 8 korrik 2014. 98
Siç është raportuar përmes pyetësorëve nga ana e Drejtorëve të departamenteve të financave të 34 komunave të cilat kanë bashkëpunuar në këtë studim, rroga standarde e profesionistëve të gjuhëve të punësuar në institucionet komunale të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim, në të folur dhe të lekturës është nga koeficienti gjashtë – (6) (279,24 euro) deri në koeficientin shtatë – (7) (325,78 euro). 99
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga shefat e Njësiteve të burimeve njerëzore në Komunat e Republikës së Kosovës të cilat ofrojnë shërbime gjuhësore nga stafi i punësuar brenda tyre.
31
përkthim me shkrim/në të folur dhe lekturë kanë deklaruar se ofrojnë të gjitha shërbimet, siç
kërkohet, pa specifikime sa u përket gjuhëve, me përjashtim të Komunës së Fushë Kosovës dhe asaj të
Lipjanit, të cilat ofrojnë vetëm shërbime të lekturës në gjuhën shqipe.100
Ka gjithsej pesëdhjetë e dy (52) profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore në kuadër të
institucioneve komunale të Republikës së Kosovës. Të gjithë janë përgjigjur në pyetësorët e
shpërndarë. Siç del nga të gjeturat, gjuha amtare e shumicës prej tyre, dyzetë e tetë (48) (92,31%)
është gjuha shqipe. Përveç kësaj, profesionistët gjuhësorë në Komunën e Dragashit (1) dhe atë të
Istogut (1) kanë gjuhën boshnjake si gjuhë amtare ndërsa ajo e Prizrenit ka 2 profesionistë të gjuhës,
gjuha amtare e të cilëve është gjuha turke. Siç mund të shihet, nuk ka asnjë profesionist, gjuha amtare
e të cilit është gjuha serbe, kurse gjuhët boshnjake dhe turke mbulohen pamjaftueshëm. Dyzet e
shtatë (47) (90,38%) e profesionistëve gjuhësorë e kanë gjuhën serbe si gjuhë të parë të huaj. Një (1)
prej profesionistëve gjuhësore në Komunën e Vushtrrisë e ka gjuhën turke si gjuhë të parë të huaj, të
Dragashit dhe Istogut e kanë gjuhën shqipe, ndërsa profesionistët e Fushë Kosovës dhe Lipjanit nuk
kanë gjuhë të parë të huaj.101 Për më tepër, vetëm tre (3) profesionistë gjuhësorë pohojnë të kenë një
gjuhë të dytë të huaj, pra një (1) në Prizren (gjuhen shqipe), një (1) në Vushtrri (gjuhën serbe), dhe një
(1) në Pejë (gjuhën boshnjake).102
Grafiku 2: Gjuha amtare e profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore në institucionet publike komunale të Kosovës. 103
Sa i përket kombinimit punues të gjuhëve të pesëdhjetë e dy (52) profesionistëve të anketuar, dyzetë
e tetë (48) (92,31%) ofrojnë shërbime nga gjuha shqipe ne gjuhën serbe dhe anasjelltas dhe dy (2)
profesionistë gjuhësorë nga Prizreni, një (1) nga Mamusha, një (1) nga Vushtrria ofrojnë shërbime nga
gjuha shqipe në gjuhën turke dhe anasjelltas. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të ritheksohet se
nuk është specifikuar ndonjë dallim lidhur me drejtimet e përkthimit me shkrim dhe në të folur (pra,
profesionistët përkthejnë me shkrim dhe në të folur si nga gjuha e tyre punese në tjetrën, ashtu edhe
nga gjuha tjetër në gjuhën e tyre punuese).Nuk ka shërbime të brendshme gjuhësore në gjuhën
boshnjake që ofrohen nga ata që e kanë gjuhen boshnjake gjuhë amtare; ata ofrojnë shërbime nga
100
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga shefat e Personelit në komunat e Republikës së Kosovës të cilat ofrojnë shërbime gjuhësore nga stafi i punësuar brenda tyre. 101
Zakonisht përkthyesit me shkrim/në të folur kanë një gjuhë amtare (A) (ose dy, në rastin e atyre që janë rritur duke folur dy gjuhë) një gjuhë të parë të huaj (B) dhe një gjuhë të dytë të huaj (C). Në rastin ideal, përkthyesit me shkrim/në të folur duhet të përkthejnë kryesisht nga gjuha tjetër në gjuhën A (ose B) në mënyrë që të sigurojnë nivelin më të lartë të mundshëm të shërbimeve të ofruara. 102
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim e në të folur dhe lekturë. 103
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim, në të folur dhe lekturë.
48
2 2
Gjuha shqipe - gjuhë amtare
Gjuha boshnjake - gjuhëamtare
Gjuha turke - gjuhë amtare
32
dhe në gjuhën serbe.104 Gjithashtu është thënë se, marrë parasysh ngjashmërinë e këtyre dy gjuhëve,
përkthimi me shkrim në gjuhën boshnjake konsiderohet të jetë i panevojshëm. Megjithatë, kur janë
pyetur lidhur me shërbimet e përkthimit në të folur në gjuhën boshnjake, ata kanë konfirmuar se ato
ofrohen.105 Për fat të keq, kombinimi nga gjuha serbe në gjuhën turke nuk mbulohet e as në gjuhët e
tjera të Kosovës.106
Grafiku 3: Kombinimet gjuhësore në të cilat punojnë profesionistët e shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve publike komunale në Kosovë.
107
Në këtë kontekst, mund të arrihet në përfundimin se nga njëzetë e nëntë (29) komuna që ofrojnë
shërbime të brendshme gjuhësore, vetëm nëntëmbëdhjetë (19) prej tyre respektojnë obligimet në
lidhje me gjuhët. Kështu komunat, Fushë Kosovë, Lipjan,108 Prizren,109 Dragash , Pejë,110 Mamushë,111
Istog,112 Gjilan, Mitrovicë dhe Prishtinë,113 nuk kanë arritur plotësisht në ofrimin e mbështetjes me
shërbime gjuhësore siç kërkohet me Ligjin për përdorimin e gjuhëve.114
104
Ibid. 105
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.6. 106
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim,në të folur dhe lekturë. 107
Ibid. 108
Komunë me shumicë shqiptare, ku gjuha shqipe, dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare në nivel komunal, e cila ofron shërbime të lekturës vetëm në shqip. 109
Komuna ku gjuha shqipe, serbe, dhe boshnjake janë gjuhë zyrtare në nivel komunal, por të cilat nuk ofrojnë mbështetje më shërbime gjuhësore nga dhe në gjuhen boshnjake. 110
Komuna ku gjuhët shqipe, serbe dhe boshnjake janë gjuhë zyrtare në nivel komunal , por të cilat nuk ofrojnë mbështetje me shërbime gjuhësore nga dhe në gjuhen boshnjake. 111
Komuna ku gjuhët shqipe, serbe dhe turke janë gjuhë zyrtare në nivel komunal, por të cilat nuk ofrojnë mbështetje me shërbime gjuhësore nga dhe në gjuhen serbe. 112
Komunë ku gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare , ndërsa gjuha boshnjake është gjuhë në përdorim zyrtar, por nuk ofron mbështetje më shërbime gjuhësore nga dhe në gjuhen boshnjake. 113
Komunë ku gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare, ndërsa gjuha turke është gjuhë në përdorim zyrtar, por nuk ofron mbështetje më shërbime gjuhësore nga dhe në gjuhen turke. 114
Shihni kapitullin 3, Hyrje, dhe pjesën 3.1.
De
çan
Dra
gash
Feri
zaj
Fush
ë K
oso
vë
Gjil
an
Gra
çan
icë
Isto
g
Jun
ik
Kaç
anik
Kam
enic
ë
Klin
ë
Kllo
kot
Lip
jan
Mam
ush
ë
Mit
rovi
cë
No
vob
ërd
ë
Ob
iliq
Pe
jë
Po
du
jevë
Pri
shti
në
Pri
zre
n
Rah
ove
c
Ran
illu
g
Shtë
rpcë
Shti
me
Ske
nd
era
j
Suh
arek
ë
Vit
i
Vu
shtr
ri
Gjuha shqipe Gjuha- shqipe - serbe - shqipe Gjuha-shqipe - turke - shqipe
33
Treguesi 6 – Niveli i njohjes së gjuhës së parë dhe të dytë të huaj nga profesionistët e shërbimeve të
brendshme gjuhësore të Komunës; zbërthyer sipas: rolit profesional dhe gjuhës.
Të gjeturat – nga pesëdhjetë e dy (52) profesionistë, për dyzet e gjashtë (46) prej tyre janë vlerësuar
njohuritë e gjuhës së huaj. Prej tyre, njëmbëdhjetë (11) (23,91%) kanë pohuar të kenë njohuri të nivelit
C2; 19 (41,30%) të nivelit C1; pesë (5) (10,87%) të nivelit B2, tre (3) (6,32%) të nivelit B1; dy (2) (4,35%)
të nivelit A2; dhe gjashtë (6) (13,04%) kanë pohuar të kenë njohuri të nivelit A1. Shtatë (7) nga këta
pesëdhjetë e dy (52) (13,46%) profesionistë janë të certifikuar.
Në përgjithësi, në rastin ideal, përkthyesit me shkrim ose në të folur duhet të punojnë nga gjuha tjetër
në gjuhën e tyre amtare. Megjithatë, sipas informatave të mbledhura përmes konsultimeve dhe siç
tregohet nga treguesit e mësipërm, shumica e profesionistëve në institucionet komunale të
Republikës së Kosovës punojnë jo vetëm nga gjuha tjetër në gjuhën e tyre amtare, por edhe nga gjuha
e tyre amtare në gjuhën e parë të huaj. Kjo ndodh veçanërisht me gjuhën serbe, njërën nga dy gjuhët
zyrtare, pasi që nuk ka të punësuar në këto shërbime që kanë gjuhën serbe si gjuhë amtare.
Prandaj, konsiderohet me rëndësi të vlerësohet niveli i njohjes së gjuhëve të huaja. Profesionistëve u
është kërkuar të kryejnë një vetëvlerësim të nivelit të tyre të njohjes së gjuhës së parë dhe të dytë të
huaj, bazuar në metodologjinë e ofruar në ‘Matricën e vetëvlerësimit të njohjes së gjuhëve në nivel
evropian’.115 Nga 52 profesionistët, 46 kanë vlerësuar njohuritë e tyre në gjuhën e huaj. Prej tyre, 11
(23,91%) kanë pohuar të kenë njohuri të nivelit C2;116 19 (41,30%) të nivelit C1;117 5 (10,87%) të nivelit
B2118; 3 (6,32%) të nivelit B1;119 2 (4,35%) të nivelit A2,120 dhe 6 (13,04%) prej tyre kanë pohuar të kenë
njohuri të nivelit A1.121 Megjithatë, këto informata duhet të shikohen me kujdes, pasi që bazohen në
vetëvlerësim. Kur janë pyetur lidhur me certifikimin për gjuhët, përkthyes gjuhësorë, shtatë (7) nga 52
profesionistët kanë pohuar të jenë përkthyes të certifikuar me shkrim/në të folur për gjuhën shqipe
dhe serbe. Tre (3) profesionistë gjuhësorë nga Prizreni janë certifikuar nga Gjykata e Qarkut e
Prishtinës, dy (2) nga Ferizaj nga Gjykata e Qarkut e Gjilanit dhe dy (2) nga Gjilani nga ish-Këshilli
Ekzekutiv i Prishtinës.122
Kualifikimet akademike të profesionistëve gjuhësorë
Treguesi 7 – Numri/përqindja e profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të komunës të
cilët kanë përfunduar studimet universitare dhe pasuniversitare në fushën në të cilën punojnë,123
zbërthyer sipas: rolit profesional dhe nivelit të studimeve.
Të gjeturat – 17 nga 52 profesionistë (32,6%) kanë përfunduar studimet universitare. 9 nga këta 17
(17,30% e totalit) kanë nga një gradë akademike në fushën në të cilën punojnë, kryesisht në studime të
gjuhës shqipe, boshnjake dhe asaj turke.
115
Shihni matricën e vetë-vlerësimit të njohjes së gjuhëve në nivel evropian. Në dispozicion në: http://www.coe.int/t/dg4/education/elp/elp-reg/Source/assessement_grid/assessment_grid_english.pdf (shikuar/qasur më 9 dhjetor 2014). 116
Istog., Deçan, Ferizaj, Kaçanik, Shtime, Skenderaj. 117
Dragash, Gjilan, Kamenicë, Klinë, Obiliq, Prizren, Pejë, Rahovec, Ranillug, Novobërdë. 118
Junik, Prishtinë dhe Graçanicë. 119
Mamushë dhe Podujevë. 120
Mitrovicë. 121
Kllokot, Suharekë dhe Vushtrri. 122
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë të punësuar brenda institucioneve komunale të Republikës së Kosovës e të cilët u ofrojnë atyre shërbime të përkthimit me shkrim dhe në të folur. 123
d.m.th. me studime universitare dhe/ose pasuniversitare në fushën e përkthimit me shkrim e në të folur, të gjuhëve dhe/ose gjuhësisë/linguistikës.
34
Sipas informatave të dhëna nga ana e profesionistëve gjuhësorë nëpër komuna, vetëm 17 nga të 52
(32,6%) syresh kanë përfunduar studimet universitare. Në mesin e tyre, 9 (17,30% e numrit të
përgjithshëm) kanë kualifikime akademike në fushën e gjuhësisë. 124 Posedimi i një diplome
universitare në gjuhë apo studime të përkthimit me shkrim/në të folur, në vetvete nuk përbën
plotësisht një tregues të cilësisë së shërbimeve të ofruara. Faktorë të tjerë, si përvoja e punës dhe
shkathtësitë individuale janë kyçe, në një aspekt të rendësishëm që duhet marrë parasysh në
kombinim me praktikat e mira ndërkombëtare. Sa i përket kësaj, në kontekstin e Kosovës ka sfida të
ndryshme. Ndonëse kualifikimet akademike radhiten si kritere kyçe, në procesin e punësimit në
institucionet komunale (siç përshkruhet në kuadër të treguesit 4) janë raportuar vështirësi në
punësimin e profesionistëve të kualifikuar. Këto vështirësi, mund të jenë pjesërisht për shkak të
normës së ulët të kompensimit që ofrohet për këto poste.125 Për më tepër, është me rëndësi të
përmendet se aktualisht në Kosovë nuk ekziston ndonjë program studimesh për diplomë universitare
në studime të përkthimit dhe/ose gjuhë për gjuhën shqipe dhe serbe.126 Gjithashtu aktualisht akoma
nuk është e mundur që studentët të mësojnë të dyja gjuhët gjatë shkollimit fillor apo të mesëm. E
njëjta gjë vlen edhe për gjuhët boshnjake dhe turke.127 Marrë parasysh këtë gjendje, do të ishte e
dëshirueshme që të punohet drejt zhvillimit të mundësive të tilla që të plotësohet ky boshllëk përmes
ofrimit të më shumë aktiviteteve për ngritjen e kapaciteteve në aspektin kohor afatshkurtër.
Sa i përket njohjes së çështjeve dhe terminologjisë ligjore, duhet shikuar mundësinë e përfshirjes së
këtij elementi në programin për ngritjen e kapaciteteve të përkthyesve, të cilët punojnë në kuadër të
institucioneve komunale të Republikës së Kosovës (pasi që kjo fushë nuk ishte mbuluar në programin
për 2013-2014, siç është përshkruar më poshtë). E fundit, ilustron faktin se përkthyesit nuk kanë të
kuptuarit dhe njohuri mbi çështjet dhe terminologjinë ligjore, siç është vënë në dukje nga ana e
ekspertëve të cilët kanë vlerësuar cilësinë e rregulloreve të ndryshme të nxjerra nga komunat, gjatë
viteve 2012-2013-2014.128
Përvoja e punës së profesionistëve gjuhësorë
Treguesi 8 – Mesatarja e viteve të përvojës së punës në mesin e profesionistëve të shërbimeve të
brendshme gjuhësore të Komunës.
Të gjeturat – 9.58 vjet.
Në mesin e 52 profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit në të folur dhe/ose lekturës
në kuadër të institucioneve komunale, 44 (84,61%)129 prej tyre u janë përgjigjur pyetjeve lidhur me këtë
tregues. Sipas informatave të dhëna, profesionistët gjuhësorë në komuna kanë mesatarisht 9,58 vite
përvojë pune në përkthim me shkrim dhe në të folur, si dhe në lekturë. Përvoja më e gjatë e punës
është 39 vjet, pason ajo me 10 ose më tepër vjet, kurse përvoja më e shkurtër sillet ndërmjet gjysmë
124
Informata të marra përmes pyetësorëve të lpotësuar nga profesionistë të punësuar brenda institucioneve komunale të Republikës së Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim dhe në të folur. 125
Informata të marra nga drejtorët e administratës dhe ata të Njësive të burimeve njerëzore të Komunave, të vlerësuara gjatë dy rretheve të vizitave në terren të kryera bashkërisht nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014. 126
Gjuhë zyrtare në të gjitha komunat e Republikës së Kosovës. 127
Gjuha boshnjake është gjuhë zyrtare në Prizren, Dragash dhe Pejë dhe gjuhë në përdorim zyrtar në Istog. Në të njëjtin kuptim, gjuha turke është gjuhë zyrtare në Prizren dhe Mamushë dhe gjuhë në përdorim zyrtar në Gjilan, Mitrovicë, Vushtrri dhe Prishtinë. 128
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.6. 129
Profesionistët gjuhësorë në Obiliq, Novobërdë, Prishtinë dhe Shtime nuk kanë dhënë përgjigje sa i përket përvojës së tyre të punës.
35
viti deri në 8 vjet.130 Është me rëndësi të theksohet se në mesin e 29 komunave131 që ofrojnë shërbime
të brendshme gjuhësore, 15 (51,72%) komuna132 kanë raportuar se marrin parasysh përvojën e punës si
faktor të rëndësishëm gjatë rekrutimit të profesionistëve gjuhësorë.133
Grafiku 4: Mesatarja e viteve të përvojës së punës, e profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve publike komunale në Kosovë.
134
Mundësitë për ngritjen e kapaciteteve
Treguesi 9 – programet e trajnimit për profesionistët e shërbimeve të brendshme gjuhësore të
komunave.
Të gjeturat – asnjë trajnim gjatë periudhës 2013-2014.
Treguesi 10 - programet e trajnimit për gjuhë për shërbyesit civilë që punojnë në komuna.
Të gjeturat – gjatë vitit 2013 dhe 2014 janë ofruar programe trajnimi, me qëllim të përmirësimit të
njohjes së gjuhëve nga shërbyesit civilë komunalë në 14 nga 34 komuna.
Një tjetër faktor cilësor i matur përmes treguesit 9 ishte ofrimi i programeve të trajnimit gjatë viteve
2013-2014 për të përmirësuar profesionalizimin, performancën dhe njohuritë e profesionistëve që
ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në institucionet komunale të Kosovës.135 Marrë parasysh
mungesën e një programi për diplomë universitare në përkthim me shkrim dhe në të folur në gjuhët
130
Informatat e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët e punësuar brenda institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 131
Deçan, Dragash, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjilan, Graçanicë, Istog, Junik, Kaçanik, Kamenicë, Klinë, Kllokot, Lipjan, Mamushë, Mitrovicë, Novobërdë, Obiliq, Pejë, Podujevë, Prishtinë, Prizren, Ranillug, Rahovec, Shtime, Skenderaj, Shtërpcë, Suharekë, Viti, Vushtrri. 132
Deçan, Dragash, Fushë Kosovë, Gjilan, Istog, Junik, Kaçanik, Klinë, Mamushë, Novobërdë, Podujevë, Rahovec, Shtime, Viti, Vushtrri. 133
Informata e marra nga Shefat e Njësive të burimeve njerëzore të komunave të Republikës së Kosovës. 134
Informata e marra nga Shefat e Njësive të burimeve njerëzore të komunave të Republikës së Kosovës. 135
Konkretisht, profesionistët gjuhësorë nëpër komuna janë pyetur përmes pyetësorëve rreth ofrimit të trajnimeve për ngritje kapacitetesh dhe të shkathtësive (p.sh. shkathtësive për përkthim me shkrim dhe/ose në të folur). Përdorimin e pajisjeve të TI-së dhe mjeteve të tjera mbështetëse (p.sh. të mjeteve kompjuterike për përkthim me shkrim dhe mjeteve të tjera të specializuara që ndihmojnë në punën e përkthyesve në të folur, me shkrim dhe lektorëve), për sistemin ligjor, si dhe të kuptuarit e punës që kryhet nga institucionet komunale të Republikës së Kosovës.
0
5
10
15
20
25D
eça
n
Feri
zaj
Fush
ë K
oso
vë
Kaç
anik
Kam
enic
ë
Klin
ë
Lip
jan
Jun
ik
Po
du
jevë
Rah
ove
c
Ske
nd
era
Suh
arek
ë
Vit
i
Pri
zre
n
Mam
ush
ë
Gjil
an
Mit
rovi
cë
Vu
shtr
ri
Dra
gash
Pe
jë
Isto
g
Gra
çan
icë
Kllo
kot
Ran
illu
g
Shtë
rpcë
36
zyrtare në Kosovë dhe problemet e vazhdueshme me cilësi, kjo është veçanërisht e rëndësishme për
kontekstin e Kosovës.
Sipas informatave të mbledhura, programe të trajnimit nuk janë mbajtur në asnjë nga komunat e
Republikës së Kosovës136 të cilat i janë përgjigjur pozitivisht këtij studimi gjatë vlerësimit.137
Sipas së njëjtës ide, treguesi 10 shërben për vlerësimin e ofrimit të programeve të trajnimit për gjuhë
gjatë vitit 2013 dhe 2014, me qëllim të përmirësimit të aftësive të shërbyesve civilë komunalë, për të
komunikuar në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës. Aktualisht vetëm një numër i vogël nëpunësish
civilë të komunave të cilët janë në kontakt me publikun flasin një gjuhë të dytë zyrtare. Kjo ka
rezultuar një mjedis pune një-gjuhësh, gjë që për më tej, mund të pengojë bashkëpunimin dhe të
margjinalizojë stafin. Si pasojë, kjo situatë përbën pengesë për qasjen e qytetarëve në shërbimet
publike dhe sfidon drejtpërsëdrejti zbatimin e legjislacionit në fuqi.138
Siç është raportuar nga drejtorët e Njësive të burimeve njerëzore të 34 komunave të monitoruara
bazuar në këtë tregues, programet e trajnimit për gjuhët, të paraparë për shërbyes civilë komunalë
janë ofruara në 14 Komuna139 (44,18%). Në përgjithësi, trajnimet janë mirëpritur dhe vlerësuar
pozitivisht nga ana e shërbyesve civil të komunave të cilët kanë ndjekur ato dhe kanë kontribuar në
këtë hulumtim përmes pyetësorëve të shpërndarë. Megjithatë, është me rëndësi të nënvizohet se
janë ofruar kurse vetëm në gjuhën shqipe dhe serbe, pa përfshirë gjuhën boshnjake dhe turke, të cilat
në disa komuna gëzojnë statusin e gjuhëve zyrtare ose gjuhëve në përdorim zyrtar.140 Të gjitha kurset
e mbajtura janë organizuar nga ECMI Kosova, në koordinim të ngushtë me ZKGJ-në, në kuadër të
projektit ‘Mësimi i gjuhëve zyrtare nga zyrtarët komunalë në Kosovë’, financuar nga Komisioneri i Lartë
i OSBE-së për Pakicat Kombëtare (KLPK).141 Pra, nuk është mbajtur asnjë trajnim drejtpërsëdrejti nga
institucionet komunale të Kosovës, gjë që tregon qartë mungesën e përpjekjeve për ngritjen e
kapaciteteve nga ana e institucioneve qeveritare të Kosovës.
Disponueshmëria e mjeteve kompjuterike dhe mjeteve të tjera të specializuara
Treguesi 11 – mjetet kompjuterike për përkthim dhe mjetet e tjera të specializuara për të ndihmuar
punën e përkthyesve dhe lektorëve të komunave; zbërthyer sipas: mjeteve.
Të gjeturat – nga 34 komuna, profesionistët e gjuhëve në 11 komuna kanë qasje në mjete
kompjuterike për përkthim.
Ekzistojnë një sërë mjetesh kompjuterike për përkthim (mjete KP) dhe mjete të tjera të specializuara
në dispozicion në treg për të kontribuar në sigurimin e cilësisë më të lartë, qëndrueshmërisë dhe
efikasitetit të punës së përkthyesve dhe redaktorëve. Prandaj janë mbledhur informata sa i përket
136
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët që u ofrojnë shërbime gjuhësore institucioneve publike të Republikës së Kosovës. 137
Më 2011, Misioni i OSBE-së në Kosovë, në bashkëpunim me Institutin e Kosovës për Administratë Publike (IKAP) ka mbajtur një trajnim dyjavor për ngritje kapacitetesh në gjuhën serbe, trajnim ky që ka pasur si grupe të synuara profesionistët që u ofrojnë shërbime të gjitha komunave të Republikës së Kosovës. 138
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.1. 139
Dragash, Fushë Kosovë, Gjilan, Graçanicë, Kamenicë, Kllokot, Lipjan, Novobërdë, Obiliq, Partesh, Prizren, Ranillug, Shtërpcë, Vushtrri. 140
Gjuha boshnjake është gjuhë zyrtare në Prizren, Dragash dhe Pejë, sidhe gjuhë në përdorim zyrtar në Istog. Në të njëjtin kuptim, gjuha turke është gjuhë zyrtare në Prizren dhe Mamushë, sidhe gjuhë në përdorim zyrtar në Gjilan, Mitrovicë, Vushtrri dhe Prishtinë. 141
Kamenicë, Fushë Kosovë, Gjilan, Lipjan, Vushtrri, Novobërdë, Shtërpcë, Dragash, Prizren, Kllokot, Graçanicë, Ranillug, Partesh (nga qershori), Zyra Administrative e Mitrovicës së Veriut (deri në qershor). Këto trajnime ishin organizuar gjatë periudhës janar – dhjetor 2013, në kuadër të projektit ‘Mësimi i gjuhëve zyrtare për zyrtarët komunalë në Kosovë’, financuar nga Komisioneri i Lartë i OSBE-së për Pakicat Kombëtare. Shihni: http://www.ecmikosovo.org/?p=4774.
37
disponueshmërisë së mjeteve të tilla për profesionistët që punojnë në kuadër të institucioneve
komunale të Republikës së Kosovës (treguesi 11).
Në këtë kontekst, profesionistët e vetëm 11 komunave (37,93%)142 kanë deklaruar se kanë qasje dhe
shfrytëzojnë mjete kompjuterike për shqiptimin dhe korrigjimin e gabimeve gramatikore.143 Këtë e
bëjnë përmes programeve si Google Translate (shqip Google Përkthim) dhe Microsoft Office, si dhe
për menaxhues terminologjie144, baza të dhënash terminologjie145 dhe fjalorë elektronikë.146 Mjete të
tjera relevante si indeksues, pajisje për renditjen e teksteve sipas alfabetit, përafrues tekstesh të
dyfishta dhe memorie përkthimi, nuk janë në dispozicion për të ndihmuar në punën e tyre përkthyesit
dhe lektorët e komunave në cilëndo nga 29 komunat që posedojnë infrastrukturë me shërbime
gjuhësore.147
Tabela 3. Mjetet kompjuterike për përkthim148 në kuadër të shërbimeve të brendshme gjuhësore të komunave149
Emrat e mjeteve/programeve
Gjuhët në dispozicion
Korrigjues për shqiptim150 - Google Përkthim - Microsoft Office
Gjuha shqipe dhe serbe
Korrigjues i gabimeve gramatikore151 - Google Përkthim - Microsoft Office
Gjuha shqipe dhe serbe
Fjalorë elektronikë -Literaturë në dispozicion në zyrë Gjuha shqipe dhe serbe
Bazë të dhënash terminologjie152 N/A Gjuha shqipe dhe serbe
Menaxhues terminologjie153 N/A Gjuha shqipe dhe serbe
Indeksues154 Pajisje për renditje të teksteve sipas alfabetit155
Përafrues tekstesh të dyfishta156
142
Ferizaj, Gjilan, Kamenicë, Klinë, Mamushë, Pejë, Prishtinë, Skenderaj, Suharekë, Viti dhe Vushtrri. 143
Ibid. 144
Skenderaj. 145
Ferizaj dhe Skenderaj. 146
Pejë, Prishtinë, Skenderaj dhe Suharekë, 147
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore 148
Kjo listë nuk është e plotë, por përmban një numër të përzgjedhur mjetesh kompjuterike që konsiderohen relevante dhe të domosdoshme për punë adekuate të përkthyesve profesionistë. Shihni p.sh. http://www.cattools.org/; http://www.translationzone.com/products/cat-tools/. 149
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore 150
Program i cili shënjon fjalët në një dokument të cilat mund të mos jenë shkruar saktë. Mund të jetë gjithashtu pjesë e një programi më të madh, si një përpunuesi fjalësh (p.sh. MS Word). 151
Program, ose pjesë e një programi, që përpiqet të verifikojë saktësinë gramatikore në tekste. Mund të jetë pjesë përbërëse e një programi më të madh, si një përpunues fjalësh (p.sh. MS Word). 152
Në kompjuter të një poseduesi ose i qasshëm përmes internetit, siç është TERMIUM Plus. 153
Ky mjet i mundëson përkthyesit që të menaxhojnë bazën e vet të terminologjisë në formë elektronike. Kjo mund të sillet nga një tabelë e thjeshtë e krijuar në procesorin e fjalëve (MS Word) ose matricë, deri te një bazë të dhënash e krijuar në një program kompjuterik, siç është programi FileMaker Pro, ose, për zgjidhje më të përshtatshme e të qëndrueshme, paketa të specializuara programesh kompjuterike, si SDL MultiTerm, LogiTerm, Termex, etj. 154
Ky mjet i mundëson përdoruesit të kërkojë tekstet tashmë të përkthyer ose dokumentet referuese të llojeve të ndryshme. Disa nga indekset e tillë janë ISYS Search Software, dtSearch Desktop dhe Naturel. 155
Programe të cilat gjejnë rastet e përdorimit të një fjale ose shprehjeje në kontekstet specifike të përdorimit të tyre, në kuadër të një korpusi tekstual një gjuhësh, dy gjuhësh ose shumë gjuhësh, siç është një ‘tekst i dyfishtë’ ose memorie përkthimi.
38
Mjete memoruese për përkthim157
3.3 Kërkesat e punës158
Kjo pjesë e treguesve (treguesit 12-17) shërben për qëllim të vlerësimit nëse profesionistët e
shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve komunale përballen me sasi pune të
mjaftueshme për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Pra, ngarkesa e lartë mund të ketë ndikim
në cilësinë e rezultateve, ashtu si kualifikimet e profesionistëve dhe disponueshmëria e mjeteve
relevante për punë. Të gjeturat në këtë pjesë duhet vlerësuar si të lidhura me ato të pjesëve të tjera.
Ngarkesa e punës
Treguesi 12 – niveli i ngarkesës së punës me të cilën përballen profesionistët që ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore të komunës.
Të gjeturat – ngarkesë e lartë e punës.
Treguesi 13 – numri mesatar i orëve të punës pa ndërprerje, të dedikuara për përkthim, të regjistruara
brenda ditës nga ana e profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit në të folur në
kuadër të komunës.
Të gjeturat – 2.72 orë shërbime të përkthimit në të folur pa ndërprerje.
Treguesi 14 – mesatarja e numrit të faqeve që duhet përkthyer dhe lekturuar brenda një dite nga ana
e profesionistëve të cilët ofrojnë mbështetje në kuadër të shërbimeve të brendshme të përkthimit me
shkrim dhe lekturimit në komunë.
Treguesi 15 – numri i përgjithshëm i faqeve të përkthyera dhe lekturuara nga ana e profesionistëve të
shërbimeve të brendshme për përkthim dhe lekturim në komunë.
Të gjeturat – Shihni grafikun 5.
Treguesi 16 – numri i përgjithshëm i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të përkthimit në të
folur nga ana e profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit në të folur në komunë.
Të gjeturat – shihni grafikun 6.
Treguesi 17 – koha në dispozicion për përkthimin dhe lekturimin e rregulloreve dhe akteve nënligjore
në kuadër të komunës.
Të gjeturat – kërkesat për përkthim duhet të përmbushen sipas nevojës, pra kur të ketë të tilla,
pavarësisht nivelit të përgjithshëm të ngarkesës së punës apo madhësisë së dokumenteve. Koha priret
të jetë e pamjaftueshme. Afatet kohore në dispozicion për përkthimin dhe lekturimin e rregulloreve dhe
akteve nënligjore para dorëzimit të tyre për shqyrtim dhe miratim nga Kuvendi Komunal, zakonisht
sillet në rreth 7 ditë për gjuhët zyrtare dhe 15 ditë për gjuhët e tjera.
Sipas 50 (nga 52) profesionistëve159 që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në institucionet
komunale të cilët iu janë përgjigjur pyetjeve lidhur me këtë tregues, niveli i ngarkesës së punës për
156
Mjete të cilat përafrojnë një tekst burimor me versionin e tij të përkthyer, i cili mund pastaj të analizohet duke përdorur një mjet kërkimi me tekst të plotë ose një përafrues teksti. 157
Mjet i cili përbëhet nga një bazë të dhënash ose segmente tekstesh në një gjuhë burimore dhe versionin e përkthyer, në një ose më shumë gjuhë caku. 158
Kjo pjesë korrespondon me pjesën C të matricës së treguesve (shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – niveli komunal). 159
Profesionistët e Novobërdës nuk i janë përgjigjur kësaj pyetjeje.
39
përkthyesit me shkrim dhe në të folur dhe për lektorët është i lartë160 (treguesi 12).161 Kjo ndodh
pjesërisht për shkak të faktit se kërkesat duhet të adresohen sipas rrjedhës që dalin, pa marrë
parasysh nivelin e përgjithshëm të ngarkesës së punës apo madhësinë e dokumenteve dhe se në këtë
mënyrë afatet kohore në dispozicion për përkthim dhe lekturim priren të jenë shumë të shkurtra.162
Duke iu referuar përkthimit të rregulloreve dhe akteve nënligjore në gjuhët zyrtare të komunës dhe në
gjuhët në përdorim zyrtar (sipas kërkesës), para dorëzimit të tyre për shqyrtim dhe miratim nga
Kuvendi Komunal,163 profesionistët kanë deklaruar se puna e tyre ndikohet negativisht nga afatet e
shkurtra kohore, të cilat sillen zakonisht në jo me tepër se shtatë (7) ditë pa ndërprerje (treguesi 17)
nga mungesa e burimeve njerëzore dhe kushtet e vështira të punës.164 E fundit, afatet kohore në
dispozicion për përkthimin e rregulloreve dhe akteve nënligjore në gjuhët tjera, sipas kërkesës janë 15
ditë pune pa ndërprerje.165
Grafiku 5: Numri i faqeve të përkthyera dhe lekturuara gjatë vitit 2013 nga shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve publike komunale në Kosovë (treguesi 15).166
Numri mesatar i faqeve që duhet përkthyer brenda një dite nga profesionistët e gjuhëve të
institucioneve komunale të Republikës së Kosovës (treguesi 14) është 10,23 faqe,167 duket të jetë
160
Profesionistëve të punësuar në institucionet komunale të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore u ishte kërkuar që të vlerësonin përgjigjet e tyre duke radhitur ngarkesën e tyre të punës (treguesi 12) si shumë të madhe (1), të balancuar (2) dhe të ulët (3). Sipas 50 nga 52 profesionistëvetë komunave të cilët kanë dhënë përgjigje në pyetjet përkatëse, niveli i ngarkesës së punës së përkthyesve me shkrim e në të folur dhe lektorëve të komunave është mesatarisht 1.5. 161
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga profesionistët e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët u ofrojnë atyre shërbime gjuhësore. 162
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga profesionistët e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 163
Rregullorja nr. 01/2013 mbi Procedurën e hartimit dhe publikimit të akteve komunale, neni 7. 164
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga profesionistët e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët u ofrojnë atyre shërbime gjuhësore. 165
Udhëzimi Administrativ nr. 2011/02 – MAPL për përcaktimin e procedurave për zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve, neni 6. 166
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është me rëndësi të theksohet se nuk kemi pranuar të dhëna nga të gjitha 29 komunat të cilat kanë punësuar staf për ofrimin e shërbimeve gjuhësore brenda tyre., Disa përgjigje nuk janë të plota dhe se të dhënat në kuadër të treguesit 15 nuk ka qenë e mundur të zbërthehen. Të dhënat për vitin 2014 nuk janë vënë në dispozicion.
1
5
25
125
625
3125
De
çan
Dra
gash
Feri
zaj
Fush
ë K
oso
vë
Gjil
an
Gra
çan
icë
Isto
g
Jun
ik
Kaç
anik
Kam
enic
ë
Klin
ë
Kllo
kot
Lip
jan
Mam
ush
ë
Mit
rovi
cë
No
vob
ërd
ë
Ob
iliq
Pe
jë
Po
du
jevë
Pri
shti
na
Pri
zre
n
Rah
ove
c
Ran
illu
g
Shtë
rpcë
Shti
me
Ske
nd
era
j
Suh
arek
ë
Vit
i
Vu
shtr
ri
40
shumë i lartë dhe në këtë mënyrë mund të kenë ndikim në cilësi.168 Numri mesatar i orëve të punës pa
ndërprerje, dedikuar përkthimit në të folur, të regjistruara brenda një dite nga ana e profesionistëve
gjuhësorë të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës (treguesi 13) është 2.72 orë, pa marrë
parasysh dallimet e kombinimeve të ndryshme gjuhësore.169
Grafiku 6: Numri i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të përkthimit në të folur gjatë vitit 2013 nga shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve publike komunale në Kosovë (treguesi 16)170
Siç u përmend më sipër, në këtë pikë është e rëndësishme të kihet parasysh se në institucionet
komunale të Republikës së Kosovës nuk ekziston një ndarje në mes të punës së përkthyesve me
shkrim/në të folur dhe lektorëve. Kjo nënkupton se vëllimi i punës që korrespondon me secilën
kategori shërbimesh u bie të njëjtëve profesionistë, numri i të cilëve është shumë i vogël në shumicën
e komunave.171 Në pikat ku iu është kërkuar të japin komente shtesë mbi ngarkesën e punës, disa
167
Informatat e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është me rëndësi të theksohet se disa përgjigje të dhëna ishin jo të plota. Të dhënat në kuadër të 14 nuk ishte e mundur të zbërtheheshin sipas llojit të dokumenteve. 168
Numri i faqeve që mund të përkthehen brenda një dite, pa dëmtuar cilësinë e dokumentit, natyrisht se nuk është ‘universal’ dhe varet nga shumë faktorë, përfshirë ndërlikimin e tekstit dhe formatin e tij, si dhe kualifikimet, përvojën dhe njohjen e terminologjisë nga ana e përkthyesit. Megjithatë, sipas përkthyesve të jashtëm të anketuar, si dhe praktikave të mira nga vendet e tjera, numri adekuat për tekstet ligjore apo teknike do të sillej në 5-7 faqe në ditë (maksimumi 10 faqe). Përveç kësaj, duhet pasur parasysh se në mesin e institucioneve komunale të Kosovës të vlerësuara, nuk ka asnjë të punësuar që e ka gjuhën serbe gjuhë amtare, gjë që duket të jetë faktor shtesë vështirësues, krahas ngarkesës së lartë të punës për përkthim nga gjuha shqipe ne gjuhen serbe. Shihni p.sh. Njësinë e përkthimit në kuadër të Zyrës së Kryeministrit të Finlandës (http://vnk.fi/toiminta/kielipalvelut/sanastot/fi158016.jsp#ohjeet) dhe Shoqatën Kroate për përkthime shkencore dhe teknike (http://www.drustvoprevoditelja.htnet.hr/prev_centar_e.htm). 169
Informatat e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është me rëndësi të theksohet se disa përgjigje të dhëna ishin jo të plota; të dhënat në kuadër të treguesit 13 nuk ishte e mundur të zbërtheheshin. 170
Informatat e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është me rëndësi të theksohet se nuk kemi pranuar të dhëna nga të gjitha 29 komunat të cilat kanë punësuar staf për ofrimin e shërbimeve gjuhësore brenda tyre dhe se disa përgjigje nuk janë të plota., Të dhënat në kuadër të treguesit 15 nuk ka qenë e mundur të zbërthehen. Për më tepër, të dhënat për vitin 2014 nuk janë vënë në dispozicion. 171
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.1 dhe 3.2.
1
5
25
125
625
De
çan
Dra
gash
Feri
zaj
Fush
ë K
oso
vë
Gjil
an
Gra
çan
icë
Isto
g
Jun
ik
Kaç
anik
Kam
enic
ë
Klin
ë
Kllo
kot
Lip
jan
Mam
ush
ë
Mit
rovi
cë
No
vob
ërd
ë
Ob
iliq
Pe
jë
Po
du
jevë
Pri
shti
na
Pri
zre
n
Rah
ove
c
Ran
illu
g
Shtë
rpcë
Shti
me
Ske
nd
era
j
Suh
arek
ë
Vit
i
Vu
shtr
ri
41
profesionistë janë shprehur në pyetësorë se ndjehen të mbingarkuar në punë, marrë parasysh faktin
se duhet që çdo ditë të ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim/ në të folur dhe të lekturimit në një
kontekst me kushte të vështira të punës, pasi që ka pak kohë dhe staf të pamjaftueshëm për të
mbuluar të gjitha shërbimet gjuhësore që kërkohen. Shumë herë bën që ata të jenë të detyruar të
punojnë pas orarit të punës dhe/ose gjatë fundjavës, pa kompensim për ato orë pune.172
3.4 Burimet financiare173
Burimet financiare janë vendimtare me rastin e vlerësimit të kapaciteteve dhe punës së organeve të
caktuara. Ndarja e buxhetit gjithashtu mund të reflektojë në atë nëse një fushë financohet dhe i jepet
prioritet në masën e duhur. Në përputhje me këtë, janë zhvilluar tregues sasiorë (treguesit 18-19) për
të monitoruar burimet financiare të ndara për ofrimin e shërbimeve të brendshme gjuhësore në
punën e institucioneve komunale të Republikës së Kosovës ose kontraktimin e këtyre shërbimeve në
sektorin privat. Rezultatet duhet të vlerësohen nga ekspertët dhe të shqyrtohen si në shifra absolute
(si shuma të përgjithshme) ashtu edhe relative (në përqindje).
Buxheti për shërbimet e brendshme gjuhësore të Komunave
Treguesi 18 – shuma/përqindja e buxhetit të Komunave të ndarë për shërbime të brendshme
gjuhësore; zbërthyer sipas: shërbimeve gjuhësore.
Të gjeturat – 26,206 euro / 0.36% (2013) dhe 30,000 euro / 0.41% (2014) nga Komuna e Fushë
Kosovës, 6,500 euro / 0.09% (2013) dhe 5,000 euro / 0.07% (2014) nga ajo e Klinës, 4,000 euro / 0.05%
(2013) dhe 3,000 euro / 0.04% (2014) nga Komuna e Shtimes, 10,000 euro / 0.03% (2013 dhe 2014)
nga ajo e Prizrenit, si dhe 2,050 euro / 0.02% (2013) dhe 5,300 euro / 0.04% (2014) nga Komuna e
Vushtrrisë.
Në mesin e 29 Komunave174 të vlerësuara në lidhje me këtë tregues, vetëm 5 prej tyre kanë qenë në
gjendje të ofrojnë shifra të sakta të nevojshme rreth shumave financiare.175 Sipas të dhënave të
ofruara nga ana e drejtorëve të Departamenteve të financave të komunave përkatëse, pjesa e shumës
së përgjithshme, nga shuma e gjithëmbarshme e buxhetit të Komunave, gjatë viteve 2013 dhe 2014,
të ndarë për të mbështetur punën e shërbimeve të brendshme gjuhësore ka qenë si në vijim: 0,36%
(2013) dhe 0,41% (2014) Komuna e Fushë Kosovës, 0,09% (2013) dhe 0,07% (2014) ajo e Klinës, 0,05%
(2013) dhe 0,04% (2014) Komuna e Shtimes, 0,03% (2013 dhe 2014) ajo e Prizrenit, si dhe 0,02%
(2013) dhe 0,04 % (2014) Komuna e Vushtrrisë.176 Nuk ka në dispozicion të dhëna rreth shumave të
buxhetit të ndarë për lloje të ndryshme të shërbimeve gjuhësore.
Marrë parasysh ngarkesën e madhe të punës që është treguar, burimet e kufizuara njerëzore, pagat e
ulëta që marrin profesionistët që ofrojnë shërbime gjuhësore (gjë që pengon punësimin e personelit
të mirë-kualifikuar), dhe problemet e vazhdueshme që rezultojnë nga kjo në sigurimin e cilësisë së
172
Informatat e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në kuadër të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë e shërbime gjuhësore 173
Kjo pjesë korrespondon me pjesën D të matricës së treguesve (shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – niveli komunal). 174
Deçan, Dragash, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjilan, Graçanicë, Istog, Junik, Kaçanik, Kamenicë, Klinë, Kllokot, Lipjan, Mamushë, Mitrovicë, Novobërdë, Obiliq, Pejë, Podujevë, Prishtinë, Prizren, Ranillug, Rahovec, Shtime, Skenderaj, Shtërpcë, Suharekë, Viti, Vushtrri. 175
Sipas të gjeturave, shumica e komunave nuk kanë buxhet specifik të ndarë për financimin e shërbimeve gjuhësore të institucioneve komunale. Informatat e marrapërmes pyetësorëve të plotësuar nga Drejtorët e departamenteve të financave të institucioneve komunale të Republikës se Kosovës. Sa i përket kësaj, ata kanë thënë se, sipas nevojës kanë marrin paratë e nevojshme nga linjat e tjera buxhetore. 176
Informatae e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga Drejtorët e Departamenteve të financave të institucioneve komunale të Republikës së Kosovës.
42
përkthimit të ligjeve, rezulton se duhet të shqyrtohet mundësia e rritjes së buxhetit të ndarë për
shërbimet e brendshme gjuhësore të Komunave të Kosovës.
Buxheti për shërbime gjuhësore të kontraktuara në sektorin privat
Treguesi 19 – shuma/përqindja e buxhetit komunal të ndarë për kontraktimin në sektorin privat të
shërbimeve gjuhësore që i ofrohen Komunës; ndarë sipas: shërbimeve gjuhësore.
Të gjeturat – nuk ka pasur shërbime të tilla të kontraktuara.
Në përputhje me informatat e dhëna nga ana e drejtorëve të departamenteve të financave të 34
komunave që kanë ofruar informata për studimin tonë, kontraktimi i shërbimeve gjuhësore në
sektorin privat nuk është praktikë e zakonshme në kuadër të institucioneve të komunale të Republikës
së Kosovës.177
3.5 Reagimi ndaj kërkesave178
Ky grup treguesish (treguesit 20-26) shërbejnë për të matur nëse nevojat për mbështetje me
përkthime me shkrim dhe në të folur në mesin e stafit të komunave të vlerësuara dhe të
institucioneve përkatëse komunale përmbushen në përputhje me ligjin (nenet 7.3, 8.1, 8.3, 8.4 dhe 10
të Ligjit për përdorimin e gjuhëve).
Korniza ligjore
Treguesi 20 – Udhëzimi Administrativ që përcakton procedurat sipas të cilave komunitetet mund të
shprehin kërkesat e tyre sa u përket gjuhëve.
Të gjeturat – Udhëzimi Administrativ nr. 2011/02 - MAPL për përcaktimin e procedurave për zbatimin
e Ligjit për përdorimin e gjuhëve.
Ky tregues strukturor shërben për të vlerësuar nëse procedurat sipas të cilave komunitetet mund të
shprehin kërkesat e tyre sa u përket gjuhëve, janë përcaktuar ashtu siç parashihet me dispozitat e
nenit 10 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve.
Kështu, në maj 2011, Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL) ka nxjerrë Udhëzimin
Administrativ nr. 2011/02-MAPL për përcaktimin e procedurave për zbatimin e Ligjit për përdorimin e
gjuhëve, përmes të cilit është bërë plotësim-ndryshimi i Udhëzimit Administrativ nr. 2007/06 për
përcaktimin e procedurave për zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve. Ky instrument përcakton
procedurat që i akordon një gjuhe statusin përkatës në nivel komunal dhe se si pjesëtarët e
komuniteteve mund të shprehin nevojat dhe kërkesat e tyre lidhur me gjuhët, sipas neneve 8.1, 8.2,
8.3 dhe 9.1 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve.179
Siç tregojnë të dhënat e mbledhura, nëpunësit civilë të institucioneve komunale të Republikës së
Kosovës nuk janë të njoftuar sa duhet për ekzistimin e këtij instrumenti, e as mbi përmbajtjen e tij.180
177
Ibid. 178
Kjo pjesë korrespondon me pjesën e skemës së treguesve (shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – niveli komunal). 179
Shihni kapitullin 3, Hyrje, dhe shtojcën 1. 180
Informatat e marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë të punësuar brenda institucioneve komunale të Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore, Drejtorët e Departamenteve të administratës së komunave të Kosovës dhe anëtarët e Rrjetit të politikave për gjuhët, si dhe janë mbledhur gjatë dy raundeve të vizitave në terren të kryera bashkërisht nga ZKGJ dhe ECMI Kosova.
43
Kërkesat për mbështetje me përkthim në të folur
Treguesi 21 – numri/përqindja e kërkesave të përmbushura me kohë për mbështetje me përkthim në
të folur në punën e organeve përfaqësuese dhe ekzekutive të Komunës, në gjuhët zyrtare të saj;
zbërthyer sipas: kombinimeve gjuhësore.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Treguesi 26 – numri/përqindja e kërkesave të përmbushura me kohë për mbështetje me përkthim në
të folur të bëra nga ata anëtarë të organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre, gjuha
amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare e komunës; zbërthyer sipas: kombinimeve gjuhësore.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Ashtu siç parashihet me nenin 7.3 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve, duhet vënë në dispozicion mjete
për të siguruar përkthim sipas kërkesës në të folur, nga një gjuhë zyrtare në tjetrën, pra nga dhe në
gjuhën shqipe dhe serbe, si dhe nga dhe në gjuhën boshnjake dhe/ose gjuhën turke,181 në kuadër të
punës së organeve komunale përfaqësuese dhe ekzekutive, në mënyrë që të garantohet e drejta e
anëtarëve të tyre për të marrë pjesë në debate, mbledhje publike dhe aktivitete të tjera punuese në
institucionet komunale.
Për më tepër, neni 8.4 i Ligjit për përdorimin e gjuhëve përcakton se mbështetja me përkthim në të
folur duhet sipas kërkesës të vihet në dispozicion, nga dhe në gjuhët e atyre pjesëtarëve të organeve
përfaqësuese komunale dhe të komiteteve të tyre, të cilët u përkasin komuniteteve gjuha amtare e të
cilëve nuk është gjuhë zyrtare e komunës.182
Për të monitoruar respektimin e këtyre dispozitave ligjore janë zhvilluar dy tregues (treguesit 21 dhe
26). Megjithatë, në asnjërën prej komunave të vlerësuara nuk ka të dhëna lidhur me këtë,183 për shkak
se institucionet komunale të Kosovës nuk mbledhin rregullisht të dhëna.
181
Gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare në të gjitha komunat. Gjuha boshnjake është gjuhë zyrtare në Dragash dhe Pejë, gjuha turke është gjuhë zyrtare në Mamushë, dhe gjuha boshnjake e gjuha turke janë gjuhë zyrtare në Prizren. 182
Gjegjësisht gjuhët në përdorim zyrtar dhe gjuhët e tjera të komuniteteve që fliten në komunat përkatëse. 183
Informatat të marra përmes pyetësorëve të plotësuara nga profesionistët e punësuar në institucionet komunale të Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore, Drejtorët e departamenteve të administratës së Komunave të Kosovës dhe anëtarët e Rrjetit të politikave për gjuhët, si dhe të mbledhura gjatë dy raundeve të vizitave në terren të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014.
44
Parashtrimi i dokumenteve dhe përgjigjet ndaj tyre
Treguesi 22 – numri/përqindja e përgjigjeve të kërkuara dhe të ofruara në gjuhën origjinale të
përdorur nga anëtarët e Kuvendit të Komunës gjuha amtare e të cilëve është njëra nga gjuhët në
përdorim zyrtar në komunë.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Treguesi 23 – numri/përqindja e kërkesave të përmbushura për të përkthyer rregulloret e miratuara
nga Komuna, nga një gjuhë tjetër në gjuhët në përdorim zyrtar në komunë.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Treguesi 24 – numri/përqindja e dokumenteve të parashtruar nga ana e anëtarëve të organeve
përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët
zyrtare të Komunës, që janë përkthyer në gjuhët zyrtare të komunës.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Treguesi 25 – numri/përqindja e përgjigjeve të kërkuara dhe të ofruara në gjuhën e përdorur nga ana
e anëtarëve të organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre gjuha amtare e të cilëve nuk
është gjuhë zyrtare e komunës.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Nenet 8.1 dhe 8.4 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve parashohin që dokumentet e parashtruara nga
ana e personave të cilët iu përkasin komuniteteve gjuha amtare e të cilëve është gjuhë në përdorim
zyrtar184 në atë komunë, pra gjuha boshnjake, gjuha turke dhe gjuha rome nga ana e anëtarëve të
organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë
zyrtare e komunës,185 duhet të përkthehen në gjuhët zyrtare dhe përgjigjet duhet të kthehen në
gjuhën e përdorur nga ana e personit dërgues.
Për më tepër, neni 8.2 përcakton që rregulloret komunale duhet të nxirren dhe publikohen në gjuhët
në përdorim zyrtar në komunë nëse kërkohet. Treguesit 22-25 shërbejnë për të monitoruar
respektimin e këtyre dispozitave të ligjit nga komunat. Megjithatë, informata të tilla nuk ka në
dispozicion.186
Siç është evidentuar nga ky grup treguesish, nevoja për mbledhjen e të dhënave brenda institucioneve
komunale, së bashku me mungesën e përgjithshme të njohurive mbi rregullat dhe procedurat në fuqi,
e vështirëson monitorimin dhe zbatimin e të drejtave gjuhësore në punën e institucioneve komunale
të Republikës së Kosovës.
184
Gjuha boshnjake është gjuhë në përdorim zyrtar në Istog, gjuha turke është gjuhë në përdorim zyrtar në Gjilan, Mitrovicë, Vushtrri dhe Prishtinë dhe nga dhjetori 2014 gjuha rome është gjuhë në përdorim zyrtar në Komunën e Graçanicës. Shihni: http://tinyurl.com/of9zbav 185
Kjo përfshin gjuhen boshnjake, gjuhen turke dhe gjuhën rome, në ato raste kur këto gjuhë kanë statusin e gjuhëve zyrtare ose atyre në përdorim zyrtar në komuna. 186
Informatat të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistë e punësuar në institucionet komunale të Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore, drejtorët e Departamenteve të administratës të Komunave të Kosovës dhe anëtarët Rrjetit për politikat gjuhësore, si dhe janë mbledhur gjatë dy raundeve të vizitave në terren të kryera nga ZKGj dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014.
45
3.6 Disponueshmëria dhe cilësia e shërbimeve187
Treguesit e kësaj pjese (treguesit 27-32) janë zhvilluar me qëllimin për të vlerësuar nëse përkthimi i
emrave zyrtarë të vendosur publikisht në institucionet komunale (neni 9.1), shenjave zyrtare që
tregojnë emrat e komunave (neni 9.2), faqeve zyrtare të internetit të komunave, dokumenteve
publike (7.2 dhe 7.4) dhe rregulloreve komunale të miratuara (neni 7.6), është duke u zhvilluar ashtu
siç është përcaktuar me Ligjin për përdorimin e gjuhëve, si dhe me Rregulloren nr. 01/2013 mbi
Procedurat e hartimit dhe publikimit të akteve komunale188 dhe Udhëzimin Administrativ nr. 03/2011
mbi faqet zyrtare të internetit të institucioneve publike.189 Më tej, këta shërbejnë për të vlerësuar
cilësinë gjuhësore të një numri rregulloresh komunale të përzgjedhura, të nxjerra nga institucionet e
ndryshme komunale gjatë periudhës 2013 – 2014, në ato gjuhë zyrtare të komunave në të cilat ka
përkthim në dispozicion190 (gjuhën shqipe, serbe dhe turke). Për këtë qëllim është zhvilluar dhe vënë
në zbatim një sistem vlerësimi nga ekspertët gjuhësorë dhe ekspertët ligjorë.191 Gjithashtu është
zhvilluar një tregues për të matur se sa janë të kënaqur anëtarët e Kuvendeve Komunale me
shërbimet e përkthimit në të folur.
Disponueshmëria e rregulloreve komunale në gjuhët zyrtare
Treguesi 27 – numri/përqindja e rregulloreve të miratuara nga Komuna të cilat janë të përkthyera në
gjuhët zyrtare të komunës.
Të gjeturat – 13 nga 38 komuna kanë përkthyer të gjitha rregulloret e nxjerra gjatë viteve 2013 dhe
2014 në gjuhët zyrtare të komunave përkatëse.
Sipas nenit 7.6 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve, të gjitha rregulloret e miratuara nga institucionet
komunale në Kosovë duhet të nxirren dhe publikohen në gjuhët zyrtare të komunës përkatëse.
Përkthimi i rregulloreve në gjuhët zyrtare të komunës përkatëse bëhet nga shërbimet gjuhësore të
komunës që i nxjerr ato.192
187
Kjo pjesë korrespondon me pjesën F të matricës së treguesve, treguesit 27-32 (shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – Niveli komunal). 188
Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal, Rregullorja nr. 01/2013 mbi procedurat e hartimit dhe publikimit të akteve
komunale, 2013. 189
Ministria e Administratës Publike, UA nr. 03/2011 mbi faqet zyrtare të internetit të institucioneve publike, 24 tetor 2011, https://gzk.rks-gov.net/ActDocumentDetail.aspx?ActID=8039 (qasur për herë të fundit më 15 janar 2015), neni 9. 190
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2. 191
Shihni shtojcën 4: Sistemi i vlerësimit të cilësisë së përkthimit me shkrim dhe në të folur. 192
Për më tepër informata, shihni shtojcën 6: Procesi ligjvënës në institucionet komunale të Kosovës.
46
Në përputhje me të gjeturat, tabela 4 tregon numrin e rregulloreve komunale të miratuara dhe të
përkthyera në gjuhët zyrtare të komunave gjatë viteve 2013-2014, sipas secilës komunë:193
Tabela 4. Numri/përqindja e rregulloreve të miratuara nga komunat e Kosovës, të nxjerra dhe miratuara në gjuhët zyrtare në atë komunë
194
Grupi 1 – komunat me shumicë shqiptare, në të cilat gjuha shqipe dhe serbe janë gjuhë zyrtare
Grupi 3 – komunat në të cilat gjuha shqipe, serbe, turke dhe boshnjake janë gjuhë zyrtare
Komuna Numri % Komuna Numri %
Deçan 0 0 Prizren 4 (0 në gj. boshnjake) 100/0
Ferizaj 13 100 Grupi 4 – komunat në të cilat gjuha shqipe, serbe, turke dhe boshnjake janë gjuhë zyrtare Fushë Kosovë 11 65
Gjakovë N/A N/A Komuna Numri %
Gllogoc N/A N/A Dragash 6 100/0
Kaçanik 14 100 Pejë 6 100/0
Kamenicë 14 100 Grupi 5 – komunat në të cilat gjuha shqipe, serbe dhe turke janë gjuhë zyrtare Klinë 22 100
Lipjan 8 100 Komuna Numri %
Malishevë N/A N/A Mamushë 4 (asnjë në serbisht) 100/0
Junik 1 6.25 Grupi 6 – komunat në të cilat gjuha shqipe dhe serbe janë gjuhë zyrtare, ndërsa gjuha boshnjake është gjuhë
në përdorim zyrtar Obiliq 3 100
Podujevë 18 81.82 Komuna Numri %
Rahovec 0 0 Istog 25 100
Shtime 3 50 Grupi 7 – komunat në të cilat gjuha shqipe dhe serbe janë gjuhë zyrtare, ndërsa gjuha turke është gjuhë në
përdorim zyrtar
Skenderaj 26 100 Komuna Numri %
Suharekë 1 100 Gjilan 0 0
Hani i Elezit N/A N/A Mitrovicë 59 86.06
Viti 0 0 Vushtrri 3 20
Grupi 2 – komunat me shumicë serbe, në të cilat gjuha shqipe dhe ajo serbe janë gjuhë zyrtare
Prishtinë 35 100
Komuna Numri %
Graçanicë 14 100
Kllokot 5 100
Leposaviq N/A N/A
Novobërdë 1 100
Ranillug 2 40
Mitrovicë Veriore N/A N/A
Shtërpcë 19 100
Zubin Potok N/A N/A
Zveçan N/A N/A
Partesh N/A N/A
Sipas këtyre të gjeturave, vetëm 13 nga 38 komuna kanë përkthyer të gjitha rregulloret e nxjerra gjatë
viteve 2013 dhe 2014 në gjuhët zyrtare të komunës. Prandaj disponueshmëria nuk është në përputhje
të plotë me ligjin.
Në këtë kontekst, është me rëndësi të theksohet se komunat Prizren, Dragash dhe Pejë nuk kanë
përkthyer në gjuhen boshnjake asnjë nga rregulloret komunale të miratuara, ajo e Mamushës nuk ka
193
Informata të mbledhura gjatë hulumtimeve në zyrë në Gazetën Zyrtare të Kosovës dhe ueb-faqet zyrtare të komunave të Kosovës dhe gjatë hulumtimeve në terren të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – korrik 2014. 194
Ibid.
47
përkthyer asnjë dokument në gjuhën serbe, kjo për faktin se këto komuna nuk ofrojnë shërbime
përkthimi me shkrim/ në të folur dhe të lekturimit në gjuhët përkatëse.195
Cilësia e rregulloreve komunale në gjuhët zyrtare
Treguesi 28 – cilësia e rregulloreve, në versionin e tyre origjinal dhe të përkthyer në gjuhën zyrtare të
komunës, të miratuara nga Komuna.
Të gjeturat – në përgjithësi, cilësia e përkthimit të rregulloreve komunale të përzgjedhura është
vlerësuar në të gjitha rastet si më e ulët se ajo e dokumenteve në version origjinal. Cilësia e
përkthimeve nga gjuha shqipe në gjuhë serbe duket të jetë përgjithësisht shumë e ulët. Nuk janë
identifikuar dallime të mëdha në cilësi ndërmjet akteve ligjore të nxjerra nga organet e ndryshme.
Marrë parasysh rëndësinë e vlerësimit të cilësisë, treguesi 28 është zhvilluar për të vlerësuar cilësinë e
gjuhës në versionet origjinale dhe të përkthyera të disa rregulloreve komunale të përzgjedhura,
përfshirë 5 rregullore komunale të nxjerra nga komunat me shumicë shqiptare/të përziera. Këto
rregullore janë të përkthyera nga gjuha shqipe në atë serbe, 2 rregullore komunale të nxjerra nga
komunat me shumicë serbe të përkthyera nga gjuha serbe (përfshirë alfabetin cirilik) në atë shqipe,
dhe 2 rregullore komunale të nxjerra nga komunat e përziera në të cilat gjuha turke është gjuhë
zyrtare, të përkthyera nga gjuha shqipe në gjuhën turke.196 Gjuha boshnjake nuk është përfshirë në
këtë pjesë pasi që asnjëra nga komunat e vlerësuara nuk ofron mbështetje me përkthim me shkrim
nga kjo/në këtë gjuhë.197
Përmes këtyre treguesve është zhvilluar një sistem vlerësimi nga një ekspert i gjuhësisë.198 Tre faktorë
gjuhësorë janë identifikuar për t’u vlerësuar sipas një radhitjeje me pikë, nga 1 deri në 3 (1 – ‘e mirë’, 2
– ‘e pranueshme’ dhe 3 – ‘nën standard’):
Kuptimi: i referohet saktësisë ose kuptimit të përkthimit ose mesazhit kryesor nga gjuha
burimore (teksti origjinal) në gjuhën e synuar (versioni i përkthyer). Gabimet në kuptim mund
të ndryshojnë kuptimin nga teksti burimor në tekstin e synuar.
Forma: këtu vlerësohet vërtetësia e përkthimit ose përkthimi nga gjuha burimore në gjuhën e
synuar, përfshirë përdorimin e strukturës së fjalive të gjuhës së synuar, drejtshkrimin dhe
shenjat e pikësimit. Gabimet në formë mund të përfshijnë gabime në renditjen e fjalëve,
drejtshkrim dhe në shenjat e pikësimit. Për pasojë, ato mund të bëjnë tekstin të
pakuptueshëm në gjuhën e synuar.
Përputhshmëria: kjo lidhet me zgjedhjen e leksikut dhe terminologjisë në tekstin e synuar.
Terminologjia duhet të përputhet me fushën tematike të përkthimit (p.sh. ligjet, dokumentet
ligjore) dhe të përdoret në mënyrë të qëndrueshme.
Përveç vlerësimit të cilësisë së përkthimit të rregulloreve të përzgjedhura komunale, gjithashtu është
konsideruar e nevojshme që të vlerësohet cilësia e dokumenteve origjinale, pasi që problemet në këtë
pikë mund të ndikojnë në cilësinë e dokumenteve të përkthyera. Kategoria e ‘kuptimit’ mund të
vlerësohet vetëm relativisht në gjuhë të ndryshme.
195
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2. 196
Shihni shtojcën 5: Vlerësimi i cilësisë së përkthimit – lista e instrumenteve të vlerësuara. 197
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2. 198
Shihni shtojcën 4: Sistemi i vlerësimit të cilësisë së përkthimit me shkrim dhe në të folur.
48
Gjatë përzgjedhjes së rregulloreve për vlerësimin thelbësor, ka qenë e rëndësishme që ato të jenë
nxjerrë nga një numër i barabartë institucionesh komunale me kontekste të dallueshme gjuhësh të
ndryshme, kjo me qëllim që të dilet me gjetje dhe rekomandime që mund të përgjithësohen për një
kontekst më të gjerë dhe që të maksimalizohet dobishmëria e tyre. Tabela në vijim tregon vlerësimin e
cilësisë së rregulloreve në versionet e tyre origjinale:
Tabela 5. Cilësia e versioneve origjinale të rregulloreve komunale të vlerësuara
Rregulloret në komunat me shumicë shqiptare/të
përziera KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Rregullorja për mbrojtjen e mjedisit 2013 1 1 2 1.3
2. Rregullorja për barazi gjinore 2013 1 1 1 1
3. Rregullorja mbi shërbimet publike në komunë 2013
1 1 1 1
4. Rregullorja mbi orarin e punës së subjekteve tregtare në territorin e Komunës së Gjilanit 2013
1 1 1 1
5. Rregullorja për mbrojtjen e të miturve nga paraqitjet që ndikojnë në shëndetin dhe rritjen e tyre 2014
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 1 1 1 1
Rregulloret në komunat me shumicë serbe KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
6. Rregullorja për fuqizimin dhe promovimin e vullnetarizmit në Komunën e Kllokotit 3632/2 2013 (në gjuhë serbealfabeti cirilik – gjuhë shqipe)
1 1 1 1
7. Rregullorja mbi tatimin në pronë 02-146 2013
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 1 1 1 1
Rregulloret në komunat shumë-etnike KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
8. Rregullorja për menaxhimin e mbeturinave në Prizren 2013
1 1 2 1.3
9. Rregullorja për tatimet mbi pasuritë e patundshme 2014
1 1 2 1.3
Mesatarja e përgjithshme 1 1 2 1.3
MESATARJA E PËRGJITHSHME 1 1 1.3 1.1
1 – e mirë, 2 – e pranueshme, 3 – nën standard
Siç tregon Tabela 5, cilësia e gjuhës burimore në rregulloret komunale është përgjithësisht e mirë.
Megjithatë, janë gjetur anomali në tri raste dhe atë lidhur me ‘përputhshmërinë’. Këto gabime
rezultojnë nga gabime ortografike, dyfishim dispozitash ligjore dhe mospërputhje drejtshkrimore në
mes të faqes së parë dhe pjesës përmbajtjesore të dokumentit. Ndonëse kjo nuk ndikon në ‘kuptimin’
e instrumenteve, gjuhëtari i cili ka kryer vlerësimin ka pohuar se këso mospërputhjesh nuk duhet
toleruar në dokumente juridike dhe prandaj ato duhet rishikuar.Tabela në vijim paraqet rezultatet e
vlerësimit të cilësisë së versioneve të përkthyera të rregulloreve komunale të cilat janë vlerësuar:
49
Tabela 6. Cilësia e versioneve të përkthyera të rregulloreve komunale të vlerësuara
Rregulloret në komunat me shumicë shqiptare/të
përziera KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Rregullorja për mbrojtjen e mjedisit 2013 2 2 3 2.3
2. Rregullorja për barazi gjinore 2013 1 1 1 1
3. Rregullorja mbi shërbimet publike në Komunë 2013
3 3 3 3
4. Rregullorja mbi orarin e punës së subjekteve tregtare në territorin e Komunës së Gjilanit 2013
3 3 3 3
5. Rregullorja për mbrojtjen e të miturve nga paraqitjet që ndikojnë në shëndetin dhe rritjen e tyre 2014
2 2 2 2
Mesatarja e përgjithshme 2.2 2.2 2.4 2.3
Rregulloret në komunat me shumicë serbe KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
6. Rregullorja për fuqizimin dhe promovimin e vullnetarizmit në Komunën e Kllokotit 3632/2 2013 (në gjuhën serbealfabeti cirilik – gjuhe shqipe)
1 1 1 1
7. Rregullorja mbi tatimin në pronë 02-146 2013
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 1 1 1 1
Rregulloret në komunat shumë-etnike KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
8. Rregullorja për menaxhimin e mbeturinave në Prizren 2013
2 1 2 1.7
9. Rregullorja për tatimet mbi pasuritë e patundshme 2014
2 1 2 1.7
Mesatarja e përgjithshme 2 1 2 1.7
MESATARJA E PËRGJITHSHME 1.9 1.9 2 1.9
1 – e mirë, 2 – e pranueshme, 3 – nën standard
Siç tregojnë shifrat, rregulloret e përkthyera nga gjuha shqipe në atë serbe janë vlerësuar në mes të ‘të
pranueshmes’ dhe asaj ‘nën standard’, me përjashtim të Rregullores për barazi gjinore. Cilësia e
përkthimit të Rregullores për shërbimet publike në komunë dhe Rregullores mbi orarin e punës së
subjekteve tregtare në territorin e komunës së Gjilanit, është vlerësuar si nën standard. Pikët e dobëta
të dhëna, lidhen me gabime të shpeshta gramatikore dhe fjali të tëra të pa përkthyera fare. Të marra
së bashku, këto gabime kanë bërë që disa dispozita të jetë e pamundur të kuptohen. Sipas gjuhëtarit
që ka kryer vlerësimin, të njëjtat gabime kanë ndodhur në përkthimin e Rregullores për mbrojtjen e
mjedisit. Problemet me këtë rregullore kanë ndikuar negativisht kryesisht në aspektin e
‘përputhshmërisë’.
Në këtë linjë, përkthimet nga gjuha serbe në gjuhën shqipe janë të mira. Është gjithashtu pozitive të
theksohet se cilësia e përkthimit, në aspektin e ‘formës’, nga gjuha shqipe në gjuhën turke është e
mirë. Megjithatë, ka vend për përmirësime sa i përket ‘kuptimit’ dhe ‘përputhshmërisë’ në përkthim
në mes të këtyre gjuhëve.
Është inkurajuese të theksohet se cilësia e përgjithshme e gjuhës burimore në rregulloret komunale
është e mirë, cilësia e dobët e përkthimeve nga gjuha shqipe në gjuhën serbe është brengosëse,
pavarësisht se kemi për bazë një mostër të vogël.199 Sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës (nenit
199
Misioni i OSBE-së në Kosovë, ‘Legjislacioni shumëgjuhësh në Kosovë dhe sfidat e tij’, shkurt 2012, në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/87705?doënload=true (shikua/qasur më 20 janar 2015 ).
50
5.1) dhe Ligjit për përdorimin e gjuhëve (nenit 2.1), gjuha shqipe dhe serbe janë gjuhë zyrtare dhe
gëzojnë status të barabartë. Ky studim tregon se, ndonëse gjuhët zyrtare në nivelin komunal janë de
jure të barasvlershme, ato faktikisht nuk janë në pozitë të barabartë me njëra-tjetrën. Kjo mund të
ndikojë në të drejtat të komuniteteve dhe të ndikojë negativisht në sigurinë ligjore të individëve të
cilët i nënshtrohen ndonjë një akti të veçantë juridik.200
Shenjat e vendosura publikisht në gjuhët zyrtare
Treguesi 29 – numri/përqindja e shenjave zyrtare të vendosura publikisht që tregojnë emrat zyrtarë të
institucioneve komunale në gjuhët zyrtare të komunës.
Të gjeturat – gjashtë (6) komuna kanë vënë në mënyrë të qëndrueshme të gjitha shenjat publike në të
gjitha gjuhët zyrtare që orientojnë te shërbimet në dispozicion. 11 Komuna kanë vënë mbi 50 për qind
të shenjave në të gjitha gjuhët zyrtare. Në komunat e mbetura është gjetur se kanë vënë më pak se 50
për qind të shenjave në të gjitha gjuhët zyrtare.
Treguesi 30 – numri/përqindja e shenjave zyrtare që tregojnë emrat e fshatrave dhe të komunës të
shfaqura në gjuhët zyrtare të komunës.
Të gjeturat – 100% e shenjave janë të përkthyera në gjuhët zyrtare të komunave përkatëse, në pajtim
me përbërjen e popullatës së tyre. Megjithatë, duket se shumë shenja janë dëmtuar ose shkatërruar.
Neni 9 i Ligjit për përdorimin e gjuhëve parasheh që emrat zyrtarë të institucioneve komunale (neni
9.1), si dhe shenjat zyrtare që tregojnë ose përfshijnë emrat e komunave, fshatrave, rrugëve, rrugicave
e hapësirave të tjera publike, duhet të jenë në gjuhët zyrtare të komunave përkatëse (neni 9.2). Të dy
këto dispozita bien në kuadër të fushëveprimit të kompetencave të institucioneve komunale të
Kosovës.201 Po kështu, bazuar në nenin 11.2 të KKPK-së, ky Komiteti Këshillëdhënës i KKPK-së ka
deklaruar se në raste të ndryshme si ‘shfaqja publike e gjuhëve të pakicave, është me vlerë
veçanërisht simbolike, pasi që simbolizon përfshirjen e grupeve të tjera si pjesëtarë të respektuar dhe
të mirëpritur të shoqërisë. Kështu kjo luan rol të rëndësishëm në promovimin e një ndjenje të
përkatësisë dhe integrimit’.202
Marrë parasysh rëndësinë e kësaj çështjeje, treguesit 29 dhe 30 janë zhvilluar për të monitoruar se a
janë vënë shenjat a jashtme të institucioneve publike komunale, shenjat e kufijve administrativë në
mes të komunave dhe fshatrave dhe shenjat përkatëse të rrugëve në përputhje me legjislacionin në
fuqi.203 Bazuar në të dhënat e mbledhura lidhur me shenjat e jashtme që tregojnë emrat e
institucioneve komunale (treguesi 29), vetëm gjashtë (6) nga 34 komuna i kanë të gjitha shenjat
zyrtare të vendosura publikisht, të cilat tregojnë shërbimet në dispozicion, të përkthyera në të gjitha
gjuhët zyrtare të komunës përkatëse,204 ndërsa 11 komuna i kanë mbi pesëdhjetë për qind (50%) të
shenjave të përkthyera në gjuhët zyrtare të komunës përkatëse.205 Siç është konstatuar, pjesa e
mbetur e komunave kanë vënë më pak se pesëdhjetë për qind (50%) të shenjave në të gjitha gjuhët
200
Ibid. 201
Ligji për vetëqeverisje lokale, neni 17 (o) dhe 40.2 (j). 202
Komiteti Këshillëdhënës i Konventës Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, Opinioni i tretë për Kosovën, faqe 35, http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/minorities/3_FCNMeDocs/PDF_3rd_OP_Kosovo_en.pdf 203
Në këtë fushë nevojiten hulumtime të mëtejshme. Këta tregues fokusohen në ato që mendojmë se janë 2 pikat kyçe të këtyre dispozitave. Megjithatë, duhet zhvilluar monitorimi i mëtejshëm, i cili duhet të përfshijë edhe aspektet e tjera të shenjave të rrugëve, njoftimet dhe tabelat e shpalljeve, shenjat e dyerve të zyrave, si dhe shenjat e përgjithshme të brendshme të zyrave publike të komunave. 204
Deçan, Gjakovë, Kamenicë, Klinë, Mitrovicë dhe Novobërdë. 205
Dragash, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjilan, Kllokot, Pejë, Podujevë, Prizren, Skenderaj, Shtërpcë dhe Vushtrri.
51
zyrtare.206 Sa i përket kësaj, mund të thuhet se në disa komuna ka prirje që të vendosen shenjat vetëm
në një gjuhë zyrtare dhe se ka prirje që ato komuna me më shumë se dy (2) gjuhë zyrtare të dështojnë
t’i përfshijnë të gjitha gjuhët,207 në përjashtim të Prizrenit.208
Sa iu përket shenjave në kufijtë administrativë mes komunave e fshatrave dhe atyre nëpër rrugë
(treguesi 30), ato janë shfaqur në gjuhët përkatëse zyrtare. Megjithatë, shumë prej tyre duket se janë
dëmtuar ose shkatërruar. Siç ka bërë të ditur Misioni i OSBE-së në Kosovë,209 duket se vetëm disa
komuna kanë ndërmarrë veprime në këtë drejtim, zakonisht përmes deklaratave zyrtare publike210 ose
veprimeve që përkrahen me qëllim pastrimin dhe rivendosjen e shenjave përkatëse.211
Siç tregojnë të gjeturat, në Kosovë ka zbatim të pamjaftueshëm të përputhjes së legjislacionit, sa i
përket shfaqjes publike të shenjave të komunave. Mungesa e vullnetit politik dhe mungesa e
lartpërmendur e të kuptuarit të duhur të kornizës ligjore në fuqi, duhet parë si mangësi kryesore te
gjendja e përshkruar.
Cilësia e shërbimeve të përkthimit në të folur
Treguesi 31 – cilësia e shërbimeve të përkthimit në të folur të ofruara në komunë.
Të gjeturat – e mirë.
Gjithashtu është zhvilluar një tregues cilësor se sa janë të kënaqur anëtarët e Kuvendeve Komunale
me shërbimet e përkthimit në të folur brenda institucioneve komunale, për të ditur se sa efektshëm
personat përkatës i gëzojnë të drejtat gjuhësore.
Në këtë kontekst, anëtarëve të Kuvendeve Komunale iu ishte kërkuar të jepnin vlerësimet e tyre, në
kategoritë ‘nën standard’ (1), ‘të pranueshme’ (2) dhe ‘të mira’ (3), rreth asaj se sa janë të kënaqur me
shërbimet e brendshme të përkthimit.
Nga 34 Kuvende Komunale, 24 prej tyre212 kanë dhënë përgjigje në pyetësorët e shpërndarë. Sipas
këtyre të dhënave, mesatarja e vlerësimeve të dhëna rreth mbështetjes me përkthim në të folur nga
dhe në gjuhën shqipe, nga dhe në gjuhën serbe është 2,74; për përkthim nga dhe në gjuhën shqipe,
nga dhe në gjuhën boshnjake213 është 2,84214 nga dhe në gjuhën shqipe si dhe nga dhe në gjuhën
turke 215 është 2,92; për përkthim në të folur nga dhe në gjuhën serbe, dhe nga dhe në gjuhën
turke,216 është 3. Në përgjithësi, cilësia e shërbimeve të përkthimit në të folur që ofrohen në kuadër të
institucioneve komunale konsiderohet të jetë e mirë dhe shumë e pranueshme. Megjithatë, këto
206
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga anëtarët e Rrjetit për politikat gjuhësore, si dhe të mbledhura
gjatë dy raundeve të vizitave në terren të kryera nga ZKGj dhe ECMI Kosova gjatë periudhës prill – shtator 2014. 207
Dragash, Mamushë dhe Pejë. 208
Prizren. 209
Misioni i OSBE-së në Kosovë, ‘Respektimi i të drejtave gjuhësore nga komunat e Kosovës’, qershor 2014, në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/120011?doënload=true (qasur më 3 shkurt 2015), faqe 23. 210
Shtërpcë. 211
Gjilan, Mitrovicë dhe Prizren. 212
Gjakovë, Gllogoc, Kaçanik, Malishevë, Rahovec, Shtime, Suharekë, Hani i Elezit, Pejë, Leposaviq, Mitrovicë Veriore, Zubin Potok, Zveçan dhe Partesh. 213
Ndonëse kjo nuk ishte evidente nga të dhënat e mbledhura (shihni kapitullin 3, pjesën 3.2), kërkesat për përkthim në të folur nga dhe në gjuhën boshnjake, si dhe në gjuhët e tjera të komuniteteve, zakonisht përmbushen jo-formalisht. 214
Prizren, Dragash, Pejë dhe Istog. 215
Komunat e hulumtuara: Prizreni, Mamusha, Gjilani, Mitrovica, Vushtrria dhe Prishtina. Vetëm Prizreni, Vushtrria dhe Prishtina kanë dhënë përgjigje në këtë pyetje. 216
Komunat e hulumtuara: Prizreni, Mamusha, Gjilani, Mitrovica, Vushtrria dhe Prishtinë. Vetëm Prizreni ka dhënë përgjigje në këtë pyetje.
52
informata duhet shikuar me kujdes, pasi që bazohen në vetëvlerësim dhe jo çdo herë pasqyrojnë
cilësinë përfundimtare dhe/ose teknike të përkthimit në të folur.
Faqet e internetit
Treguesi 32 – Faqet zyrtare të internetit të komunave të përkthyera në gjuhët zyrtare të komunës
përkatëse; zbërthyer sipas: rubrikave të faqeve të internetit dhe gjuhëve.
Të gjeturat – asnjë nga faqet zyrtare të internetit të komunave nuk është e përkthyer plotësisht dhe në
dispozicion në gjuhët zyrtare përkatëse.
Ky tregues cilësor shërben për të vlerësuar nëse faqet zyrtare të internetit të komunave janë të
çasshme në përputhje me dispozitat e Ligjit për përdorimin e gjuhëve, Rregullores nr. 01/2013 mbi
Procedurat e hartimit dhe publikimit të akteve komunale, dhe Udhëzimit Administrativ nr. 03/2011 mbi
faqet zyrtare të internetit të institucioneve publike. Në përputhje me këto dispozita, çdo person ka të
drejtë të marrë dokumentet publike nga institucionet komunale në cilëndo prej gjuhëve zyrtare.217 Në
to gjithashtu parashihet se rregulloret dhe aktet plotësuese të miratuara nga institucionet komunale
duhet të nxirren dhe publikohen në gjuhët zyrtare të komunës.218 Në përputhje me ligjin, versionet e
dokumenteve në të gjitha gjuhët zyrtare janë të barasvlershme.219 Dokumentet zyrtare, përfshirë aktet
nënligjore,220 gjithashtu duhet të publikohen në faqet zyrtare të internetit të institucioneve komunale,
në gjuhët zyrtare të komunës përkatëse.221
Në tetor 2014 gjatë periudhës së monitorimit, të gjitha komunat veç e kanë pasur të hapur nga një
faqe zyrtare të internetit,222 nga të cilat 35 janë në funksion dhe 3223 në zhvillim e sipër. Sipas të
gjeturave, asnjëri prej tyre nuk është plotësisht në përputhje me legjislacionin në fuqi.224
Tabela në vijim tregon gjetjet kryesore sa i përket çasjes të përmbajtjes së faqeve zyrtare të internetit
të komunave të Kosovës në aspektin gjuhësor, të ndara në 5 rubrika të përbashkëta225 të faqeve
zyrtare të internetit të komunave.
217
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 7.2 dhe 7.4, në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 22 nëntor 2013). 218
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], Neni 7.6, në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikua/qasur më 22 nëntor 2013). 219
Ibid, neni 7.6 220
Ministria Administrimit të Pushtetit Lokal, Rregullorja nr. 01/2013 mbi Procedurat mbi hartimin dhe publikimin e akteve komunale, neni 17, 2013. 221
Ministria e Administratës Publike, Udhëzimi Administrativ nr. 03/2011 mbi faqet zyrtare të internetit të institucioneve publike, neni 9, 2011, në dispozicion në http://map.rks-gov.net/getattachment/36ff6b57-8ffc-473d-9d8d-2b02aecc29d5/UDHEZIMI-ADMINISTRATIV-NR-03-2011-PER-UEB-FAQET-E.aspx (shikuar/qasur më 4 shkurt 2015) 222
Shihni ueb-portalin e komunave të Kosovës: https://kk.rks-gov.net/ 223
Leposaviq, Zveçan, Zubin Potok. 224
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.6, Hyrje. 225
Faqet zyrtare të internetit të 38 komunave i kanë të përbashkëta këto pjesë, gjë që i bën ato të përshtatshme si objekt studimi.
53
Tabela 7. Faqet zyrtare të internetit të komunave që janë të çasshme dhe të përkthyera në përputhje me legjislacionin në fuqi
Rubrikat e faqeve të internetit
Në zhvillim e sipër
226
Nuk janë të çasshme
227
Pjesërisht të përkthyera
228
Të pa-përkthyera
Plotësisht të përkthyera
Menyja horizontale 3 (8%) 0 20 (53%) 0 15 (39%)
Menyja vertikale 3 (8%) 0 29 (76%) 0 6 (16%)
Vendet e lira të punës 3 (8%) 6 (16%) 11 (29%) 16 (42%) 2 (5%)
Lajmet 3 (8%) 0 14 (37%) 21 (55%) 0
Shpalljet 3 (8%) 8 (20%) 9 (24%) 17 (45%) 1 (3%)
Siç tregon tabela 7, nga 35 faqet zyrtare që funksionojnë, 15 i kanë të çasshme menytë horizontale të
përgatitura plotësisht në gjuhët shqipe, serbe dhe turke,229 kurse pjesa e mbetur, 20 prej tyre, janë
pjesërisht të përkthyera.230 Ngjashëm, sa u përket menyve vertikale, në 6 faqe zyrtare të internetit ato
janë të çasshme në gjuhën shqipe, serbe dhe turke,231 pavarësisht disa mangësive në informata dhe
pjesa e mbetur prej 29 syresh janë pjesërisht të përkthyera.232 Për më tepër, 6 faqe zyrtare të
internetit nuk përmbajnë rubrika të vendeve të lira të punës,233 në 16 raste kjo rubrikë nuk është e
përkthyer,234 11 janë të përkthyera pjesërisht235 dhe vetëm 2 faqe zyrtare të internetit i kanë rubrikat
e vendeve të lira të punës plotësisht të përkthyera.236 Sa u përket rubrikave të faqeve zyrtare të
internetit për publikimin e lajmeve dhe komunikatave për shtyp, është me rëndësi të theksohet se kjo
rubrikë nuk është e përkthyer plotësisht në asnjë faqe zyrtare të komunave, nga të cilat në 21 raste
nuk janë të përkthyer fare,237 dhe 14 janë pjesërisht të përkthyera238 dhe përmbajnë boshllëqe e
gabime që minojnë cilësinë dhe dobinë e informatave të dhëna. Përfundimisht, 8 faqe zyrtare të
internetit të komunave nuk përmbajnë rubrika për njoftime,239 9 nga këto rubrika i kanë pjesërisht të
përkthyera,240 në 17 prej tyre nuk janë të përkthyera241 dhe vetëm në një (1) rast është në përputhje
të plotë me kornizën ligjore të përshkruar.242
226
Leposaviq, Zveçan dhe Zubin Potok. 227
‘Nuk është e çasshme’ tregon se pjesa përkatëse nuk gjendet në ueb-faqe. 228
Pjesët e përkthyera pjesërisht nuk janë në përputhje me Ligjin për përdorimin egGjuhëve. Pjesët që bien nën këtë kategori kanë një ose disa probleme, përfshirë përditësimin jo të rregullt, boshllëqet në përmbajtje dhe/ose cilësinë joadekuate të përkthimit. 229
Dragash, Ferizaj, Fushë Kosovë, Drenas, Hani i Elezit, Kamenicë, Klinë Podujevë, Partesh, Pejë, Rahovec,, Ranillug, Mitrovicë Veriore dhe Shtërpcë. 230
Deçan, Gjakovë, Graçanicë, Istog, Junik, Kaçanik, Lipjan, Malishevë, Novobërdë, Obiliq, Shtime, Skenderaj, Suharekë, Prishtinë, Prizren, Mamushë, Gjilan, Mitrovicë, Viti dheVushtrri. 231
Dragash, Ferizaj, Kamenicë, Kllokot, Skenderaj dhe Mitrovicë Veriore. Këto faqe janë të përkthyera në tërësi, por kanë mangësi informatash dhe cilësia e përkthimit është e dobët. 232
Deçan, Fushë Kosovë, Gjakovë, Gjilan, Drenas, Hani i Elezit, Istog Kaçanik, Klinë, Kllokot, Lipjan, Malishevë, Mamushë, Mitrovicë, Novobërdë, Obiliq, Partesh, Pejë, Podujevë, Prishtinë, Rahovec, Ranillug, Shtime, Shtërpcë, Suharekë, Pejë, Prizren, Viti dhe Vushtrri. 233
Lipjan, Junik, Suharekë, Pejë, Graçanicë dhe Mitrovicë Veriore. 234
Deçan, Dragash, Fushë Kosovë, Gjakovë, Drenas, Kaçanik, Klinë, Malishevë, Obiliq, Mamushë, Partesh, Pejë, Podujevë, Shtime, Hani i Elezit dhe Viti. 235
Ferizaj, Gjilan, Istog, Mitrovicë, Novobërdë, Prishtinë, Prizren, Ranillug, Shtërpcë, Skenderaj dhe Vushtrri. 236
Kamenicë dhe Kllokot. 237
Deçan, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjakovë, Drenas, Graçanicë, Hani i Elezit, Junik, Kllokot, Malishevë, Mamushë dhe Mitrovicë, Novobërdë, Obiliq, Partesh, Pejë, Podujevë, Rahovec, Shtërpcë, Suharekë dhe Vushtrri. 238
Dragash, Gjilan, Istog, Kaçanik, Kamenicë, Klinë, Lipjan, Prishtinë, Ranillug, Mitrovicë Veriore, Shtime, Skenderaj, Prizren dhe Viti. 239
Graçanicë, Novobërdë, Obiliq, Partesh, Pejë, Prishtinë, Ranillug dhe Mitrovicë Veriore. 240
Dragash, Ferizaj, Istog, Kamenicë, Klinë, Prizren, Gjilan, Mitrovicë, Vushtrri. 241
Deçan, Fushë Kosovë, Drenas, Junik, Kaçanik, Kllokot, Lipjan, Malishevë, Mamushë, Partesh, Podujevë, Rahovec, Shtime, Skenderaj, Suharekë dhe Viti. 242
Shtërpcë.
54
Ky aktivitet tregon se në shumicën e rasteve, faqet zyrtare të komunave me shumicë shqiptare243 kanë
mangësi në ofrimin e informatave të përkthyera në gjuhen serbe, ndërsa faqeve zyrtare të internetit të
komunave me shumicë serbe244 u mungojnë shumë rubrika në gjuhen shqipe. Për më tepër, ka
mungesë qëndrueshmërie sa i përket disponueshmërisë së faqeve zyrtare në gjuhën turke245 dhe
asnjëra prej faqeve zyrtare nuk është në dispozicion në gjuhën boshnjake.246
Në këtë kontekst, është me rëndësi të nënvizohet se në përgjithësi, 55% e artikujve me lajme nuk janë
të përkthyer në gjuhët zyrtare dhe në këtë mënyrë pengojnë ashpërsisht qasjen e barabartë në
informata përkatëse të publikuara në faqet zyrtare të komunave. Derisa faqet zyrtare të Komunave
duhet të shërbejnë si një portë për rritjen e nivelit të mundësive të punësimit të komuniteteteve jo
shumicë, ky studim ka gjetur se vetëm 5% të konkurseve për vende të lira pune kanë qenë të postuara
në të gjitha gjuhët zyrtare të secilës komunë. Në përputhje me gjetjet e përshkruara, mund të thuhet
se faqet zyrtare të internetit të komunave të Kosovës nuk janë në përputhje me legjislacionin në
fuqi247 dhe mbeten në masë të madhe një gjuhëshe.
243
Deçan, Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjakovë, Drenas, Hani i Elezit, Junik, Kaçanik, Kamenicë, Klinë, Lipjan, Malishevë, Obiliq, Podujevë, Rahovec, Shtime, Skenderaj, Suharekë dhe Viti. 244
Graçanicë, Kllokot, Leposaviq, Novobërdë, Ranillug, Mitrovicë Veriore, Shtërpcë, Zubin Potok, Zveçan dhe Partesh. 245
Gjuha boshnjake është gjuhë zyrtare në Dragash, Pejë dhe Prizren. Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2. 246
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2. 247
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], neni 7.2 dhe 7.6, në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 22 nëntor 2013).
55
4. TË GJETURAT KYÇE – NIVELI QENDROR248
Zbatimi i plotë i Ligjit për përdorimin e gjuhëve nga institucionet qendrore është thelbësor për
mbrojtjen e statusit të barabartë të gjuhëve zyrtare në Kosovë dhe për të garantuar të drejtat
gjuhësore të të gjithë qytetarëve të Kosovës.
Ky kapitull paraqet një përmbledhje të gjetjeve kyçe të studimit për MV mbi respektimin e Ligjit për
përdorimin e gjuhëve ( nenet 1, 2 dhe 4)nga ana e 21 institucioneve qendrore të vlerësuara..249 Qëllimi
i këtij kapitulli është të identifikojë sfidat dhe rekomandimet për adresimin e këtyre sfidave, si dhe
shtimin e përdorimit të treguesve për MV të të drejtave të komuniteteve.
Në këtë drejtim, Ligji për përdorimin e gjuhëve parasheh si në vijim:
përdorimin e gjuhëve zyrtare, si dhe të gjuhëve të komuniteteve, gjuha amtare e të cilave nuk është gjuhë zyrtare, në institucionet e Kosovës, në ndërmarrje dhe organizata të tjera që realizojnë funksione dhe shërbime publike (neni 1.1.ii);
se gjuha shqipe dhe gjuha serbe dhe alfabetet e tyre janë gjuhë zyrtare në Kosovë dhe kanë status të barabartë në institucionet e Kosovës (neni 2.1), se të gjithë personat kanë të drejta të barabarta në lidhje me përdorimin e gjuhëve zyrtare në institucionet e Kosovës (neni 2.2);
se gjuhët zyrtare zbatohen në mënyrë të barabartë në institucionet qendrore të Kosovës (neni
4,1); secili person ka të drejtë të kërkojë dhe të marrë dokumente e shërbime dhe të
komunikojnë me institucionet qendrore në cilëndo nga gjuhët zyrtare (neni 4.2); detyrimin,
sipas kërkesës, për të vënë në dispozicion shërbime të përkthimit në të folur në mbledhjet e
institucioneve qendrore (neni 4.3, 4.4); që të dhënat e dokumentet zyrtare të mbahen dhe
nxirren në të gjitha gjuhët zyrtare (neni 4.5); që emrat zyrtarë të institucioneve qendrore të
vihen publikisht në të gjitha gjuhët zyrtare (neni 4.6); që institucionet qendrore të sigurojnë
një mjedis të favorshëm të punës për përdorimin e cilësdo gjuhe zyrtare nga stafi i tyre (neni
4.7).
Për të vlerësuar respektimin e të dispozitave të përshkruara, është zhvilluar një matricë prej 27
treguesish (shihni shtojcën 3) për të vlerësuar aspektet strukturore, sasiore dhe cilësore.
Në këtë kontekst, ky aktivitet fokusohet në kushtet e punës, kapacitetet njerëzore dhe financiare të
shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve publike qendrore të Kosovës. Ndonëse
gatishmëria për të bashkëpunuar ishte më evidente në mesin e institucioneve qendrore krahasuar me
ato komunale të përfshirë në këtë vlerësim,250 disa të dhëna nuk ka qenë e mundur të merren,
përkundër disa përpjekjeve.251
Cilësia gjuhësore e instrumenteve ligjore të nivelit qendror në gjuhët zyrtare gjithashtu është
analizuar, pasi që cilësia e dobët e përkthimit në gjuhen serbe konsiderohet gjerësisht të jetë çështje e
248
Në këtë studim, institucionet qendrore përfshijnë të 19 ministritë e Qeverisë së Kosovës, përfshirë Zyrën e Kryeministrit dhe Zyrën e Presidentit. Në përputhje me këtë, institucionet qendrore si Kuvendi i Kosovës dhe agjencitë qeveritare, nuk janë përfshirë në këtë vlerësim dhe do të monitorohen në studime të tilla në të ardhmen. 249
Shihni shtojcën 1: Ligji për përdorimin e gjuhëve – nenet e monitoruara. 250
Kapitulli 3. 251
Shihni kapitullin 1.
56
ngutshme. 252 Për këtë qëllim është vlerësuar cilësia e 4 projektligjeve, 4 rregulloreve dhe 4
udhëzimeve administrative të përzgjedhur.253
4.1 Të përgjithshme – përfaqësimi i gjuhëve254
Ky kapitull është i strukturuar sipas fushave tematike të matricës së treguesve e cila është zhvilluar
(shihni shtojcën 3) për të vlerësuar përdorimin e gjuhëve, në kuadër të punës së institucioneve
qendrore të Republikës së Kosovës.255 Pjesa e parë (treguesi 1) synon të ofrojë një pasqyrë të
përfaqësimit gjuhësor dhe etnik në kuadër të institucioneve të vlerësuara, gjegjësisht gjuhët amtare të
nëpunësve civilë të punësuar në kuadër të institucioneve qendrore të Kosovës, si dhe komuniteteve të
cilëve u përkasin ata.256
Treguesi 1 – përfaqësimi gjuhësor në institucionet e nivelit qendror.
Të gjeturat – në të gjitha institucionet qendrore të monitoruara gradualisht po vendoset një-gjuhësia
dhe një nivel i pamjaftueshëm i përfaqësimit të disa komuniteteve.
Grafiku 7: Përfaqësimi i gjuhëve (sipas gjuhëve amtare) në institucionet publike qendrore të Republikës së Kosovës.257
252
Shihni p.sh. Misioni i OSBE-së në Kosovë, ‘Legjislacioni shumëgjuhësh në Kosovë dhe sfidat e tij’, shkurt 2012, në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/87705?doënload=true (shkuar/qasur më 12 dhjetor 2013). 253
Shtojca 5: Vlerësimi i cilësisë së përkthimit me shkrim – lista e instrumenteve të vlerësuar. 254
Kjo pjesë korrespondon me pjesën A të matricës së treguesve, treguesin 1 (Shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – niveli qendror). 255
Në këtë studim, institucionet qendrore përfshijnë të 19 ministritë e Qeverisë së Kosovës, përfshirë Zyrën e Kryeministrit dhe Zyrën e Presidentit. Në përputhje me këtë, institucionet qendrore si Kuvendi i Kosovës dhe agjencitë qeveritare, nuk janë përfshirë në këtë vlerësim, dhe do të monitorohen në studime të tilla në të ardhmen. 256
Zyra e Kryeministrit/Zyra për çështje të komuniteteve, ‘Vlerësimi mbi punësimin e pjesëtarëve të komuniteteve jo-
shumicë në shërbimin Civil dhe ndërmarrjet Publike të Kosovës’, 2013, në dispozicion në http://kryeministri-ks.net/zck/repository/docs/Vleresim_i_punesimit.pdf (shikuar/qasur më 3 shkurt 2015), 2013. 257
Zyra e Kryeministrit/Zyra për çështje të komuniteteve, ‘Vlerësimi mbi punësimin e pjesëtarëve të komuniteteve jo-shumicë në shërbimin Civil dhe ndërmarrjet Publike të Kosovës’, 2013, në dispozicion në http://kryeministri-ks.net/zck/repository/docs/Vleresim_i_punesimit.pdf (shikuar/qasur më 3 shkurt 2015), 2013.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1,000
MA
P
MA
PL
MA
ShT
MB
PZh
R
MD
MeD M
F
MFS
K
MI
MIE
MK
K
MK
RS
MM
PH
MP
B
MP
J
MP
MS
MSh
MTI
MZh
E
ZKM ZP
Gjuha shqipe Gjuha boshnjake Gjuha serbe Gjuha turke Gjuhët tjerat
57
Siç tregon grafiku i mësipërm, gjuha shqipe mbizotëron sa i përket përfaqësimit në mesin e nëpunësve
civilë të punësuar në institucionet qendrore, ndërsa gjuhët e tjera të komuniteteve, përfshirë gjuhen
serbe, nuk janë të përfaqësuara në pajtim me legjislacionin.258 Me fjalë të tjera, në të gjitha
institucionet qendrore të monitoruara gradualisht po vendoset një-gjuhësia259 dhe një nivel joadekuat
i përfaqësimit të disa komuniteteve, në përpjekje për të siguruar qasje të barabartë në shërbimet
themelore në të dy gjuhët zyrtare dhe gjuhët e komuniteteve në përputhje me legjislacionin.260
4.2 Mekanizmat dhe mjetet, burimet njerëzore dhe kapacitetet261
Treguesit e kësaj pjese (treguesit 2-9) shërbejnë si formë kontributi në vlerësimin e kapaciteteve dhe
cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore të Kosovës. Kjo bëhet
përmes vlerësimit të numrit të profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore (të përkthimit
në të folur e me shkrim dhe të lektorimit), gjuhëve të tyre amtare dhe kombinimeve gjuhësore në të
cilat punojnë. Pastaj nivelit të njohjes së gjuhëve nga ta, kualifikimeve të tyre akademike dhe përvojës
relevante të punës, disponueshmërisë së mundësive të trajnimit për të përmirësuar njohuritë dhe
shkathtësitë e tyre që kërkohen për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë, qasjes së tyre në mjete
kompjuterike për përkthim (mjete KP), mjete të tjera të specializuara që mund të kontribuojnë për të
siguruar efikasitet, cilësi të lartë dhe konsistencë në punën e tyre.
Shërbimet e brendshme gjuhësore dhe ato të kontraktuara në sektorin privat
Treguesi 2 – (ekzistimi i një) njësi(e) për shërbime gjuhësore në kuadër të institucionit qendror.
Të gjeturat - nga 21 institucione, 3 nuk ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore dhe 18 prej tyre
ofrojnë shërbime të brendshme të përkthimit me shkrim, në të folur dhe të lekturrimit. Në mesin e
tyre, 12 kanë deklaruar se kanë nga një njësi për shërbime gjuhësore.
Treguesi i parë strukturor (treguesi 2) shërben për të shqyrtuar ekzistimin e njësive përgjegjëse për të
ofruar shërbime të brendshme të përkthimit me shkrim e në të folur dhe të lekturimit në institucionet
qendrore. Siç është vënë re përmes hulumtimit të kryer në terren dhe pyetësorëve të plotësuar, nga
21 institucione qendrore, tri (3) prej tyre kanë raportuar se nuk ofrojnë shërbime të brendshme
gjuhësore,262 gjë që e kanë argumentuar duke thënë se këtë lloj shërbimi çdoherë e kontraktojnë në
sektorin privat, kurse 18 të tjerë kanë deklaruar se ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore.263 Në
mesin e tyre, 12 kanë deklaruar se posedojnë nga një njësi përgjegjëse për koordinimin dhe ofrimin e
shërbimeve të brendshme gjuhësore264 dhe 6 kanë shpjeguar265 se ofrojnë shërbime gjuhësore përmes
nëpunësve civilë që punojnë si asistentë gjuhësh (në tekstin e mëtejmë u referohemi si profesionistë
258
Shihni kapitullin 4, Hyrje dhe shtojcën 1: Ligji për përdorimin e gjuhëve – nenet e monitoruar. 259
Komiteti Këshillëdhënës i Konventës Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, opinioni i tretë rreth Kosovës, miratuar më 6 mars 2013, faqe 9, e gjetura 18. 260
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.2. 261
Kjo pjesë korrespondon me pjesën B të matricës së treguesve, 2-9 (shihni shtojcën 3: Matrica e treguesve – niveli qendror). 262
MBPZHR, MIE dhe ZP. 263
MAP, MAPL, MASHT, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, MZHE dhe ZKM. 264
MAP, MAPL, MF, MKK, MFSK, MI, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MZHE dhe ZKM. 265
MASHT, MD, MeD, MKRS, MSH dhe MTI.
58
të gjuhëve) në kuadër të Departamentit të administratës dhe/ose atij për TI dhe shërbime logjistike të
institucionit përkatës.266
Bazuar në këtë, shërbimet e brendshme gjuhësore të 18 institucioneve qendrore janë caktuar si
përgjegjës për përkthimin dhe lekturimin e materialeve267 të hartuara nga të gjitha shërbimet dhe
departamentet e institucionit qendror përkatës, si dhe, sipas nevojës, për të ofruar mbështetje me
përkthim konsekutiv ose simultan me përkthim në të folur gjatë mbledhjeve të brendshme dhe të
jashtme268 të organizuara nga institucioni qendror në fjalë. Shërbimet e përkthimit me shkrim dhe në
të folur zakonisht ofrohen nga dhe në gjuhën shqipe dhe serbe, pra në gjuhët zyrtare të Republikës së
Kosovës. Përveç kësaj, gjithashtu ofrohen shërbime të përkthimit nga dhe në gjuhët e tjera të
komuniteteve, sipas kërkesës. Përfundimisht, MPJ ofron vetëm shërbime të lekturimit në gjuhën
shqipe.269
Gjithashtu janë mbledhur informata rreth procesit të rekrutimit të profesionistëve të gjuhëve në
institucionet qendrore. Siç është shpjeguar nga shefat e Njësive të burimeve njerëzore të 18
institucioneve qendrore të cilat ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore, 16 (83,33%) institucione
kanë përcaktuar kriteret e punësimit.270 Kriteret për institucionet përkatëse bazohen në kualifikimet
akademike që lidhen me fushën e punës (studime të avancuara në fushën e gjuhësisë/linguistikës ose
të shkencave sociale që përbëjnë kritere të obligueshme, ndërsa kualifikimet në fushën e së drejtës
nuk merren parasysh) dhe përgatitjen profesionale të kandidatëve (minimumi që kërkohet janë dy/tri
vjet përvojë relevante paraprake të punës). Certifikimi nga ana e njërës prej Gjykatave të Qarkut në
Kosovë271 nuk përbën kriter të detyrueshëm për profesionistët që punojnë në institucionet qendrore,
ndonëse konsiderohet avantazh.272
Megjithatë, është thënë se ka sfida në rekrutimin e profesionistëve të kualifikuar të gjuhëve.273 Pagat e
ulëta që merren nga profesionistët gjuhësorë janë përmendur si një faktor i mundshëm i kësaj
gjendjeje në mbledhjen konsultative me personat kontaktues të Rrjetit të politikave për gjuhët , të
organizuar nga ZKGJ dhe ECMI Kosova më 8 tetor 2014, dhe në raste të tjera.274 Në këtë linjë të
266
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga drejtorët e Departamenteve të Administratës së institucioneve qendrore të
vlerësuara që janë mbledhur përmes vizitave në terren të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës shtator – tetor
2014. 267
Llojet e materialeve të përkthyera dhe redaktuara nga shërbimet gjuhësore që ofrohen brenda institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës përfshijnë, ndër të tjera, dokumente zyrtare, rregullore, akte nënligjore dhe plotësim-ndryshime të tyre, projektligjet, komunikata shtypi, shpallje të vendeve të lira të punës, përmbajtje të ueb faqeve zyrtare të institucioneve përkatëse qendrore, transkriptime të mbledhjeve të brendshme, dhe mbledhje zyrtare publike të organizuara nga institucioni përkatës qendror. 268
Llojet e mbledhjeve ose aktiviteteve në të cilat shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës ofrojnë shërbime të përkthimit në të folur përfshijnë, ndër të tjera, mbledhje të brendshme punuese, mbledhje me institucione ekzekutive qendrore, mbledhje me institucione qendrore përfaqësuese e komitetet e tyre dhe mbledhje publike të organizuara nga institucionet qendrore. 269
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga shefi i Njësisë për Shërbime Gjuhësore në kuadër të MPJ-së. 270
MAP, MAPL, MASHT, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, MZHE dhe ZKM. 271
Gjykatat e Qarkut kanë qenë gjykata të shkallës së parë në Republikën e Kosovës deri në vitin 2013. Ndër kompetenca të tjera, këto gjykata kanë qenë kompetente për të dhënë mbështetje ligjore ndërkombëtare dhe për të vendosur për pranimin e vendimeve të gjykatave të huaja. Këto gjykata kanë selitë në 7 komunat më të mëdha në Kosovë: Ferizaj, Gjakovë, Gjilan Mitrovicë, Pejë, Prishtinë dhe Prizren. 272
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga shefat e Njësitit të burimeve njerëzore të institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës. 273
Informata të dhëna gjatë një mbledhjeje konsultative me anëtarët e Rrjetit pvr poitikat gjuhvsore, organizuar nga ZKGJ
dhe ECMI Kosova, më 8 tetor 2014, si dhe të raportuara në shumicën e vizitave në terren në institucionet qendrore, të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës shtator – tetor 2014, shprehimisht në njërin prej tyre, të mbajtur në ZKM. 274
Intervista të kryera në kuadër të institucioneve të vlerësuara qendrore nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë periudhës shtator – tetor 2014.
59
argumentit, informatat e dhëna nga ana e Departamenteve të financave në kuadër të institucioneve
qendrore duket se tregojnë se pagat për këta profesionistë janë pak më të ulëta krahasuar me
standardet dhe ngarkesën e punës dhe përgjegjësitë e pozitës në fjalë.275 Më tej, vështirësitë në
rekrutim sugjerojnë se këto nuk duket të jenë pozita shumë atraktive ose, se kandidatët nuk
posedojnë kualifikimet e duhura.
Kapacitetet njerëzore dhe njohja e gjuhëve
Treguesi 3 – numri i profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve
qendrore zbërthyer sipas rolit profesional, gjuhës amtare dhe kombinimeve gjuhësore.
Të gjeturat – janë gjithsej 48 profesionistë gjuhësorë. Të gjitha institucionet qendrore të cilat ofrojnë
mbështetje me shërbime gjuhësore kanë nga 1 deri në 3 profesionistë gjuhësorë, me përjashtim të
MPMS-së, e cila ka pesë (5) të tillë, dhe MMPH-së dhe MFSK-së, të cilat që të dyja kanë nga gashtë (6)
profesionistë.
Tabela 8. Numri i profesionistëve gjuhësorë në institucionet qendrore të Kosovës276
Ministria e Administratës Publike 2 Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës
6 Ministria e Punëve të Brendshme
2
Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal
3 Ministria e Infrastrukturës 2 Ministria e Punëve të Jashtme
1
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë
3 Ministria e Integrimit Evropian
0 Ministria e Shëndetësisë 2
Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural
0 Ministria për Komunitete dhe Kthim
1 Ministria e Tregtisë dhe Industrisë
1
Ministria e Diasporës 2 Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve
3 Ministria e Zhvillimit Ekonomik
2
Ministria e Drejtësisë 3 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
6 Zyra e Kryeministrit 2
Ministria e Financave 2 Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
5 Presidenca e Republikës së Kosovës
0
Siç është raportuar nga udhëheqësit e burimeve njerëzore të 18 institucioneve qendrore të Republikës
së Kosovës të cilat ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore, numri i profesionistëve që ofrojnë
shërbime të përkthimit me shkrim e në të folur dhe të lekturimit sillet nga 1 deri në 3 (pa dallim), me
përjashtim të MPMS-së, e cila ka pesë (5) të tillë ndërsa MMPH-së dhe MFSK-së kanë nga gjashtë (6)
profesionistë të cilët iu ofrojnë institucioneve përkatëse mbështetje me shërbime të tilla.277 Duhet
theksuar se të gjithë profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme të përkthimit me shkrim e në të
folur dhe të lekturimit kanë thënë se ofrojnë të gjitha shërbimet, sipas kërkesës, pa dallim bazuar në
kategori, me përjashtim të MPJ-së, e cila ofron vetëm shërbime të lekturimit në gjuhën shqipe.278
275
Siç është raportuar përmes pyetësorëve nga ana e drejtorëve të Departamenteve të financave të institucioneve qendrore,
rroga standarde e profesionistëve gjuhësorë të punësuar në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë
shërbime të përkthimit me shkrim e në të folur, si dhe të lekturimit është nga koeficienti 7 (325.78 euro) deri në koeficientin 8 (395.59 euro). 276
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga drejtorët e Departamenteve të administratës së institucioneve
të vlerësuara qendrore, dhe të mbledhura përmes vizitave në terren, të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë shtatorit dhe tetorit 2014. 277
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga drejtorët e Departamenteve të administratës së institucioneve qendrore të vlerësuara dhe të mbledhura përmes vizitave në terren, të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë shtatorit dhe tetorit 2014. 278
Informata të dhëna përmes pyetësorëve nga shefi i Njësisë për shërbime gjuhësore të MPJ-së.
60
Janë gjithsej 48 profesionistë të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore brenda institucioneve qendrore të
Republikës së Kosovës, 43 prej të cilëve janë përgjigjur në pyetësorët e shpërndarë.279 Siç tregojnë të
dhënat e mbledhura, gjuha amtare e shumicës – 41 prej tyre (85,41% e numrit të përgjithshëm) –
është gjuha shqipe. Përveç kësaj, njëri (1) prej profesionistëve gjuhësorë në MMPH e ka turqishten
gjuhë amtare dhe një (1) profesionist në MSH e ka gjuhë amtare gjuhën serbe. Siç mund të vihet re,
nuk ka asnjë profesionist me gjuhën boshnjake ose gjuhën rome si gjuhë amtare dhe përfaqësimi i
gjuhës serbe është i pamjaftueshëm. Të gjithë të anketuarit e kanë gjuhën serbe gjuhë të parë të
huaj.280 Për më tepër, vetëm një (1) profesionist gjuhësor, i cili ofron mbështetje me këto shërbime në
ZKM, e ka gjuhën boshnjake si gjuhë të dytë të huaj.
Grafiku 8: Gjuha amtare e profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve publike qendrore të Kosovës.
281
Në pyetjen lidhur me kombinimet gjuhësore në të cilat punojnë, 41 nga 48 profesionistë të anketuar
janë përgjigjur.282 Sipas të dhënave të ofruara, 39 (92,31%) prej tyre ofrojnë shërbime nga gjuha
shqipe në atë serbe dhe anasjelltas, një (1) profesionist gjuhësor i ZKM-së ofron shërbime nga gjuha
shqipe në gjuhën boshnjake dhe anasjelltas, si dhe, siç u tha më sipër, një profesionist i MPJ-së ofron
shërbime të lekturimit në gjuhën shqipe. Në këtë kontekst, është me rëndësi të përsëritet se nuk
ekziston një dallim në mes të detyrave të përkthimit me shkrim dhe në të folur (pra, profesionistët në
fjalë përkthejnë me shkrim dhe në të folur si nga gjuha e tyre e punës në një tjetër, ashtu edhe nga një
tjetër gjuhë në gjuhën e tyre të punës). Për më tepër, shumica e institucioneve qendrore të vlerësuara
nuk posedojnë shërbime të brendshme gjuhësore në gjuhë të tjera të komuniteteve përveç gjuhëve
zyrtare të Republikës së Kosovës.283
279
Profesionistët gjuhësorë të MD-së (3) dhe MeD-së (2) nuk janë përgjigjur në pyetjet përkatëse të pyetësorëve të shpërndarë. 280
Zakonisht përkthyesit me shkrim/në të folur kanë një gjuhë amtare (A) – (ose dy, në rastin e atyre që janë rritur duke folur dy gjuhë) – një gjuhë të parë të huaj (B) dhe një gjuhë të dytë të huaj (C). Në rastin ideal, përkthyesit me shkrim/në të folur duhet të përkthejnë kryesisht nga gjuha tjetër në gjuhën A (ose B) në mënyrë që të sigurojnë nivelin më të lartë të mundshëm të shërbimeve të ofruara. 281
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të
Republikës së Kosovës e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 282
Profesionistët e gjuhëve të MD-së (3), MeD-së (2) dhe MZHE-së (2) nuk u janë përgjigjur pyetjeve përkatëse në kuadër të pyetësorëve të shpërndarë. 283
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të
Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore.
41
1
1
5 Gjuha shqipe - gjuhë amtare
Gjuha serbe - gjuhë amtare
Gjuha turke - gjuhë amtare
pa kategori
61
Grafiku 9: Kombinimet gjuhësore në të cilat punojnë profesionistët e shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve publike qendrore të Kosovës.284
Mund të arrijmë në përfundimin se asnjëri nga 18 institucionet qendrore që ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore nuk kanë harmonizuar kërkesat gjuhësore të përcaktuara me legjislacion285,
ndonëse 17 prej tyre ofrojnë mbështetje me shërbime të tilla nga gjuha shqipe dhe anasjelltas, nga
gjuha serbe dhe anasjelltas, por asnjëra nuk ofron shërbime gjuhësore nga dhe në gjuhën boshnjake,
gjuhën turke dhe gjuhën rome.
Treguesi 4 – niveli i njohjes së gjuhës së parë dhe të dytë të huaj nga profesionistët e shërbimeve të
brendshme gjuhësore të institucionit qendror; zbërthyer sipas: rolit profesional dhe gjuhës.
Të gjeturat – nga 48 profesionistë, 26 prej tyre janë përgjigjur në pyetësorin për vlerësimin e njohjes së
gjuhës/ve të huaj/a. Sipas vetëvlerësimit, të gjithë profesionistët pohojnë se e njohin gjuhën e parë dhe
të dytë të huaj në nivelin C1- C2, (nivelin më të lartë), 6 nga 48 (12.5%) profesionistët janë të
certifikuar.
Në përgjithësi, në rastin ideal, përkthyesit me shkrim ose në të folur duhet të punojnë nga një gjuhë
tjetër në gjuhën e tyre amtare. Megjithatë, sipas informatave të mbledhura përmes konsultimeve dhe
siç vihet re nga treguesit e mësipërm, shumica e profesionistëve në institucionet qendrore të
Republikës së Kosovës punojnë jo vetëm nga gjuhë të tjera në gjuhën e tyre amtare, por edhe nga
gjuhë të tjera në gjuhën e parë të huaj. Ky është veçanërisht rasti për gjuhën serbe, njërën nga dy
gjuhët zyrtare, pasi që ka vetëm një (1) profesionist i cili e ka gjuhën serbe gjuhë amtare.
Prandaj është konsideruar me rëndësi që të vlerësohet niveli i njohjes së gjuhëve të huaja.
Profesionistëve u është kërkuar të kryejnë një vetëvlerësim të nivelit të njohjes së gjuhëve të tyre të
parë dhe të dytë të huaj, bazuar në metodologjinë që përmban ‘Matrica e vetëvlerësimit të njohjes së
gjuhëve, në nivel evropian’. Nga 48 profesionistë, vetëm 26 prej tyre kanë vlerësuar njohuritë e tyre
në gjuhë të huaja.286 Të gjithë profesionistët të cilët i janë përgjigjur pyetësorit kanë vlerësuar njohjen
e gjuhës së huaj me C1-C2, (nivelin më të lartë).287 Këto informata duhet parë me kujdes, pasi që
bazohen në vetëvlerësim. Në pyetjen rreth certifikimit zyrtar për gjuhë, gjashtë (6) nga 48 (12,5%)
profesionistë kanë pohuar se janë përkthyes(e) të certifikuar me shkrim/në të folur për gjuhën shqipe
284
Informata të marra përmes pyetësorëve tëplotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 285
Shihni kapitullin 4, Hyrje, dhe shtojcën 1: Ligji për përdorimin e gjuhëve – nenet e monitoruar. 286
MAPL (3), MASHT (2), MF (2), MFSK (6), MKRS (2), MMPH (2), MPB (2), MPMS (5) dhe ZKM (2). 287
Shihni Matricën e vetë-vlerësimit të njohjes së gjuhëve, në nivel evropian. Në dispozicion në: http://www.coe.int/t/dg4/education/elp/elp-reg/Source/assessement_grid/assessment_grid_english.pdf (shikuar/qasur më 9 dhjetor 2014).
MA
P
MA
PL
MA
SHT
MD
Me
D
MF
MFS
K
MI
MK
K
MK
RS
MM
PH
MP
B
MP
J
MP
MS
MSH
MTI
MZH
E
ZKM
Gjuha shqipe Gjuha shqipe-serbe-shqipe
62
dhe atë serbe. Dy (2) profesionistë gjuhësorë të ZKM-së janë të certifikuar. Misioni i OSBE-së në
Kosovë ka certifikuar dy (2) zyrtarë gjuhësorë të MF-së, një (1) profesionist gjuhësorë i MKRS-së është
certifikuar nga sistemi i kaluar i ish-KSAK; dhe një (1) profesionist gjuhësor i MPMS-së nga ish-
Komisioni Krahinor i Kosovës për Legjislacion dhe Organizim.288
Përvoja e punës e profesionistëve gjuhësorë
Treguesi 5 – numri/përqindja e profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të
institucioneve qendrore të cilët kanë përfunduar studimet universitare ose pasuniversitare në gjuhën
në të cilën punojnë; zbërthyer sipas: rolit profesional.
Të gjeturat – 30 nga 48 profesionistët në fjalë (62,5% e tyre) kanë përfunduar studimet universitare në
fushën e gjuhësisë, kryesisht në studime të gjuhës shqipe. Në mesin e tyre, 6 (20%) kanë përfunduar
studimet pasuniversitare në një fushë që lidhet me fushën në të cilën punojnë.
Sipas informatave të dhëna nga ana e profesionistëve gjuhësorë të institucioneve qendrore, vetëm 30
nga 48 (62,5%) prej tyre kanë përfunduar studimet universitare në fushën e gjuhësisë. 6 (20%) prej
tyre kanë përfunduar studimet pasuniversitare në një fushë që lidhet me fushën në të cilën
punojnë.289 Nuk janë ofruar të dhëna të tjera rreth kualifikimeve akademike.290
Ndonëse posedimi i një diplome universitare në fusha studimore të gjuhëve ose të përkthimit me
shkrim/në të folur nuk është tregues në tërësi i vet cilësisë së shërbimeve të ofruara, faktorë të tjerë,
si përvoja e punës dhe shkathtësitë individuale, janë me rëndësi kyçe. Ky përbën një aspekt me
rëndësi që duhet marrë parasysh në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare.
Megjithatë, ka sfida të ndryshme sa i përket kësaj, në kontekstin e Kosovës. Ndonëse kualifikimet
akademike janë vënë si kritere kyçe në procesin e punësimit në institucionet qendrore, (siç
përshkruhet në kuadër të treguesit 2), janë raportuar vështirësi në punësimin e profesionistëve të
kualifikuar,291 të cilat mund të jenë pjesërisht për shkak të normës së ulët të kompensimit që ofrohet
për këso postesh.292 Për më tepër, është me rëndësi të përmendet se aktualisht në Kosovë nuk
ekziston ndonjë program studimesh për diplomë universitare në studime të përkthimit dhe/ose gjuhët
për gjuhën shqipe ose atë serbe. Përveç kësaj, studentëve aktualisht iu mungojnë mundësitë për të
mësuar të dyja gjuhët gjatë shkollimit fillor apo të mesëm. E njëjta gjë vlen edhe për gjuhët tjera të
komuniteteve. Megjithatë, marrë parasysh këtë gjendje, do të ishte e dëshirueshme që të punohet në
drejtim të zhvillimit të mundësive të tilla dhe të plotësohet ky boshllëk përmes ofrimit të aktiviteteve
më intensive për ngritjen e kapaciteteve.
Sa i përket njohjes së çështjeve dhe terminologjisë në fushën e së drejtës, duhet të merret në
konsideratë përfshirja e kësaj në programin për ngritjen e kapaciteteve të përkthyesve me shkrim dhe
në të folur të cilët punojnë në kuadër të institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës, pasi që kjo
288
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga ana e profesionistëve të punësuar në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim dhe në të folur. 289
d.m.th. studime universitare dhe pasuniversitare në fushën e përkthimit me shkrim, përkthimit në të folur, gjuhëve dhe/ose gjuhësisë/linguistikës. 290
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga ana e profesionistëve të punësuar në institucionet qendrore të
Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit me shkrim dhe në të folur. 291
Informata të marra gjatë mbledhjes konsultative me anëtarët e RRPGJ-së, organizuar nga ZKGJ dhe ECMI Kosova, më 8
tetor 2014 dhe të raportuara në shumicën e vizitave në terren të kryera nga ZKGJ dhe ECMI Kosova gjatë shtatorit dhe tetorit 2014. 292
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.2.
63
fushë nuk ka qenë e mbuluar në programin 2013-2014 (siç përshkruhet më poshtë). Përfundimisht, siç
është vënë në dukje nga ana e ekspertëve të cilët kanë vlerësuar cilësinë e projektligjeve, rregulloreve
dhe udhëzimeve të ndryshme administrative të nxjerra nga institucionet qendrore të Kosovës, në
periudhën 2012-2013-2014, shpesh duket qartazi se përkthyesve u mungonte të kuptuarit dhe njohja
e thellë e çështjeve dhe terminologjisë së ligjeve.293
Treguesi 6 – mesatarja e viteve të përvojës së punës në mesin e profesionistëve të shërbimeve të
brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore; zbërthyer sipas: rolit profesional.
Të gjeturat – 12.04 vjet.
Në mesin e 48 profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit në të shkruar e të folur dhe
të lekturimit të institucioneve qendrore, 44 (91,66%)294 prej tyre janë përgjigjur pyetjeve lidhur me këtë
tregues. Sipas informatave të dhëna, profesionistët gjuhësorë të institucioneve qendrore kanë
mesatarisht 12.04 vite përvojë pune në përkthim me shkrim dhe në të folur, marrë së bashku, si dhe në
lekturim, në mesin e të cilëve 30 vjet është përvoja me e gjatë e punës, pason përvoja me 10 e më
tepër, derisa më e shkurtra sillet nga gjysmë deri në 9 vjet..295 Është me rëndësi të theksohet se në
mesin e 18 institucioneve qendrore296 që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore, 16 (88,88%)297
kanë thëne se marrin parasysh përvojën e punës si një faktor me rëndësi gjatë rekrutimit të
profesionistëve të gjuhëve.298
Grafiku 10: Mesatarja e viteve të përvojës së punës, në mesin e profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në institucionet publike qendrore në Kosovë.
299
293
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.6. 294
Profesionistët gjuhësorë të MSH-së (2) dhe MeD-së (2) nuk kanë dhënë përgjigje lidhur me përvojën e tyre të punës. 295
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 296
MAP, MAPL, MASHT, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, MZHE dhe ZKM. 297
MAP, MAPL, MD, MeD, MF, MI, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, MZHE dhe ZKM. 298
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga shefat e Njësive të burimeve njerëzore të këtyre institucioneve: MAP, MAPL, MD, MeD, MF, MI, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, dhe ZKM. 299
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore.
0
5
10
15
20
25
30
35
64
Mundësitë për ngritjen e kapaciteteve
Treguesi 7 – programet e trajnimit për profesionistët që ofrojnë shërbime gjuhësore në institucionet
qendrore.
Të gjeturat – Nuk është mbajtur asnjë trajnim gjatë periudhës 2013-2014.
Treguesi 8 – programe trajnimi për gjuhë për nëpunësit civilë që punojnë në institucionet qendrore.
Të gjeturat – gjatë vitit 2013 dhe 2014 vetëm 4 nga 21 institucioneve qendrore iu janë ofruar
programe trajnimi me synim përmirësimin e njohjes së gjuhëve nga nëpunësit civilë që punojnë në
kuadër të tyre.
Një tjetër faktor cilësor që është matur përmes treguesit 7 është ofrimi i programeve të trajnimit gjatë
periudhës 2013-2014, për të përmirësuar aftësitë profesionale, performancën dhe shkathtësitë e
profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore në institucionet qendrore 300 të Kosovës, marrë
parasysh mungesën e një programi studimesh universitare për përkthim me shkrim dhe në të folur në
gjuhët zyrtare të Kosovës dhe problemet e vazhdueshme me cilësi, kjo ka rëndësi të veçantë në
kontekstin e Kosovës.
Sipas informatave të mbledhura, 7 nga 21 institucione kanë deklaruar se kanë ndarë buxhet për
zhvillimin e këtyre aktiviteteve për ngritje të kapaciteteve.301 Megjithatë, gjatë periudhës që mbulon
ky vlerësim nuk është mbajtur asnjë program trajnimi për institucionet qendrore të Republikës së
Kosovës,302 të cilat i janë përgjigjur pozitivisht këtij studimi.303
Në të njëjtin kuptim, treguesi 8 shërben për të vlerësuar ofrimin e programeve të trajnimit për gjuhë
gjatë periudhës 2013-2014, për të përmirësuar kapacitetet e nëpunësve civilë që punojnë në
institucionet qendrore të Kosovës, që të komunikojnë në mënyrë të barabartë në të dy gjuhët zyrtare.
Aktualisht, vetëm një numër i kufizuar i shërbyesve civilë të nivelit qendror të cilët ndërveprojnë me
publikun, flasin një gjuhë të dytë zyrtare. Kjo rezulton në mjedise pune njëgjuhëshe, gjë që mund të
pengojë bashkëpunimin, të margjinalizojë stafin, kështu që, (siç u tha më sipër), kufizon qasjen e
qytetarëve në shërbimet publike dhe sfidon zbatimin e legjislacionit në fuqi.304
Siç kanë raportuar drejtorët e departamenteve të financave të 21 institucioneve të monitoruara në
bazë të këtij treguesi, vetëm 5 prej tyre kanë ndarë buxhet për financimin e këtyre llojeve të
trajnimeve.305 Për më tepër, sipas të dhënave të ofruara nga drejtorët e departamenteve të
administratës së 21 institucioneve të monitoruara në bazë të këtij treguesi, vetëm 4 (19,04%)306
institucione qendrore kanë ofruar programe trajnimi për gjuhë të dedikuara për nëpunësit civilë të
300
Konkretisht, profesionistët gjuhësorë të nivelit qendror janë pyetur përmes pyetësorëve rreth ofrimit të trajnimeve për ngritje kapacitetesh dhe të shkathtësive (p.sh. shkathtësive për përkthim me shkrim dhe/ose në të folur), përdorimin e pajisjeve të TI-së dhe mjeteve të tjera mbështetëse (p.sh. të mjeteve kompjuterike për përkthim me shkrim dhe mjeteve të tjera të specializuara që ndihmojnë në punën e përkthyesve në të folur, përkthyesve me shkrim dhe lektorëve), dhe për sistemin ligjor, si dhe të kuptuarit të punës që kryhet nga institucionet qendrore të Republikës së Kosovës. 301
MAP, MAPL, MFSK, MMPH, MPJ, MTI dhe ZKM. 302
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët e punësuar brenda institucioneve qendrore të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore dhe nga anëtarët e Rrjeit për politikat gjuhësore të Republikës së Kosovës. 303
Më 2011, Misioni i OSBE-së në Kosovë, në bashkëpunim me Institutin e Kosovës për Administratë Publike (IKAP), ka mbajtur trajnime dyjavore për ngritjen e kapaciteteve në gjuhën serbe, për profesionistëve të gjuhëve të cilët u ofrojnë mbështetje me shërbime të tilla institucioneve publike të Republikës së Kosovës. 304
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.1. 305
MAP, MeD, MPJ, MPMS dhe ZKM. 306
MeD, MPMS, ZP dhe ZKM.
65
punësuar brenda këtyre institucioneve të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Më tej, gjatë vitit 2014,
ZKGJ, në bashkëpunim me ECMI Kosovën, ka organizuar kurse trajnimi për gjuhën shqipe dhe atë
serbe për nëpunës civilë të cilët punojnë në kuadër të ZKM-së.
Disponueshmëria e mjeteve kompjuterike për përkthim dhe pajisjeve të tjera të specializuara
Treguesi 9 – mjetet kompjuterike për përkthim dhe mjete të tjera të specializuara për të ndihmuar
punën e përkthyesve me shkrim dhe lektorëve të institucioneve qendrore, zbërthyer sipas mjeteve.
Të gjeturat – nga 21 institucione, vetëm në 7 prej tyre, profesionistët gjuhësorë kanë
qasje/shfrytëzojnë mjete kompjuterike për përkthim.
Ekzistojnë një sërë mjetesh kompjuterike për përkthim (mjete KP) dhe mjete të tjera të specializuara
në dispozicion në treg për të kontribuar në sigurimin e cilësisë më të lartë, qëndrueshmërisë dhe
efikasitetit të punës së përkthyesve dhe redaktorëve. Prandaj janë mbledhur informata sa i përket
disponueshmërisë së mjeteve të tilla për profesionistët që punojnë në kuadër të institucioneve
komunale të Republikës së Kosovës (treguesi 9).
Në këtë kontekst, profesionistët e vetëm 7 institucioneve qendrore307 (38.88%) kanë deklaruar se kanë
qasje dhe shfrytëzojnë programe kompjuterike për shqiptim 308 dhe korrigjimin e gabimeve
gramatikore309. Këtë e bëjnë, përmes programeve si Google Translate (shq. Google Përkthim) dhe
Microsoft Office, si dhe përmes fjalorëve elektronikë (kryesisht në gjuhën shqipe).310 Mjete të tjera, si
baza të dhënash terminologjie, menaxhues terminologjie, indeksues, softuerë për renditje të teksteve
sipas rendit alfabetik, softuerë për përafrimin e teksteve të dyfishta dhe memorie përkthimi, nuk janë
në dispozicion në asnjërin nga 18 institucionet qendrore që ofrojnë shërbime gjuhësore, për të
ndihmuar në punën e tyre përkthyesit dhe lektorët që ofrojnë shërbime të brendshme përkthimi dhe
lektorimi.311
Tabela 9. Mjetet kompjuterike për përkthim312 në kuadër të shërbimeve të
brendshme të institucioneve qendrore313
Emrat e mjeteve/programeve
Gjuhët në dispozicion
Korrigjues për shqiptim314
- Google Përkthimi - Microsoft Office
Gjuha shqipe dhe serbe
Korrigjues gabimesh gramatikore315
- Google Përkthimi - Microsoft Office
Gjuha shqipe dhe serbe
Fjalorë elektronikë Dhe literaturë në dispozicion në zyrë Gjuha shqipe dhe serbe
Bazë të dhënash terminologjie316
N/A Gjuha shqipe dhe serbe
307
MAPL, MD, MFSK, MPB, MPJ dhe MPMS. 308
Ibid. 309
MF, MD dhe MPMS. 310
MF, MFSK dhe MPMS. 311
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 312
Kjo listë nuk është e plotë, por përmban një numër të përzgjedhur mjetesh kompjuterike që konsiderohen relevante dhe të domosdoshme për punë adekuate të përkthyesve profesionistë. Shihni p.sh. http://www.cattools.org/; http://www.translationzone.com/products/cat-tools/. 313
MFSK, MPMS dhe MF. 314
Program i cili shënjon fjalët në një dokument të cilat mund të mos jenë shkruar saktë. Mund të jetë gjithashtu pjesë e një programi më të madh, si një përpunuesi fjalësh (p.sh. MS Word). 315
Program, ose pjesë e një programi, që përpiqet të verifikojë saktësinë gramatikore në tekste. Mund të jetë pjesë përbërëse e një programi më të madh, si një përpunuesi fjalësh (p.sh. MS Word). 316
Në kompjuter të një poseduesi ose i qasshëm përmes internetit, siç është TERMIUM Plus.
66
Menaxhues terminologjie317
N/A Gjuha shqipe dhe serbe
Indeksues318
Softuerë për renditjen e teksteve sipas rendit alfabetit
319
Softuerë për përafrimin e teksteve të dyfishta
320
Mjete memorizuese për përkthim321
4.3 Kërkesat e punës322
Kjo pjesë e treguesve (treguesit 10-15) shërbejnë për të vlerësuar nëse profesionistët e shërbimeve të
brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore përballen me ngarkesë adekuate të punës për të
siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht me rëndësi marrë parasysh nivelin e lartë
të ekspertizës, hulumtimeve dhe vëmendjes ndaj hollësive që kërkohen gjatë përkthimit dhe
lekturimit të dokumenteve komplekse ligjore (të cilat bëhen ligjërisht detyruese pasi të miratohen), si
dhe shkallën e lartë të përqëndrimit që kërkohet për të siguruar ofrimin e shërbimeve të cilësisë së
lartë të përkthimit në të folur. Prandaj, ngarkesa e lartë e punës mund të ketë ndikim negativ në
cilësinë e rezultateve dhe atë po aq sa kualifikimet e profesionistëve dhe disponueshmëria e mjeteve
përkatëse të punës. Të gjeturat në këtë pjesë duhet të vlerësohen si të ndërlidhura me ato të pjesëve
të tjera.
Ngarkesa e punës
Treguesi 10 – niveli i ngarkesës së punës me të cilën përballen profesionistët e shërbimeve të
brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore.
Të gjeturat – ngarkesë e madhe e punës.
Treguesi 11 – numri mesatar i orëve të punës, pa ndërprerje, të dedikuara për përkthim të regjistruara
brenda ditës nga ana e profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit në të folur të
institucionit qendror.
Të gjeturat – 3.64 orë shërbime të përkthimit në të folur, pa ndërprerje.
Treguesi 12 – mesatarja e numrit të faqeve që duhet përkthyer dhe lekturuar brenda një dite nga ana
e profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit me shkrim dhe lekturimit në institucionin
qendror.
Të gjeturat – 9 faqe në ditë që duhet përkthyer.
317
Ky mjet i mundëson përkthyesit që të menaxhojë bazën e të dhënave e vet të terminologjisë në formë elektronike. Kjo mund të sillet nga një tabelë e thjeshtë,e krijuar në procesorin e fjalëve (MS Word) ose matricë, deri te një bazë të dhënash e krijuar në një program kompjuterik, siç është programi FileMaker Pro, ose, për zgjidhje më të përshtatshme e të qëndrueshme, paketa të specializuara programesh kompjuterike, si SDL MultiTerm, LogiTerm, Termex, etj. 318
Ky mjet i mundëson përdoruesit të kërkojë tekstet tashmë të përkthyer ose dokumentet referuese të llojeve të ndryshme. Disa nga indekset e tillë janë ISYS Search Software, dtSearch Desktop dhe Naturel. 319
Programe të cilat gjejnë rastet e përdorimit të një fjale ose shprehjeje, dhe kontekstet specifike të përdorimit të tyre, në kuadër të një korpusi tekstual njëgjuhësh, dygjuhësh ose shumëgjuhësh, siç është një ‘tekst i dyfishtë’ ose memorie përkthimi. 320
Mjete të cilat përafrojnë një tekst burimor me versionin e tij të përkthyer, i cili mund pastaj të analizohet duke përdorur një mjet kërkimi me tekst të plotë ose një përafrues teksti. 321
Mjet i cili përbëhet nga një bazë të dhënash ose segmente tekstesh në një gjuhë burimore dhe versionin e përkthyer, në një ose më shumë gjuhë caku. 322
Kjo pjesë korrespondon me pjesën C të matricës së treguesve (shihni shtojcën 2: Matrica e treguesve – niveli qendror).
67
Treguesi 13 – numri i përgjithshëm i faqeve të përkthyera dhe lekturuara nga ana e profesionistëve të
shërbimeve të brendshme të përkthimit me shkrim dhe lekturimit në institucionin qendror.
Të gjeturat – Shihni grafikun 11.
Treguesi 14 – numri i përgjithshëm i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të përkthimit në të
folur nga ana e profesionistëve të shërbimeve të brendshme të përkthimit në të folur në institucionin
qendror.
Të gjeturat – Shihni grafikun 12.
Treguesi 15 – koha në dispozicion për përkthim dhe lekturim të projektligjeve, rregulloreve dhe
udhëzimeve administrative në institucionet qendrore.
Të gjeturat – kërkesat për përkthim duhet të trajtohen sipas nevojës, pra kur të ketë të tilla,
pavarësisht nivelit të përgjithshëm të ngarkesës së punës apo madhësisë së dokumenteve.Koha priret
të jetë e pamjaftueshme. Bazuar në të dhënat e raportuara, afatet kohore në dispozicion për
përkthimin dhe lekturimin e projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve administrative në gjuhët
zyrtare të Republikës së Kosovës, para dorëzimit të tyre drejtorit të Zyrës ligjore dhe sekretarit të
përgjithshëm të institucionit përkatës, si dhe ministrit përkatës, zakonisht sillet në rreth 7 ditë për
lekturim dhe 8 ditë për përkthim.
Sipas 46 prej 48 profesionistëve323 të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore
të cilët u janë përgjigjur pyetjeve lidhur me këtë tregues, niveli i ngarkesës së punës për përkthyesit
me shkrim/ në të folur dhe për lektorët është i lartë324 (treguesi 10). Kjo ndodh pjesërisht për shkak të
faktit se kërkesat duhet të adresohen ashtu siç vijnë, pavarësisht nga niveli i përgjithshëm i ngarkesës
së punës ose gjatësisë së dokumentit në fjalë dhe se në këtë mënyrë afati kohor në dispozicion për
përkthim dhe lekturim priret të jetë shumë i shkurtër.325
Duke iu referuar në mënyrë specifike përkthimit të projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve
administrative në gjuhët zyrtare të Kosovës, para dorëzimit të tyre për shqyrtim drejtorit të Zyrës
ligjore dhe Sekretarit të përgjithshëm të institucionit përkatës, si dhe ministrit relevant, 326
profesionistët gjuhësorë kanë deklaruar se puna e tyre ndikohet negativisht nga afatet e shkurtra
kohore, të cilat zakonisht janë jo më gjatë se 6.75 ditë rresht për lekturim,327 , 8.33 ditë rresht për
përkthim328 (treguesi 15), si dhe kushtet e vështira të punës dhe cilësia e ulët e versioneve origjinale të
materialeve për përkthim.329
323
Profesionistët e MeD-së nuk kanë dhënë përgjigje në këtë pyetje. 324
Profesionistëve të punësuar në institucionet qendrore të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore iu ishte kërkuar që të bënin notimin e përgjigjeve të tyre duke radhitur ngarkesën e tyre të punës (treguesi 10) si shumë të madhe (1), të ekuilibruar (2) dhe të ulët (3). Sipas 46 nga 48 profesionistëve gjuhësorë të komunave të cilët kanë dhënë përgjigje në pyetjet përkatëse, niveli i ngarkesës së punës së përkthyesve me shkrim e në të folur dhe lektorëve të institucioneve qendrore është mesatarisht 1.47. 325
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. 326
Shtojca 7: Procesi ligjvënës brenda institucioneve qendrore të Kosovës; Zyra e Kryeministrit, Rregullorja e punës së Qeverisë së Republikë së Kosovës nr. 09/2011, nenet 38 – 41. 327
Rezultati mesatar i nxjerrë nga përgjigjet e dhëna nga profesionistët gjuhësorë që punojnë në MAPL, MI, MPB dhe MZHE. 328
Rezultati mesatar i nxjerrë nga përgjigjet e dhëna nga profesionistët gjuhësorë që punojnë në MAPL, MMPS dhe MSH. 329
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore.
68
Grafiku 11: Numri i faqeve të përkthyera dhe lekturuara gjatë vitit 2013 nga stafi që ofron shërbime të brendshme gjuhësore në institucionet publike qendrore të Kosovës (treguesi 13).
330
Numri mesatar i faqeve që duhet përkthyer brenda një dite nga profesionistët gjuhësorë të
institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës (treguesi 12) është 9 faqe,331 gjë që duket të jetë
shumë i lartë dhe në këtë mënyrë mund të kenë ndikim në cilësi.332 Numri mesatar i orëve të punës,
pa ndërprerje, të regjistruara brenda një dite nga ana e profesionistëve gjhësorë të institucioneve
qendrore të Republikës së Kosovës (treguesi 11) dedikuar përkthimit në të folur, është 3.64 orë, pa
marrë parasysh dallimet e kombinimeve të ndryshme gjuhësore.333
330
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet se nuk kemi marrë të dhënat nga të 18 institucionet që ofrojnë mbështetje me shërbime gjuhësore brenda strukturave të tyre, për shkak se pyetësorët nuk janë plotësuar në tërësi, si dhe mungesës së statistikave dhe të të dhënave punese. Rrjedhimisht, grafikët janë të plotë dhe informata në kuadër të treguesit 13 nuk ka qenë e mundur të zbërthehet sipas llojeve të materialeve dhe/ose dokumenteve të përkthyera. Për më tepër, të dhënat për vitin 2014 nuk janë vënë në dispozicion. 331
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet se, pasi që disa përgjigje ishin jo të plota, të dhënat në kuadër të treguesit 12 nuk ishte e mundur të zbërtheheshin sipas llojeve të dokumenteve. 332
Numri i faqeve që mund të përkthehen brenda një dite, pa kompromentuar cilësinë e rezultateve, natyrisht se nuk është ‘universal’ dhe varet nga shumë faktorë, përfshirë ndërlikimin e tekstit dhe formatin e tij, kualifikimet, përvojën dhe njohjen e terminologjisë nga ana e përkthyesit. Megjithatë, sipas përkthyesve të jashtëm të anketuar, si dhe praktikave të mira nga vendet e tjera, numri adekuat për tekstet ligjore apo teknike do të sillej në 5-7 faqe në ditë (maksimumi 10 faqe). Përveç kësaj, duhet pasur parasysh se në mesin e institucioneve qendrore të Kosovës të vlerësuara nuk ka asnjë të punësuar që e ka gjuhën serbe gjuhë amtare, gjë që duket të jetë faktor shtesë vështirësues, krahas ngarkesës së lartë të punës për përkthim nga gjuha shqipe në gjuhën serbe. Shihni p.sh. Njësinë e përkthimit në kuadër të Zyrës së Kryeministrit të Finlandës (http://vnk.fi/toiminta/kielipalvelut/sanastot/fi158016.jsp#ohjeet) dhe Shoqatën Kroate për përkthime shkencore dhe teknike (http://www.drustvoprevoditelja.htnet.hr/prev_centar_e.htm). 333
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet se pasi që disa përgjigje ishin jo të plota, të dhënat në kuadër të treguesit 11 nuk ishte e mundur të zbërtheheshin sipas llojeve të mbledhjeve.
1
5
25
125
625
3125
15625
69
Grafiku 12: Numri i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të brendshme të përkthimit në të folur gjatë vitit 2013 në institucionet publike qendrore në Kosovë (treguesi 14).
334
Në këtë kontekst, siç u përmend më sipër, është me rëndësi të kihet parasysh se në institucionet
qendrore të Republikës së Kosovës nuk ekziston një ndarje në mes të punës së përkthyesve me shkrim
dhe në të folur dhe lektorëve të nivelit qendror. Kjo nënkupton se barra e punës për secilën kategori
të shërbimeve bie mbi të njëjtit profesionistë, numri i të cilëve duket se është i pamjaftueshëm në
shumicën e institucioneve qendrore.335 Në pjesët e pyetësorit ku janë kërkuar komente shtesë mbi
ngarkesën e punës, disa profesionistë kanë deklaruar se punojnë ‘në kushte shumë të vështira të
punës, respektivisht u mungon hapësira e nevojshme dhe mjedisi i përshtatshëm për punë, gjë që u
pengon të përqendrohen dhe arritjen e rezultateve cilësore’. Ka ‘shpërblim të padrejtë për vëllim
shumë të madh të punës’, gjë që shpesh bën që ata të detyrohen ‘të punojnë orë shtesë dhe gjatë
fundjavëve, pa kompensim’.336
334
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të theksohet se nuk kemi pranuar të dhënat nga 18 institucionet që ofrojnë mbështetje me shërbime gjuhësore brenda strukturave të tyre, për shkak se pyetësorët nuk janë plotësuar në tërësi, mungesës së statistikave dhe të të dhënave punese. Rrjedhimisht, grafikët janë të plotë dhe informatat në kuadër të treguesit 14 nuk ishte e mundur të zbërtheheshin sipas llojeve të mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të përkthimit në të folur. Për më tepër, të dhënat për vitin 2014 nuk janë vënë në dispozicion. 335
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.1 dhe 4.2. 336
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet qendrore të Republikës së Kosovës, të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore.
1
5
25
125
625
70
4.4 Burimet financiare337
Burimet financiare janë të një rëndësie kyçe për vlerësimin e kapaciteteve dhe punës së organeve të
veçanta. Ndarja e buxhetit gjithashtu mund të reflektojë në atë nëse një fushë financohet
mjaftueshëm dhe i jepet prioritet i duhur. Në përputhje me këtë, janë zhvilluar tregues sasiorë
(treguesit 16-17) për të monitoruar burimet financiare të ndara për ofrimin e shërbimeve të
brendshme gjuhësore në punën e institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës dhe për
kontraktimin e tyre në sektorin privat. Rezultatet duhet të vlerësohen nga ekspertët dhe të merren
parasysh qoftë si shifra absolute (vlera numerike të përgjithshme) qoftë relative (përqindje).
Buxheti për shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore
Treguesi 16 – shuma/përqindja e buxhetit të institucionit qendror e ndarë për shërbime të brendshme
gjuhësore; zbërthyer sipas: shërbimeve gjuhësore.
Të gjeturat –2,793.25 euro / 0,04% (2013) dhe 3,342 Euro / 0,05% ( 2014) të buxhetit të përgjithshëm
të MKK-së, 36,253 Euro / 0,08% (2013 dhe 2014) të buxhetit të përgjithshëm të MMPH-së, 10,800 euro
/ 0,01% (2013 dhe 2014) të buxhetit të përgjithshëm të MPB-së, 15,752 euro /0.09% (2013 dhe 2014) e
buxhetit të përgjithshëm të MD-së; 10,680 euro / 0,18 % (2013) dhe 10,680 euro / 0,21% (2014) të
buxhetit të përgjithshëm të MAPL-së, 13,000 euro / 0,07% (2013) dhe 12,000 euro / 0,05% (2014) të
buxhetit të përgjithshëm të MAP-it, 20,116.13 euro / 0,28% (2013) dhe 7,095.59 euro / 0,12% (2014) të
buxhetit të përgjithshëm të MTI-së, dhe 182,523 euro /1.67% (2013) dhe 182,523 euro /1.55% (2014) e
buxhetit të përgjithshëm të ZKM-së.
Në mesin e 18 institucioneve qendrore338 të vlerësuara lidhur me çështjet që mbulon ky tregues,
vetëm 8 prej tyre kanë ofruar të dhëna të sakta financiare që kanë qenë të nevojshme.339 Siç është
raportuar nga drejtorët e departamenteve të financave të institucioneve përkatëse, shumat e ndara
gjatë vitit 2013 dhe 2014 nga buxheti i përgjithshëm i institucioneve qendrore për financimin e punës
së shërbimeve të brendshme gjuhësore ka qenë si në vijim: 0.04% (2013) dhe 0.05% (2014) nga MKK,
0.08% (2013 dhe 2014) nga MMPH, 0.01% (2013 dhe 2014) nga MPB, 0.09% (2013 and 2014) nga MD,
0.18% ( 2013) dhe 0.21% (2014) nga MAPL, 0.07% (2013) dhe 0.05% (2014) nga MAP, 0.28% (2013)
dhe 0.12% (2014) nga MTI, dhe 1.67% (2013) dhe 1.55% (2014) nga ZKM.340 Nuk ka të dhëna të
zbërthyera në dispozicion, rreth shumës së mjeteve të ndara veç e veç, pra për përkthim me shkrim,
në të folur dhe për lekturim.
Marrë parasysh ngarkesën e madhe të punës që është dëshmuar se ekziston, burimet e kufizuara
njerëzore, pagat e ulëta që u jepen profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore (gjë që pengon
punësimin e stafit të mirë-kualifikuar) dhe problemet që rezultojnë nga kjo për sigurimin e cilësisë së
përkthimit të ligjeve, duhet të shqyrtohet mundësia e rritjes së buxhetit të ndarë për ofrimin e
shërbimeve të brendshme gjuhësore.
337
Kjo pjesë korrespondon me pjesën D të matricës së treguesve (shihni shtojcën 3: Matrica e treguesve – niveli qendror). 338
MAP, MAPL, MASHT, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, MZHE dhe ZKM. 339
Sipas të gjeturave, shumica e institucioneve qendrore nuk kanë buxhet specifik të ndarë për financimin e shërbimeve gjuhësore që ofrohen brenda këtyre institucioneve. Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga drejtorët e departamenteve të financave të institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës. 340
Informata të marra përmes pyetësorëve të plotësuar nga drejtorët e departamenteve të financave të institucioneve qendrore të Republikës së Kosovës.
71
Buxheti për shërbimet gjuhësore të kontraktuara në sektorin privat
Treguesi 17 – shuma/përqindja e buxhetit të institucionit qendror të ndarë për kontraktimin e
shërbimeve gjuhësore në sektorin privat, të të ofruara nga institucioni në fjalë; zbërthyer sipas:
shërbimeve gjuhësore
Të gjeturat – 11,801 euro /0.05% (2013) dhe 11,194 euro /0.04% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të
MBPZHR-së; 9,490 Euro / 0.13% dhe 9,893 euro / 0.14% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MKK-së,
11,801 euro / 0.05% (2013), 10,000 euro / 0.02% (2013 dhe 2014) të buxhetit të përgjithshëm të
MMPH-së, 10,314 euro / 0.01% (2013) dhe 3,559 euro / 0.003% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të
MPB-së, dhe 8,564 euro / 0.05% (2013) dhe 3,574 euro / 0.02% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të
MD-së, 10,000 euro / 0.17 (2013) dhe 10,000 euro / 0.20% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MAPL-
së, 10,232 euro / 0.06% (2013) dhe 10,073 euro / 0.04% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MAP-it,
25,000 Euro / 0.35 % (2013) dhe 10,000 Euro / 0.17% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MTI-së,
20,000 euro / 1.36% (2013) dhe 20,000 euro / 1,05% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të PRKS-së, dhe
80,000 euro / 0.73% (2013) dhe 60,000 / 0.51% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të ZKM-së.
Nga 21 institucionet qendrore të vlerësuara në kuadër këtij treguesi, vetëm 10 prej tyre kanë ofruar
informatat e kërkuara.341 Bazuar në të dhënat e ofruara nga drejtorët e departamenteve të financave
të institucioneve përkatëse, shumat e ndara gjatë vitit 2013 dhe 2014 nga buxheti i përgjithshëm i
institucioneve qendrore për financimin e shërbimeve gjuhësore të kontraktuara në sektorin privat ka
qenë si në vijim: 11,801 euro /0.05% (2013) dhe 11,194 euro /0.04% (2014) të buxhetit të përgjithshëm
të MBPZHR-së; 9,490 euro /0.13% dhe 9,893 euro /0.14% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MKK-
së; 10,000 euro /0.02% (2013 dhe 2014) të buxhetit të përgjithshëm të MMPH-së; 10,314 euro /0.01%
(2013) dhe 3,559 euro /0.003% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MPB-së; 8,564 euro /0.05%
(2013) dhe 3,574 euro /0.02% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MD-së; 10,000 euro /0.17% (2013)
dhe 10,000 euro /0.20% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MAPL-së; 10,232 euro /0.06% (2013) dhe
10,073 euro /0.04% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MAP-së; 25,000 euro /0.35% (2013) dhe
10,000 euro /0.17% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të MTI-së; 20,000 euro /1.36% (2013) dhe
20,000 euro /1.05% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të PRKS-së; dhe 80,000 euro /0.73% (2013) dhe
60,000/0.51% (2014) të buxhetit të përgjithshëm të ZKM-së.
Siç tregojnë këto të dhëna, shumat e ndara për kontraktimin e shërbimeve gjuhësore në sektorin
privat janë dukshëm më të larta se përqindja e shumave të ndara për të financuar shërbimet e
brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore të Kosovës. Nuk ka të dhëna të zbërthyera në
dispozicion rreth shumës së mjeteve të ndara veç e veç, pra për përkthim me shkrim, në të folur dhe
për lekturim.
Ky raport rekomandon që të vlerësohet se a ka leverdi ekonomike, në aspektin e efikasitetit, e
kontraktimit të shërbimeve gjuhësore në sektorin privat në raport me rritjen e kapaciteteve të ofrimit
të këtyre shërbimeve brenda institucioneve, si dhe çështja e sigurimit të cilësisë, duke pasur parasysh
brengat e shprehura lidhur me cilësinë e shërbimeve të kontraktuara.342
341
Përfshirë MIE-në dhe ZP-në, të cilat asnjëra nuk ofrojnë shërbime gjuhësore nga zyrtarë të punësuar brenda tyre. 342
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.2.
72
4.5 Reagimi ndaj kërkesave343
Ky grup treguesish (treguesit 18-19) shërbejnë për të matur nëse nevoja për mbështetje me shërbime
të përkthimit në të folur në mesin e anëtarëve të institucioneve të vlerësuara janë përmbushur në
përputhje me ligjin (nenin 4.3 dhe 4.4 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve).
Kërkesat për mbështetje me përkthim në të folur
Treguesi 18 – numri/përqindja e kërkesave të përmbushura me kohë për mbështetje me përkthim në
të folur të bëra nga ata anëtarë të Qeverisë gjuha amtare e të cilëve është gjuha turke, gjuha
boshnjake, ose gjuha rome; zbërthyer sipas kombinimeve gjuhësore.
Të gjeturat – nuk ka informata në dispozicion.
Treguesi 19 – numri/përqindja e kërkesave të përmbushura me kohë për mbështetje me përkthim në
të folur nga njëra gjuhë zyrtare në tjetrën; zbërthyer sipas: kombinimeve gjuhësore.
Të gjeturat – të gjitha.
Ashtu siç parashihet me nenin 4.3 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve, duhet të vihen në dispozicion
pajisje për të siguruar përkthim në të folur( sipas kërkesës) nga njëra gjuhë zyrtare në tjetrën, në
mbledhjet e institucioneve qendrore dhe në mbledhjet publike të organizuara nga këto institucione,
për të garantuar të drejtat e anëtarëve të Qeverisë dhe bashkëpunëtorëve të tyre për të marrë pjesë
në punën e institucioneve qendrore. Treguesi 19 është zhvilluar për të monitoruar respektimin e kësaj
dispozite ligjore.
Ndonëse nuk ka të dhëna zyrtare mbi numrin e saktë të kërkesave për mbështetje me përkthim në të
folur, vetëm 5 nga 21 institucionet qendrore kanë pohuar se kanë pranuar këso lloje kërkesash,344
Drejtorët e departamenteve të administratës së institucioneve përkatëse qendrore kanë deklaruar se,
sipas tyre, të gjitha janë adresuar me kohë.
Më tej, neni 4.4 i Ligjit për përdorimin e gjuhëve përcakton se duhet ofruar mbështetje me përkthim
në të folur, sipas kërkesës, nga dhe në gjuhët e anëtarëve të Qeverisë të cilët u përkasin komuniteteve
gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare. Treguesi 18 shërben për të monitoruar respektimin e
kësaj dispozite të ligjit.
Sipas të dhënave të ofruara nga drejtorët e administratës së institucioneve qendrore të vlerësuara, ata
nuk kanë pranuar asnjë kërkesë të tillë. Në këtë drejtim, nevojiten më tepër hulumtime për të
monitoruar saktësisht këtë tregues, përfshirë edhe mundësinë që të bëhet në bashkëpunim me
departamente të tjera.
4.6 Disponueshmëria dhe cilësia e shërbimeve345
Treguesit në këtë pjesë (treguesit 20-27) janë zhvilluar me qëllimin për të vlerësuar nëse emrat zyrtarë
të vendosur publikisht në institucionet qendrore (neni 4.6), faqet zyrtare të internetit, projektligjet e
nxjerra, rregulloret dhe udhëzimet administrative të miratuara (neni 4.5) a përkthehen ashtu siç është
përcaktuar me Ligjin për përdorimin e gjuhëve dhe Rregulloren e punës nr. 09/2011 së Qeverisë së
Republikës së Kosovës. Më tej, këta tregues shërbejnë për të vlerësuar cilësinë gjuhësore të disa
343
Kjo pjesë korrespondon me pjesën E të matricës së treguesve (shihni shtojcën 3: Matrica e treguesve – niveli qendror). 344
MAP, MAPL, MFSK, MMPH dhe MPB. 345
Kjo pjesë korrespondon me pjesën F të matricës së treguesve, treguesit 20-27 (shihni shtojcën 3: Matrica e treguesve – niveli qendror).
73
projektligjeve, rregulloreve e udhëzimeve administrative të përzgjedhur, të nxjerrë nga institucionet e
ndryshme qendrore në gjuhët zyrtare të Kosovës (shqipe dhe serbe) gjatë periudhës 2013-2014.
Prandaj, ekspertë të gjuhësisë dhe të çështjeve ligjore kanë zhvilluar dhe vënë në zbatim një sistem
vlerësimi për qëllime të këtij studimi.346
Disponueshmëria e projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve administrative në gjuhët zyrtare
Treguesi 20 – numri/përqindja e projektligjeve të nxjerra nga institucioni qendror, në gjuhën shqipe
dhe serbe.
Treguesi 22 – numri/përqindja e rregulloreve të miratuara nga institucioni qendror, të nxjerra dhe
publikuara në gjuhën shqipe dhe serbe.
Treguesi 24 – numri/përqindja e udhëzimeve administrative të miratuara nga institucioni qendror, të
nxjerra dhe të publikuara në gjuhën shqipe dhe serbe.
Të gjeturat – të gjitha projektligjet, rregulloret dhe udhëzimet administrative, të nxjerra dhe/ose të
miratuara gjatë periudhës 2013-2014 nga institucionet qendrore të Kosovës, janë publikuar në gjuhën
shqipe, gjuhën serbe, si dhe në gjuhën angleze.
Sipas nenit 4.5 të Ligjit për përdorimin e gjuhëve, të gjitha dokumentet zyrtare të nxjerra nga
institucionet qendrore të Kosovës, pra projektligjet, rregulloret dhe udhëzimet administrative, duhet
të publikohen dhe të ruhen në gjuhët zyrtare (treguesit 20, 22 dhe 24 ). Përkthimi i këtyre
dokumenteve kryhet nga shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve qendrore përgjegjëse
për to.347
Sipas Gazetës Zyrtare të Kosovës, deri më vitin 2013-2014 si janë hartuar gjithsej 352 projektligje nga
institucionet e Kosovës dhe janë në proces të shqyrtimit nga Kuvendi i Kosovës.348 Të gjitha janë
botuar në gjuhët zyrtare (shqipe dhe serbe), si dhe në gjuhën angleze. Prandaj, disponueshmëria e
projektligjeve është në përputhje të plotë me ligjin.
Më tej, nga 21 institucione, gjatë periudhës që mbulon ky vlerësim, 13349 prej tyre kanë nxjerrë
rregullore dhe 16350 prej tyre kanë nxjerrë udhëzime administrative, të cilat që të gjitha ruhen dhe
janë publikuar në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze.351
Në përputhje me të gjeturat, disponueshmëria në gjuhët zyrtare e projektligjeve, rregulloreve dhe
udhëzimeve administrative është në përputhje të plotë me ligjin. Megjithatë, ueb-faqet e
institucioneve qendrore nuk janë të përditësuara.352 Kështu që instrumentet e monitoruara janë në
dispozicion të plotë vetëm në formë të shtypur dhe përmes Gazetën Zyrtare të Kosovës.
346
Shihni shtojcën 4: Sistemi i vlerësimit të cilësisë së përkthimit me shkrim dhe në të folur. 347
Për më tepër informata, shihni shtojcën 7: Procesi ligjvënës në kuadër të institucioneve të nivelit qendror të Kosovës. 348
Ibid. 349
MAP, MAPL, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MKRS, MMPH, MPB, MPMS, MTI dhe MZHE. 350
MAPL, MASHT, MBPZHR, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI dhe MZHE. 351
Shihni tabelën 10 dhe 11. 352
Shihni kapitullin 4, pjesën 4.6, Treguesi 27.
74
Tabela 10. Numri/përqindja e udhëzimeve administrative të miratuara nga
institucionet qendrore të nxjerra dhe publikuara në gjuhën shqipe dhe serbe
Nr. %
Ministria e Administratës Publike 2 100
Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal 4 100
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë 0 0
Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural 0 0
Ministria e Diasporës 3 100
Ministria e Drejtësisë 2 100
Ministria e Financave 6 100
Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës 8 100
Ministria e Infrastrukturës 4 100
Ministria e Integrimit Evropian 0 0
Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit 0 0
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve 5 100
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor 6 100
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 6 100
Ministria e Punëve të Brendshme 5 100
Ministria e Punëve të Jashtme 0 0
Ministria e Shëndetësisë 0 0
Ministria e Tregtisë dhe Industrisë 15 100
Ministria e Zhvillimit Ekonomik 1 100
Zyra e Kryeministrit N/A N/A
Presidenca e Republikës së Kosovës 0 0
Tabela 11. Numri/përqindja e udhëzimeve administrative të miratuar nga
institucionet qendrore të nxjerra dhe publikuara në gjuhën shqipe dhe serbe
Nr. %
Ministria e Administratës Publike 0 0
Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal 4 100
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë 61 100
Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural 33 100
Ministria e Diasporës 1 100
Ministria e Drejtësisë 22 100
Ministria e Financave 10 100
Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës 1 100
Ministria e Infrastrukturës 17 100
Ministria e Integrimit Evropian 0 0
Ministria e Komuniteteve dhe Kthimit 0 0
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve 1 100
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor 44 100
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 29 100
Ministria e Punëve të Brendshme 37 100
Ministria e Punëve të Jashtme 1 100
Ministria e Shëndetësisë 29 100
Ministria e Tregtisë dhe Industrisë 29 100
Ministria e Zhvillimit Ekonomik 2 100
Zyra e Kryeministrit N/A N/A
Presidenca e Republikës së Kosovës 0 0
75
Cilësia e projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve administrative në gjuhët zyrtare
Treguesi 21 – cilësia e versioneve origjinale dhe atyre të përkthyera të projektligjeve të nxjerra nga
institucioni qendror, pra e versioneve në gjuhën shqipe dhe në gjuhën serbe; zbërthyer sipas: gjuhës
dhe nivelit të cilësisë.
Treguesi 23 – cilësia e versioneve origjinale dhe atyre të përkthyera të rregulloreve të nxjerra nga
institucioni qendror, pra e versioneve në gjuhën shqipe dhe në gjuhën serbe; zbërthyer sipas: gjuhës
dhe nivelit të cilësisë.
Treguesi 25 - cilësia e versioneve origjinale dhe atyre të përkthyera të udhëzimeve administrative të
nxjerra nga institucioni qendror, pra e versioneve në gjuhën shqipe dhe në gjuhën serbe; zbërthyer
sipas: gjuhës dhe nivelit të cilësisë.
Të gjeturat – cilësia e versioneve të përkthyera të projektligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve
administrative të përzgjedhura është vlerësuar të jetë më e ulët se ajo e versioneve origjinale të këtyre
dokumenteve. Në këtë drejtim, përkthimet e bëra nga gjuha shqipe në gjuhën serbe zakonisht janë të
një cilësie shumë të dobët, gjë që krijon paqartësi ligjore. Gjatë vlerësimit (për qëllime të këtij studimi)
nuk janë identifikuar dallime të mëdha sa i përket cilësisë së ligjeve të nxjerra nga organet e ndryshme.
Në pjesën që ka të bëjë me vlerësimin e ofrimit të shërbimeve gjuhësore dhe zbatimit të të drejtave
gjuhësore, është shumë vështirë të përfshihen tregues cilësorë. Treguesit 21, 23 dhe 25 janë zhvilluar
për të vlerësuar cilësinë e versioneve origjinale (në gjuhë shqipe) dhe atyre të përkthyer (në gjuhën
serbe) të 4 projektligjeve, 4 rregulloreve dhe 4 udhëzimeve administrative të pazgjedhura, të cilët janë
nxjerrë nga një mostër prej 12 nga gjithsej 21 institucione qendrore të përfshira në vlerësimi për
qëllim të këtij raporti.353
Për të matur gjendjen përmes këtyre treguesve është zhvilluar një sistem vlerësimi nga një ekspert i
gjuhësisë.354 Në këtë pjesë janë vlerësuar tre faktorë gjuhësorë, sipas një sistemi radhitjeje nga 1 deri
në 3 (1 – ‘e mirë’, 2 – ‘e pranueshme’ dhe 3 – ‘nën standard’):
Kuptimi: kjo i referohet saktësisë apo kuptimit së përkthimit ose mesazhit kryesor nga gjuha burimore (teksti origjinal) në gjuhën e synuar (versioni i përkthyer). Gabimet në kuptim mund të ndryshojnë kuptimin nga teksti burimor në tekstin e synuar.
Forma: këtu vlerësohet vërtetësia e përkthimit ose përkthimi nga gjuha burimore në gjuhën e synuar, përfshirë përdorimin e strukturës së fjalive të gjuhës së synuar, drejtshkrimin dhe shenjat e pikësimit. Gabimet në formë mund të përfshijnë gabime në renditjen e fjalëve, drejtshkrim dhe në shenjat e pikësimit. Për pasojë, ato mund të bëjnë tekstin në gjuhën e synuar të pakuptueshëm.
Përputhshmëria: kjo lidhet me zgjedhjen e leksikut dhe terminologjisë në tekstin e synuar. Terminologjia duhet të përputhet me fushën tematike të përkthimit (p.sh. ligjet, dokumentet ligjore) dhe të përdoret në mënyrë të qëndrueshme.
Përveç kësaj, në mënyrë që të vlerësohet cilësia e versioneve të përkthyera (në gjuhën serbe) të
instrumenteve të përzgjedhura të nivelit qendror, është konsideruar e përshtatshme që të vlerësohet
cilësia e versioneve origjinale (në gjuhën shqipe) të këtyre dokumenteve, pasi që problemet në këtë
pikë mund të ndikojnë në cilësinë e dokumenteve të përkthyera. Përveç kësaj, kategoria e ‘kuptimit’
mund të vlerësohet vetëm relativisht në versionet në gjuhë të ndryshme.
353
Shihni shtojcën 5: Vlerësimi i cilësisë së përkthimit - Lista e Instrumenteve të vlerësuar. 354
Shihni shtojcën 4: Sistemi i vlerësimit të cilësisë së përkthimit me shkrim dhe në të folur.
76
Me rastin e përzgjedhjes së instrumenteve për vlerësim, ishte e domosdoshme që ato të jenë
dokumente të nxjerra nga institucione të ndryshme qendrore. Logjika prapa këtij arsyetimi ishte që të
dilet me të gjetura dhe të propozohen rekomandime që mund të përgjithësohen në një kontekst më
të gjerë, me qëllimin që të jenë sa më të dobishëm.355
Tabela në vijim paraqet vlerësimin e cilësisë së instrumenteve (projektligjeve, rregulloreve dhe
udhëzimeve administrative) të përzgjedhura, në versionet e tyre origjinale (në gjuhën shqipe) dhe të
përkthyera (në gjuhën serbe):
Tabela 12. Cilësia e versioneve origjinale (në gjuhën shqipe) të instrumenteve të vlerësuara që janë nxjerrë nga institucionet qendrore
Projektligjet KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Projektligji për mjekësi ligjore 1 1 1 1
2. Projektligji për Prokurorin e Shtetit 1 1 1 1
3. Projektligji për dërgimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës jashtë vendit
1 1 1 1
4. Projektligji për plotësim-ndryshimin e Ligjit nr. 2003/24 për Sportin
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 1 1 1 1
Rregulloret KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Rregullorja nr. 01 / 2014 mbi kriteret dhe mënyrat e subvencionimit të projekteve të diasporës dhe mërgatës
1 1 1 1
2. Rregullorja nr. 01/2013 mbi shpërndarjen i subvencioneve për organizata joqeveritare
1 1 1 1
3. Rregullorja nr. 01/2014 mbi formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mirëmbajtjes së regjistrit të godinave dhe regjistrit të administratorëve të godinave
1 1 1 1
4. Rregullorja nr. 08 / 2013 mbi mënyrën e themelimit dhe funksionimit sistemit për shkëmbimin e shpejtë të informatave mbi produktet e rrezikshme
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 1 1 1 1
Udhëzimet administrative KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Udhëzimi Administrativ nr. 04/2014 mbi personat e ekspozuar politikisht
1 1 1 1
2. Udhëzimi Administrativ nr. 26/2013 mbi procedurën e humbjes së shtetësisë së Kosovës përmes lirimit nga shtetësia
1 1 1 1
3. Udhëzimi Administrativ nr. 14/2013 për monitorimin dhe inspektimin e subjekteve juridikë/organizatave që ofrojnë shërbime sociale dhe familjare
1 1 1 1
4. Udhëzimi Administrativ nr. 35/2013 i MAShT-it mbi organizimin e provimit përfundimtar profesional
1 2 1 1.3
Mesatarja e përgjithshme 1 1.3 1 1
MESATARJA E PËRGJITHSHME 1 1.1 1 1
1 – e mirë, 2 – e pranueshme, 3 – nën standard
Siç mund të vihet re nga tabela 13, cilësia e gjuhës burimore të instrumenteve të nivelit qendror është
përgjithësisht e mirë.
355
Shihni shtojcën 5: Vlerësimi i cilësisë së përkthimit - Lista e Instrumenteve të vlerësuar.
77
Tabela 13. Cilësia e versioneve të përkthyer (në gjuhën serbe) të instrumenteve të vlerësuara që janë nxjerrë nga institucionet qendrore
Projektligjet KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Projektligji për mjekësi ligjore 1 1 1 1
2. Projektligji për Prokurorin e Shtetit 1 1 1 1
3. Projektligji për dërgimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës jashtë vendit
2 3 1 2
4. Projektligji për plotësim-ndryshimin e Ligjit nr. 2003/24 për Sportin
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 1.3 2 1 1.3
Rregulloret KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Rregullorja nr. 01 / 2014 mbi kriteret dhe mënyrat e subvencionimit të projekteve të diasporës dhe mërgatës
3 3 3 3
2. Rregullorja nr. 01/2013 mbi shpërndarjen i subvencioneve për organizata joqeveritare
3 3 3 3
3. Rregullorja nr. 01/2014 mbi formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mirëmbajtjes së regjistrit të godinave dhe regjistrit të administratorëve të godinave
1 1 1 1
4. Rregullorja nr. 08 / 2013 mbi mënyrën e themelimit dhe funksionimit sistemit për shkëmbimin e shpejtë të informatave mbi produktet e rrezikshme
1 1 1 1
Mesatarja e përgjithshme 2 2 2 2
Udhëzimet administrative KUPTIMI FORMA PËRPUTHSHMËRIA MESATARJA
1. Udhëzimi Administrativ nr. 04/2014 mbi personat e ekspozuar politikisht
2 1 2 1.7
2. Udhëzimi Administrativ nr. 26/2013 në procedurën e humbjes së shtetësisë së Kosovës përmes lirimit nga shtetësia
2 2 2 2
3. Udhëzimi Administrativ nr. 14/2013 për monitorimin dhe inspektimin e subjekteve juridikë/organizatave që ofrojnë shërbime sociale dhe familjare
1 2 1 1.3
4. Udhëzimi Administrativ nr. 35/2013 i MAShT-it mbi organizimin e provimit përfundimtar profesional
3 3 3 3
Mesatarja e përgjithshme 2 2 2 2
MESATARJA E PËRGJITHSHME 1.7 2 1.6 1.7
1 – e mirë, 2 – e pranueshme, 3 – nën standard
Me përjashtim të Projektligjit për dërgimin e Forcës së sigurisë së Kosovës jashtë vendit, i cili përmban
gabime drejtshkrimore dhe gramatikore, siç shihet në tabelën 12, cilësia gjuhësore e projektligjeve
është vlerësuar si e mirë.
Në lidhje me rregulloret, gjysma e tyre janë vlerësuar si të cilësisë së mirë. Eksperti i gjuhësisë i cili ka
kryer vlerësimin, ka deklaruar se dokumentet ishin përkthyer ‘shumë mirë’356 dhe ‘shkëlqyeshëm’.357
Gjysma tjetër e rregulloreve janë vlerësuar si nën standard, gjë që ka bërë që mesatarja e ndërmjetme
të jetë në kategorinë ‘e pranueshme’. Vlerësimi ‘nën standard’ është dhënë për shkak të gjuhës
356
Rregullorja nr. 01 / 2014 për formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mirëmbajtjes së regjistrit të godinave dhe Regjistrin e administratorëve të godinave. 357
Rregullorja nr. 08/2013 mbi Mënyrën e themelimit dhe funksionimit të Sistemit të shkëmbimit të shpejtë të informatave për Produktet e Rrezikshme.
78
përgjithësisht me të meta dhe gabime të shpeshta gramatikore.358 Në këtë kontekst, eksperti i
gjuhësisë ka nënvizuar cilësinë e dobët të versioneve përkatëse të përkthyera.359
Mesatarja e ndërmjetme për udhëzimet administrative ka rezultuar si ‘e pranueshme’. Radhitja më e
ulët në këtë grup është dhënë për Udhëzimin Administrativ nr. 3/2013 të MASHT-it mbi organizimin e
provimit profesional përfundimtar, i cili, për shkak të shumë gabimeve gramatikore, ishte i
pakuptueshëm.360 Në anën tjetër, versioni i përkthyer i Udhëzimit Administrativ nr. 01/2014 për
monitorimin dhe inspektimin e subjekteve juridikë/organizatave që ofrojnë shërbime sociale dhe
familjare është, sipas gjuhëtarit, me cilësi shumë më të mirë se shumica e instrumenteve të nivelit
qendror të përkthyera në gjuhën serbe. Megjithatë, edhe ky tekst përmban gabime të vogla.
Ndërsa është inkurajuese të theksohet se cilësia e përgjithshme e gjuhës burimore të instrumenteve
të nivelit qendror është e mirë, cilësia e dobët e shumë versioneve të tekstit që janë përkthyer nga
gjuha shqipe në gjuhën serbe është brengosëse.361 Sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës (neni
5.1) dhe Ligjit për përdorimin e gjuhëve (neni 2.1), gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhë zyrtare të
Kosovës dhe gëzojnë status të barabartë. Megjithatë, ato faktikisht nuk janë në pozicion të barabartë
me njëra-tjetrën, gjë që rrezikon të drejtat të komuniteteve dhe ndikon negativisht në respektimin e
të drejtave të individëve të cilët i nënshtrohen një akti të veçantë juridik.362
Shenjat e vendosura publikisht, në gjuhët zyrtare
Treguesi 26 – numri/përqindja e shenjave të vendosura publikisht që tregojnë emrin/-at zyrtar/ë të
institucionit qendror në gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës.
Të gjeturat – të gjitha shenjat janë të përkthyera në gjuhën shqipe, gjuhën serbe dhe në gjuhën
angleze.
Neni 4.6 i Ligjit për përdorimin e gjuhëve parasheh që emrat zyrtarë të institucioneve qendrore të
vendosura publikisht të jenë në gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës. Më tej, neni 4.1 garanton
barazinë e gjuhëve zyrtare të Kosovës brenda institucioneve të nivelit qendror të Republikës.
Marrë parasysh rëndësinë e kësaj çështjeje, është zhvilluar treguesi 26 për të monitoruar nëse shenjat
në hyrje të ndërtesave dhe ato brenda ndërtesave të institucioneve publike qendrore363 janë vendosur
publikisht në përputhje me legjislacionin në fuqi.364
Në bazë të të dhënave të mbledhura, shenjat e vendosura në të gjitha institucionet qendrore të
vlerësuara kanë qenë të përkthyera në gjuhën shqipe, gjuhën serbe dhe gjuhën angleze. Megjithatë,
shumica e tyre përmbajnë parregullsi, pra teksti në secilën gjuhë është me format dhe madhësi të
ndryshme nga tjetri version, gjë që bën që gjuha shqipe të jetë mbizotëruese në to.
358
Rregullorja nr. 01/2014 mbi kriteret dhe mënyrat e subvencionimit të Projekteve për diasporën dhe mërgatën, dhe Rregullorja nr. 01/2014 për ndarjen e subvencioneve për Organizata joqeveritare. 359
Rregullorja nr. 01.-2013 mbi ndarjen e subvencioneve për Organizatat joqeveritare. 360
Udhëzimi Administrativ nr. 3/2013 i MAShT-it për Organizimin e provimit përfundimtar profesional. 361
Misioni i OSBE-së në Kosovë, ‘Legjislacioni shumëgjuhësh në Kosovë dhe sfidat e tij’, shkurt 2012, në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/87705?download=true (qasur më 20 janar 2015). 362
Ibid. 363
MAP, MAPL, MASHT, MBPZHR, MD, MeD, MF, MFSK, MI, MIE, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MSH, MTI, MZHE, ZKM dhe PRKS. 364
Ky tregues shërben për monitorimin e shenjave në hyrje dhe të shenjave në hyrjet kryesore të ndërtesave dhe ato në hyrjet kryesore brenda ndërtesave, në të cilat shfaqen emrat zyrtarë të institucioneve publike qendrore të vlerësuara.
79
Faqet zyrtare të internetit
Treguesi 27 – faqja zyrtare e internetit të institucionit përkatës qendror e përkthyer në gjuhët zyrtare
të Republikës së Kosovës; zbërthyer sipas: rubrikave të faqes zyrtare dhe gjuhëve.
Të gjeturat – asnjëra nga faqet zyrtare të internetit të institucioneve qendrore të vlerësuara nuk është
e përkthyer në mënyrë të plotë dhe në dispozicion në gjuhët zyrtare të Kosovës.
E fundit sa i përket kësaj pjese, treguesi 27 është zhvilluar për të vlerësuar nëse faqet zyrtare të
internetit të institucioneve qendrore janë në dispozicion në përputhje me dispozitat e Ligjit për
përdorimin e gjuhëve dhe Udhëzimin Administrativ nr. 03/2011 mbi Faqet zyrtare të internetit të
institucioneve publike. Kështu, çdo person ka të drejtë të pranojë dokumentet publike nga
institucionet e nivelit qendror në cilëndo nga gjuhët zyrtare365 dhe të gjitha “të dhënat zyrtare dhe
dokumentet zyrtare duhet të ruhen dhe nxirren në gjuhët zyrtare.”366 Për më tepër, informatat në
faqet zyrtare duhet të jenë në dispozicion në të gjitha gjuhët zyrtare.367
Në tetor 2014 kur është bërë bërë monitorimi, të gjitha institucionet qendrore të vlerësuara kanë
pasur funksionale faqen zyrtare të internetit.368 Megjithatë, sipas të gjeturave, asnjëra prej tyre nuk
është plotësisht në përputhje me legjislacionin në fuqi.369
Tabela në vijim paraqet të gjeturat kryesore mbi çasjen sa iu përket gjuhëve të faqeve zyrtare të
internetit të institucioneve qendrore të Kosovës, që janë vlerësuar në kuadër të këtij studimi, të ndara
në 5 rubrikat standarde të strukturës së të gjitha këtyre faqeve zyrtare.370
Tabela 14. Faqet zyrtare të internetit të institucioneve qendrore të përkthyera në gjuhët zyrtare të Kosovës
Rubrikat e faqeve të internetit
Nuk janë në dispozicion
371
Pjesërisht të përkthyera
372
Të pa-përkthyera
Plotësisht të përkthyera
Menyja horizontale 4 (19%) 5 (24%) 0 12 (57%)
Menyja vertikale 7 (33%) 5 (24%) 0 9 (43%)
Vendet e lira të punës 2 (10%) 12 (57%) 3 (14%) 4 (19%)
Lajmet 3 (14%) 1 (5%) 4 (19%) 13 (62%)
Shpalljet 6 (29%) 3 (14%) 6 (29%) 6 (29%)
Siç tregon tabela 14, nga 21 faqe zyrtare funksionale, 17373 posedojnë nga një meny horizontale me
opsione, 12374 prej tyre i kanë ato në dispozicion si tërësinë e tyre, si në gjuhën shqipe ashtu edhe në
atë serbe, dhe në pesë (5)375 syresh këto rubrika janë pjesërisht të përkthyera. Në këtë linjë, nga 14
365
Ligji për përdorimin e gjuhëve [nr. 02/L-37], në dispozicion në: http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2006_02-L37_al.pdf (shikuar/qasur më 2 shkurt 2015), neni 4.2. 366
Ibid., neni 4.5. 367
Ministria e Administratës Publike, Udhëzimi Administrativ nr. 03/2011 mbi faqet zyrtare të internetit të Institucioneve publike, 2011, Neni 9, Në dispozicion në http://mafq.rks-gov.net/getattachment/36ff6b57-8ffc-473d-9d8d-2b02aecc29d5/UDHEZIMI-ADMINISTRATIV-NR-03-2011-PER-UEB-FAQET-E.aspx (shikuar/qasur më 4 shkurt 2015). 368
Shihni ueb-portalin e Qeverisë së Kosovës: https://www.rks-gov.net/en-us/vegeza/Pages/InstitucioneteKosoves.aspx. 369
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.6, Hyrje. 370
Faqet zyrtare të internetit të të gjitha 21 institucioneve qendrore i kanë këto pjesë të përbashkëta, gjë që i bën të përshtatshme si objekt studimi. 371
‘Nuk është në dispozicion’ tregon se pjesa përkatëse nuk gjendet në ueb-faqe. 372
Pjesët ‘e përkthyera pjesërisht’ nuk janë në përputhje me Ligjin për përdorimin e gjuhëve. Pjesët që bien në kuadër të kësaj kategorie përmbajnë një ose disa probleme, përfshirë përditësimin jo të rregullt, boshllëqe në përmbajtje dhe/ose cilësi joadekuate të përkthimit. 373
MBPZHR, MKK dhe ZKM. 374
MF, MPB, MSH, MTI, MZHE dhe PRKS. 375
MAP, MFSK, MI, MMPH dhe MPJ.
80
faqet zyrtare të internetit376 të cilat përmbajnë menytë vertikale me opsione, nëntë (9)377 janë në
dispozicion në gjuhën shqipe dhe në gjuhën serbe, nga të cilat gjashtë (6)378 përmbajnë boshllëqe
informatash dhe në pesë (5)379 prej tyre, ky meny është pjesërisht i përkthyer. Sa i përket rubrikës së
vendeve të lira të punës, ajo është e përkthyer plotësisht vetëm në katër (4)380 faqe zyrtare të
internetit, në 12381 prej tyre janë pjesërisht të përkthyer, tri (3)382 nuk janë të përkthyer fare dhe në dy
(2)383 nuk përmbajnë fare rubrikë të vendeve të lira të punës. Lidhur me rubrikën e faqeve zyrtare të
internetit, për publikimin e lajmeve dhe komunikatave për shtyp, ato janë të përkthyera në tërësi në
të dy gjuhët zyrtare në 13384 prej tyre, shtatë (7)385 prej të cilave nuk janë të qëndrueshme. Përveç
kësaj, tri (3)386 faqe të internetit nuk llogariten sa i përket kësaj rubrike, katër *4)387 të tilla nuk e kanë
të përkthyer këtë rubrikë, dhe në një (1)388 prej tyre është i përkthyer pjesërisht. E fundit sa i përket
kësaj, në gjashtë (6)389 faqe zyrtare të internetit mungojnë rubrikat e njoftimeve, në gjashtë (6)390 të
tjera kjo rubrikë është plotësisht e përkthyer, në gjashtë (6)391 prej tyre nuk janë të përkthyera dhe në
tri (3)392 të tjera këto rubrika nuk janë të kompletuara.
Marrë parasysh se faqet zyrtare të internetit të Qeverisë së Kosovës duhet të shërbejnë si porta për
rritjen e nivelit të mundësive të punësimit për komunitetet pakicë dhe për të përmirësuar
transparencën e organeve të saj, është inkurajuese të theksohet se mbi gjysma e rubrikave të lajmeve
dhe menyve horizontale me opsione janë në dispozicion në të dy gjuhët zyrtare. Megjithatë, në të dy
gjuhët zyrtare ka hapësirë të dukshme për përmirësime për të siguruar disponueshmëri dhe qasje të
barabartë në informata të publikuara në internet.
376
7 prej tyre nuk e përmbajnë këtë pjesë/rubrikë, të cilat u përkasin këtyre institucioneve: MD, MFSK, MIE, MKRS, MMPH, MPJ dhe PRKS. 377
MASHT, MAPL, MBPZHR, MF, MKK, MSH, MTI, MZHE dhe ZKM. 378
MAPL, MASHT, MBPZHR, MF, MKK dhe ZKM. 379
MAP, MeD, MI, MPB dhe MPMS. 380
4 prej tyre nuk përmbajnë këtë pjesë/rubrikë, të cilat u përkasin këtyre institucioneve: MASHT, MFSK, MZHE dhe PRKS. 381
MD, MI dhe MSH. 382
MI, MIE, MMPH dhe MSH. 383
MBPZHR, MTI. 384
MAP, MAPL, MASHT, MD, MFSK, MKK, MKRS, MPB, MPJ, MPMS, MZHE, ZKM, PRKS. 385
MAPL, MD, MFSK, MKK, MPB, MPJ dhe MZHE. 386
MBPZHR, MF, MTI. 387
MAP, MAPL, MeD, MF, MFSK, MKK, MKRS, MMPH, MPB, MPJ, MPMS, MTI, ZKM. 388
MeD. 389
MAPL, MD, MeD, MKRS, MSH, MTI. 390
MFSK, MI, MIE, MPMS, MZHE, PRKS. 391
MAP, MBPZHR, MF, MMPH, MPJ. 392
MKK, MPB, PRKS.
81
5. PËRFUNDIME
Qëllimi i këtij studimi është analizimi i respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në punën e
institucioneve publike komunale dhe atyre qendrore në Kosovë.393 Për të bërë këtë, janë zhvilluar dy
grupe treguesish dhe pyetësorët përkatës, gjë që është plotësuar me vizita në terren, intervista,
konsultime dhe punëtori. Kjo me qëllimin për të ofruar një pasqyrë gjithëpërfshirëse të gjendjes në
Kosovë, sa u përket të drejtave gjuhësore, për të identifikuar sfidat dhe për të dalë me rekomandime
për adresimin e tyre.
Në mesin e të gjeturave kryesore është se, kapacitetet njerëzore të shërbimeve të brendshme
gjuhësore të institucioneve komunale dhe qendrore të vlerësuara, duket të jenë të pamjaftueshme394
krahasuar me nivelin e lartë të ngarkesës së punës dhe kohën në dispozicion.395 Me disa përjashtime
të vogla, shërbimet e brendshme gjuhësore të institucioneve kanë nga një (1) deri në dy (2) nëpunës
civilë që ofrojnë mbështetje me përkthim me shkrim e në të folur dhe/ose lekturim. Më tej, nuk ka
afate kohore të përcaktuar dhe ka tendencë që ato të bazohen në urgjencën e detyrave të dhëna,
pavarësisht ngarkesës së punës. Si rezultat i kësaj, numri i faqeve që duhet përkthyer nga një
profesionist brenda një dite (gjithsej mesatarisht 10 faqe në të dyja nivelet) është bazuar në atë që
përcaktojnë praktikat e mira ndërkombëtare, shumë i lartë dhe jorealist, posaçërisht marrë parasysh
faktin se profesionistët në fjalë merren me një larmi të gjerë llojesh të dokumenteve. Këto dokumente
përmbajnë tërësi krejt të ndryshme e të dallueshme terminologjie teknike dhe shërbejnë për qëllime
shumë të ndryshme, përkatësisht vendeve të lira pune, procesverbale zyrtare ose njoftime për shtyp,
si dhe përfshirë dokumentet të cilat bëhen ligjërisht detyruese pas miratimin e tyre, si projektligjet,
rregulloret dhe udhëzimet administrative. Në këtë kontekst, është me rëndësi të theksohet se,
ndonëse përkthimi me shkrim, lekturimi dhe përkthimi në të folur kërkojnë grupe të ndryshme
shkathtësish dhe përgatitjesh, nuk ekziston një ndarje e qartë mes këtyre roleve. Më tej, shumicës së
shërbimeve gjuhësore brenda institucioneve iu mungon organizimi, struktura, mandati i qartë, si dhe
financimi adekuat.396
Lidhur me profilin dhe kualifikimet e profesionistëve gjuhësorë të cilët kanë ofruar të dhëna përmes
pyetësorëve, duhet theksuar se shumicës së institucioneve të vlerësuara iu mungojnë politikat e
kompletuara të punësimit të cilat do të bazoheshin në kritere kyçe, përkatësisht kualifikimet
akademike, njohja e gjuhëve dhe përvoja e punës. Përveç kësaj, gjithashtu është raportuar se ka
vështirësi në punësimin e profesionistëve të kualifikuar.397
Një tjetër aspekt kyç i të gjeturave është se, ndonëse gjuha serbe është njëra nga gjuhët zyrtare në
Kosovë, dhe se gjuha boshnjake dhe gjuha turke gëzojnë statusin e gjuhëve zyrtare dhe/ose gjuhëve
në përdorim zyrtar në disa komuna, në institucionet komunale nuk ka asnjë të punësuar që ofron
shërbime të përkthimit me shkrim ose në të folur e që e ka gjuhën serbe gjuhë amtare., Individët që i
kanë gjuhën boshnjake dhe gjuhën turke gjuhë amtare janë të nën-përfaqësuar dhe vetëm në njërin
nga institucionet qendrore të vlerësuara gjuha serbe është e përfaqësuar si gjuhë amtare. Prandaj,
shumica e profesionistëve gjuhësorë të cilët kanë ofruar të dhëna përmes pyetësorëve e kanë gjuhën
shqipe si gjuhë amtare dhe përkundër faktit se shumica e kanë gjuhën serbe si gjuhë të parë të huaj,
393
Shihni kapitullin 3, Hyrje; Kapitullin 4, Hyrje; 394
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2; Kapitullin 4, pjesën 4.2; 395
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.3; Kapitullin 4, pjesën 4.3; 396
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.4; Kapitullin 4, pjesën 3.4; 397
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2; Kapitullin 4, pjesën 4.2.
82
ky faktor gjithsesi se mund të sjellë cilësi më të ulët të përkthimit. Më tej, disa nga shërbimet e
brendshme gjuhësore të institucioneve ofrojnë vetëm mbështetje me lekturim në gjuhën shqipe.398
Rreth një e katërta e profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve
komunale kanë përfunduar studime universitare në gjuhë (kryesisht në gjuhën shqipe, boshnjake dhe
atë turke) dhe gjysma e profesionistëve të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucioneve
qendrore kanë përfunduar studimet universitare në gjuhë (vetëm në gjuhën shqipe). Aktualisht në
Kosovë nuk ekziston një program studimesh universitare në studime të përkthimit në asnjërën nga
gjuhët e institucioneve dhe asnjë program i tillë në gjuhën serbe, si dhe as mundësi për të mësuar të
dyja gjuhët zyrtare gjatë shkollimit fillor apo të mesëm, pavarësisht sistemit shumëgjuhësh të
Kosovës.399
Në përputhje me të dhënat e vlerësuara, vetëm një numër i vogël mjetesh kompjuterike për përkthim
janë në dispozicion të profesionistëve gjuhësorë. Përveç kësaj, gjatë viteve 2013-2014 nuk iu është
ofruar asnjë trajnim për ngritjen e kapaciteteve. Marrë parasysh kontekstin e përshkruar dhe nevojën
për përmirësime sa i përket cilësisë dhe efikasitetit, kjo fundit është diçka që do të duhej marrë në
konsideratë si me vlerë.400 Një konstatim pozitiv është se shumica e profesionistëve të shërbimeve të
brendshme gjuhësore të institucioneve publike të vlerësuara kanë deklaruar se kanë disa vite përvoje
pune në fushën e përkthimit me shkrim, lekturimit dhe përkthimit në të folur (9.5 në mesin e
profesionistëve të nivelit komunal dhe 12 në mesin e atyre të nivelit qendror).401
Lidhur me cilësinë e përkthimit, siç ka treguar vlerësimi i cilësisë gjuhësore të një mostre
instrumentesh, 9 të nivelit komunal dhe 12 të atij qendror, të gjitha versionet e këtyre dokumenteve
të përkthyera në gjuhën serbe dhe gjuhën turke janë radhitur më dobët se versionet origjinale në
gjuhën shqipe. Notat e dhëna për kategoritë e identifikuara (‘kuptimin’, ‘formën’ dhe
‘përputhshmërinë’) janë kryesisht si ‘e mirë’ (niveli 1) për instrumentet në versionin origjinal – në
gjuhën shqipe, ndërsa versionet në gjuhën serbe dhe gjuhën turke shpesh janë notuar në kategorinë ‘i
pranueshëm’ (niveli 2) dhe në disa raste ‘nën standard’ (niveli 3). Në këtë kontekst, disa përkthime
janë konsideruar se nuk janë plotësisht të kuptueshme për lexuesin. Nuk janë identifikuar dallime të
mëdha sa i përket përdorimit të gjuhës në kuadër të organeve të ndryshme që kanë nxjerrë
dokumentet përkatëse të vlerësuara në kuadër të këtij ushtrimi.402
Në një tjetër aspekt, diçka që gjithashtu është theksuar, me një masë të caktuar brenge, është rritja e
vazhdueshme e një-gjuhësisë në mesin e shërbyesve civilë të punësuar në institucionet e
vlerësuara.403 Kjo, së bashku me faktin se faqet zyrtare të internetit të institucioneve qendrore dhe
komunale janë të përkthyera pjesërisht dhe jo të përditësuara, se në mesin e atyre që kanë ofruar të
dhëna përmes pyetësorëve të shpërndarë mungon vetëdija dhe të kuptuarit e qartë të kornizës ligjore
në fuqi, fakti se janë shpërfytyruar dhe/ose shkatërruar një numër i konsiderueshëm i shenjave
rrugore dhe i kufijve administrativë mes komunave; si dhe mungesa e konsistencës së shenjave të disa
institucioneve, tregojnë se ka ende vend për përmirësime në zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve
në Kosovë.404
398
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2; Kapitullin 4, pjesën 4.2. 399
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2; Kapitullin 4, pjesën 4.2. 400
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.2; Kapitullin 4, pjesën 4.2. 401
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.3; Kapitullin 4, pjesën 4.3. 402
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.6; Kapitullin 4, pjesën 4.6. 403
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.1; Kapitullin 4, pjesën 4.1. 404
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.6; Kapitullin 4, pjesën 4.6.
83
Përfundimisht, ndonëse nevojiten informata shtesë405 dhe analiza të mëtejshme rreth disa prej
aspekteve të ngritura, duket e përshtatshme të ritheksohet se ky monitorim dhe vlerësim (MV) ka
ofruar një pasqyrë të qartë dhe gjithëpërfshirëse të fushës së analizuar. Ky studim identifikon
mangësitë në procesin e zbatimit të ligjit dhe ofron rekomandime për adresimin e tyre, pasi që në të
identifikohen mangësitë dhe si përfundim, ofrohen rekomandime konkrete për t’i kapërcyer ato.
Prandaj është thelbësore që të vazhdohet të punohet në këso lloj studimesh dhe të zgjerohet fokusi i
tyre, me synimin për të forcuar respektimin e ligjeve në Kosovë dhe në rastin konkret, përmirësimin e
gëzimit të të drejtave gjuhësore në Kosovë.
405
Shihni kapitullin 3, pjesën 3.5; Kapitullin 4, pjesën 4.5.
84
6. REKOMANDIME
Rekomandime të përgjithshme
Të vlerësohet nevoja për rritjen e numrit të profesionistëve të shërbimeve të brendshme
gjuhësore në institucionet publike komunale dhe qendrore, të vendosen afate kohore të
përshtatshme për kryerjen e punës dhe të vendosen kritere të qarta të punësimit të cilat do t’i
jepnin prioritet njohjes së gjuhëve dhe përgatitjeve të duhura akademike e profesionale, duke
pasur parasysh nivelin e ngarkesës së punës dhe cilësinë e rezultateve;
Të sigurohet vendosja e një strukture dhe mandati të qartë të shërbimeve të brendshme
gjuhësore të institucioneve;
Të rritet roli dhe rëndësia e anëtarëve të Rrjetit të politikave për gjuhët, me qëllimin për të
përmirësuar efikasitetin e monitorimit dhe kanalet e komunikimit të krijuar ndërmjet
institucioneve publike dhe ZKGJ-së;
Të sigurohet që faqet zyrtare të internetit të institucioneve publike të përditësohen, si në
aspektin e përmbajtjes ashtu edhe të gjuhëve në të cilat janë në dispozicion të dhënat, në
përputhje me legjislacionin ekzistues;
Të ofrohen stimuj për të lehtësuar rekrutimin e profesionistëve të kualifikuar të gjuhëve,
përfshirë kompensimin adekuat dhe kushtet e përshtatshme për punë;
T’u ofrohen më tepër trajnime për gjuhë shërbyesve civilë të punësuar dhe të përmirësohet
përfaqësimi i komuniteteve jo-shumicë në kuadër të stafit të nëpunësve civilë, me qëllimin për
të parandaluar një-gjuhësinë që është në mbizotërim e sipër në institucione;
Të sigurohet, kur të jetë e mundur, që detyrat e përkthimit me shkrim dhe në të folur të
ndahen dhe të riorganizohen, bazuar në tërësi të ndryshme shkathtësish që kërkohen për këto
role të ndryshme dhe profesionistët e punësuar të përkthejnë me shkrim dhe/ose në të folur
nga gjuha/-ët tjetër/-ra në gjuhën e tyre amtare;
Në konsultim me profesionistët, të organizohen programe të bazuara në nevoja, për ngritjen e
kapaciteteve të profesionistëve në fushat përkatëse, me fokus në përmirësimin e të kuptuarit
të kornizës ligjore brenda së cilës punojnë dhe t’u ofrohen atyre mjete adekuate dhe të
specializuara praktike për përmirësimin e cilësisë dhe efikasitetit të punës;
Të punohet drejt krijimit të një sistemi për certifikimin e përkthyesve me shkrim dhe në të
folur (interpretëve); Të ofrohet mbështetje në themelimin e Departamentit për përkthim me
shkrim dhe në të folur në kuadër të Universiteteve Publike.
Të futen në përdorim dhe/ose të forcohen praktikat e brendshme të mbledhjes së të dhënave,
të zbërthyera sipas gjuhëve dhe kritereve të tjera relevante, përfshirë kërkesat për përkthim
në të folur, të dokumenteve, rezultatet e punës dhe të dhënat rreth shpenzimeve;
Të shqyrtohet mundësia e përdorimit në mënyrë sistematike dhe gjithëpërfshirëse të
treguesve si mjet për monitorimin dhe vlerësimin (MV), zbatimit të obligimeve sa u përket
gjuhëve dhe detyrimeve të tjera nga institucionet publike të Kosovës;
Të përmirësohet vetëdijesimi i publikut në mesin e komuniteteve dhe më gjerë, duke i
informuar lidhur me kornizën ligjore dhe institucionale në fuqi, përfshirë mandatin ZKGJ-së
dhe mekanizmave të paraparë për të punuar në respektimin e ligjit. Të shfrytëzohen këto
mekanizma, për të identifikuar mangësitë kyçe dhe për bërë përmirësime nga vetë
institucionet përkatëse.
85
Për institucionet komunale
Të sigurohet ndarja e buxhetit për ofrimin e shërbimeve gjuhësore dhe të analizohet
arsyeshmëria ekonomike, në raport me efikasitetin dhe koston e kontraktimit të shërbimeve
gjuhësore në sektorin privat;
Të sigurohet punësimi i personave që e kanë gjuhën serbe gjuhë amtare në kuadër të
shërbimeve gjuhësore që ofrohen brenda institucioneve dhe të rritet numri i atyre që i kanë
gjuhën boshnjake dhe gjuhën turke gjuhë amtare, veçanërisht në ato komuna ku këto gjuhë
janë gjuhë zyrtare dhe/ose gjuhë në përdorim zyrtar;
Të monitorohet dhe garantohet vendosja e shenjave rrugore dhe në kufijtë administrativë
ndërmjet komunave në të gjitha gjuhët zyrtare, dhe të ndërmerren me kohë masa ndaj
dëmtimit të tyre;
Të sigurohet që të gjitha shenjat dhe njoftimet në institucionet komunale që vihen publikisht
të jenë në të gjitha gjuhët zyrtare, ashtu siç kërkohet me Ligjin për përdorimin e gjuhëve;
Komunat Leposaviq, Mitrovicë Veriore dhe Zveçan të caktojnë nga një zyrtar si person kontakti
për t’i përfaqësuar ato në kuadër të Rrjetit për politikat gjuhësore, siç parashihet me nenin 15
të Rregullores nr. 07/2012 dhe të përmirësohet zbatimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve, në
nivelin komunal, me qëllimin për të përmirësuar efikasitetin e monitorimit dhe për të
shfrytëzuar kanalet e vendosura të komunikimit ndërmjet institucioneve publike dhe ZKGJ-së.
Për institucionet qendrore
Të rritet buxheti i ndarë për ofrimin e shërbimeve të brendshme gjuhësore nga institucionet
qendrore dhe të analizohet arsyeshmëria ekonomike , e kontraktimit të shërbimeve gjuhësore
në sektorin privat në raport me efikasitetin dhe koston;
Të sigurohet përfaqësim më i barabartë etnik dhe në aspektin e gjuhëve amtare në mesin e
profesionistëve të punësuar në kuadër të shërbimeve të brendshme gjuhësore, në përputhje
me nevojat për përkthim me shkrim dhe në të folur, siç parashihet me Ligjin për përdorimin e
gjuhëve.
Për Ministrinë e Administrimit të Pushtetit Lokal
T’u ofrohen komunave udhëzime dhe të monitorohen ato në drejtim të përmbushjes së
obligimeve të tyre në përputhje me Ligjin për përdorimin e gjuhëve.
Për Ministrinë e Administratës Publike
Të ofrohen udhëzime dhe të monitorohet respektimi i Udhëzimit Administrativ nr. 03/2011
mbi faqet zyrtare të internetit të institucioneve publike.
Për komunitetin ndërkombëtar
Të vazhdohet me mbështetjen edhe promovimin e respektimit të Ligjit për përdorimin e
gjuhëve nga të gjitha institucionet publike në Kosovë, përmes Zyrës së Komisionerit për
gjuhët.
86
SHTOJCAT
Shtojca 1. Ligji për përdorimin e gjuhëve – nenet e monitoruar
Nenet e Ligjit nr. 02/L-37 për përdorimin e gjuhëve – Parimet e përgjithshme
Neni 1
1.1. Qëllimi i këtij ligji është që të sigurojë:
i. Përdorimin e gjuhëve zyrtare, si dhe të gjuhëve të komuniteteve, gjuha amtare e të cilave nuk është gjuhë zyrtare në institucionet e Kosovës, në
ndërmarrje dhe organizata të tjera që realizojnë funksione dhe shërbime publike;
ii. Status të barabartë të gjuhës shqipe dhe serbe si gjuhë zyrtare në Kosovë, të drejta të barabarta sa i përket përdorimit të tyre në të gjitha institucionet e
Kosovës;
iii. Të drejtën e të gjitha komuniteteve të Kosovës për të ruajtur, mbrojtur dhe promovuar identitetin e tyre gjuhësor;
iv. Karakterin shumë gjuhësor të shoqërisë kosovare, që paraqet vlerat e saj unike shpirtërore, intelektuale, historike dhe kulturore.
Neni 2
2.1 Gjuha shqipe dhe gjuha serbe dhe alfabetet e tyre janë gjuhë zyrtare në Kosovë dhe kanë status të barabartë në institucionet e Kosovës.
2.2 Të gjithë personat kanë të drejta të barabarta në lidhje me përdorimin e gjuhëve zyrtare në institucionet e Kosovës.
Nenet e Ligjit nr. 02/L-37 për përdorimin e gjuhëve që lidhen me obligimet në nivelin komunal në Kosovë në raport me të drejtat gjuhësore
Neni 1
1.2. Në nivelin komunal, gjuhët e tjera të bashkësive, si gjuha turke, boshnjake dhe rome, do të jenë gjuhë në përdorim zyrtar, sipas kushteve të
përcaktuara me këtë ligj.
Neni 2
2.3. Në komunat e banuara nga një bashkësi, gjuha amtare e të cilës nuk është gjuhë zyrtare dhe e cila përbën sё paku 5 përqind të popullsisë së
përgjithshme të asaj komune, gjuha e asaj bashkësie do tё ketë statusin e gjuhës zyrtare në atё komunë dhe do përdoret barabartë me gjuhët zyrtare.
Pavarësisht kësaj që u tha më lartë, nё mёnyrё të veçantë, nё komunën e Prizrenit gjuha Turke do tё ketë statusin e gjuhës zyrtare.
2.4. Në ato komuna ku jeton një bashkësi, gjuha amtare e së cilës nuk është njëra nga gjuhët zyrtare në Kosovë dhe e cila përfaqëson më shumë se tre (3)
përqind të popullatës së përgjithshme të komunës, gjuha e asaj bashkësie do të ketë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në atë komunë dhe do të jetë në
përdorim të barabartë në pajtim me dispozitat e përcaktuara në nenin 8 të këtij ligji. Përveç kësaj, një bashkësi, gjuha e së cilës me traditë është folur në
87
një komunë, do të ketë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në atë komunë. Lidhur me këtë çështje, komunat do të miratojnë rregullore të hollësishme
brenda 6 muajve pas hyrjes së këtij ligji në fuqi, në pajtim me nenin 35 të këtij ligji.
Neni 7
7.1. Në institucionet komunale zbatohet barazia e gjuhëve zyrtare të komunës.
7.2. Çdo person ka të drejtë të komunikojë dhe të pranojë shërbimet e mundshme dhe dokumentet publike nga institucionet komunale dhe nga zyrtarët në
cilëndo gjuhë zyrtare. Çdo organ përfaqësues dhe ekzekutiv komunal ka për detyrë të sigurojë se çdo person mund të komunikojë dhe të pranojë shërbimet
në dispozicion dhe dokumentet publike nga çdo institucion dhe organ komunal ne cilëndo gjuhë zyrtare.
7.3. Gjuhët zyrtare përdoren në baza të barabarta në takimet dhe në punën e organeve përfaqësuese dhe ekzekutive komunale. Institucionet komunale do
të mundësojnë përkthimin nga një gjuhë zyrtare në tjetrën, nëse kjo kërkohet, në takimet e këtyre organeve përfaqësuese dhe ekzekutive komunale, po
ashtu edhe në takimet publike të organizuara nga komuna.
7.4. Shënimet e takimeve dhe shënimet zyrtare të organeve përfaqësuese dhe ekzekutive komunale, regjistrat publikë dhe dokumente të tjera zyrtare,
mbahen dhe lëshohen në të gjitha gjuhët zyrtare të komunës.
7.5. Institucionet komunale duhet të sigurojnë që mjedisi i tyre i punës të kontribuojë në përdorimin efektiv të gjuhëve zyrtare si dhe të mundësojë
përdorimin e cilësdo gjuhë zyrtare nga zyrtarët dhe punëtorët e tyre.
7.6. Rregulloret dhe aktet plotësuese të miratuara nga institucionet komunale nxirren dhe publikohen në gjuhët zyrtare të komunës. Versionet në gjuhët
zyrtare janë të barasvlershme.
Neni 8
8.1. Në komunat, personat të cilët iu takojnë komuniteteve, gjuha e të cilëve është në përdorim zyrtar, në pajtueshmëri me nenin 2.4, kanë të drejtën të
paraqesin të gjitha kërkesat dhe dokumentet në formë të shkruar apo gojore si dhe të pranojnë përgjigjet në gjuhën e tyre nga institucionet dhe nga
zyrtarët komunalë, nëse ata kërkojnë kështu.
8.2. Çdo organ përfaqësues dhe ekzekutiv komunal ka për detyrë të sigurojë që personat e tillë të mund të paraqesin kërkesat dhe dokumentet në formë të
shkruar apo gojore si dhe të marrin përgjigjet në gjuhën e tyre.
8.3. Rregulloret komunale si dhe aktet ndihmëse duhet të nxirren dhe të publikohen në gjuhët e komuniteteve të tilla, nëse atë e kërkojnë.
8.4. Në punën dhe në takimet e organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre, si dhe në takimet publike të organizuara nga komuna, anëtarët
e të cilave iu takojnë komuniteteve, gjuha amtare e të cilave nuk është gjuhë zyrtare, kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre në punë dhe në takimet e
organeve përfaqësuese të komunës, dhe komiteteve të tyre si dhe në takimet publike të organizuara nga komuna. Mjetet duhet të sigurohen për të
mundësuar përkthimin nga dhe në gjuhën e anëtarit, nëse kërkohet një shërbim i tillë. Çdo dokument i dorëzuar nga anëtari i tillë përkthehet në gjuhët
zyrtare.
88
Neni 9
9.1. Emrat zyrtarë të institucioneve dhe të organeve komunale paraqiten në gjuhët zyrtare dhe në gjuhët që kanë statusin e gjuhës zyrtare sipas nenit 2.3.
9.2. Shenjat zyrtare që shënojnë apo përfshijnë emrat e komunave, fshatrave, rrugëve, rrugicave dhe të vendeve të tjera publike, paraqiten në gjuhët
zyrtare dhe në gjuhët e komuniteteve, gjuha e të cilave ka statusin e gjuhës zyrtare në komunë, në pajtueshmëri me nenin 2.3.
Neni 10
Ministria për Administrim të Qeverisjes Lokale nxjerr udhëzim administrativ, që përcakton procedurat sipas të cilave komunitetet mund të shprehin
kërkesat e tyre në pajtueshmëri me nenet 8.1, 8.2, 8.3 dhe 9.1 të këtij ligji 90 ditë pas shpalljes së këtij ligji.
Neni 35
Institucionet e Kosovës janë të obliguara që në aktet e tyre të miratojnë rregullore të hollësishme për përdorimin e gjuhëve, në pajtueshmëri me këtë ligj.
Nenet e Ligjit nr. 02/L-37 për përdorimin e gjuhëve që lidhen me obligimet në nivelin qendror në Kosovë në raport me të drejtat gjuhësore
Neni 4
4.1. Në institucionet qendrore të Kosovës zbatohet barazia e gjuhëve zyrtare.
4.2. Çdo person ka të drejtë të komunikojë dhe të pranojë shërbimet në dispozicion dhe dokumentet publike nga institucionet qendrore të Kosovës në
cilëndo gjuhë zyrtare. Të gjitha institucionet qendrore kanë për detyrë të sigurojnë që çdo person mund të komunikojë dhe mund të pranojë shërbimet në
dispozicion dhe dokumentet publike nga organet dhe institucionet e tyre në cilëndo gjuhë zyrtare.
4.3. Gjuhët zyrtare përdoren në baza të barabarta në takime dhe në punën e institucioneve qendrore. Institucionet qendrore do të mundësojnë përkthimin
nga një gjuhë zyrtare në tjetrën, nëse kërkohet një përkthim i tillë, për takimet e institucioneve qendrore, si dhe në takimet publike të organizuara nga këto
institucione.
4.4. Anëtarët e Qeverisë, gjuha amtare e të cilëve nuk është gjuhë zyrtare, kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre amtare në takimet e institucioneve
qendrore dhe në takimet publike të organizuara nga këto institucione. Nëse kërkohet, institucionet qendrore sigurojnë përkthimin.
4.5. Shënimet dhe dokumentet zyrtare do të mbahen dhe nxirren në gjuhët zyrtare.
4.6. Emrat zyrtarë të institucioneve qendrore paraqiten në gjuhët zyrtare si dhe në gjuhët zyrtare të komunës.
4.7. Institucionet qendrore duhet të sigurojnë që mjedisi i tyre i punës të kontribuojë në përdorimin efektiv të gjuhëve zyrtare si dhe të mundësojë
përdorimin e cilësdo gjuhë zyrtare nga zyrtarët dhe punëtorët e tyre.
89
Shtojca 2. Matrica e treguesve – niveli komunal
Monitorimi & Vlerësimi i respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në punën e institucioneve të nivelit komunal (nenet 1-2, 7-10, 35) –
Korniza kohore: Të gjithë treguesit i referohen periudhës mes janarit 2013 dhe qershorit/korrikut 2014
Treguesi Përkufizimi Ndarja Arsyeja Burimet e verifikimit Kategoria
A. Të përgjithshme
1. Përfaqësimi i gjuhëve në Komunë
(neni 1- 2, 7, 8)
Përqindja e përfaqësimit të çdo gjuhe në komunë, sipas gjuhës
amtare të popullatës së komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Gjuhës.
Ky tregues mund të ndihmojë në vlerësimin e përgjegjësive gjuhësore dhe nevojës për shërbime gjuhësore të institucioneve komunale të komunës përkatëse (posaçërisht për shërbime të përkthimit në të folur, si dhe përfaqësimin gjuhësor në mesin e shërbyesve civilë komunalë) duke ofruar një pasqyrë të përfaqësimit të çdo gjuhe në Komunë.
- Të dhënat nga regjistrimi i popullatës dhe regjistri civil.
FORMULA
- Numri i përgjithshëm i popullatës në komunën në fjalë (T);
- Numri i popullatës sipas gjuhëve amtare (A, B, C, D, E);
- Kalkulimi i përqindjes për çdo grup: (A, B, C, D, E) / T * 100 = X %
- Strukturore - Sasior
2. Përfaqësimi gjuhësor në institucionet publike
të Komunës
(neni 1-2, 7, 8)
Përqindja e secilës gjuhë të përfaqësuar në kuadër të institucioneve të komunës
përkatëse, sipas gjuhës amtare të nëpunësve të punësuar komunalë.
Ndarë sipas:
Komunës;
Gjuhës;
Departamentit;
Rolit.
Ky tregues mund të ndihmojë në vlerësimin e nevojës për shërbime gjuhësore në institucione komunale (posaçërisht për shërbime të përkthimit gojor/interpretimit), duke ofruar një pasqyrë të përfaqësimit të çdo gjuhe në kuadër të institucioneve të nivelit lokal në Komunë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal në komunën përkatëse (Drejtorinë e Administratës) FORMULA
- Numri i përgjithshëm i zyrtarëve komunalë që punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (T);
- Numri i nëpunësve civilë komunalë që punojnë në komunë, sipas gjuhës amtare (A, B, C, D, E);
- Llogarit përqindjen për secilin grup:
- I procesit - Sasior
90
(A, B, C, D, E) / T * 100 = X %
3. Rregulloret komunale mbi përdorimin e
gjuhëve
(neni 2.4, 35)
Ekzistimi i një rregulloreje mbi përdorimin e gjuhëve në pajtim me
dispozitat komunale të Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve.
Ndarë sipas:
Komunës.
Si tregues strukturor, ky është parakusht i rëndësishëm për zbatimin e Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse, por megjithatë jep vetëm informata për instrumentet dhe rregullat në fuqi dhe duhet lexuar së bashku me tregues të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse(Drejtoria e Administratës)
- Strukturore - Cilësor
B. Mekanizmat dhe veglat / Burimet dhe kapacitetet njerëzore
4. Njësia për shërbime gjuhësore në Komunë
(nenet 1-2, 7-10)
Ekzistimi i një njësie brenda Komunës e cila është përgjegjëse për
ofrimin e shërbimeve gjuhësore (shërbime interpretimi, përkthimi
dhe lekturimi) institucioneve të nivelit komunal, në gjuhët zyrtare dhe gjuhët në përdorim zyrtar në
Komunë.
Ndarë sipas:
Komunës.
Si tregues strukturor, ky është parakusht i rëndësishëm për zbatimin e Ligjit për Përdorimin e Gjuhëve në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse, por megjithatë jep vetëm informacion për strukturat ekzistuese dhe duhet lexuar së bashku me tregues të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Struktura organizative, pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtoria e Administratës).
- Strukturor - Cilësor
5. Numri i profesionistëve që ofrojnë shërbime
gjuhësore të brendshme në Komunë
(nenet 1 - 2, 7-10)
Numri i profesionistëve të brendshëm që u ofrojnë shërbime
(të përkthimit në të folur, me shkrim dhe lekturimit) institucioneve të
nivelit komunal të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Rolit profesional: interpretit, përkthyesit, lektorit;
Gjuhës amtare;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të vlerësojë kapacitetet e shërbimeve të brendshme të përkthimit të institucioneve komunale të komunës përkatëse duke vlerësuar numrin e profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore, si dhe gjuhët e tyre amtare dhe kombinimet gjuhësore të punës.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtoria e Administratës, Njësia për gjuhë, Njësia e burimeve njerëzore).
- Strukturor - Sasior
6. Niveli i njohjes së Niveli i njohjes së gjuhës së parë (B) Ndarë sipas: Ky tregues ka për qëllim që të - Pyetësorët dhe intervistat në - I procesit
91
gjuhës së parë dhe të dytë të huaj
406 i
profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në Komunë
(nenet 1-2, 7-10)
dhe të dytë të huaj (C) i profesionistëve të punësuar brenda
institucionit që ofrojnë shërbime gjuhësore (shërbime të përkthimit
në të folur, me shkrim dhe lekturim) institucioneve të nivelit komunal në
Komunë.
Komunës;
Rolit profesional: interpretit, përkthyesit, lektorit;
Gjuhës
kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore në institucionet komunale, duke vlerësuar njohurinë gjuhësore të profesionistëve të brendshëm. Ky tregues duhet lexuar në bashkëlidhje me tregues tjerë sasiorë dhe cilësorë.
Komunë (Drejtoria e Administratës, Njësia për gjuhë, Njësia e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbime gjuhësore.
- Cilësor
7. Numri / Përqindja e profesionistëve që
ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore në
Komunë që kanë diplomuar ose kanë
studime pasuniversitare të fushës përkatëse.
(nenet 1-2, 7 - 10)
Përqindja e profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme të
gjuhës (shërbime interpretimi, përkthimi dhe lektorimi) në
institucionet e nivelit lokal të Komunës, të cilët kanë diplomuar
dhe/ose kanë studime pasuniversitare në fushën që ata
janë duke punuar (d.m.th. diplomuar dhe/ose kanë kryer studime pasuniversitare në fushën e
përkthimit, interpretimit, gjuhëve dhe/apo linguistikës).
Ndarë sipas:
Komunës;
Rolit profesional: interpretit, përkthyesit, lektorit;
Nivelit të studimeve: Diplomuar dhe/ose me studime pasuniversitare
Ky tregues ka për qëllim që të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse duke vlerësuar përqindjen e profesionistëve të brendshëm të cilët kanë diplomë universiteti dhe/ose studime
pasuniversitare në fushën në të cilën
punojnë (d.m.th. diplomuar dhe/ose kanë kryer studime pasuniversitare në fushën e përkthimit, interpretimit, gjuhëve dhe/apo linguistikës). Ndonëse diploma universitare në këtë fushë nuk është indikator i cilësisë së shërbimeve të ofruara vetvetiu, është faktor i rëndësishëm që duhet të merret në konsideratë krahas me praktikat e mira ndërkombëtare. Ky tregues duhet të lexohet në bashkëlidhje me tregues tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore. FORMULA
- Numri i profesionistëve që punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse dhe që ofrojnë shërbime gjuhësore (T);
- Numri i profesionistëve që punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse në ofrim të shërbimeve gjuhësore, me diplomë dhe/apo studime pasuniversitare në fushën e punës (D)
- Logarit përqindjen D / T * 100 = X %
- I procesit - Sasior
406
Zakonisht përkthyesit me shkrim/në të folur kanë një gjuhë amtare (A) – ose ty, në rastin e atyre që janë dygjuhësorë –, një gjuhë të parë të huaj (B) dhe një gjuhë të dytë të huaj (C). Në rastin ideal, përkthyesit me shkrim/në të folur duhet të punojnë kryesisht ashtu që rezultati i përkthimit të jetë në gjuhën A (ose B), në mënyrë që të sigurojnë cilësinë më të lartë të mundshme të shërbimeve që ofrojnë.
92
8. Mesatarja e viteve të përvojës në punë mes
profesionistëve që ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore në Komunë
(nenet 1 – 2, 7 – 10)
Mesatarja e viteve të përvojës relevante të punës (interpretim,
përkthim, lektorim) të profesionistëve që ofrojnë shërbime
të brendshme gjuhësore në institucionet e nivelit komunal të
Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Rolit profesional: interpretit, përkthyesit, lektorit.
Ky tregues ka për qëllim që të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore në institucionet e nivelit komunal duke vlerësuar përvojën e punës së profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore në komunën përkatëse. Ky tregues duhet të lexohet në bashkëlidhje me tregues tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore. FORMULA
- Numri i viteve të përvojës paraprake në fushën e shërbimeve gjuhësore për secilin profesionist që punon në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse në ofrimin e shërbimeve gjuhësore (A, B, C, D, E…);
- Numri i profesionistëve që punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse në ofrim të shërbimeve gjuhësore (T);
- Llogarit mesataren: A+B+C+D…= X X/T= MESATARJA
- I procesit - Sasior
9. Programet e trajnimit për profesionistët që
ofrojnë shërbime gjuhësore në Komunë
(neni 1-2, 7 – 10)
Ofrimi i programeve të trajnimit për të përforcuar kompetencën,
performancën dhe shkathtësitë e profesionistëve që u ofrojnë
shërbime të brendshme gjuhësore (interpretim, përkthim, lektorim)
institucioneve të nivelit komunal të Komunës.
Ndarë sipas:
Rolit profesional: interpretit, përkthyesit, lektorit.
Temës së trajnimit: a. Ngritjes së
kapaciteteve dhe shkathtësive;
b. Pajisjeve të TI-së dhe mjeteve të
Ky tregues ka për qëllim që të vlerësojë nëse profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore (të përkthimit në të folur e me shkrim, lektorimit) institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse u ofrohen mundësi adekuate për të zgjeruar njohuritë dhe shkathtësitë e nevojshme për të ofruar rezultate me cilësi të lartë. Marrë parasysh mungesën e sfondit universitar në fushën e përkthimit dhe
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore.
- I procesit - Cilësor
93
tjera mbështetëse
407.
c. Sistemi ligjor dhe të kuptuarit e punës së kryer në institucionet e nivelit komunal.
interpretimit në gjuhët zyrtare në Kosovë, si dhe problemin e përgjithshëm me cilësinë, kjo është veçanërisht me rëndësi për kontekstin kosovar.
10. Programet e trajnimit gjuhësor për zyrtarët komunalë që punojnë në Komunë
(nenet 1-2, 7 – 10)
Ofrimi i programeve të trajnimit gjuhësor për përforcim të
kompetencave gjuhësore të nëpunësve civilë komunalë që
punojnë në Komunë.
Ndarë sipas:
Komunës;
Drejtorisë;
Gjuhës.
Ky tregues ka për qëllim që të vlerësojë nëse nëpunësve civilë komunalë të cilët punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse u ofrohen mundësi adekuate për të zhvilluar njohurinë dhe shkathtësinë e nevojitur gjuhësore dhe të sigurohet se çdo person mund të komunikojë dhe të përfitojë shërbimet në dispozicion në cilëndo nga gjuhët zyrtare në institucionet e nivelit komunal të Komunës.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me nëpunës civilë komunalë.
- I procesit - Cilësor
11. Mjetet e përkthimit me asistim kompjuterik
dhe mjetet e tjera të specializuara për të ndihmuar punën e përkthyesve dhe
lektorëve të Komunës
(nenet 1-2, 7 – 10)
Disponueshmëria e mjeteve kompjuterike për përkthim të asistuar dhe mjete të tjera të
specializuara për të ndihmuar punën e profesionistëve që ofrojnë
përkthim dhe lektorim të dokumenteve të takimeve të
brendshme dhe zyrtare, regjistrave publikë, dokumenteve zyrtare,
rregulloreve, akteve nënligjore dhe procedurave e tjera të institucioneve
të nivelit komunal të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Mjeteve kompjuterike për ndihmesë në përkthim dhe mjeteve tjera të specializuara, sikurse që janë Wordfast, Trados, Déjà vu dhe Star.
Ky tregues ka për qëllim që të vlerësojë nëse profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme të përkthimit (interpretim, përkthim, lektorim) në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse kanë qasje në mjete kompjuterike për përkthim të asistuar si dhe në mjete tjera të specializuara të cilat mund të kontribuojnë në sigurimin e efikasitetit, cilësisë së lartë dhe konsistencës në punë, krahas me praktika të mira ndërkombëtare.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore.
- I procesit - Cilësor
407
Shembull: fjalorët në internet dhe programet softuerike për përkthim si Wordfast, Trados, Déjà vu dhe Star.
94
C. Kërkesat e punës
12. Niveli i ngarkesës së punës së profesionistëve që ofrojnë shërbime të
brendshme të përkthimit që punojnë
në Komunë.
(nenet 1-2, 7 – 10)
Niveli i ngarkesës së punës (i lartë, i ekuilibruar, i ulët) së
profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme të
përkthimit (interpretim, përkthim, lektorim) në institucionet e nivelit
komunal të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Rolit profesional: Interpretit, përkthyesit, lektorit.
Ky tregues ka për qëllim të masë nëse profesionistët brenda institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore janë të ngarkuar në mënyrë adekuate me qëllim që të sigurojnë rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme kur kemi parasysh nivelin e lartë të ekspertizës, hulumtimit dhe vëmendjes ndaj detajeve që nevojiten kur bëhet përkthimi dhe lektorimi, si dhe shkallën e lartë të përqendrimit që nevojitet për t’u siguruar cilësi e lartë e interpretimit. Krahas kësaj, ky tregues mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve ekzistuese dhe nivelin e efikasitetit të shërbimeve gjuhësore brenda institucionit.
- Anketë me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore.
- I procesit - Cilësor
13. Mesatarja e orëve të njëpasnjëshme të punës
që i përkushtohet interpretimit, që
regjistrohet në bazë ditore nga profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme interpretimi
në Komunë
(nenet 1-2, 7 – 10)
Mesatarja e orëve të punës që i përkushtohet shërbimeve të
interpretimit simultan, që regjistrohet nga ana e
profesionistëve që punojnë në institucionet e nivelit komunal në Komunë, të cilët ofrojnë shërbime të përkthimit në gjuhët zyrtare të Komunës
408 dhe gjuhët që janë në
përdorim zyrtar në Komunë409
, në mbledhjet e organeve përfaqësuese
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme përkthimi institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme kur kemi parasysh shkallën e lartë të përqendrimit që nevojitet për t’u
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbime gjuhësore. FORMULA
- Numri i orëve të pandërprera të
- IpProcesit - Sasior
408
Shqip dhe Serbisht dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës në Komunë (Nen. 2.3). 409
Nëse kërkohet, dhe varësisht prej përbërjes së popullatës së Komunës (Nen. 2.4, 8).
95
dhe ekzekutive të Komunës, si dhe në takimet publike që organizon
Komuna.
siguruar cilësi e lartë e shërbimeve të përkthimit; ekzistojnë praktika të dobishme ndërkombëtare për atë se sa kohë mund t’i kushtohet pareshtur interpretimit. Përveç kësaj, ky tregues mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve në dispozicion dhe nivelin e efikasitetit të shërbimeve gjuhësore të brendshme.
punës që i kushtohen interpretimit brenda një dite, që regjistrohet nga profesionistët të cilët punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse në ofrimin e shërbimeve të interpretimit (A, B, C, D, E…);
- Numri i profesionistëve që punojnë në Komunë në ofrimin e shërbimeve të interpretimit (T);
- Llogarit mesataren A+B+C+D+E…= X X / T = MESATARJA
14. Mesatarja e numrit të faqeve për të u
përkthyer dhe lekturuar në bazë ditore nga profesionistët që
punojnë në Komunë të cilët ofrojnë përkthim
dhe lekturim.
(nenet 1-2, 7 – 10)
Mesatarja e numrit të faqeve për të u përkthyer dhe lekturuar në bazë
ditore nga profesionistët që punojnë në institucionet e nivelit
komunal të Komunës, të cilët ofrojnë shërbimin e përkthimit dhe
lekturimit të procesverbaleve të mbledhjeve të
brendshme dhe atyre zyrtare, regjistrave publikë, dokumenteve
zyrtare, rregulloreve, akteve nënligjore dhe procedurave të tjera
të shërbimeve të Komunës në gjuhët zyrtare të komunës
410 dhe
në gjuhët në përdorim zyrtar në komunë
411.
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse profesionistët që u ofrojnë shërbime të brendshme përkthimi institucioneve të nivelit komunal kanë ngarkesë të përshtatshme të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme kur kemi parasysh shkallën e lartë të ekspertizës, hulumtimit dhe vëmendjes ndaj detajeve që nevojiten gjatë përkthimit dhe lektorimit; Përveç kësaj, ky tregues mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve ekzistuese dhe nivelin e efikasitetit të shërbimeve gjuhësore të brendshme.
- Anketë me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore. FORMULA
- Numri i faqeve për të u përkthyer në ditë nga profesionistët që punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse në ofrim të shërbimeve të përkthimit dhe lektorimit (A, B, C, D, E…);
- Numri i profesionistëve që punojnë në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse në ofrim të shërbimeve të përkthimit dhe lektorimit (T);
- Llogarit mesataren: A+B+C+D+E= X X / T = MESATARJA
- I procesit - Sasior
410
Shqip dhe serbisht dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës në Komunë (Nen. 2.3). 411
Nëse kërkohet, dhe varësisht prej përbërjes së popullatës së Komunës (Nen. 2.4, 8).
96
15. Numri gjithsej i faqeve të përkthyera dhe lekturuara nga profesionistët që
punojnë në Komunë në ofrim të shërbimeve të
përkthimit dhe lektorimit mbështetës
Numri gjithsej i faqeve të përkthyera dhe të lekturuara nga
profesionistët që punojnë në institucionet e nivelit komunal në Komunë, që ofrojnë shërbimet e
përkthimit dhe lektorimit të procesverbaleve të mbledhjeve të
brendshme dhe atyre zyrtare, regjistrave publikë, dokumenteve
zyrtare, rregulloreve, akteve nënligjore dhe procedurave tjera të
shërbimeve komunale në gjuhët zyrtare të Komunës
412 dhe gjuhët
që janë në përdorim zyrtar në komunë
413.
Ndarë sipas:
Llojit të dokumenteve: regjistrat e takimeve të brendshme dhe zyrtare, regjistrat publikë, dokumentet zyrtare, rregulloret, aktet nënligjore dhe procedura të tjera
Aktivitetit: përkthimi, lektorimi.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse profesionistët e brendshëm që u ofrojnë shërbime përkthimi dhe lektorimi institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse kanë ngarkesën adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme kur kemi parasysh shkallën e lartë të ekspertizës, hulumtimit dhe vëmendjes ndaj detajeve që nevojiten në punën e përkthimit dhe lektorimit të dokumenteve komplekse ligjore (të cilat bëhen ligjërisht të plotfuqishme pas miratimit). Përveç kësaj, ky tregues mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve në dispozicion dhe nivelin e efikasitetit të shërbimeve gjuhësore të brendshme.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë);
- I procesit - Sasior
16. Numri i përgjithshëm i mbledhjeve ku
shërbimet e përkthimit janë ofruar nga profesionistët e
brendshëm që ofrojnë shërbime interpretimi
në Komunë.
(nenet 1-2, 7-10)
Numri i përgjithshëm i mbledhjeve ku janë ofruar shërbime të përkthimit në të folur nga
profesionistët e brendshëm që punojnë në institucionet e nivelit
komunal në Komunë e të cilët ofrojnë shërbime të interpretimit në gjuhët zyrtare të komunës
414
dhe në gjuhët që janë në përdorim zyrtar në komunë
415.
Ndarë sipas:
Komunës;
Llojit të takimeve; takimet e trupave përfaqësuese dhe ekzekutive të komunës, takimet publike, etj.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse profesionistët që ofrojnë shërbime të brendshme përkthimi institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Po ashtu, ky tregues mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve në dispozicion dhe nivelin e efikasitetit të shërbimeve gjuhësore të brendshme.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë);
- I procesit - Sasior
412
Gjuha shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës në komunë (Nen. 2.3). 413
Nëse kërkohet dhe varësisht prej përbërjes së popullatës së komunës (Nen. 2.4, 8). 414
Gjuha shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës në komunë (Nen. 2.3). 415
Nëse kërkohet dhe varësisht prej përbërjes së popullatës së komunës (Nen. 2.4, 8).
97
17. Koha në dispozicion për përkthim dhe
lektorimi i rregulloreve dhe akteve nënligjore
brenda Komunës.
(neni 7.6)
Korniza kohore që i jepet profesionistëve të gjuhës që
punojnë në institucionet e nivelit komunal në Komunë në përkthim,
rishikim, harmonizim dhe/ose lektorim të rregulloreve dhe akteve
nënligjore.
Ndarë sipas:
Komunës;
Llojit të dokumentit: Rregullores dhe aktit nënligjor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme përkthimi për institucionet komunale të komunës përkatëse u jepen afate kohore të përshtatshme për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme kur kemi parasysh shkallën e lartë të ekspertizës, hulumtimit dhe vëmendjes ndaj detajeve që nevojiten në punën e përkthimit dhe lektorimit të dokumenteve komplekse ligjore (të cilat bëhen ligjërisht të detyrueshme pas miratimit).
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorët dhe intervistat me profesionistët që ofrojnë shërbimet gjuhësore.
- I procesit - Sasior
D. Burimet financiare
18. Numri/përqindja e buxhetit komunal të
ndarë për shërbimet e brendshme gjuhësore që
i ofrohen Komunës
(nenet 1-2 , 7 - 10)
Numri/Përqindja e buxhetit komunal të ndarë për financim të
shërbimeve të brendshme gjuhësore (shërbimeve të
interpretimit, përkthimit dhe lekturimit) që u ofrohen
institucioneve të nivelit komunal të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Shërbimit gjuhësor: interpretimit, përkthimit, lekturimit.
Ky tregues ka për qëllim që të ofrojë informata buxhetore që lidhen me shërbimet gjuhësore në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse. Ky është një faktor i rëndësishëm që duhet të merret parasysh në vlerësimin e përgjithshëm të kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve në fjalë, e që duhet lexuar ndërlidhur me tregues tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë për gjuhë, Drejtorinë e Financave); FORMULA
- Buxheti total i institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse në vitin e kaluar (T);
- Buxheti i institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse që është alokuar për financim të Njësisë për gjuhë vitin e kaluar (D) ;
- Llogarit përqindjen: D / T * 100 = X%
- I procesit - Sasior
19. Numri/Përqindja e buxhetit të komunës të
alokuar për të
Numri/Përqindja e buxhetit të komunës të alokuar për financim të
shërbimeve të jashtme të
Ndarë sipas:
Komunës;
Ky tregues ka për qëllim që të masë nevojën e institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse sa i
- Intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Njësinë e burimeve
- I procesit - Sasior
98
kontraktuar shërbime të jashtme të përkthimit
për Komunën
(nenet 1-2 , 7 - 10)
përkthimit (interpretim, përkthim dhe lektorim) që u ofrohen
institucioneve të nivelit komunal në Komunë.
Shërbimit gjuhësor: interpretimit, përkthimit, lekturimit.
përket kontraktimit të jashtëm të shërbimeve gjuhësore; kjo duhet të vlerësohet në ndërlidhje me fondet e alokuara për shërbimet e brendshme të përkthimit.
njerëzore, Njësinë për gjuhë, Drejtorinë e Financave); FORMULA
- Buxheti total i institucioneve të nivelit komunal i alokuar për financim të Njësisë për gjuhë (T);
- Para të shpenzuara për të financuar shërbime gjuhësore të jashtme (D);
- Llogarit përqindjen: D / T * 100 = X%
E. Reagimi ndaj kërkesave
20. Udhëzimi Administrativ që
përcakton procedurat përmes të cilave
komunitetet mund të shprehin kërkesat e tyre
gjuhësore
(neni 10)
Ekzistimi i një udhëzimi administrativ të nxjerrë nga ana e
Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal që përcakton procedurat përmes të cilave
komunitetet mund të shprehin kërkesat për shërbime gjuhësore
(përkthim dhe interpretim) në institucionet e nivelit komunal të
Kosovës.
Ndarë sipas:
Komunës.
Si tregues strukturor, ky është parakusht i rëndësishëm për zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve në institucionet komunale të Kosovës, megjithatë jep vetëm informacion për instrumentet, rregullat dhe procedurat në fuqi dhe duhet lexuar në ndërlidhje me tregues të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës).
- Pyetësorët dhe intervistat në Ministrinë e Administrimit të Pushtetit Lokal.
- Strukturor - Cilësor
21. Numri/përqindja e kërkesave për përkthim në të folur (interpretim) që janë trajtuar me kohë gjatë punës së organeve
përfaqësuese dhe ekzekutive të Komunës,
në gjuhët zyrtare të komunës
416
(neni 7.3)
Numri i përgjithshëm dhe përqindja e kërkesave për interpretim që janë
trajtuar me kohë gjatë punës së organeve përfaqësuese dhe
ekzekutive të Komunës, nga një gjuhë zyrtare e komunës në fjalë në
një tjetër.
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse nevojat për mbështetje në interpretim në mesin e anëtarëve të institucioneve komunale përmbushen me kohë, në pajtim me ligjin. Gjetjet duhet të vlerësohen në bashkëlidhje me tregues tjerë që masin kapacitetet e brendshme për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse(Drejtorinë e Administratës, Njësinë e gjuhës). FORMULA
- Numri i përgjithshëm i kërkesave për asistencë interpretimi në vitin e kaluar (T);
- Numri i kërkesave për asistencë interpretimi që janë trajtuar gjatë vitit të kaluar (D);
- Rezultati - Sasior
416
Në gjuhën shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës në komunë (Nen. 2.3).
99
- Llogarit përqindjen: D/T *100 = X%
22. Numri/përqindja e përgjigjeve të kërkuara
ofruara në gjuhën origjinale që përdorin pjesëtarët e komunës
gjuha amtare e të cilëve është njëra nga gjuhët në përdorim zyrtarë në
komunë417
(neni 8.1)
Numri i dhe përqindja e përgjithshme e përgjigjeve të ofruara në një nga gjuhët në
përdorim zyrtar në komunë ndaj anëtarëve të institucioneve të
nivelit komunal gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët
zyrtare në komunë.
Ndarë sipas:
Komunës
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse nevojat për asistencë në përkthim mes anëtarëve të institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse gjuha amtare e të cilëve është njëra nga gjuhët në përdorim zyrtar të komunës janë përmbushur në mënyrë të duhur. Gjetjet duhet të vlerësohen në bashkëlidhje me tregues tjerë që masin kapacitetet e brendshme për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë e gjuhës). FORMULA
- Numri i përgjithshëm i përgjigjeve ndaj dokumenteve në fjalë, në vitin e fundit (T);
- Numri i përgjigjeve të kërkuara në dokumentet në fjalë, që janë përkthyer në gjuhën amtare të anëtarit përkatës
- Gjatë vitit të kaluar (D); - Llogarit përqindjen:
D/T *100 = X%
- Rezultati - Sasior
23. Numri/përqindja e kërkesave të trajtuara
për përkthim të rregulloreve të
miratuara nga Komuna, në gjuhët që janë në përdorim zyrtar të
Komunës418
.
(neni 8.3)
Numri dhe përqindja totale e kërkesave të trajtuara për përkthim
të rregulloreve të miratuara nga ana e Komunës në njërën nga gjuhët në përdorim zyrtar të
komunës të bëra nga anëtarët e Komunës gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët zyrtare
të komunës.
Ndarë sipas:
Komunës
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse nevojat për asistencë në përkthim në mesin e anëtarëve të komunës përkatëse gjuha amtare e të cilëve nuk është njëra nga gjuhët në përdorim zyrtar në komunë janë përmbushur në mënyrë të duhur. Gjetjet duhet të vlerësohen në bashkëlidhje me tregues tjerë që masin kapacitetet e brendshme për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
- Pyetësorët dhe intervistat në Komunë (Drejtoria e Administratës, Njësia e gjuhës). FORMULA
- Numri i përgjithshëm i kërkesave për përkthim të rregulloreve komunale në një nga gjuhët në përdorim zyrtar në komunë, në vitin e fundit (T);
- Numri i rregulloreve komunale të përkthyera në një nga gjuhët në përdorim zyrtar në komunë, në vitin e kaluar (D);
- Llogarit përqindjen: D/T *100 = X%
- Rezultati - Sasior
417
Nëse kërkohet dhe varësisht prej përbërjes së popullatës së komunës (Nen. 2.4, 8). 418
Nëse kërkohet dhe varësisht prej përbërjes së popullatës së komunës (Nen. 2.4, 8).
100
24. Numri/përqindja e dokumenteve të parashtruara nga
anëtarët e organeve përfaqësuese komunale dhe të komiteteve gjuha amtare e të cilëve është
gjuhë jozyrtare e Komunës, që janë
përkthyer në gjuhë zyrtare të Komunës.
(neni 8.4)
Numri/përqindja e dokumenteve të parashtruara nga anëtarët e
organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve gjuha amtare e të
cilëve nuk është gjuhë zyrtare e Komunës, që janë përkthyer në
gjuhë zyrtare të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse nevoja për asistencë në përkthim në mesin e anëtarëve të organeve përfaqësuese dhe atyre të komiteteve të komunës përkatëse, gjuha amtare e të cilëve është gjuhë jo-zyrtare e Komunës, është trajtuar në mënyrë të duhur. Gjetjet duhet të vlerësohen në bashkëlidhje me tregues tjerë që masin kapacitetet e brendshme për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë e gjuhës).
FORMULA
- Numri i përgjithshëm i dokumenteve në fjalë që janë paraqitur për përkthim, gjatë vitit të kaluar(T);
- Numri i dokumenteve në fjalë, të përkthyera në gjuhë zyrtare gjatë vitit të kaluar (D);
- Llogarit përqindjen: D/T *100 = X%
- Sasior - Rezultati
25. Numri/përqindja e përgjigjeve të kërkuara të cilat janë dhënë në
gjuhën origjinale të përdorur nga ana e organeve komunale përfaqësuese dhe
komiteteve të saj gjuha amtare e të cilëve është
gjuhë jozyrtare e Komunës.
(neni 8.4)
Numri total dhe përqindja e përgjigjeve të dhëna në një nga
gjuhët jo zyrtare të komunës ndaj anëtarëve të organeve
përfaqësuese komunale dhe komiteteve të saj gjuha amtare e të
cilave nuk është një nga gjuhët zyrtare apo gjuhët në përdorim
zyrtar të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse nevoja për asistencë në përkthim mes anëtarëve të organeve përfaqësuese dhe të komiteteve të komunës përkatëse , gjuha amtare e të cilëve është gjuhë jo-zyrtare e Komunës, është trajtuar në mënyrë të duhur. Gjetjet duhet të vlerësohen në bashkëlidhje me tregues tjerë që masin kapacitetet e brendshme për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë e gjuhës). FORMULA
- Numri gjithsej i përgjigjeve në dokumentet në fjalë, në vitin e fundit (T);
- Numri i përgjigjeve të kërkuara për dokumentet në fjalë, të përkthyera në gjuhët përkatëse amtare të anëtarit gjatë vitit të kaluar (D);
- Llogarit përqindjen: D/T *100 = X%
- Rezultati - Sasior
26. Numri/përqindja e kërkesave të trajtuara
me kohë për mbështetje në interpretim, të bëra
nga anëtarët e organeve përfaqësuese komunale dhe komiteteve të tyre,
Numri total dhe përqindja e kërkesave të trajtuara me kohë për shërbime të interpretimit të bëra
nga anëtarët e organeve përfaqësuese komunale dhe
komiteteve të tyre, gjuha amtare e të cilave nuk është një nga gjuhët
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim që të masë nëse nevoja për mbështetje në interpretim në mesin e anëtarëve të institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse është trajtuar në mënyrë të duhur, në pajtim me ligjin.
- Pyetësorët dhe intervistat në organet e nivelit komunal të komunës përkatëse (Drejtorinë e Administratës, Njësinë e gjuhës). FORMULA
- Numri i përgjithshëm i kërkesave
- Rezultati - Sasior
101
gjuha amtare e të cilave është gjuhë jo zyrtare e
Komunës.
(neni 8.4)
zyrtare të Komunës. Gjetjet duhet të vlerësohen në bashkëlidhje me tregues tjerë që masin kapacitetet e brendshme të komunave për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
për interpretim gjatë vitit të kaluar (T);
- Numri i kërkesave të trajtuara për asistencë në interpretim gjatë vitit të kaluar (D);
- Llogarit përqindjen: D/T *100 = X%
F. Qasja dhe cilësia
27. Numri/përqindja e rregulloreve të
miratuara nga ana e Komunës, të përkthyera
në gjuhët zyrtare të Komunës
419
(neni 7.6)
Numri i përgjithshëm dhe përqindja e rregulloreve të miratuara nga
Komuna, të përkthyera në gjuhët zyrtare të komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Gjuhës.
Ky tregues ka për qëllim të vlerësojë nëse përkthimi i rregulloreve të miratuara nga komuna përkatëse po zbatohet ashtu siç është e përcaktuar sipas Ligjit për përdorimin e gjuhëve (neni 7.6) dhe Rregulloren Nr. 01/2-013 mbi procedurën e hartimit dhe publikimit të akteve komunale (nenet 7.1.12 dhe 7.1.13)
- Hulumtim për mbledhjen e fakteve nëpër faqet e internetit, bazat e të dhënave dhe arkivat e institucioneve të nivelit komunal të Kosovës FORMULA
- Numri i rregulloreve komunale të miratuara gjatë vitit të kaluar (D)
- Numri i rregulloreve komunale të miratuara gjatë vitit të kaluar, (D)
- Numri i rregulloreve komunale të miratuara gjatë vitit të kaluar, të përkthyera në gjuhët zyrtare të komunës (T)
- Llogarit përqindjen: T / D * 100 = X%
- Rezultati - Sasior
28. Cilësia e rregulloreve origjinale dhe atyre të
përkthyera, të miratuara nga Komuna, në gjuhët zyrtare të Komunës
420
(neni. 7.6)
Niveli i cilësisë (mirë, pranueshëm, nën-standard
421) të rregulloreve
origjinale dhe atyre të përkthyera të miratuara nga Komuna në gjuhët
zyrtare të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Gjuhës;
Nivelit të cilësisë.
Ky tregues ka për qëllim që të vlerësojë cilësinë e shërbimit të përkthimit dhe lektorimit të ofruar nga institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse. Përveç kësaj, konsiderohet si e dobishme që të vlerësohet cilësia e
- Hartoni një sistem vlerësimi për të notuar nivelin e cilësisë së përkthimit;
- Aplikoni atë për të shqyrtuar dhe vlerësuar cilësinë e përkthimit të dokumenteve në fjalë;
- Përftoni numrin e përgjithshëm të dokumenteve në fjalë (T);
- I procesit - Sasior
419
Në gjuhën shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës në komunë (neni 2.3). 420
Në gjuhën shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës së komunës (Nen. 2.3). 421
Sistemi është zhvilluar nga eksperti gjuhësor i ECMI Kosovës.
102
rregullores origjinale, meqë problemet në raste të tilla mund të kenë ndikim në dokumentet e përkthyera.
- Përftoni numrin e dokumenteve sipas çdo niveli të cilësisë (A, B, C) dhe përqindjen që këto paraqesin në bazë të totalit (T); { (A, B, C) / T } * 100 = X%
- Paraqitni një konkluzion cilësor nëpërmjet analizës së të dhënave të përfituara.
29. Numri/përqindja e shenjave zyrtare me
mbishkrime që tregojnë emrat zyrtarë të
institucioneve të nivelit komunal në komunë e të
janë të shfaqura në gjuhët zyrtare të
Komunës422
(neni 9.1)
Numri dhe përqindja totale e shenjave zyrtare me mbishkrime që
tregojnë emrat zyrtarë të institucioneve të nivelit komunal e të cilët janë të shfaqura në të gjitha
gjuhët zyrtare të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Institucionit komunal;
Gjuhës.
Ky tregues ka për qëllim të vlerësojë nëse cilësia e përkthimit të shenjave zyrtare brenda komunës përkatëse zbatohet siç është e përcaktuar me Ligjin për Përdorimin e Gjuhëve (Nen. 9.1).
- Hulumtim për mbledhjen e fakteve
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (kontakt personi i komunës)
FORMULA
- Numri i shenjave zyrtare me mbishkrime që tregojnë emrat zyrtarë të institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse (D)
- Numri i shenjave zyrtare me mbishkrime që tregojnë emrat zyrtarë të institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse në gjuhët zyrtare të Komunës (T)
- Llogarit përqindjen: T / D * 100 = X%
- Rezultati - Sasior
30. Numri/përqindja e shenjave zyrtare që
tregojnë emrat e fshatrave dhe atë të
komunës, të shfaqura në
Numri dhe përqindja totale e shenjave zyrtare që tregojnë emrat e fshatrave të Komunës përkatëse
të cilat janë të shfaqura në të gjitha gjuhët zyrtare të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Gjuhës.
Ky tregues ka për qëllim të vlerësojë nëse përkthimi i shenjave komunale në komunën përkatëse zbatohet siç është përcaktuar me Ligjin për përdorimin e gjuhëve (neni 9.2).
- Hulumtim për mbledhjen e fakteve.
- Pyetësorët dhe intervistat në institucionet e nivelit komunal të komunës përkatëse (kontakt
- Rezultati - Sasior
422
Shqip dhe serbisht dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës së Komunës (Nen. 2.3).
103
gjuhët zyrtare të komunës
423
(neni 9.2)
personi i komunës) FORMULA
- Numri i shenjave zyrtare të shfaqura që tregojnë emrat e fshatrave të komunës përkatëse (D)
- Numri i shenjave zyrtare që tregojnë emrat e fshatrave të komunës përkatëse të cilat janë të shfaqura në të gjitha gjuhët zyrtare të Komunës (T)
- Llogarit përqindjen: T / D * 100 = X%
31. Cilësia e shërbimeve të përkthimit në të folur të ofruara në Komunë
(nenet 7-8)
Niveli i cilësisë (mirë, pranueshëm, nën standardin) së shërbimeve të
përkthimit në të folur të ofruara në institucionet e nivelit komunal të Komunës në gjuhët zyrtare
424 dhe
gjuhët që janë në përdorim zyrtar425
në komunën përkatëse.
Ndarë sipas:
Komunës;
Kombinimit gjuhësor.
Ky tregues ka për qëllim të vlerësojë cilësinë e shërbimeve të përkthimit në të folur të institucioneve të nivelit komunal të komunës përkatëse , sipas vlerësimit të përfituesve përfundimtarë të tyre.
- Anketë opinioni me anëtarët e Kuvendit Komunal.
- I procesit - Sasior
32. Faqja zyrtare e internetit të komunës përkatëse, e përkthyer
në gjuhët zyrtare të Komunës
426
Ekzistimi i ueb-faqeje zyrtare të Komunës të përkthyer/në
dispozicion në të gjitha gjuhët zyrtare të Komunës.
Ndarë sipas:
Komunës;
Rubrikave/pjesëve të ueb-faqeve;
Gjuhës.
Ky tregues ka për qëllim të vlerësojë nëse zhvillimi dhe ekspozimi i ueb-faqes zyrtare të komunës po zbatohet ashtu siç është përcaktuar me Ligjin për Përdorimin e Gjuhëve.
- Kërkime për mbledhje faktesh nëpër ueb-faqe.
- Rezultati - Sasiore
423
Në gjuhën shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës së komunës (Nen. 2.3). 424
Në gjuhën shqipe dhe serbe dhe të tjera varësisht nga përbërja e popullatës së komunës (Nen. 2.3). 425
Varësisht nga përbërja e popullatës së komunës (Nen. 2.4, 8). 426
Në gjuhë shqipe dhe serbe, dhe në gjuhët e tjera, sipas përbërjes së popullsisë së komunës (neni 2.3).
104
Shtojca 3. Matrica e treguesve – niveli qendror
Monitorimi dhe vlerësimi i respektimit të Ligjit për përdorimin e gjuhëve në punën e Institucioneve Qendrore të Republikës së Kosovës
(nenet 1-2, 4)427
Korniza kohore: të gjithë indikatorët i referohen periudhës ndërmjet janarit 2013 dhe nëntorit 2014
Treguesi Përkufizimi Ndarja Arsyetimi Burimet e verifikimit Kategoritë
G. Të përgjithshme
1. Përfaqësimi gjuhësor në Institucionin Qendror
(nenet 1-2, 4.1)
Përqindja e secilës prej gjuhëve të përfaqësuara në Institucionin
Qendror, sipas gjuhës amtare të nëpunësve civilë që punojnë në
Institucionin Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Departamenteve;
Roleve;
Gjuhëve.
Ky indikator mund të ndihmojë për të vlerësuar nevojën për shërbime gjuhësore në Institucionin Qendror (veçanërisht për shërbime të përkthimit në të folur) duke ofruar një pasqyre të përfaqësimit gjuhësor në Institucionin Qendror përkatës.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës) FORMULA:
- Numri i përgjithshëm i nëpunësve civilë që punojnë në Institucionin Qendror përkatës;
- Numri i nëpunësve civilë që punojnë në Institucionin Qendror përkatës, sipas gjuhës së tyre amtare (A, B, C, D, E);
- Llogaritni përqindjen për secilin grup:
- (A, B, C, D, E) / T * 100 = X%
- I procesit - Sasior
H. Mekanizmat dhe mjetet / Resurset dhe kapacitetet njerëzore
2. Njësia për Shërbime Gjuhësore në kuadër të
Institucionit Qendror
(nenet 1-2, 4.3, 4.4, 4.5)
Ekzistimi i një njësie në kuadër të Institucionit Qendror që është
përgjegjëse për ofrimin e shërbimeve gjuhësore (të
përkthimit në të folur e me shkrim dhe atyre të lekturimit) Institucionit
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore.
Si indikator strukturor, ky përbën një parakusht të rëndësishëm për zbatimin efektiv të dispozitave të nenit 4, por megjithatë jep informata vetëm në lidhje me strukturat e themeluara dhe duhet të lexohet si i
- Struktura organizative, pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës).
- Strukturor - Cilësor
427
Në kontekstin e këtij studimi, me ‘Institucione Qendrore’ u referohemi Presidencae Republikës së Kosovës, Zyrës së Kryeministrit të Kosovës dhe 19 ministrive të Kosovës.
105
Qendror, në gjuhët zyrtare dhe gjuhët e tjera të komuniteteve që përdoren në punën e Institucionit
Qendror.
ndërlidhur me indikatorë të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
3. Numri i profesionistëve të
brendshëm që i ofrojnë shërbime gjuhësore
Institucionit përkatës Qendror
(nenet 1-2, 4.3, 4.4, 4.5)
Numri i profesionistëve të brendshëm që i ofrojnë shërbime
gjuhësore (të përkthimit në të folur e me shkrim, të lekturimit)
Institucionit përkatës Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore
Rolit profesional: përkthyes në të folur, përkthyes me shkrim, lektor;
Gjuhëve amtare;
Kombinimeve gjuhësore.
Ky indikator synon të vlerësojë kapacitetet e shërbimeve gjuhësore që ofrohen brenda Institucionit Qendror nëpërmjet vlerësimit të numrit të profesionistëve që ofrojnë shërbime gjuhësore, si dhe gjuhës së tyre amtare dhe kombinimeve të gjuhëve në të cilat punojnë.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore).
- Strukturor - Sasior
4. Niveli i njohjes së gjuhës së parë dhe të
dytë të huaj428
i profesionistëve që
ofrojnë shërbime të brendshme përkthimi në
nstitucionin përkatës Qendror
(nenet 1-2, 4.)
Niveli i njohjes së gjuhës së parë (B) dhe të dytë të huaj (C) i
profesionistëve që ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore
(të përkthimit në të folur e me shkrim, dhe lekturimit) Institucionit
përkatës Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Rolit profesional: përkthyes në të folur, përkthyes me shkrim, lektor;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve gjuhësore që ofrohen nga të punësuarit brenda Institucionit Qendror nëpërmjet vlerësimit të njohjes së gjuhëve nga profesionistët e punësuar aty; ky indikator duhet të lexohet si i ndërlidhur me tregues të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorë dhe intervista me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore.
- I procesit - Cilësor
5. Numri/përqindja e profesionistëve të
punësuar në Institucionin Qendror të cilët ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore, dhe të cilët posedojnë
gradë(-a) akademike/diplomë(-a)
Përqindja e profesionistëve që i ofrojnë shërbime të brendshme
gjuhësore (të përkthimit në të folur e me shkrim, dhe lektorimit)
Institucionit përkatës Qendror, dhe të cilët kanë një gradë
akademike/diplomë në fushën në të cilën punojnë (p.sh. studime
universitare dhe/ose
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Rolit profesional: përkthyes në të folur, përkthyes me shkrim, lektor;
Nivelit të
Ky indikator synon të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore të Institucionit përkatës Qendror nëpërmjet vlerësimit të përqindjes së profesionistëve të brendshëm të cilët kanë gradë/diplomë universitare dhe/ose pasuniversitare në fushën në të cilën
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime Gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorë dhe intervista me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore.
- I procesit - Sasior
428
Zakonisht përkthyesit me shkrim/në të folur kanë një gjuhë amtare (A) – ose dy, në rastin e atyre që janë rritur duke folur dy gjuhë –, një gjuhë të parë të huaj (B) dhe një gjuhë të dytë të huaj (C). Në rastin ideal, përkthyesit me shkrim/në të folur duhet të punojnë kryesisht në gjuhën A (ose B) për të siguruar cilësinë më të lartë të mundshme të shërbimeve të ofruara.
106
në fushën në të cilën punojnë
pasuniversitare në përkthim me shkrim, përkthim në të folur, gjuhë
dhe/ose linguistikë).
studimeve: universitar dhe/ose pasuniversitar.
punojnë (d.m.th. studime universitare dhe/ose pasuniversitare në përkthim me shkrim, përkthim në të folur, gjuhë dhe/ose linguistikë). Ndonëse një gradë/diplomë universitare në fushën përkatëse në vetvete nuk është plotësisht tregues i cilësisë së shërbimeve të ofruara, ajo përbën një faktor të rëndësishëm që duhet të merret parasysh, në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Ky indikator duhet të lexohet si i ndërlidhur me indikatorë të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
FORMULA - Numri i profesionistëve që
punojnë në Institucionin përkatës qendror e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore (T);
- Numri i profesionistëve që punojnë në Institucionin përkatës qendror e të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore dhe që kanë gradë akademike/diplomë universitare dhe/ose pasuniversitare në fushën në të cilën punojnë (D );
- Llogaritni përqindjen D / T * 100 = X %
6. Mesatarja e viteve të përvojës së punës së
profesionistëve të punësuar në
Institucionin Qendror të cilët ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore
Mesatarja e viteve të përvojës relevante të punës (në përkthim në të folur e me shkrim, lekturim) së profesionistëve të punësuar në
Institucionin Qendror të cilët ofrojnë shërbime të brendshme
gjuhësore.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Rolit profesional: përkthyes në të folur, përkthyes me shkrim, lektor.
Ky indikator synon të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve të brendshme gjuhësore në Institucionin Qendror, nëpërmjet vlerësimit të përvojës së punës së profesionistëve që i ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore Institucionit përkatës Qendror; indikatori duhet të lexohet si i ndërlidhur me indikatorë të tjerë sasiorë dhe cilësorë.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorë dhe intervista me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore. FORMULA
- Numri i viteve të përvojës paraprake të punës në fushën e shërbimeve gjuhësore të secilit prej profesionistëve që punojnë në Institucionin përkatës Qendror dhe të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore (A, B, C, D, E ...);
- Numri i profesionistëve që punojnë në Institucionin përkatës Qendror dhe të cilët ofrojnë shërbime gjuhësore (T);
- Llogaritni mesataren: A+B+C+D…= X
- I procesit - Sasior
107
X/T = MESATARJA
7. Programet e trajnimit për profesionistët që I
ofrojnë shërbime gjuhësore institucionit
përkatës Qendror
Ofrimi i programeve të trajnimit për të forcuar aftësitë profesionale,
performancën dhe shkathtësitë e profesionistëve që i ofrojnë
shërbime të brendshme gjuhësore institucionit përkatës Qendror
(përkthimit në të folur, përkthimit me shkrim, lekturimit).
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Rolit profesional: përkthyes në të folur, përkthyes me shkrim, lektor.
Temave të trajnimeve:
a. Ngritje kapacitetesh dhe shkathtësish;
b. Mjetet e TI-së dhe mjete të tjera mbështetëse429;
c. Sistemi ligjor dhe të kuptuarit e punës që kryen Institucioni Qendror.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore (të përkthimit në të folur, përkthimit me shkrim, lektorimit) Institucionit përkatës Qendror, u ofrohen mundësi adekuate për të përmirësuar njohuritë dhe shkathtësitë e nevojshme për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Marrë parasysh mungesën e një grade universitare në përkthim me shkrim dhe në të folur në gjuhët zyrtare në Kosovë, si dhe problemet e përgjithshme me cilësinë, ky indikator është veçanërisht me rëndësi për kontekstin e Kosovës.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorë dhe intervista me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore.
- I procesit - Cilësor
8. Programe të trajnimit për gjuhë për
profesionistët që punojnë në Institucionin
Qendror
Ofrimi i programeve të trajnimit për gjuhë për të forcuar njohjen e
gjuhëve nga nëpunësit civilë që punojnë në Institucionin Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Departamenteve;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse nëpunësve civilë që punojnë në institucionet qendrore të Kosovës u ofrohen mundësi adekuate për të rritur njohuritë dhe shkathtësitë e nevojshme për të siguruar që secili person të mund të komunikojë me ta, dhe të mund të marrë shërbime, në cilëndo nga gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorë dhe intervista me nëpunës civilë që punojnë në institucionin qendror.
- I procesit - Cilësor
9. Pajisje kompjuterike për përkthim dhe pajisje
Disponueshmëria e pajisjeve kompjuterike për përkthim dhe
Ndarë sipas:
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistëve që i ofrojnë shërbime
- Intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e
- I procesit - Cilësor
429
Shembull: fjalorë online (në Internet) dhe programe kompjuterike për përkthime, si Wordfast, Trados, Déjà vu dhe Star.
108
të tjera të specializuara për të ndihmuar në
punën e përkthyesve dhe lektorëve të
Institucionit përkatës Qendror
pajisjeve të tjera të specializuara për të ndihmuar punën e
profesionistëve të cilët ofrojnë shërbime të brendshme të
përkthimit dhe lektorimit të dokumenteve zyrtare, të dhënave
zyrtare, projektligjeve, akteve nënligjore dhe procedurave të tjera të Institucionit përkatës Qendror.
Institucioneve Qendrore;
Pajisjeve kompjuterike për përkthim dhe pajisjeve të tjera të specializuara, si Wordfast, Trados, Déjà vu dhe Star.
të brendshme gjuhësore dhe të lektorimit Institucionit përkatës Qendror, kanë qasje në pajisje kompjuterike për përkthim ose në pajisje të tjera të specializuara që mund të kontribuojnë për të siguruar efikasitet, cilësi të lartë dhe konsistencë në punën e tyre, në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare.
burimeve njerëzore dhe Njësinë e shërbimeve gjuhësore);
- Anketa me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore.
I. Kërkesat e punës
10. Niveli i ngarkesës së punës së profesionistëve që i ofrojnë shërbime të
brendshme gjuhësore institucionit përkatës
Qendror
Niveli i ngarkesës së punës (i lartë, mesatar, i ulët) së profesionistëve
që i ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore institucionit përkatës Qendror (përkthim në të folur, përkthim me shkrim, lekturim).
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Rolit profesional: përkthyes në të folur, përkthyes me shkrim, lektor.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore Institucionit përkatës Qendror kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh nivelin e lartë të ekspertizës, hulumtimeve dhe vëmendjes ndaj hollësive që janë të nevojshme kur duhen përkthyer dhe lekturuar dokumente komplekse ligjore (të cilët do të bëhen ligjërisht të detyrueshëm pas miratimit të tyre), si dhe shkallën e lartë të përqendrimit që nevojitet për të siguruar shërbime të përkthimit në të folur me cilësi të lartë. Përveç kësaj, ky indikator mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve në dispozicion dhe nivelit të efikasitetit të shërbimeve të brendshme gjuhësore brenda institucionit përkatës.
- Anketa me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore.
- I procesit - Cilësor
11. Mesatarja e orëve të pandërprera të punës të
Mesatarja e orëve të pandërprera të punës të dedikuara për shërbime
Ndarë sipas:
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror
- I procesit - Sasior
109
dedikuara për përkthim në të folur të cilat
regjistrohen brenda një dite nga profesionistët
që i ofrojnë shërbime të brendshme të
përkthimit në të folur institucionit përkatës
Qendror
të përkthimit simultan, të regjistruara nga profesionistë që punojnë në institucionin përkatës
Qendror e të cilët i ofrojnë shërbime të brendshme të
përkthimit në të folur në gjuhët zyrtare (shqipe dhe serbe) dhe
gjuhët ë tjera të komuniteteve të njohura (gjuhën turke, gjuhën rome
dhe gjuhën boshnjake) në mbledhjet e brendshme
430 dhe ato
publike të mbajtura nga institucioni përkatës Qendror.
Institucioneve Qendrore;
Kombinimeve gjuhësore.
brendshme gjuhësore Institucionit Qendror kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh shkallën e lartë të përqendrimit që nevojitet për të siguruar shërbime të përkthimit në të folur me cilësi të lartë; ekzistojnë praktika të mira ndërkombëtare se sa kohë e pandërprerë mund t’i dedikohet përkthimit në të folur. Përveç kësaj, ky indikator mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve ekzistuese dhe nivelit të efikasitetit të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucionit përkatës.
(Departamentin e Administratës, Njësinë për shërbime gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- Pyetësorë dhe intervista me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore. FORMULA
- Numri i orëve të pandërprera të punës të dedikuara për përkthim në të folur brenda një dite të cilat regjistrohen nga profesionistët që punojnë në Institucionin Qendror në ofrimin e shërbimeve të përkthimit në të folur (A, B, C, D, E…);
- Numri i profesionistëve që punojnë në Institucionin Qendror në ofrimin e shërbimeve të përkthimit në të folur (T);
- Llogaritni mesataren A+B+C+D+E…= X; X / T = MESATARJA
12. Numri mesatar i faqeve të përkthyera
dhe lekturuara brenda një dite nga
profesionistët që i ofrojnë mbështetje të
brendshme gjuhësore në përkthim dhe lekturim institucionit përkatës
Qendror
Numri mesatar i faqeve të përkthyera dhe lekturuara brenda
një dite nga profesionistët që punojnë në Institucionin Qendror e
të cilët i ofrojnë atij shërbime në përkthimin dhe lekturimin e
dokumenteve zyrtare, të dhënave zyrtare, projektligjeve,
instrumenteve të legjislacionit sekondar dhe procedurave të tjera të Institucionit Qendror, në gjuhën
shqipe dhe serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Kombinimeve gjuhësore.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të brendshme gjuhësore të përkthimit dhe lekturimit Institucionit përkatës Qendror, kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate me cilësi të lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh nivelin e lartë të ekspertizës, hulumtimeve dhe vëmendjes ndaj hollësive që nevojitet për përkthimin dhe lektorimin e dokumenteve komplekse ligjore (të
- Anketa me profesionistë që ofrojnë shërbime gjuhësore. FORMULA
- Numri i faqeve që duhet përkthyer brenda një dite nga ana e profesionistëve që punojnë në Institucionin Qendror në ofrimin e shërbimeve të përkthimit dhe lekturimit (A, B, C, D, E ...);
- Numri i personave që punojnë në Institucionin Qendror në ofrimin
- I procesit - Sasior
430
Mbledhjet ndërmjet anëtarëve zyrave dhe/ose departamenteve të Ministrisë/Institucionit Qendror të njëjtë.
110
cilat do të bëhen ligjërisht të detyrueshëm pas miratimit të tyre). Përveç kësaj, ky indikator mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve në dispozicion dhe nivelit të efikasitetit të shërbimeve të brendshme gjuhësore brenda institucionit përkatës.
e shërbimeve të përkthimit dhe lekturimit (T);
- Llogaritni mesataren: A+B+C+D+E= X; X / T = MESATARJA
13. Numri i përgjithshëm i faqeve të përkthyera dhe të lekturuara nga
profesionistë që punojnë në Institucionin Qendror dhe që i ofrojnë
atij mbështetje me përkthim dhe lekturim
Numri i përgjithshëm i faqeve të përkthyera dhe të lekturuara nga
profesionistë që punojnë në Institucionin Qendror e të cilët i
ofrojnë atij shërbime në përkthimin dhe lekturimin e dokumenteve
zyrtare, të dhënave zyrtare, projektligjeve, instrumenteve të
legjislacionit sekondar dhe procedurave të tjera të Institucionit
Qendror, në gjuhën shqipe dhe serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Llojeve të dokumenteve: dokumente publike; dokumente zyrtare; të dhëna zyrtare; projektligje; instrumente të legjislacionit sekondar dhe procedura të tjera.
Aktiviteteve: përkthimit, lektorimit.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të brendshme të përkthimit dhe lektorimit Institucionit përkatës Qendror, kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh nivelin e lartë të ekspertizës, hulumtimeve dhe vëmendjes ndaj hollësive që nevojiten për përkthimin dhe lektorimin e dokumenteve komplekse ligjore (të cilët do të bëhen ligjërisht e detyrueshëm pas miratimit të tyre). Përveç kësaj, ky indikator mund të kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve ekzistuese dhe nivelit të efikasitetit të shërbimeve të brendshme gjuhësore të institucionit përkatës.
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë e shërbimeve gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- I procesit - Sasior
14. Numri i përgjithshëm i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbimet e përkthimit në të folur nga profesionistë që ofrojnë shërbime të
brendshme të
Numri i përgjithshëm i mbledhjeve në të cilat janë ofruar shërbime të
përkthimit në të folur nga që ofrojnë shërbime të brendshme të
përkthimit në të folur në gjuhët zyrtare (shqipe dhe serbe) dhe
gjuhët e tjera të njohura zyrtarisht
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Llojeve të mbledhjeve:
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të brendshme të përkthimit në të folur Institucionit përkatës Qendror, kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Përveç kësaj, ky indikator mund të
- Pyetësorë dhe intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e Administratës, Njësinë e shërbimeve gjuhësore, Njësinë e burimeve njerëzore);
- I procesit - Sasior
111
përkthimit në të folur brenda institucionit përkatës Qendror
të komuniteteve (gjuhën turke, gjuhën rome dhe gjuhën boshnjake)
mbledhje të brendshme
431 dhe
publike të Institucionit Qendror.
kontribuojë në vlerësimin e kapaciteteve ekzistuese dhe nivelit të efikasitetit të shërbimeve gjuhësore që ofrohen nga persona të punësuar brenda institucionit përkatës.
15. Koha në dispozicion për përkthimin dhe
lekturimin e projektligjeve,
rregulloreve dhe udhëzimeve
administrative brenda Institucionit Qendror
Korniza kohore (afatet) në dispozicion që iu jepet
profesionistëve gjuhësorë që punojnë në Institucionin Qendror
për të përkthyer, rishikuar, harmonizuar dhe/ose lekturuar
projektligjet, rregulloret dhe udhëzimet administrative.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Llojeve të dokumenteve: projektligje; rregullore dhe udhëzime administrative.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse profesionistët që i ofrojnë shërbime të brendshme të lektorimit Institucionit përkatës Qendror, kanë ngarkesë adekuate të punës për të siguruar rezultate të cilësisë së lartë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh nivelin e lartë të ekspertizës, hulumtimeve dhe vëmendjes ndaj hollësive që nevojiten për përkthimin dhe lektorimin e dokumenteve komplekse ligjore (të cilët do të bëhen ligjërisht e detyrueshëm pas miratimit të tyre).
- Intervista në Institucionin Qendror (Njësinë e shërbimeve gjuhësore).
- I procesit - Sasior
J. Burimet financiare
16. Shuma/përqindja e buxhetit të Institucionit Qendror të ndarë për
shërbime të brendshme gjuhësore të institucionit
përkatës Qendror
Numri/përqindja e buxhetit të Institucionit Qendror të ndarë për financimin e ofrimit të shërbimeve
të brendshme gjuhësore (të përkthimit në të folur, përkthimit
me shkrim dhe lekturimit) të institucionit përkatës Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Shërbimeve gjuhësore: përkthim në të folur, përkthim me shkrim, lektorim.
Ky indikator synon të sigurojë informata buxhetore lidhur me shërbimet gjuhësore në Institucionin Qendror. Ky është faktor me rëndësi që duhet të merret parasysh në vlerësimin e përgjithshëm të kapaciteteve dhe cilësisë së shërbimeve në fjalë; ai duhet parë si i ndërlidhur me indikatorë të tjerë sasiorë dhe cilësorë
- Intervista në Kuvendin e Kosovës (Departamentin e burimeve njerëzore, Njësinë për shërbime gjuhësore, Departamentin e Financave) FORMULA
- Buxheti total i Institucionit Qendror për vitin e kaluar (T);
- Buxheti i Institucionit Qendror i ndarë për të financuar Njësinë e shërbimeve gjuhësore gjatë vitit të kaluar (D);
- Llogaritni përqindjen: D / T * 100 = X%
- I procesit - Sasior
431
Mbledhjet ndërmjet anëtarëve zyrave dhe/ose departamenteve të ministrisë/institucionit Qendror të njëjtë.
112
17. Shuma/përqindja e buxhetit të Institucionit Qendror të ndarë për
kontraktimin e shërbimeve të jashtme
gjuhësore të ofruara institucionit përkatës
Qendror
Shuma/përqindja e buxhetit të Institucionit Qendror të ndarë për
kontraktimin e shërbimeve të jashtme gjuhësore (të përkthimit në të folur, përkthimit me shkrim dhe lekturimit) të ofruara institucionit
përkatës Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Shërbimeve gjuhësore: përkthim në të folur, përkthim me shkrim, lektorim.
Ky indikator synon të masë nevojën e Institucionit Qendror për të kontraktuar shërbimet të jashtme gjuhësore; kjo duhet të vlerësohet në ndërlidhje me fondet e ndara për shërbime të brendshme të përkthimit.
- Intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e burimeve njerëzore, Njësinë e shërbimeve gjuhësore, Departamentin e Financave). FORMULA
- Buxheti i përgjithshëm i Kuvendit i ndarë për financimin e Njësisë së Shërbimeve Gjuhësore (T);
- Shuma e të hollave të shpenzuara për kontraktimin e shërbimeve gjuhësore jashtë institucionit (D); -
- Llogaritni përqindjen: D / T * 100 = X%
- I procesit - Sasior
K. Reagimi ndaj kërkesave
18. Numri/përqindja e kërkesave të
përmbushura me kohë për mbështetje me
përkthim në të folur që kanë ardhur nga
anëtarët e Qeverisë gjuha amtare e të cilëve është gjuha turke, gjuha
boshnjake, ose gjuha rome
(neni 4.4)
Numri dhe përqindja e përgjithshme e kërkesave të përmbushura me kohë për
mbështetje me përkthim në të folur që kanë ardhur nga anëtarët e
Qeverisë gjuha amtare e të cilëve është gjuha turke, gjuha boshnjake,
ose gjuha rome, dhe të cilët janë nevojë për mbështetje me përkthim
në të folur nga/në gjuhën shqipe dhe/ose gjuhën serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Kombinimeve gjuhësore.
Ky indikator synon të masë nëse nevojat për mbështetje me përkthim në të folur për anëtarët e Qeverisë gjuha amtare e të cilëve është gjuha turke, gjuha boshnjake, ose gjuha rome përmbushen në mënyrë adekuate, në përputhje me ligjin. Gjetjet duhet të vlerësohen në ndërlidhje me indikatorë të tjerë që masin kapacitetet brenda institucionit për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
- Intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e burimeve njerëzore, Njësinë e shërbimeve gjuhësore). FORMULA
- Numri i përgjithshëm i kërkesave për ndihmë me përkthim në të folur gjatë vitit të kaluar (T);
- Numri i kërkesave të përmbushura për ndihmë me përkthim në të folur gjatë vitit të kaluar (D);
- Llogaritni përqindjen: D/T *100 = X%
- I rezultatit - Sasior
19. Numri/përqindja e kërkesave të
përmbushura me kohë për mbështetje me
përkthim në të folur nga
Numri dhe përqindja e përgjithshme kërkesave të përmbushura me kohë për
shërbime të përkthimit në të folur nga njëra gjuhë zyrtare në një
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Kombinimeve
Ky indikator synon të masë nëse nevojat për mbështetje me përkthim në të folur për anëtarët e Institucionit Qendror gjuha amtare e të cilëve është gjuha turke, gjuha boshnjake,
- Intervista në Institucionin Qendror (Departamentin e burimeve njerëzore, Njësinë e shërbimeve gjuhësore).
- I rezultatit - Sasior
113
njëra gjuhë zyrtare në një tjetër
(neni 4.3)
tjetër, për mbledhje të brendshme
432 dhe publike të
institucionit përkatës Qendror.
gjuhësore.
ose gjuha rome përmbushen në mënyrë adekuate, në përputhje me ligjin. Gjetjet duhet të vlerësohen në ndërlidhje me indikatorë të tjerë që masin kapacitetet brenda institucionit për të ofruar shërbime gjuhësore në këto gjuhë.
FORMULA - Numri i përgjithshëm i kërkesave
për ndihmë me përkthim në të folur gjatë vitit të kaluar (T);
- Numri i kërkesave për ndihmë me përkthim në të folur të përmbushura gjatë vitit të kaluar (D);
- Llogaritni përqindjen: D/T *100 = X%
L. Disponueshmëria dhe cilësia
20. Numri/përqindja e projektligjeve të nxjerra
nga Institucioni Qendror, në gjuhën shqipe dhe
serbe
(nenet 4.2, 4.5)
(në ndërlidhje me nenin 40.1.2 të Rregullores së
punës së Qeverisë së Republikës së Kosovës)
Numri dhe përqindja e përgjithshme e projektligjeve të
përkthyer në gjuhën shqipe dhe serbe me rastin e nxjerrjes së tyre nga institucioni përkatës Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse përkthimi dhe publikimi i ligjeve bëhet ashtu siç është përcaktuar me Ligjin për përdorimin e gjuhëve (nenin 4.2, 4.5) dhe Rregulloren e punës së Qeverisë së Republikës së Kosovës (neni 40.1.2).
- Hulumtime për mbledhjen e fakteve në ueb-faqen/bazën e të dhënave/arkivin e Institucionit Qendror. FORMULA
- Numri i projektligjeve të nxjerra nga Institucioni Qendror gjatë vitit të kaluar (D)
- Numri i projektligjeve të nxjerra nga Institucioni Qendror gjatë vitit të kaluar, të përkthyer në shqip dhe serbisht (T)
- Llogaritni përqindjen: T / D * 100 = X%
- I rezultatit - Sasior
21. Cilësia e projektligjeve origjinale
dhe të përkthyer të nxjerrë nga Institucioni
Qendror, në gjuhën shqipe dhe serbe
(nenet 4.2, 4.5)
Niveli i cilësisë (i mirë, i pranueshëm, nën standard
433) së
projektligjeve origjinale dhe të përkthyera të nxjerra nga
institucioni përkatës Qendror, në gjuhën shqipe dhe serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore (organeve që i nxjerrin);
Gjuhëve;
Nivelit të cilësisë.
Ky indikator synon të vlerësojë cilësinë e shërbimeve të përkthimit dhe lektorimit të ofruara nga organi që harton dhe nxjerr projektligjet. Përveç kësaj, indikatori konsiderohet i dobishëm për të vlerësuar cilësinë e projektligjeve origjinale, pasi që
- Dizajnoni një sistem vlerësimi për të graduar nivelin e cilësisë së përkthimit;
- Përdoreni atë për të shqyrtuar dhe vlerësuar cilësinë e përkthimit të dokumenteve përkatëse;
- Gjeni numrin e përgjithshëm të
- I procesit - Cilësor
432
Mbledhjet ndërmjet anëtarëve zyrave dhe/ose departamenteve të Ministrisë/Institucionit Qendror të njëjtë. 433
Sistem i zhvilluar nga eksperti i gjuhëve i ECMI Kosovës.
114
problemet me këto gjithashtu mund të kenë ndikim në dokumentet e përkthyera.
dokumenteve përkatëse (T); - Gjeni numrin e dokumenteve për
secilin nivel të cilësisë (A, B, C) dhe përqindjen që përfaqëson secili nga numri i përgjithshëm (T) ; {(A, B, C) / T} * 100 = X%
- Shtjelloni një përfundim cilësor nëpërmjet analizimit të të dhënave të nxjerra.
22. Numri/përqindja e rregulloreve të miratuara nga
Institucioni Qendror, të nxjerra dhe të
publikuara në gjuhën shqipe dhe serbe
(nenet 4.2, 4.5)
(në ndërlidhje me nenin 40.1.2 të Rregullores së
punës së Qeverisë së Republikës së Kosovës)
Numri dhe përqindja e përgjithshme e rregulloreve të
përkthyera në gjuhën shqipe dhe serbe me rastin e miratimit të tyre
nga Institucioni Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse përkthimi dhe publikimi i rregulloreve kryhet ashtu siç është paraparë me Ligjin për përdorimin e gjuhëve (nenet 4.2, 4.5) dhe Rregulloren e punës së Qeverisë së Republikës së Kosovës (nenin 40.1.2).
- Hulumtime për mbledhjen e fakteve në ueb-faqen/bazën e të dhënave/arkivin e Institucionit përkatës Qendror. FORMULA
- Numri i rregulloreve të miratuara nga Institucioni Qendror gjatë vitit të kaluar (D);
- Numri i rregulloreve të miratuara nga Institucioni Qendror gjatë vitit të kaluar, të përkthyera në shqip dhe serbisht (T);
- Llogaritni përqindjen: T / D * 100 = X%
- I rezultatit - Sasior
23. Cilësia e rregulloreve origjinale dhe atyre të
përkthyera nga Institucioni përkatës
Qendror, të nxjerra dhe publikuara në gjuhën
shqipe dhe serbe
(nenet 4.2, 4.5)
Niveli i cilësisë (i mirë, i pranueshëm, nën standard
434) së
rregulloreve origjinale dhe të përkthyera të miratuara nga
institucioni përkatës Qendror, në gjuhën shqipe dhe serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore (organeve që i nxjerrin);
Gjuhëve;
Nivelit të cilësisë.
Ky indikator synon të vlerësojë cilësinë e shërbimeve të përkthimit dhe lektorimit të ofruara nga ana e organit që harton, nxjerr dhe miraton rregulloret. Përveç kësaj, ai konsiderohet i dobishëm për të vlerësuar cilësinë e rregulloreve origjinale, pasi që problemet në lidhje me këto kanë ndikim në dokumentet e përkthyera.
- Dizajnoni një sistem vlerësimi për të graduar nivelin e cilësisë së përkthimit;
- Përdoreni atë për të shqyrtuar dhe vlerësuar cilësinë e përkthimit të dokumenteve përkatës;
- Gjeni numrin e përgjithshëm të dokumenteve përkatëse (T);
- Gjeni numrin e dokumenteve për secilin nivel të cilësisë (A, B, C)
- I procesit - Cilësor
434
Sistem i zhvilluar nga eksperti i gjuhëve i ECMI Kosovës.
115
dhe përqindjen që përfaqëson secili nga numri i përgjithshëm (T) ; {(A, B, C) / T} * 100 = X%
- Shtjelloni një përfundim cilësor nëpërmjet analizimit të të dhënave të nxjerra.
24. Numri/përqindja e udhëzimeve
administrative të miratuara nga
Institucioni përkatës Qendror, të nxjerra dhe të publikuara në gjuhën
shqipe dhe serbe
(nenet 4.2, 4.5)
(në ndërlidhje me nenin 40.1.2 të Rregullores së
punës së Qeverisë së Republikës së Kosovës)
Numri dhe përqindja e përgjithshme e udhëzimeve
administrative të përkthyera në gjuhën shqipe dhe serbe me rastin e miratimit të tyre nga institucioni
përkatës Qendror.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse përkthimi dhe publikimi i udhëzimeve administrative kryhet ashtu siç është paraparë me Ligjin për përdorimin e gjuhëve (nenet 4.2, 4.5) dhe Rregulloren e punës së Qeverisë së Republikës së Kosovës (nenin 40.1.2).
- Hulumtime për mbledhjen e fakteve në ueb-faqen/bazën e të dhënave/arkivin e Institucionit përkatës Qendror. FORMULA
- Numri i udhëzimeve administrative të miratuara nga Institucioni Qendror gjatë vitit të kaluar (D);
- Numri i udhëzimeve administrative të miratuara nga Institucioni Qendror gjatë vitit të kaluar, të përkthyer në shqip dhe serbisht (T);
- Llogaritni përqindjen: T / D * 100 = X%
- I rezultatit - Sasior
25. Cilësia e Udhëzimeve Administrative origjinale dhe atyre të përkthyer
nga Institucioni Qendror, të nxjerra dhe
publikuara në gjuhën shqipe dhe serbe
(nenet 4.2, 4.5)
Niveli i cilësisë (i mirë, i pranueshëm, nën standardin
435) së
udhëzimeve administrative origjinale dhe të përkthyer të
nxjerrë dhe publikuar nga Institucioni Qendror, në gjuhën
shqipe dhe serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore (organeve që i nxjerrin);
Gjuhëve;
Nivelit të cilësisë.
Ky indikator synon të vlerësojë cilësinë e shërbimeve të përkthimit dhe lektorimit të ofruara nga ana e organit që harton, nxjerr dhe miraton udhëzimet administrative. Përveç kësaj, ai konsiderohet i dobishëm për të vlerësuar cilësinë e rregulloreve origjinale, pasi që problemet në lidhje me këto kanë ndikim në dokumentet e përkthyer.
- Dizajnoni një sistem vlerësimi për të radhitur nivelin e cilësisë së përkthimit;
- Përdoreni atë për të shqyrtuar dhe vlerësuar cilësinë e përkthimit të dokumenteve përkatës;
- Gjeni numrin e përgjithshëm të dokumenteve përkatës (T);
- Gjeni numrin e dokumenteve për secilin nivel të cilësisë (A, B, C) dhe përqindjen që përfaqëson
- I procesit - Cilësor
435
Sistem i zhvilluar nga eksperti i gjuhëve i ECMI Kosovës.
116
secili nga numri i përgjithshëm (T); {(A, B, C) / T} * 100 = X%
- Shtjelloni një përfundim cilësor nëpërmjet analizimit të të dhënave të nxjerra.
26. Numri/përqindja e mbishkrimeve zyrtare që
tregojnë emrin/at zyrtar/e të institucionit përkatës Qendror, në
gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës.
(neni 4.5)
Numri dhe përqindja e përgjithshme e mbishkrimeve zyrtare që tregojnë emrin/at
zyrtar/e të institucionit përkatës Qendror, të shfaqur në gjuhën
shqipe dhe serbe.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse përkthimi i mbishkrimit/eve zyrtar/e të emrit/ave të Institucionit përkatës Qendror kryhet ashtu siç është përcaktuar me Ligjin për përdorimin e gjuhëve (nenin 4.5).
- Hulumtime për mbledhjen e fakteve në ueb-faqen/bazën e të dhënave/arkivin e institucionit përkatës Qendror.
- Pyetësorë dhe intervista në institucionin Qendror (me personin kontaktues) FORMULA
- Numri i mbishkrimeve zyrtare që tregojnë emrat zyrtarë të Institucionit Qendror (D)
- Numri i mbishkrimeve zyrtare që tregojnë emrin/at zyrtar/ë të Institucionit Qendror në gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës (T)
- Llogaritni përqindjen: - T / D * 100 = X%
- I rezultatit - Sasior
27. Ueb-faqja zyrtare e Institucionit përkatës
Qendror, e përkthyer në gjuhët zyrtare të
Republikës së Kosovës.
(nenet 4.1, 4.2, 4.5)
Ekzistimi i një ueb-faqeje zyrtare të Institucionit përkatës Qendror, të përkthyer/në dispozicion në shqip
dhe serbisht.
Ndarë sipas:
Institucioneve Qendrore;
Rubrikave/pjesëve të ueb-faqes;
Gjuhëve.
Ky indikator synon të vlerësojë nëse zhvillimi dhe shfaqja e ueb-faqes zyrtare të Institucionit përkatës Qendror kryhet ashtu siç është përcaktuar me Ligjin për Përdorimin e Gjuhëve.
- Hulumtime për gjetjen e fakteve nëpër ueb-faqe.
- I rezultatit - Sasior
117
Shtojca 4. Sistemi i vlerësimit të cilësisë së përkthimit me shkrim dhe në të folur
Hyrje
Sistemet e notimit të zhvilluara në vijim kanë për qëllim të bëjnë një vlerësim cilësor të produkteve të
përkthimit me shkrim dhe në të folur nga aspekti gjuhësor. Ekzistojnë tre faktorë gjuhësorë që duhet
vlerësuar (kuptimi, forma dhe pajtueshmëria), dhe për secilën nga këto ekzistojnë nga tri pikë të
vlerësimit, në shkallë gradimi, e këto janë: ‘i mirë’, ‘i pranueshëm’ dhe ‘nën standard’. Kërkesa
minimale për secilin faktor (kuptimin, formën, pajtueshmërinë) është ‘e pranueshme’.
Një përkthim me shkrim/në të folur i suksesshëm do të kategorizohet si ‘i mirë’.
Një përkthim me shkrim/në të folur ‘i pranueshëm’ do të kërkojë rishikim.
Një përkthim me shkrim/në të folur i kategorizuar ‘nën standardin’ do të jetë nën standardet e
cilësisë.
Terma kyçe
1 Gjuha burimore: gjuha e tekstit/të folurit origjinal ose gjuha nga e cila kryhet përkthimi me
shkrim/në të folur
2 Gjuha e synuar: gjuha e tekstit të përkthyer me shkrim/fjalëve të përkthyera në të folur ose gjuha
në të cilën kryhet përkthimi me shkrim/në të folur
3 Teksti burimor: teksti në gjuhën burimore ose teksti origjinal
4 Teksti i synuar: teksti në gjuhën e synuar apo teksti i përkthyer
5 Të folurit burimor: të folurit në gjuhën burimore ose të folurit origjinal
6 Të folurit e synuar: të folurit në gjuhën e synuar ose të folurit e përkthyer.
Cilësia e përkthimit me shkrim – sistemi i vlerësimit
Përkthimi me shkrim i domethënies i referohet saktësisë së përkthimit me shkrim ose, përkthimit
me shkrim të kuptimit apo mesazhit kryesor, nga gjuha burimore në gjuhën e synuar. Gabimet në
domethënie përbëjnë gabime që ndryshojnë kuptimin nga teksti burimor në tekstin e synuar. Këto
gabime mund të ndryshojnë nga përkthimi i gabuar i një fjale e deri te ndryshimi i plotë i kuptimit
të fjalive nga gjuha burimore në atë të synuar.
Përkthimi me shkrim i formës i referohet besnikërisë ndaj gjuhës së synuar: përdorimit të
strukturës së fjalive, drejtshkrimit/shqiptimit dhe shenjave të pikësimit. Gabimet në formë
përbëjnë gabime në renditjen e fjalëve, drejtshkrim/shqiptim, shenjat e pikësimit, etj. Përdorimi i
rendit të fjalëve ose shenjave të pikësimit në formë të gabuar mund ta bëjnë të pakuptueshëm
tekstin e synuar.
Përputhshmëria i referohet zgjedhjes së leksikut dhe terminologjisë në tekstin e synuar.
Terminologjia duhet të përputhet me temën/fushën në të cilën kryhet përkthimi (p.sh. ligje,
dokumente ligjore) dhe të përdoret në mënyrë të qëndrueshme, pra që të mos ketë dallime në
përkthim nga njëri dokument në tjetrin ose nga njëra formë në tjetrën.
118
I mirë I pranueshëm Nën standard
Domethënia Përkthim me shkrim plotësisht
i saktë, i domethënies nga
gjuha burimore në atë të
synuar.
Domethënia është e
njëjtë në mes të tekstit
burimor dhe atij të
përkthyer sa i përket
mesazhit kryesor, por
disa informata shtesë
(të cilat nuk janë kyçe
për
domethënien/mesazhin)
janë përkthyer
gabimisht ose janë
harruar në tekstin e
synuar.
Domethënia/mesazhi i
tekstit burimor dallon
nga ai i tekstit të
synuar.
Forma Teksti i synuar është plotësisht
besnik/përputhet me
strukturën e fjalive,
drejtshkrimin/shqiptimin dhe
shenjat e pikësimit të gjuhës së
synuar.
Në tekstin e synuar nuk
është përdorur
struktura gjuhësore,
drejtshkrimi dhe/ose
shenjat e pikësimit
përgjatë tërë tekstit, por
kjo nuk ndikon në
kuptueshmërinë e
tekstit të synuar.
Teksti i synuar
përmban strukturën e
fjalive, drejtshkrimin
dhe shenjat e
pikësimit të gabuara
nga gjuha burimore
dhe kjo ndikon që
teksti i synuar të jetë i
pakuptueshëm.
Përputhshmëria Në tekstin e synuar është
përdorur leksikoni dhe
terminologjia ligjore në
mënyrë të qëndrueshme.
Në tekstin e synuar
është përdorur leksikoni
dhe terminologjia
ligjore, por kjo është e
paqëndrueshme (p.sh.
dy ose më shumë terma
janë përdorur për t’iu
referuar të njëjtit
fenomen).
Teksti i synuar nuk
përputhet me
leksikonin dhe
terminologjinë
përkatëse/ligjore.
Cilësia e përkthimit në të folur – sistemi i vlerësimit
Përkthimi në të folur i domethënies i referohet saktësisë së përkthimit në të folur ose përkthimit
në të folur të kuptimit apo mesazhit kryesor nga gjuha burimore në gjuhën e synuar. Gabimet në
domethënie përbëjnë gabime që ndryshojnë kuptimin nga e folura burimore në të folurit e synuar.
Këto gabime mund të ndryshojnë nga përkthimi i gabuar i një fjale e deri te ndryshimi i plotë i
domethënies sekuencës së të folurit nga gjuha burimore në atë të synuar.
Përkthimi në të folur i formës i referohet besnikërinë ndaj gjuhës së synuar: përdorimit të
strukturës së fjalive dhe të intonacionit të gjuhës së synuar (d.m.th. theksit brenda fjalive ose asaj
119
se cila(t) fjalë brenda fjalisë është theksuar ose nënvizuar). Përdorimi i renditjes së fjalëve dhe
intonacionit të gabuar mund të ndikojë në të kuptuarit e të folur të synuar nga ana a dëgjuesit.
Përputhshmëria i referohet zgjedhjes së leksikut dhe terminologjisë në të folurit e synuar.
Terminologjia duhet të përputhet me temën/fushën në të cilën kryhet përkthimi në të folur (p.sh.
seancat/konferencat që lidhen me miratimin e një ligji) dhe të përdoret në mënyrë të
qëndrueshme, pra që të mos ketë dallime në përkthim në të folur përgjatë tërë përkthimit në të
folur ose nga një seancë e përkthimit në të folur në tjetrën.
I mirë I pranueshëm Nën standard
Domethënia Përkthim në të folur
plotësisht i saktë i
domethënies nga e
folura burimore në atë
të synuar.
Domethënia në mes të
të folurit burimor dhe
atij të synuar është e
njëjtë sa i përket
mesazhit kryesor, por
disa informata shtesë
(të cilat nuk janë kyçe
për
domethënien/mesazhin)
janë përkthyer në të
folur në mënyrë të
pasaktë ose janë
harruar në të folurit e
synuar.
Domethënia/mesazhi i
të folurit burimor
është i ndryshëm nga
ai i të folurit të synuar.
Forma Të folurit e synuar
është plotësisht besnik
ndaj strukturës së
fjalive të gjuhës së
synuar dhe kryesisht
është përdorur
struktura e
intonacionit të gjuhës
së synuar.
Në të folurit e synuar
nuk është përdorur
renditja e fjalëve dhe
struktura e intonacionit
të gjuhës së synuar
përgjatë tërë të folurit,
por nuk është prekur të
kuptuarit.
Në të folurit e synuar
nuk është përdorur
intonacioni dhe
struktura e fjalive të
gjuhës së synuar, dhe
për këtë arsye dëgjuesi
ka vështirësi në të
kuptuarit e të folurit të
synuar.
Përputhshmëria Leksikut dhe
terminologia në të
folurit e synuar është
përdorur në mënyrë
paqëndrueshme.
Në të folurit e synuar
është përdorur leksikun
dhe terminologjia
ligjore, por kjo është
bërë në mënyrë
paqëndrueshme. Dy ose
më shumë terma janë
përdorur për t’iu
referuar të njëjtit
fenomen.
E folura e synuar nuk
përputhet me leksikun
dhe terminologjinë
përkatëse/ligjore.
120
Shtojca 5. Vlerësimi i cilësisë së përkthimit – lista e instrumenteve të vlerësuara
Institucionet komunale
Rregulloret komunale – komunat me shumicë shqiptare/të përziera (përkthimi në gjuhën serbe)
Dragash Rregullorja për mbrojtjen e mjedisit 2013
Ferizaj Rregullorja për barazi gjinore 2013
Fushë Kosovë Rregullorja mbi shërbimet publike në komunë 2013
Gjilan Rregullorja mbi orarin e punës të subjekteve tregtare në territorin e Komunës së Gjilanit 2013
Skenderaj Rregullorja për mbrojtjen e të miturve nga paraqitjet që ndikojnë në shëndetin dhe rritjen e tyre 2014
Rregulloret komunale – komunat me shumicë serbe (përkthimi në gjuhën shqipe)
Kllokot Rregullorja për fuqizimin dhe promovimin e vullnetarizmit në Komunën e Kllokotit 3632/2 2013 (në gjuhën serbe ne alfabetin cirilik – në gjuhën shqipe)
Ranillug Rregullorja 02-146 mbi tatimin në pronë 2013
Rregulloret komunale – komunat shumëtnike (përkthimi në gjuhën turke)
Prizren Rregullorja për menaxhimin e mbeturinave në Prizren 2013
Mamushë Rregullorja mbi tatimin në pronë të paluajtshme 2014
Institucionet qendrore
Projektligjet (përkthimi në gjuhën serbe)
Ministria e Shëndetësisë Projektligji për mjekësi ligjore
Ministria e Drejtësisë Projektligji për Prokurorin e Shtetit
Ministria e Forcës së Sigurisë së Kosovës
Projektligji për dërgimin jashtë vendit të Forcës së Sigurisë së Kosovës
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve
Projektligji për plotësim-ndryshimin e Ligjit nr. 2003/24 për sportin
Rregulloret (përkthimi në gjuhën serbe)
Ministria e Diasporës Rregullorja nr. 01/2014 mbi kriteret dhe mënyrat e subvencionimit të projekteve të diasporës dhe mërgatës
Ministria e Administratës Publike
Rregullorja nr. 01/2013 mbi shpërndarjen e subvencioneve organizatave joqeveritare
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
Rregullorja nr. 01/2014 mbi formën, përmbajtjen dhe mënyrën e mirëmbajtjes së regjistrit të godinave dhe regjistrit të administratorëve të godinave
Ministria e Tregtisë dhe Industrisë
Rregullorja nr. 08 / 2013 mbi mënyrën e themelimit dhe funksionimit sistemit për shkëmbimin e shpejtë të informatave mbi produktet e rrezikshme
Udhëzimet administrative (përkthimi në gjuhën serbe)
Ministria e Financave Udhëzimi Administrativ nr. 04/2014 mbi personat e ekspozuar politikisht
Ministria e Punëve të Brendshme
Udhëzimi Administrativ nr. 26/2013 mbi procedurën e humbjes së shtetësisë së Kosovës përmes lirimit nga shtetësia
Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Udhëzimi Administrativ nr. 14/2013 për monitorimin dhe inspektimin e subjekteve juridikë/organizatave që ofrojnë shërbime sociale dhe familjare
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë
Udhëzimi Administrativ nr. 35/2013 i MASHT-it mbi organizimin e provimit përfundimtar profesional
121
Shtojca 6. Procesi ligjvënës në institucionet komunale të Kosovës
Inicimi dhe procesi i hartimit të akteve komunale
Kushtetuta ia njeh kompetencën për të propozuar akte ligjore komunale:
Kryetarit të Komunës dhe njësive administrative të saj;
Kryesuesit të Kuvendit Komunal;
Komiteteve të Kuvendit Komunal;
Anëtarëve të Kuvendit Komunal;
15% të qytetarëve të komunës me të drejtë vote.
Instrumentet që bien në kuadër të fushëveprimit të kësaj kategorie janë:
Rregulloret e përgjithshme;
Vendimet e Kuvendit Komunal;
Aktet e nxjerra nga Kryetari i Komunës.
Hartuesit e akteve nënligjore komunale, përfshirë edhe ata që janë të përfshirë në proceset e
konsultimit dhe rishikimit, duhet të bazohen në ligjet e miratuara nga Kuvendi i Republikës së Kosovës
dhe publikuara në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës, si dhe në përputhje me konventat
ndërkombëtare dhe standardet e zbatueshme, si dhe dispozitat përkatëse të acquis-së/legjislacionit të
BE-së, të detyrueshme në masën e nevojshme.
Hierarkia e normave juridike që vlen në Republikën e Kosovës është si në vijim:
Kushtetuta;
Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara;
Ligjet;
Aktet nënligjore të Qeverisë;
Aktet nënligjore të Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal dhe të ministrive të tjera që
ndikojnë në organizimin dhe funksionimin e vetëqeverisjes lokale;
Aktet nënligjore të Kuvendit Komunal që rrjedhin nga ligjet;
Aktet nënligjore të Kuvendit Komunal për zbatimin e përgjegjësive vetanake të komunave;
Udhëzimet dhe vendimet ekzekutive të Kryetarit të Komunës.
Në këtë kontekst, Zyra Ligjore e Komunës është përgjegjëse për të kryer procesin e hartimit, si dhe për
të harmonizuar instrumentet përkatës, në përputhje me legjislacionin primar; Njësia e komunës për
Integrim Evropian është përgjegjëse për përafrimin e akteve komunale me legjislacionin e BE, dhe
Njësia komunale e buxhetit është përgjegjëse për të përcaktuar koston financiare të zbatimit të aktit
dhe për të harmonizuar atë në përputhje me këtë.
Hapat kyç të procesit të hartimit janë:
1. Zhvillimi i koncept-dokumentit dhe konsultimi publik;
2. Hartimi i akteve fillestare dhe konsultimi me publikun;
3. Konsultimit të brendshëm ndërmjet autoriteteve lokale;
4. Konsultimit jashtëm me palët e interesuara;
5. Vlerësimi i ndikimit financiar të aktit të propozuar;
122
6. Rishikimi i draftit të aktit ligjor pas konsultimit;
7. Shqyrtimi dhe miratimi nga Kuvendi Komunal;
8. Nënshkrimi i aktit komunal, në tri kopje (për autoritetin që e ka miratuar, arkivin e institucionit
dhe autoritetin mbikëqyrës).
Procedura e miratimit të akteve komunale
Brenda 7 ditëve pas miratimit të tij nga Kuvendi Komunal dhe nënshkrimit nga Kryesuesi, akti ligjor i
dorëzohet Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal, për vlerësim ligjor.
Nëse autoriteti mbikëqyrës nuk ka mospajtime me tekstin e rishikuar, akti nënligjor komunal në fjalë
regjistrohet në zyrën e protokollit të Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal.
15 ditë pas regjistrimit të aktit nënligjor komunal, ai publikohet dhe hyn në fuqi.
Nëse autoriteti mbikëqyrës konstaton se akti ligjor është në kundërshtim me kornizën ligjore të
Kosovës, Komuna është e obliguar të rishqyrtojë instrumentin në fjalë. Nëse Komuna nuk i përgjigjet
kërkesës për rishqyrtim brenda 30 ditëve pas njoftimit, ekzekutimi i aktit komunal të nxjerrë,
pezullohet.
Në përputhje me legjislacionin, aktet nënligjore komunale duhet të jenë në dispozicion në version të
shtypur dhe të publikohen në faqen zyrtare të internetit të Komunës, në gjuhët zyrtare të saj.
123
Shtojca 7. Procesi ligjvënës në institucionet qendrore të Kosovës
Inicimi dhe procesi i hartimit të legjislacionit primar
Kushtetuta ia njeh kompetencën për të propozuar legjislacion të ri ose plotësuar-ndryshuar atë
ekzistues:
Presidentit të Republikës së Kosovës;
Qeverisë;
Deputetëve të Parlamentit (përfshirë Komisionet, një deputeti të Kuvendit të përkrahur nga
pesë deputetë ose një grupi parlamentar);
Më shumë se dhjetë mijë qytetarëve, siç parashihet me ligj.
Në nivelin të legjislativit, një deputet i Kuvendit, një komision i Kuvendit ose një grup parlamentar
mund të propozojnë një mocion. Duhet të kërkohet mendimi i Qeverisë, i cili është i domosdoshëm
për prezantimin e një mocioni në seancën plenare në të cilën do të miratohet. Qeveria është
përgjegjëse për hartimin e ligjit brenda tre (3) muajve nga miratimi i mocionit. Pas hartimit të tij,
projektligji duhet të përkthehet në gjuhën serbe dhe në gjuhën angleze, nga institucioni që e ka
nxjerrë atë.
Gjatë hartimit në nivel të ekzekutivit, secila ministri, si dhe ZKM (Zyra e Kryeministrit), përgatit
strategjinë e saj legjislative, së bashku me vlerësimin fillestar të Ndikimit Rregullator (VNR) dhe
Vlerësimin fillestar të Ndikimit Financiar (VNF) të ligjeve të propozuar. Sa i përket kësaj, pas miratimit
nga Qeveria të Strategjisë vjetore legjislative formohet Grupi punues ministror (GPK) për të iniciuar
procesin e hartimit. Pasi të finalizohet drafti përfunduar, ai shqyrtohet, së bashku me VNR dhe VNF,
nga institucionet në vijim (sipas kësaj renditjeje): Sekretari i Përgjithshë, Zyra për shërbime të ndihmës
juridike (ZSHNJ), një Grup punues Qeveritar (GPQ) i formuar për këtë qëllim, Ministria e Financave
(MEF) dhe Agjencia për Koordinim të Zhvillimit dhe Integrimit Evropian (AKZHIE), e cili gjithashtu
shqyrton dhe përpilon VNF-në përfundimtar dhe Deklaratën e Pajtueshmërisë me legjislacionin e BE-
së. Deri në fund të procedurës së hartimit, institucioni që e nxjerr projektligjin është përgjegjës për
përkthimin e projektligjit përfundimtar, i cili pastaj i dorëzohet ZSHNJ-së, për analizimin e
pajtueshmërisë procedurale dhe Sekretarit të Përgjithshëm të ZKM-së, për miratim. Në fund, Qeveria
e shqyrton projektligjin përfundimtar, me ç’rast:
1. E miraton atë;
2. E miraton atë, me plotësim-ndryshime;
3. E shtyn atë për shqyrtim të mëvonshëm;
4. Kërkon rishikimin e tij, me arsyetime; ose
5. E refuzon atë.
Pas miratimit të projektligjit përfundimtar nga Qeveria, ai i dërgohet për shqyrtim Drejtorisë për standardizim gjuhësor të Kuvendit të Kosovës para se t’i dorëzohet vetë Kuvendit. Drejtoria për standardizim gjuhësor e Kuvendit të Kosovës i ka në dispozicion dhjetë – (10) ditë pune afat për të hartuar një raport preliminar, në të cilin identifikon gabimet gjuhësore dhe të tjera që përmban teksti i projektligjit në fjalë.
124
Procedura e miratimit të ligjeve nga Kuvendi
Pas miratimit përfundimtar të projektligjit nga Qeveria, Kuvendi është organi përgjegjës për miratimin
e ligjeve. Ky proces përbëhet nga pesë faza:
1. Prezantimi i projektligjit në Kuvend: projektett e legjislacionit primar çdoherë u prezantohen
deputetëve të Kuvendit për diskutim të mëtejshëm. Organet në vijim mund të prezantojnë
projektligje të tilla: a) Qeveria; b) një komision parlamentar; c) një deputet i Kuvendit, i
mbështetur nga pesë deputetë të tjerë që e kanë nënshkruar projektligjin; ose d) një grup
parlamentar.
Në këtë fazë, raporti preliminar i Drejtorisë për standardizim gjuhësor të Kuvendit të Kosovës i dërgohet komisionit përkatës. Nëse komisionet përkatëse i miratojnë ndryshimet e propozuara dhe vërejtjet e dhëna, ato inkorporohen në të nga Drejtoria për standardizim gjuhësor para miratimit dhe hyrjes në fuqi të ligjit në fjalë. Drejtoria për standardizim gjuhësor ka një afat prej dhjetë – (10) ditësh rresht për të përfunduar këtë procedurë.
2. Leximi i parë: gjatë shqyrtimit të parë nuk mund të propozohen amendamente në projektligj
dhe projektligji nuk shqyrtohet hollësisht. Në këtë lexim deputetët vetëm e shqyrtojnë nëse
fushëveprimi i projektligjit korrespondon me një nevojë për të.
Gjatë leximit të parë në Kuvendin e Kosovës të një ligji të hartuar, deputetët mund të vlerësojnë cilësinë ligjore dhe/ose gjuhësore të projektligjit në fjalë dhe të votojnë, për të vendosur nëse duhet t’i kthehet institucionit që e ka nxjerrë atë për përmirësime ligjore dhe/ose gjuhësore.
3. Leximi i dytë: kjo fazë konsiston kryesisht në shqyrtimin dhe votimin e amendamenteve dhe
neneve të propozuar. Së pari zhvillohen diskutime në komisionet parlamentare ku është e
mundur pjesëmarrje aktive e ekspertëve të jashtëm dhe organizatave relevante dhe më pas
në seanca plenare, ku deputetët e Kuvendit votojnë mbi nenet e plotësuar-ndryshuar dhe
amendamentet e reja. Amendamentet, të cilët përkthehen nga njësia për përkthim e
Kuvendit me kohë, mund të propozohen nga Komisioni Udhëheqës, komisionet e
përhershme, Qeveria, ose një grup parlamentar. Nëse në këtë fazë kryhet shqyrtimi
përfundimtar i të gjitha amendamenteve të propozuara dhe merret një vendim, procesi kalon
direket në fazën e pestë.
Pas leximit të dytë (nëse nuk ka leximi të tretë), të gjitha amendamentet në ligjin në fjalë përkthehen në gjuhën serbe nga Njësia për përkthim e Drejtorisë së shërbimeve gjuhësore të Kuvendit të Kosovës. Pasi të përkthehen, amendamentet i dërgohen Drejtorisë për standardizim gjuhësor të Kuvendit të Kosovës, ku ato harmonizohen dhe inkorporohen në versionin përfundimtar të ligjit në fjalë, para miratimit dhe hyrjes së tij në fuqi.
4. Leximi i tretë (opsional): ky hap ndërmerret vetëm nëse miratimi ka dështuar në fazën
paraprake dhe me kërkesë të subjektit sponsorizues. Në këtë kontekst, këtu mund të
propozohen ndryshime të reja dhe të zhvillohet votim i ri.
5. Miratimi dhe hyrja në fuqi: miratimi i një ligji përbën miratimin përfundimtar të tekstit të tij,
me nënshkrimin e Kryetarit të Kuvendit. Në praktikë, akti i miratimit (votimi) zhvillohet në të
njëjtën seancë plenare kur zhvillohet leximi i dytë ose i tretë. Pas miratimit, ligji hyn në fuqi
15 ditë pas publikimit në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës, ose nëse theksohet
ndryshe në ligj.
125
Përfundimisht, pas dekretimit të tij, ligji përkthehet në gjuhën turke dhe gjuhën boshnjake nga Njësia
për përkthim e Gazetës Zyrtare.
Inicimi i legjislacionit sekondar dhe procesi i hartimit, konsultimeve dhe miratimit të tij
Kushtetuta ua njeh organeve të Qeverisë kompetencën për të propozuar dhe miratuar legjislacion
sekondar në mbështetje të zbatimit të legjislacionit primar. Instancat që kanë të drejtë për të
propozuar legjislacion janë:
Kryeministri;
Ministri;
Sekretari i përgjithshëm dhe pozitat e barasvlershme;
Kryeshefat e agjencive ekzekutive;
Drejtori i zyrës së ZKM-së;
Drejtori i departamentit;
Drejtori i departamentit ligjor;
Një grup drejtorësh, në rastet kur drafti në fjalë rregullon marrëdhëniet në më shumë se një
fushë të caktuar (në këtë rast Sekretari i Përgjithshëm i ministrisë përkatëse vepron si
koordinator i iniciativës).
Legjislacioni sekondar përfshin:
Rregulloret;
Vendimet;
Urdhërat;
Udhëzimet administrative.
Brenda një muaj pasi që Qeveria të miratojë koncept-dokumentin e instrumentit legjislativ sekondar,
ministria përkatëse duhet të emërojë personin përgjegjës për përgatitjen e projekt dokumentit
përkatës fillestar dhe Sekretari i përgjithshëm, bazuar në programin legjislativ, cakton një afat për
hartimin e një versioni fillestar të projekti dokumentit.
Në këtë kontekst, institucioni që nxjerr aktin nënligjor është përgjegjës për të siguruar konsultimin me
të gjitha organet më të larta të administratës shtetërore, organet qendrore të administratës
shtetërore, organet e pavarura të administratës shtetërore dhe organet e tjera relevante, siç janë të
themeluar me Kushtetutë, ose ato puna e të cilëve mund të preket nga propozimi përkatës:
Institucioni që nxjerr aktin duhet të konsultohet në veçanti me organet në vijim:
Ministrinë e Financave
Ministrinë për Integrimin Evropian;
Sekretariatin;
Zyrën për planifikim strategjik;
Zyrën ligjore në kuadër të Zyrës së Kryeministrit
Zëdhënësin e Qeverisë dhe Zyrën për komunikim me publikun;
Ministrinë e Drejtësisë;
Ministrinë e Administratës Publike;
Ministrinë e Administrimit të PushtetitLokal;
Avokatin e Popullit;
Ministrinë për Komunitete dhe Kthim;
Agjencinë për barazi gjinore;
Zyrën për qeverisje të mirë.
Pasi të jetë finalizuar, projekt dokumenti duhet të përkthehet në gjuhën serbe dhe në gjuhën angleze
nga institucioni që e ka nxjerrë atë.
126
Institucioni që nxjerr aktin duhet t’ua dërgojë projektin e instrumentit në fjalë të gjitha këtyre
organeve, të përfshijë një tabelë me listën e komenteve të pranuara nga organet e tjera, e cila duhet
gjithashtu të tregojë nëse komentet e pranuara janë përfshirë në kuadër të propozimit dhe nëse jo, të
sqarojë përse jo.Organet e tjera kanë afat prej 15 ditësh pune për të dhënë komentet e tyre.
Ky proces duhet të kihet parasysh dhe të respektohet gjatë përcaktimit të afateve në kuadër të Planit
vjetor të punës së Qeverisë.
Pas përfundimit të procesit të konsultimit, ministria në fjalë ka të drejtë të miratojë instrumentet
nënligjore në kuadër të fushëveprimit të përgjegjësive të veta.
Pasi të jetë miratuar dhe nënshkruar, institucioni që e ka nxjerrë instrumentin nënligjor duhet t’ia
dërgojë një kopje (në version të shtypur dhe elektronik) Zyrës ligjore të Zyrës së Kryeministrit, e cila
është përgjegjëse për mirëmbajtjen dhe përditësimin e regjistrit të të gjitha instrumenteve të
legjislacionit sekondar të miratuara nga Qeveria dhe ministritë e Kosovës.
127
BIBLIOGRAFIA
Artikuj akademikë
Dunbar, R. ‘Is There a Duty to Legislate for Linguistic Minorities?’, faqe 181–198 , në Journal of Law
and Society, Vëllimi 33, Nr. 1, 2006;
Green, M. ‘What we Talk About when we Talk About Indicators: Current Approaches to Human
Rights Measurement’ faqe 1062-1097, në Human Rights Quarterly, Vëllimi 23, Nr. 4, The Hopkins
University Press, 2001.
Instrumente dhe raporte të nxjerra nga Qeveria e Republikës së Kosovës
Kushtetuta e Republikës së Kosovës (2008).
Ligji Nr. 02/L-37 për përdorimin e gjuhëve (2006).
Ligji Nr. 03/L –215 për qasje në dokumente publike, 2010
Ligji Nr. 03/L-040 për vetëqeverisje lokale, 2008.
Ligji Nr. 03/L-047 për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave e komuniteteve dhe pjesëtarëve të
tyre në Kosovë, 2008
Rregullorja e punës së Kuvendit të Republikës së Kosovës (2010).
Raport i monitorimit të Komunave të Republikës së Kosovës, 2012
Zyra e Kryeministrit, ‘Politikat e gjuhëve në Kosovë – zbatimi në marrëdhëniet me organet
publike’, 2011
Zyra e kryeministrit/Zyra për çështje të komuniteteve, ‘Vlerësim mbi punësimin e anëtarëve të
komuniteteve jo-shumicë në Shërbimin civil të Kosovës dhe në ndërmarrjet publike’, në
dispozicion në http://kryeministri-ks.net/zck/repository/docs/Vleresim_i_punesimit.pdf
(shikuar/qasur më 3 shkurt 2015), 2013
Rregullorja nr. 07/2012 mbi mandatin dhe themelimin e Zyrës së Komisionerit për gjuhët e
Republikës së Kosovës, 2012
Rregullorja nr. 01/2013 mbi procedurën e hartimit dhe publikimit të akteve komunale, 2013
Rregullorja nr. 02/2011 mbi fushat e përgjegjësisë administrative të Zyrës së kryeministrit dhe të
ministrive, 2011
Rregullorja e punës (nr. 09/2011) së Qeverisë së Republikës së Kosovës, 2011
Rregullorja e punës së Kuvendit të Republikës së Kosovës, 2010.
Instrumente dhe raporte të nxjerra nga ministritë e Republikës së Kosovës
Ministria e Administratës Publike, Udhëzimi Administrativ nr. 2011/02 për përcaktimin e
procedurave për zbatimin e Ligjit për përdorimin e gjuhëve, 2011
Ministria e Administratës Publike, Udhëzimi Administrativ nr. 03/2011 mbi faqet zyrtare të
internetit të institucioneve publike, 2011
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, ‘Korniza e treguesve në arsim’, 2010
Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, ‘Treguesit në arsim në Kosovë’, 2009/2010,
2010/2011 dhe 2011/2012, në dispozicion në: http://www.masht-
gov.net/advCms/documents/Treguesit_e_Arsimit_ne%20Kosov%C3%AB.pdf (shikuar/qasur më 3
shkurt 2013).
128
Instrumente ndërkombëtare dhe rajonale
Këshilli i Evropës, Konventa për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut, në
dispozicion në: http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf (shikuar/qasur më 3
shkurt 2015), 1950
Këshilli i Evropës, Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, 1 shkurt 1995 ETS 157,
në dispozicion në: http://ëëë.refëorld.org/docid/3ae6b36210.html (qasur më 22 nëntor 2013)
Këshilli i Evropës: Asambleja Parlamentare, Komiteti Këshillëdhënës i Konventës Kornizë,
Komentari tematik nr. 3: të drejtat gjuhësore, Strasburg, 5 korrik 2012, ACFC/44DOC, në
dispozicion në:
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/minorities/3_fcnmdocs/PDF_CommentaryLanguage_en.pd
f (shikuar/qasur më 24 nëntor 2013)
Këshilli i Evropës: Asambleja Parlamentare, Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave,
21 tetor 2010, Doc. 12.422, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/4d8b18322.html
(shikuar/qasur më 15 dhjetor 2013)
Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), Dokumenti i mbledhjes së Kopenhagës
së Konferencës të KSBE-së për Dimensionin Njerëzor, miratuar në Kopenhagë, 29 qershor 1990, në
dispozicion në: http://www.osce.org/documents/odihr/1990/06/13992_en.pdf (shikuar/qasur më
20 nëntor 2013)
Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), Rekomandimet e Oslos lidhur me të
drejtat gjuhësore të pakicave kombëtare, Komisioneri i Lartë për Pakicat Kombëtare, 1 shkurt
1998, në dispozicion në: http://www.refworld.org/docid/3dde546e4.html (shikuar/qasur më 21
nëntor 2013)
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Deklarata mbi të Drejtat e Personave që u Përkasin Pakicave
Kombëtare ose Etnike, Fetare dhe Gjuhësore, 20 dhjetor 1993, A/RES/48/138, në dispozicion në:
http://www.refworld.org/docid/3b00f302c.html (shikuar/qasur më 22 nëntor 2013)
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike,
16 dhjetor 1966 , Organizata e Kombeve të Bashkuara, Seria e Traktateve, Vëll. 999, në dispozicion
në http://www.refworld.org/docid/3ae6b3aa0.html (shikuar/qasur më 22 nëntor 2013).
Doracakë të organizatave ndërkombëtare qeveritare
ZKLDNj, ‘Human Rights Indicators. A guide for measuring and evaluation’ (‘Indikatorët e të
Drejtave të Njeriut. Udhëzues për Matje dhe Vlerësim’), 2012, në dispozicion në
http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Human_rights_indicators_en.pdf (shikuar/qasur
më 21 nëntor 2013)
UNDP, ‘Indicators for Human Rights Based Approaches to Development in UNDP Programming’,
2006 (‘Indikatorët për Qasjet e Bazuara në të Drejtat e Njeriut ndaj Zhvillimit në kuadër të
Programimit të UNDP-së’), në dispozicion në
http://siteresources.worldbank.org/EXTLAWJUSTICE/Resources/HumanRightsËP10_Final.pdf?&res
ourceurlname=HumanRightsWP10_Final.pdf (shikuar/qasur më 20 nëntor 2013)
BB, ‘Human Rights Indicators in Development’ (‘Indikatorët e të Drejtave të Njeriut në Kontekstin e
Zhvillimit’), 2010, në dispozicion në
http://siteresources.worldbank.org/EXTLAËJUSTICE/Resources/HumanRightsËP10_Final.pdf?&res
ourceurlname=HumanRightsËP10_Final.pdf (shikuar/qasur më 20 nëntor 2013).
129
Publikime të Qendrës Evropiane për Çështje të Minoriteteve (ECMI)
‘National Minority Indicators Piloting Indicators for the Implementation of the Frameëork
Convention for the Protection of National Minorities and the European Charter for Regional or
Minority Languages’ (‘Indikatorët për pakicat kombëtare: pilotimi i indikatorëve për zbatimin e
Konventës Kornizë për mbrojtjen e pakicave kombëtare dhe të Kartës Evropiane për gjuhët rajonale
dhe të pakicave’) (Flensburg, 2013).
Publikime të Qendrës Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë (ECMI Kosovës)
ECMI Kosova, ‘Komunitetet: dini të drejtat tuaja – doracak për komunitetet dhe pjesëtarët e tyre’,
Botimi i dytë, 2013, në dispozicion në http://www.ecmikosovo.org/wp-
content/uploads/2013/12/ECMI-Kosovo_Communities-Know-Your-Rights_ALB_FINAL.pdf
(shikuar/qasur më 3 shkurt 2015)
ECMI Kosova, ‘Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave të komuniteteve dhe përdorimi i treguesve:
sfidat dhe mundësitë’, 2013
ECMI Kosova, ‘Doracak për anëtarët e KKK-së. Dokumente ligjore dhe doracakë për trajnime’,
2010
ECMI Kosova, ‘Procesi ligjvënës në Kosovë: doracak për organet për pjesëmarrje politike të
komuniteteve’, 2011
ECMI Kosova, ‘Politikat e gjuhëve në Kosovë. Zbatimi në marrëdhëniet me organet publike’, 2011
ECMI Kosova, ‘Monitorimi dhe vlerësimi i të drejtave gjuhësore: pilotimi i përdorimit të treguesve
në punën e Kuvendit të Kosovës’, 2014.
Raporte e studime të organizatave ndërkombëtare qeveritare
Këshilli i Evropës, ‘Enhancing the impact of the Frameëork Convention. Indicators for Assessing the
Impact of the Frameëork Convention for the Protection of National Minorities in its State Parties’
(‘Përmirësimi i ndikimit të Konventës Kornizë. Indikatorët për vlerësimin e ndikimit të Konventës
Kuadër për mbrojtjen e pakicave kombëtare në shtetet palë të saj’), 9 - 10 tetor 2008, në
dispozicion në:
http://ëëë.coe.int/t/dghl/monitoring/minorities/6_resources/PDF_IAConf_Report_Bolzano_en_1
2nov08.pdf (shikuar/qasur më 3 shkurt 2015)
Këshilli i Evropës, ‘Advisory Committee on the Frameëork Convention For the Protection of
National Minorities’ – ‘Third Opinion on Kosovo adopted on 6 March 2013’ (‘Komiteti
Këshillëdhënës i Konventës Kornizë për mbrojtjen e pakicave kombëtare’ – ‘ Opinion i tretë për
Kosovën, miratuar më 6 mars 2013’), në dispozicion në:
http://www.refworld.org/docid/5236e3304.html (shkuar/qasur më 3 shkurt 2015), 10 shtator
2013
Libërthi i ‘Projektit Dylan’, ‘Dylan Project Main Findings’, 2006-2011 (‘Të gjeturat kryesore të
Projektit Dylan’, 2006-2011) në dispozicion në: http://www.dylan-
project.org/Dylan_en/dissemination/final/booklet/assets/DYLAN-Project_Final-Booklet_A4.pdf
(shikuar/qasur më 3 shkurt 2015)
Komisioneri i Lartë i OSBE-së për Pakicat Kombëtare, ‘Report on the Linguistic Rights of Persons
Belonging to National Minorities in the OSCE Area’ (‘Raport mbi të drejtat gjuhësore të personave
që u përkasin pakicave kombëtare në zonën e OSBE-së’). Hagë: Komisioneri i Lartë i OSBE-së
130
(Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë) për Pakicat Kombëtare, 1999, në dispozicion
në: http://www.osce.org/hcnm/42060 (qasur më 20 nëntor 2013)
Misioni i OSCE-së në Kosovë, 'Implementimi i Ligjit për përdorimin e gjuhëve nga komunat e
Kosovës’, qershor 2008, në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/32763?doënload=true
(qasur më 15 nëntor 2013).
Misioni i OSCE-së në Kosovë, ‘Legjislacioni shumëgjuhësh në Kosovë dhe sfidat e tij’, shkurt 2012,
në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/87705 (shikuar/qasur më 12 dhjetor 2013)
Misioni i OSCE-së në Kosovë, ‘Respektimi i të drejtave gjuhësore nga komunat e Kosovës’, qershor
2014, në dispozicion në: http://www.osce.org/sq/kosovo/120011?download=true (shikuar/qasur
më 3 shkurt 2015).
131
Kontribuues
Autorë: Laia Pau Romaní, Hans Fridlund.
Ekspertë kontribuues: Rakella Krasniqi, Arben Osmani, Safete Graiçevci, Gentiana Mahmuti, Makfire
Azemi, Vebi Klaiqi, Arta Pllana dhe Tea Blakaj.
Përktheu: Artan Qulaku.
Lectorë: Arben Osmani dhe Safete Graiçevci.
Falënderime
Falënderime të veçanta anëtarëve të Rrjetit për politikatgjuhësore, drejtorëve të Departamenteve të
Administratës së institucioneve komunale dhe atyre qendrore, si dhe Zyrës së Kryeministrit të
Republikës së Kosovës, për mbështetjen dhe bashkëpunimin e shkëlqyer.
Zyra e Komisionerit për gjuhët/Zyra e Kryeministrit të Republikës së Kosovës http://www.komisioneri-ks.org Zyra e Komisionerit për gjuhët është themeluar në prill 2012, me qëllim të ruajtjes, promovimit dhe
mbrojtjes së gjuhëve zyrtare d.m.th. gjuhës shqipe dhe serbe dhe statusit të tyre të barabartë në
Republikën e Kosovës, gjuhëve zyrtare në nivelin lokal (gjuhës boshnjake dhe turke) dhe të gjuhëve
në përdorim zyrtar në komuna (gjuhës boshnjake, rome dhe turke), duke siguruar gjithashtu të
drejtat gjuhësore të komuniteteve gjuhët amtare të të cilëve nuk janë gjuhë zyrtare.
Ndërtesa e Qeverisë
Kati VI, Zyra nr. 605A
Rr. Nëna Terezë p.n.
10000 Prishtinë, Kosovë
ECMI Kosova www.ecmikosovo.org
ECMI Kosova është organizata kryesore joqeveritare e angazhuar me çështje të komuniteteve
minoritare në Kosovë, me qëllim të zhvillimit të institucioneve përfshirëse, përfaqësuese dhe të
ndjeshme ndaj komuniteteve, institucione këto që mbështesin një Kosovë të qëndrueshme shumë-
etnike.
Ky raport është publikuar nga Zyra e Komisionerit për gjuhët/Zyra e Kryeministrit të Republikës së
Kosovës, në bashkëpunim me Qendrën Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë (ECMI
Kosova) dhe Programin e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), mars 2015.
Të gjeturat e paraqitura në këtë raport bazohen në pyetësorët e plotësuar nga institucionet e
vlerësuara.
Ky raport është në dispozicion në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze.
