Mộttưduyhoàntoànmới

DanielH.Pink

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

TableofContentsMỤCLỤC

PHẢICHĂNGĐÃĐẾNTHỜICỦANÃOPHẢI?

LỜITỰA

PHẦNI.THỜIĐẠINHẬNTHỨC

1.SỰTRỖIDẬYCỦABÁNCẦUNÃOPHẢI

1.Báncầunãotráiđiềukhiểnnửabênphải,báncầunãophảiđiềukhiểnnửabêntráicủacơthể

2.Báncầunãotráimangtínhnốitiếp,báncầunãophảimangtínhđồngthời

3.Báncầunãotráichuyênvềngônngữ,báncầunãophảichuyênvềngữcảnh

4.Báncầunãotráiphântíchcácchitiết;báncầunãophảitổnghợptạobứctranhtoàncảnh

2.SỰDƯTHỪA,CHÂUÁVÀTỰĐỘNGHÓA

3.NHẬNTHỨCTỐTCẢMTHỤCAO

PHẦNII.SÁUGIÁCQUAN

GIỚITHIỆUVỀSÁUGIÁCQUAN

4.THIẾTKẾ

5.KỂCHUYỆN

6.HÒAHỢP

7.ĐỒNGCẢM

8.GIẢITRÍ

9.TÌMKIẾMÝNGHĨA

LỜIKẾT

NHỮNGLỜIKHENTẶNG

MỘTTƯDUYHOÀNTOÀNMỚI

MỤCLỤCPHẢICHĂNGĐÃĐẾNTHỜICỦANÃOPHẢI?

LỜITỰA

PHẦNI.THỜIĐẠINHẬNTHỨC

1.SỰTRỖIDẬYCỦABÁNCẦUNÃOPHẢI

2.SỰDƯTHỪA,CHÂUÁVÀTỰĐỘNGHÓA

3.NHẬNTHỨCTỐTCẢMTHỤCAO

PHẦNII.SÁUGIÁCQUAN

GIỚITHIỆUVỀSÁUGIÁCQUAN

4.THIẾTKẾ

5.KỂCHUYỆN

6.HÒAHỢP

7.ĐỒNGCẢM

8.GIẢITRÍ

9.TÌMKIẾMÝNGHĨA

LỜIKẾT

NHỮNGLỜIKHENTẶNG

PHẢICHĂNGĐÃĐẾNTHỜICỦANÃOPHẢI?Theocáckếtquảnghiêncứu,báncầunãotráiđiềukhiểnnửathânngườibênphải,báncầu

nãophảithìngượclại.Báncầunãotráicóvaitròchínhchỉhuycáckỹnăngnói,viết,tínhtoán,tưduyvàphánđoán;cònbáncầunãophảiđóngvaitròchủđạoquyếtđịnhsựkhéoléo,ócthẩmmỹ,khảnăngcảmthụâmnhạc,tìnhcảm,lòngsaymê...Nhưvậy,mỗibáncầunãođảmtráchnhữngnhiệmvụcụthể,riêngbiệtvà,khiđượcpháttriển,sẽđemlạinhữngbộkỹnănghoàntoànkhácnhau.

Tuynhiên,báncầunãotráithườngpháttriểnhơnbáncầunãophải,điềunàygiảithíchlýdođasốnhânloạithuậntayphải.Vàchođếngầnđây,chúngtathườngquáchútrọngđếncáchoạtđộngvàkỹnăngcủanãotráimàquênmấtvaitròvàkhảnăngcủanãophải:cáchệthốnggiảngdạycủachúngtađềutuântheocáctiếntrình,bàigiảngcụthểvìcáchthứcnàygiúpkiếnthứcdễđượctiếpthunhất,khinãotráixửlýcácthôngtinlogic.Trongkhiđó,córấtítcáckhóahọctheođuổinhữngsuynghĩcủanãophải,ngoạitrừmộtsốngànhnghệthuật.

Nhưngvớitácphẩmđượccoilàbướcngoặtvàquantrọngkhôngchỉtronglĩnhvựcxãhội,giáodụcmàcònvớigiớikinhdoanh,DanielH.Pinkchorằngchúngtađangchuyểntừnềnkinhtế-xãhộiđượcxâydựngdựatrênkhảnăngtưduylogic,tuyếntính,máymóccủaThờiđạiThôngtinsangnềnkinhtế-xãhộicủaThờiđạiNhậnthứcđượcxâydựngdựatrênócsángtạo,sựđồngcảmvànhữngkhảnăngpháttriểnnộitạilớnlao.Mộttưduyhoàntoànmớilàcuốnsáchdànhchotấtcảnhữngaimongmuốntồntạivàthànhđạttrongthếgiớihiệnđại,từnhữngngườigặpkhókhăntrongcôngviệchaykhônghàilòngvớicuộcsống,nhữngdoanhnhânvànhàlãnhđạodoanhnghiệpsẵnsàngtiếnlênvớilànsóngmới,nhữngbậcchamẹmuốntạolậptươnglaitươisángchoconcái,chotớivôsốnhữngngườichặtchẽtrongtưduy,khéoléotrongkỹnăng,nhưngđồngthờicũngtinhtếtrongcảmxúc–điềuthườngbịbỏquahayxemnhẹtrongThờiđạiThôngtin.

Pinknhấnmạnh:“KỷnguyênmànãotráithắngthếvàThờiđạithôngtindonóphátsinhrađangdầnđượcthaythếbởimộtthếgiớimớimàtạiđócácphẩmchấtcủanãophảinhưsángtạo,trựcgiác,sẽnổitrộihơn.”Ôngchorằngthếgiớicầntheođuổitriếtlýsuynghĩmớivề“mộtnềnkinhtếsángtạo”.Tuynhiên,khôngcócôngviệcnàotrênTráiĐấtnàychỉdùngđếntưduycủamộtnửabộnão.Cũngnhưvaitròcủachântráivàchânphảikhingườitađibộ,cảhaiphầncủanãobộconngườiđềurấtcầnthiếtđểcómộtcuộcsốnglànhmạnh.

Mộttưduyhoàntoànmớilàmộtcáinhìnmớimẻvềcôngviệc,cuộcsốngcũngnhưtươnglaicủamỗingười.Thôngquacácthínghiệmvànhữngtrảinghiệmthựctế,DanielH.Pinkđưarachongườiđọcnhữngchỉdẫncụthểđểpháthuytốiđakhảnăngtolớncủabáncầunãophải−khảnăngđồngcảm.

TiếptheocáccuốnsáchcủaDanielGolemanvềtrítuệxúccảmvàtrítuệxãhội,chúngtôilựachọndịchvàxuấtbảncuốnsáchrấtquantrọngnàycủaDanielH.Pink.CuốnsáchđượcthựchiệntrongchươngtrìnhsựhợptácCôngtySáchAlphavớiTrungtâmhợptácTrítuệViệtNamvàCôngtyCổphầnPháttriểnNhântríViệtNam

Xintrântrọnggiớithiệuvớiđộcgiả.

Tháng8/2008

LỜITỰANhiềuthậpkỷqualàkhoảngthờigianthốngtrịcủamộtmẫungườinhấtđịnhvớimộtkiểu

tưduynhấtđịnh–nhữnglậptrìnhviênmáytínhtạonêncácdòngmã,nhữngluậtsưsoạnthảocáchợpđồnghaynhữngMBA(thạcsĩquảntrịkinhdoanh)tínhtoáncácconsố.Nhưngchiếcchìakhóamởratừnglĩnhvựcđangdầnđượcchuyểngiao.Tươnglaithuộcvềmộtlớpngườihoàntoànkhácvớikiểutưduycũnghoàntoànkhácbiệt–nhữngngườibiếtsángtạo,biếtsẻchia,cókhảnăngnhậnđịnhnhữnghìnhmẫuchungvàđưaranhữngquyếtđịnhtốiưu.Họ–nhữngnghệsĩ,nhàphátminh,nhàthiếtkế,ngườikểchuyện,nhàhoạtđộngxãhội,nhàtâmlýhọchaynhàhoạchđịnhchiếnlược–sẽlànhữngngườigặtháiđượcnhiềuphầnthưởnglớnlaotừxãhộivàgópphầnmanglạinhữngniềmvuitộtbậc.

Cuốnsáchnàymiêutảmộtchấnđộng–dùnóvẫnchưađượckhámphá–làmthếgiớingàynaythayđổirấtnhiều.Chúngtađangchuyểntừmộtnềnkinhtế-xãhộiđượcxâydựngdựatrênkhảnăngtưduylogic,tuyếntính,máymóccủaThờiđạiThôngtinsangmộtnềnkinhtế-xãhộiđượcxâydựngdựatrênkhảnăngsángtạo,đồngcảmvànhữngkhảnănglớnlaovềsựpháttriểnnộitại,chínhlàThờiđạiNhậnthức.Mộttưduyhoàntoànmớilàcuốnsáchdànhchotấtcảnhữngaimongmuốntồntạivàthànhđạttrongthếgiớinày,từnhữngngườigặpkhókhăntrongcôngviệchaykhônghàilòngvớicuộcsống,nhữngdoanhnhânvànhàlãnhđạodoanhnghiệpsẵnsàngtiếnlênvớilànsóngmới,nhữngbậcchamẹmuốntạolậptươnglaitươisángchoconcái,chotớivôsốnhữngngườisắcsảotrongcảmxúcvàkhéoléotrongsángtạovớinhữngkhảnăngđặcbiệtmàtrongThờiđạiThôngtinthườngbịbỏquavàbịđánhgiáthấp.

Trongcuốnsáchnày,bạnsẽbiếtđếnsáunănglựcbẩmsinhcủaconngườimàtôigọilà“sáugiácquan”–chúngngàycàngảnhhưởnglớnđếnthànhcôngtrongnghềnghiệpcũngnhưsựthỏamãnnhữngnhucầucánhâncủaconngười.Thiếtkế–Kểchuyện–Hòahợp–Đồngcảm–Giảitrí–Tìmkiếmýnghĩa,đâylànhữngkhảnăngcơbảncủaconngườimàaicũngcóthểcóđượcvàtôisẽgiúpbạnđạtđượcđiềuđó.

Đểcómộtsựthayđổilớnnhưvậyrấtphứctạp,nhưngchủđềcủacuốnsáchnàylạihếtsứcđơngiản.Tronggầnmộtthếkỷqua,xãhộiphươngTâynóichungvàxãhộiMỹnóiriêngđãbịthốngtrịbởimộtlốitưduyvàcáchtiếpcậncuộcsốngtheoxuhướngthuhẹpbềrộngvàphântíchtheochiềusâu.Đólàthờiđạicủanhững“côngnhântrithức”,nhữngchuyêngiaxửlýthôngtinvàthaotáckỹthuậtlànhnghề.Tuynhiên,thờiđạiđóđangthayđổi.Nhờsựsắpxếpcủamộtsốlựclượngsảnxuất–sựphongphúnguyênliệuđangdầnđápứngđượcnhữngkhaokhátcủaconngười,quátrìnhtoàncầuhóađangđưanhiềucôngviệcranướcngoàivànhữngmáymóccôngnghệcaođãthaythếhoàntoànmộtsốcôngviệcchântay–chúngtađangdầntiếnvàomộtthờiđạimới.Theotôi,đólàthờiđạitrỗidậycủamộtlốitưduyvàcáchtiếpcậncuộcsốngkhác–lốitưduycoitrọngkhảnăng“nhậnthứctốt”và“cảmthụcao”.“Nhậnthứctốt”chínhlàkhảnăngkhámphánhữngcơhộivàhìnhmẫumới,sángtạovẻđẹptâmhồnvànghệthuật,viếtnênnhữngcâuchuyệnđầylôicuốnvàkếthợpnhữngýtưởngriêngrẽthànhnhữngđiềumớilạ.“Cảmthụcao”làkhảnăngcảmthôngvớingườikhác,hiểuđượcbiểuhiệntinhtếtrongtừnghànhđộngcủaconngười,tìmkiếmniềmvuitừchínhbảnthânvàlantỏaniềmvuiđótớinhiềungườikhác,vượtrakhỏinhữngcôngviệcthườngngàyđểtheođuổimụcđíchvàýnghĩacuộcsống.

Khiđiềuđóxảyra,cómộtthứcóthểdiễntảhếtđượcnhữngthayđổimàtôiđangmiêutả–vànónằmngaytrongđầubạn.Nãobộcủachúngtađượcchiathànhhaibáncầu.Báncầunãotráihoạtđộngnghiêngvềsuyluậntuyếntính,phântíchvàlogic.Trongkhiđó,tínhchấtcủabáncầunãophảilàphituyến,tổngquanvàcảmtính.Nhữngsựkhácbiệtnàythườngkhiếnchúngtangạcnhiên.Vàtấtnhiên,chúngtaphảitậndụngkhảnăngcủacảhaibáncầunãođể

giảiquyếttừnhữngviệcđơngiảnnhất.Nhưngchínhcấutạokhácbiệtcủahaibáncầunãođãgợilênmộtphépẩndụtuyệtvời,giúpchúngtathấuhiểuhiệntạivàđịnhhướngtươnglaicủachínhmình.Ngàynay,nhữngkỹnăngquantrọngcủathờiđạitrước–cáckhảnăngcủabáncầunãotráimanglạisứcmạnhchoThờiđạiThôngtin–vẫncầnthiếtnhưngkhôngđủ.Vàcáckhảnăngmàmộtthờichúngtakhôngchúýđếnhaycoilàphùphiếm–khảnăngphátminh,đồngcảm,tạoniềmvuivàýnghĩacuộcsốngcủabáncầunãophải–sẽngàycàngđóngvaitròquyếtđịnhtớithànhcông.Ngàynay,vớimỗicánhân,giađìnhvàtổchức,thànhcôngtrongnghềnghiệpvàviệcđápứngnhucầucánhâncầnmộttưduyhoàntoànmới.

Tôixingiớithiệusơquavềbốcụccủacuốnsáchnày.KhôngcógìngạcnhiênkhitựbảnthânMộttưduyhoàntoànmớiđãchứađựngnhậnthứctốtvàcảmthụcao.PhầnI–ThờiđạiNhậnthức–giớithiệunhữngýtưởngsinhđộngvàhấpdẫn.Chương1củaphầnnàykháiquátcácđiểmkhácbiệtcơbảngiữabáncầunãophảivàbáncầunãotrái,đồngthờigiảithíchtạisaocấutạobộnãolạicóthểgiúpchúngtađoánđịnhđượctươnglaicủamình.ỞChương2,tôiđưaranhữngtìnhhuốngthiếtthực,cụthể,đượctrìnhbàynhằmlôicuốnnhữngđộcgiảthiênvềbáncầunãotrái,giảithíchlýdotạisaobalựclượngkinhtếvàxãhộilớn–sựdưthừa,châuÁvàtựđộnghóa–lạiđangđưachúngtađếnThờiđạiNhậnthức.Chương3giảithíchvềkhảnăngnhậnthứctốtvàcảmthụcao,đồngthờiminhhọatạisaonhữngailàmchủđượcnhữngkhảnăngnàylạidễdàngthànhcôngtrongcuộcsốnghiệnđại.

PhầnII–Sáugiácquan–đềcậpđếnkhảnăngcảmthụcao.Phầnnàybaogồmsáukhảnăngcầnthiếtđểthànhcôngtrongcuộcsống:Thiếtkế-Kểchuyện-Hòahợp-Đồngcảm-Giảitrí-Tìmkiếmýnghĩa.Tôidànhriêngchomỗiloạigiácquanmộtchươngmiêutảgiácquanđóđượcápdụngnhưthếnàotrongcôngviệccũngnhưtrongcuộcsốnghàngngày.Sauđó,cuốimỗichương,làphầnDanhmụcđượcviếtchữđậm,trìnhbàytrongnhữngtrangriêngbiệt–mộtbộsưutậpcáccôngcụ,bàitậpvàphầnđọcmởrộngthuthậptừcácnghiêncứuvànhữngchuyếnđicủatôi.Nócóthểgiúpbạnpháthiệncũngnhưtraudồithêmcácgiácquanđó.

Trongchínchươngcủacuốnsáchnày,tôisẽđềcậpđếnrấtnhiềuvấnđề.ChúngtasẽđếnthămcâulạcbộnhữngngườithíchcườiởBombay,mộttrườngtrunghọcchuyênvềthiếtkếtạitrungtâmmộtthànhphốởMỹ,sẽđượchọccáchpháthiệnmộtnụcườigiảdốiởbấtcứđâutrêntráiđấtnày.Nhưngchúngtaphảibắtđầucuộchànhtrìnhtừchínhhoạtđộngcủabộnãođểkhámpháxemnóhoạtđộngrasaotrướckhihọccáchvậnhànhnó.Chínhvìvậy,chúngtasẽbắtđầutạiViệnsứckhỏeTâmthầnQuốcgiaởBethesda,Maryland,nơitôiđượccácbácsĩchụpnãobằngsóngđiệntừ.

PHẦNI.THỜIĐẠINHẬNTHỨC1.SỰTRỖIDẬYCỦABÁNCẦUNÃOPHẢI

Việcđầutiênngườitalàmlàgắnnhữngđiệncựclêncácđầungóntayđểkiểmtramứcđộramồhôicủatôi.Nếutôicóýđịnhgianlận,mồhôisẽtoátra.Sauđó,họđểtôinằmtrênmộtchiếccángbọctrongthứgiấynhănmàuxanh,loạigiấytrảibêndướikhibạnphảinằmtrênbànkhámbệnh.Tôinằmthưgiãn,phầnphíasauđầuthảlỏng,tựavàomộtkhoảnglõmcủachiếccáng.Trướcmặttôi,họđuđưamộtchiếcmặtnạ,tươngtựloạidùngđểbịtmặtHannibalLecter.Tôioằnmình.Thậtlàmộtsailầmtệhại.Mộtkỹthuậtviênvớitaylấycuộnbăngdínhdầycộm.“Anhkhôngđượccửđộng,”côtanói,“Chúngtôisẽphảicốđịnhđầucủaanh.”

Bênngoàitòanhàchínhphủkhổnglồnày,cơnmưatháng5vẫnrơinhẹ.Bêntrong–ngaychínhgiữamộtcănphònglạnhlẽodướitầnghầm–tôisắpđượccácbácsĩchụpnão.

Sốngvớibộnãocủamình40nămnay,nhưngtôichưabaogiờthậtsựthấynó.Tôitừngđượcxemnhữngbứcvẽvàhìnhảnhbộnãocủangườikhác.Nhưngtôikhônghềcóýniệmgìvềviệcbộnãomìnhtrôngrasaovàhoạtđộngthếnào.Đâychínhlàcơhộicủatôi.

Trongsuốtmộtthờigiandài,tôiluôntựhỏicuộcsốngcủachúngtasẽđitheohướngnàotrongthờiđạitựđộnghóavàhỗnloạnnày.Tôibắtđầugiảthiếtrằngmọimanhmốinằmtrongcáchtổchứcbộnãoconngười.Vìvậy,tôiđãtìnhnguyệnthamgianhómđốichứng-cácnhànghiêncứugọilà“nhữngtìnhnguyệnviênkhỏemạnh”-chomộtdựánnghiêncứutạiViệnSứckhỏeTâmthầnQuốcgia,ngoạiôWashington,D.C.Côngtrìnhnghiêncứuđòihỏiphảichụpảnhbộnãoởtrạngtháinghỉngơivàlàmviệc,nghĩalàtôisắpnhìnthấycơquanđãđiềukhiểnmìnhtrongsuốtbốnthậpkỷqua–vàcólẽtrongquátrìnhđó,sẽmườngtượngrõhơnconđườnghướngtớitươnglaicủatấtcảchúngta.

ChiếccángtôinằmnhôratừgiữachiếcmáyGESigna3T,mộttrongnhữngthiếtbịcókhảnăngchụpảnhcộnghưởngtừhiệnđạinhấtthếgiới.“Đứaconcưng”trịgiá2,5triệuđô-lanàysửdụngmộttừtrườngrấtmạnhđểtạoranhữnghìnhảnhchấtlượngcaovềthếgiớibêntrongcơthểconngười.Nólàmộtthiếtbịkhổnglồ,chiềudàimỗicạnhlêntớigần2,5mvànặnghơnmộttấn.

Ởgiữachiếcmáylàmộtcánhcửahìnhtròn,đườngkínhkhoảng60cm.Cáckỹthuậtviênđẩychiếccángtrượtquacửamáyvàotrongkhoangrỗngcóhìnhchiếcdạdày.Taytôibịghìmchặtdọctheothânngườivàmũitôichỉcáchđỉnhkhoangkhoảng5cm.Tôicócảmgiácnhưmìnhđangnằmtrongmộtquảthủylôivàkhôngnhớđượcgìcả.

NhữngtiếngTick!Tick!Tick!vanglên,chiếcmáybắtđầuhoạtđộng.Tick!Tick!Tick!Cảmgiácnhưthểtôiđangđộimộtchiếcmũbảohiểmvàaiđóđanggõmạnhlêntrênmũ.Sauđó,tôinghethấymộttiếngrung,ZZZHHH!,tiếptheolàimlặng,rồimộttiếngrungnữavanglênvàchuỗiimlặnglạitiếptụckéodài.

Saunửatiếng,ngườitađãcóbứcảnhbộnãocủatôi.Tôithoángthấtvọng,trôngnókhágiốngvớinhữngbộnãotôiđãnhìnthấytrongcácsáchgiáokhoa.Chạydọctheonãobộlàmộtlằnranhmờthẳngđứng,chianãobộthànhhaiphầngầnnhưbằngnhau.Đặcđiểmnàyấntượngđếnmứcđólàđiềuđầutiênthuhútsựchúýcủamộtnhàthầnkinhhọckhiôngxemxéthìnhảnhbộnãocực-kỳ-bình-thườngcủatôi.Ôngnói:“Haibáncầunão‘hếtsứccânđối.’”Cónghĩalàkhốinặng1kgtrongóccủatôi,cũngnhưkhối1kgtrongóccủabạn,đượcchiathànhhaiphầncóliênhệvớinhau.Mộtphầngọilàbáncầunãotráivàphầncònlạigọilàbáncầu

nãophải.Cảhaibáncầunãotrôngcóvẻgiốngnhaunhưnglạirấtkhácnhauvềcấutạovàchứcnăng,bướcthínghiệmtiếptheocủatôisẽgiảithíchđiềuđó.

Việcchụpảnhbanđầuvềbộnãocũnggiốngnhưviệcngồilàmmẫuđểvẽmộtbứcchândung.Tôinằmtựađầutrênchiếccáng,bộnãođãởtrạngtháisẵnsàng,vàchiếcmáybắtđầughilạihìnhảnhnão.Ngoàikỹthuậtthuđượcnhiềuýtưởngtừnhữnghìnhảnhvềnãokhichúngtađangnằmim,còncómộtkỹthuậthiệnđạihơn-chụpcộnghưởngtừchứcnăng(fMRI)-cóthểthuđượchìnhảnhbộnãokhichúngtađanghoạtđộng.Cácnhànghiêncứuyêucầunhữngngườithamgiathínghiệmlàmmộtvàiviệckhinằmtrongchiếcmáy:ngâmngamộtgiaiđiệu,lắngnghemộtcâuchuyệnhàihaygiảimộtcâuđố;sauđó,họkiểmtranhữngbộphậncủanão,nơimáuđanglưuthông.Kếtquảthuđượclàmộtbứctranhcónhữngđiểmchấmcómàutạinhữngvùngnãođanghoạtđộng‒giốngnhưmộtbảnđồthờitiếtthuđượctừvệtinhchothấynơicácđámmâytrongbộnãochúngtadồnlại.Phươngphápnàyđangtạoramộtcuộccáchmạngtrongkhoahọcvàyhọc,giúpchúngtahiểusâusắchơnvềhàngloạtvấnđềmàconngườiđãgặpphải‒từchứngkhóđọccủatrẻemchotớicơchếcủabệnhAlzheimervàcáchứngxửcủacácbậcchamẹmỗikhitrẻkhóc.

CáckỹthuậtviênđẩytôitrởvàotrongmộtthiếtbịcôngnghệcaocótênPringles.Lầnnày,họbốtrímộtchiếcmáykỳlạ,trônggiốngkínhviễnvọng,chophéptôicóthểnhìnthấymộtmànchiếubênngoàichiếcmáy.Tayphảitôicầmmộtconchuộtnốivớimáytính.CácnhànghiêncứuchuẩnbịchonãotôilàmviệcvàđiềunàycũngđemđếnchotôimộtphépẩndụcótácđộnglớntớisựpháttriểntrongthếkỷXXI.

Nhiệmvụđầutiêncủatôithậtđơngiản.Họchiếumộtbứchìnhđentrắngchụpkhuônmặtcủamộtngườiphụnữdồntụnhữngcảmxúccựcđộ(trôngnhưthểvừabịngôisaobóngrổYaoMingdẫmvàochân,haymộtanhchàngchợtnhớmìnhrakhỏinhàmàkhôngmặcquầndài).Sauđó,họthaythếgươngmặtđóbằnghaibứchìnhcủamộtngườikhác.Ngườitayêucầutôisửdụngcácnúttrênconchuột,chỉrađượcbứctranhnàocókhuônmặtdiễntảtâmtrạnggiốngnhưkhuônmặtbanđầu.

Vídụ,cácnhànghiêncứuchotôiquansátkhuônmặtnày:

Sauđó,họđổibứcảnhvàchotôixemhaigươngmặtnhưthếnày:

Tôinhấnchuộtvàobứcảnhbênphảivìkhuônmặtđódiễntảcảmxúcgiốngvớikhuônmặtởbứcảnhbanđầu.Nhiệmvụnàyđơngiảnđếnmứcnếubạnkhôngnhậnranhữngbiểuhiệncủacáckhuônmặtnày,chắcchắnbộnãocủabạncóvấnđề!

Khibàitậpghépcácgươngmặtkếtthúc,chúngtôichuyểnsangbàikiểmtrakhácvềnhậnthức.Cácnhànghiêncứulầnlượtchiếuchotôixem48bứcảnhmàu.Tôinhấpchuộtvàotừngnúttươngứngđểchỉracảnhđóđượcchụptrongnhàhayngoàitrời.Nhữngbứcảnhnàythuộchaitrườngphái.Mộtsốbứctrôngkỳquáivàhỗnloạn,nhữngbứckhácthìtầmthườngvàvôvị.Cóbứcchụpmộttáchcàphêđặttrênbànbếp,cóbứcchụpmộtvàingườiđanglămlămsúng

trongtay,thậmchícóbứcchụpmộtnhàvệsinhngậpngụarácthải,đènbànhỏnghaythuốcnổ.

Vídụ,cácnhànghiêncứuđãchiếuchotôixemmộtbứcảnhnhưsau:

Tôinhấpchuộtvàochiếcnútxácđịnhcảnhtượngtrêndiễnraởtrongnhà.Nhiệmvụnàyđòihỏisựtậptrung,nhưngtôicũngkhôngcảmthấyquácăngthẳng.Cảmgiácvềbàitậpnàycũngtươngtựbàitậptôiđãlàmởphầntrước.

Tuynhiên,nhữnggìdiễnratrongnãotôilạichỉramộtđiềukhác.Nhữnghìnhảnhcủabộnãoxuấthiệntrênmànhìnhmáytínhchothấy,khitôiquansátnhữngkhuônmặtdữtợn,báncầunãophảicủatôibắtđầuhoạtđộngvàkéotheohoạtđộngcủacácbộphậnkháctrongnó.Khitôiquansátnhữngcảnhtượnghãihùng,bộnãolạicầnđếnsựtrợgiúpcủabáncầunãotrái.Tấtnhiên,mỗiphầncủatừngbáncầunãolạiđảmnhiệmmộtnhiệmvụriêng.Tôicócảmnhậngiốngnhautrongcảhaibàikiểmtra.NhưngchiếcmáyfMRIđãchỉrarõràngvớihìnhảnhnhữngkhuônmặt,báncầunãophảicủatôiphảnứngnhiềuhơnbáncầutrái;vàđốivớinhữngbứcảnhcónhữngkẻcầmsúnghaynhữngtìnhhuốngtươngtự,báncầunãotráicủatôilạihoạtđộngmạnhhơn.

Tạisaovậy?

Quanniệmvềbáncầunãophảivàtrái

Bộnãocủachúngtathậtphithường.Mộtbộnãođiểnhìnhđượccấutạotừkhoảng100tỷtếbào,trongđó,mỗitếbàokếtnốivàtraođổithôngtinvớikhoảng10nghìntếbàokhác.Chúngtạothànhmộtmạnglướiphứctạpgồmkhoảngmộttriệutỷliênkết,chiphốicáchchúngtanóichuyện,ănuống,thởhaydichuyển.JamesWatson,ngườiđoạtgiảiNobelvìhỗtrợkhámpháraDNA,miêutảnãongườinhư“thứphứctạpnhấtmàchúngtapháthiệnratrongvũtrụnày”.(TrongkhiWoodyAllen-đạodiễnphim,nhàvăn,diễnviên,nghệsĩnhạcJazz,nhàsoạnkịchnổitiếngngườiMỹ,gọibộnãolà“cơquanđượcyêuthíchthứhaicủatôi”).

Tuynhiên,mặcdùcócấutạorấtphứctạpnhưngnhìntổngthểbênngoài,bộnãolạikhácânđốivàđơngiản.Từlâu,cácnhàkhoahọcđãbiếtrằngmộtđườngthẳngkiểunhưđườngMason-Dixonchiabộnãothànhhaiphần.Thậtngạcnhiên,chotớimãigầnđây,cácminhchứngkhoahọcmớiđặtravấnđềnãochúngtagồmhaiphầnriêngbiệtnhưngkhôngcânđối.Theolýthuyếtnóitrên,báncầunãotráilànửaquantrọnggiúpchúngtacónhữngđặctínhcủaloàingười.Báncầunãophảilàphầnphụ-cóngườicholàdấuvếtcònlạicủagiaiđoạnđầupháttriển.Báncầunãotráicóxuhướnglýtrí,phântíchvàlogic–tấtcảnhữngđiềuchúngtakỳvọngởbộnão.Báncầunãophảicóxuhướng“vôngôn”,phituyếnvàbảnnăng–mộtdấutíchdotựnhiêntạoranhằmmụctiêupháttriểnmàconngườiđãvượtquatừlâu.

NgaytừthờikỳcủaHippocrates,cácbácsĩđãtinrằngbáncầunãotrái,nửacùngphíavớinơicưngụcủatráitim,làphầncốtyếu.Đếnnhữngnăm1800,cácnhàkhoahọcbắtđầuthuthậpchứngcứđểbảovệchoquanđiểmnày.Nhữngnăm1860,PaulBroca,nhàthầnkinhhọcngườiPháp,đãpháthiệnrarằngmộtphầncủabáncầunãotráikiểmsoátkhảnăngsửdụngngônngữcủaconngười.Mộtthậpkỷsau,CarlWernick,nhàthầnkinhhọcngườiĐức,cópháthiệntươngtựvềkhảnănghiểungônngữcủaconngười.Nhữngkhámphánàyđãgiúpxâydựngnênmộtphépsuyluậnthuyếtphụcvàthỏađáng.Ngônngữlàthứphânbiệtconngườivớiloàivật.Ngônngữnằmởbáncầunãotrái,vìvậy,báncầunãotráilàphầnkhiếnchúngtatrởthànhconngười.

Quanđiểmnàyđãchiếmưuthếtrongphầnlớnthếkỷsauđó,chotớikhimộtphátbiểungắncủaGiáosưRogerW.Sperry,ViệnCôngnghệCaliforniaCaltech,đãđiềuchỉnhlạinhậnthứccủachúngtavềbộnãovàvềchínhbảnthân.Trongnhữngnăm1950,Sperryđãtiếnhànhnghiêncứunhữngbệnhnhânbịchứngđộngkinh,cầnphảicắtbỏthểvân-mộtbódàygồmkhoảng300triệudâythầnkinhkếtnốihaibáncầunão.Trongmộtchuỗithínghiệmtrêncácbệnhnhân“bịchiacắtnãobộ”này,ôngpháthiệnrằngnhữngquanniệmtrướcđâykhônghoàntoànchínhxác.Đúnglàbộnãocủachúngtađượcchiathànhhaibáncầu,song,nhưôngnói:“Cáiđượccoilàđóngvaitròthứyếu,phầnphụmàtrướcđâychúngtathườngchođólànguyênnhângâyrachứngmùchữvàchậmpháttriểntrítuệ,thậmchímộtsốtácgiảkhôngđểtâmđếnnó,trênthựctếlạilàbộphậnchiếmưuthếcủanãokhinóphảithựchiệnnhữngnhiệmvụnhấtđịnhvềtinhthần.”Nóicáchkhác,báncầunãophảikhôngthuakémgìbáncầunãotrái.Nóchỉmangmộtchứcnăngkhácmàthôi!Sperryviết:“Dườngnhưcóhaikiểusuynghĩđượcbiểuhiệntheohaicáchhoàntoànkhácbiệtởbáncầunãotráivàbáncầunãophải.”Báncầunãotráithiênvềsuyluậntuyếntính,phântích,xửlýngôntừ.Báncầunãophảithiênvềtổngthể,nhậndạngmôhình,diễngiảinhữngcảmxúcvàbiểuhiệnphingônngữ.Thậtvậy,conngườimangtrongmìnhhaikiểutưduy.

NghiêncứunàyđãmanglạichoSperrygiảiNobelYhọcvàvĩnhviễnlàmthayđổilĩnhvựctâmlývàthầnkinhhọc.Khiôngquađờinăm1994,tạpchíNewYorkTimesđãtưởngnhớôngvớitưcáchngười“lậtđổtưtưởngchínhthốngkhiđóchorằngbáncầunãotráilàphầnvượttrộicủabộnão”.Ônglànhàkhoahọchiếmhoi,nóinhưtờTimes,có“nhữngcuộcthínghiệmđãđivàođờisốngcộngđồng”.

Tuynhiên,Sperrycũngítnhiềunhậnđượcsựgiúpđỡtrongquátrìnhđưaýtưởngtừphòngthínghiệmvàocuộcsống,tiêubiểulàBettyEdwards,huấnluyệnviênnghệthuậtcủatrườngĐạihọcbangCalifonia.Năm1979,EdwardsxuấtbảnmộttuyệttácmangtênDrawingontheRightSideoftheBrain(Bứctranhvềbáncầunãophải).Bàđãphủnhậnquanniệmchorằngnhiềungườikhôngcónăngkhiếuthẩmmỹ.Bànói:“Vẽkhôngphảilàmộtcôngviệcquákhó,vấnđềlàcáchnhìn.”Vàbíquyếtđểnhìn–nhìnđúngnghĩa–làchúngtaphảidẹpđilốisuynghĩđangthốngtrị,chorằngbáncầunãotrái“biếttấtcả”,đểbáncầunãophảicóthểlàmnhữngđiềuthầnkỳcủanó.DùcóngườikếttộiEdwardsđãquáđơngiảnhóakhoahọc,nhưngcuốnsáchcủabàvẫnbánrấtchạyvàtrởthànhthướcđochuẩnmựccủanghệthuật.(ChúngtasẽtìmhiểuvềcáckỹnăngcủabàtrongChương6).

NhờnghiêncứumởđườngcủaSperry,sựtruyềnbáảnhhưởngrộngrãicủaEdwardsvànhữngtiếnbộcủacôngnghệnhưchiếcmáychụpảnhcộnghưởngtừchứcnăngfMRI,cácnhànghiêncứumớicóđiềukiệnquansátbộnãotrongtrạngtháihoạtđộng,vaitròcủabáncầunãophảigiờđâyđãđượccôngnhận.Điềuđólàsựthậtvàcóýnghĩarấtquantrọng.Nókhiếnchúngta“trởthànhconngười”.Khôngcómộtnhàthầnkinhhọcnàođạthọcvịtiếnsĩtừnghoàinghivềđiềunày.Tuynhiên,bênngoàiphòngthínghiệmvàcácbệnhviệnvềthầnkinh,vẫncòntồntạidaidẳnghainhậnthứcsailầmvềbáncầunãophải.

Nhậnthứcsailầm

Hainhậnthứcnàyđốilậpnhauvềtinhthầnnhưnglạigiốngnhauvềsựấutrĩ.Quanniệm

thứnhấtcoibáncầunãophảilàvịcứutinh;quanniệmcònlạithìchorằngbáncầunãophảilàmộtkẻpháhoại.

Nhữngngườiủnghộquanniệmthứnhấtđãbỏquanhữngchứngcứkhoahọcvềbáncầunãophảivàđấutranhtừtưtưởngmangtínhhợpphápđếntưtưởngcủalòngsùngmộ.Họtinrằngbáncầunãophảilànơilưugiữmọiđiềutốtđẹp,đúngđắnvàcaoquýcủaconngười.NhưRobertOrnstein,chuyêngiathầnkinhhọc,đãviếttrongcuốnTheRightMind(Báncầunãophải),mộttrongnhữngcuốnsáchhayvềchủđềnày:

Nhiềutácgiảnổitiếngđãkhẳngđịnhbáncầunãophảilànhântốchủchốtđểchúngtamởrộngsuynghĩ,khắcphụcnhữngtổnthươngtâmlý,chữabệnhtựkỷvànhiềuđiềukhácnữa.Nósẽcứuvớtchúngta.Nólàđiểmtựachosựsángtạo,chotâmhồnvàthậmchíchocảnhữngýtưởngvĩđại.

Chaoôi!Trongnhiềunămqua,nhữngngườitheoquanđiểmthứnhấtđãcốgắngthuyếtphụcchúngtavềnhữngchứcnăngcaocảcủabáncầunãophảinhưkhảnăngnấunướng,ănkiêng,đầutư,tínhtoán,đibộvàcưỡingựamàkhôngbaogiờđềcậpđếnkhảnăngxửlýcácconsố,chiêmtinhhaybiểulộtìnhyêucủanó.Nhữngkhảnăngnàycủanãophảigiúpnhữngđứatrẻdầndầnđạtđượcnhữngkếtquảđángghinhậnbằngviệcănsángvớingũcốc,chơiđùavớinhữnghìnhkhốivàxemcáccuốnbăngvideo.Nhữngcuốnsách,nhữngsảnphẩmvànhữngcuộchộithảonhưvậythườngẩnchứamộthoặchaiýnghĩacógiátrị,song,nhìnchung,chúnglàsailầm.Thậmchítồitệhơn,lốisuyluậnrườmràvàthiếucơsởấylạiđanglàmtổnhại,hơnlàgiatăng,sựhiểubiếtcủacôngchúngvềnhữngtriểnvọngphithườngcủabáncầunãophải.

Đáplạimộtphầntràolưunhữngđiềuvônghĩaxungquanhbáncầunãophải,ngườitađãđưarakhuynhhướngđốilậpthứhai.Quanđiểmnàymiễncưỡngthừanhậnkhảnăngcủabáncầunãophảinhưngtinrằngviệcnhấnmạnhcáigọilà“tưduybằngbáncầunãophải”sẽcónguycơpháhoạinhữngtiếnbộkinhtếvàxãhộimàchúngtađãđạtđượckhivậndụngquyềnnăngcủatưduylogicvàocuộcsống.Tấtcảhoạtđộngcủabáncầunãophải–diễngiảitìnhcảm,tìmracâutrảlờibằngtrựcgiáchaytiếpnhậnsựviệcmộtcáchtổngthể–đềuhếtsứckỳdiệu.Nhưngnóchỉlàmộtmặtcủatríthôngminhthậtsự.Khảnăngphântíchlýtríphânbiệtchúngtavớiloàivật.Chúngtalàconngười,hãylắngnghenhữngphântíchcủamình.Đólàđiềukhiếnchúngtatrởthànhduynhất.Trừkhảnăngphântích,mọikhảnăngcònlạiởđộngvậtkhônghoàntoànkhácchúngtamàchỉthuakémhơn.Vàviệcquáchútâmtớinhữngnhântốmangtínhcảmxúcnàysẽdầndầnkhiếnconngườitrởnêntrầmlặng,bứcbốihơn.Trướckhiquađời,Sperryđãnói:“Điềukhiếnxãhộihiệnđạiđixuốngchínhlàvìnóvẫncòncoithườngbáncầunãophải.”Trongquanniệmthứhai,ngườitavẫncóniềmtindaidẳngrằngmặcdùbáncầunãophảicủachúngtathậtsựcógiátrị,vìmộtlýdonàođó,nóvẫnđóngvaitròthứyếu.

Thanôi!Báncầunãophảisẽkhôngbaogiờcứurỗihayhủyhoạichúngta.Sựthậtlànócònmangnhiềuýnghĩakhác.

Nhậnthứcchínhxácvềnãobộ

Haibáncầunãocủachúngtakhônghoạtđộngnhưnhữngchiếccôngtắcđiệnbật-tắt,khicáinàyhoạtđộngthìcáikiangừnglại.Cảhaibáncầuđềuđóngmộtvaitròcụthểtronghầuhếtmọihoạtđộngcủachúngta.Nhưmộtcuốnsáchyhọcđãgiảithích:“Chúngtacóthểnóimỗivùngnhấtđịnhcủanãosẽhoạtđộngmạnhhơnsovớicácvùngkháckhichúngthựchiệnmộtchứcnăngtươngứngcủamình.Nhưngchúngtakhôngthểkhẳngđịnhnhữngchứcnăngnàybịgiớihạntrongnhữngphạmvicụthể.”Tuynhiên,cácnhàthầnkinhhọcthốngnhấtrằnghaibáncầunãocónhữngcáchtiếpcậnđặcthùtrongviệcgiúpchúngtađịnhhướnghoạtđộng,hiểubiếtvềthếgiớivàphảnứngtrướccáctìnhhuống.(Nhữngkhácbiệtnàyhóaralạiđemđếnnhữngchỉdẫnhữuíchđốivớiviệcđịnhhìnhcátínhvàphongcáchsốngcủachúngta).Sauhơnbathậpkỷconngườinghiêncứuvềcácbáncầunão,chúngtacóthểrútrakết

luậnvềbốnđiểmkhácbiệtnhưsau:

1.Báncầunãotráiđiềukhiểnnửabênphải,báncầunãophảiđiềukhiểnnửabêntráicủacơthể

Hãygiơcánhtayphảicủabạnlên,giữnguyênnótrênkhôngmộtcáchnghiêmtúc.Báncầunãotrái(haychínhxáchơnlàmộtvùngnàođóthuộcbáncầunãotrái)củabạnđãthựchiệnviệcđó.Bâygiờ,nếucóthể,bạnhãyvungchântráilên.Mộtvùngnàođótrênbáncầunãophảicủabạnđãhànhđộng.Bộnãocủachúngtachiavùngcơthểđểkiểmsoát,nghĩalàmỗibáncầunãođiềukhiểnmộtbêncơthểđốidiện.Đólàlýdotạisaomộtcúđánhvàobênphảinãobộcủamộtaiđósẽkhiếnngườiđógặpkhókhănkhichuyểnđộngphầncơthểphíabêntráivàngượclại,mộtcúđánhvàobêntráinãobộsẽlàmyếuđichứcnăngcủaphầncơthểbênphải.Vìhầuhếtmọingườiđềuthuậntayphải,điềuđócónghĩađaphầnconngườithựchiệncáccửđộngquantrọngcủamìnhnhưviết,ănhaydichuyểnconchuộtmáytínhdướisựđiểukhiểncủabáncầunãotrái.

Nãohoạtđộngtheovùngcơthểkhôngchỉdiễnrakhichúngtakýtênhayđábóngmàngaycảkhichúngtacửđộngđầuhaychớpmắt.Sauđâylàmộtbàitậpkhác.Hãytừtừquayđầusangbêntrái.Mộtlầnnữa,báncầunãophíađốidiện‒báncầunãophải‒gầnnhưkiểmsoátcửđộngđó.Bâygiờhãytừtừquayđầuvềbênphải.Lầnnày,đếnlượtbáncầunãotráiđiềukhiểncửđộngcủabạn.Vàbâygiờ,bạnhãysửdụngbấtkỳbáncầunãonàomàbạnthíchđểnghĩramộthoạtđộngbaogồmhaicửđộngnêutrên‒tứclàtừtừđưamắtvàđầucủabạntừtráisangphải.Lờigợiýlà:Bạnđangthựchiệnviệcđóngaylúcnày!TrongngônngữphươngTây,việcđọcvàviếtbắtđầutừtráiquaphảivàvìvậybáncầunãotráisẽđượcrènluyện.Chữviết,dongườiHyLạpphátminhkhoảngnăm550trướcCôngnguyên,đãgiúptăngcườngưuthếcủabáncầunãotrái(ítnhấtlàđốivớiphươngTây)vàtạorakiểutưduymàEricHavelock,nhàkinhđiểnhọccủaĐạihọcHarvard,gọilà“kiểutưduytheothứtựchữcái”.Vìvậykhôngcógìđángngạcnhiênkhibáncầunãotráithốngtrịcuộcsốngcủachúngta.Nólànửaduynhấtcókhảnăngviếtnênnhữngluậtlệ.

2.Báncầunãotráimangtínhnốitiếp,báncầunãophảimangtínhđồngthời

Hãyxemxétmộtkhíacạnhkháccủalốitưduytheokiểuthứtựchữcái:nóxửlýâmthanhvàcácbiểutượngtheolốituyếntính.Khiđọccâuvănnày,bạnbắtđầuvớitừ“khi”,chuyểnsangtừ“đọc”vàgiảimãmộtcáchtuầntựtừngchữcái,từngâmtiết,từngtừ.Đâycũnglàkhảnăngnổitrộicủabánnãotrái.Trongmộtchuỗitừliêntụccủamộtcuốnsáchvềkhoahọcthầnkinhcóviết:

Báncầunãotráiđặcbiệtxuấtsắctrongviệcnhậnbiếtcácsựviệcmangtínhtuầntự–nhữngsựkiệncóyếutốnàyxảyrangaysauyếutốkia–vàđiềukhiểncácchuỗihànhvi.Báncầunãotráicũngđảmnhiệmchứcnăngđiềukhiểncáchànhđộngmangtínhtuầntự.Nhữngchuỗichứcnăngdobáncầunãotráithựchiệnbaogồmcáchoạtđộngliênquanđếnngônngữnhưnóichuyện,nghemộtbàiphátbiểu,đọcvàviết.

Ngượclại,báncầunãophảikhôngtậphợpcácthôngtinđơntuyếndướidạngA-B-C-D-E.Khảnăngđặcbiệtcủanólàtiếpnhậncácsựviệcmộtcáchđồngthời.Báncầunãonàycủachúngtađược“chuyênmônhóatrongviệcquansátnhiềusựvậttrongcùngmộtthờiđiểm:vừaquansáttấtcảcácbộphậncủahìnhdạngvậtlývànắmbắtđượccấutạocủachúng,vừanhìnnhậnmọiyếutốtrongmộtbốicảnhvàthấuhiểuýnghĩacủachúng”.Điềunàykhiếnchobáncầunãophảiđặcbiệthữudụngtrongviệcdiễntảnétmặt.Vànóbantặngchoconngườimộtlợithếsosánhhơnhẳnmáytính.Vídụ,chiếcmáytínhiMactôiđangdùngđểgõnhữngdòngchữnàycóthểthựchiệnmộttriệuphéptínhmỗigiây,nhanhhơnnhiềusovớimộtbán

cầunãotráicừkhôinhấthànhtinh.Nhưngngaycảnhữngchiếcmáytínhhiệnđạinhấtthếgiớicũngkhôngthểnhậnbiếtmộtkhuônmặtởbấtkỳgócđộnàonhanhchóngvàchínhxácbằngđứacontraimớichậpchữngbiếtđicủatôi.Hãynghĩvềsựkhácnhaugiữatínhliêntụcvàtínhđồngthờinhưthếnày:báncầunãophảilàmộtbứctranh;cònbáncầunãotráilàhàngngàntừngữ.

3.Báncầunãotráichuyênvềngônngữ,báncầunãophảichuyênvềngữcảnh

Ởhầuhếtmọingười,ngônngữhìnhthànhtừbáncầunãotrái.(Sựthậtlàcókhoảng95%trongsốchúngtathuậntayphảivà70%thuậntaytrái.Trongsốcònlại-chiếmkhoảng8%dânsốthếgiới-sựphânchiavềmặtngônngữphứctạphơn).Nhưngbáncầunãophảikhônghoàntoànnhườnghếttráchnhiệmchobáncầunãotrái.Thayvàođó,chúngthựchiệncácchứcnăngtheokiểubổsungchonhau.

Giảsử,bạncùngngườibạnđờicủamìnhđangchuẩnbịbữatối.Nhưngtronglúcchuẩnbị,chồngbạnpháthiệnrabạnquênmuanguyênliệuquantrọngnhấtchobữatối.Thửhìnhdungchồngbạnchụplấychìakhóaxe,bĩumôi,lườmbạnvàcàunhàu:“Anhđiracửahàng!”Gầnnhưtấtcảmọingười,vớibộnãopháttriểnbìnhthường,sẽnhậnrahaiđiềutừnhữnglờivừađượcthốtra.Thứnhất,chồngbạnđangđịnhhướngtuyếnđườngsẽđi.Thứhai,chồngbạnđangnổicáu.Báncầunãotráicủabạnđãnhậnraphầnýnghĩathứnhất,nghĩalànógiảimãâmthanh,cúpháptronglờinóicủachồngbạnvàtiếpcậnnghĩađencủachúng.Nhưngbáncầunãophảicủabạnlạihiểukhíacạnhthứhaitrongcuộcđấukhẩunày‒nhữngtừvốndĩrấttrungtính“Đểanhđimua”lạikhônghềtrungtínhchútnào.Ánhmắtkhóchịu,giọngđiệucáubẳnbáohiệuchồngbạnđanggiậndữ.

Nhữngngườibịtổnthươngmộtphíabáncầunãokhôngthểcóđượcnhữngkếtluậnhaichiềunhưtrên.Ngườinàobịtổnthươngbáncầunãophảivàchỉcóchứcnăngphíabênnãotráisẽlắngnghenhữnglờinóiđóvàhiểurằngchồngmìnhsẽláixeđếncửahàngmàkhônghềnhậnrasựbựcdọcvàkhóchịuđangâmỉtronglònganhấykhirangoài.Ngượclại,ngườicóbáncầunãotráihoạtđộngkhôngbìnhthườngvàchỉcóchứcnăngphíanãophảisẽhiểuchồngmìnhđangphậtýnhưngkhôngbiếtanhấyđiđâu.

Sựkhácbiệtnàykhôngchỉxảyratrongviệctiếpnhậnmàcònxuấthiệntrongviệcsửdụngngônngữ.Nhữngbệnhnhânbịtổnthươngmộtvùngnàođócủabáncầunãophảicóthểnóichuyệnmạchlạc–tuântheođúngquytắcngữphápvàchuẩnmựcvềtừvựng.Tuynhiên,nhưChrisMcManus,nhàtâmlýhọcngườiAnh,viếttrongcuốnRightHandLeftHand(Tayphảitaytrái)củamình:

Ngônngữcủahọ…khôngbìnhthường,thiếuđitínhnhạctronglờivăn,ngữđiệu,điềugiúpchogiọngnóikhitrầmkhibổng,tốcđộtừngữdồndậphaychậmrãi,mạnhmẽhaynhẹnhàng,đemlạicảmxúcvàsựnhấnmạnhchongườitiếpnhận.Lờinóithiếungữđiệugiốngnhưgiọngnóiđượcmáytínhtổnghợpmàchúngtanghethấytrênđiệnthoại.

Đểđơngiảnhóahơn,chúngtacóthểhiểubáncầunãotráixửlýnhữnggìđượcnói;báncầunãophảitậptrungxửlýcáchnói–nhữngtínhiệuphingôntừ,thườngmangtínhcảmxúc,thểhiệnquaánhmắt,sựbiểucảmtrongnétmặtvàngữđiệu.

Nhưngsựkhácnhaugiữahaibáncầunãocònlớnhơnsựkhácnhaugiữangônngữvàphingônngữ.Sựkhácnhaugiữangônngữ/ngữcảnhdoRobertOrnsteinkhởixướng,xảyraphổbiếnhơn.Chẳnghạn,cómộtsốngônngữviếtchủyếudựavàongữcảnh,nhưtiếngẢRậpvàtiếngDoTháicổthườngchỉđượcviếtbằngphụâm,ngườiđọcphảiđoánranguyênâmquacácýtưởngvàkháiniệmxungquanh.Đốivớinhữngngônngữnày,nếuđọcnhữnggìtươngtựnhư“stmpnthbg”,bạnsẽđiềnnhữngnguyênâmkhácnhauphụthuộcvàoviệccụmtừđó

xuấthiệntrongmộtcuốnhướngdẫndiệttrừsâuhại(“stomponthebug”–dẫmlênconbọ)haymộttruyệnngắnkểvềchuyếnđitớibưuđiện(“stampinthebag”–thưnằmtrongtúi).KhônggiốngnhưtiếngAnh,nhữngngônngữđòihỏingườiđọcbổkhuyếtcácnguyênâmbằngcáchnhậndiệnngữcảnhthườngđượcviếttừphảiquatrái.Vànhưchúngtađãtìmhiểutrongmộtvàitrangtrước,việcđưamắttừphảiquatráiphụthuộcvàobáncầunãophải.

Ngữcảnhcũngđóngvaitròquantrọngtrongcáckhíacạnhkháccủangônngữ.Chẳnghạn,cónhiềunghiêncứuchothấybáncầunãophảicóchứcnăngtiếpnhậnphépẩndụ.NếubạnnóivớitôirằngJosécó“tráitimlớnbằngMotana”,báncầunãotráicủatôisẽnhanhchóngướclượngxemJosélàai,tráitimlàgìvàMotanalớnđếnmứcnào.Nhưngkhinghĩađencủacâunóinàykhôngcònđượcxửlý–mộttráitimrộnghơn380.000km2làmsaocóthểnằmtrọntronglồngngựckhiêmnhườngcủaJoséđược–nóphảicầuviệnbáncầunãophảiđểhóagiảiđiềuphilýnày.BáncầunãophảigiảithíchvớibáncầunãotráirằngJosékhôngthểcómộttráitimkhácthườngnhưvậy,nhưnglàmộtngườirộnglượngvàgiàutìnhyêuthương.Ornsteinviết:“Chẳngcóbáncầunãonào…cóthểtựmìnhhoànthànhcôngviệcmàkhôngcóbáncầunãokia.Chúngtacầnđặtngônngữcủamìnhtrongtừngngữcảnh.”

4.Báncầunãotráiphântíchcácchitiết;báncầunãophảitổnghợptạobứctranhtoàncảnh

Năm1951,IsaiahBerlinviếtmộttiểuluậnvềcuốnChiếntranhvàHòabình,vớinhanđềsáorỗng:“HoàinghivềlịchsửcủaLeoTolstoy”.Chủtòabáođánhgiácaobàiviếtnhưnglạikhôngtánthànhtiêuđề,vìvậyôngđổithành:“Connhímvàconsói”–dựatheomộtcâuchâmngôncủaHyLạpvớiýnghĩa:“Consóibiếtnhiềuđiềunhỏnhặtcònconnhímbiếtmộtđiềunhưnglớnlao.”BàiluậnđượcđổinhanđềđãlàmchoBerlinnổitiếng.Vàkháiniệmnàygiúplàmsángtỏsựkhácbiệtthứtưgiữahaibáncầunão.Báncầunãotráilàconsói,báncầunãophảilàconnhím.

Mộtcuốnsáchvềkhoahọcthầnkinhđãviết:“Nhìnchung,báncầunãotráithamgiavàoquátrìnhphântíchthôngtin.Ngượclại,báncầunãophảichuyênvềtổnghợp,nóđặcbiệtgiỏiliênkếtcácyếutốrờirạcvớinhauđểtiếpnhậnchúngmộtcáchtổngthể.”Phântíchvàtổnghợpcóthểnóilàhaiquátrìnhcơbảnnhấtcủaviệcchuyểndịchthôngtin.Bạncóthểtáchcáitổngthểthànhnhữngphầnriênglẻ,hoặckếtnốicácthànhphầnlạitrongmộtthểthốngnhất.Cảhaiđềuđóngvaitròthiếtyếuđốivớisựsuyluậncủaconngười.Nhưngchúnglạiđượcđịnhhướngbởihainửakhácnhaucủabộnão.RogerSperryđãlưuýsựkhácbiệtcơbảnnàytrongmộtbàibáoviết(vớiJerreLevy-Agresti)năm1968:

Nhữngsốliệuchothấy,báncầunãothứyếu[báncầunãophải],phầnthầmlặng,chuyênmônhóatrongviệcnhậnthứckiểuGestalt(cấutrúchìnhthức),lànhàtổnghợpkhixửlýthôngtinđầuvào.Báncầunãochính[trái],phầnlêntiếng,ngượclại,cókhảnănghoạtđộnglogic,phântíchgiốngnhưmộtchiếcmáytính.Ngônngữcủanólạikhôngtươngxứngvớiphươngpháptổnghợpnhanhchóng,phứctạpmàbáncầunãophảiđạtđược.

Báncầunãotráiquynạpvềchỉmộtcâutrảlờiriênglẻ,trongkhibáncầunãophảilạiphânbổtheocấutrúc.Báncầunãotráitậptrungvàotừngphạmtrù,báncầunãophảilạitậptrungvàocácmốiquanhệ.Báncầunãotráicóthểnắmbắtchitiếtnhưngchỉcóbáncầunãophảimớinhìnthấybứctranhtoàncảnh.

Tấtcảkếtluậnnàyđưachúngtaquayvềvớinhữngbứcảnhchụpnãođãnóiởphầnđầu.

Sựsợhãivàghêtởmtronghạchhạnhnhân

Nãocủachúngtacóhaibộphậnhìnhquảhạnhcóchứcnănglàtrungkhuanninhcủabộnão.Chúngđượcgọilànhữnghạchhạnhnhânvàđóngvaitròquantrọngtrongxửlýcảmxúc,

đặcbiệtlànỗisợhãi.Vớimộthạchhạnhnhânbênnãotráivàmộthạchbênnãophải,cáchạchhạnhnhânnàybaogiờcũnggiámsátnhữngmốiđedọachobộnãocủachúngta.KhôngcógìngạcnhiênkhitôinằmtrongmáyfMRI,quansátcácbứcảnhnhữngngườihoảngloạnvànhữngcảnhtượngđángsợ,cáchạchhạnhnhânbắtđầucảnhbáo.Nhưngmỗihạchhạnhnhân-bênphảihaybêntrái-lêntiếngcảnhbáotheomộtcáchhoàntoànkhácnhauvàphụthuộcvàohìnhảnhtôinhìnthấy.

Nhưnhữnghìnhảnhchụpđượcvềbộnãochothấy,khitôiquansátcácgươngmặt,cảhaihạchhạnhnhânđềuphảnứng–nhưngphíabênphảiphảnứngmạnhhơn.Khitôinhìnvàocáccảnhtượngtrongảnh,hạchphíabêntráilạiphảnứngmạnhhơn.Điềunàyhóaralạirấttươngthíchvớinhữnghiểubiếtcủachúngtavềhaibáncầunão.

Tạisaokhiquansátnhữngcảnhtượngbáncầunãotráilạiphảnứngmạnhhơnsovớikhiquansátnhữngkhuônmặt?Đólàdoquátrìnhxửlýmỗicảnhtượngphụthuộcvàotốcđộphântíchliêntục,vốnlàđiểmnổitrộicủabáncầunãotrái.Hãyxemxétbứctranhtrang25vàchuỗiphảnứnglogicmànógâyra:Đâylàmộtkhẩusúng.Súngrấtnguyhiểm.Hắnđangchĩasúngvàotôi.Thậtlàmộttìnhhuốngđángsợ.Khiđó,hạchhạnhnhânbênnãotráicủatôikhiếntôinhảyrakhỏighế,đậptancửakínhvàkéochuôngbáođộng.Ngượclại,khitôiquansátnhữngkhuônmặt,nólạihầunhưởtrạngtháitĩnh(mặcdùkhôngphảihoàntoàn).Nguyênnhânlàdobáncầunãophải,nhưrấtnhiềunghiêncứuđãchỉra,cókhảnăngvừanhậndạngkhuônmặtvừatiếpnhậntháiđộ.Nhữngkỹnăngnàykhôngdựavàokhảnăngsuyluậnphântích,tuyếntính–chúngtakhôngquansátlầnlượttừđôimắt,đếnmũi,đếnhàmrăng-màdựavàokhảnăngtiếpnhận,diễngiảiđồngthờicácbộphậntrênkhuônmặtvàtổnghợpnhữngchitiếtđóđểđiđếnkếtluậntổngthể.

Nhữngphảnứngkhácnhaucủatôicũngdonhiềunguyênnhânkhác.Ýthứcđượchiểmhọakhicóngườichĩasúngvàomìnhlàđiềuchúngtađãđượchọc.TheonhàthầnkinhhọcAhmadHariri,ngườiquảnlýdựánNIHtìmhiểusựphânchiacủahạthạchmàtôiđãthamgia,kiểuphảnứngtrướcnhữnghìnhảnhkiểunhưvậy“đãđượchọcthôngquanhữngtrảinghiệmvàquanhệxãhội,vìvậyrấtcóthểsẽbắtnguồn,nếukhôngmuốnnóilàphụthuộc,từnhữngkhuvựccủabáncầunãotrái”.Nếutôichomộtngườichưabaogiờnhìnthấymộtkhẩusúngxembứcảnhnày,cólẽphảnứngcủahọsẽlàsựbốirốichứkhôngphảinỗisợhãi,vìngườiđóchưanhậnthứcđượcviệchọđanggặpnguyhiểm.NhưngnếutôiđưachoaiđóchưatừngnhìnthấymộtphụnữCáp-caxemmộtbứcảnhởtrang23,hoặccóthểngườiđóchưatiếpxúcvớiaiởbênngoàiphạmvilàngmình,thìcólẽanhtavẫnxácđịnhđượcbiểuhiệntâmtrạngtrêngươngmặtđó.Trênthựctế,đâylàtấtcảnhữnggìmàGiáosưPaulEkmancủatrườngĐạihọcCalifornia,SanFrancisco,ngườitừngpháttriểnbộảnhnày(đượcgọilàHệthốngmãhóabiểuhiệnnétmặt),đãnghiêncứutrongvòng35nămvớinhiềuđốitượngtừgiớisinhviênchotớicácbộtộchẻolánhởNewGuinea,vềnhữngbiểuhiệntrênkhuônmặt.Ôngnói:“Chưabaogiờlạicósựphảnứngtâmlýkhácbiệtlớnnhưvậygiữahainềnvănhóatrướccùngmộtnétmặt.”

Nhưvậy,bộnãocủatôikhônghềbìnhthườngnhưvẻngoàicủanó.Nócũnghoạtđộngnhưnãocủamọingười.Cảhaibáncầunãocùngnhaulàmviệcnhưngchúnglạicónhữngđặcthùriêng.Báncầunãotráigiảiquyếtnhữngvấnđềlogic,tuyếntính,trựcgiácvàphântích.Báncầunãophảilạixửlýcôngviệctổnghợp,biểuhiệncảmxúc,ngữcảnhvàbứctranhtoàncảnh.

Mộttưduyhoàntoànmới

Trênthếgiớitồntạihaikiểungười,kiểungườithứnhấtlànhữngngườithíchđùa,họtinrằngmọithứtrêntráiđấtnàyđềuđượcphânchiathànhhaiphạmtrùvàkiểungườithứhaichínhlànhữngngườicònlại.Vìmộtlýdonàođó,conngườicókhuynhhướngrấttựnhiênlàđánhgiácuộcsốngtheocáccặpđốilập:đôngvàtây,saoHỏavàsaoKim,logicvàcảmxúc,bênphảivàbêntrái.Tuynhiên,tronghầuhếtmọilĩnhvực,chúngtakhôngnhấtthiếtphảiphânchianhịnguyênnhưvậyvàthườngsẽrấtnguyhiểmnếuchúngtacốgắnglàmđiềuđó.Chẳnghạn,logickhôngđivớicảmxúcthìsẽtrởthànhlạnhgiá(giốngnhưnhânvậtSpocktrongloạt

phimtruyềnhìnhStarTrek).Cảmxúckhônggắnvớilogicsẽtạoramộtthếgiớicảmtính,ởđónhữngchiếcđồnghồsẽkhôngbaogiờchínhxácvàxebuýtthìluôntrễgiờ.Cuốicùng,âmcũngcầndương.

Điềunàyđặcbiệtchínhxácđốivớibộnãocủachúngta.Haibáncầunãoluônphốihợphoạtđộnggiốngnhưhaibộphậncủamộtdànnhạc,vậydànnhạcđónghesẽthậtkinhkhủngnếumộtbênkhôngchơimàthudọnnhạccụvàbỏvề.NhưMcManusnói:

Tuynhiên,thậtkhócóthểnóivềbáncầunãotráivàbáncầunãophảimộtcáchbiệtlập,chúngthậtsựlàhai-nửa-của-bộ-não,đượcsinhrađểphốihợpvớinhaunhưmộtcấutrúcnhịpnhàng,đơnnhất,hòahợptrongmộtthểthốngnhất,hoànchỉnh.Báncầunãotráibiếtcáchxửlýlogiccònbáncầunãophảibiếtnhậnđịnhthếgiới.Gắnkếthaibáncầulạivớinhau,conngườisẽcómộtbộmáytưduysắcsảo.Nếuchỉsửdụngmộttronghaibáncầuthìkếtquảcóthểthậtkỳquặchoặcđángthấtvọng.

Nóicáchkhác,mộtcuộcsốngmạnhkhỏe,hạnhphúcvàthànhcôngphụthuộcvàoviệcsửdụngcảhaibáncầunão.Nhưngsựtráingượctrongphươngthứchoạtđộngcủacácbáncầunãođãgợilênmộtphépdịchchuyểntuyệtvờicủaviệctừngcánhânhaytổchứccóthểđịnhhướngđượccuộcsốngchochínhmình.Cóngườitỏrahàilòngvớinhữnglậpluậnlogic,tuyếntínhvàcóphầnmáymóc.Họcóxuhướngtrởthànhnhữngluậtsư,kếtoánviênhaykỹsư.Nhiềungườilạihàilòngvớilốitưduytổngthể,trựcgiácvàphituyến.Họcóxuhướngtrởthànhnhữngnhàphátminh,tưvấnviênhayngườilàmtrongngànhgiảitrí.Vàchínhnhữngthiênhướngcánhânnàysẽđịnhhìnhnênnhữnggiađình,tổchứcvàxãhội.

ChúngtagọikiểusuynghĩthứnhấtlàTưduythiênvềbáncầunãotrái.Đólàlốitưduyvàtháiđộsốngmangđặctrưngcủabáncầunãotrái-theotuyếntính,hiểnngôn,mangtínhchứcnăng,phântíchvàdựavàongôntừ.ChiếmưuthếtrongThờiđạiThôngtin,đượcminhhọabởinhữnglậptrìnhviênmáytính,đượccáccôngtyhàngđầuđánhgiácao,đượcnhấnmạnhtrongcáctrườnghọc,sựtiếpcậnnàyđượcđịnhhướngbởibáncầunãotráivàhướngtớinhữngkếtquảmangđặctrưngcủabáncầunãotrái.ChúngtahãygọilốitưduythứhailàTưduythiênvềbáncầunãophải.Đólàlốisuynghĩvàtháiđộsốngmangnhữngđặctínhcủabáncầunãophải-đồngthời,ẩndụ,thẩmmỹ,dựavàohoàncảnhvàmangtínhtổnghợp.ThểhiệnquacácnhàsángchếnhưngbịlumờtrongThờiđạiThôngtin,bịcáctổchứcphủnhận,cáctrườnghọckhôngchúýpháttriển,phươngpháptưduynàyđượcđịnhhướngbởinhữngcốnghiếncủabáncầunãophảivàhướngtớinhữngkếtquảmangđặctrưngbáncầunãophải.

Tấtnhiên,chúngtacầncảhaiphươngphápđểxâydựngmộtcuộcsống,mộtxãhộicôngbằnghơn,tốtđẹphơn.Nhưngtrênthựctế,theotôicầnphảinhấnmạnh:quanđiểmhiểnnhiên,rõràngtrêncólẽlàdấuhiệucụthểhơnvềviệcchúngtađãchịuảnhhưởngcủanhữngngườitheotưduynhấtnguyênvàtưduynhịnguyênđếnmứcnào.Mặcdùcónhữngngườitônsùngbáncầunãotrái,bỏquamọichứngcứkhoahọc,vẫncórấtnhiềungườiủnghộbáncầunãophải.NềngiáodụcphổbiếncủachúngtahiệnnayđánhgiálốiTưduythiênvềbáncầunãotráicaohơnlốitưduykia,xemviệctiếpcậnvớibáncầunãotráilàđúngđắnvàcoilốitưduycủabáncầunãophảilàcóíchnhưngvẫnđứngvịtríthứhai.

Songđiềuđóđangdầnthayđổivànósẽđịnhhìnhlạicuộcsốngcủachúngtamộtcáchấntượng.Trướckia,lốitưduytheobáncầunãotráiđóngvaitrònhưngườiláixecònlốitưduytheobáncầunãophảiđóngvaimộthànhkhách.Nhưnggiờđây,khảnăngtưduycủabáncầunãophảibấtngờcầmlái,tănggavàquyếtđịnhsẽđưachúngtađiđâu,bằngcáchnào.Khảnăngtưduythiênvềbáncầunãotrái,đượckhẳngđịnhquanhữngkỳthiđầuvàođạihọc(SAT)vàsựtuyểndụngcủacáccôngtykiểmtoán(CPAs),sẽvẫncầnthiếtnhưngkhôngcònđápứngđầyđủ.Thayvàođó,lốitưduythiênvềbáncầunãophải,thườngbịxemnhẹvàgạtbỏ(nhưnghệthuật,sựđồngcảm,cáinhìnsâurộng,theođuổinhữngđiềusiêunghiệm),lạingàycàngtrởthànhnhântốquyếtđịnhthànhcônghaythấtbạicủamộtngười.Đólàmộtsựthayđổichóngmặtnhưngthậtsựmangtớinhiềucảmhứng.Tôisẽđềcậpđếnlýdocủasựthayđổi

nàytrongchươngsau.

2.SỰDƯTHỪA,CHÂUÁVÀTỰĐỘNGHÓAHãycùngtôiquaytrởvềnhữngthángngàythơấuđángnhớcủatôi–nhữngnăm1970.

Thờiđó,cácbậcchamẹthuộctầnglớptrunglưutạiMỹthườnglặpđilặplạinhữnglờikhuyênchoconcáihọrằng:hãyđạtđiểmcao,đihọcđạihọcvàkiếmmộtnghềcaoquýđemlạichomìnhmứcsốngnođủvàthanhthếchogiađình.Nếuhọcgiỏitoánhaycácmônkhoahọc,bạnnêntrởthànhmộtbácsĩ.NếubạnkhátiếngAnhhaylịchsử,hãytrởthànhmộtluậtsư.Vànếubạnhướngngoại,cókhảnăngdiễnthuyết,hãytrởthànhmộtkếtoán.Mộtthờigiansau,khimáytínhxuấthiệntrêncácbànlàmviệcvànhữnggiámđốcđiềuhành(CEO)xuấthiệntrànngậptrêncáctrangtạpchí,lớptrẻ,nhữngngườithậtsựgiỏitoánhọcvàkhoahọc,giờđâylạichọnlĩnhvựccôngnghệcaohoặctheohọccáctrườngkinhdoanhvớihyvọngthànhcôngkhicótấmbằngthạcsĩquảntrịkinhdoanh.

PeterDruckergọinhữngluậtsư,bácsĩ,kếtoán,kỹsưhayủyviênbanquảntrịlànhững“côngnhântrithức”.Ôngviết:“Họlànhữngngườiápdụngkiếnthứcđãđượchọcởtrườngvàocôngviệcchứkhôngphảinhờđếnsứcmạnhthểchấtvàkỹnăngtaynghề.”Điềukhácbiệtgiữanhómngườinàyvớinhữnglựclượnglaođộngkháclà“khảnăngnắmbắtvàápdụngnhữngkiếnthứcmangtínhlýthuyếtvàphântíchvàothựctế”.(Nóicáchkhác,họvượttrộiởkhảnăngtưduydobáncầunãotráiđịnhhướng).Druckerchorằngtuykhócóthểchiếmưuthếnhưnghọ“sẽmanglạichoxãhộitrithứcđangpháttriểnnàyđặcđiểm,khảnăngthốngtrịvàdiệnmạocủanó.”

Druckerđãđúng.Nhữngcôngnhântrithứccùngvớiphongcáchtưduycủahọđãtạonênbảnsắc,khảnăngthốngtrịvàdiệnmạoxãhộichothờikỳhiệnđại.Hãytìmhiểunhững“cửaải”màmỗingườidânthuộctầnglớptrunglưuởMỹphảivượtquađểđếnđượcvớibếnbờcủatrithức.Đâylàmộtvàidẫnchứng:nhữngkhóaônthiđạihọc(PSAT),kỳthiđầuvàođạihọc(SAT),kỳthiđầuvàocáctrườngquảnlý(GMAT),kỳthiđầuvàotrườngluật(LSAT)vàkỳthiđầuvàotrườngytế(MCAT).ChúngtacònthấysựgiốngnhaunàokhácngoàihaichữcáiATtrongcáctừviếttắttrênkhông?Nhữngkỳthinàyđềutrởthànhthướcđocholốitưduydobáncầunãotráiđịnhhướng.Chúngđòihỏikhảnănglogicvàphântích–nhữngngườithamgiavàokỳthiphảihếtsứctậptrung,chínhxácnhưnhữngchiếcmáytínhđểđưaramộtcâutrảlờiđúngduynhất.Cácbàitậpkiểmtrađượcsắpxếptheothứtựvàbịgiớihạnthờigian.Mỗicâuhỏicầnmộtcâutrảlờiđúng.Bạnphảitrảlờilầnlượtcáccâuhỏichotớikhihếtthờigian.Nhữngbàikiểmtranhưthếnàyđãtrởthànhcác“cửaải”quantrọngđểchúngtabướcvàoxãhộitrunglưu,nơichúngtasẽđượctrọngvọng.Ngườitađãxâydựngnhữngbàikiểmtratrongđósựtiếpcậntớimộtcuộcsốngtốtđẹpchủyếudựavàokhảnăngtưduylogic,tuyếntínhvànhạybén.VàđiềuđókhôngchỉlàhiệntượngởriêngnướcMỹ.TừcáckỳthituyểnsinhởAnhchotớicáclớphọcđôngđúcởNhậtBản,hầuhếtcácquốcgiapháttriểnđềudànhmộtkhoảngthờigianvàtiềncủađángkểđểđàotạonênnhữngcôngnhâncótrithứcvàkhảnăngtưduybằngbáncầunãotrái.

Ngườitađãthànhcôngvangdộivớisựsắpđặtđó.Nóđãphávỡvòngvâycủasựđộcquyềntronggiớiquýtộc,mởracơhộihọctậpvàtìmkiếmnghềnghiệpchokhôngítngười.Đồngthời,nócũngthúcđẩynềnkinhtếthếgiớivànângcaochấtlượngcuộcsống.Nhưngkỷnguyêncủanhữngkỳthiđãđếnngàytàn.Tấtnhiên,khảnăngtưduybằngbáncầunãotráivớinhữngsựkhuyếnkhíchdànhchonóvẫnrấtquantrọng.Nhưngchỉmìnhnóthôithìkhôngđủ.Ngàynay,chúngtađangtiếnvàomộtkỷnguyênmàởđó,khảnăngtưduythiênvềbáncầunãophảisẽngàycàngxácđịnhrõailàngườidẫnđầu.

Vớimộtsốngười,đâysẽlàmộttinmừng.Songvớinhiềungườikhác,điềunàynhưsétđánhngangtai.Nộidungtrongchươngnàychủyếudànhchonhữngngườithuộcnhómđộcgiảthứhai–nhữngngườiđãnghetheolờikhuyêncủachamẹvàđãdànhđượcnhữngthành

tíchtốttrongcáckỳthikiểmtrakhảnăngtrên.Đểchứngminhchonhữnggìmìnhnói,tôisẽtrìnhbàynguyênnhâncủasựchuyểnđổitưduybằngbáncầunãotrái,cơchếngônngữcủanguyênnhânvàkếtquả.Kếtquả:Làmgiảmđángkểtầmquantrọngcủalốitưduybằngbáncầunãotráivàngượclại,nângtầmquantrọngcủalốitưduybằngbáncầunãophải.Nguyênnhân:Sựdưthừa,châuÁvàtựđộnghóa.

Sựdưthừa

Lạimộtvídụkháctừnhữngnăm1970:cứđếntháng8,mẹlạiđưamấychịemchúngtôiđimuaquầnáotrướckhibướcvàonămhọcmới.ĐiềuđócónghĩachắcchắnchúngtôisẽđượctớikhubuônbánEastland,mộttrongbatrungtâmmuasắmlớnnhấtOhio.Ởđó,chúngtôisẽđếnthămmộtgianhàngquốcgianhưSearshayJCPenneyhaymộtgianhàngđịaphươngnhưLazarus,nơibàybánquầnáochotrẻem,nổibậtvớihàngloạtquầnáochochúngtôithoảimáichọnlựa.Phầncònlạicủakhuphốbaogồmkhoảng30cửahàngnhỏhơnvàđượcchọnlọc,sắpxếpgiữanhữngbiểnhiệucửahàng.GiốngnhưphầnlớnngườiMỹthờiđiểmđó,chúngtôicoiEastlandvànhữngtrungtâmmuasắmkhépkíncómáyđiềuhòakhôngkhínàylàđỉnhcaocủasựhiệnđạivàphongphú.

Nhưngnhữngđứaconcủatôibâygiờđãkhôngcònấntượngvớiđiềuđónữa.Chỉtrongvòng20phútláixetừnhàtôiđếnWashingtonD.C,cóđếngần40khubánhàngsiêulớnvớiquymô,kíchthước,chủngloạilớnhơnnhiềusovới30nămtrước.Bâygiờ,chúngtahãyvàokhuPotamacYardstrênđườngsốMột,phíabắcbangVirginia.Khivợchồngtôicùnglũtrẻđếnđóđểmuasắmchongàykhaigiảng,chúngtôibắtđầutừmộtgianhàngkhálớnphíacuốitrungtâm.Tạikhuvựcdànhchophụnữ,chúngtôichọnnhữngchiếcáolenchuiđầuhiệuMossimo,áocộctayhiệuMerona,áochoànghiệuIsaacMizrahihaynhữngthiếtkếdànhriêngchocácbàmẹcủaLizLange.Khuhàngquầnáodànhchotrẻemcũngrộngtươngtựvàrấtthờitrang.MẫuquầnáokiểuÝdoMossimothiếtkếđượcbàybánlaliệt,trongđócócảnhữngchiếcquần,áonhungvừavớihaicôcongáicủatôi.Giờđâytôiđượcthoảimáilựachọn,cácmặthàngcũngrấtthúvị,hấpdẫnvàphongphúvềchủngloại,khônggiốngnhư30nămtrước.Nhữnggianhàngbàybánquầnáovớikiểudángđadạngvàrấtphongcáchdànhchotrẻemnàycòncóđiềuđángchúýhơnnhiềukhiđemsosánhvớikiểuthờitrangtẻngắthồitôicònnhỏ:giácảrẻhơn.Vìchúngtôikhôngvàomộtsốcửahàngquầnáothờitranghàonhoáng.ChúngtôiđangởTarget.ThửxembộquầnáonhunghiệuMossimocógiábaonhiêu?Chỉ14,99đô-la.Nhữngchiếcáonữnàycũngchỉcógiá9,99đô-la.ChiếcáokhoácdahiệuIsaacMizrahivợtôimớimuacógiá49đô-la.ChỉcáchchỗchúngtôiđứngvàidãylànhữnggianhàngnộithấtcủanhàthiếtkếToddOldham.ĐồđạcởđâyrẻhơnnhiềusovớinhữngđồmàtrướcđâybốmẹtôihaymuaởSears.Đidọctheokhuhàngcòncónhiềucửahàngbàybánnhữngmónđồđẹpvớigiárẻ.

VàTargetchỉlàmộttrongnhữngkhucửahàngcủaphốPotomacYards,chủyếudànhchonhữngkháchhàngtrunglưu.Phíakếbên,chúngtacóthểtớithămkhuStaplesrộnggần2.000m2,cungcấp7.500mặthàngđồdùnghọctậpcủahọcsinhvàvănphòngphẩm.(Hiệnnaycókhoảngtrên1.500cửahàngStaplesnhưvậyởMỹvàchâuÂu.)GầnkhuvănphòngphẩmStapleslàcửahàngPetSmart,mộttrongsốhơn600cửahàngkinhdoanhtấtcảcácmặthàngdànhchovậtnuôiởMỹvàCanada,trongđómỗicửahàngtrungbìnhmỗingàybánđượclượnghàngtrịgiá15.000đô-lamỗingày.Cửahàngđặcbiệtnàythậmchícònxâydựngmộtstudiochuyênchảilôngchovậtcưngcủakháchhàng.CạnhcửahàngPetSmartlàcửahàngbánđồđiệntửBestBuyvớidiệntíchbánlẻrộnghơncảkhunhàrộnglớnmàgiađìnhtôiđangsinhsống.Cómộtkhuvựcđượcdànhriêngđểtrưngbàynhữngthiếtbịdànhcho“rạphátgiađình”,ởđólàcảmộtcuộcđuatranhgiữacácloạimànhìnhti-viplasma,hìnhảnhrõnét,mànhìnhphẳng–cókíchthướctừ42inch,47inch,50inch,54inch,56inchchotới65inch.Vàocửahàngđiệnthoại,nhìnquatôicũngthấycótới39mặthàngđiệnthoạikhôngdâykhácnhau.Bốncửahàngnàychỉchiếm1/3diệntíchkhumuasắm.

NhưngđiềuđángnóivềPotomacYardslànóhoàntoànkhôngcógìkhácthườngcả!Bạncó

thểbắtgặpcáccửahàngkhuyếnkhíchmọingườimuasắmkiểunhưvậytạibấtcứđâutrênnướcMỹ,vàngàycàngxuấthiệnnhiềuởcácgianhàngtạichâuÂucũngnhưchâuÁ.Nhữngtrungtâmmuasắmnàylàmộttrongnhữngvídụrõràngvềsựthayđổivượtbậccủacuộcsốnghiệnđại.Trongsuốtchiềudàilịchsử,cuộcsốngcủachúngtaluôngắnliềnvớisựkhanhiếm.Ngàynay,đặctrưngtiêubiểuchođờisốngkinhtế,chínhtrị,xãhộitạihầuhếtcácquốcgiatrênthếgiớilàsựdưthừa.

Báncầunãotráiđãgiúpchúngtagiàucó.Nhờlựclượng“côngnhântrithức”,nhưcáchnóicủaDrucker,nềnkinhtếtrithứcđãgiúptạorachấtlượngcuộcsốngởhầukhắpcácnướcpháttriểntrênthếgiớimàtrướcđâythếhệôngchachúngtakhôngthểbiếtđến.

Dướiđâylàmộtvàivídụvềsựdưthừa:

•TrongsuốtthếkỷXX,hầunhưmọicôngdântrunglưuởMỹchỉmongmuốnsởhữumộtcănnhàvàmộtchiếcôtô.Giờđây,hơn2/3ngườidânMỹsởhữumộtngôinhàriêng.(Trênthựctế,13%nhữngngôinhàđượcmuahiệnnayđềuđãquasửdụng).Vềôtô,ngàynay,sốlượngôtôởMỹnhiềuhơncảsốláixecógiấyphép–đồngnghĩavớiviệctrungbìnhmỗingườibiếtláixeđềusởhữumộtchiếcxe.

•Chothuêkhobãi–mộtloạihìnhkinhdoanhcungcấpđịađiểmđểngườidânchứađồđạcdưthừa–đãtrởthànhmộtngànhkinhdoanhđemlạinguồnthutới17tỷđô-lamỗinămởMỹ,lớnhơncảdoanhthucủangànhđiệnảnh.Hơnthếnữa,ngànhnàyđangpháttriểnvớitốcđộnhanhhơnởnhữngquốcgiakhác.

•Khikhôngthểchứađượcnhiềuđồđạc,chúngtabènvứtbỏchúngđi.PollyLaBarre,mộttácgiảchuyênviếtsáchkinhdoanh,đãviết:“ChiphícủanướcMỹchotúiđựngrácthảicòncaohơnchiphíchotấtcảđồdùngcủa90quốcgiakhác.Nóicáchkhác,đồchứarácthảicủachúngtacòntốnkémhơntấtcảnhữnghànghóamàgầnmộtnửasốquốcgiatrênthếgiớitiêuthụ.”

Nhưngsựdưthừacũnggâyhậuquảthậttrớtrêu:chiếnthắngcủalốitưduytheobáncầunãotráiđãhạnchếýnghĩacủanó.Sựthịnhvượngmànóđemlạiđãtạovịthếcaohơnchonhữngcảmgiácítlýtríhơn,dobáncầunãophảiđịnhhướng–cáiđẹp,tâmlinhvàcảmxúc.Trongkinhdoanh,sẽlàkhôngđủnếuchúngtatạoranhữngsảnphẩmcógiácảhợplývàchứcnăngđầyđủ,nócònphảiđẹp,độcđáovàcóýnghĩa,đâylàđiềumàtácgiảVirginiaPostrelgọilà“mệnhlệnhmangtínhthẩmmỹ”.Cólẽvídụđiểnhìnhnhấtchosựthayđổinày–khigiađìnhchúngtôiđimuasắmtạiTarget–làhiệntượngchạytheomốtcủatầnglớptrunglưu.NhữngnhàtạomẫunổitiếngtrênthếgiớinhưtôiđãđềcậpởphầntrênlàKarimRashidvàPhilippeStarck,giờđâyđềuthiếtkếtoànbộsảnphẩmchocácloạicửahànghạngtrungởMỹ.Targetvàcáccửahàngbánlẻđãbánđược3triệusảnphẩmthùngrácpolimecủahãngGarbodoRashidthiếtkế.Mộtnhàthiếtkếthùngrác!Bạnhãythửlýgiảiviệcnàyvớibáncầunãotráicủamìnhxem!

HayvậtdụngmàtôimuaởTargetnàythìsao?

Đólàmộtchiếcbànchảitoa-létdoMichealGraves,mộtgiáosưchuyênngànhkiếntrúccủatrườngĐạihọcPrincetonthiếtkế.Ônglàmộttrongnhữngkiếntrúcsưvànhàthiếtkếsảnphẩmnổitiếngnhấtthếgiới.Giácủanólà5,99đô-la.Nhờsựdồidàocủahànghóa,mọingườimớicócơhộitìmđượcnhữngthùngrácvàbànchảitoa-létđẹpmắt,chuyểnđổitừcácsảnphẩmtầmthường,thựcdụngtrởthànhnhữngmụctiêucủasựkhaokhát.

Trongthờiđạicủasựdưthừanày,việcchỉđápứngnhữngnhucầuvềlýtrí,logicvàchứcnănglàchưađủ.Cáckỹsưphảitínhtớitínhhiệuquảcủasảnphẩm.Nhưngnếunhữngsảnphẩmđókhôngđồngthờithỏamãnthịhiếuvàchinhphụcngườimuathìchắcchắnsẽcóítngườimuachúng.Họvẫncònquánhiềusựlựachọnkhác.Ngàynay,việcnắmvữngkỹnăngthiếtkế,đồngcảm,giảitrívànhữngnănglực“ônhòa”kháclàconđườngchínhgiúpcáccánhânvàdoanhnghiệptrụvữngtrênthịtrườngđôngđảonày.

Sựdưthừacũngtạonênmộtvaitròquantrọngkháccholốitưduythiênvềbáncầunãophải.Trướckhitrúthơithởcuốicùng,cólẽtôisẽkhôngnhìnlạicuộcđờimìnhrồinói:“Ồ,tôiđãmắcmộtvàisailầm.Nhưngítnhấttôicũngthậtmaymắnlàtrongnăm2004,tôiđãđượcsửdụngmộttrongnhữngchiếcbànchảitoa-létthậttuyệtcủaMichaelGraves.”Sựdưthừađãmanglạinhiềuđiềutốtđẹpchocuộcsốngnhưngnókhôngphảilàđiềuthiếtyếukhiếnchúngtacảmthấyhạnhphúchơn.Nghịchlýxuấtpháttừthựctếchấtlượngcuộcsốngdầndầnđượcnângcaoquatừngthậpkỷ,songsựthỏamãncủatừngcánhân,giađìnhvàcuộcsốngvẫnkhônghềthayđổi.Đólàlýdotạisaongàycàngnhiềungườigiàucónhưngkhôngcảmthấybằnglòngvớicuộcsốngcủamình,đãgiảiquyếtnghịchlýnàybằngcáchđitìmýnghĩacuộcsống.NhưAndrewDelbancothuộctrườngĐạihọcColumbiađãnói:“Đặcđiểmtiêubiểunhấtcủanềnvănhóađươngthờilàniềmkhaokhátđếncháybỏngsựsiêunghiệm.”

Đếnthămbấtcứmộtcộngđồngdâncưtươngđốithịnhvượngnàođócủathếgiớitiếnbộ,vớivôvànlựachọnkhimuasắm,bạncóthểthấyrấtrõnhữnghànhđộngnhằmthỏamãnsựkhátkhaođó.Từphongtràotậpluyệnyoga,thiềnđịnhdunhậptừnướcngoàiđếnsựgiatăngtínhtâmlinhởnơilàmviệc,nhữngchủđềvềsáchPhúcâmtrênsáchbáo,phimảnhhayviệctheođuổinhữngmụcđích,ýnghĩacuộcsốngđãtrởthànhmộtphầntrongcuộcsốngcủachúngta.Từviệcchỉtậptrungvàochủđềthườngngàytrongcuộcsống,conngườiđãchuyểnsangmộtbốicảnhrộnghơn.Vàtấtnhiên,khôngphảimọingườidânsốngtrongthếgiớipháttriểnđềucóđờisốngvậtchấtđầyđủ,chưakểđếnsốđôngdâncưởcácnướckémpháttriển.Nhưngsựdưthừađãgiảiphónghàngtrămtriệungườithoátkhỏicuộcđấutranhsinhtồnvà“khiếnviệcnhậnthứcvềchínhbảnthânđượcmởrộngtừmộtbộphậnnhỏtớitoànthếgiới”nhưnhàkinhtếhọctừngđoạtgiảiNobel,RobertWilliamFogel,đãviết.

Nếubạnchưacảmthấythuyếtphục,tôisẽgiúpbạnbằngmộtvídụcụthểvàrõnétnhất.Mộtthếkỷtrước,điệnthắpsángrấthiếmhoi,nhưngbâygiờnóđãtrởnênphổbiến.Bóngđènthìrẻ.Điệncómặtởkhắpmọinơi.Thếcònnhữngngọnnến?Aicầnđếnchúng?Rõràng,vẫn

rấtnhiềungườicần.ỞMỹ,doanhthucủangànhkinhdoanhnếnlênđến2,4tỷđô-lamỗinăm,vớinhiềulýdokhácnhauvượtlêntrênnhucầuthắpsángthôngthường,nhằmhướngđếnmơướcmớimẻhơnvềcáiđẹpvàsựsiêunghiệm.

ChâuÁ

Đâylàbốnngườitôigặptrongquátrìnhnghiêncứucuốnsách:

Họđạidiệnchonhững“côngnhântrithức”màtôiđãđềcậptrongphầnđầucủachươngnày.Giốngnhưrấtnhiềuđứatrẻthuộctầnglớptrunglưukhác,họnghetheolờikhuyêncủachamẹ:họchànhchămchỉởtrườngtrunghọc,kiếmđượcmộttấmbằngtinhọchaykỹsưtạimộttrườngđạihọc,sauđólàmviệcchomộtcôngtyphầnmềmlớn,thamgiaviếtcácchươngtrìnhmãmáytínhchonhữngngânhàngvàcôngtyhàngkhôngBắcMỹ.Đốivớicôngviệctronglĩnhvựccôngnghệcaocủahọ,khôngaitrongbốnngườitrênkiếmđượctrên15.000đô-lamỗinăm.

Hỡinhữngcôngnhântrithức,hãygặpcácđốithủcạnhtranhmớicủamình:Srividya,Lalit,KavitavàKamalđếntừMumbai,ẤnĐộ.

Trongnhữngnămgầnđây,hiếmcóvấnđềnàogâynhiềutranhcãivàbứcxúcnhưviệctìmkiếmnguồnlựctừbênngoài(outsourcing).BốnlậptrìnhviênmáytínhnàyvànhữngđồngnghiệpcủahọđếntừẤnĐộ,PhilippinvàTrungQuốc,đanggâynênnỗilosợbịsathảichonhữngkỹsưphầnmềmvànhữngngườichuyênlàmviệcvớitưduynãotráiđếntừBắcMỹvàchâuÂu,làmnổralànsóngphảnđối,sựtẩychayvànhiềudiễnbiếnchínhtrịkhác.Côngviệclậptrìnhmáytínhhọđanglàm,mặcdùkhôngphảilàloạicôngviệcphứctạpnhấtởcáccôngtyđaquốcgia,nhưngchođếnnayvẫnđặcbiệtthịnhhànhởMỹvàđemlạimứcthunhậpkhácaochogiớilaođộngtríthứcvớitrên70.000đô-lamỗinăm.HiệnnhữngthanhniênẤnĐộởđộtuổi25đanglàmcôngviệcnày,khôngchỉtốtvànhanhmàlàtốtvànhanhhơn,nhưngmứctiềnlươngchỉbằngmứctiềncôngcủamộtngườithungânchohãngTacoBell.MặcdùmứclươngcủahọchẳngđángkểgìsovớimứctrungbìnhcủachâuÂusongvẫncaohơnthunhậpcủamộtngườidânẤnĐộtớigần25lần,vàđemlạichohọđiềukiệnsốngcủatầnglớpthượnglưuvớinhữngcănhộriêngvàcáckỳnghỉvuivẻ.

BốnlậptrìnhviêntôigặpởMumbaichỉlàbốnnhâncôngbìnhthườngđượcđàotạotốttrongthếgiớilaođộngrộnglớn.Mỗinăm,cáctrườngcaođẳngvàđạihọccủaẤnĐộđàotạokhoảng350.000kỹsư.ĐólàlýdotạisaohiệnnaycótớihơnmộtnửasốcôngtytrongbảngxếphạngFortune500thuênhâncôngởẤnĐộchocôngviệclậptrình.Chẳnghạn,khoảng48%phầnmềmcủaGEđượcđặtlàmởẤnĐộ.Côngtynàythuêmộtsốlượnglớn,khoảng20.000nhânviên(vàthậmchíhọcũngđã“đánhtiếng”tạicácvănphòngởẤnĐộrằng:“Nhữngkỹsưphầnmềmnướcngoàicũngsẽđượctuyểndụng”).CôngtyHewlett-PackardcũngthuêvàinghìnkỹsưphầnmềmởẤnĐộ.CôngtySiemenscũngnhận3.000lậptrìnhviênmáytínhởnướcnàyvàđangchuyển15.000côngviệctươngtựranướcngoài.CôngtyOraclecó5.000nhâncôngẤnĐộ.CôngtytưvấnITcủaẤnĐộWiprocũngthuêkhoảng17.000kỹsưlàmviệc

choHomeDepot,NokiavàSony.Vàdanhsáchnàyvẫncòndài.TrảlờiFinancialTimes(ThờibáoTàichính)củaLondon,GiámđốcđiềuhànhcôngtyGEtạiẤnĐộchobiết:“BấtkỳmộtcôngviệcnàosửdụngngônngữtiếngAnhtrêncácthịtrườngnhưMỹ,AnhhayAustralia,cũngcóthểđượcthựchiệnởẤnĐộ.Hạnchếduynhấtchínhlàởkhảnăngsángtạocủabạn.”Thậtra,tínhchủđộng,sángtạođãpháttriểntrìnhđộchuyênmônkhôngchỉvớinhữnglậptrìnhviênmáytính.CáccôngtydịchvụtàichínhnhưLehmanBrothers,BearStearns,MorganStanleyhayJPMorganChaseđãkýnhiềuhợpđồnglaođộngvớinhữngthạcsĩquảntrịkinhdoanhcủaẤnĐộ.DịchvụtintứctàichínhcủahãngReutersđãchuyểnrangoài(offshoring)nhữngcôngviệcbiêntậpcấpđộthấp.VàởkhắpẤnĐộ,bạnsẽtìmthấyrấtnhiềukếtoánviênđượcthuêđểtínhthuếchocáccôngtyMỹ,nhữngluậtsưchuyênnghiêncứuphápluậtchocácvụkiệntụngcủaMỹvànhữngchuyêngiaX-quangđọcphimchụpchocácbệnhviệncủaMỹ.

NhưngkhôngchỉcóriêngngườidânẤnĐộlàmviệcchocáccôngtynướcngoài.Nhữngtríthứccólốitưduythiênvềbáncầunãotráilàmviệctrênnhiềulĩnhvựcđangđổxôđếnnhiềukhuvựckháctrênthếgiới.HãngMotorola,NortelvàIntelđãmởcáctrungtâmpháttriểnphầnmềmởNga,hãngBoeingcũnggửigắmmộtphầnlớnlượngcôngviệckỹsưhàngkhôngtạiđây.CôngtydịchvụmáytínhkhổnglồElectronicDataSystemscũngcócácchuyênviênthiếtkếphầnmềmtạiHyLạp,BrazilvàPhầnLan.Trongkhiđó,cáckiếntrúcsưcủaHungarycũngđangvẽnhữngbảnthiếtkếsơbộchocáccôngtythiếtkếởCalifonia.CáckếtoánviêncủaPhilippinđangtiếnhànhkiểmtoánchocôngtyCapGeminiErnst&Young.CôngtyPhilipscủaHàLanthuêkhoảng700kỹsưtạiTrungQuốc-quốcgiađangcósốlượngkỹsưratrườnghàngnămtươngđươngvớiMỹ.

Lýdochínhcủahiệntượngtrênlàmứclương.ỞMỹ,mộtnhàthiếtkếchipmáytínhbìnhthườngcómứclương7.000đô-lamỗitháng,trongkhiởẤnĐộ,côtachỉnhậnđược1.000đô-la.MộtkỹsưhàngkhôngbìnhthườngởMỹmỗithángnhận6.000đô-la,trongkhiởNgamứclươnghàngthángcủaanhtachỉđạtkhoảng650đô-la.VàtrongkhimộtkếtoánởMỹcómứclương5.000đô-lamỗithángthìởPhilippinchỉlà300đô-la,mộtmứclươngkhôngnhỏởmộtquốcgiamàthunhậpbìnhquânđầungườichỉđạt500đô-lamộtnăm.

Đốivớihàngloạtnhữngcôngnhântrithứcquốctếnóitrên,trậttựthếgiớimớilàmộtgiấcmơ.Nhưngđốivớigiớitríthức,nhữngngườitưduythiênvềnãotráiởchâuÂuvàBắcMỹ,mọiviệcvớihọlạitrởnênhếtsứcđángsợ.Chẳnghạn:

•Trongvònghainămtới,1/10lượngcôngviệctrongngànhcôngnghệthôngtin,phầnmềmvàmáytínhsẽđược”xuấtngoại”.Tớinăm2010,1/4sốcôngviệctrongngànhITcũngsẽđượcchuyểnrangoài.

•TheoForresterResearch,tớinăm2015,“ítnhấtkhoảng3,3triệucôngviệcvănphòngvà136tỷđô-latiềnlươngsẽchảytừMỹsangcácquốcgiacónhâncônggiárẻnhưẤnĐộ,ĐứchayNga”.

•CácquốcgianhưNhậtBản,ĐứcvàAnhsẽchứngkiếntìnhtrạng“chảymáu”việclàmtươngtự.Trongvàinămtới,riêngnướcAnhsẽthấtthoátkhoảng25.000côngviệctronglĩnhvựccôngnghệthôngtinvàcótới30.000vịtrítronglĩnhvựctàichínhđượcchuyểnsangẤnĐộvàcácquốcgiađangpháttriểnkhác.Đếnnăm2015,châuÂusẽcókhoảng1,2triệuviệclàmđược“xuấtkhẩu”.

Hầuhếtnhữngmốilongạivềnhữngthựctrạngtrênlàcóthật.Nhưngkhôngphảitrongtươnglaitấtcảchúngtasẽthấtnghiệp.Tìnhtrạngthuênhâncôngngoàichỉbùngnổđượctrongmộtthờigianngắn,nhưngnósẽđểlạihậuquảlâudài.KhichiphícholiênlạcvớinhiềunơitrêntoàncầugiảmxuốngmứcthấpnhấtvàcácnướcđangpháttriểntiếptụcđàotạođượchàngtriệucôngnhântrithứccótrìnhđộthìđờisốnglaođộngcủanhữngngườidânBắcMỹ,châuÂuvàNhậtBảnsẽcónhữngthayđổimạnhmẽ.Nếuđượcchuẩnhóa,côngviệccótínhchấtlặplại,thiênvềtưduynãotráinhư:phântíchtàichính,chụpX-quangvàlậptrìnhmáy

tính,cóthểkhôngcầnthựchiệnởnướcngoàivàđượcchuyểntớinhữngkháchhàngngaylậptứcthôngquacácđườngtruyềncủamạngcápquang,mọiviệclạitrởnênđơngiảnhơnnhiều.Chuyểnbiếnnàysẽgâykhókhănchonhiềungườisongcơbảnnókhôngkhácgìnhiềusovớinhữngthayđổimàchúngtađãtrảiquatrướcđó.Đâychínhxáclàtìnhtrạngđãxảyravớinhữngcôngviệcsảnxuấthàngloạt,theoquytrình.VàonửacuốithếkỷXX,nhữngcôngviệcdạngnàyđãđượcchuyểnranướcngoài.Cũngnhưcôngnhânnhàmáyđãphảinắmvữngnhữngkỹthuậtmớivàhọccáchbẻcongđiểmảnhthayvìthanhsắt,côngnhântrithứcngàynaysẽphảilàmchủnhữngkỹnăngmới.Họsẽphảilàmnhữngviệcmàcáccôngnhânnướcngoàivớimứclươngthấphơnkhôngthểlàmtốtbằng–phảisửdụngkhảnăngtưduycủabáncầunãophảinhưcủngcốcácmốiquanhệhơnlàtrựctiếptiếnhànhcáchoạtđộngbuônbán;giảiquyếtnhữngtháchthứcbấtthườngthayvìnhữngvấnđềthủtụchàngngày;tổnghợpnênbứctranhtoàncảnhchứkhôngphântíchmộtthànhphầnriênglẻ.

Tựđộnghóa

Chúngtasẽgặpthêmhainhânvậtnữa.Nhânvậtthứnhấtmangtínhhìnhtượngvàcóthểcóthật.Nhânvậtthứhailàmộtngườicóthậtvàcólẽsẽhơiđángtiếckhiôngtrởthànhmộthìnhtượng.

NhânvậtthứnhấtlàngườiđượclưudanhtrênnhữngcontembưuđiệncủaMỹ:

BấtkỳtrẻemMỹnàocũngcóthểnóichobạnbiếtrằngJohnHenrylàmộtthợcánthép.Với

câybúatrongtay,ônglàhiệnthâncủasứcmạnhvàsựhoànhảo.(Khôngcóaidámchắcôngcóthậthaykhông.Dùkhôngcóbằngchứngxácthực,nhiềusửgiavẫnchorằngôngtừnglànôlệlàmviệcdọctheonhữngđoạnđườngxelửasaucuộcNộichiến).Ônglàthànhviêntrongmộtnhómcôngnhânđàohầmđểđặtđườngrayxelửaxuyênquanúi.NhưngHenrykhôngphảilàmộtcôngnhânbìnhthường.Ôngcóthểcánthépnhanhvàmạnhhơnbấtkỳaicùngthờivàsứcmạnhphithườngcủaôngđãnhanhchóngtrởthànhhuyềnthoại.

Theotruyệnkể,mộthômcómộtnhàbuônghéthămlántrạicủacôngnhâncùngvớimộtchiếcmáykhoanchạybằnghơinước.Ngườiđótuyênbốchiếcmáykhoancóthểlàmviệcnhanhhơncảngườiđànôngkhỏemạnhnhất.Henryđãcườinhạoýkiếnchorằngnhữngbánhrăngbámđầydầumỡkialạicóthểsánhvớisứcmạnhcủacơbắpconngười.Vìvậy,ôngđãđềnghịtháchđấuvớicỗmáykiaxemaicóthểđàoxuyênnúinhanhhơn.

Buổichiềuhômsau,cuộcthibắtđầu,chiếcmáykhoanởphíabênphải,cònHenryởphíabêntrái.CỗmáylúcđầunhanhhơnnhưngchẳngmấychốcHenryđãđuổikịp.Từngtảngđálớnđượctáchkhỏinúikhihaiđốithủđàosâuvàotronglòngnúi.Trướcđórấtlâu,Henryđãbámsátđốithủcủamình.Vàngaytrongkhoảnhkhắccuốicùngtrướckhicuộcđuakếtthúc,anhđãvượtquachiếcmáykhoanbằnghơinướcvàxuyênthủngmộtbênnúiđátrướctiên.Mọingườivuimừngtrướcchiếnthắngcủaông.Nhưngkiệtsứcvìnỗlựcsiêuphàmcủamình,JohnHenrygụcngã.Sauđó,ôngquađời.Câuchuyệntừđóđượclantruyềnkhắpnơi.Trongnhữngbảnballadvànhiềucuốnsách,cáichếtcủaôngđãtrởthànhmộtchủđềcủaThờiđạiCôngnghiệp:máymóccóthểlàmmộtsốviệchiệuquảhơnconngườivàkếtquảlà,thướcđogiátrịconngườiđãthayđổi.

Bâygiờchúngtasẽcùnggặpgỡhìnhtượngthứhai:

ĐóchínhlàGarryKasparov,mộtkiệntướngcờvua,mộtkỳthủgiỏinhấttrongthếhệôngvàcólẽlàgiỏinhấtmọithờiđại.CóthểcoiônglàmộtHenrythứhaitrongthờiđạichúngta–mộtngườidườngnhưcókỹnăngsiêuphàmđãbịmộtcỗmáyquamặt.

Kasparovđoạtchứcvôđịchcờvuathếgiớiđầutiênvàonăm1985.Cũngtrongkhoảngthờigianđó,nhiềunhómnghiêncứuđãbắtđầupháttriểnnhữngchươngtrìnhmáytínhcóthểchơicờvua.Hơnmộtthậpkỷsauđó,Kasparovkhôngthuamộttrậnđấucờnào.Năm1996,ôngđãthắngchiếcmáytínhcókhảnăngchơicờtốtnhấtthếgiới.

Nhưngnăm1997,ôngphảiđấuvớimộtmáytínhhiệnđạihơnnhiều–chiếcsiêumáytínhcủahãngIBMnặng1,4tấnvớitêngọiDeepBlue.Sáuváncờdiễnratrongtrậnđấuđóđượcmộtsốngườigọilà“sựchịuđựngcuốicùngcủabộnão.”Trướcsựngạcnhiêncủanhiềungười,DeepBlueđãđánhbạiKasparov.KếtquảnàyđãđượctrangbìacủatạpchíInsideChesstómlượctrongmộtcụmtừ:“TRẬNQUYẾTCHIẾN!”Đểphụcthù–chochínhbảnthâncũngnhưchotấtcảnhữngngườicótưduythiênvềbáncầunãotrái–Kasparovbènbốtrímộttrậntáiđấuvớimộtmáytínhkhác,DeepJunior.ĐâylàchiếcmáytínhcủaIsarel,thậmchícònmạnhhơnDeepBlue,đãtừngbalầnvôđịchgiảicờvuamáytínhquốctế.

Chơicờ,theonhiềuhìnhthứckhácnhau,thuầntúylàhoạtđộngcủabáncầunãotrái.Nóthườngchứađựngrấtítcảmxúcmàchủyếudựavàotrínhớ,tưduylýtrí,khảnăngtínhtoánchínhxác,nhữngđiềumàmáytínhluônvượttrội.Kasparovchobiết,khiquansátmộtbàncờ,ôngcóthểkiểmsoátđượctừ13nướccờmỗigiây.NhưngvớiDeepJuniorthìấntượnghơnnhiều.Mỗigiây,nócóthểphântíchđượckhoảngtừ23triệunướccờkhảthi.Tuynhiên,Kasparovtinrằngconngườicónhữnglợithếkhác,cóthểsanbằngsânchơigồm64ôvuôngnày.

Năm2003,tạiSuperBowlSunday,KasparovlạitớiCâulạcbộThểthaothuộckhuthươngmạisầmuấtcủathànhphốNewYorkđểbắtđầumộttrậnđấukhácgiữaconngườivàmáytính–mộtcuộcchơigồmsáuvánvớimộttriệuđô-latiềnthưởng.Hàngtrămngườihâmmộđãđổvềchứngkiếntrậnđấu.HàngtriệungườikháctheodõitrậnđấuquaInternet.Kasparovthắngvánthứnhấtnhưngđểhòatrongvánthứhai.Trongvánthứba,ôngkhởiđầuthuậnlợinhưngkhichiếnthắngđãgầnkề,ônglạirơivàomộttrongnhữngcáibẫycủaJuniorvàthuatrận.Vánthứtư,Kasparovchơingậpngừngvàlạithêmmộtvánhòanữa.Ôngđãsaonhãngkhichơivánthứbavàthúnhậnrằngmình“bịmấtngủvàkhôngđượcbìnhtĩnh”.Vánthứnămcũnglàmộttrậnhòa,đócũnglàkếtquảcủavánthứsáu–vánchungcuộc.

Kasparovnhanhchóngxuấthiệntrêncácmặtbáo.TờNewsweeknhậnđịnh:“Đấuvớibấtcứmộtkỳthủnào,Kasparovluôntháováttrongnướcđivànhanhchónggiànhchiếnthắng.Nhưngđốithủcủaôngbâygiờkhôngphảilàmộtconngười.”Khilưỡnglựtrongnướcđi,rõràngôngđãmắcsailầmvàđiềuđókhiếnKasparovbịxúcđộng,điềumàmộtchiếcmáytínhvôcảmsẽkhôngbaogiờmắcphải.Tồitệhơnnữa,khiđánhmấtlợithếcủamình,ôngkhôngthểhyvọng,nhưkhiđấuvớimộtconngười,rằngđốithủđượclậptrìnhhoànhảokiacóthểmắcmộtsailầmvàmìnhcócơhộilấylạilợithếtrongvánđấu.NhậnthứcđượcđiềunàykhiếnngaycảKasparovvĩđạicũngtêliệtvànócònámảnhôngchotớikhikếtthúctrậnđấu.

Cuốicùng,ôngđànhchấpnhậnkếtquảhòa–trongváncuốicũngnhưtrongtoàntrận.

Conngườicórấtnhiềukhảnăngkhiếnchúngtangưỡngmộ,nhưngtronglĩnhvựccờvua(vàngàycàngcónhiềulĩnhvựckhácphụthuộcchủyếuvàotưduylogic,theoquyluật,theotrìnhtựvàkhảnăngtínhtoán)thìhiểnnhiênlàmáytínhsẽthựchiệntốthơn,nhanhhơnvàchínhxáchơn.Hơnnữa,máytínhkhôngbịmệtmỏi,khôngbịnhứcđầu,khôngchịusứcéptâmlý.Chúngkhôngphảiquantâmtớichuyệnkhángiảđangnghĩgìhaybáochísẽbìnhluậnthếnào.Chúngcũngkhôngbịchoángváng,khôngmắcsailầm.Vàđiềuđóđãkhuấtphụcđượcvịđạikiệntướngkhéttiếngtựphụ.Năm1987,Kasparov,khiấycònlàmộttayngangngượctronglàngcờvuathếgiới,đãlớntiếngtuyênbố:“Khôngmộtmáytínhnàocóthểđánhthắngđượctôi.”Giờđây,nhânvật“JohnHenrythờihiệnđại”thúnhận:“Tôicholàchỉvàinămnữathôi,máytínhsẽthắngmọivánđấuvàchúngtasẽphảichậtvậtgiànhgiậttừngvánđấumột.”

ThếkỷXX,máymócđãchothấykhảnăngthaythếsứclựccủaconngười.Nhưnggiờđây,bướcvàothếkỷXXI,nhữngcôngnghệmớiđangchứngtỏchúngcòncóthểthaythếđượcbáncầunãotráicủaconngười.TomPeters,mộtnhàquảnlýbậcthầy,chobiếtrằngđốivớinhânviênvănphòng,“phầnmềmlàsựtrợgiúpđắclựcchotrínãocủahọ”.Nókhôngloạibỏhoàntoàncáccôngviệcliênquanđếnkhảnăngtưduycủabáncầunãotrái,nhưngnógiúpgiảmtảirấtnhiềuvàtáiđịnhhìnhnhữngcôngviệccònlại.Bấtcứcôngviệcnàophụthuộcvàocácthóiquen–nghĩalàchúngcóthểđượcgiảnlượcthànhmộtbộcácquytắchayđượcchiathànhmộtchuỗicácbướclặpđilặplại–đềusẽcónguycơbiếnmất.NếumộtkếtoánngườiẤnĐộđượcthuêvớimứclương500đô-lamộtthángkhôngkhiếnbạnhàilòngthìchiếcmáyTurboTaxsẽlàmđượcđiềuđó.

Hãyxemxétbacôngviệcnặngvềlốitưduytheobáncầunãotrái:lậptrìnhviênmáytính,bácsĩvàluậtsư.NhàkhoahọcmáytínhVernorVingechobiết:“Trướcđây,bấtcứaicókỹnănglàmviệctheoquytrìnhđềucóthểtrởthànhlậptrìnhviên.Giờđâyđiềuđókhôngcònđúngnữa.Nhữngnhiệmvụquenthuộcnàycủaconngườiđangdầnđượcchuyểnsangcho

máytính.”Thậtvậy,mộtcôngtynhỏcủaAnhcótênlàAppligenicsđãtạoramộtphầnmềmcókhảnăngviếtnênnhữngphầnmềmkhác.Trongkhimộtngườibìnhthường,bấtkểlànhữngngườiẤnĐộmàtôiđãgặphaynhữngđồngnghiệpcủahọđượctrảlươngcaohơn,cóthểviếtđược400dòngmãlệnhmáytínhmỗingàythìnhữngphầnmềmứngdụngcủaAppligenicscóthểthựchiệncôngviệcđótrongvòngchưaquámộtgiây.Kếtquảlà:khikhốilượngcôngviệcđượcgiảmtải,cáckỹsưvàlậptrìnhviênsẽphảinắmchắcnhiềukỹnăngkhác,chủyếudựavàosựsángtạohơnlànănglựccósẵn,dựavàokiếnthứcđượcđúcrúthơnlànhữngsáchhướngdẫnkỹthuật,dựavàoviệcbaoquáttoànbộbứctranhhơnlàđivàotừngchitiết.

Tựđộnghóacũngđangkhiếnchocôngviệccủanghềbácsĩcónhiềuthayđổi.Cáccachẩnđoányhọcthườngđitheomộtchuỗicáccâuhỏi:Đólàdạnghokhanhayhocóđờm?TếbàoTtăngcaohơnhaythấphơnsovớimộtmứcnhấtđịnh?–sauđórútracâutrảlời.Máytínhcóthểlàmcôngviệcđưaraquyếtđịnhdướihìnhthứcmãnhịphânnóitrênvớiđộchínhxácvàtốcđộcaohơnmàconngườikhôngthểđạtđược.Dovậy,hàngloạtphầnmềmvàchươngtrìnhtrựctuyếnđãrađời.Theođó,cácbệnhnhântrảlờimộtchuỗicâuhỏitrênmànhìnhmáytínhvàrútrađượcnhữngchẩnđoánsơbộmàkhôngcầnsựtrợgiúpcủacácbácsĩ.WallStreetJournal(NhậtbáoPhốWall)chobiết,kháchhàngcónhucầuchămsócsứckhỏeđãbắtđầusửdụngnhữngcôngcụnàyđểvừa“pháthiệnnguycơmắccácbệnhnguyhiểm,nhưbệnhtim,bệnhviêmđộngmạchvànhvàmộtsốbệnhungthưphổbiếnnhất,vừađưaraquyếtđịnhđiềutrịlâudàikhipháthiệnbệnh”.Trongkhiđó,cáctrangdữliệuđiệntửvềthôngtinytếvàsứckhỏexuấthiệnngàycàngnhiều.Tínhtrungbìnhmộtnămcókhoảng100triệungườitrênkhắpthếgiớisửdụngInternetđểtìmkiếmthôngtinvềsứckhỏe,ytếvàtruycậpvàohơn23.000trangwebytế.Khibệnhnhântựchẩnđoánvàtiếpcậnkhotàngthôngtincủabácsĩthìnhữngthiếtbịtrênđangchuyểnhóavaitròcủabácsĩtừmộtngườichuyênđưaranhữnggiảiphápđượccoilàtuyệtđốithànhmộtnhàcốvấnvềgiảiphápdựatrênsựlựachọn.Vàdĩnhiên,trongcôngviệchàngngày,cácbácsĩthườnggặpphảinhữngnhiệmvụkhókhăn,phứctạpđếnnỗicácphầnmềmkhôngthểtựxửlývàchúngtavẫncầnđếnnhữngbácsĩcókinhnghiệmđểchẩnđoáncácbệnhbấtthường.Tuynhiên,nhưtôisẽtrìnhbàyvớicácbạntrongphầnsaucủacuốnsách,nhữngtiếnbộnàyđangthayđổitầmquantrọngcủanhiềuliệuphápđiềutrịytế–chuyểntừđiềutrịtheothủtục,cótínhchấtphântíchvàdựavàothôngtinsangliệuphápđồngcảm,sẻchiavàsựchămsóctổngthể.

Mộtmôhìnhtươngtựcũngđangxuấthiệntrongngànhtưpháp.Hàngchụcdịchvụcungcấpthôngtinvàtưvấnvớimứcphívừaphảiđanglàmthayđổihoạtđộngcủangànhnày.Chẳnghạn,trangwebCompleteCase.com,vớicáitên“Trungtâmdịchvụhàngđầugiảiquyếtlyhôntrựctuyến”,sẽcóthểgiảiquyếtmộtvụlyhônvớimứcchiphíchỉkhoảng249đô-la.Đồngthời,trangwebnàycũngcôngbốnhữngthôngtinđộcquyềncủacácluậtsư.Từlâu,đâyđãlàlýdogiúphọcóđượcmứcthunhậpcựckỳcaovàlàmộtbímậtnghềnghiệp.Cácluậtsưthườngtínhphítrungbình180đô-lamộtgiờ,nhưngrấtnhiềutrangwebhiệnnay,vídụnhưLawvantage.comvàUSLegalforms.com,thườngchàohàngcácmẫuvănbảnpháplýcơbảnvàcácmẫuvănbảnkhácvớimứcgiátốithiểulà14,95đô-la.TờNewYorkTimeschobiết:“Thayvìnhờđếncácluậtsưsoạnthảocácbảnhợpđồngvớimứcphívàinghìnđô-la”,kháchhànglạitìmkiếmcácmẫuhợpđồngthíchhợptrênmạng,sauđó“nhờcácluậtsưchỉnhsửatheoyêucầuvớimứcphíkhoảngvàitrămđô-lachomỗibản”.TheoTimes,kếtquảlàngànhtưpháp“sẽcónhữngthayđổicơbản…[điềunày]cóthểlàmgiảmnhucầuđốivớicácdịchvụtruyềnthốngvàbuộccácluậtsưgiảmphídịchvụ”.Ngườiđượcủyquyềnnàotrụvữngđượclàngườicókhảnănggiảiquyếtnhữngvấnđềphứctạphơnmàcáccơsởdữliệuvàphầnmềmkhôngthểgiảiquyếtđượcnhưtưvấn,hòagiải,chủtọaphiêntòavàcácloạihìnhdịchvụkhácdựatrênkhảnăngtưduydobáncầunãophảiđịnhhướng.

Tómlại,bađộnglựcchínhkểtrênđãnghiêngcáncânvềphíakhảnăngtưduycủabáncầunãophải.Sựdưthừađãđápứng,thậmchíđápứngvượtmức,nhucầuvậtchấtcủahàngtriệungườidântrênthếgiới,nângcaovaitròcủacáiđẹpvàcảmxúc,đồngthờithúcđẩymỗicánhântìmkiếmýnghĩacuộcsốngcủamình.ChâuÁgiờđâyđangtiếnhànhhàngloạtnhữngcôngviệctiếnhànhtheoquytrình,côngviệcvănphòng,côngviệccầnlốitưduythiênvềbán

cầunãotráivớichiphíkháthấp.Theođó,điềunàybuộccáccôngnhântrithứctrongthếgiớitiếnbộphảithànhthụcnhữngkỹnăngcôngviệckhôngthểchuyểnranướcngoài.Tựđộnghóacũngđangbắtđầutácđộnglênthếhệnhânviênvănphòngngàynayvớimứcđộtươngtựnhưđốivớithếhệcôngnhânlàmviệcchântay.Nóđòihỏinhữngailàmviệctheokhảnăngtưduycủabáncầunãotráiphảipháttriểnnhữngkhảnăngmàmáytínhkhôngthểlàmnhanhhơn,tốthơnvớigiárẻhơn.

Vậyđiềugìsẽxảyratiếptheo?ĐiềugìsẽxảyravớichúngtanếucuộcsốngbịthuhẹplạibởisựtựđộnghóavàchâuÁ,đồngthờiđượctáiđịnhhìnhlạidosựdưthừa?Tôisẽtrìnhbàynhữngnghiêncứuvềđiềunàytrongchươngtiếptheo.

3.NHẬNTHỨCTỐTCẢMTHỤCAOChúngtahãycoikhoảngthờigian150nămquanhưmộtvởkịchgồmbahồi.

TrongHồiI,ThờiđạiCôngnghiệp,cácnhàmáysảnxuấthàngloạtvànhữngdâychuyềnlắpráplàmviệchiệuquảđãmanglạisứcmạnhchonềnkinhtếpháttriển.Nhânvậtchínhtronghồinàylànhữngcôngnhâncónăngsuấtlaođộngcao,dựavàosứcmạnhthểchấtvàkhảnăngchịuđựngcủacánhân.

TrongHồiII,ThờiđạiThôngtin,nướcMỹvànhiềuquốcgiakhácbắtđầutrỗidậy.Nềnsảnxuấthàngloạtdầnlùivềphíasau,trongkhiđótrithứcvàthôngtinđãcungcấpnănglượngchonềnkinhtếcủathếgiớipháttriển.Nhânvậttrungtâmcủahồinàylànhữngcôngnhântrithứcvớiđặctínhxácđịnhlàsựthànhthạotronglốitưduythiênvềbáncầunãotrái.

Giờđây,khisứcépcủasựdưthừa,châuÁvàsựtựđộnghóatrởnênsâusắcvàmạnhmẽhơn,tấmmànsânkhấuđangmởrahồithứba.CóthểgọiđâylàThờiđạiNhậnthức.Nhữngnhânvậtchínhtronghồinàylànhàsángchếvàngườiđồngcảm.Khảnăngđặcbiệtcủanhữngconngườinàylàlàmchủlốitưduythiênvềbáncầunãophải.

Tôiđãmôtảquátrìnhpháttriểnnàytronghìnhminhhọa3.1,mởrộngcâuchuyệnkhiđềcậpđếncảthếhệchaôngcủaThờiđạiCôngnghiệplàThờiđạiNôngnghiệp.Trụcnằmngangchỉthờigian,trụcthẳngđứngchỉsựkếthợpgiữayếutốcủacải,côngnghệvàtoàncầuhóa(gọitắtlàCCT).Khitừngcánhântrởnêngiàucóhơn,côngnghệpháttriểnmạnhhơnvàcảthếgiớigắnkếtchặtchẽhơn,banhântốnàycuốicùngcótổngđộnglựcđủđểđưachúngtatiếnvàomộtkỷnguyênmới.Đólàcáchmàchúngta,theothờigian,chuyểntừThờiđạiNôngnghiệpsangThờiđạiCôngnghiệprồiđếnThờiđạiThôngtin.Trườnghợpcuốicùngcủamôhìnhnàylàsựchuyểnđổihiệntại,từThờiđạiThôngtinsangThờiđạiNhậnthức.Mộtlầnnữa,quátrìnhnàydiễnradướisựtácđộngcủađờisốngcủacảivậtchất–sựdưthừa(phổbiếnởchâuÂu),tiếnbộcôngnghệ(khảnăngtựđộnghóatrongmộtsốcôngviệcvănphòng)vàtoàncầuhóa(mộtsốdạngcôngviệctríthứcnhấtđịnhđượcchuyểnsangchâuÁ).

Hình3.1

TừThờiđạiNôngnghiệpđếnThờiđạiNhậnthức

Tómlại,chúngtađãchuyểntừxãhộicủangườinôngdânsangxãhộicủangườicôngnhânlàmviệctrongcácnhàmáyvàđếnxãhộicủanhữngngườicôngnhântrithức.Vàbâygiờ,chúngtalạitiếptụctiếntớimộtxãhộimới,xãhộicủanhữngconngườicókhảnăngsángtạovàđồngcảm,nhậnthứcđượccáchìnhmẫuvàtạoraýnghĩacuộcsống.

Hình3.2môtảquátrìnhtiếnhóatươngtựnhưngtheocáchthiênvềlốitưduycủabáncầunãophải.

Nếumộtbứctranhcógiátrịbằnghàngnghìntừngữ,thìmộtphépẩndụcógiátrịbằngcảnghìnbứctranh.Chúngtađãchuyểntừmộtnềnkinhtếdựatrênđôibàntaycủaconngườisangnềnkinhtếdựatrênbáncầunãotráivàgiờđây,mộtnềnkinhtếnữalạiđangnổilên:mộtnềnkinhtếvàxãhộiđượcxâydựngngàycàngdựavàokhảnăngtưduycủabáncầunãophải.

Khicácnềnkinhtếvàxãhộiphụthuộcvàosựpháttriểncủanhàmáyvàsảnxuấtcôngnghiệp,tưduycủabáncầunãophảihầunhưkhôngphùhợp.Tiếptheo,khichúngtachuyểnsangcôngviệccầnnhiềutrithức,lốitưduycủabáncầunãophảiđượcthừanhậnlàchínhđáng,mặcdùtheothứtựưutiên,nóvẫnphảiđứngởvịtríthứhaisovớibáncầunãotrái.

Ngàynay,khiBắcMỹ,TâyÂu,AustraliavàNhậtBảnmộtlầnnữapháttriểnxãhộilênmộtmứccaohơn,lốitưduycủabáncầunãophảiđangbắtđầuđạttớisựbìnhđẳngvềmặtkinhtế-xãhộivàtrongnhiềutrườnghợp,nócònđạtđượcvịtríđứngđầu.TrongthếkỷXXI,lốitưduythiênvềbáncầunãophảitrởthànhnhântốquantrọngnhất,làchìakhóachothànhcôngtrongnghềnghiệpvàthỏamãncánhân.

Nhưngtôisẽnóirõhơnvềđiềunày:TươnglaikhôngphảilàthếgiớicủanhữngngườitheoManigiáo,trongđómỗicánhânhoặclàtưduytheobáncầunãotráivàbịtiêudiệthoặclàtưduytheobáncầunãophảivàcóđượcnhữngniềmvuisướngtộtcùng,vínhưmộtvùngđấtnơinhữngthợgốmlàtriệuphúngaodutrênnhữngchiếcBMWbóngloángvànhữnglậptrìnhviênmáytínhphảilàmcôngviệclauchùicácquầyhàngcủaChickfil-A.Lốitưduytheonãotráivẫngiữvaitròkhôngthểthiếu.Nhưngchỉmìnhnóthìkhôngđủ.TrongThờiđạiNhậnthức,điềuchúngtacầnlàmộttưduyhoàntoànmới.

Nhậnthứctốt,cảmthụcao

Đểtồntạitrongthờiđạingàynay,từngcánhânvàtổchứcphảikiểmnghiệmxemmìnhđanglàmgìđểkiếmsốngvàtựhỏibacâusau:

1.Ngườinướcngoàicóthểthựchiệncôngviệcđóvớichiphíthấphơnkhông?

2.Mộtmáytínhcóthểtiếnhànhcôngviệcđónhanhhơnkhông?

3.Nhữnggìtôicungcấpcóđápứngđượcnhucầucủangườitiêudùngtrongthờiđạidưthừahànghóahaykhông?

Nếubạntrảlời“có”đốivớihaicâuhỏiđầutiênhoặc“không”vớicâuhỏithứbathìbạnthậtsựgặpvấnđề.Ngàynay,muốntồntại,chúngtacầncókhảnănglàmnhữngviệcmàcáccôngnhântrithứcnướcngoàikhôngthểlàmđượcvớichiphíthấphơn,máytínhkhôngthểlàmnhanhhơnvàcuốicùng,đólàmộttrongnhữngđiềuthỏamãnnhucầutinhthầncủaconngườikhiđờisốngvậtchấtngàycàngđượcnângcao.

Đólàlýdotạisaocôngnghệcaolàchưađủ.Chúngtasẽphảibổsungvàonhữngưuthếvềcôngnghệcaobằngkhảnăngnhậnthứcvàcảmthụtốtcủachínhmình.(NhưtôiđãđềcậptrongphầnLờitựa,“nhậnthứctốt”làkhảnăngtạonênvẻđẹpnghệthuậtvàgiàuxúccảm,pháthiệnranhữnghìnhmẫuvàcơhộichobảnthân,kểmộtcâuchuyệnlàmhàilòngngườikhác,kếthợpnhữngýtưởngdườngnhưkhôngliênquanđếnnhauthànhmộtsángchếđộcđáo.“Cảmthụcao”làkhảnăngđồngcảm,thấuhiểutâmlýconngười,tìmthấyniềmvuingaytrongchínhbảnthânvàkhơidậyniềmvuiởnhữngngườixungquanh,làkhảnăngvượtlênnhữngnhàmchánhàngngày,theođuổimụcđíchvàýnghĩacuộcsống).

Vịthếcủahaikhảnăngtrênđangngàycàngđượcnângcaotrongđờisốngkinhtế-xãhộihiệnnay.Nhưngđểcónhữngdẫnchứngthuyếtphụcnhất,bạnnênnhìnvàonhữngnơiítngờđếnnhất.Cáctrườngylàmộtvídụđiểnhình,mộtthànhtrìvớinhữngngườicótrìnhđộxuấtsắcnhất,cókếtquảcaonhấttrongcáckỳkiểmtravàcónănglựctưduyphântíchsắcbénnhất.ChươngtrìnhhọctrongcáctrườngyởMỹđangtrảiquanhữngthayđổilớnnhấttừtrướcđếnnay.SinhviêncủaTrườngYthuộcĐạihọcColumbiahaytạibấtkỳtrườngnàođềuđangđượcđàotạomôn“liệuphápkểchuyện”bởicácnghiêncứuđãkhámphárarằng:chodùchẩnđoáncủamáytínhlàhoàntoànchínhxácthìmộtphầnquantrọngcủaviệcchẩnđoánbệnhlạinằmởchínhnhữngcâuchuyệncủabệnhnhân.CácsinhviênTrườngYYaleđượcrènluyệnkhảnăngquansátởTrungtâmNghệthuậtAnhtạiYale,vìcácsinhviênhọchộihọasẽrấttinhtếtrongviệcpháthiệnnhữngchitiếtnhạycảmvềtìnhtrạngcủabệnhnhân.Cótớihơn50trườngytrêntoànnướcMỹkếthợpcáckhóahọcvềtâmlinhvàochươngtrìnhđàotạo.TrườngYthuộcĐạihọcbangCalifornia,LosAngeles(UCLA)đãthiếtlậpmộtchươngtrình“Bệnhviệnvềđêm”,trongđócácsinhviênnămthứhaiđượcnhậpviệnquađêmvớinhững

cănbệnhhưcấu.Vậymụcđíchcủaviệcđóngkịchnàylàgì?Theophátbiểucủanhàtrường,nó“nhằmpháttriểnkhảnăngđồngcảmcủacácsinhviênydượcđốivớibệnhnhân”.TrườngYJeffersoncủabangPhiladelphiacònpháttriểnmộttiêuchuẩnmớigiúpđánhgiátínhhiệuquảcủacácbácsĩ–chỉsốđồngcảm.

TạmdừngviệcxemxétcácphươngphápdạyhọcởcácbệnhviệnMỹ,chúngtahướngtớinềnkinhtếlớnthứhaitrênthếgiới.VươnlêntừđốngtrotàncủaChiếntranhthếgiớithứhai,NhậtBảnchủyếunhờvàokhảnăngtưduycủabáncầunãotrái,NhậtBảngiờđâyđangphảixemxétlạinộilựccủahọ.MặcdùsinhviênNhậtBảnđứngđầuthếgiớivềthànhtíchtoánhọcvàcácmôntựnhiên,songnhiềungườiNhậtlạibănkhoănvềviệcchínhphủkhôngngừngtậptrungvàonhữngcuốnsáchgiáokhoachỉchứađựnglýthuyếtsuông-mộtcáchtiếpcậncólẽđãlỗithời.Dođó,nướcNhậtđangthuhútsựchúýtừnhữngnướckhácbằnghệthốnggiáodụcưuviệtvớimụcđíchthúcđẩytínhsángtạo,tàinăngnghệthuậtvàcáchgiảitrítốthơn.Hãycùngsuynghĩmộtchút.Ngàynay,chúngtacóthểthấymặthàngxuấtkhẩucólợichonướcNhậtkhôngphảilàôtôhayđồđiệntửmàlàvănhóađạichúng.Trongkhiđó,đáplạinhữngáplựchọchànhđangđènặnglênthếhệtrẻcủaNhậtBản,BộGiáodụcnướcnàykhuyếnkhíchhọphảnánhýnghĩacũngnhưsứmệnhcuộcsốngcủamình,khuyếnkhíchchocáimàBộgọilà“sựgiáodụctừtráitim”.

Bâygiờ,khibạnvừatrởvềtừđấtnướcNhậtBản,chúngtacùngđếnvớihãngsảnxuấtôtôđaquốcgiakhổnglồGeneralMotors.Vàinămtrướcđây,GMđãthuêmộtngườitênlàRobertLutznhằmcứuvãnviệcsảnxuấtôtôđangsasút.RobertLutzkhônghẳnthuộctýpngườinghệsĩ,đacảm.Ởđộtuổi70,trôngôngkhákhắckhổvớimáitócbạc.Trongsựnghiệpcủamình,ôngtừnglàmquảnlýchobahãngôtôlớncủaMỹ.Diệnmạovàhànhđộngcủaôngvẫncóchútgìgiốngvớithờiôngcònlàlínhthủyđánhbộ.Ônghútxì-gà,tựláimáybayriêng.Ôngchorằngsựnónglêncủatráiđấtchỉlàmộtcâuchuyệnhoangđườngdựatrênsựbiếnđổimôitrường.NhưngkhiLutztiếpquảnvịtríđiềuhànhởGM,trảlờiphỏngvấnNewYorkTimesvềviệcphươngphápcủaôngcógìkhácsovớinhữngngườitiềnnhiệm,ôngnói:“Tôiphảitưduynhiềuhơnbằngbáncầunãophải...Tôithấychúngtađangtrongthờikỳkinhdoanhcónghệthuật.Nghệthuật,giảitrívàtácphẩmđiêukhắclưuđộngngẫunhiêncũngcungcấpchotanhữngtấmvéthônghành.”

Hãytạmgáclạinhữnglờibìnhluậncủaôngtrongchốclát.HãngGeneralMotors–mộtđạidiệnkhôngchỉcủaThờiđạiThôngtinmàcảcủaThờiđạiCôngnghiệp–cũngchobiếthọđangtrongthờikỳkinhdoanhnghệthuật.Vâng,kinhdoanhcónghệthuật.VàngườiđưaGMđếnvớilốitưduybằngbáncầunãophảinàykhôngphảilàmộtnghệsĩđộimũbê-rêlệchmàlàmộtônggià70tuổicònchútdángdấpcủalínhthủyđánhbộ.ĐểtrảlờicâuhỏicủaBuffaloSpringfield,đãcómộtvàimanhmốiởđây,vàmọiđiềuđangtrởnênrõrànghơn.Khảnăngnhậnthứctốtvàcảmthụcaođangtiếntừbênlề,vàovịtrítrungtâmtrongcuộcsốngcủachúngta.

Thạcsĩquảntrịkinhdoanh(MBA)vàThạcsĩnghệthuật(MFA)

ỞMỹ,đểđượcnhậnvàohọctạitrườngKinhdoanhHarvardlàđiềukhôngdễdàng.Ítnhất,đócũnglàđiềumàhàngtrămthísinhphảinghĩđếnsaukhinộpđơnđăngkýhọcmộtchươngtrìnhsauđạihọcthuộcKhoaNghệthuậtcủaĐạihọcCalifornia,LosAngeles(UCLA)nhưngkhôngđỗ.TrongkhichươngtrìnhđàotạothạcsĩquảntrịkinhdoanhcủatrườngHarvardlấykhoảng10%sốlượngthísinhdựthithìKhoaNghệthuậtcủaUCLAchỉnhận3%.Tạisaovậy?TấmbằngMFAbâygiờlàmộttrongnhữngchứngnhậncógiátrịnhấtthếgiới,mộtthếgiớimàởđónhữngcôngtynhưGeneralMotorscũngcầnđếnnghệthuậttrongkinhdoanh.CácnhàtuyểndụngđangbắtđầutìmkiếmnhữngtàinăngđếntừnhữngtrườngnghệthuậthàngđầunhưtrườngThiếtkếRhodeIsland,HọcviệnMỹthuậtởChicago,HọcviệnNghệthuậtCranbrookcủaMichigan,vớitấmbằngMFAtrongtay.Vàphươngpháptiếpcậnmởrộngnàycòntiêutốnnhiềuhơncảchươngtrìnhhọcsauđạihọcngànhkinhdoanh.Vídụ,năm1993,61%nhânviêntưvấnđượcMcKinseytuyểndụngcóbằngMBA.Chưađếnmộtthậpkỷsau,con

sốnàygiảmxuốngcòn43%.Lýdomàcôngtyđưaralànhữngkiếnthứckhácchỉcógiátrịtrợgiúpchocácnhânviênmớihoànthànhtốtcôngviệctrongcôngty.Vớisốlượngđơnxinviệcngàycàngtăngvàchứngnhậntốtnghiệpcủacáctrườngnghệthuậtchiếmvịtríquantrọnghơnbaogiờhếttạicáccơquan,cácquyluậtcũđãbịthayđổi:tấmbằngthạcsĩnghệthuậtcógiátrịnhưmộttấmbằngthạcsĩquảntrịkinhdoanhmới.

Lýdocủahiệntượngnàychínhlàhainhântốđượcđềcậptrongchươngtrước.VìsựdịchchuyểnviệclàmquachâuÁ,thạcsĩquảntrịkinhdoanhđangtrởthànhnhữngngườithấtnghiệpbuồnbãcủathếkỷnày–nhữngngườitừnggianhậplựclượnglaođộngđầyhứahẹnchỉđểthấycôngviệccủamìnhđangđượcchuyểndầnranướcngoài.Nhưchúngtađãbiết,nhữngngânhàngđầutưđangthuêthạcsĩquảntrịkinhdoanhởẤnĐộđểxửlýcácphântíchtàichính.A.T.Kearneyướctínhtrongvòng5nămtới,cáccôngtydịchvụtàichínhcủaMỹsẽchuyểnkhoảngnửatriệuviệclàmsangcáckhuvựccóchiphíthấpnhưẤnĐộ.HaynhưtờEconomist(Nhàkinhtếhọc)chobiết,nhữngloạicôngviệcđầuvàocủacácthạcsĩquảntrịkinhdoanh“từngđượcdànhchohọ,nhữngngườiđầythamvọngnhưngtrẻtuổivàthiếukinhnghiệm,nỗlựclàmviệcngàyđêmđểcáctậpđoàncóthểtiếnnhanhtrênthịtrườngPhốWallhayLondon,giờđây,nhờcóứngdụngtuyệtvờicủamạngInternetvàđườngdâycápquang,đãđượcchuyểngiaochonhữngngườiđồngnghiệpởẤnĐộvớimứclươngthấphơnnhiều”.Trongkhiđó,cũngdosựdưthừamàcáccôngtynhậnrarằngcáchduynhấtkhiếncácsảnphẩmcũngnhưdịchvụcủamìnhtrởnênkhácbiệttrênthịtrườngđangứđọnghiệnnaylàsảnphẩmkhôngchỉcầnhàonhoángvềmặthìnhthứcmàcònphảicósứchútvềmặttinhthần.Chínhvìvậy,khảnăngnhậnthứctốtcủangườinghệsĩthườngcógiátrịhơnnhiềusovớicáckỹnăngthựchiệnlặpđilặplại,vớilốitưduythiênvềbáncầunãotráicủanhữngthạcsĩkinhdoanhmớiratrường.

Vàogiữathếkỷtrước,CharlieWilson,mộttrongnhữnggiámđốcđiềuhànhGM,ngườisaunàytrởthànhThưkýBộQuốcphòngMỹ,rấtnổitiếngvớilờituyênbốrằngnhữnggìcầnchoGMthìcũngcầnchonướcMỹ.Đãđếnlúcchúngtaphảixemxétlạicâuchâmngônđótrongthếkỷmớinày.NhữnggìhiệnđangxảyravớiGMcũngxảyravớinướcMỹvànhữnggìđangxảyravớiMỹthìcũngxảyravớinhiềuquốcgiakhác.Chúngtađangsốngtrongthờiđạikinhdoanhmangtínhnghệthuật.

ỞMỹ,sốlượngcácnhàthiếtkếđồhọatănglêngấp10lầnchỉtrongvòngmộtthậpkỷ;gấp4lầnsốkỹsưhóachất.Từnăm1970,sốngườikiếmsốngnhờviếtvăntăng30%,sốngườikiếmsốngnhờsoạnnhạcvàbiểudiễnâmnhạctăng50%.Khoảng240trườngđạihọccủaMỹđãcócáckhoađàotạothạcsĩnghệthuật,tănggấpnhiềulầnsovớiconsố20trườngđàotạotronghaithậpkỷtrước.SốngườiMỹlàmviệctronglĩnhvựcnghệthuật,giảitrí,thiếtkếnhiềuhơnsốlượngluậtsư,kếtoánhaykiểmtoánviên.(DấuhiệucủanhữngxuhướngmớinàylàsựmạohiểmởAlexandria,Virginia.KhinhữngkhảosátvềthủtụcpháplýcóthểđượcthựchiệnởnướcngoàivàthôngtinphápluậtcơbảncósẵntrênmạngInternetthìcòngìđểtranhchấpnữa?CôngviệcđòihỏinhậnthứccaonhưvậycóthểđượcthựchiệnbởiAnimatorsatLaw,mộtcôngtythiếtkếđồhọavớiđộingũnhânviênlànhữngngườitốtnghiệptrườngluật,chuẩnbịnhữnghiệnvật,videovàphươngtiệntrợgiúphìnhảnhđểcácluậtsưhàngđầucóthểthuyếtphụcđượchộiđồngxétxử).

Năm2002,RichardFlorida,nhàquyhoạchđôthịthuộcĐạihọcCarnegieMellon,đãxácđịnhđượcmộtnhómgồmkhoảng38triệungườiMỹmàônggọilà“lớpngườisángtạo”,chínhlàđộnglựcthúcđẩynềnkinhtếMỹ.Mặcdùkháiniệm“sángtạo”củaôngquárộnglớn–ônggộpchungkếtoánviên,nhàbảohiểmxãhộivàluậtsưchuyênvềthuếlà“nhữngngườisángtạo”–nhưngchúngtacũngkhôngthểphủnhậnvaitròngàycàngtăngcủatầnglớpnày.ỞMỹ,lựclượnglaođộngnàytănggấpđôisovớinăm1980vàtănggấp10lầnsovớithếkỷtrước.Mộtxuhướngtươngtựđốivớinhữngcôngviệcđòihỏikhảnăngnhậnthứccaocũngđanghìnhthànhởnhiềunơitrênthếgiới.Bằngviệcsửdụngmộtkháiniệmhợplýhơnvề“sángtạo”–baogồm15ngànhtừthiếtkếtớinghệthuậttrìnhdiễn,nghiêncứuvàpháttriển,cáctròchơivideo–nhàphântíchngườiAnhJohnHowkinsđãướctínhnhữnglĩnhvựcđòihỏikhả

năngsángtạoởVươngquốcAnhsẽđemlạikhoảng200tỷđô-lasảnphẩmvàdịchvụmỗinăm.Ôngcũngtínhtoánđượcrằngtrong15nămtới,nhữnglĩnhvựcnàysẽđánggiákhoảng6,1nghìntỷđô-latrêntoànthếgiới,biếnnhữngQuốcgiaNhậnthứctốttrởthànhnhữngnềnkinhtếhùngmạnhtrênthếgiới.CáctổchứccủaAnhnhưtrườngKinhdoanhLondon,CôngtyCungcấpvàXửlýnướcYorkshireWater,đãthiếtlậpnhữngchươngtrìnhhoạtđộngcócácnghệsĩcùngthamgia.UnileverUKđãtuyểncáchọasĩ,nhàthơvànhữngngườiviếttruyệntranhlàmviệcchohọđểkhuyếnkhíchtinhthầnlàmviệccủanhânviên.MộtcâulạcbộbóngđáởphíabắcLondoncũngcómộtnhàthơcùngsinhhoạtvớicáccầuthủ.

Nhưnghìnhthứcnghệthuậttruyềnthốngkhôngphảilàyếutốduynhấthayquantrọngnhấttrongsốnhữngkhảnăngtưduyđangnổilênhiệnnay.TrởlạivớinhữngngôisaonhạcRockvàlậptrìnhviênmáytínhcủaThờiđạiThôngtin,nguồncôngviệcthiếtkếphầnmềmhếtsứcdồidàođãđưanhữngkỹsưphầnmềmcókhảnăngnhậnthứctốtlênvịtrícaotrongxãhội.NhưngkhinhữngngườinhưLalitsvàKavitasđảmnhiệmcôngviệclặpđilặplạihàngngàynhưchếtạo,duytrì,kiểmtravànângcấpphầnmềmthìnhữngviệcliênquanđếnlĩnhvựcnàytrongThờiđạiNhậnthứcsẽtậptrungvàotínhmớilạvàcósắctháiriêng.Xétchocùng,trướckhinhữnglậptrìnhviênngườiẤnĐộcómẫuthiếtkếhoặcsảnphẩmđểchếtạo,bảodưỡng,kiểmtrahaynângcấpthìchúngphảiđượctưởngtượnghaysángtạođã.Tiếpđến,nhữngsángtạonàyphảiđượcgiảithíchvàphùhợpvớikháchhàngrồimớibắtđầubướcvàodòngxoáycủathươngmại.Tấtcảnhữngđiềuđóđòihỏinhữngnănglựckhôngthểrútgọnthànhcácquytắctrêngiấytờ–đólàsựkhônngoan,giaothiệptốtvàthiênhướngnhạybén.

Chỉsốthôngminh(IQ)vàchỉsốcảmxúc(EQ)

Trongtươnglai,khinhữngngườiphụtráchcủabảotàngthuthậpnhữnghiệnvậtchocuộctriểnlãmvềtrườnghọccủanướcMỹthếkỷXX,họsẽtìmđượcrấtnhiềuđồvậtđểlựachọn–nhữngcuốnsáchgiáokhoadàycộp,chiếcbảngđenđầybụi,chiếcbànnhựamộtmảnhvớibềmặtđầychữviết.Trongđócómộtđồvậtxứngđángđượcxemlàđặcbiệtnhất,tôiđềnghịđặtnóởtrungtâmtriểnlãm,trongmộtchiếchộpthủytinh,đólàchiếcbútchìSốhaiđượcvótnhọn.

Cóthểnói,nướcMỹsẽkhôngcóđượcnềngiáodụcnhưhiệnnaynếukhôngcónhữngcâybútchìSốhai.Ngaytừkhilũtrẻbắtđầucầmcâybútgỗnày,chúngđãphảithựchiệnmộtchuỗivôtậnnhữngbàikiểmtraxácđịnhkhảnănghiệntạicũngnhưtiềmnăngtrongtươnglaicủamình.Ởcáctrườngtiểuhọc,chúngtađánhgiáchỉsốthôngminh(IQ).Sauđó,chúngtakiểmtrakhảnăngđọcvàlàmtoánrồilưukếtquảlạiđểsosánhvớinhữngđứatrẻkháctrongbang,trongnướcvàtrênthếgiới.Khibướcchânvàocấpba,chúngbắtđầuchuẩnbịchokỳthiđầuvàocáctrườngđạihọc(SAT),mộthoangmạcmàchúngphảivượtquađểđếnđượcmiềnđấthứavớiviệclàmtốtvàcuộcsốnghạnhphúc.Nhưtôiđãnhắcđến,hệthốngkiểmtrakiểunàycónhữngtácdụngriêngcủanó.Nhưnghệthốngđócũngbộclộmộtvàiđiểmyếumàgầnđâyngườitamớithừanhận.

NhưDanielGoleman,tácgiảcuốnsáchgâytiếngvanglớn-EmotionalIntelligence(Trítuệxúccảm),đãxemxétmộtloạtchươngtrìnhnghiêncứunhằmđánhgiáchỉsốthôngminh(cũnggiốngkỳthiSAT,đánhgiánănglựctưduythuầntúythuộcvềbáncầunãotrái)cóvaitrògìđốivớithànhcôngnghềnghiệp.Bạnnghĩgìvềkếtquảcủanhữngnghiêncứunày?HãycầmcâybútchìSốhaivàthửđoánxem.

Theomộtnghiêncứumớinhất,chỉsốthôngminhchiếmbaonhiêuphầntrămtrongthànhcôngnghềnghiệp?

a.50-60%

b.35-45%

c.23-29%

d.15-20%

Câutrảlời:Từ4-10%(việcgiớihạnlựachọnnhữngcâutrảlờicósẵnlàmộtdấuhiệucủalốitưduythiênvềbáncầunãotrái).TheoGoleman,chỉsốthôngminhcóthểtácđộngđếnnghềnghiệpmàchúngtalựachọn.Chẳnghạn,chỉsốthôngminhcủatôiquáthấpđểtrởthànhmộtnhàvậtlýhọcthiênthể.Nhưngtrongmộtcôngviệccụthể,nhữngvấnđềđòihỏiphảisắcsảotrongtưduytheonãotráilàtươngđốiít.Quantrọnghơnlàkhảnăngnhạycảmvớiviệcđịnhlượng,nhữngyếutốthuộcvềnhậnthứcvàcảmthụmàtôiđãđềcậpđến–trítưởngtượng,niềmvuivàsựkhéoléotronggiaotiếp.Chẳnghạn,nghiêncứucủaGolemanvàHayGroupchothấytrongcáctổchức,phầnlớncácnhàlãnhđạothànhcôngthườngrấtvuitính.Họthườngcườinhiềugấp3lầnnhữngngườiđồngnhiệmcủamình.(Vàsựhàihước,nhưtôisẽđềcậpởChương8,phụthuộcchủyếuvàobáncầunãophải).Nhưngbạnđãgặpnhữngbàikiểmtratiêuchuẩnvềkhảnănghàihướcởđâuchưa?

Thựctế,bạncóthểtìmđượcmộtbàikiểmtranhưvậyởNewHeaven,Connecticut.Tạiđó,mộtgiáosưtâmlýcủaĐạihọcYaleđangthiếtkếmộtbàikiểmtrathaythếchokỳthiSAT.GiáosưRobertSternberggọibàikiểmtracủaôngbằngcáitênDựánCầuvồng.Trongbàikiểmtra,cácsinhviênđượcxemnămbứcbiếmhọalấytừtạpchíNewYorkervàphảiviếtlờibìnhhàihướcchomỗibứctranh.Đồngthời,họcũngphảiviếthaykểlạimộtcâuchuyệnsửdụngtựađềcósẵndobangiámkhảođưara(vídụ:“Nhữngđôigiàycủachúbạchtuộc”).Cácsinhviênđượcgiớithiệurấtnhiềutìnhhuống–dựmộtbữatiệckhôngcómộtaiquenbiết,cốthuyếtphụcbạnbèchuyểngiúpđồđạc–vàsauđóhọsẽphảitrảlờivềphảnứngcủamìnhtrướcmỗitìnhhuống.Dùmớichỉtronggiaiđoạnthửnghiệm,songdựánđãrấtthànhcôngsovớikỳthiSATtrongviệcdựđoántrìnhđộhọctậpcủangườithamgiakhihọcđạihọc.Khoảngcáchcốhữugiữanhữngsinhviêndatrắngvàdamàuđượcthuhẹpđángkểtrongbàikiểmtranày.

MụcđíchcủabàikiểmtracủaSternbergkhôngphảiđểthaythếmàchỉđểbổsungchokỳthiSAThiệntại.(Trênthựctế,mộttrongnhữngnhàtàitrợchodựánnày,BộĐạihọcMỹ,cũnglànơibảođảmchochươngtrìnhkiểmtrahiệnhành).VàbảnthânchươngtrìnhkiểmtraSATgầnđâycũngđãđượcsửađổi,thêmvàomộtphầnthiviết.NhưngsựtồntạicủaDựánCầuvồngđãgợimởnhiềuđiều.Sternbergnói:“Nếubạnkhônglàmtốtmộtbàikiểmtrathôngthường,mọiconđườngtiếntớithànhcôngtrongxãhộicủabạnsẽbịkhéplại.”Nhưngnhưrấtnhiềunhàgiáodụcđãthừanhận,nhữngnẻođườngđãbịkhéplạiđócóthểmởravớinhữngngườicócáckhảnăngmàkỳthiSATkhôngđánhgiáđược.

Điềunàyđặcbiệtđúngđốivớinănglựccảmthụ–đólàkhảnăngcủalòngtrắcẩn,sựquantâm,nângđỡ–điềuđangngàycàngtrởthànhmộtnhântốquantrọngchorấtnhiềuvịtrícủaThờiđạiNhậnthức.Sốlượngnhữngcôngviệcmangtính“chămsóc”nhưtưvấn,ytáhaychuyêngiabảovệsứckhỏeđangtănglênmạnhmẽ.Chẳnghạn,trongkhicácquốcgiatiêntiếnđangđưacáccôngviệclậptrìnhmáytínhkỹthuậtcaoranướcngoài,họlạiphảituyểncácytátừPhilippinhaycácquốcgiachâuÁvềlàmviệctrongcácbệnhviệncủahọ.Chínhvìvậy,mứclươngcủacácytáđangtăngcaovàsốlượngnamgiớiđăngkýlàmytácũngtănggấpđôikểtừgiữathậpniên1980.ChúngtasẽtìmhiểukỹhơnvềvấnđềnàytrongChương7.

Tiềnbạcvàýnghĩacuộcsống

TrongkhicôngviệcngàycàngđòihỏinănglựcnhậnthứctốtvàkhảnăngcảmthụcaothìthayđổilớnnhấtcủaThờiđạiNhậnthứclạicóthểxảyrabênngoàinơilàmviệcvàngaytrongtráitim,tâmhồncủachúngta.Chẳnghạn,ngàynay,xuhướngtìmkiếmsựsiêunghiệmvàýnghĩacuộcsốngđangtănggấpđôitrongthờigiangầnđây.ỞMỹ,cókhoảng10triệungườitrưởngthànhthamgiađềuđặnmộtsốphươngphápthiềnkhácnhau,nhiềugấpđôisovớithậpkỷtrước.Cókhoảng15triệungườitậpyoga,gấpđôiconsốcủanăm1999.Cácchương

trìnhgiảitrínổitiếngtrêntruyềnhìnhcũngbịcuốnvàonhữngchủđềtâmlinhđếnmứcchươngtrìnhTVGuideđãdựbáosựpháttriểnmạnhmẽcủalànsóng“truyềnhìnhsiêunghiệm”.

SựlãohóacủadânsốMỹcũngnhưcủadânsốNhậtBảnvàliênminhchâuÂukhiếnchoxuhướngnàytrởnênphổbiếnhơn.NhàtâmlýhọcDavidWolfeđãviết:“Khiconngườitrưởngthành,lốitưduycủahọtrởnêníttrừutượnghơn(khuynhhướngtưduytheonãotrái)vàcụthểhơn(khuynhhướngtưduytheonãophải);vìthếhọluôncóquanđiểmsâusắchơnvềthếgiớithựctại,tăngkhảnăngcảmxúcvàkhảnăngcảmnhậnnhữngmốiliênhệtrởnênphongphúhơn.”Nóicáchkhác,cùngvớituổitác,conngườimớichútrọnghơntớinhữnggiátrịsốngmàmìnhđãbỏquakhilaovàoxâydựngsựnghiệpvàgiađình.Đóchínhlàmụcđích,độnglựcbêntrongvàýnghĩacuộcsống.

Trênthựctế,cóhainhànghiêncứuđãchorằngxuhướngnàyđangbắtđầucánđích.Năm2000,PaulRayvàSherryRuthAndersonđãxácđịnhđượcmộtnhómvănhóacủakhoảng50triệungườiMỹ,gọilà“nhữngngườisángtạovănhóa”.Họchiếmkhoảng1/4sốlượngngườitrưởngthànhcủanướcMỹvàxấpxỉdânsốnướcPháp.Vàđặctínhchungcủanhómngườinàyphảnánhnhữngnhântốcơbảncủacáchtiếpcậncuộcsốngtheotưduykiểunãophải.Chẳnghạn,họluôn“nhấnmạnhviệcquansátbứctranhtoàncảnh”,nhưcáctácgiảđãviết,“họcókhảnăngtổnghợptuyệtvời”.Họcòn“nhậnthứcđượcgiátrịnhữngcáchtiếpcậncủanữgiới:chiasẻvàđồngcảmvớimọingười,đặtmìnhvàovịtrícủangườiđốidiện,coitrảinghiệmcánhânvànhữngcâuchuyệnđượcđọctừthuởấuthơnhưcáccáchthứcquantrọngđểhọchỏi,nắmđượcnguyêntắcxửthếtrongviệcquantâmđếnngườikhác”.

HọlànhữngngườiđangbướcvàoThờiđạiNhậnthứcvớisựýthứcvềtuổitáccủabảnthân.Họnhậnramìnhđãđigầnhếtquãngđời.Vàsựthậtkhôngthểchốicãinàycóthểbuộchọphảisuynghĩ.Saunhiềuthậpkỷtheođuổisựgiàusang,tiềnbạcdườngnhưkhôngcònsứclôicuốnnữa.Vớihọcũngnhưvớirấtnhiềungườikhác,giátrịcuộcsốngđãthaythếvaitròcủađồngtiềntrongthờiđạimớinày.

Tấtcảnhữngđiềunàycóýnghĩagìvớibạnvàtôi?ChúngtaphảitựchuẩnbịgìchoThờiđạiNhậnthức?Ởmộtmứcđộnhấtđịnh,câutrảlờikhôngkhó.TrongthếgiớichịutácđộngcủasựdịchchuyểnviệclàmquachâuÁ,sựdưthừavàtựđộnghóanày,nơilốitưduycủabáncầunãotráivẫncầnnhưngchưađủ,chúngtaphảipháthuykhảnăngtưduycủabáncầunãophảivàtraudồikhảnăngnhậnthứctốt,cảmthụcao.Trongthờiđạiphồnthịnhnày,chúngtaphảiđảmnhiệmcáccôngviệcmànhữngcôngnhântrithứcnướcngoàikhôngthểlàmvớichiphíthấphơn,máytínhkhôngthểthựchiệnnhanhhơn,đólànhữngcôngviệcđápứngđượcnhucầuthẩmmỹ,cảmxúcvàtâmlinh.Nhưngởmộtchừngmựcnàođó,câutrảlờitrênvẫnchưathỏađáng.Thậtsựchúngtacầnlàmgì?

Tôiđãđitìmlờigiảichovấnđềnàytrongvàinămqua.Vàtôiđãđúckếtđượcsáukỹnăngthiếtyếuvềnhậnthứcvàcảmthụtrongthờiđạimới.Tôigọinhữngkỹnăngnàylà“sáugiácquan”:Thiếtkế‒Kểchuyện‒Hòahợp‒Đồngcảm‒Giảitrí‒Tìmkiếmýnghĩa.PhầnIIcủacuốnsáchnàysẽgiúpcácbạnhiểurõvànắmvữngnhữngkháiniệmđó.

PHẦNII.SÁUGIÁCQUANGIỚITHIỆUVỀSÁUGIÁCQUAN

TrongThờiđạiNhậnthứchiệnnay,chúngtasẽcầnhoànthiệnlốitưduythiênvềbáncầunãotráicủamìnhbằngcáchnắmvữngsáunănglựcthiếtyếucủalốitưduytheobáncầunãophải.Khiđượckếthợpvớinhau,sáugiácquanthuộckhảnăngnhậnthứctốtvàcảmthụcaonàysẽgiúppháttriểnmộttưduyhoàntoànmới,đápứngyêucầucủathờiđại.

1.KhôngchỉlàchứcnăngmàcònlàTHIẾTKẾ.Ngàynay,việctạoramộtsảnphẩm,mộtdịchvụ,mộtkinhnghiệmhaymộtlốisốngchỉđơnthuầnđápứngvềmặtchứcnăngthôichưađủ.Thayvàođó,yếutốquantrọngvềmặtkinhtếvàlàmmọingườithỏamãnlàphảitạoramộtđiềugìđóvừađẹp,độcđáo,vừagợicảm.

2.KhôngchỉlàcuộctranhluậnmàcònlàCÂUCHUYỆN.Khicuộcsốngcủachúngtađangtrởnênđầyắpthôngtinvàsốliệuthìviệcsắpxếpcácluậnchứngtrongtranhluậnđãkhôngcònđủnữa.Sẽkhôngtránhkhỏiviệccómộtaiđóởmộtnơikháctìmraluậnđiểmbácbỏcácquanđiểmcủabạn.Bảnchấtcủaviệcthuyếtphục,giaotiếpvàthấuhiểubảnthâncũngtạođiềukiệnchoviệcsángtạoramộtcâuchuyệncótínhthuyếtphục.

3.KhôngchỉlàsựtậptrungmàcònlàSỰHÒAHỢP.ThờiđạiCôngnghiệpvàThôngtinđòihỏisựtậptrungvàchuyênmônhóa.Song,khinhữngcôngviệcvănphòngđượcchuyểnsangchâuÁvàgiảmxuốngchỉcòncácphầnmềmxửlýthìmộtnănglựcítđượcchúýđếnđãđượcđặtlênhàngđầu:kếtnốicácmảngghéphaynhưtôigọilàHòahợp.Điềuđượcđòihỏinhiềunhấthiệnnaykhôngcònlàkhảnăngphântíchmàlàkhảnăngtổnghợp–nhìnnhậnbứctranhtoàncảnh,vượtquanhữngranhgiớivàcóthểkếthợpcácmảnhvụntạpnham,hỗnđộnthànhmộttổngthểhoànchỉnh,cósứchấpdẫnvàlôicuốn.

4.KhôngchỉlàtưduylogicmàcònlàSỰĐỒNGCẢM.Tưduylogicđượccoilàmộttrongnhữngkhảnăngđặctrưngcủaconngười.Thếnhưngtrongmộtthếgiớimàthôngtinvàcáccôngcụphântíchtiêntiếnxuấthiệnởkhắpmọinơithìtưduylogicthôilàkhôngđủ.Dấuhiệuđểnhậnranhữngngườithànhđạtchínhlàkhảnăngthấuhiểuniềmvuicủangườikhác,khảnăngmởrộngmốiquanhệvàquantâmđếnmọingười.

5.KhôngchỉcầnsựnghiêmtúcmàcòncầnGIẢITRÍ.Nhiềubằngchứngchothấytiếngcười,sựthưthái,tròchơivàtínhhàihướcđãđemlạilợiíchtolớnchosứckhỏevàcôngviệccủaconngười.Đươngnhiên,cónhữnglúcchúngtaphảinghiêmtúc,nhưngnghiêmtúcquálạikhôngtốtchocôngviệcvàsứckhỏecủabạn.Ngàynay,trongThờiđạiNhậnthức,dùtrongcôngviệchaytrongcuộcsống,tấtcảchúngtađềucầngiảitrí.

6.KhôngchỉlàmgiàumàcònphảiTÌMKIẾMÝNGHĨA.Chúngtađangsốngtrongmộtthếgiớiđầyđủvềvậtchất.Điềunàyđãgiảithoáthàngtrămtriệungườikhỏicôngcuộcmưusinhngàynàyquangàykhácvàchophépchúngtatheođuổinhiềuhammuốncaohơnnhưmụcđíchsống,sựsiêunghiệmvàthỏamãncácnhucầuvềtinhthần.

Cảsáuloạigiácquantrên(Thiếtkế,Kểchuyện,Hòahợp,Đồngcảm,GiảitrívàTìmkiếmýnghĩa)dầndầnsẽdẫndắtcuộcđờicủachúngtavàđịnhhìnhthếgiớinày.Nhiềungườitrongsốcácbạnkhônghềbănkhoănkhichàođónmộtsựthayđổinhưvậy.Songvớimộtsốngười,viễncảnhnàyxemrakhôngmấydễchịu.Nóđượcxemnhưmộtsựthaythếcuộcsốngbìnhthườngbằngmộtnhómngườigiảtạotrongbộquầnáomàuđenkhôngthânthiện.Nhữngkẻnàysẽbỏlạiđằngsaunhữnggìmàchúngcoilàchưađủtínhnghệthuậthoặccảmxúc.Đừng

sợ!Ngàynaynănglựcnhậnthứcvàcảmthụ-nhữngkhảnăngcóýnghĩaquantrọngnhất-vềcơbảnlànhữngđặctínhcủaconngười.Saucùng,trởlạivớithảonguyênmênhmông,tổtiêncủachúngtakhôngphảithamdựcáckỳthiđầuvàođạihọchayđiềnvàohàngđốnggiấytờ,nhưnghọđãbiếtkểchonhaunghenhữngcâuchuyện,biểulộsựđồngcảmvàtạoranhữngvậtdụngmới.Nhữngkhảnăngnàyluônbaogồmmộtphầncủacáiđượcgọilàtínhnhânbản.NhưngquamộtvàithếhệtrongThờiđạiThôngtin,sứcmạnhcủanhữngviệclàmtrênđãbịsuygiảm.Tháchthứcởđâylàlàmthếnàođểchúngquaytrởlạitheođúngchứcnăngcủamình.(ĐóchínhlàýtưởngẩnsautừngdanhmụcởcuốimỗichươngcủaPhầnII.Nhữngcôngcụ,bàitậpvàtàiliệuđọcthêmtrongphầnnàysẽgiúpíchchobạntrênconđườngxâydựngvàpháttriểnmộttưduyhoàntoànmới).BấtcứaicũngcóthểlàmchủsáugiácquancủaThờiđạiNhậnthức.Song,ngườinắmvữngchúngđầutiênsẽcólợithếhơncả.Vậynênchúngtahãycùngbắtđầu.

4.THIẾTKẾGordonMacKenzie,mộtchuyênviênthiếtkếsángtạocóảnhhưởnglớnvàlâudàitạiCông

tyThiếpHallmark,đãđểlạimộtcâuchuyệnđượclưutruyềntronggiớithiếtkế.GordonMacKenzielàmộtnhàhoạtđộngxãhộivàthườngcócácbuổinóichuyệnvềnghềnghiệpcủamìnhtạinhiềutrườnghọc.Đểmởđầuchocâuchuyệncủamình,ôngnóivớicáchọcsinhrằngmìnhlàmộtnghệsĩ.Sauđó,ôngđưamắtquanhphònghọc,chúýđếncácbàivẽmỹthuậtđượctreotrêntườngvàhỏiaiđãtạoracáckiệttácđó.

“Cóbaonhiêuhọasĩtrongcănphòngnày?”MacKenziehỏi,“Cácemcóthểgiơtaylênđượckhông?”

Câutrảlờiluôntheomộtdạngnhấtđịnh.Tạicáctrườngmẫugiáovàlớpmột,tấtcảcácemhọcsinhđềuhăngháigiơtay.3/4sốhọcsinhlớphaigiơtay,mặcdùíthàohứng.Ởlớpba,chỉcómộtvàihọcsinhlàmđiềuđó.Lênđếnlớpsáuthìkhôngcómộtcánhtaynàogiơlêncả.Lũtrẻchỉnhìnquanhxemcóbạnnàotronglớpthựchiệnhànhđộngmàchúngđượchọclàkhácthườnghaykhông.

Nhàthiếtkế,nhữngngườilàmviệctronglĩnhvựcsángtạothườngnhắcđinhắclạicâuchuyệncủaMacKenzie–thườnglàkhiđãquáchén,vớigiọngbuồnbã–đểminhhọachoviệcmọingườiđánhgiáthấpgiátrịcôngviệccủamình.VàkhiMacKenziekểcâuchuyệnnàycholượngkhángiảđônghơn,ngườitachỉlắcđầuchậmrãi.Thếnhưngphảnứngmạnhnhấtcủahọcũngchỉlàsựxótxa.

Thựctế,lẽrahọnêncảmthấybịxúcphạm.Họnênchạyđếnngôitrườngcủaconvàyêucầugiảithích.Họnênanủibọntrẻ,đốiđầuvớihiệutrưởngvàgiảitánbangiámhiệu.CâuchuyệncủaMacKenzielàmộtcâuchuyệncầnghinhớtrongthờiđạichúngta.

Ngàynay,sựthịnhvượngcủamộtquốcgiahaymộtcánhânphụthuộcvàoviệccóhaykhôngnhữngngườinghệsĩ.Trongmộtthếgiớithừathãivềvậtchất,bịrốiloạnbởisựtựđộnghóavàquánhiềunhữngcôngviệcvănphòngthìmọingười,bấtkểnghềnghiệpnào,phảinuôidưỡngkhảnăngcảmthụnghệthuật.ChúngtacóthểkhôngphảilànhữngDalihayDegas,nhưngngàynay,tấtcảchúngtađềuphảilànhữngnhàthiếtkế.

Thậtdễdàngkhibỏquathiếtkế–vốnbịcoilàsựtrangtríđơnthuần,đểlàmđẹpcácđịađiểmhayđồvật,nhằmchegiấusựtầmthườngcủachúng,thếnhưng,đólàmộtcáchhiểusailầm,taihạivềthiếtkếvànguyênnhânnănglựcnàytrởnênquantrọng,đặcbiệttrongthờiđiểmhiệnnay.JohnHeskett,mộtnhànghiêncứuvềlĩnhvựcnày,đãgiảithíchrấtrõ:“Xétvềbảnchất,khảnăngsángtạocóthểđượcđịnhnghĩalàkhảnăngtạodựngmôitrườngcủaconngườikhôngtheobảnchấttựnhiên,nhằmđápứngnhữngnhucầucủaconngườivàlàmchocuộcsốngcủachúngtatrởnênýnghĩa.”

Hãyrờimắtkhỏicuốnsáchnàyvànhìnxungquanhcănphòngbạnđangngồi.Mọithứtrongđóđềuđượcthiếtkế.Kiểuchữtrongcuốnsáchnày.Cuốnsáchbạnđangcầmtrêntay.Quầnáobạnđangmặc.Đồđạcmàbạnđangsửdụng.Tòanhàmàbạnđangđứngtrongđó.Nhữngsựvậttrênlàmộtphầntrongcuộcsốngcủabạnvìcóngườiđãtưởngtượngvàlàmrachúng.

Thiếtkếlàmộtnănglựccổxưacủatrínão.TheolờiHeskett,đólàsựkếthợpgiữatínhthiếtthựcvàýnghĩa.Nhàthiếtkếđồhọaphảilàmsaochocuốnsáchquảngcáodễđọc.Đólàtínhthiếtthực.Nhưngđểđạthiệuquảcaonhất,cuốnsáchphảichuyểntảiđượcphầnýtưởnghaytìnhcảmmàbảnthânngôntừkhôngbiểuhiệnhếtđược.Đólàýnghĩa.Nhàthiếtkếnộithấtphảitạoramộtcáibàncóthểđứngvữngvàchịuđượcsứcnặngcủanhữngvậtđặttrênnó

(tínhthiếtthực).Nhưnghơnhết,cáibànđóphảimangmộtsứchấpdẫnvềmặtthẩmmỹ,điềulàmhoànchỉnhcôngnăngcủasảnphẩm(ýnghĩa).Mặtthiếtthựckhágiốnglốitưduythiênvềbáncầunãotrái,mặtýnghĩathìgiốnglốitưduythiênvềbáncầunãophải.Vàvớihaiphongcáchtưduynhưtrên,ngàynay,mặtthiếtthựcđãtrởnênphổbiến,rẻvàcóthểđạtđượctươngđốidễdàng.Điềunàyđãlàmtănggiátrịcủamặtýnghĩa.

Nănglựcthiếtkế–chínhlàmặtthiếtthựcđượcnângcaonhờmặtýnghĩa–đãtrởthànhmộtnănglựcthiếtyếuđểthỏamãnnhucầucánhânvàthànhcôngtrongcôngviệcvìítnhấtbanguyênnhânsau.Thứnhất,nhờsựthịnhvượngngàycàngtăngvàcôngnghệtiêntiếnhơn,hiệnnay,việccóđượcmộtthiếtkếtốtđãtrởnêndễdànghơnbaogiờhết.Điềuđóchophépcónhiềungườiđượchưởngniềmvuitừcácthiếtkếvàtrởthànhnhữngngườiamhiểumộtlĩnhvựcchuyênmônnhấtđịnh.Thứhai,trongthờiđạivậtchấtdưthừa,thiếtkếđãtrởnênquantrọngvớihầuhếtcáchoạtđộngkinhdoanh.Nóđượccoinhưmộtphươngtiệnđểtạonênsựkhácbiệtgiữacácdoanhnghiệpvàlàphươngphápmởranhữngthịtrườngmới.Thứba,khingàycàngcónhiềungườinângcaođượcnănglựcsángtạo,chúngtacàngcócơhộiápdụngnănglựcđóvàomụcđíchcaocảcủanó:thayđổithếgiới.

Vàomộtbuổisángtháng2đẹptrời,tôiđãnhậnthấysựhộitụcủacảbanguyênnhântrêntạikhuthươngmạiPhiladelphia,gầnTòanhàĐộclập,mộtnơimàchắchẳnGordonMacKenziesẽmỉmcườinơichínsuối.

MườigiờsángtạixưởngthiếtkếcủaMikeReingold,trongtiếngnhạcêmdịulantỏakhắpcănphòng,mộthọcsinhđangngồilàmmẫutrênmộtchiếcghếđặttrênbànđể19bạncùnglớppháchọachândungtrênnhữngtấmgiấyvẽtobản.Cảnhtượngnàylàđiềuthườngthấytạimộthọcviệnnghệthuậthiệnđại,trừmộtđiểm:cácchàngtrai,côgáiđangphácthảoởđâyđềulànhữnghọcsinhlớpmườivàhầuhếttrongsốhọđếntừnhữngkhuvựccótìnhhìnhxãhộiphứctạpnhấtPhiladelphia.

ChàomừngcácbạnđếnvớiCHAD–TrườngTrunghọcKiếntrúcvàThiếtkếCharter–mộttrườngcônglậpmiễnhọcphíởPhiladelphia.Nơiđâyđãchứngminhkhảnăngthiếtkếcóthểmởmangtrítuệgiớitrẻ,đồngthờicũngdậptắtảotưởngrằngthiếtkếlàlãnhđịariêngcủamộtnhómngườiđượclựachọn.

TrướckhitrởthànhhọcsinhlớpchíntạiCHAD,phầnlớnnhữnghọcsinhnàychưatừngtheohọcmộtlớpnghệthuậtnào,1/3sốhọcsinhđọcvàlàmtoánởtrìnhđộlớpba.Thếnhưng,nếuđitheoconđườngcủanhữnghọcsinhkhóatrướctạiCHADthì80%sốhọcsinhhiệntạisẽtiếptụchọclênhệcaođẳnghaihoặcbốnnăm,mộtvàiemcòncóthểtheohọctạicáctrườngnhưViệnPrattvàtrườngMỹthuậtRhodeIsland.

Thànhlậpnăm1999vớitưcáchtrườngtrunghọccônglậpđầutiêncủaMỹcóchươngtrìnhhọclấynănglựcthiếtkếlàmtrungtâm,mụcđíchcủaCHADkhôngđơnthuầnlàđàotạomộtthếhệnhữngnhàthiếtkếmớivàđadạnghóamộtnghềmàngườidatrắngchiếmđasố(3/4họcsinhởCHADlàngườiMỹgốcPhi,80%thuộccácchủngtộcítngườikhác).Mụcđíchkháccủatrườnglàdùngthiếtkếđểdạycácmônhọcchínhkhác.HọcsinhcủaCHADdành100phútmỗingàytạixưởngthiếtkế.Họthamgiavàocáckhóahọcvềkiếntrúc,thiếtkếcôngnghiệp,lýthuyếtvềmàusắcvàthựchànhvẽ.Nhàtrườngcũngđưathiếtkếvàocácmônkhôngkémphầnquantrọngnhưtoán,khoahọc,tiếngAnh,xãhộihọcvàcácmônhọckhác.Chẳnghạn,khihọcvềĐếchếLaMãcổđại,thayvìđơnthuầntìmhiểuhệthốngdẫnnướccủangườiLaMã,họcsinhđượcyêucầuxâydựngmôhìnhhệthốngđó.NhưlờicủaClaireGallagher,cựukiếntrúcsưtừnggiữchứcgiámsáthoạtđộngvàchươngtrìnhgiảngdạycủaCHAD:“Họđanghọccáchkếthợpmuônvànnhữngsựkiệnphứctạpđanxennhauđểđưaragiảipháp.Đólàđiềumànhữngnhàthiếtkếthựchiện.Thiếtkếlàmônhọcmangtínhliênngành.Chúngtôiđangđàotạonhữngngườicókhảnăngtưduytổngthể.”

TuySeanCantymớitiếpcậnvớinghệthuậtnhưngcậuđãkháthànhcôngtrongmôitrường

tưduytổngquannày.Làmộtchàngtraithôngminhvớithânhìnhgầygò,trôngcậuđĩnhđạcnhưmộtnhàthiếtkếkỳcựumặcdùvẫncònnhiềunétvụngvềcủamộtcậubé16tuổi.KhitôinóichuyệnvớiCantysaubuổihọcởtrường,cậuđãkểchotôinghevềtrườngtrunghọcđầylộnxộn,bạolựccủamình:“Tôilàmộthọcsinhhayvẽnguệchngoạctronglớp.Tôilàngườiluôncóđiểmsốcaotronglớphọcnghệthuật.Thếnhưnganhsẽluônlàmộtngườilậpdịbởibấtcứaitronglớpcóchấtnghệsĩđềubịcoinhưvậy.”TừkhitheohọctạiCHAD,Cantyđãtìmthấymộtmôitrườngthoảimáichomìnhvàđãhọcđượcnhiềuđiềumớimẻtừnhữngngườibạncùngtranglứa.Cậugiammìnhtrongmộtcôngtykiếntrúcởđịaphươnghaibuổichiềumỗituần.VớisựgiúpđỡcủangườithầyphụđạocậugặptrongthờigianhọctạiCHAD,cậuđếnNewYorkthiếtkếmộttấmbiểnquảngcáo.Cậuđãthiếtkếmôhìnhcủa“haitòatháptuyệtvời”màcậurấtmongnhìnthấynóđượcxâydựngvàomộtngàynàođó.Tuynhiên,CantychorằngđiềuquantrọngnhấtmàcậuhọcđượctạiCHADcònlớnhơnbấtkỳmộtkỹnăngcụthểnào:“Tôiđãhọcđượccáchlàmviệcvớimọingườivàcáchtìmcảmhứngchomìnhtừnhữngngườikhác.”

Thậtvậy,chỉcầnđidạoquanhcácđạisảnhởđâythôicũngđủkhơinguồncảmhứng.Cáctácphẩmnghệthuậtcủasinhviênđượctrưngbàytạitiềnsảnh.CácdãyhànhlangtrưngbàycáctặngphẩmcủaBảotàngCooper-Hewitt.VàkhắpnơitrongtrườngđềucótácphẩmcủanhữngnhàthiếtkếnhưKarimRashid,KateSpadevàFrankGehry,mộtsốtrongđóđượccácsinhviênlưutrữtrongtủcánhâncủamình.Họđãbiếnnơichứađồtrởthànhtủtrưngbày.Tấtcảhọcsinhởđâyđềumặcđồngphụcáosơmixanhvàquầnmàunâuvàng.Namhọcsinhcònđeothêmcàvạt.TheolờicủaBarbaraChandlerAllen,ngườiquảnlýpháttriểncủatrường:“Cácemcảmthấyvàtrônggiốngnhưnhữngkiếntrúcsưvànhàthiếtkếtrẻ.”Đâylàchiếncôngkhôngnhỏtrongmộtngôitrườngcóphầnlớnhọcsinhcóhoàncảnhkhókhănđếnmứcđủtiêuchuẩnnhậnbữatrưamiễnphí.

VớinhiềuhọcsinhcủaCHADthìngôitrườngnàynhưthiênđườnggiữamộtthếgiớinghiệtngã,mộtnơiantoàn,cókỷluật,nơingườilớnquantâmvàđặtnhiềukỳvọngvàocácem.TrongkhitỷlệhọcsinhđếnlớptạimộttrườngtrunghọccônglậpthôngthườngởPhiladelphialà63%thìởCHADlà95%.Mộtđiềucũngkháthúvịlànhữngđiềuởtrườngkháccómànơinàykhôngcó.CHADlàmộttrongnhữngtrườngkhôngcómáydòkimloại.Thayvàođó,khihọcsinh,giáoviênvàkháchthamquanđiquacổngchínhtrênđườngSamson,họđượcchàođónvớimộtbíchhọanhiềumàusắccủanhàthiếtkếtheotrườngpháigiảnđơn,SolLewitt.

MặcdùCHADlàtrườngtiênphongnhưngkhôngphảilàtrườngduynhấthoạtđộngtheokiểunày.HệthốngtrườngcônglậpởMiamirấttựhàovớitrườngTrunghọcThiếtkếvàKiến

trúc,NewYorkcótrườngTrunghọcNghệthuậtvàThiếtkế,ThủđôWashingtoncótrườngtiểuhọcgọilàTrườngThiếtkế,nơicórấtnhiềugiáoviênlànhữngnghệsĩchuyênnghiệp.Trênbậctiểuhọcvàtrunghọc,đàotạochuyênngànhthiếtkếđangbùngnổtíchcực.ỞMỹ,nhưchúngtađãđọctrongChương3,tấmbằngthạcsĩnghệthuậthiệnđangthaythếvaitròcủabằngthạcsĩquảntrịkinhdoanh.ỞVươngquốcAnh,sốlượngsinhviêntheohọcngànhthiếtkếđãtăng35%từnăm1995đến2002.ỞchâuÁ,tổngsốtrườnghọcchuyênvềthiếtkếtạiNhậtBản,HànQuốcvàSingaporecáchđây35nămlà…consố0.Hiệnnay,banướcnàyđãcókhoảnghơn23trườngnghệthuật.

Tạicáctrườnghọcnày,cũnggiốngnhưởCHAD,họcsinhcóthểsẽkhôngnhấtthiếttrởthànhnhữngnhàthiếtkếchuyênnghiệp.Đólàđiềutốt,theolờicủabàphóhiệutrưởngChristinaAlvarez.Bànói:“Chúngtôiđangxâydựngchohọcsinhcáchnhậnthứcvềthiếtkếvàảnhhưởngcủathiếtkếđốivớicuộcsốngcủachúngtanhưthếnào.Tôithấyrằngchươngtrìnhhọcthiếtkếhiệnnaytạicáctrườnglànhằmcungcấpchohọcsinhmộtdạngmớicủaphươngphápgiáodụcnghệthuậttựdo.”Chodùconđườngmànhữnghọcsinhnàysẽtheođuổilàgì,nhữngkinhnghiệmmàcácemhọcđượctạitrườngnàysẽgiúpnângcaonănglựcgiảiquyếtcácvấnđề,thấuhiểungườikhácvàtrântrọngthếgiớixungquanh.ĐâylànhữngnănglựcthiếtyếutrongThờiđạiNhậnthức.

Tínhdânchủtrongthiếtkế

FrankNuovolàmộttrongnhữngnhàthiếtkếcôngnghiệpnổitiếngnhấtthếgiới.NếubạndùngđiệnthoạidiđộngNokia,cókhảnăngchínhNuovolàngườithiếtkếrachiếcmáyđó.Nhưngkhicòntrẻ,Nuovođãgặpnhiềukhókhănkhigiảithíchsựlựachọnnghềnghiệpcủamìnhchogiađình.Trongmộtbuổiphỏngvấn,Nuovođãkểchotôinghe:“Khitôinóivớibốtôirằngtôimuốntrởthànhnhàthiếtkế,bốtôihỏi:‘Cáiđónghĩalàgì?’”Nuovochorằngchúngta“cầnphảigạtbỏtháiđộengại”đangbaobọcxungquanhlĩnhvựcthiếtkế.“Hiểutheocáchđơngiảnnhất,thiếtkếlàhànhđộngtạoracácgiảipháp.Thiếtkếlàmộtđiềugìđómàmọingườiđềulàmhàngngày.”

Ngaytừthờiđiểmtổtiêncủachúngtamàiđáđểtạorađầumũitên,conngườiđãlànhữngnhàthiếtkế.Thậmchí,khitổtiênchúngtalangthangtrêncácthảonguyên,họđãcósẵntrongmìnhmộtkhátkhaovềcáimớilạvàcáiđẹp.Tuynhiên,trongphầnlớnlịchsửloàingười,thiếtkếthườngđượcxemlàtàisảncủatầnglớpthượnglưu,nhữngngườicótiềnđểmuanhữngthứphùphiếmmàhọcholànghệthuậtvàcóthờigianđểthưởngthứcchúng.Sốcònlạitrongchúngtacólẽthỉnhthoảngcũngđượchưởngchútítmặtýnghĩacủasảnphẩm,nhưngđaphầnmớichỉdừnglạiởmặtthiếtthựcmàthôi.

Tuynhiên,trongvàithậpkỷqua,điềunàyđãbắtđầuthayđổi.Hoạtđộngthiếtkếđãđượcdânchủhóa.Nếukhôngtin,bạncóthểlàmmộtbàikiểmtrasau.Dướiđâylàbafontchữ.Hãynốikiểuchữbêntráivớitêncủanóởcộtbênphải.

1.Mộttưduyhoàntoànmớia.TimesNewRoman2.Mộttưduyhoàntoànmớib.Arial3.Mộttưduyhoàntoànmớic.CourierNewSaukhiđãtiếnhànhthínghiệmnàynhiềulầntrongquátrìnhnghiêncứuđểviếtcuốnsách

này,tôiđoánhầuhếtcácbạncóthểhoànthànhbàikiểmtranàynhanhchóngvàchínhxác.Song,nếutôiđưaratháchthứcnàyvào25nămtrước,hẳnbạnkhôngcómanhmốiđểcóthểlàmnhưvậy.Tạithờiđiểmđó,fontchữlàlĩnhvựcchuyênmôncủanhữngthợxếpchữhaythiếtkếđồhọa,ngườibìnhthườngnhưbạnvàtôichắckhôngthểnhậnravàhiểuđượcchúng.Ngàynay,chúngtasốngvàlàmviệctrongmộtmôitrườngmới.HầuhếtnhữngngườiphươngTâycókhảnăngđọc,viếtvàsửdụngmáytínhđềubiếtnhiềuloạifontchữnhưthếnày.VirginiaPostrelnói:“Nếuđượcsinhravàsốngtrongrừngnguyênsinhthìbạnhọcđượccáchphânbiệtcácloạilácây.Ngàynay,chúngtahọcđượccáchphânbiệtcácloạichữ.”

Đươngnhiên,fontchữchỉlàmộtkhíacạnhcủaquátrìnhdânchủhóathiếtkế.Mộttrongnhữngnhàbánlẻhànghóathànhcôngnhấttrong10nămqualàDesignWithinReach(Thiếtkếtrongtầmtay).Đâylàmộtmạnglướigồm31xưởngthiếtkếcónhiệmvụmangnhữngthiếtkếxuấtsắcđếnvớingườitiêudùngnhiềuhơn.CácxưởngvẽvàdanhmụccủaDWRcócácloạighế,đènvàbànrấtđẹpmàchỉnhữnggiađìnhgiàucómớisửdụngnhưngngàynay,cácloạiđồdùngnàyđãtrongtầmtaycủakháđôngngườidân.Target,nơighéthămcủacácgiađìnhmàtôiđãmiêutảởChương2,đãcónhiềubướcchuyểnlớntrongviệcdânchủhóathiếtkế,thườnglàxóanhòaranhgiớigiữathờitrangcaocấpvớihànghóasảnxuấthàngloạtnhưvớiquầnáocủahãngIsaacMizrahi.TrênnhiềutrangcủatờTheNewYorkTimes,TargetđãquảngcáoloạichénkhôngđổhiệuPhilippeStarckdànhchotrẻemtrịgiá3,49đô-lacùngvớicácsảnphẩmđắttiềnnhưđồnghồhiệuConcordLaScalatrịgiá5.000đô-la,nhẫnkimcươngHarryWinstontrịgiá30.000đô-la.Tươngtự,MichealGraves,tácgiảcủabànchảitoa-létmàtôiđãmuatrongđợtđitớiTarget,naycònbáncácbộđồnghềmàngườimuacóthểsửdụngđểtạoranhữngbancông,xưởngthiếtkếvàcổngvòmđầyphongcách.ÍtngườitrongchúngtadámthuêGraves,ngườiđãtừngthiếtkếnhiềuthưviện,bảotàngvàcáccănnhàtrịgiánhiềutriệuđô-la,đểthiếtkếcănphòngcủagiađình.Thếnhưng,với10.000đô-la,chúngtacóthểmuamộttrongsốnhữnglềubạtdoGravesthiếtkếvàthưởngthứcvẻđẹpcũngnhưsựquyếnrũcủamộttrongnhữngtàinăngkiếntrúcnổitiếngnhấtthếgiớingaytạisânsaunhàmình.

Dânchủhóathiếtkếđãxâmnhậpvượtquacảlĩnhvựcthươngmại.ChẳngcógìđángngạcnhiênkhihãngđiệntửSonycótới400nhàthiếtkếlàmviệctrongcôngty.Nhưngcòntrườnghợpsauđây?NhàthờchúaJesuscủanhữngngườitheogiáopháiMormoncótới60nhàthiếtkếtrongđộingũnhânviên.VàtrongkhiChúađưanhữngnghệsĩvàongôinhàcủamìnhthìngườidânMỹcũngđangtựlàmđiềuđó.BanQuảnlýDịchvụtổnghợpchuyênđảmnhiệmviệcgiámsáthoạtđộngxâydựngcáctòanhàchínhphủMỹcũngcóchươngtrình“Thiếtkếtuyệthảo”nhằmbiếncáctòanhàbuồntẻcủaliênbangthànhnhữngnơilàmviệctiệnnghivàdiệnmạođẹpmắthơn.NgaycảcácnhàngoạigiaoMỹcũngđãđápứngnhữngyêucầucấpbáchcủathờiđạingàynay.Năm2004,BộNgoạigiaoMỹtuyênbốđangdầndầnloạibỏloạifontchữđãdùngtrongnhiềunăm–CourierNewcỡ12vàthaythếbằngkiểuTimesNewRomancỡ14,đượcsửdụngtrongtấtcảcácloạivănbảntừthờiđiểmnàytrởđi.ThôngcáovềsựthayđổinàycógiảithíchfontTimesNewRomancỡ14“cósốlượngchữtrênmộttranggầntươngđươngvớiCourierNewcỡ12,kiểuchữnàycũngrõnéthơn,dễđọchơnvànhìnhiệnđạihơn”.Cólẽcáchđâymộtthếhệ,khôngaicóthểnghĩtớisựthayđổinày.NhưngđángghinhậnhơncảlàcácnhânviêntrongBộNgoạigiaoMỹđềuhiểuthôngcáođangnóiđếncáigì.

Thiếtkếlàkinhdoanh-Kinhdoanhlàthiếtkế

Quátrìnhdânchủhóathiếtkếđãlàmthayđổilogicvềtínhcạnhtranhcủahoạtđộngkinhdoanh.Theotruyềnthống,cáccôngtycạnhtranhvớinhauvềgiácảhoặcchấtlượngsảnphẩmhoặccảhai.Nhưngngàynay,chấtlượngtốtvàgiácảphảichăngchỉđơnthuầnlàkhoảntiềnđặtcượctrongtròchơikinhdoanh–tấmvéchophépbướcvàothươngtrường.Mộtkhicáccôngtyđápứngđủyêucầutrênthìhọsẽđượccạnhtranhvớinhau,khôngcònnặngvềmặttínhnăngvàgiábáncủahànghóanữamàthiênvềnhữngđặctínhchấtlượngkhôngthểmôtảđượcnhưsựđộcđáo,vẻđẹpvàýnghĩa.Đâykhôngphảilàđiềuquámớimẻ.TomPetersđãđặtracáccáchthứckinhdoanhthiếtkếtrướckhigiớidoanhnhânnhậnrađượcsựkhácbiệtgiữaCharlesEamesvàCharlie’sAngels.(Tomkhuyêncáccôngty:“Thiếtkếlàsựkhácbiệtcănbảngiữayêuvàghét”).Thếnhưng,cũngtươngtựnhưthôngcáothayđổifontchữcủaBộNgoạigiaoMỹ,điềuđángchúýtrongviệccầnnhanhchóngkinhdoanhthiếtkếkhôngphảiởýtưởngmàởcáchthứcphổbiếnrộngrãiýtưởng.

Hãyxemxétquanđiểmcủahaiconngườiđếntừhaiđấtnướckhácnhau,haithếgiớikhácnhau:PaulThompson,GiámđốcbảotàngCooper-HewittởthànhphốNewYorkvàNorioOhga,cựuChủtịchtậpđoànđiệntửcôngnghệcaohùngmạnhSony.

ĐâylàquanđiểmcủaThompson:“Cácnhàsảnxuấtđãbắtđầunhậnrarằngchúngtakhông

thểcạnhtranhvớigiásảnphẩmvàchiphínhâncôngcủavùngViễnĐôngnữa.Vậychúngtaphảicạnhtranhbằngcáchnào?Đóchínhlàthiếtkế.”

CònđâylàquanđiểmcủaOhga:“ỞSony,chúngtôichorằngtấtcảsảnphẩmcủacácđốithủvềcănbảncócùngcôngnghệ,giácả,tínhnăngvàđặcđiểm.Thiếtkếchínhlàđiểmduynhấtđểphânbiệtsảnphẩmnàyvớisảnphẩmkháctrênthịtrường.”

LuậnđiểmcủaThompsonvàOhgađangngàycàngđượcchứngminhquabảnkêkhaivốnvàdoanhthu.TheokếtquảnghiêncứutạiTrườngKinhdoanhLondon,vớimỗi1%đầutưvàothiếtkếsảnphẩmthìdoanhthuvàlợinhuậnsẽtăngtrungbình3-4%.Tươngtự,cáccuộcnghiêncứukháccũngchỉrarằngcổphầncủamộtcôngtychútrọngvàohoạtđộngthiếtkếsảnphẩmvượtxasovớicổphầncủamộtcôngtyđốitácítquantâmtớiviệcnày.

Xehơilàmộtminhchứngtuyệtvời.NhưtôiđãnhấnmạnhởChương2,ởMỹhiệnnay,sốlượngxeôtônhiềuhơnsốlượngngườibiếtláixe.ĐiềuđócónghĩalàphầnlớnngườidânMỹmuốncóxehơiđềucóthểmuachomìnhmộtchiếc.ÔtôphổbiếnkhắpnơitrênnướcMỹđãkhiếngiácảgiảmvàchấtlượngtăng,biếnphầnthiếtkếcủaxethànhtiêuchíchínhtrongquyếtđịnhcủangườimua.CácnhàsảnxuấtxehơicủaMỹdầndầnđãhọcđượcđiềunày.AnneAsenio,GiámđốcThiếtkếcủaGM,chohay:“Trongmộtthờigiandài,từnhữngnăm60củathếkỷtrước,giámđốcmarketingcủacáccôngtytậptrungnhiềuvàokhoahọcvàkỹthuật,thuthậpsốliệuvàxửlýcácconsố.Họđãkhôngchúýtớitầmquantrọngcủaphầnbênkianãobộ–báncầunãophải.”Cuốicùng,nóđãmanglạithấtbạithêthảmchoDetroit.ĐiềunàykhiếnmộtngườihoạtđộngđộclậpnhưBobLutz,ngườichúngtađãngheđếntrongChương3,nhậnrarằngtínhthiếtthựcphảigắnvớiýnghĩa.Lutznổitiếngvớituyênbố:GMhiệnđangtrongthờikỳkinhdoanhmangtínhnghệthuậtvàđangcốgắngnângcaovịthếcủanhàthiếtkếngangbằngvớikỹsư.Asenonói:“Chúngtacầntạosựkhácbiệt,nếukhôngchúngtakhôngthểtồntại.Tôinghĩnhữngnhàthiếtkếcógiácquanthứsáu,nógiốngnhưmộtchiếcăng-tenchophéphọhoànthànhcôngviệcnàyvớichấtlượngcaohơnnhữngnghềnghiệpkhác.”

Cáchãngxehơikháccũngđãthayđổitheohướngnày.ChrisBanglecủahãngBMWnói:“Chúngtôikhôngsảnxuất‘xehơi’.BMWđangsảnxuấtra‘nhữngtácphẩmnghệthuậtdiđộng’thểhiệnđượctìnhyêuđốivớichấtlượngcủangườilái.”MộtvịphóchủtịchcủaFordchohay:“Trongquákhứ,tấtcảnhữnggìchúngtôilàmlàsảnxuấtchiếcV-8đồsộ.Nhưngngàynay,chúngtôicốgắngđểđạtđượcsựhàihòavàcânbằng.”Cáchãngxehơisốtsắngtạosựkhácbiệtchosảnphẩmcủamìnhquathiếtkếđếnmức“trongvănhóahùngmạnhcủamình,Detroitcoisứcmạnhcủađộngcơgiờkhôngquantrọngbằngkhônggianbêntrongxenữa”.NhưtờNewsweekđãviết:“ThếnênCuộctrìnhdiễnsảnphẩmcủaDetroit…cóthểđổitênthànhCuộctrìnhdiễnnộithấtcủaDetroit.”

Cănbếpcủabạncũnglàmộtminhchứngchongôivịmớicủathiếtkế.Dĩnhiên,chúngtacóthểthấyđượcđiềunàytrongcáccănbếpsangtrọngvớitủlạnhdưới00CsángbóngvàtủlạnhloạilớnViking.NhưnghiệntượngnàyđượcthấyrõnhấtởcácsảnphẩmnhỏhơnvàrẻhơntrongtủvàtrênmặtbànbếpcủacácgiađìnhtạiMỹvàchâuÂu.Mởngănkéotủbếpcủacácgiađìnhnày,chúngtacóthểthấynhữngdụngcụmởnắpchaitrônggiốngnhưmộtconmèođangmỉmcườihoặcmộtchiếcthìadùngđểănmìốngđangtoetoétcười.Haychỉđơnthuầnkhiđimuamộtlònướngbánhbằngđiện,bạnsẽgặpkhókhănnếucốtìmmộtchiếcthiếtkếtheokiểucũvìhầuhếtcácsảnphẩmđãđượccáchđiệuvớikiểudángđẹp,ngộnghĩnh,bóngloángvànhiềuđặcđiểmmớilạđikèm.

MộtvàinhàphêbìnhnghệthuậtcóthểchorằngnhữngtiếnbộtrênlànhờvàomưumẹocủanhữnggãmarketingxảotráhoặcdonhữngngườidânphươngTâygiàucóđãbịvẻbềngoàicủasảnphẩmđánhlừanênkhôngchúýđếnbảnchất.Song,quanđiểmtrênđãkhônghiểuđượctìnhhìnhkinhtếhiệnnayvàkhátvọngcủaconngười.Hãycùngnhaunhìnlạiviệcsửdụngmộtlònướngbánhthôngthường.Mộtngườibìnhthườngsửdụnglònướngnhiềunhất15phútmỗingày,1.425phútcònlạitrongngàydànhchoviệctrưngbàychiếclònướng

đó.Haynóicáchkhác,1%thờigiancủalònướngđượcdànhchocôngnăng,còn99%cònlạilàdànhchotínhthẩmmỹ.Vậytạisaochúnglạikhôngcầnđẹp,nhấtlàkhibạncóthểmuamộtlònướngđẹpmắtmàchỉmấtchưađầy40đô-la?RalphWaldoEmersonquảquyếtnếunhưtrongquákhứ,bạncóthểthiếtkếmộtchiếcbẫychuộttốthơnthìcảthếgiớisẽđổxôđếnnhàbạn,nhưngtrongthờikỳvậtchấtdưthừahiệnnay,khôngaiđếngõcửanhàbạn,trừkhicáibẫychuộtcủabạnhấpdẫnđượcnãophảicủahọ.

Thiếtkếcũngđãtrởthànhmộtnănglựcthiếtyếudotínhbiếnthiênnhanhchóngcủahoạtđộngtraođổithươngmại.Cácsảnphẩmngàynaytrongnháymắtđãđitừmặtthiếtthực,theotưduycủabáncầunãotrái,sangmặtýnghĩa,theotưduycủabáncầunãophải.Hãylấyđiệnthoạidiđộnglàmvídụ.Chỉchưađầy10năm,chúngđãbiếntừmộtthứđồxaxỉchỉdànhchomộtsốngườithànhmộtđồvậtkhôngthểthiếuđốivớiđạiđasốchúngtavàmộtphụkiệnđểthểhiệncátínhcủanhiềungười.ToshiroIizuka,mộtgiámđốckinhdoanhđồđiệntửdândụngởNhậtBản,nhậnđịnh:từmột“thiếtbịlogic”(chútrọngvàotốcđộvàtínhnăngđặcbiệt),điệnthoạididộngđãtrởthành“thiếtbịcảmxúc”(chútrọngvàotínhbắtmắt,cóthểthayđổitùytheoýthíchcủangườidùngvàcóvẻngoàiđộcđáo).Hiệnnay,kháchhàngtiêutiềnvàoviệcmuavỏđiệnthoại(khôngcótínhnăng)trangtríchochúdếcủamìnhbằngvớisốtiềnhọmuamáy.Nămngoái,khoảng4tỷđô-lađượcbỏrachỉđểmuanhạcchuôngchođiệnthoại.

Trênthựctế,mộttrongnhữnghiệuquảkinhtếlớnnhấtcủathiếtkếchínhlàkhảnăngtạorathịtrườngmớichonhạcchuôngđiệnthoại,dụngcụgiađình,tếbàoquangđiệnvàthiếtbịytế.Tácđộngcủasựdưthừa,chuyểndịchviệclàmsangchâuÁvàtựđộnghóađãnhanhchóngkhiếnsảnphẩmvàdịchvụtrởthànhhànghóađếnnỗicáchduynhấtđểtồntạilàliêntụcđưaraýtưởngmới,sángchếmớivàchođemđếnthếgiớinhữngđiềumànókhôngbiếtmìnhđangthiếu(theocáchnóiưathíchcủaPaolaAntonelli).

Thiếtkếtươnglaicủachúngta

Nhữngdụngcụnấuănđượcthiếtkếđểcungcấpchocănbếpkhôngchỉcótácdụngtrộnnướcxốtmàcònlàmxaođộngtâmhồnchúngta.Nhữngthiếtkếđẹpcóthểthayđổithếgiới.(Vànhữngthiếtkếxấucũngcótácdụngnhưvậy)

Lấyviệcchămsócsứckhỏelàmvídụ.Hầuhếtcácbệnhviệnvàvănphòngcủabácsĩkhônghẳnlànơidànhchosựhấpdẫnvàthịhiếuthẩmmỹtốt.Mặcdùcácbácsĩvànhữngngườiđiềuhànhbệnhviệncũngthíchthayđổicáchbàitrínơilàmviệcnhưnghọthườngchỉcoiđâylàcôngviệcthứyếu,đứngsauviệcquantrọngvàcấpbáchhơnlàkêđơnthuốcvàđiềutrịchobệnhnhân.Tuynhiên,ngàycàngcónhiềubằngchứngchothấyviệctrangtrínơilàmviệccủabácsĩvàbệnhviệngiúpbệnhnhânhồiphụcnhanhhơn.Chẳnghạn,nghiêncứutạibệnhviệnMontefioreởPittsburghchothấy:bệnhnhânđượcphẫuthuậtvàđiềutrịtrongphòngcónhiềuánhsángtựnhiêncầnítthuốcgiảmđauhơnvàchiphíđiềutrịthấphơn21%sovớinhữngngườinằmtrongphòngbệnhthôngthường.Mộtnghiêncứukhácđượctiếnhànhdựatrênsựsosánhhainhómbệnhnhâncócùngloạibệnh.Mộtnhómđượcđiềutrịtrongphòngbìnhthườngcủabệnhviện,nhómkiatrongphònghiệnđại,cónhiềuánhsángmặttrờivàđượctrangtríhấpdẫn.Kếtquảlànhómthứhaicầnítthuốcgiảmđauhơnvàxuấtviệnsớmhơntrungbìnhhaingàysovớinhómthứnhất.Nhiềubệnhviệnđangtiếnhànhthiếtkếlạiphòngbệnhsaochocónhiềuánhsángtựnhiênhơn,cácphòngchờđảmbảocảsựriêngtưcũngnhưthoảimáichongườibệnhvàmộtloạtcácchitiếtthiếtkếnhưkhuônviên,mêcungcâycảnh-nhữngchitiếthiệnnaycácbácsĩmớipháthiệnracótácdụngđẩynhanhquátrìnhhồiphục.

Nhữngtácdụngtươngtựcũngẩnchứatrongviệcđưacáchcảmnhậnmớivềthiếtkếđếntrườnghọccôngvàcơquannhànước,nhữngnơimàcáiđẹpvốnchỉđứngsaucôngviệchànhchính.MộtnghiêncứutạiĐạihọcGeorgetownchothấythậmchíkhihọcviên,giảngviênvàphươngphápgiáodụckhôngđổithìnhữngthayđổivềcảnhquancủatrườngvẫncóthểlàm

tăngkếtquảkiểmtra11%.Trongkhiđó,nhữngcơquannhànước,vốnrấtthiếuthẩmmỹtrongthiếtkếvàxâydựng,cólẽđangtronggiaiđoạnđầucủasựhồisinh.MộtvídụđiểnhìnhlàtrụsởTòaánChelseaởthànhphốNewYorkdokiếntrúcsưLouiseBravermanthiếtkế.Đượcxâydựngbằngnguồnngânsáchhạnhẹp,tòanhàvẫncónhữngcầuthangnhiềumàusắc,cácphòngrộngrãivàtầngthượngcóbàyđồnộithấtcủaPhilippeStarck–tấtcảdànhchonhữngngườithunhậpthấphoặcvôgiacưthuê.

Thiếtkếcũngmanglạilợiíchchomôitrường.Xuhướng“thiếtkếxanh”đangkếthợpcảnhữngnguyêntắcvềtínhbềnvữngvàotrongthiếtkếsảnphẩmtiêudùng.Phươngphápnàykhôngchỉtạoranhữngsảnphẩmtừnguyênliệutáichếmàcòntạoracácsảnphẩmnhắmđếntínhthiếtthựccảkhisửdụngcũngnhưđãvứtbỏ.Tươngtự,hoạtđộngkiếntrúccũngđangtheoxuhướng“xanh”,mộtphầnvìởMỹ,cáckiếntrúcsưvànhàthiếtkếđềuhiểurằnghoạtđộngxâydựnggâyônhiễmmôitrườngbằngcảsựônhiễmdoxehơivàcácnhàmáycộnglại.Hơn1.100tòanhàởMỹđãđượctrìnhđơnlênHộiđồngCôngtrìnhXanhđểxácnhậnlàthânthiệnvớimôitrường.

Nếubạnvẫnkhôngtinrằngthiếtkếcóýnghĩavượtrangoàiphạmvicủabãiđậuxevàbànxén,hãynhìnlạicuộcbầucửtổngthốngMỹnăm2000vàcuộcchạyđuakéodài36ngàyđểgiànhđasốphiếutạibangFloridacủahaiứngcửviênAlGorevàGeorgeW.Bush.Cuộcbầucửđóvàhệquảcủanóchođếnnaycóthểcoinhưmộtcơnácmộng.Nhưngẩnsausựồnàođólàmộtbàihọcquantrọngvàgầnnhưbịlãngquên.PheDânchủkhẳngđịnh:Vớiviệckhôngchấpnhậnkiểmlạisốphiếucủahaiứngcửviên,TòaánTốicaoMỹđãtraoquyềntổngthốngchoôngBush.ĐảngCộnghòachorằngđốithủcủahọđãkhéoléogiànhchiếnthắngbằngcáchhốithúccácquanchứcbầucửđếmlạinhữngmảnhgiấynhỏchưađượcgỡrakhỏiphiếubầu.Nhưngsựthậtlàcảhaipheđềunhầm.

Mộtnămsaucuộcbầucửtổngthốngnày,nhiềutờbáovàcáchọcgiảđãtiếnhànhkiểmtralạitoànbộsốphiếubầutạibangFlorida.Kếtquảcủacuộckiểmtranàykhôngđượcnhiềungườichúývìsựkiệnkhủngbốngày11/9/2001vàbịlãngquênsausựkiệnTổngthốngBushtáiđắccửnăm2004.Nhưngtheođó,yếutốquyếtđịnhaigiànhchiếnthắngtrongcuộcbầucửnăm2000chínhlà:

Đâylàloạiphiếubầuhaitrang,từnggâyranhiềurắcrốichocáccửtritạihạtPalmBeachkhiđibầucử.TạihạtPalmBeach–mộtđịahạtcủapheDânchủ,nơicưtrúcủahàngtrămnghìncửtricaotuổingườiDoThái,ứngcửviêncựcđoanbảothủPatBuchanangiànhđược3.407phiếu,caogấpbalầnsovớisốphiếumàôngnhậnđượctạibấtkỳhạtnàocủabangFlorida.(Theomộtphântíchthốngkê,nếucáchthứcbỏphiếutại66hạtkháccủaFloridađượctiếnhànhnhưtạiPalmBeachthìBuchananchỉcóthểnhậnđược603phiếu).Hơnnữa,có5.237cửtriởPalmBeachbỏphiếuchocảAlGorevàPatBuchanankhiếnphiếucủahọkhônghợplệ.ỨngcửviênBushgiànhđược537phiếubầutrongtoànbangnày.

ĐâulàlýdokhiếnBuchanancóthểgiànhđượcnhiềuphiếuđếnnhưvậyvàcóđếnhàngnghìnphiếukhônghợplệ?

Thiếtkếquákém!

Cuộcđiềutranhữngngườikhôngủnghộđảngnàochothấy,điềuquyếtđịnhkếtquảcủacuộcbầucửởhạtPalmBeach–từđóquyếtđịnhailàngườiđứngđầunướcMỹ–khôngphảilàTòaánTốicao“maquỷ”haynhữngláphiếukhôngủnghộmàTheolờicủamộtvịgiáosưphụtráchđiềutra,chínhnhữngláphiếuđãgâykhókhănchocửtritrongviệcchọnlựalàmhàngnghìnngườilúngtúngvàkhiếnôngGoretrượtghếtổngthống.“SựbốirốicủacửtritrướcphầnhướngdẫnvàthiếtkếcủaláphiếucùngmáykiểmphiếudườngnhưđãlàmthayđổilịchsửnướcMỹ.”NếuhạtPalmBeachcómộtvàinhàthiếtkếthamgiavàoquátrìnhthiếtkếphiếubầuthìlịchsửcủanướcMỹcólẽsẽkháchiệnnay.

Ngàynay,nhữngngườithôngminhcóthểnghivấnliệunhữngphiếubầuvàsựlúngtúngmànógâyrachocửtrimanglạikếtquảtốthayxấuchođấtnước.ĐâykhôngphảisựchỉtríchtừmộtngườiđãlàmviệcchoôngGoremườinămtrước,hiệnvẫncònlàngườicủaĐảngDânchủ.LáphiếuđượcthiếtkếtồicólẽđãmanglạilợithếchoĐảngDânchủvàgâythiệthạichoĐảngCộnghòa.Song,dùchúngtaủnghộđảngnàothìláphiếubầutạiPalmBeachcũngcóthểcoinhưvụphóngtàuSputniktrongThờiđạiNhậnthứcngàynay.Đólàmộtsựkiệngâychấnđộngvàlàmthayđổithếgiới.NóchothấyngườidânMỹyếukémđếnmứcnàotronglĩnhvựcmàngàynaychúngtacoilànguồnsứcmạnhquantrọngcơbản–thiếtkế.

THIẾTKẾ–mộtnănglựcnhậnthức,khócóthểhuyđộngtừbênngoàihaytựđộnghóa–đangđượcnóiđếnnhưmộtưuthếcạnhtranhtrongkinhdoanh.Ngàynay,nótrởnêndễtiếpcậnvàdễđápứnghơnbaogiờhết,manglạicơhộilàmchocuộcsốngcủachúngtatrởnênvuivẻ,ýnghĩavàtươiđẹphơn.Nhưngquantrọnghơn,nuôidưỡngtốtkhảnăngcảmnhậnvềthiếtkếsẽbiếnhànhtinhnhỏbénàythànhmộtnơitốtđẹphơnchotấtcảchúngta.XinđượctríchlờicủaBarbaraChandlerAllenlàmviệctạiCHAD:“Trởthànhmộtnhàthiếtkếtốtchínhlàmộttácnhâncủasựthayđổi.HãynghĩxemthếgiớinàysẽtươiđẹphơnbiếtbaokhinhữnghọcsinhcủaCHADtỏađikhắpthếgiới.”

DANHMỤC

ThiếtkếKểchuyệnHòahợpĐồngcảmGiảitrí

Tìmkiếmýnghĩa

Luônmangbênmìnhmộtcuốnsổghichépthiếtkế

Hãyluônmangbênmìnhmộtquyểnsổnhỏđểghichépbấtcứkhinàobạnnhìnthấymộtthiếtkếthúvị.(Vídụ,tôicómộtcáikiềngHotspotbằngsilicongiá6,95đô-la–hìnhvuông,thanhmảnhvàlinhhoạt,cóthểvừadùnglótnồivừamởđồhộp,trôngrấthấpdẫn).Bạncũngcóthểghichútươngtựvớinhữngsảnphẩmcóthiếtkếkhôngđẹpmắt.(Chẳnghạn,côngtắcbậtđènbáonguyhiểmtrênxehơicủatôiquágầnvớicầnsốnênđènbáothườngbịbậtlênmỗikhitôiđưaxevàochỗđậu).Dầndần,bạnsẽnhìnnhữnghìnhảnh,đồnộithất,môitrườngvànhiềusựvậtkhácvớiconmắtsắcsảohơn.Vàbạnsẽhiểusâusắchơnthiếtkếchiphốicuộcsốnghàngngàycủachúngtanhưthếnào.Hãycốgắngđảmbảocảthiếtkếcủanhữngtrảinghiệm–nhưkhimuamộttáchcàphê,khiđimáybayhaykhiđếnmộtphòngcấpcứu.Nếukhôngthíchghichép,bạncóthểmangbênmìnhmộtmáyảnhhayđiệnthoạidiđộngcócamerakỹthuậtsố,ghilạihìnhảnhcủanhữngsảnphẩmđượcthiếtkếđẹpvàxấu.

Tậptrungvàonhữngđồvậtkhiếnbạnkhóchịu

1.Hãychọnmộtvậtdụngtrongnhàkhiếnbạnkhóchịuởmộtđiểmnàođó.

2.Đếnquáncàphêmộtmình,manggiấybútnhưngkhôngmangtheosáchhaybáo.Trongkhithưởngthứctáchcàphê,hãynghĩcáchcảithiệnmónđồdùngcóthiếtkếdởtệđó.

3.Gửiýtưởng/pháchọahìnhảnhcảitiếnđếnchínhnhàsảnxuất.

Bạnsẽkhôngbiếthếtđượchiệuquảcủaviệclàmnày.

BagợiýtrênlàcủaStefanSagmeister,phụtráchthiếtkếđồhọa(xemthêmthôngtintạiwww.sagmeister.com).

Đọccáctạpchívềthiếtkế

Cácnhàthiếtkếchuyênnghiệpluôntìmđọc(vàbịámảnhbởi)cáctạpchívềthiếtkế.Bạncũngnênlàmnhưvậy(trừviệcbịnóámảnh).Đọctạpchívềthiếtkếhaychỉxemquagiúpbạncócáinhìnsắcsảohơnvàtạocảmhứngchobạn.Tạicácquầybáocóhàngtrămtạpchívềthiếtkế–nhiềutrongsốđóchỉviếtvềcácsảnphẩmđắttiền.Trongdanhmụctạpchíphảiđọccủatôicótámloại:

Ambidextrous–MộtdựáncủatrườngthiếtkếthuộcĐạihọcStanford.Cuốntạpchínàynghiêncứunghềthiếtkếvànhữngsắctháitrongtưduythiếtkế.(Xemthêmthôngtintạiwww.ambidextrousmag.com).

Dwell–Mộttrongnhữngtạpchíđượcgiớichuyênmônyêuthích.Dwellnổibậtvìnócóphươngchâmhoạtđộnghướngtớiphụcvụcộngđồngvàquantâmtớimôitrường.(Xemthêmthôngtintạiwww.dwellmag.com).

HOW–Tờtạpchítậptrungchủyếuvàoviếtbàivềthiếtkếđồhọa.Tạpchícũngđưaranhiềulờikhuyênhữuíchchohoạtđộngkinhdoanh,nhữnggợiýđọcthêmvàhàngnămcótổchứccuộcthithiếtkế,quađónhiềuýtưởngthiếtkếmớiđượcđưara.(Xemthêmthôngtintạiwww.howdesign.com).

iD–TạpchínàynổitiếngvớitờTổngkếthoạtđộngthiếtkếhàngnăm–lựachọnnhữngtácphẩmthiếtkếtiêubiểunhấtcủanăm–vàtạpchíiD40,trongđógiớithiệuvớiđộcgiảnhữngnhàthiếtkếtriểnvọng.(Xemthêmthôngtintạiwww.idonline.com).

Metropolis–Tạpchítậptrungnhấnmạnhvàoxâydựngvàvậtliệuxâydựng,dođó,nócungcấpchongườiđọccáinhìnsâusắcvềmôitrườngxâydựng.Tôithíchphầnviếtvềnhữngthiếtkếbềnvữngcủatạpchínày(Xemthêmthôngtintạiwww.metropolismag.com).

OMagazine–MộtấnphẩmdoOprahWinfreylàmchủbút,trongđóthểhiệnrấtrõnănglựcsángtạocủabà.Đâylàmộttrongbatạpchímàtôiyêuthíchnhấttrongtấtcảcáctạpchíhiệnnay.Hãyđọc,tìmhiểuvàsốngcùngnó.(Xemthêmthôngtintạiwww.oprah.com/omagazine).

Print–Mộttạpchítuyệtvờichuyênvềthiếtkếđồhọa.NónổitiếngvìcuốnTổngkếthoạtđộngthiếtkếkhuvựchàngnămvớinhiềutrangvàbàiviết.(Xemthêmthôngtintạiwww.printmag.com).

RealSimple–Mộtngườibạntrongnghềthiếtkếcủatôigọiđâylàcuốncẩmnang.Tônchỉhànhđộngcủatạpchínàyrấtrõràng:“Làmsángtỏnhữngnhiệmvụhàngngày,từđóngườiđọccóthểtậptrungvàonhữnggìthậtsựmanglạiýnghĩachocuộcsốngcủahọ.”(Xemthêmthôngtintạiwww.realsimple.com).

HãygiốngnhưKarim

TôicóxinKarimRashidlờikhuyênlàmthếnàođểnhữngngườikhôngchuyênvềlĩnhvựcthiếtkếnhưchúngtacóthểđưacảmnhậnvềthiếtkếvàocuộcsống.Karimđãgửichotôi“BảntuyênngônKarim”,một“cẩmnang”sốngvàthiếtkếgồm50điểm.Đâylànhữngđiểmthúvịnhất:

1.Đừngchuyênmônhóa.

5.Trướckhitạoramộtvậthữuhìnhnàođó,hãytựhỏibảnthânxembạncótạoramộtýtưởng,mộtkháiniệmmớimẻnàokhôngvàsảnphẩmđócógiátrịthựctếhaykhông.

6.Biếttấtcảmọiđiềuliênquantớilịchsửnghềnghiệpcủamìnhvàsauđóquênchúngđikhibạnthiếtkếramộtcáigìmới.

7.Đừngbaogiờnói“Lẽratôiđãcóthểlàmđượcviệcđó”vìbạnđãkhônglàmđược.

24.Hãytậndụngtốiđakinhnghiệmchứkhôngphảiđồvật.

33.Bìnhthườnglàkhôngtốt.

38.Cóbaloạingười:ngườitạoranềnvănhóa,ngườimuanềnvănhóavàngườikhôngbiếtgìvềvănhóa.Hãynằmtrongkhoảnggiữaloạithứnhấtvàthứhai.

40.Tưduybaoquátchứkhôngtậptrung.

43.Kinhnghiệmlàphầnquantrọngnhấttrongcuộcsống.Việctraođổithôngtincũngnhưcácmốiquanhệgiữangườivớingườitạonêntoànbộcuộcsống.Khônggianvàmụcđíchcóthểlàmtăngnhưngcũngcóthểlàmgiảmkinhnghiệm.

50.Tạiđâyvàbâygiờlàtấtcảnhữnggìchúngtacó.

(NhữngtríchdẫntrênlàcủaKarimRashid,mộttrongnhữngnhàthiếtkếdanhtiếng,tàibavàcónhiềutácphẩmnhấtthếgiới.Xemthêmthôngtintạiwebsitewww.karimrashid.com).

Hãytrởthànhmột“thámtử”thiếtkế

Nhữngngườiđammêbấtđộngsảnvànhữngngườihaytòmòthườngcómộtsởthích:đếnthămnhữngcănnhàđểcửangỏ.Hãytheochânhọvàdànhmộtngàychủnhậtđixemnhàcủanhữngngườikhác.Xemcáctrangquảngcáonhàđấtđểtìmnhữngcănhộcóthểmanglạichochúngtasựphatrộnkháclạgiữacácýtưởngvàcảmnhậnvềthiếtkế.Hãyđithămmộtvàicănnhàvàtìmxuhướngthiếtkế,điểmchunggiữacácxuhướngcũngnhưnétđộcđáo,cáitôikhácbiệt,khiếuthẩmmỹcủachủnhâncáccănnhà.HãyđọcmộttrangsáchcủaSarahSusanka,tácgiảcủacuốnTheNotSoBigHouse(Ngôinhàkhônglớnlắm)và“tìmxemnhữnggìsẽtạonênkhônggiankhiếnbạncảmthấythoảimái.Hãycốgắngxácđịnhxemnóhấpdẫnbạnvềkhíacạnhtìnhcảmhaythểchất.Vàhãythửgiảithíchvìsaolạinhưvậy”.

Hoặccóthểbiếnnóthànhcuộcđichơicủanhómbằngcáchrủthêmmộtvàingườibạn,rồitiếnđếnnhữngcănnhàkhácnhau.Cuốingày,hãytụtậpnhaulạivàcùngsosánhnhữnggìmàmỗingườiđãghichépđược.Vànhớtìmranhữngưuđiểmcủangườitrangtríđượcthểhiệntrongchuyếnthămcáccănnhàlâncậnnày.Điềuđósẽmanglạichobạncảmnhậnvềsựđadạngtrongthiếtkếchỉtrongmộtvàigiờđồnghồ.

Tòmòcũnggiúpbạnrấtnhiềutrongcôngviệc.Nếubạnđithămnơilàmviệccủamộtaiđóthìhãyđưamắtnhìnquanhnơiđó.Cáchtrangtrívàbàybiệncănphòngmanglạichobạncảmgiácgì?Liệubạncólàmviệchiệuquảvàcảmthấyvuivẻtrongkhungcảnhđó?Cáchbàitrí,ánhsángvàđồđạctrongphònglàmtănghayngăncảncáchthứcconngườigiaotiếpvớinhautrongcôngviệcnhưthếnào?Bạnsẽhọctheonhữngyếutốthiếtkếnàotrongđóđểđưavàonơilàmviệccủamình?

Hãythamgia“Cáchmạngcôngnghiệplầnthứba”

Nếutấtcảchúngtađềulànhàthiếtkếthìcòncáchnàotốthơnđểbắtđầubằngviệctựmìnhthiếtkếmộtcáigìđó?GeatanoPesce,nhàthiếtkếngườiÝ,chohay:“Trongtươnglai,kháchhàngsẽchỉmuốnmuanhữngsảnphẩmđờiđầu.CáimàtôigọilàCáchmạngcôngnghiệplầnthứbasẽmanglạichomọingườicơhộicónhữngsảnphẩmduynhất.”BạncóthểthửtiếnhànhcuộccáchmạngnàybằngcáchtựthiếtkếmộtđôigiàyNikechochínhmình–vớimàusắc,kiểudángvàhìnhảnhphùhợpvớibạn(xemthêmthôngtintạiwww.nikeid.nike.com).BạncóthểlàmvậyvớisảnphẩmgiàytrượtcủaVans(xemthêmthôngtintạiwww.vans.com).Vàđểthểhiệntốiđacátính,bạncóthểdùngchữviếttaycủamìnhđểtạoramộtfontchữmớichỉcủariêngbạnmàthôi.(Xemthêmthôngtintạiwww.fontifier.com).NhàthiếtkếDavidSmallnóivớitôi:“Cácsảnphẩmtiêudùngđượcsảnxuấtngàymộtnhiềutheophongcáchriêngcủatừngkháchhàngsẽcótácđộngmạnhmẽlêncáchnhìnnhậnvềthiếtkếcủanhữngngườibìnhthường.”

Thămcácbảotàngvềnghệthuậtthiếtkế

Đồmỹnghệluôncóchỗtrongbấtkỳbảotàngnào.Nhưng,nghệthuậtứngdụng–nghệthuậtthiếtkếlạiluônbịvứtvàonhữngtủtàiliệuọpẹp,cũnáthaydướitầnghầmcủanhữngngườilàmcôngviệcthiếtkế.Maythay,điềuđóđangdầnthayđổi.Nhiềuthànhphốlớnngàynayđãchoxâydựngcácbảotàngtrưngbàyhiệnvậtthuộcvềthiếtkếcôngnghiệp,đồhọa,nộithấtvàkiếntrúc.Nhữngbảotàngvớirấtnhiềuhiệnvậtvàlờichúthíchnhưvậylàmộtcáchthứctuyệtvờiđểpháttriểnnănglựcthiếtkếcủabạn.Dướiđâylàmườibảotàngthúvịnhất:

Cooper-Hewitt,BảotàngThiếtkếQuốcgia(NewYork)–BộsưutậpcácsảnphẩmthiếtkếđươngđạiđộcđáocủaCooper-Hewittlàmộttrongnhữngbộsưutậplớnnhấtthếgiớibaogồmmọithứ,từbảnvẽcủaMichelangelotớilọmuốicủaEvaZeisel–nhàthiếtkếcôngnghiệpngườiHungary,nổitiếngvớinhữngsảnphẩmgốm.Hiệnvậtnơiđâyrấttuyệtvời,đặcbiệtlànhữnghiệnvậttạilễtrưngbàybanămmộtlầncácsảnphẩmthiếtkếtrênphạmvitoànnướcMỹdoCooper-Hewittđứngratổchức.(Xemthêmthôngtintạiwww.ndm.si.edu).

DesignExchange,BảotàngGiaodịchThiếtkế(Toronto)–BảotàngvàtrungtâmnghiêncứunàycótênnhưvậyvìtòanhàtrưngbàyhiệnvậthiệnnaychínhlàsàngiaodịchchứngkhoánđầutiênởToronto.Bảotàngcóhaidịchvụ:giớithiệunhữnghiệnvậtđẹpnhấtcủanghệthuậtthiếtkếCanadavàgiớithiệuchokháchthamquanvềsựđadạngtrongthiếtkếcủathếgiới.(Xemthêmthôngtintạiwww.dx.org).

BảotàngThiếtkế(London)–ĐâylàsảnphẩmtrítuệcủaTerenceConran.Bảotànggồmhaitầng,trưngbàycácsảnphẩmthiếtkếcủathếkỷXXvàXXI.Cửahàngquàtặngvànhữnghoạtđộngdànhchotrẻemcủabảotàngthuộcloạibậcnhất.BảotàngtọalạcgầnngayThápLondon.VịtrínàycủabảotàngđãgiớithiệuchotôimộtphầnLondonmàtôichưabaogiờkhámphá.(Xemthêmthôngtintạiwww.designmuseum.org).

NhàcủagiađìnhEames(LosAngeles)–HaivợchồngCharlesvàRayEamescólẽlànhữngngườithiếtkếvậtdụnggiađìnhnổitiếngnhấtthếkỷXX.Tòanhàhọxâydựng,hiệnnayđượcdùnglàmnơitrưngbàycácsảnphẩm,làmộtphầntrongnghiêncứuhaivợchồngvàlànơihaingườiđãsốngphầnlớncuộcđời.Bạnchỉcóthểđếnthămtòanhànàykhiđãhẹntrướcvớinhữngngườiphụtrách.Vànóđượcmởcửađểđóndukháchđếnxemmộthoặchailầnmỗinăm.(Xemthêmthôngtintạiwww.eamesoffice.org/visit_house.html).

TrungtâmnghiêncứuThiếtkếvàInấncủaHerbertLubalin(NewYork)–ChuyếnthamquankhulàngphíađôngyênbìnhcủathànhphốNewYorksẽkhiếnbạnkhôngbaogiờnhìnnhậnnghệthuậtthiếtkếtheoquanniệmcũ.Trungtâmnàyđượcdùngđểlưugiữvàbảotồnnhữngtácphẩmthiếtkếđồhọanềntảngcủathiếtkếhiệnđại.NócònlànơinghiêncứucủacáchọcsinhvàgiáoviênthuộcHiệphộiCooper.Thỉnhthoảng,trungtâmcócáccuộctriểnlãmchođôngđảocôngchúngđếnxem,nhưngbạnnênhẹntrướcđểđượcngắmnhìnnhữnghiệnvậtđẹp.(Xemthêmthôngtintạiwww.cooper.edu/art/lubalin).

BảotàngNghệthuật,KiếntrúchiệnđạivàKhoaThiếtkế(NewYork)–Dĩnhiên,đâylàmộttrongnhữngbảotàngnghệthuậttuyệtvờinhấtthếgiới.ĐâycũnglàmộttrongnhữngbảotàngđầutiênởMỹtrưngbàycáchiệnvậtvềnghệthuậtthiếtkếvàkiếntrúc.Bộsưutậphiệnnaycủabảotàngbaogồmmọilĩnhvực,từxethểthao,vậtdụnggiađìnhđếnápphíchquảngcáo.Đâylànơimàbạncầnphảighéthămtrongkhóahọcvềthiếtkếcủamình.(Xemthêmthôngtintạiwww.moma.org/collection/depts/arch_design/).

BảotàngXâydựngQuốcgia(Washington)–ĐâylàmộttrongnhữngbảotàngđẹpnhấtcủaThủđôWashington,xứngđángđểtớithămdùchỉđơngiảnlàbướcvàođạisảnhcủabảotàngvàngướclêntrầnnhàtrongnămphút.Nhưngnếudànhnhiềuthờigianhơn,bạnsẽđượcchiêmngưỡngnhữngkhutrưngbàytuyệtvờivềkiếntrúcvàthiếtkếđôthị,thườngcókhuynhhướngphụcvụcộngđồng.Cácchươngtrìnhdànhchotrẻemcủabảotàngcũngrấttuyệt.(Xemthêmthôngtintạiwww.nbm.org).

BảotàngVictoria&Albert(London)–BảotàngquốcgiavềnghệthuậtvàthiếtkếcủaAnhđượcxâydựngtheokiểuhangđộngnàytrưngbàycáchiệnvậtđộcđáocótừcáchđây2.000năm–từchiếcbìnhhoaAiCậpthếkỷXđếncácđồđựngcủaEamesthếkỷXX.Nhữnghoạtđộngthúvịdànhchotrẻemcũngđượctổchứctạiđây.(Xemthêmthôngtintạiwww.vam.ac.uk).

BảotàngThiếtkếVitra(WeilamRhein,Đức)–NằmtrongtòanhàdoFrankGehrythiếtkế,bảotàngnàythườngxuyêntổchứccáccuộctriểnlãmnhữngthiếtkếđẹpnhấtthuộclĩnhvựccôngnghiệptạichâuÂu.(Xemthêmthôngtintạiwww.design-museum.de).

BảotàngWilliamF.EisnervềQuảngcáovàThiếtkế(Milwaukee,Wisconsin)–BảotàngđươngđạinàylàmộtbộphậncủaViệnNghệthuậtvàThiếtkếMilwaukee.Phầnlớnhiệnvậttạibảotàngnàythuộclĩnhvựcthiếtkếinấnvàbạncũngcóthểtìmthấynhiềuthiếtkếcôngnghiệpthúvịtạiđây.(Xemthêmthôngtintạiwww.eisnermuseum.org).

Bốnnguyêntắctrongthiếtkếđồhọa

RobinWilliamslàmộttrongnhữngtácgiảchuyênviếtvềlĩnhvựcthiếtkếxuấtsắcnhấthiệnnay.Cuốnsáchcủabà,TheNon-Designer’sDesignBook:DesignandTypographicPrinciplesfortheVisualNovice(Sáchhướngdẫnthiếtkếchongườikhôngchuyên:Nguyêntắcthiếtkếvànghệthuậtinấnchonhữngngườimớivàonghề),đượcnhiềungườicoilàcuốnsáchquývìtrongđótácgiảđãnêuđượcbốnnguyêntắcđểcósảnphẩmđượcthiếtkếđồhọahiệuquả:

1.Sựtươngphản(C–Contrast).“Nếucácyếutốnhưmàusắc,kiểudáng,kíchcỡ,độdàycủađườngnét,hìnhkhối,khônggian…làkhônggiốngnhau,thìhãylàmchochúngtrởnênthậtsựkhácbiệt.”

2.Sựlặplại(R–Repetition).Việclặplạinhữngyếutốtrựcquan“sẽgiúptăngcườngkếtcấuvàcủngcốtínhthốngnhấtcủacácphần”trongmộtcuốnsáchquảngcáo,bảntinnộibộhaytiêuđềthư.

3.Sựliênkết(A–Alignment).“Khôngmộtyếutốnàođượcđặttùytiệntrêntranggiấy.Mọiyếutốphảicómốiliênhệtrựcquanvớinhautrêngiấytờ.”

4.Sựtươngđồng(P–Proximity).“Nhữngmụccóliênquanvớinhaunênđượcxếpvàocùngmộtnhóm.”

HãyđọccuốnsáchcủaWilliamsđểtìmcácvídụminhhọa.NếubạnchúýđếnbốnchữcáiC,R,AvàP,bạnsẽtránhđượcviệcinranhữngtàiliệukhôngđẹpmắt.(Xemthêmthôngtintạiwww.ratz.com).

Hãyđặtnólênbàn

Tìmmộtvậtchiếmmộtvịtríquantrọngtrongtráitimbạn–chẳnghạnnhưmộtchiếcáosơmicũbạnmặcthờihọcsinh,mộtcáivítiềnbạncóthểthoảimáinhétvàotúiquầnsau,mộtcáithìabạnưathích,mộtchiếcđồnghồmớivàđẹp.Hãyđặtnólênbànhoặcgiữnótrongtay.Sauđóđặtracáccâuhỏisau:

1.Khibạnnhìnhaysửdụngđồvậtnày,nólàmbạnnghĩđếncáigì?Nhữngđiềubạnđãtrảiquatrongquákhứ?Bạnsửdụngnóbằngkỹnăngnào?Ngườitạoranó?Sẽcómộtvàikỷniệmhaycảmgiácthúvịmàbạncóthểpháthiệnra.

2.Đồvậtnàytácđộngđếnmỗigiácquancủabạnnhưthếnào?Sẽcómộtloạtnhữngchitiếthaykhíacạnhvềthiếtkếkíchthíchlênnămgiácquancủabạn.

3.Hãynghĩxembạnđãliênkếtnhữnggìgiácquancủabạnmanglạivớicáchmàbạncảmnhậnvàsuynghĩvềnónhưthếnào.Bạncóthểthấyđượcmốiliênhệmàbạnvừathựchiệnkhông?

Hãythửbàitậpnàyvớicácđồvậtkhác,cóthểlàvậtkhôngcógìgắnbóđặcbiệtvớibạn.Vớibạn,điềukhácbiệtởnhữngđồvậtnàylàgì?Tạisaochúnglạikhônggợilêntrongbạnmộttìnhcảmnàođó?

Pháttriểnkhảnănglựachọncóýthứcnhữngthiếtkếgắnliềnvớitìnhcảmcủachúngtasẽgiúpmangđếnchocuộcsốngnhữngđồvậtcóýnghĩa,khiếnchúngtahàilòngvàcònhơnthếnữa.

TrênđâylàýkiếncủaDanBuchner,GiámđốcThiếtkếcôngnghiệpcủaContinuum.(Xemthêmthôngtintạiwebsitewww.dcontinuum.com).

Hãylựachọnkỹlưỡng

Hãychọnnhữngđồvậtcóthểsửdụnglâudàivàbạnsẽcảmthấythoảimáikhidùngchúng.Nhữngbộquầnáocổđiểnkhôngbaogiờlạcmốt.Đồđạcnộithấtcànglúccàngđẹphơntheothờigiansửdụng.Hãychọnnhữngđồvậtvìchúngkhiếnchobạncảmthấyvuithích,chứkhôngvìchúnggâyấntượngvớinhữngngườikhác.Vàđừngbaogiờđặtđồvậtlênvịtríquantrọnghơngiađình,bạnbèvàtìnhcảmcủachínhbạn.

TrênđâylàýkiếncủaMarneyMorris,ngườisánglập,ChủtịchHộiđồngquảntrịcủaAnimatrixvàlàgiảngviênmônthiếtkếtươngtáctạiĐạihọcStanford.(Xemthêmthôngtintạiwebsitewww.animatrix.com).

5.KỂCHUYỆNBâygiờchúngtasẽcómộtvàicâuhỏinhanh.

QuaytrởlạiChương2,khinóivềbanguyênnhânđưachúngtavàoThờiđạiNhậnthức,tôicóđưaramộtvàiluậnchứngđểchứngminhquanđiểmcủamình.Hãyxembạncóthểnhớđượcbaonhiêuvớihaicâuhỏisau:

Câuhỏi1.TrongphầnvềchâuÁ,chúngtabiếtrằngmộtlượnglớncôngviệcvănphòngđangđượcchuyểnđếnnhữngnướcnhưẤnĐộ,TrungQuốcvàPhilippin.Theonhưnghiêncứumàtôiđãtríchdẫn,cóbaonhiêuđô-latrongtiềnlươngcủangườiMỹđượcdựđoánsẽchuyểnđếnnhữngnơicógiánhâncôngthấptrong10nămtới?

Câuhỏi2.TrongphầnTựđộnghóa,chúngtabiếtrằngnhữngphầnmềmthôngminhđanglàmbiếnđổicơcấunghềnghiệphoặclàmbiếnmấtnhiềucôngviệccủacáccôngnhântrithứcởphươngTây.VậyaisẽlàJohnHenrycủaThờiđạiNhậnthức?

Nếukhôngcómộttrínhớhìnhảnhtốthoặcmốiquantâmđặcbiệtvớinhữngđồngđô-lađangbiếnmấttrênnướcMỹ,cóthểbạnsẽkhôngtrảlờiđượccâuhỏi1vàtrảlờiđượccâuhỏi2.Tạisaovậy?Trongcâuthứnhất,tôimuốncácbạnnhớlạimộtthôngtincònvớicâuthứhaitôimuốncácbạnnhớlạimộtcâuchuyện.

ViệcchúngtagặpkhókhănkhilụclạithôngtintáchbiệtvàkhádễdàngkhinhớlạicâuchuyệnbuồncủaGarryKasparovkhôngphảilànhữngdấuhiệucủakémthôngminhhaycănbệnhmấttrínhớAlzheimer.Chỉđơngiảnlàchúngchotathấycáchthứcghinhớcủabộnão.Nhữngcâuchuyệnthườngdễnhớhơnvìđólànhữngcáchthứcchúngtaghinhớsựvật,hiệntượngtrongnhiềutrườnghợp.MarkTurner,nhàkhoahọcnhậnthức,viếttrongcuốnTheLiteraryMind(Tưduynguyênbản):“Chuyệnkểmangtínhtưởngtượnglànhữngcôngcụtưduycănbản.Khảnănglậpluậnphụthuộcvàođiềunày.Đólàphươngtiệnchínhđểchúngtanhìnvàotươnglai,làphươngtiệnsuyđoán,lậpkếhoạchvàgiảithích…Hầuhếtnhữngtrảinghiệm,kiếnthứcvàsuynghĩcủachúngtađượctổchứcdướidạngcâuchuyện.”

Kểchuyệnlàmộtphầntrongnhữngtrảinghiệmcủaconngười,cũnggiốngnhưthiếtkế.Hãynghĩvềanhchàngngườitiềnsửmàtôiđãđềcậptrongchươngtrước.Anhtamàiđáđểtạonênnhữngchiếcrìuvàtrởthànhmộtnhàthiếtkế.Khichiềuxuống,họtrởvềnhà,ngồixungquanhđốnglửavàkểchonhaunghecâuchuyệnvềnhữngconhổvớihàmrăngnhọnhoắtđãtrốnthoáthoặcvềviệcsửasanglạihangđộngcủagiađình.Bộnãocủahọ,cũnggiốngnhưcủachúngtangàynay,cóphần“ngữphápkểchuyện”giúphọhiểuđượcthếgiớikhôngphảilàhệthốngnhậnđịnhlogicmàlàtậphợpkinhnghiệm.Ngườitiềnsửtựlýgiảibảnthânvàliênhệmìnhvớinhữngngườikhácthôngquanhữngcâuchuyện.

MặcdùcâuchuyệnđãchothấytầmquantrọngcủanótronglịchsửnhânloạicũngnhưvaitròtrungtâmtrongcáchtưduycủaconngườinhưngtrongThờiđạiThôngtin,câuchuyệnđôikhilạilànhữngnhậnđịnhkhôngchínhxác.Hollywood,Bollywoodvàcáctrungtâmgiảitríkháctônsùngcâuchuyện.Thếnhưngphầncònlạicủaxãhộixemcâuchuyệngiốngnhưngườiemkhôngđángtincậycủathôngtin.Câuchuyệndùngđểmuavui,cònthôngtingiúpmởmangtrítuệ.Câuchuyệncótínhhưcấu,thôngtinthìrõràng.Câuchuyệnđểchegiấu,thôngtinthìchânthực.Cóhaiđiềusailầmtrongquanđiểmnày.Thứnhất,câuhỏimàtôiđưachocácbạnởtrênđãchỉrađiềungượclại,cáchlàmviệcthậtsựcủabộnãochúngtalànhưthếnào.Thứhai,trongThờiđạiNhậnthức,làmgiảmtầmquantrọngcủacâuchuyệnsẽđẩybạnvàonhữngmốinguyhiểmchobảnthâncũngnhưtrongcôngviệc.

Trongquákhứ,tìmkiếmthôngtinluônlàmộtcôngviệckhókhăn.Sauđó,phầnlớndữliệu

vàthôngtinđượcchấtlênnhữnggiásáchbụibặmcủathưviện,sốcònlạithìnằmtrongnhữngcơsởdữliệumàviệnnghiêncứulànơiduynhấtcónguồnngânquỹđểtrangtrảivànhữngchuyêngiađượcđàotạochuyênsâumớitiếpcậnđược.Thếnhưngngàynay,thôngtincómặtkhắpnơi,hầunhưmiễnphívàchúnghiệndiệnchỉtrongnháymắt.NếumuốntìmhiểuthôngtinvềlượngtiềnlươngđượcchuyểnquachâuÁ,bạncóthểgõmộtvàichữvàotrangGooglevàsaumộtvàigiây,hãynhìnlênmànhìnhxemđiềugìxuấthiện.Điềucóvẻkhôngtưởngcáchđây15năm,giờđượccoilàhếtsứcbìnhthường:mộtđứatrẻ13tuổiởZaire,thànhthạotiếngAnh,đượckếtnốiInternet,giốngnhưngườithủthưchínhtạiĐạihọcCambridge,cóthểnhanhchóngvàdễdàngtìmkiếmthôngtinvềnhiệtđộhiệnthờiởBrussels,giáđóngcửacủacổphiếuIBMhaytêncủavịbộtrưởngtàichínhthứhaicủaôngChurchill.Điềunàythậtđángmừng.Nhưngnólạigâyhậuquảtolớnđếncáchsốngvàlàmviệccủachúngta.Khithôngtincómặtởkhắpmọinơivàcóthểtruycậpbấtcứlúcnàothìnóbịgiảmgiátrị.Điềubắtđầucóýnghĩaquantrọnghơnchínhlàkhảnăngđặtthôngtinnàyvàotrongngữcảnhvàtruyềnđạtchúngvớinhữngtácđộngvềmặtcảmxúccủaconngười.

Đóchínhlàbảnchấtcủanănglựckểchuyện–ngữcảnhđượclàmphongphúhơnnhờcảmxúc.

Nănglựckểchuyệntồntạikhikhảnăngnhậnthứcvàcảmthụcóđiểmchungvớinhau.Kểchuyệnthểhiệnnhậnthứctốtvìnólàmchúngtahiểurõhơnmộtsựvậtbằngcáchđặtnótrongbốicảnhcủamộtsựvậtkhác.Chẳnghạn,câuchuyệncủaJohnHenrygiúpchúngtahiểurõhơnnhữnggìđangdiễnratronggiaiđoạnđầucủaThờiđạiCôngnghiệp.CâuchuyệncủaGarryKasparovsauđóđãliênhệtớimộtngữcảnhmới.NhờvậymàmộtýtưởngphứctạpđượctruyềntảiquakểchuyệnsẽdễnhớvàcóýnghĩahơnbàithuyếttrìnhchánngắttrênPowerPointvềtựđộnghóatrongcôngviệc.Nănglựckểchuyệnthểhiệnsựđồngcảmcaovìphầnlớncâuchuyệnluônchứađựngtìnhcảmcủangườiviếthoặcngườikể.JohnHenrybỏmạng.Kasparovbịhạbệ.Nóicáchkhác,theonhìnnhậncủaE.M.Foster,nếuthôngtinlà:“Hoànghậuchếtvànhàvuachết”thìcâuchuyệnsẽlà:“Hoànghậuquađờivàtráitimnhàvuatanvỡtrongđaukhổtộtcùng”.

TrongcuốnThingsThatMakeUsSmart(Nhữngđiềugiúpchúngtatrởnênthôngminh),DonNormantổngkếtlạibảnchấtnhậnthứcvàcảmthụcủanănglựckểchuyệnnhưsau:

Câuchuyệncókhảnăngnắmbắtkhéoléovàchínhxácnhữngnhântốmàquátrìnhraquyếtđịnhtheolốichínhthốngkhôngchúýtới.Lậpluậnlogiccốgắngtổngquáthóa,táchquátrìnhraquyếtđịnhkhỏihoàncảnhcụthể,khôngchonóbịảnhhưởngbởicáctìnhcảmchủquan…Câuchuyệnlànhữngsựkiệnnhậnthứcquantrọngvìnógóigọnmộtcáchcôđọngcảthôngtin,kiếnthức,bốicảnhvàtìnhcảm.

Khảnăngbaoquát,thiếtlậpbốicảnhvàkhơidậycảmxúcđãtrởnênquantrọnghơntrongThờiđạiNhậnthức.Khiquánhiềucôngviệcbàngiấyquenthuộccóthểđượctómlượcthànhcácquytắc,luậtlệvàđượcchuyểnchonhữngmáytínhtốcđộcao,nhữngnhàtưduythiênvềbáncầunãotráithựchiệnthìkhảnăngngàycàngkhóđạtđếntrongkểchuyệntrởnêncógiátrịhơn.Tươngtự,càngnhiềungườicócuộcsốngvậtchấtdưthừa,chúngtacàngcócơhộitheođuổicuộcsốngýnghĩa.Vànhữngcâuchuyện–chuyệnkểvềchúngta,chochúngta–làphươngtiệnchúngtasửdụngtrongcuộchànhtrìnhđó.Trongphầntiếptheocủachươngnày,tôisẽtậptrungvàophântíchtạisaokhảnăngnhậnthứcvàcảmthụkếthợpcácsựkiệnthànhmộtcâuchuyệnhấpdẫnlạitrởthànhnănglựccầnthiếttronghoạtđộngkinhdoanh,ytếvàcuộcsốngcánhân.

Nhưngtrướctiên,tôimuốnkểcácbạnnghemộtcâuchuyện.

Ngàyxửangàyxưa,ởmộtvùngđấtxaxôi,hẻolánhnọ,cómộtngườianhhùnggiàucó,hạnhphúcvàđượcmọingườikínhtrọng.Mộtngàynọ,cóbangườikháchghéthăm.Họbắtđầuvạchranhữngtộilỗicủangườianhhùngđóvàtuyênbốanhkhôngđủtưcáchđểsống

trêncõiđờinày.Ngườihùngkhángcựnhưngvôích.Anhbịtốngkhỏimảnhđấtcủamìnhvàbịđẩysangmộtthếgiớimới.Ởđó,anhsốngmộtcuộcđờiphiêubạtvàđơnđộc.Song,nhờsựgiúpđỡcủamộtvàingườigặptrongchuyếnlưuđày,anhđãthayđổibảnthânvàthềsẽtìmđườngquaylại.Cuốicùng,anhcũngtrởvềvàđượcchàođón,mặcdùanhkhócóthểnhậnranhưnganhvẫnhiểurằngđólàmảnhđấtquêhương.

Câuchuyệnnàycóquenvớibạnkhông?Hẳnlàcó.Nólàbiếnthểcủacâuchuyệnvề“hànhtrìnhcủangườianhhùng”doJosephCampbellviết.TrongcuốnTheHerowithaThousandFaces(Ngườianhhùngmuônmặt)xuấtbảnnăm1949,Campbellquảquyếtrằngtấtcảnhữngcâuchuyệnthầnthoạitrênthếgiớicóchungmộtcôngthứcvànhữngchitiếtcơbản.Chẳngcócâuchuyệnnàomới,chỉlàmộtcâuchuyệncũđượckểđikểlạinhiềulần.Vàcâuchuyệnmangtínhbaoquátchung,khuônmẫuchotấtcảcáccâuchuyệnthầnthoạitừgiaiđoạnđầucủalịchsửloàingườiđếnnay,đólàcâuchuyện“hànhtrìnhcủangườianhhùng”.Câuchuyệnnàyđượcchialàmbaphầnchính:Rờiquêhương,LưulạcvàTrởvề.Ngườianhhùngnghethấylờimờigọi,banđầuanhkhôngđáplạinhưngrồianhcũngbướcđếnngưỡngcửangăncáchhaithếgiớivàbướcvàothếgiớimới.TrongphầnLưulạc,ngườianhhùngđốimặtvớinhiềukhókhănkhắcnghiệtvàlâmvàobướcđườngcùng.Nhưngtrênhànhtrìnhấy,vớisựgiúpđỡcủabậcthầyphépthuật,anhđượctraomộtnănglựcsiêuphàmvàbiếnđổithànhmộtconngườimới.Sauđó,ngườihùngtrởvềquêhương,trởthànhngườiđứngđầucủahaithếgiới,hứasẽđưacảhaithếgiớicùngpháttriển.KiểucấutrúctruyệnnhưtrênđãlàmnềntảngchothầnthoạiOdysseycủaHomer,CâuchuyệncủanhàPhật,truyềnthuyếtvềvuaAthur,câuchuyệncủaSacagawea,HuckleberryFinn,Chiếntranhgiữacácvìsao,MatrậnvàtheolờicủaCampbell,mọicâuchuyệnthầnthoạikhácđềutheomôtípnày.

Nhưngcómộtđiềuvề“hànhtrìnhcủangườianhhùng”màcólẽbạnkhôngnhậnravàbảnthântôicũngvậy,chođếngầnđây.Câuchuyệnchínhlànềntảngcủacuốnsáchnày.Cuốnsáchđượcbắtđầuvớinhữngcôngnhântrithức,nhữngngườinắmvữnglốitưduythiênvềbáncầunãotrái.Họphảiđốimặtvớimộtcuộckhủnghoảngđòihỏisựthayđổi(nguyênnhânlàsựdưthừa,châuÁvàtựđộnghóa)vàbuộcphảiđáplạitiếnggọiđó(bằngphươngpháplàmviệcvàlốisốngmới).Banđầu,họphủnhận(phảnđốiviệcthuêngườinướcngoàilàmviệc,khôngchấpnhậnsựthayđổi).Nhưngcuốicùng,họvẫnbướcquangưỡngcửađểđếnvớithếgiớimới(ThờiđạiNhậnthức).Họđốidiệnvớinhiềuthửtháchvàkhókhăn(nắmvữngkiểutưduythiênvềbáncầunãophải).Nhưnghọđãkiêntrì,đạtđượcnhữngkhảnăngtrênvàtrởvềvớitưcáchlànhữngngườithíchnghiđượcởcảhaithếgiới(họđãcómộttưduyhoàntoànmới).

TôikhôngnóirằngcuốnMộttưduyhoàntoànmớinàymangdángdấpcủamộtcâuchuyệnthầnthoại.Thậtrakhócóthểnóinhưvậy.Thựctế,quanđiểmcủatôihoàntoànngượclại.Tôimuốnchỉrarằngcáccâuchuyệnnóichungvàcấutrúc“hànhtrìnhcủangườianhhùng”nóiriêng,ẩnchứaởkhắpmọinơi.Xuhướngnhìnnhậnvàgiảithíchthếgiớibằngnhữngcâuchuyệngiốngnhaucủaconngườiđãănsâuđếnmứcchúngtakhôngnhậnrađiềuđó,ngaycảkhiviếtrabằngchínhngòibútcủamình.SongtrongThờiđạiNhậnthức,chúngtaphảiđánhthứcnguồnsứcmạnhcủacâuchuyện.

Câuchuyệnkinhdoanh

RobertMcKeelàmộttrongnhữngnhânvậtcóảnhhưởngnhấtHollywood,nhưngbạnsẽkhôngbaogiờnhìnthấyôngtrêntruyềnhìnhhaytêncủaôngtrongdanhsáchnhữngngườithựchiệnởcuốichươngtrình.Mườilămnămqua,tạicáccuộchộithảokéodàibangàytổchứcởMỹvàchâuÂu,ôngđãdạychonhữngngườimongmuốnthànhcôngtronglĩnhvựcviếtkịchbảnphimcáchviếtnênnhữngcâuchuyệnkhôngaicóthểcưỡnglại.Cókhoảng40.000ngườiđãtrả600đô-lachoHộithảovềCâuchuyệncủaMcKee.Vàcáchọctròcủaôngđãgiànhđược26giảithưởngHànlâm.BấtcứaimuốnviếtmộtkịchbảnphimđềuphảibắtđầubằngviệcđọccuốnStory:Substance,Style,andThePrinciplesofScreen-writing(Câuchuyện:Cănbản,kếtcấu,thểloạivànhữngnguyêntắctrongviếtkịchbảnphim)củaMcKee.Trongnhữngnămgầnđây,ôngđãthuhútđượcmộtnhómngườichỉliênquanđếnlĩnhvựckinhdoanhđiện

ảnhkhimuavévàbỏngngôtạicácrạpchiếuphim.Họlànhữngchủtịchhộiđồngquảntrị,doanhnhânvàngườikinhdoanhtruyềnthống.

Tạisaonhữngngườinàylạicầnsựgiúpđỡcủaông?

Tôisẽđểchovịchuyêngianóngnảycủachúngtatrảlờicâuhỏitheocáchcủaông:“Mặcdùnhữngngườilàmkinhdoanhvẫncònnghingờvềnhữngcâuchuyện…thựctếlàsốliệuthốngkêđượcsửdụngđểlừadốivàtoànnhữnglờidốitrátrắngtrợn,trongkhicácbảnbáocáochithuchỉlànhữngđốnggiấylộn…Nếunhưgiớidoanhnhânhiểuđượcrằngbộnãocủaconngườimuốnđúckếtkinhnghiệmthôngquacâuchuyệntheolẽtựnhiênthìchìakhóađểhọthayđổitháiđộcủakháchhàngkhôngphảilàchốnglạikhuynhhướngtrênmàphảinắmbắtnó.”

Giớikinhdoanhđangnhậnrarằngcâuchuyệnđồngnghĩavớikhoảnlợinhuậnkếchxù.NhàkinhtếhọcDeirdreMcCloskeyvàArjoKlamertínhtoánrằngcôngviệcthuyếtphụccủahọ–baogồmquảngcáo,tưvấn,hộiý…chiếmkhoảng25%tổngsảnphẩmquốcnội(GDP)củaMỹ.Nếucâuchuyện,nhưmộtvàingườinhậnđịnh,làthànhphầnchiếmmộtnửanhữngnỗlựcthuyếtphụctrên,thìmỗinămnósẽmanglạikhoảng1.000tỷđô-lachonềnkinhtếMỹ.Dovậy,cáctổchứchiệnđangđưanhữngquytắcvềcâuchuyệnđượcMcKeevànhiềungườikháctánthànhthườngtheonhữngphươngphápkhônggiốngnhau.

Vídụrõràngnhấtlàmộtxuhướngmớinổicótên“Kểchuyệnvềcơquan”.Mụcđíchlàlàmchocáctổchứcýthứcđượcsựtồntạicủacáccâuchuyệntrongphạmvitổchức,sauđósửdụngchínhnhữngcâuchuyệnnàyđểtheođuổinhữngmụcđíchchung.MộttrongnhữngngườisánglậpraxuhướngnàylàSteveDenning,mộtngườiAustraliakhởiđầusựnghiệpcủamìnhbằngnghềluậtsưởSydney,sauđótrởthànhmộtnhàquảnlýcấptrungcủaNgânhàngThếgiới.Ôngnói:“Tôiđãtừnglàngườitưduythiênvềbáncầunãotrái.Cáctổchứclớnlạirấtthíchnhữngkiểungườinhưvậy.”

Rồimộtngày,khiNgânhàngThếgiớitiếnhànhcơcấulạinhânsự,ôngbịbuộcphảirờikhỏicôngviệcyêuthíchđểchuyểnđếnmộtchinhánhcủangânhàngtạiSiberia,mộtchinhánhđượcbiếtđếnvớicáitên“nơiquảnlýtrithức”–thuậtngữmànhữngngườitrongcơquandùngđểchỉcáchcôngtytổchứcnguồnthôngtinvàkinhnghiệmkhổnglồ.Denningtrởthànhtrưởngchinhánh.Banđầu,khimớivềđây,ôngmiễncưỡngchịuđựngsựthayđổi.(Nghecógiốngvớicâuchuyện“hànhtrìnhcủangườianhhùng”không?).KhicốtìmhiểuđiềuNgânhàngThếgiớibiếtlàgì–chínhlàtrithứcnàocầnđượcquảnlý–Denningnhậnramìnhhọcđượctừcáccâuchuyệnmọingườitraođổivớinhautạicácquántựphụcvụnhiềuhơnlàtừnhữngvănbảnvàbáocáochínhthứccủangânhàng.Ôngnhậnratrithứccủamộttổchứcnằmtrongcáccâuchuyệncủanó.Điềuđócónghĩalà:NếuthậtsựmuốntrởthànhvịgiámđốccaonhấttạiNgânhàng,ôngphảithoátrakhỏilốitiếpcậntheokiểutưduythiênvềbáncầunãotráicủamộtluậtsư-nhàquảntrịmàônghọcđượctrong20nămđầusựnghiệpcủamình.Dovậy,ôngđãbiếnNgânhàngThếgiớithànhnơilưutrữtrithứchàngđầubằngcáchđitiênphongtrongviệcsửdụngnhữngcâuchuyệnđểđúckếtvàtruyềnđạttrithức.Ôngnói:“Kểchuyệnkhôngthaythếlốitưduyphântíchmàbổtrợcholốitưduyấybằngcáchchophépchúngtatưởngtượngranhữngkhíacạnhmớivànhữngthếgiớimới…Nhữngphântíchtrừutượnggiờđãtrởnêndễhiểuhơnthôngqualăngkínhcủanhữngcâuchuyệnđượclựachọnkỹlưỡng.”Hiệnnay,Denningđangtruyềnbáthôngđiệp–vàkểnhữngcâuchuyện–củamìnhtớinhiềutổchứctrênthếgiới.

Denningkhôngphảilàngườiduynhấtbịlôicuốnbởinhữngtiềmnăngkinhdoanhtrongcáccâuchuyện.3Mgiảngdạychocácthànhviênlãnhđạocôngtynhữngbàihọcvềkểchuyện.NASAđãbắtđầusửdụngkỹnăngkểchuyệntrongsángkiếnquảnlýtrithứccủamình.Xeroxnhậnrarằngđộingũnhânviênsửachữacủahọhọccáchsửamáymócthôngquatraođổicáccâuchuyệnnhiềuhơnlàtừcácsáchhướngdẫn.Dođó,côngtynàyđãtậphợpcáccâuchuyệnvàomộtcơsởdữliệuvớitêngọilàEureka.TheođánhgiácủatạpchíFortune,cơsởdữliệu

nàytrịgiá100triệuđô-lađốivớiXerox.Hơnnữa,mộtsốhìnhthứckinhdoanhtáobạođãđượctiếnhànhđểgiúpnhữngcôngtyđanghoạtđộngtrênthịtrườngcóthểkhaitháccáccâuchuyệnnộibộ.StoryQuestlàmộtcôngtykiểunày,cótrụsởđặttạingoạiôChicago.Côngtygửingườiphỏngvấncủamìnhtớimộtcôngtybấtkỳ,ghiâmnhữngcâuchuyệncủanhânviêntrongcôngtyđórồiinrađĩaCDnhữngđoạnthuâmtrên.Côngcụnàynhằmlàmmọingườihiểurõhơnvềvănhóavàsứmệnhcủacôngty.ỞVươngquốcAnh,RichardOliver,contraicủaLaurenceOliver,cùngJoanPlowrightvàmộtcựugiámđốcnhàhátShakespearehiệnđangcốvấnchocáccôngtycáchthứcđưacâuchuyệnvàohoạtđộngkinhdoanhcủahọ.Olivergọikỹnăngmàmìnhsửdụnglà“kịchthầnthoại”.KháchhàngcủaôngđượcđọcvàdiễncácvởkịchcủaShakespearenhằmtìmranhữngbàihọclãnhđạovàđiềuhànhcôngty.Oliverchohay:“Nănglựclậpluậnlogicvàphântíchkhôngcònlànhữngnhântốđảmbảochothànhcôngtrongkinhdoanhnữa.”Nhữngdoanhnhânthànhđạtphảibiếtcáchkếthợpkhoahọcvềkếtoánvàtàichínhvớinghệthuậtkểchuyện.

GâycườichomộtgiámđốckinhdoanhvớiđiệubộcủaTitusAndronicuskhôngphảilàkhó.Nhưngcómộtthựctếlàchínhnhữngcơquanlớn,khôngthíchthayđổivàchậmtiếnbộ,lạiđangvậtlộnvới”câuchuyện”–mộttừmàbảnthânnócáchđâykhoảngmộtthậpkỷcóthểkhiếnmộtvịủyviênbanquảntrịbịmọingườicườinhạo.Vàđiềunàyliênquanđếnnănglựcbẩmsinhmàtôiđãnóitrướcđó.NhưAlanKay,ủyviênHộiđồngquảntrịcủaHewlett-Packard,đồngsánglậpviêncủaXeroxPARC,phátbiểu:“Nóichung,tấtcảchúngtađềuchỉlànhữngngườitiềnsử,sốngtronghangđộng,mangtheocặptàiliệu,ngồitrongvănphònglớnnhưngvẫnthèmkhátmộtconngườithôngtháikểchochúngtanghenhữngcâuchuyện.”

Câuchuyệncòncómộttácđộngquantrọngtớihoạtđộngkinhdoanh.Giốngnhưthiếtkế,câuchuyệnđangtrởthànhmộtphươngphápthenchốtđểcáccánhânvàdoanhnghiệplàmchosảnphẩm,dịchvụcủamìnhtrởnênkhácbiệttrênthịtrườngsôiđộnghiệnnay.Cáchtốtnhấtđểgiảithíchchohiệntượngtrênlàtôisẽkểchocácbạnmộtvàicâuchuyệntừkinhnghiệmthựctếcủamình.

Vídụthứnhấtchothấycâuchuyệntạonênsựkhácbiệtnằmtrongnhữngthùngthư.GiađìnhtôisốngởvùngtâybắccủaThủđôWashington,nơimộtgiađìnhcónhiềuthếhệcùngsinhsống.Nhữngngườimấychụcnămtrướcđãmuanhàvànuôidạyconcáitrongnhữngcănnhàgạchngănnắpgiờđâybắtđầuvềhưu.Trongkhiđó,cáccặpvợchồngtrẻcùngconcáimuốnchuyểnđếnsốngtạinhữngcănnhàđódotínhtiệnlợicủakhuvựcngoạiômàkhôngnhấtthiếtphảichungsốngdướimộtmáinhà.Vìsốlượngngườicầnmuanhàvượtxasốngườicầnbánnêngiánhàđấttănglênnhanhchóng.Vàđểthuyếtphụcnhữngngườisốnglâunămởđâydờiđi,nhữngngườikinhdoanhnhàđấtthườngxuyêngửibưuthiếptớitấtcảgiađìnhtrongvùng,mờimọcmọingườibánnhàvớimộtcáigiácaongấtngưởng.Mộtngàynọ,trongthùngthưnhàtôicómộttấmbưuthiếprấtkhácbiệtcủamộtđạilýnhàđất.Lúcđầu,tôiđãsuýtnémnóđi.Mộtmặtcủatấmbưuthiếplàhìnhảnhmộtcănnhàcáchnhàtôivàibướcchânmàhọvừabánđược.Nhưngởmặtkia,thayvìgiábánvàmộtvàilờitándươngdànhchongôinhà,cónhữngdòngnhưsau:

ÔngbàFlorenceSkretowiczđãmuacănnhàxinhđẹpnàyvàonăm1955.Họmuanóvớigiá20.000đô-latiềnmặtvàhọyêunhữngchitiếtđặcbiệtcủanónhưsànnhàbằnggỗsồichắcchắn,cửasổlớnvànhiềucáicócửakính,cửaravàobằnggỗsồi…MặtlòsưởiđượcxâydựngtheokiếntrúccổcủaAnhvàcómộtcáiaonhỏtrongvườn.Ởtuổi91,cụFlorenceđãchuyểnđếnKhuvườnBrighton,mộtnơidànhchonhữngngườivềhưuởFriendshipHeights.ChịemnhàgiađìnhFernadez,hàngxómvàbạnbècủagiađìnhnhờtôibánhộngôinhàquýgiánày.Tôithậtsựcảmthấyvinhdựkhiđượcgiaoviệcđó.CụFlorenceđãchophépchúngtôidọndẹpcănnhà,sơnsửalạibêntrongvàbênngoài,làmlạinềnnhàvàlauchùicửasổ.

BâygiờxinmờicácbạndànhramộtítphútđểchàođónScottDresservàChristieConstantine,nhữngcưdânmớiđến.Họrấtyêuthíchcănnhàvàcóýđịnhsốngởđâymãimãi.

Tấmbưuthiếpmàtôinhậnđượckhôngnóigìvềgiácủacănnhà.Banđầu,cảmtưởngđólàmộtthiếusót,nhưngđólạilàmộtngónđònkhéoléotrongnghệthuậtmarketingcủaThờiđạiNhậnthức.Giábáncủacănnhàcóthểtìmdễdàngtrênbáo,Internethaytrongcáccâuchuyệntángẫucủangườidânđịaphương.Hơnnữa,nhữngngôinhàtrongvùngtươngđốigiốngnhaunêngiácủanócũngkhôngdaođộngnhiều.Dovậy,mặcchonhữngcốgắngkhôngngừngnghỉcủanhữngngườikinhdoanhnhàđất,ngườitavẫnnghingờ:Liệuchỉmộttấmbưuthiếptrongđóghigiácaocóđủđểthuyếtphụcmộtngườicóýđịnhbánnhàkýhợpđồngvớingườikinhdoanhnhàđấtđó?Nhưngbánmộtcănnhàmàbạnđãsốnggầnnửathếkỷkhôngnhữnglàquyếtđịnhvềmặttàichínhmàcònlàvềmặttìnhcảm.Vàcònphươngphápnàotạosựkếtnốiđồngcảmcũngnhưđểphânbiệtngườikinhdoanhnhàđấtnàyvớinhữngđốithủkháctốthơnmộtcâuchuyện?

Hoặclấymộtvídụvềvaitròcủakểchuyệntrongthờiđạivậtchấtdưthừahiệnnay.Khiđó,tôiđangởmộtcửahàngmuathứcănchobữatốivàquyếtđịnhlấymộtvàichairượuvang.Sốrượucònlạitrongcửahàngngon,nhưnghơiít,khoảng50chaitấtcả.Vàtôinhanhchóngchúýđếnbachairượuvangđỏkhôngquáđắt.Giácủamỗichaigầnnhưnhau,9hoặc10đô-la,vàchấtlượngtrôngquacũngtươngtựnhau.Phảiquyếtđịnhthếnàođây?Tôingắmnhìncảbachai.Haitrongsốđócódánnhãnvớicáctínhtừdùngđểmiêutảrượungon.Nhưngtrênmáccủachaithứba,nhãnhiệu2BrothersBigTattooRedđãkểchotôinghemộtcâuchuyện:

ÝtưởngcholoạirượunàyđếntừhaianhemnhàBartholomaus,ErikvàAlex.HọmuốnbánmộtloạivanghảohạngdoAlexlàmvàcódánnhãndoErikthiếtkếkhôngquácầukỳđểtạoấntượngtốt.Mụcđíchcủahọlàđểtưởngnhớngườimẹquácốcủamìnhđãquađờivìcănbệnhungthư.AlexvàEriksẽtặng50xuvớimỗichaibánđượcchoBệnhviệnBắcVirginiavànhiềuquỹnghiêncứuungthưdướitênLiliana

S.Bartholomaus.Nhờcósựủnghộcủacácbạn,chúngtôiđãquyêngópkhoảng75.000đô-latừviệcbánnhữngchairượutronglầnramắtđầutiênvàhyvọngrằngchúngtôicònlàmđượcnhiềuhơnnữa.AlexvàErikcảmơnbạnđãmuamộtchaivangđỏBigTattoođểtưởngnhớđếnngườimẹcủahọ.

Cácbạnhãyđoánxemtôisẽmuachainào?

Câuchuyệnchữabệnh

Ytếhiệnđạiquảlàmộtphépthầnkỳ.Nhữngloạimáymóchữuhiệu,nhưMRI(máychụpcộnghưởngtừ)cóthểchụpảnhbộnãocủatôi,chophépchúngtanhìnthấycáchoạtđộngbêntrongcơthểmình.Cácphươngthuốcvàthiếtbịytếmớiđangcứusốngđượcrấtnhiềungườivàcảithiệntìnhhìnhsứckhỏecủanhiềungườihơnnữa.Tuynhiên,nhữngthànhtựuđángkinhngạctrênđãkhiếnchúngtaphảihysinhmộtkhíacạnhtưởngnhưtầmthườngnhưngkhôngkémphầnquantrọngtronghoạtđộngchămsócconngười.TheolờibácsĩJackCoulehan,làmviệctạibệnhviệncủaĐạihọcStonyBrook:“Hệthốngytếcóthểloạibỏhoàntoàncâuchuyệncánhân.Mộtđiềukhôngmaylàyhọcxemkểchuyệnlàmộtdạngthấpnhấtcủakhoahọc.”Cólẽbạncũngtừngtrảiquađiềunày.Bạnđangtrongphòngchờcủavịbácsĩ.Khibácsĩđivào,cóhaiviệcgầnnhưchắcchắnsẽxảyratiếptheo.Bạnsẽbắtđầukểmộtcâuchuyệnvàbácsĩsẽngắtlời.Haimươinămtrước,khicácnhànghiêncứughihìnhcáccuộctiếpxúcgiữabệnhnhânvàbácsĩtrongphòngkhám,họpháthiệnratrungbìnhcứsau21giây,bácsĩsẽngắtlờikểcủabệnhnhân.Mộtnhómnghiêncứukháccũngtiếnhànhnghiêncứutươngtựnhưnggầnđâyhơn,đãchothấycósựtiếnbộtronghànhđộngcủabácsĩ.Họđợichobệnhnhânnóitrungbìnhkhoảng23giâymớingắtlời.

Nhưngquanđiểmchămsócbệnhnhântheophươngpháphốithúcchỉnêuthôngtinnóitrêncólẽđangthayđổi,phầnlớnnhờhoạtđộngcủabácsĩRitaCharon,giáosưtạiTrườngYthuộcĐạihọcColumbia.Bàđangcốgắngbiếncâuchuyệnmàbệnhnhânkểtrởthànhtrungtâmcủaphươngphápchẩnđoánvàchữatrị.Khicònlàmộtbácsĩnộikhoatrẻthựctậptại

bệnhviện,Charonđãcómộtpháthiệngâysửngsốtchomọingười:phầnlớncôngviệcmàbàlàmvớivaitròbácsĩđềuxoayquanhnhữngcâuchuyện.Bệnhnhândiễngiảichobácsĩnghebệnhtìnhcủamìnhdướidạngtruyệnkể.Bácsĩnhắclạinhữngcâuchuyệnđótheocáchcủariênghọ.Cănbệnhhélộdướidạngtruyệnkể.Câuchuyệncómặtởmọinơi.Ởmọinơi–trừtrongchươngtrìnhhọctạicáctrườngyhaytrongnhậnthứccủasinhviênvàgiáoviên.Dovậy,CharonđãhọcnghiêncứusinhbằngtiếngAnhcùngvớibằngthạcsĩykhoacủamình,sauđó,bàbắtđầutiếnhànhcảicáchchươngtrìnhhọctạicáctrườngy.Bàđãphátđộngxuhướngsửdụngtruyệnkểtrongyhọc(liệuphápkểchuyện)vàonăm2001trêntờJournaloftheAmericanMedicalAssociation(TạpchícủaHiệphộiYkhoaMỹ).Trongđó,Charonkêugọicầnphảicómộtcáchtiếpcậntheotưduytổngthểđốivớihoạtđộngchămsócytế:

Chỉsửdụngcácloạithuốcđãđượcthẩmđịnhvềmặtkhoahọckhôngthểgiúpbệnhnhânchốngchọivớisựsuygiảmsứckhỏehaytìmthấyýnghĩacuộcsốngkhimắcbệnh.Cùngvớikhảnăngkhoahọc,bácsĩcầnphảicókhảnănglắngnghenhữngcâuchuyệnmàbệnhnhânkểchomình,nắmbắtđượcvàtôntrọngýnghĩacủachúng,từđóthayđổiđểtácđộngđiềuchỉnhhànhvicủangườibệnh.

Hiệnnay,tạiColumbia,tấtcảsinhviênykhoanămthứhai,ngoàicácgiờkhoahọcchínhkhóatrênlớp,đềuphảithamgiahộithảovềđiềutrịbằngphươngphápkểchuyện.Tạiđây,họhọccáchlắngnghecâuchuyệncủabệnhnhânmộtcáchđồngcảmhơnvà“đọc”nhữngcâuchuyệnđómộtcáchnhạybénhơn.Thayvìhỏimộtloạtnhữngcâuchẩnđoánđượclậptrìnhsẵnnhưchiếcmáytính,cácbácsĩtrẻnàyphảibiếtmởrộngcâuhỏicủamình.“Hãynóixembạnđauchỗnào?”giờtrởthành“Hãykểchotôinghevềcuộcsốngcủabạn.”Mụcđíchchínhlàđồngcảmvớingườibệnh.Cácnghiêncứuchothấysinhviênbịmàimònkhảnăngnàyquatừngnămhọctậptrongtrường.Kếtquảhọđạtđượckhihọccáchlắngnghechínhlàkhảnăngnhậnthứcvàcảmthụ.Nghiêncứucâuchuyệncủabệnhnhângiúpcácbácsĩtrẻcóthểtiếpcậnvàđánhgiáđiềukiệnhiệntạicủangườibệnhtrongbốicảnhcâuchuyệnvềcuộcđờihọ.Charonchorằngmộtbácsĩgiỏicầnphảicónănglựckểchuyện–“nănglựcmàconngườichúngtasửdụngđểhấpthu,diễngiảivàđáplạinhữngcâuchuyện”.

Điềutrịbằngphươngphápkểchuyệnnằmtrongmộtxuhướnglớnhơnnhằmđưacáchtiếpcậnthiênvềbáncầunãophảikếthợpvớilĩnhvựcvốnlàthànhtrìcủalốitưduythiênvềnãotrái.

Mườilămnămtrước,khoảng1/3sốtrườngycócáckhóahọcvềnhânvăn.Nhưngngàynayconsốnàyđãlà3/4.Bellevue,mộtbệnhviệncôngnổitiếngởthànhphốNewYork,đãpháthànhtậpsannộibộ–BellevueLiteraryReview,tạmdịchlàTậpsancácbàiviếtvănhọccủaBellevue.(CáctậpsanvềvănhọccũngđãxuấthiệntạicáctrườngykhoaởColumbia,ĐạihọcbangPennvàĐạihọcNewMexico).TổngbiêntậpcủatậpsantạiBellevue,bácsĩ,giảngviênDanielleOfriyêucầucáccấpdưới,mỗingườiviếtítnhấtmộtbàivềtiềnsửbệnhcủabệnhnhândướidạngmộtcâuchuyện–kểlạichuyệncủabệnhnhândướiquanđiểmcủangườibệnh,chứkhôngphảingườichữatrị.Ofrinói:“Điềunàykhôngkhácvớinhữnggìmàcácnhàvănchuyênviếttiểuthuyếtmuốnlàm.Theotôi,chúngtacóthểchọnranhữngngườibiếtđồngcảm,cóthiệnchívàđàotạochohọnhữngkỹnăngtốthơnđểkếtnối(giaocảm)vớibệnhnhâncủamình.”

Đươngnhiên,khảnăngkểchuyệnkhôngthểthaythếđượcnhữngkiếnthứcchuyênmôn.Mộtbácsĩcóthểlắngnghe,đồngcảmvớicâuchuyệncủabệnhnhânnhưnglạiquênkhôngđohuyếtápvàkênhầmthuốcthìkhôngthểlàmviệclâudài.NhưngphươngphápcủaCharonđãgiúpnhữngbácsĩtrẻkếthợphàihòagiữacôngviệcvàkhảnăngđồngcảm.(TôisẽnóichitiếthơntrongChương7).Vídụ,tấtcảsinhviêncủaCharonđềucóhaibiểuđồchomỗibệnhnhân.Trênmộtbiểuđồlàthôngtinđịnhlượngvàbiệtngữytếnhưnhữngtheodõithôngthườngtrongbệnhviện.Trênbiểuđồkia,nhưcáchCharongọi,“biểuđồsonghành”,sinhviênghilạinhữngcâuchuyệnvềngườibệnhvàdiễnbiếncảmxúccủachínhhọ.Dựavàonghiêncứuđầutiênkiểmtratínhhiệuquảcủaphươngphápnày,nhữngsinhviêncóghilại“biểuđồsong

hành”cómốiquanhệvớibệnhnhâncũngnhưkỹnăngtròchuyện,chuyênmôntốthơnnhữngsinhviênkhôngghilạibiểuđồdạngnày.Chỉdùngcâuchuyệnthìkhôngthểchữakhỏibệnhnhưngkhiđượckếthợpvớicôngnghệhiệnđại,nócókhảnăngđiềutrịkhôngthểphủnhận.Đâycólẽlàtươnglaicủangànhy:cácbácsĩvừacóthểtưduychínhxácvừacóthểthôngcảmvớingườibệnh,vừacóthểphântíchkếtquảxétnghiệmvừabiếttrântrọngnhữngcâuchuyệncủabệnhnhân-cácbácsĩvớitưduypháttriểntoàndiện.

Bảnthânchúngtachínhlànhữngcâuchuyện.Chúngtatổngkếtlạibaonămthángtrảinghiệm,suynghĩvàtìnhcảmtrongmộtvàicâuchuyệncôđọngđểtruyềnđạttớingườikhácvàchochínhmình.Điềunàyluônđúng.Nhữngcâuchuyệncánhânngàycàngtrởnênphổbiếnvàcầnthiếttrongthờiđạivậtchấtdưthừa,khinhiềungườitrongchúngtađượctựdohơnđểtìmhiểusâusắcvềbảnthânvàmụcđíchsốngcủamình.

Khôngđơnthuầnlàmộtphươngtiệnđểbánmộtngôinhàhaythậmchíđểnângcaokhảnăngthấuhiểubệnhnhâncủacácbácsĩ,kểchuyệntượngtrưngchomộtconđườngđếnvớisựhiểubiếtmàkhôngcầnđiquabáncầunãotrái.Chúngtacóthểnhậnthấysựkhaokhátthấuhiểubảnthâncủaconngườithôngquanhữngcâuchuyệnởrấtnhiềunơi–trongtràolưu“cắtdán”phổbiếnđángngạcnhiên,ởđóconngườighépnhữngchitiếttrongcuộcsốngthànhmộtcâuchuyệnđểkểchocảthếgiớicũngnhưchínhbảnthânbiếtmìnhlàai,sẽlàmgì;haytrongmộthoạtđộngngàycàngphổbiếnhơnlàđitìmphảhệ,đãcóhàngtriệungườitìmkiếmthôngtintrênmạngđểchắpnốihoànchỉnhlịchsửgiađình.

Nhữngcốgắngtrênchothấyniềmkhaokhátnhữngđiềumàcâuchuyệnmanglại–bốicảnhđượclàmphongphúhơnnhờcảmxúc,hiểubiếtsâuhơnvềcáchchúngtasốngvàlýdotạisaođiềuđólạiquantrọng.ThờiđạiNhậnthứccóthểnhắcnhởchúngtavềmộtđiềuluônđúngnhưnghiếmkhiđượcthựchiện,đólàchúngtaphảilắngnghecâuchuyệncủanhữngngườikhácvàmỗingườitựviếtnêncuộcsốngcủachínhmình.

DANHMỤC

ThiếtkếKểchuyệnHòahợpĐồngcảmGiảitrí

Tìmkiếmýnghĩa

Hãyviếtmộttruyệncựcngắn

Viếtbấtcứcáigìcũnglàmộtcôngviệckhó.Viếtmộttruyệnngắncònkhóhơn.Viếtđượcmộtcuốntiểuthuyết,mộtvởkịchhaymộtkịchbảnphimthìphảimấtnhiềunăm.Vậyhãythửviếtmộttruyệncựcngắn(mini-saga).Truyệncựcngắnchỉbaogồm50từ(tiếngAnh),khônghơn,khôngkém.Tuynhiên,cũnggiốngnhưcáccâuchuyệnkhác,nócóphầnmởđầu,phầnpháttriểnvàphầnkết.TờTelegraphcủaLondontừngtàitrợchomộtcuộcthiviếttruyệncựcngắnhàngnăm,vàkếtquảđãchothấysứcsángtạocủangườiviếtkhicóthểgóigọnmộtcâuchuyệntrongvòngchínhxác50từ.Hãythửviếttruyệnkiểunày.Bạnsẽkhôngdứtrađược!Dướiđâylàhaivídụtuyệtvờivềthểloạitruyệncựcngắn.

Mộtcuộcđời

Tácgiả:JaneRosenberg,Brighton,VươngquốcAnh

Joey,ngườithứbatrongnămanhem,rờigiađìnhnăm16tuổi,đikhắpđấtnước,dừngchânởNottingham,lậpgiađìnhvàcócon.Họlàmca,lũtrẻchơisuốt,cảngàykhônggặp.Anhmuốnrađinhưnganhbiếtvợanhmớiđếnđâyđượcmộtnăm,côấysẽkhônglàmvậy.

Mộtgiấcmơcóthật

Tácgiả:PatrickForsyth,Maldon,VươngquốcAnh

Ngủlạichỗbạn.Trongmơ,anhthấytêntrộmđộtnhậpvàolấyđimọithứ,rồilạicẩnthậnthaytừngđồvậtbằngmộtbảnsaoynhưthật.

“Nhưthậtvậy!”–sánghômsauanhkểvớibạn.

Hãihùngvàkhônghiểugìcả,họhỏi:”Nhưnganhlàaivậy?“

GianhậpStoryCorps

NằmgiữaNhàgaTrungtâmthànhphốNewYorklàmộtcănnhàgỗnhỏhìnhvuôngtrôngrấtlạ,đượcgọilàStoryBooth(Buồngkểchuyện).VànếubạnởNewYork,hãythửđếnđó.Chỉvới10đô-la,bạncóthểđặtchỗtrongđómộtgiờđồnghồvàghiâmlại–vớichấtlượngrấtcao,tươngđươngđàiphátthanh–cuộcphỏngvấnmộtaiđó(cóthểlàcụngoại90tuổicủabạn,chúTedkhờkhạohaymộtgãbíhiểmngoàiphố),ngườicócâuchuyệnmàbạnthiếtthamuốnnghevàghilại.ĐólàmộtphầncủaStoryCorps,mộttổchứcphilợinhuậnchuyênsảnxuấtnhữngchươngtrìnhphátthanh,mộtdựánrấtđặcbiệtđượcthựchiệntrênphạmvitoànnướcMỹ“nhằmhướngdẫnvàthôithúcngườiMỹghiâmlạicáccâuchuyệncủanhau”.NỗlựcnàylàsảnphẩmtinhthầncủamộtngườibạncủaMacArthur,DavidIsay,lấyýtưởngtừDựánGhilạilịchsửbằnglờinóithậpniên1930củaỦybanXúctiếnnghiêncứu.TấtcảcáccâuchuyệnđượclưuvàohồsơlưutrữStoryCorpscủaTrungtâmĐờisốngDângianthuộcThưviệnQuốchộiMỹđểcácthếhệsaucóthểtracứu.BạnkhôngnhấtthiếtphảiđếnNhàgaTrungtâmhayNewYorkđểthamgiachươngtrìnhvìtrangwebcủaStoryCorpscungcấpphầnmềmghiâmStoryKitsđểgiúpbạntựghiâmcâuchuyệncủamình.Nhữngngườitổchứcchươngtrìnhchohay:“StoryCorpstônvinhbảnsắcvàtínhnhânvăntrongcộngđồngchúngta.Nólưugiữvàxácđịnhnhữngcâuchuyệngắnkếtchúngtavớinhau.Chúngtôithấyquátrìnhhỏichuyệnmộtngườibạn,mộtngườihàngxómhaymộtthànhviêntronggiađìnhcónhữngtácđộngsâusắctớicảngườiđượchỏilẫnngườihỏi.Chúngtôithấymọingườiđềuthayđổi,tìnhbạntrởnênkhăngkhíthơn,giađìnhgắnbóhơnvàmọingườihiểunhauhơn.Lắngnghelàmộthànhđộngthểhiệnyêuthương.”(Xemthêmthôngtintạiwebsitewww.storycorps.net).

Hãysửdụngmáyghiâm

NếunhưStoryCorpsquáphứctạpđốivớibạn,hãythửmộtphươngphápđơngiảnhơn.Tìmmộtngườibạnhoặcmộtngườithân,yêucầungườiđóngồixuống,bậtmáyghiâmvàbắtđầuhỏinhữngcâuhỏivềcuộcsốngcủachínhngườiđó.Bạngặpngườiyêu/vợ/chồngmìnhnhưthếnào?Côngviệcđầutiêncủabạnlàgì?Lầnđầutiênbạnkhôngngủởnhàlàkhinào?Ailàngườithầytồitệnhấtbạntừnghọc?Ngàybạncảmthấyhạnhphúcnhấtlàngàynào?Ngàybuồnnhất?Điềugìlàmbạnsợnhất?Quyếtđịnhđúngđắnnhấtcủabạnlàgì?Bạnsẽcảmthấyngạcnhiênvớinhữngcâuchuyệnhọkểvàcảmthấyhồihộpkhinhờhọthuâmcâuchuyệncủachínhmìnhvànhữngngườikhác.

Ghéthămcáclễhộikểchuyện

Cómộtcáchrấthayđểghilạimộtlượnglớnnhữngcâuchuyệnvàgặpgỡnhữngngườikểchuyệntừkhắpnơitrênthếgiớilàghéthămcáclễhộikểchuyệnđangngàymộtphổbiến.Tronghaihoặcbangàydiễnralễhội,hàngtrămngười–cảchuyênnghiệplẫnkhôngchuyên–đứngtrênsânkhấuđểkểchuyện.Mộtvàingườithamgiacáccuộcthinàycóthểkểkhônghay,nhưngchắcchắnbạnsẽđượcnghemộtvàicâuchuyệnthúvị,thậmchímộtsốngườisẽkhiếnbạnsaymêkhinghehọkể.Sauđâylàbảylễhộikểchuyệnhaynhất:

LễhộiKểchuyệntoànnướcMỹ–ĐâylàchađẻcủatấtcảcáclễhộikểchuyệntrênnướcMỹ

vàcóhơnhàngchụcnghìnngườithamgiamỗinăm.

Địađiểm:Jonesborough,bangTennessee

Thờigian:Tháng10

Xemthêmthôngtintạiwww.storytellingcenter.com

LễhộiKểchuyệnQuốctếYukon–Lễhộinàyđãcótừ20nămnay,thuhútmọingườiđếntừ“thếgiớixungquanhđịacực”nhưđảoYukon,đảoGreenlandvàIceland.Nhữngngườithamgiasẽkểchuyệndướiánhnắngbấttậnđầuxuân.Mộtvàingườicònkểchuyệnbằngthứngônngữđịaphươngđangmaimộtdầnvớinỗlựcduytrìcácngônngữđó.

Địađiểm:Whitehorse,Yukon,Canada

Thờigian:Tháng6

Xemthêmthôngtintạiwww.storytelling.yk.net

LễhộiKểchuyệnvùngVịnh-LễhộinàyđượctổchứcngoàitrờivàocuốituầnvàlàmộttrongnhữnglễhộihaynhấtởphíatâynướcMỹ.

Địađiểm:ElSobrante,California

Thờigian:Tháng5

Xemthêmthôngtintạiwww.bayareastorytelling.org

LễhộiKểchuyệnKỹthuậtsố–Mộtbuổigặpgỡlýthúvớinhiềuhoạtnáoviênvàngườikểchuyệncósửdụngmáyvitínhvàthiếtbịkỹthuậtsốđểviếtnênnhữngcâuchuyệnlôicuốn(Xemphần“Thửnghiệmvớikểchuyệnbằngthiếtbịkỹthuậtsố”.LễhộinàydoDanaAtchley,ngườitiênphongtronglĩnhvựckểchuyệnbằngthiếtbịkỹthuậtsố,khởixướng.Ôngquađờitrướckhilễhộinàytrởnênphổbiến.

Địađiểm:Sedona,Arizona

Thờigian:Tháng7

Xemthêmthôngtintạiwww.dstory.com

LễhộiKểchuyệnQuốctếĐảoCapeClear-ĐượctổchứctạihònđảonằmxanhấtvềphíanamcủaIceland,lễhộinàythuhútmộtsốlượnglớnngườikểchuyệnvớinhiềuphongcáchkhácnhau,đếntừkhắpnơitrênthếgiới.ĐasốcáccâuchuyệnđượckểbằngtiếngAnh,chỉcómộtvàingườikểbằngtiếngIceland.

Địađiểm:ĐảoCapeClear,CộnghòaIreland

Thờigian:Tháng9

Xemthêmthôngtintạiwww.indigo.iel/~stories

Chialửa,HộithảoKểchuyệnNewEngland-LàmộttrongnhữnglễhộiquymôkhuvựclâuđờinhấtnướcMỹ.SựkiệnnàythuhútsựthamgiacủanhữngngườikểchuyệngiỏinhấttừcácvùngphíađôngnướcMỹ.

Địađiểm:Cambridge,Massachusetts

Thờigian:Tháng9

Xemthêmthôngtintạiwww.lanes.org/stf/sharing_the_fire.html

TìmđọccuốnOneStory(Mộtcâuchuyện)

Đọctruyệnngắnlàmộtcáchtốtđểrènluyệnnănglựckểchuyện,nhưnglàmthếnàođểcóthểtìmthấynhữngcâuchuyệnhaymàkhôngphảinghiềnngẫmhàngtátậpsanvănhọcmangtínhlýthuyết?Câutrảlời:HãyđểMaribethBatchavàHannahTintisànglọcchobạnbằngcuốnsáchmangtínhđộtphá-Mộtcâuchuyện,ấnphẩmnàycungcấpchobạnchínhxácđiềumàtêngọicủanóđãnêulên.Cứbatuầnmộtlầnhoặclâuhơnmộtchút,BatchvàTintilạigửiđếnchonhữngngườiđăngkýmộtcâuchuyện.Nóđượcintrônggiốngmộtcuốntậpsancókíchthướcnhỏ,cóthểbỏtúivàmangtheobênmình.Câuchuyệnmàhọgửiđếnthườngrấthay.Cómộtđiềuđơngiảnlà:Hãyđọchếttừngcâuchuyệnthayvìđọcnhiềutruyệnmộtlúc,nhưngkhôngđọcmộtlúccảbàibáodài1.000từhoặcđọchếtnhữngchuyệnnóivềKazakhstanvàấnphẩmkỷniệmvềPhánxétvănchươngtốinghĩacủatờNewYorker.TôiđãđăngkýnhậnMộtcâuchuyệnđượcmộtvàinămnayvàcoiđónhưmộtmónquá(màchỉmất21đô-lalệphímỗinăm).

Xemthêmthôngtintạiwww.one-story.com

Lấydòngđầutiênlàmýtưởngchocâuchuyện

HãygọitôilàIshmael.ĐókhôngphảilàtêncủatôinhưngdòngmởđầunổitiếngcủaHermanMelvilleđãchochúngtamộtvàigợiýđểtraudồikhảnăngkểchuyệncủamình.Hãybắtđầubằngcáchgạchchânmộtcâuvăntrongmộtcuốnsáchhaymộttạpchí.Sauđó,viếtmộtcâuchuyệnmởđầubằngcâuvănđó.Haybạncóthểtựnângcaokỹnăngkểchuyệnbằngcáchnhờngườikhácnhắcchocâuđầutiên,rồitừđósángtácramộtcâuchuyệncủachínhmình.Bạncũngcóthểđưaviệcnàyvàohoạtđộngcủanhóm.Yêucầutấtcảmọingườiviếtmộtcâumởđầulênmộtmẩugiấyrồichochúngvàomộtchiếcmũvàtrộnlên.Lầnlượt,từngngườirútramộtmẩugiấyvàkểmộtcâuchuyệnbắtđầubằngcâuđượcviếttrongđó.Trongmôitrườngkinhdoanh,hãyápdụngbàitậpnàyvàomộtsảnphẩm,dịchvụhaykinhnghiệmnàođótrongcôngtycủabạn.Làmcáchnàođểmộtcâumởđầungẫunhiêncóthểdẫntớimộtcâuchuyệnhay?Phươngpháptiếpcậnđặcbiệtdựatrêncâuchuyệnnhưthếnàycólẽsẽgiúpbạntìmđượcnhữngýtưởnglớnđangtrôinổiđâuđóxungquanhbáncầunãophải.

Dùngtranhảnhđểsángtác

Thayvìdùngtừngữ,hãychuyểnsangdùngnhữngbứcảnhđểtạocảmhứngchocâuchuyện.Chọnmộtbứcảnh(từbáo,tạpchí,thậmchítừmộthộpđựnggiàybụibặm)vànhanhchóngkểmộtcâuchuyệnvềnhữnggìđangxảyratrongbứcảnhđó.Hãynângcaomứcđộthửthách,khôngchỉmiêutảnhữnggìhiểnhiệnmàcònkểcâuchuyệnẩn–phầnkhôngcótrongảnhhoặckhôngrõràngngaytừbanđầu.Cáctácphẩmnghệthuậtvànhữngbứcảnhtrưngbàytrongcácbảotàng(haytrangwebcủabảotàng)cũnglàmộtnguồntưliệuphongphúdànhchobạn.

Thửnghiệmvớikểchuyệnbằngthiếtbịkỹthuậtsố

Kểchuyệnlànghệthuậtcổxưa,nhưnggiốngnhưtấtcảloạihìnhnghệthuậtkhác,nócóthểđượccảitiếnnhờphươngtiệnhiệnđại.Ngàynay,máyảnhkỹthuậtsố,nhữngchươngtrìnhchỉnhsửaâmthanhvàhìnhảnhrẻtiền,phầnmềmPhotoshopvàthiếtbịinđĩaCDchophépbấtkỳaicũngcóthểkểchuyệnvớisựkếthợpcủaâmthanhvàhìnhảnh.MộtđịađiểmlýtưởngđểhọckỹnăngmớinàylàtạiTrạihuấnluyệnKểchuyệntổchứctrongLễhộiKểchuyệnKỹthuậtsố.(Bảnthântôicũngđãtheohọcởđóvàthấyrằngsốtiền,thờigiantôibỏralàhoàntoànxứngđáng).Trungtâmkểchuyệndùngthiếtbịkỹthuậtsốcũngtổchứccáclớphọc

nhưvậyvàcóvôsốtưliệucơsở(xemthêmthôngtintạiwww.storycenter.org).Đểtìmkiếmnhữngphươngphápkhácsửdụngcôngnghệlàmtăngtínhhấpdẫncủacâuchuyện,hãyghéthămcáccộngđồngnhữngngườikểchuyệntrênInternetnhưtrangwebcủaFray(www.fray.com),DựánKểchuyệncủaThànhphố(www.citystories.com)vàTôiđãtừngtinnhưvậy(www.iusedtobelieve.com)–gồmrấtnhiềucâuchuyệnthúvịvềniềmtinthờithơấu.

Tựhỏi:“Nhữngngườinàylàai?”

Bạnđãbaogiờđứnggiữanơiđôngngười(sânbay,khumuasắm,rạpchiếuphim,sânvậnđộng),nhìnxungquanhvàtựhỏi“Tấtcảnhữngngườinàylàai?”Lầnsau,bạnđừngchỉhỏimàhãytrảlờicâuhỏiđó.Hãysángtạomộtcâuchuyệnvềhaingườitrongsốhọ.Họlàai?Têncủahọlàgì?Họlàđồngnghiệp,ngườiyêu,anhchịemhaykẻthù?Tạisaohọlạiởđây?Họđangchuẩnbịđiđâu?Nếunhưbạnđicùngbạnbèthìhãycùngchọnmộtvàingười,mỗingườisángtạomộtcâuchuyệncủariêngmìnhrồisosánhcáckếtquảvớinhau.Chitiếtnàobạnbỏquamàngườikháclạinhấnmạnh?Chitiếtnàobạntậptrungtrongkhingườikhácthậmchíkhôngnhậnthấy?Conngườithườnglýgiảicùngmộtsựkiệnvớinhiềucáchrấtkhácnhaudựatrênnhữngtrảinghiệmcuộcsốngcủamỗingười.Bàitậpnàycóthểgiúpbạnthửtạoranhữnggiảđịnh,tránhlặplạinhữngkhuônmẫusẵncó,pháttriểncâuchuyệncủabạntrongmốitươngtácvớigiađình,bạnbèvàđồngnghiệp.Nếunókhôngcótácdụngđếnmứcđóthìviệcnghĩramộtcâuchuyệncũngkhiếnthờigianđợixebuýttrởnênthúvịhơnđôichút.

Hãyđọcnhữngcuốnsáchsau

Cáchtốtnhấtđểnângcaonănglựckểchuyệnlàtìmđọcnhữngtácphẩmxuấtsắc,cụthểnhưNgụngônAesop,ThầnthoạiHyLạphaycáctácphẩmcủaBắcÂu,NamÁ,NhậtBản,thổdânchâuMỹ,KinhThánhvànhữngvởkịchcủaShakespeare.Nhưngnếubạnmuốncócáinhìnrộnghơnvềcâuchuyện,tôinghĩbạnnênđọc:

Story:Substance,Structure,Style,andthePrinciplesofScreen-writing(Câuchuyện:Bảnchất,cấutrúc,thểloạivànhữngnguyêntắcviếtkịchbảnphim)củaRobertMcKee:ChodùbạnkhôngcóýđịnhviếtmộtkịchbảnphimđểđờithìcuốnsáchcủaMcKeevẫnđángđểbạnđọc.Cuốnsáchgiảithíchcấutrúccơbảncủamộtcâuchuyệntrongđiệnảnh–từcáchcácnhânvậtdẫndắtcâuchuyệnđến26thểloạitruyệnthườnggặp.Cuốnsáchnàycũngsẽlàmthayđổicáchxemphimcủabạn.

StealingFirefromtheGods:ADynamicNewStoryModelforWritersandFilmmakers(ĂntrộmlửacủaChúa:Mộtmôhìnhtruyệnkểmới,đầysinhlựcchonhàvănvànhàlàmphim)củaJamesBonnet:ĐúcrútkinhnghiệmtừcôngviệccủaCarlJung,JosephCampbellvànhiềungườikhác,Bonnetđãtrìnhbàycáchsửdụngnguyênmẫuvà“quátrìnhsángtáctruyệntựnhiên”đểviếtranhữngcâuchuyệnhiệnđạiởnhiềuthểloạikhácnhau.

BeyondBulletPoints:UsingMicrosoftPowerPointtoCreatePresentationsThatInform,Motivate,andInspire(Ngoạitrừdấuchấmcâu:HãysửdụngMicrosoftPowerPointđểthiếtkếbàitrìnhbàycungcấpthôngtin,thúcđẩyvàkhơidậycảmhứng)củaCliffAtkinson:PowerPoint–chỉtừnàythôiđãđủkhiếnchomímắttôicụpxuống.Nhưngtừkhichươngtrìnhnàythâmnhậpvàomọicơquan,tổchứctrêntoànthếgiới,chúngtanênbiếtcáchtậndụngtốiđanó.HãyvứtbỏnhữngsliderỗngtuếchtheokiểubáncầunãotráivàsửdụngcuốnsáchcủaAtkinsonđểbiếnbàithuyếttrìnhbằngPowerPointtrởthànhmộtthiênanhhùngca.

UnderstandingComics:TheInvisibleArt(Thấuhiểutruyệntranhcủatrẻem:Nghệthuậtvôhình)củaScottMcCloud:Mọingườiđềuchếgiễukhitôinóiđâylàmộttrongsốnhữngcuốnsáchhaynhấtmàmìnhtừngđọc.Họkhônghiểuđượcđiềuđó.KiệttáccủaMcCloudđãgiảithíchcáchthứcgiảiquyếttìnhhuốngtrongtruyệntranhthiếunhi,từngữvàtranhvẽliênkếtvớinhaurasaovàngườiđọchiểuđượcnónhưthếnào.Cònđiềunàynữa:McCloudviếtdướidạngmộtcuốntruyệntranhcóđộdàinhưmộtcuốnsách.Thậtthúvị!

TheHerowithaThousandFaces(Ngườianhhùngmuônmặt)củaJosephCampbell:CuốnsáchcủaCampbellgiớithiệuýtưởngvề“hànhtrìnhcủangườianhhùng”,mộtýtưởngmàbấtkỳnhàvănnàokhaokhátthànhcônghoặcngườinàomuốnhiệnthựchóanhữngmơướccủamình–nênhiểu.MộtcáchkhácđểhiểurõhơnsuynghĩcủaCampbelllàtìmmuanhữngđĩaCD,DVDvàbăngvideovềcáccuộcphỏngvấnnổitiếngcủaôngvớiBillMoyerđượcthựchiệnvàonhữngnămcuốithậpniên80củathếkỷtrước.Bộsưutậpnhữngbàiviếtvàbàigiảngcủaôngcũngcóthểđượctìmthấyởtổchứcmangtênông.(Xemthêmthôngtintạiwww.jcf.org/works.php).

6.HÒAHỢPĐâylàtôi.

Thậtra,đâycũngkhônghẳnlàtôimàchỉlàmộtbứcvẽ,trongđótôivừalàngườivẽ,vừalàđốitượngđượcvẽ.Mộtbứctranhtựhọa.Trôngnóthậtkinhkhủngphảikhông?(Vàhailỗmũikìa,khôngcầnhỏicũngthấynórấttệ).

Tôichưabaogiờcókhảnăngvẽ,dođó,tôiquyếtđịnhthamgiahọcvẽtrongmộttuần.Nhưngthayvìthamgiavàolớphọcmỹthuậttheolốitruyềnthống,tôilạichọncáchtiếpcậngầnhơnvớinộidungchínhcủacuốnsáchnày:vẽtheotưduybằngbáncầunãophải,mộtphươngphápđượcBettyEwardskhámphávàmiêutảtrongcuốnsáchcùngtên.Bứctựhọatrêntrôngnhưhìnhảnhmiêutảđốitượng“trướckhisửdụngsảnphẩmdịchvụ”trongcácquảngcáogiảmcân.Tôivẽnótrongbuổihọcđầutiên–trướckhiđượchướngdẫnphươngpháp.Sauđónămngày,nhưbạnsẽthấyởcuốichươngnày,bứchọacủatôiđãcósựkhácbiệtrõrệt.Vàtrongquátrìnhhọc,tôiđượcbiếtthêmrấtnhiềuvềnănglựcnhậnthứccủachúngta.

Hòahợp,nhưcáchtôigọinănglựcnày,làkhảnăngghépnốinhữngmảnhriênglẻvớinhau.Nóthiênvềkhảnăngtổnghợphơnlàphântíchđểnhậnramốiliênhệgiữanhữnglĩnhvựctưởngchừngkhôngliênquanđếnnhau,khámphánhữngkhuônmẫurộnglớnhơnlàđưaranhữngcâutrảlờicụthểvàphátminhramộtđiềugìđómớimẻbằngcáchkếthợpcácyếutốkhôngaicóthểngờtới.Hòahợpcũnglàmộtthuộctínhcủabáncầunãophải,hiểutheocảnghĩađenvànghĩabóng.NhưtôiđãgiảithíchởChương2,nghiêncứuvềthầnkinhhọckếthợpvớithiếtbịMRIđãchỉrabáncầunãophảihoạtđộngtheolốiđồngthời,dựatrênbốicảnhvàhàihòanhưtronggiaohưởng.Nókhôngquantâmđếnmộtcâygỗriêngbiệtnàomàquantâmtớicả“khurừng”–khôngchỉđểýriêngngườichơikènpha-gốthayngườichơivi-ô-lôngmởmànmàchúýtớitoànbộdànnhạc.

Tưduyhòahợplàmộtkhảnăngđángchúýcủanhữngnhàsoạnnhạcvàngườichỉhuydànnhạckhicôngviệccủahọliênquanđếnviệcghépmộtnhómcácnốtnhạc,nhạccụvàngườibiểudiễnkhácnhau,sángtácramộtbảnnhạccónhữnggiaiđiệuthốngnhấtvàdễnghe.Cácchủdoanhnghiệpvàcácnhàphátminhcũngdựarấtnhiềuvàokhảnăngnày.Ngàynay,hòahợpđangdầntrởthànhmộtkhảnăngthiếtyếuđốivớihầuhếtmọingười.NguyênnhânlàdobalựclượngđangdầnđẩychúngtarakhỏiThờiđạiThôngtin.Sựtựđộnghóađãđảmnhiệmnhiềucôngviệcphântíchmangtínhchukỳcủacáccôngnhântrithức.RấtnhiềucôngviệcphântíchđócũngđangđượcchuyểndầnvềchâuÁ,nơinhữngcôngnhâncóthểlàmvớichấtlượngtươngđươngnhưngvớimứclươngthấphơn.Cónhữngcôngviệcmangtínhtựdo(trongmộtvàitrườnghợplàáplực)màmáymócvànhữngkỹthuậtviênnướcngoàivớimứclươngthấpkhócóthểthựchiện:nhậnbiếtcácmẫuhình,vượtquacácranhgiớiđểkhámphánhữngkếtnốisâuxabêntrongvàtạonhữngbướctưởngtượngnhảyvọt.Trongkhiđó,mộtthếgiớingậptrànthôngtin,nhữnglựachọncánhânvàcácvậtdụngởmứccơbảnnhấtđãlàmchokhảnăngnàytrởnênquantrọngtrongcuộcsốngcủamỗingười.Cuộcsốnghiệnđạicóvôsốlựachọnvànhiềutácnhânđếnmứckhảnăngnhìntrướcnhữngviễncảnhxahơn–đểxemđiềugìthậtsựquantrọng–cólợithếrấtlớntrongquátrìnhtheođuổihạnhphúccủamỗiconngười.

Mộttrongnhữngcáchtốtnhấtđểhiểuvàpháttriểnnănglựchòahợplàhọcvẽ–mộtkỹnăng,nhưbứctựhọatrênđãchứngminh,vốnkhôngphảithếmạnhcủatôi.

Vàobuổisángđầutiêntạilớphọcvẽ,trướckhimởtậpvẽnhápvàvótnhọnbútchì,chúngtôiđượctìmhiểubảnchấtcủacôngviệcmìnhđanglàm,điềunàyđượcchắtlọctrongmộtcâuđơngiảnsẽđượcnhắcđinhắclạitrongnămngàyhọcsắptới.BrianBomeislernói:“Bảnchấtcủahộihọanằmởnhữngmốiquanhệ.”

Bomeislerlàngườihướngdẫnnhómtôi.Nhómchúngtôicóbảyhọcviên,gồmnhữngngườitừcácvùngđịalýxacáchnhaunhưmộtluậtsưđếntừđảoCanavyvàmộtdượcsĩtừNewZealand.BomeislersẽdạychúngtôinhữngkỹthuậtvẽdoBettyEdwardspháttriểntrongcuốnDrawingontheRightSideoftheBrain(Thuậtvẽbằngbáncầunãophải).Bomeislercómộtphongcáchlàmviệchiệnđại.ÔnglàmộthọasĩxuấtsắcởNewYork.CôngviệchiệntạicủaônglàtôđiểmnhữngbứctườngcủatầngsáuthuộctòanhàSoHo,nơisẽlàlớphọccủachúngtôi.Ôngđãdạynhữngkhóahọcnhưthếnàyđược20năm.ÔngchínhlàcontraicủaBettyEdwards.

Giốngnhưmẹmình,ngườiđãcùngôngpháttriểnkhóahọckéodàinămngàynày,Bomeislertinrằngvẽlàđểthểhiệnnhữnggìchúngtanhìnthấy.Ôngnói:“Gọitênmộtsựviệcchúngtagặpphảitrongcuộcsốnglàđiềukhókhăn.”Vàđểchứngminhđiềuđócũngnhưkiểmtrakhảnăngcủachúngtôi,ôngchochúngtôivẽmộtbứctựhọatrongmộtgiờ.Chúngtôidựngnhữngchiếcgươngnhỏlên,mởtậpvẽnhápkhổlớnravàbắtđầuvẽ.Tôihoànthànhbảnvẽđầutiênvàngaylậptức,BomeislernhậnratôiđãpháchoạmộtngườinghiệnnhữngmiếngCheezDoodle400pound,lầnđầutiênđếnthămWeightWatchers.Tôicònphảicốgắngrấtnhiều.

Bomeislernóirằng,khiôngliếcnhìntácphẩmnghệthuậtcủatôi,vấnđềlàtôiđãkhôngthậtsựvẽnhữngđiềumàmìnhnhìnthấy.Tôiđãvẽ“nhữngbiểutượngđượcghinhớtừthờithơấu”.Đểhiểuđượcýcủaông,bạnhãygiởlạitrang171vànếubạncảmthấycóthểchịuđựngđượcbảnvẽcủatôi,xinhãynhìnlạinómộtlầnnữa.Miệngcủatôikhôngthậtsựgiốngnhưvậy.Chẳngaicócáimiệngnhưvậycả.Tôichỉvẽbiểutượngcủamiệng–xuấtpháttừnhữnghìnhảnhxuấthiệntrongthờithơấucủamình.MiệngđượcvẽbằngbútchìnàyrấtgiốngvớibảnghiệuMagikist,dùngđểchỉđườngtừI-94.Biểnhiệunàytôiđãnhìnthấykhicònnhỏ,lúcgiađìnhtôiláixeđithămôngbàởChicago.Theocảmgiác,tôichỉviếttừ“miệng”theonhữngchữtượnghìnhhiệnđạithayvìquansátmiệngcủamìnhkỹlưỡngvànhậnranócóquanhệnhưthếnàotớitổngthểkhuônmặt.

Ngaycuốibuổihômđó,BomeislerchochúngtôixembảnvẽbằngbútchìcủaPicassovàyêucầuchúngtôisaochépynguyên.Nhưngtrướckhivẽ,ôngbắtchúngtôiphảiquayngượcbảnphácthảocủaPicassolại–để“bạnkhôngbiếtmìnhđangvẽcáigì”.Mụcđíchcủaviệcnàylàđánhlừabáncầunãotráivàdọnđườngchonãophảihànhđộng.Khinãotráikhôngbiếtnãophảiđanglàmnhữnggìthìđầuócchúngtasẽtrởnênminhmẫnhơnđểcóthểnhậnranhữngmốiquanhệvàhợpnhấtchúngthànhmộtchỉnhthể.Trongnhiềuphươngpháp,đâylàvấnđềcốtlõicủaviệchọcvẽ–cũngnhưlàchìakhóađểlàmchủkhảnănghòahợp.Vínhư,mộttrongnhữnglýdokhiếnbứctựhọacủatôinhìnrấtlạlàdocácmốiliênhệtrongđókhôngcânxứngvớinhau.Tronglớp,bảychúngtôiđượchọc–vàquantrọnghơn,chúngtôinhìnthấy–trênkhuônmặtcủaconngười,khoảngcáchtừđườnggiữamắtđếnđáycằmbằngkhoảngcáchtừđườnggiữamắtđếnđỉnhđầu.Tôiđãvẽđôimắtcủamìnhcaohơnsovớithựctế,caohẳnlêntrêntránvàchỉbằngviệcphávỡmốiliênhệđó,tôiđãbópméotoànbộbứctranh.

Bomeislerlàmộtngườithầyđángmếnvớiphongcáchnhẹnhàng.Mỗikhithựchànhbàivẽ,Bomeislerđilạitronglớp,khíchlệcáchọcviên.Ôngthìthầm:“Tôiởđâyđểgiữchonãotráicủacácbạnyênlặng.”Trongmộtbuổihọc,ôngdạychúngtôivềkhônggianchìm–khoảngkhônggianởgiữavàxungquanhmộthìnhảnh,nếukhôngtinhýchúngtasẽrấtdễbỏqua.ÔngchochúngtôixemlogocủahãngFedEx,giốngnhưhìnhdướiđây:

Bạnhãynhìnvàokhoảngtrốnggiữachữ“E”vàchữ“x”trongchữ“Ex”.Bạnthấyhìnhmũitênchứ?Đóchínhlàkhônggianchìm.Khivẽchândungcủacácbạncùnglớpvẽtrongbuổitiếptheo,chúngtôibắtđầubằngcáchbôiđenmảnhgiấylớnbằngbútchìvàsauđótẩyđinhữngphầnkhôngphảilàđườngnétcủađốitượngđểdầndầnlộrakhuônmặtcầnvẽ.Bomeislernói:“Khônggianchìmlàmộtcôngcụvẽhữuhiệu.Đólàmộttrongnhữngbímậtđểhọcvẽ.”

Trongbốnngàysauđó,chúngtôiđượchọccáchnhậnbiếtmộtsốmốiquanhệ–giữakhônggianvàkhônggianchìm,giữasángvàtối,giữasựcânxứngvàtỷlệ–theonhữngcáchmànhiềungườitrongchúngtôichưabaogiờđểý.Chúngtôivẽnhữngchiếcghếđẩudựngtrênbàn,nhữngnếpgấptronglòngbàntayvàbóngtốibaotrùmtrongcácgócxưởngvẽ.Trongsuốtthờigianchúngtôivẽ,Bomeislernhắcđinhắclạicâutâmniệmcủamìnhvề“bảnchấtcủahộihọanằmởnhữngmốiquanhệ”,khikếtnốichúnglạisẽtạoramộttổngthể.Vàtheomộtchiềuhướngnàođó,chínhkhóahọcnàycũngnhưvậy.Tấtcảcácbàihọcvềnhữngmốiquanhệkéodàichođếnbuổichiềucuốicùng,khichúngtôiphảihợpnhấtnhữnghiểubiếtmớimẻvừathunhậnđượctrongmộtbứctranhtoàncảnh–lầnthứhaicốgắngvẽmộtbứctựhọa.

Nhậnbiệtnhữngmốiliênhệ

Giốngnhưviệcvẽ,bảnchấtcủahòahợpcũngnằmởnhữngmốiquanhệ.NhữngngườihyvọngthànhcôngtrongThờiđạiNhậnthứcphảihiểuđượcmốiliênkếtgiữasựhỗnđộnvànhữngtrậttự,ngỡnhưtáchbiệtvớinhau.Họphảibiếtcáchliênkếtnhữngyếutốnhìnbềngoàirõràngkhôngliênquanđếnnhauđểtạoracáimới.Đồngthời,họcũngphảinắmvữngsựtươngđồng–khixemxétmộtvấnđềquamộtvấnđềkhác.Haynóicáchkhác,cáccơhộiluônrộngmởvớibaloạingườisau:ngườidámvượtquaranhgiới,nhàphátminhvàngườibiếtdùngphépẩndụ.

Ngườidámvượtquaranhgiới

Tiềntốnàolàphổbiếnnhấtvàquantrọngnhấttrongthờiđạichúngta?Đóchínhlàđa(nhiều).Côngviệcđòihỏiphảiđachứcnăng.Cộngđồngcủachúngtalàcộngđồngđavănhóa.Hoạtđộnggiảitrícũngđaphươngtiện.Trongkhiviệchiểubiếtchuyênsâuvềmộtlĩnhvựcriênglẻtừngđảmbảochosựthànhcôngcủaconngườithìngàynay,vinhquanglạithuộcvềnhữngngườicónănglựcđảmnhiệmnhữnglĩnhvựchoàntoànkhácnhaumộtcáchtựtin.Tôigọihọlà“nhữngngườidámvượtquaranhgiới”.Họthànhthạorấtnhiềulĩnhvực,cóthểnóinhiềungônngữkhácnhauvàđặcbiệt,tìmthấyniềmvuitrongkinhnghiệmsốngphongphúcủamình.Họsốngnhiềucuộcsốngvìnhưvậythúvịhơnvàngàynay,nócóhiệuquảhơn.

NhữngngườidámvượtquaranhgiớilànhữngngườinhưAndyTuck,giáosưtriếthọc,nghệsĩdươngcầm,ngườiđãápdụngcáckỹnăngđượctraudồiởnhữnglĩnhvựctrênđểđiềuhànhcôngtytưvấncủamình.HaynhữngngườinhưGloriaWhite-Hammond,mộtmụcsưkiêmbácsĩnhikhoatạiBoston;ToddMachover,ngườisángtácoperavàchếtạocácnhạccụcôngnghệcao;JhaneBarnes,ngườisửdụngnhữngkiếnthứctoánhọcsâusắccủamìnhđểthiếtkếnhữngmẫutrangphụccầukỳ.MihalyiCsikszentmihalyi,nhàtâmlýhọcthuộcĐạihọcChicago,làngườiđãviếtcuốnsáchkinhđiểnFlow:ThePsychologyofOptimalExperiences(Dòngchảy:Tâmlýcủatrảinghiệmtốiưu)cũngnhưcuốnCreativity:FlowandthePsychologyofDiscoveryandInvention(Sựsángtạo:Dòngchảy,tâmlýkhámphávàphátminh).Ôngđãnghiêncứucuộcđờicủanhữngngườisángtạovànhậnrarằng“sựsángtạonóichungđòihỏiphảivượtquanhữngranhgiớigiữacáclĩnhvựckhácnhau”.Nhữngngườisángtạonhấtkhámpháranhữngmốiliênhệmàngườikháckhôngbaogiờchúý.Khảnăngnàyđượcđánhgiárấtcaotrongmộtthếgiớimàcôngviệcdựatrênmộtkiếnthứcchuyênmôncóthểnhanhchóngtrởthànhcôngviệclặplạitheochukỳ,vàdođósẽđượctựđộnghóahaythuênhâncôngbênngoài.NhàthiếtkếClementMokchorằng:“Mườinămtớisẽrấtcầnnhữngngườicóthểnghĩvàlàmviệcvượtquanhữngranhgiớiđểtiếpcậnlĩnhvựcmới,hoàntoànkhácbiệtsovớilĩnhvựcchuyênsâucủahọ.Họkhôngchỉvượtquanhữngranhgiớiđómàcònnhậnbiếtnhữngcơhộivàliênkếtchúngvớinhau.”

MộtvídụlànhữngcôngviệcliênquanđếnmáytínhđangđượcchuyểnsangẤnĐộsẽtạoracơhộichonhữngngườicóthểgiảiquyếtđượcmốiliênhệgiữangườiviếtmãởphươngĐôngvàkháchhàngởphươngTây.Nhữngngườicótưduytổngthểnàyphảihiểubiếtsâusắcvềhainềnvănhóa,thànhthạophầncứnglàlĩnhvựcmáytínhcũngnhưphầnmềmlàlĩnhvựcmarketingbánhàng.Vàhọcóthểquanhệvớicácnhómngườikhácnhau,đôikhiđốilậpnhau,vớisựlinhhoạtcủamộtnhàngoạigiao.Nhữngngườiđatàinhưvậythườngcókhảnănggiảiquyếtnhữngvấnđềmàngaycảcácchuyêngiacũngcảmthấylúngtúng.NicholasNegroponte,ViệnCôngnghệMassachusetts,chobiết:“Córấtnhiềuvấnđềkỹthuậtbếtắclạiđượckhaithôngnhờnhữngngườikhôngphảilàkỹsư.Đólàdosựnhìnxatrôngrộngcònquantrọnghơnchỉsốthôngminh.Khảnăngtạorabướcnhảyvọttrongsuynghĩchínhlàđiểmchunggiữanhữngngườicóýtưởngđộtphá.Thườngthường,khảnăngnàytồntạiởnhữngngườicóhiểubiếtrộng,tríócđượcrènluyệnnhiềuvàcókinhnghiệmtrongnhiềulĩnhvực.”

Nhữngngườidámvượtquaranhgiớitừchốinhữnglựachọncó/khôngmàchủđộngtìmkiếmnhiềulựachọncũngnhưgiảiphápkhácnhau.Cuộcsốngcủahọluônđầyắpnhữnggạchnốigiữacácnghềnghiệpcũngnhưtrongcátínhcủamình.

(Vídụ:OmarWasow,mộtngườisinhraởNairobi,doanhnhân-chínhtrịgia-nhàphântíchtruyềnhìnhngườichâuPhi-châuMỹ-DoThái).Họgiúpgiảithíchhiệntượngngàycàngđôngcácsinhviênđạihọccóchuyênmônvềhailĩnhvựcvàsựgiatăngnhanhchóngcủacáckhoađàotạotựxưnglà“liênngành”.

Csikszentmihalyicũngđãkhámphámộtkhíacạnhliênquanđếntàinăngcủanhữngngườidámvượtquaranhgiới:nhữngngườicótốchấtđóthườngtránhviệcrậpkhuônvaitrògiớitínhtruyềnthống.Quanghiêncứu,ôngthấy:“Khibàikiểmtracóphânbiệtgiớitínhđượcđưarachonhữngngườitrẻtuổi,quanhiềulầnđềunhậnđượckếtquả:nhữngcôgáisángtạo,tàinăngsẽnổitrộivàcứngrắnhơnnhữngcôgáikhácvànhữngchàngtraisángtạosẽnhạycảm

hơnvàkhônghiếuchiếnbằngbạnbècùnggiới.”TheoCsikszentmihalyi,khảnăngnàymanglạinhữnglợithếhiếmcó:“Thựctế,mộtngườicóđặctínhcủacảnamvànữvềmặttâmlýsẽcónhữngphảnứngtinhtếgấpđôibìnhthường,cócơhộitươngtácvớithếgiớiởdiệnrộngvàphongphúhơnrấtnhiều.”

Haynóicáchkhác,nhưSamuelTaylorColeridgeđãphátbiểucáchđây200nămvàngàynay,nhữngngườidámvượtquaranhgiớinhắcnhởchúngta:trítuệvĩđạilàmộttrítuệlưỡngtính,mangcảđặctínhcủanamvànữ.

Nhàphátminh

Vàonhữngnăm70củathếkỷtrước,CôngtyThựcphẩmHersheyđãthựchiệnmộtloạtcácchươngtrìnhquảngcáongốcnghếchtrêntruyềnhình,nhưngvôtìnhchứađựngmộtbàihọcquantrọngvềtưduythiênvềnãophải.Trongquảngcáo,cómộtngườivừamơmàngđibộ,vừanhấmnhápmộtthanhchocolate.Mộtngườikháccũngđanglơđễnhbướcđivàthưởngthứcmónđậuphộngbơ.Haingườiđâmsầmvàonhau.

Ngườithứnhấtphànnàn:“Này,đậuphộngbơcủaanhdínhhếtvàochocolatecủatôirồi.”

Ngườithứhaiđáplại:“Chocolatecủaanhcũngdínhvàođậuphộngbơcủatôi.”

Sauđó,mỗingườiđềuthửmónănmớicủamình.Vàthậtngạcnhiên,họnhậnthấymìnhvừatạoramộtmóntuyệtvời.Giọngngườidẫnchươngtrìnhvanglên:“NhữngcốcđậuphộngbơcủaReese–sựkếthợptuyệtvờicủahaihươngvịhảohạng!”

Nhữngngườitưduythiênvềnãophảihiểulogiccủasựhòatrộnnày.Họcótrựcgiácvềcáimàtôigọilà“SựđộtphácủahọcthuyếtCốcđậuphộngbơReese”:Đôikhi,nhữngýtưởngtuyệtvờinhấtlạiđếntừsựkếthợpđơngiảngiữahaiýtưởngcósẵnmàkhôngainghĩcóthểgắnđượcvớinhau.JohnFabel,mộtngườitrượttuyếtbăngđồng,làmộtvídụđiểnhình.Ôngyêuthểthao,nhưngnhữngchiếcdâyđeoba-lôluônlàmvaiôngthâmtím.Vàomộtngày,trongchuyếnđiNewYork,khiquacầuBrooklyn,ôngđãtìmthấygiảiphápchovấnđềcủamình.Trongkhoảnhkhắc,mànhữngnhàkhoahọcnhậnthứcnhưGillesFouconniervàMarkTurnergọilà“sựphatrộnkháiniệm”,Fabelđãkếthợpcấutrúccủahệthốngcầutreovớinhữngbộphậncủamộtchiếcba-lôtruyềnthốngvàchếtạoramộtloạitúimới,dễdànghơnkhimangvác.Ngàynay,loạitúinàyrấtphổbiếnvàđượcgọilàEcotrek.

Khảnăngtạonênnhữngmốiliênhệsángtạo,đầyngẫuhứngnàychínhlàmộtchứcnăngcủabáncầunãophải.NhữngnhàthầnkinhhọcvềnhậnthứctạicáctrườngđạihọccủaDrexelvàNorthwesternđãkhámphárarằngnhữngthờikhắclóesángýtưởngkhiếntiếng“Aha!”đượcbậtrađikèmvớisựhoạtđộngmạnhmẽcủacácnơ-ronthầnkinhtạibáncầunãophải.Tuynhiên,khichúngtagiảiquyếtcácvấnđềtheomộtphươngphápthiênvềnãotráinhiềuhơn,“trungtâmEureka”trênvẫnimlặng.KhảnăngkíchhoạtnănglựcnàycủabáncầunãophảiđãtrởnêncấpthiếthơnbaogiờhếtkhichúngtađangdầnđiquaThờiđạiThôngtin.Trongkinhdoanhngàynay,cuộchànhtrìnhtừýtưởngđộtphásangcácứngdụngtrongđờisốnghàngngàynhanhchóngđếnmứccáccánhânvàtổchứcthànhcôngkhôngđượcnaonúng.Họphảitậptrungcaođộvàoviệcsángchế,đồngthờiphảichuyểnranướcngoàihaytựđộnghóanhiềucôngđoạn.Điềunàyđòihỏikhảnăngsángtạovàsựkiêntrì,bềnbỉkhithửnghiệmnhữngkếthợpmớilạvàmắcphảinhữngsailầmkhôngthểtránhkhỏikhitiếpcậnphươngpháplấycảmhứngsángtạolàmtrungtâm.Thậtmaymắn,trongtấtcảchúngtađềuẩnchứakhảnăngsángtạonày.Hãylắngnghengườiđãphátminhramộtchiếcradiohoạtđộngbằngdâycótmàkhôngcầnpinhayđiện,TrevorBaylis,mộtdiễnviênđóngthế,vậnđộngviênthểdục,nhàphátminhngườiAnh,phátbiểu:“Sángchếkhôngphảilàmộtcáigìhuyềnbívàkhôngthểtiếpcận,bấtcứaicũngcóthểthử.”Hầuhếtcácsángchếvàđộtpháđềuxuấtpháttừviệctáitậphợpcácýtưởngđãcótheonhữngcáchmớimẻ.MongmuốnđượcthửpháttriểnnănglựchòahợpnàysẽmạnhhơntrongThờiđạiNhậnthức.

Ngườibiếtdùngphépẩndụ

Giảsửbạnđanglàmviệctạivănphòngvàsếpcủabạnnói:“Đưataicủaanhchotôi.”Nhưchúngtađãbiết,trongChương1,vìnghĩađencủasáutừtrênđượchiểulàmộtviệcrấtkhủngkhiếp,báncầunãotráisẽcómộtchútgìđósợhãivàđưaánhnhìnnàinỉsangthểchai–cấutrúcnốigiữahaibáncầunão–đểtìmsựgiúpđỡ.Sauđó,báncầunãophảisẽgiúp“anhbạnhàngxóm”củamìnhbìnhtĩnhlại,đưanhữnglờinóiđóvàovăncảnhvàgiảithích:“Đưataicủaanhchotôi”chỉlàmộtcáchnóiẩndụ.ÔngchủcủabạnkhôngthậtsựmuốnbạnphảicắttainhưVanGogh.Sếpcủabạnchỉmuốnbạnhãylắngnghenhữnggìôngnói.

Phépẩndụ–việchiểumộtđiềuquamộtsốđiềukhác–làmộtyếutốquantrọngkháccủahòahợp.Nhưnggiốngnhưrấtnhiềukhíacạnhcủalốitưduythiênvềnãophải,nócũngđấutranhvớinhữngđánhgiákhôngđúngvềbảnchấtcủamình.NhàngônngữhọcxuấtchúngGeorgeLakoffviết:“TruyềnthốngphươngTây…đãloạibỏphépẩndụkhỏiphạmtrùlýtrí.”Phépẩndụthườngđượcxemnhưvậttrangtrí–chấtliệucủacácnhàthơvànhữngngườiưakiểucách,ngôntừhoamỹ–đểtôđiểmchonhữngđiềubìnhthườnghaykhôngđượcdễchịu.Trênthựctế,phépẩndụlàtrungtâmcủalýtrí,bởitheoLakoffviết:“Quátrìnhsuynghĩcủaconngườiphầnlớnlàsựẩndụ.”

Trongmộtthếgiớiphứctạp,việcnắmvữngphépẩndụ–khảnăngtưduytoàndiệnmàmộtsốnhàkhoahọcnhậnthứcgọilà“sựhợplýtrongtưởngtượng”–đãtrởnêncógiátrịhơnbaogiờhết.Mỗisáng,khitỉnhdậysaumộtgiấcngủdài,chúngtabiếtmìnhsẽdànhphầnlớnthờigiantrongngàyđể“chèochống”quadònglũdữliệuvàthôngtin.Cácloạiphầnmềmnhấtđịnhcóthểphânloạinhữngthôngtinđóvàchuyểnnhữngýtưởngthoángquatrởthànhcáchìnhmẫu.Nhưngchỉcótrítuệconngườimớicóthểsuynghĩtheolốiẩndụvànhìnrõcácmốiliênhệmàmáymóccóthểkhôngbaogiờpháthiệnra.

Tươngtự,trongthờikỳcủasựdưthừahiệnnay,khicácphầnthưởnglớnnhấtdànhchonhữngngườicókhảnăngtạoranhữngđiềumớilạvàhấpdẫnthìviệctạophépẩndụlàvôcùngcầnthiết.GeorgesdeMestrallàmộtvídụ.Ôngđãchúýtớiviệcnhữngbônghoalôngcóthểbámdínhvàolôngchúchócủamìnhnhưthếnào.Bằngviệcsuyluậntheophépẩndụ,ôngđãđiđếnýtưởnglàmchiếckhóadánVelcro.Mộtchiếcmáyvitínhkhôngthểlàmđượcđiềunày.NhàbiênđạomúaTwylaTharpviết:“Mọithứbạntạorađềutượngtrưngchomộtđiềugìđó,trongtrườnghợpnày,mọithứmàbạntạorađềuđượcphépẩndụlàmphongphúthêm.”Bàkhuyếnkhíchmọingườinângcaochỉsốẩndụ(MQ)củamìnhvì“trongquátrìnhsángtạo,MQcũngcógiátrịnhưIQ”.

Tưduymangtínhẩndụcũngrấtquantrọngvìnógiúpchúngtahiểunhữngngườixungquanh.Đólàmộtnguyênnhânkhiếncácnhàmarketingbổsungvàonghiêncứuđịnhlượngnhữngphươngphápđịnhtínhhướngđếntưduyẩndụcủakháchhàng.Vídụ,mộtphươngphápđượcGiáosưGeraldZaltmanthuộctrườngKinhdoanhHarvardpháttriển,cóbổsungnhữngcuộcthămdòdưluậnvàtậptrungvàocácnhómkháchhàngbằngcáchhỏivềcácchủđề,từđóphácrabứctranhmôtảcảmgiáccủahọđốivớimộtmặthànghaydịchvụcụthể,rồibiếnchúngthànhnhữngbứctranhcắtdánnghệthuật.Quaphươngphápnày,Zaltmangợiranhữngẩndụmàcáckháchhàngdùngđểđánhgiásảnphẩm–càphênhưmột“độngcơ”,hệthốnganninhnhưmột“chúchógiữnhàthânthiện”…

Nhưngnhữnglợiíchcònvượtrangoàilĩnhvựcthươngmại.Ngàynay,nhờnhữngtiếnbộđángngạcnhiêntronglĩnhvựcviễnthông,khảnăngdulịchđượcrộngmởvàtuổithọconngườingàycàngtăng,chúngtađượctiếpxúcvớinhiềungườihơnvàvớinhữngphongcáchđadạnghơnbaogiờhết.Sựliêntưởngmangtínhẩndụlàvôcùngcầnthiếttrongviệcnângcaomốiquanhệđồngcảmvàtruyềnđạtnhữngtrảinghiệmmàngườikháckhôngthểsẻchia.Cuốicùng–vàcólẽlàquantrọngnhất–làvaitròcủaẩndụtrongviệclàmthỏamãnkhaokháttìmkiếmýnghĩacuộcsống.Thựcchất,nhữngthoảimáivềmặtvậtchấtdosựdưthừamanglạicóảnhhưởngíthơnrấtnhiềusovớiphépẩndụmàbạnsửdụng.Vídụ,cáchbạnnghĩcuộcđời

mìnhnhư“mộthànhtrìnhthúvị”hay“mộtguồngquaynghiệtngã”.Lakoffnói:“Phầnquantrọngtrongquátrìnhthấuhiểubảnthânlàtìmnhữngphépẩndụcánhânthíchhợpđểtạoraýnghĩacuộcsống.”Cànghiểuvềẩndụ,chúngtasẽcànghiểubảnthân.

Nhìnxatrôngrộng

Vớibấtkỳbảngiaohưởngnào,nhàsoạnnhạcvàngườichỉhuydànnhạcđềumangrấtnhiềutrọngtrách.Họphảichắcchắnrằngnhữngchiếckènđồngchơiđồngbộvớicácbộhơibằnggỗ,nhữngnhạccụthuộcbộgõkhônglấnáttiếngđànantô.Nhưnghoànthiệnnhữngmốiliênhệnày,chodùnóquantrọngthếnào,khôngphảilàmụcđíchcuốicùngtrongnỗlựccủahọ.Nhữnggìmànhàsoạnnhạcvàngườichỉhuythậtsựkhaokhátchínhlàkhảnăngdẫndắtnhữngliênhệnàythànhmộtthểthốngnhất,tuyệtvờihơnsựtuyệtvờicủatừngbộphậngộplại.Nhưvậy,đâychínhlàkhảnăngnhậnthứccaocủahòahợp.Nhữngngườidámvượtquaranhgiới,nhàphátminhvàngườibiếtdùngphépẩndụđềuhiểutầmquantrọngcủacácmốiliênhệ.NhưngThờiđạiNhậnthứclạiđòihỏikhảnăngnắmbắtđượcmốiliênhệgiữanhữngmốiliênhệ.Siêukhảnăng(meta-ability)nàycórấtnhiềutêngọinhưtưduyhệthống,tưtưởngphứchợp,tưduytổngthể.Tôithíchcoinóđơngiảnlà“nhìnxatrôngrộng”.

Nhìnxatrôngrộngnhanhchóngtrởthànhvũkhíhữuhiệutrongkinhdoanh.Trongkhicôngnhântrithứctrongquákhứthựchiệnnhữngnhiệmvụnhỏlẻnhấtđịnhvàdànhcảngày“chămsócluốngcâycủariêngmìnhtrongmộtmảnhvườnlớn”thìnhữngcôngviệckiểuđóngàynayphảiđượcchuyểnranướcngoàihayđượcbiếnđổithànhcácchỉdẫntrongnhữngphầnmềmhữuhiệu.Kếtquảlà,giátrịnằmởnhữnggìmàsựnhanhnhạycủamáytínhcũngnhưnhữngchuyêngianướcngoàivớimứclươngthấpkhônglàmđược:hợpnhấtvàtưởngtượngracáchghépnốicácmảnhrờirạclạivớinhau.Điềunàyngàycàngtrởnênhiểnnhiênđốivớicácdoanhnghiệpvàdoanhnhânthànhcông.

Vídụ,gầnđây,mộtnghiêncứuđángchúýchothấynhữngtriệuphútựmìnhgâydựngnênsựnghiệpcónguycơmắcchứngkhóphátâmcaohơnbốnlầnsovớingườibìnhthường.Tạisaolạinhưvậy?Ngườimắcchứngkhóphátâmgặpvấnđềvớilốisuynghĩthiênvềnãotráivàkiểutưduytuyếntínhhaytheothứtựabc.Nhưngcũngnhưngườimùsẽcóthínhgiácnhạybénhơn,nhữngkhókhănmàngườimắcchứngkhóđọcgặpphảitronglĩnhvựcnàylạihướnghọđếnnhữngkhảnăngđặcbiệttronglĩnhvựckhác.NhưSallyShaywitz,nhàthầnkinhhọcvàchuyêngiavềchứngkhóđọctạiYale,viết:“Nhữngngườiđócósuynghĩrấtkhác.Họcótrựcgiáctốtvàrấtgiỏitrongviệcgiảiquyếtvấnđề,nhìnxatrôngrộngvàđơngiảnhóamọiviệc…Tuyhọgặpkhókhăntrongvấnđềhọcthuộclòngnhưnglạicónhãnquansâusắcvàbiếtkhơidậycảmhứng.”CharlesSchwab,ngườitạoranghềmôigiớihốiphiếuvàRichardBranson,ngườivựcdậyngànhcôngnghiệpâmnhạcvàhàngkhông,đềucoichứngkhóphátâmcủamìnhlàmộtbíquyếtthànhcông.Nhờnó,họcóthểnhìnxahơntrongmọiviệc.Dùkhókhăntrongviệcphântíchnhữngvấnđềcụthểnhưnghọlạitinhthôngtrongviệcnhậnbiếtcáchìnhmẫuchung.MichaelGerber,chuyêngianghiêncứucácdoanhnghiệp,điđếnmộtkếtluậntươngtự:“Tấtcảcácdoanhnghiệpthànhcôngđềulànhữngnhàtưduyhệthống.Tấtcảnhữngaimuốntrởthànhdoanhnhânvĩđạiđềucầnphảihọccáchtrởthànhngườinhưvậy…đểpháttriểnkhảnăngbẩmsinhtrongnhìnnhậnsựviệctổngthể.”

Cảnhữngnghiêncứulýthuyếtvàquansáttrựctiếpđềuchỉrarằngkhảnăngnhậnbiếtmộthìnhmẫuchung–hiểurõmốiliênhệgiữacácmốiliênhệ–cũngkhôngkémphầnquantrọngđốivớinhữngngườikhôngcóýđịnhxâydựngmộttậpđoànkinhtếlớncủachínhmình.Trongmộtnghiêncứuvềcôngtácquảntrịcủa15côngtylớn,DanielGolemanviết:“Chỉcómộtkhảnăngnhậnthứcgiúpphânbiệtngườilàmviệcxuấtchúngvớingườibìnhthường:nhậnbiếthìnhmẫuchung.Tưduytổngthểgiúpcácnhàlãnhđạochọnranhữngxuhướngcóýnghĩatừvôvànthôngtinhỗnđộnxungquanhvàđưaranhữngchiếnlượcxahơntrongtươnglai.”Ôngnhậnthấynhữngngườilàmviệcxuấtchúng“ítkhidựavàolốisuyluậnđiềukiện”màchủyếudựavàotrựcgiácvàbốicảnh-đặctínhcủahòahợp.Sựthayđổivịthếđãthúcđẩymộtsốcôngnhântrithứcsuynghĩthiênvềnãotráiphảixemxétlạihọlàaivàhọđanglàmgì.Mộtví

dụ:StefaniQuaneởSeattle,ngườitựcoimìnhlàmột“ngườiủyquyềnthiêngliêng”,tậntâmphụcvụnguyệnvọng,niềmtinvànhữngvấnđềvềgiađìnhcủakháchhàngbằngcáchxemxétnótrongmộthoàncảnhcụthểchứkhôngcôlậpvàkiểmtraxemnhữngvấnđềpháplýcóliênquanthếnàođếntoànbộcuộcđờihọ.

Ngàycàngnhiềunhàtuyểndụngmuốntìmkiếmnhữngngườicókhảnăngnày.SidneyHarmanlàmộttrongsốđó.Giámđốcđiềuhànhcủamộtcôngtysảnxuấtthiếtbịâmthanhnổichorằngkhôngcầnthiếtphảituyểndụngnhữngthạcsĩquảntrịkinhdoanh.Thayvàođó:

Tôinói:“Hãytìmchotôinhữngnhàthơlàmngườiquảnlý.”Nhàthơchínhlànhữngnhàtưduyhệthốngcủachúngta.

Họsuyngẫmvềthếgiớimàchúngtađangsống,cảmthấybiếtơncuộcsốngvàbộclộtìnhcảmcủamìnhtheocáchgiúpngườiđọchiểuhơnvềguồngquaycủathếgiới.Nhàthơ,nhữngnhàtưduyhệthốngmàchúngtakhôngngờđếnấy,thậtsựlànhữngnhàtưtưởngcủathờiđạisố.Dovậy,tôitinrằnghọsẽtrởthànhnhữngnhàlãnhđạomớitrongtươnglai.

Tấtnhiên,khảnăngnhìnxatrôngrộngkhôngchỉhữuíchtronglĩnhvựckinhdoanhvàlaođộng.Khíacạnhnàycủahòahợpcũngtrởnênthiếtyếuđốivớisứckhỏevàhạnhphúccủachúngta.Vínhưnhucầuhợpnhấtcủayhọc,gồmmộtbênlàyhọctruyềnthốngvớicácphươngphápđiềutrịcóchọnlọcvàbổsung,vàmộtbênlàngườianhemyhọctoàndiệnvớimụctiêuthiênvềđiềutrịtổngthểconngườihơnlàđiềutrịmộtcănbệnhnhấtđịnh.Độngtháinày–dựavàocơsởkhoahọcvữngchắcnhưngkhônghoàntoànphụthuộcvàolốitiếpcậnthiênvềnãotrái–đãđạtđượcsựcôngnhậnbướcđầu.MộtkhoakhámchữabệnhnhưvậyđãđượcthànhlậptrongViệnYhọcQuốcgiaHoaKỳ.Dođó,ngườitabắtđầuchuyểntừhìnhthứcđiềutrịtheoyhọctruyềnthốngvớiphươngphápđơngiản,lýthuyếtsangmộthìnhthứckhác.TheoHiệphộiYkhoaHoaKỳ,đólàhìnhthứchợpnhất“tấtcảcáckhíacạnhtạonênhạnhphúc,như:sứckhỏethểchất,môitrường,tinhthần,cảmxúc,tôngiáovàxãhội,từđógópphầnhàngắnnhữngvếtthươngcủamỗingườivàcủatoànnhânloại”.

Khảnăngnhìnxatrôngrộngcóthểlàliềuthuốcchữatrịnhữngtổnthươngtâmlýdosựthịnhvượngvàsungtúcđángghinhậncủathờiđạichúngtagâyra.Rấtnhiềungườidưthừathờigian,ngậpchìmtrongcơnbãothôngtinvàlúngtúngtrướcquánhiềulựachọn.Đơnthuốctốtnhấtchonhữngcănbệnhthờihiệnđạinàycóthểlàtiếpcậncuộcsốngcủamỗingườitheocáchtổngthể,đặttrongbốicảnhchung–đểphânbiệtđiềugìthậtsựlàvấnđềtâmlý,điềugìchỉđơnthuầnlàsựkhóchịunhấtthời.Nhưtôisẽnóiởchươngcuối,nănglựcthấucảmtheocáchhoànthiệntoànbộkhảnăngcủaconngườilàvôcùngcầnthiếtchoviệckiếmtìmýnghĩacuộcsống.

Ngàycuốicùngcủachúngtôitạilớphọcvẽlàngàycaotràocủakhoáhọc.Saubữatrưa,mỗingườitreolêntườngmộttấmgươngnhỏ,đặtghếngồicáchđókhoảng20cmvàlạimộtlầnnữatiếnhànhtựhọa.Bomeislercảnhbáochúngtôivềnhữngvấnđềtiềmẩnkhisoigương.Ôngnói:“Chúngtađãsửdụngtấmgươngđểchỉnhtranglạibảnthântrướckhiđốidiệnvớithếgiới.Hãygạtbỏrakhỏiđầubấtcứýnghĩnàoliênquanđếnviệcđóvàtậptrungvàonhữnghìnhdạng,ánhsángvàmốiliênhệ.Bạnmuốnnhìnthấykhuônmặtcủamìnhnhưthếnàotrongngàyhômnay,tạiđịađiểmnày?”

Trongbữatrưa,tôiđãđổicặpkínhcủamìnhbằngkínháptròng,dođótôisẽkhôngphảivẽphầnbóngtốidocặpkínhtạora.Phầnbứctựhọađầutiên,tôisẽcốgắngnắmbắtbấtkỳđườngnétnàomàmìnhcóthểnhậnthấy.Tôibắtđầuvẽđôimắt.Khinhìnvàođôimắt,tôicóthểthấyhìnhdạngcủachúngthếnào,nơinàokếtthúcphầncómàuvànơinàobắtđầuphầnmàutrắngcủanhãncầu.Tôinhậnthấykhoảngcáchgiữahaimắtbằngđộrộngcủamỗimắt.Tuynhiên,cáimũikhiếntôigặpkhókhăndotôiluônnghĩvềnóthayvìchỉnhìnnótrênkhuônmặt.Tôibỏquaphầnđótrongphầnlớnthờigian.Bứctựhọacủatôicómộtkhoảngtrốnglớnởchínhgiữa,mộtchiếcmũidàigiốngmũicủathầnVệNữMilo.Khivẽđếnmiệng,tôiphảivẽ

đivẽlạiđếnchínlầnvìnhữnghìnhvẽđầurấtgiốngvớitấmbiểnMagikist.Nhưnghìnhdángcủađầulạitrởnêndễdàngvìtôichỉcầntẩyđinhữngkhoảngtrốngkhôngcầnthiếtxungquanhđó.

Tôihếtsứcngạcnhiên,nhữnggìhiệnratrêngiấyvẽnhìncóvẻhơigiốngtôicủangàyhômđó,tạithờiđiểmđó.Bomeislerkiểmtrathànhquả,nắmlấyvaitôivàthầmthì:“Rấttuyệt!”Tôitinđólàđiềuôngmuốnnói.Vàkhidừngbútởnétvẽcuốicùng,tôilờmờthấyđượccảmgiácsợhãicủamộtngườimẹsaukhinhấcchiếcxeBuickrakhỏiđứaconvàtựhỏimìnhlấysứcmạnhởđâu.

Saukhihoànthànhbảnvẽ,nhìnnhậnnhữngmốiliênhệvàthốngnhấtchúngtrongmộtbứctranhtổngthểthìđâychínhlàtôi.

DANHMỤC

ThiếtkếKểchuyệnHòahợpĐồngcảmGiảitrí

Tìmkiếmýnghĩa

Hãylắngnghenhữngbảngiaohưởngtuyệtvời

Lắngnghenhữngbảngiaohưởnglàmộtcáchtuyệtvờigiúpbạnpháttriểnkhảnănghòahợp.Sauđâylànămtácphẩmkinhđiểnmàcácnhàchuyênmônkhuyênchúngtanênnghe.(Tấtnhiên,mỗibảnthucụthể–vớingườichỉhuyvàdànnhạckhácnhau–sẽcónhữngphongcách,sựthểhiệnvàâmhưởngkhácnhau).

BảngiaohưởngSố9củaBeethoven–Mộttrongnhữngbảngiaohưởngnổitiếngnhấtmọithờiđại,bản“Ngợicaniềmvui”củaBeethovenluônlàmộtbảnnhạctuyệtvời.Tôiđãnhậnthấyrằngcứmỗilầnnghe,mộtđiềugìđómớimẻlạixuấthiện,mộtphầndohoàncảnhmỗilầnnghethườngthayđổivàtạoýnghĩachobảnnhạc.

BảngiaohưởngSố35củaMozart,”BảngiaohưởngHaffner”–HãychúýtớicáchMozartđưacácnhạccụhơibằnggỗvàođoạnkếtđểtạonênmộttổngthểtuyệtvời,vượtlêntrênsựxuấtsắccủamỗinhạccụgộplại.

BảngiaohưởngSố4,cungSontrưởngcủaMahler–TôichorằngcảmhứngchínhlàmụctiêutheođuổicủaMahlervìbảngiaohưởngnàyluônđemlạichotôiđiềuđó.

Khúcmởđầu1812củaTchaikovsky–Cóthểbạnđãnghebảnnhạcnàyrấtnhiềulần,nhưnglầntới,bạnhãychọnbảnthucósửdụngtiếngchuôngnhàthờvàtiếngđạibác.Hãylắngngheđểbiếtđượccácnhạccụđãkếthợpvớinhautuyệtvờinhưthếnào.

BảngiaohưởngSố94,cungSontrưởngcủaHaydn,bản“Điềubấtngờ”–Đểnắmđượckhảnănghòahợp,bạnphảinghebảnnhạcnày.Khilắngnghe,hãytựhỏixemHaydnđãsửdụng“điềubấtngờ”nhưthếnàokhiếnâmnhạccóthểtrởnênsâusắcđếnvậy.

Tìmhiểucácquầybáo

Mộttrongnhữngbàitậpưathíchcủatôivềsựkếthợpkháiniệmchínhlà“dạoquacácquầybáo”.Nếuđanglúngtúngkhigiảiquyếtmộtvấnđềnàođóhaychỉđơngiảnmuốnlàmmớisuynghĩcủachínhmình,hãytớiquầysáchbáolớnnhất.Hãydành20phútđọclướtquavàchọnramườiấnphẩmmàbạnchưađọcvàcólẽcũngchưabaogiờmua.Cómộtbíquyết,đólàlấynhữngcuốntạpchímàtrướcđấybạnchưabaogiờchúý.Saukhiđãchọnxong,hãydànhmộtchútthờigianđểxemquachúng.Bạnkhôngphảiđọcmỗitrangởtừngcuốntạpchí,quantrọnglàcảmnhậnxemmỗicuốnnóiđếnđiềugìvàđiềugìcònđọnglạitrongtâmtríbạn.Sauđó,tìmnhữngmốiliênhệvớicôngviệchaycuộcsốngcủamình.Vídụ,khilàmbàitậpnày,tôitìmramộtcáchtốthơnđểtựthiếtkếtấmdanhthiếpgiaodịchcủamìnhnhờtìmthấymộtsốđiềutrongcuốnCakeDecorating(Trangtríbánh)vàcóýtưởngmớichothưthôngbáonhờmộtbàibáocủatạpchíHairforYou(Tócđẹpchobạn).Lờicảnhbáodànhchobạn:Vợ(haychồng)củabạnsẽcảmthấykhôngthoảimáikhibạnmangvềnhànhữngtờbáonhưTrailerLife(Cuộcsốnglưuđộng),TeenCosmo(Thếgiớiteen)hayDivorceMagazine(Tạpchílyhôn).

Vẽ

Họcvẽlàmộtcáchtuyệtvờiđểpháttriểnkhảnănghòahợp.Nhưtôiđãtựkhámphá,vẽlàđểthấyđượcnhữngmốiliênhệvàhợpnhấtchúngthànhmộtthểthốngnhất.TôiđặcbiệtthíchthúvớilốitiếpcậncủaBettyEdwardsbởiđốivớitôi,nóthậtsựgiátrị.Mỗinămkhoảng12lần,BrianBomeisler(vàrấtnhiềuhọctròkháccủaEdwards)mởnhữngkhóahọcnhưthế.Nếubạncóthờigian,mộtkhóahọcnămngàyởxưởngvẽsẽlàmộtđầutưđánggiá.Nếubạnkhôngthểthamgia,hãytìmmuacuốnbăngvideocủaEdwardsvàBomeislermangtênDrawingontheRightSideoftheBrain(Vẽbằngbáncầunãophải).BạncũngcóthểtìmmuacuốnsáchkinhđiểnnàycủaEdwardsởrấtnhiềunhàsách.(Xemthêmthôngtintạiwww.drawright.com).Đốivớinhữngngườitòmònhiềuhơnkiênnhẫn,hãygiảitríbằngmộtbứctựhọanămnét–tứclàchỉvớinămnétvẽ,bạnsẽvẽnênbứctựhọacủamình.Đóthậtsựlàmộtbàitậptổnghợptuyệtvờivàrấtthúvị.Đâylàbứcvẽcủatôi.

Giữcuốn“Nhậtkýẩndụ”bênmình

Hãyhoànthiệnchỉsốẩndụ(MQ)bằngcáchghilạinhữngẩndụhấpdẫnvàbấtngờmàbạnđãgặp.Hãythửlàmđiềunàytrongmộttuầnvàbạnsẽhiểutácdụngcủanó.Hãyluônmangbênmìnhmộtcuốnsổnhỏvàghichépkhithấymộtnhàbáoviết:nhữngcuộcthămdòdưluậnđã“mọcrễ”trongtưtưởngnhữngnhàlãnhđạocủachúngta,haykhibạnbècủabạnnói:“Tớkhôngmọcrễởđâyđâu.”Bạnsẽcảmthấykinhngạc.Tronglầngầnđâynhất,tôitìnhcờgặpmộtloạtnhữngẩndụđếnnỗicuộcsốngdườngnhưtrởnênphongphúvàsốngđộnghơn.Nócũngtruyềncảmhứngđểbạntựtạoranhữngẩndụcủamìnhtrongcáchviết,cáchnghĩhaynhữngmặtkháctrongcuộcsống.

Đitheocácđườnglink

BạnhãytruycậpInternet,chọnchomìnhmộttừhaymộtchủđềmàbạncảmthấythúvịrồigõvàomộtcôngcụtìmkiếmvàsauđó,đitheomộttrongsốcácđườnglinktìmđược.Từtrangwebđầutiênbạnvào,thửchọnmộtđườnglinkcủanóđểvàoxem.Hãylặplạiquátrìnhnàybảyhoặctámlần,luônnháychuộtvàomộtđườnglinkmớicủatrangmàbạnđangnhìnthấy.Khikếtthúcquátrìnhđó,hãynghĩxembạnđãhọcđượcđiềugìvềchủđềgốcvànhữngchủđềkhácmàbạnbắtgặp.Bạnđãtìmđượcnhữnggìnhờsựchệchhướngngẫunhiênmàcóthểbạnchưatừngnghĩđến?Nhữnghìnhmẫuhaychủđề(nếucó)đãđượcnêura?Nhữngmốiliênhệkhácthườnggiữanhữngđiềutưởngnhưkhôngliênquanmàbạntìnhcờkhámphá?Đitheonhữngđườnglinklàmộtcáchhọctạoranhữngbấtngờthúvịbằngkhảnăngngẫunhiên.Mộtsựthayđổikhác:HãytruycậpngẫunhiênmộtwebsitenhưURoulette(www.uroulette.com)hayRandomWebSearch(www.randomwebsearch.com).Bắtđầuvớimột

trangwebbạnchưabaogiờvàocóthểđưabạntớinhữngtrangbạnkhôngngờđếnvàgiúptăngcườngkhảnăngđánhgiátrướcnhữngmốiliênhệhàihòagiữacácýtưởngcủabạn.

Tìmkiếmgiảiphápbằngcáchnghiêncứucácvấnđề

Vấnđềluôncầngiảipháp.Đólàđiềucơbản.Nhưngđôikhi,nhữnggiảiphápthôngminhkhôngchỉhữuíchđốivớimộtvấnđề.Trongcuốnsáchsinhđộngvàhấpdẫn,Whynot?:HowtoUseEverydayIngenuitytoSolveProblemsBigandSmall(Tạisaokhông?:Cáchsửdụngócsángtạohàngngàyđểgiảiquyếtcácvấnđềlớnnhỏ),GiáosưBarryNalebuffvàIanAyrestạiYalegợiýchúngtakiểmtrasựtồntạicủacácgiảiphápvàđưarahaicâuhỏi:

1.Nósẽcótácdụngởđâunữa?Đôikhichúngtacóthểđưanhữngkhókhăncủalĩnhvựcnàysanglĩnhvựckhác.Vídụ,tácgiảcuốnsáchnêucâuhỏi,nếungànhcôngnghiệpđiệnảnhcóthểtạoramộtthểloạiphimchotrẻemcầncósựhướngdẫncủabốmẹđểchiếutrênmáybaythìtạisaokhôngtạoramộtloạiDVDtươngtự,ítgâyrắcrốihơnchocácgiađìnhquantâmđếnviệcxemphimcủaconemmình?NếunhữngngườiđóngthuếcủanướcMỹcóthểkhấutrừviệcđónggópIRAthôngquađóngthuếvàkéodàiđếnngày15tháng4hàngnămthìtạisaokhôngchophépcáctổchứctừthiệnđượckhấutrừtươngtựvà“chophépngườidâncónhiềulựachọnđượccungcấpthôngtinvềsựhàophóngđó”.

2.Liệunócótácdụngmạnhmẽkhông?Thayđổilựachọnmặcđịnhlàmộtbướcđơngiảnnhưngcóthểđemlạikếtquảtuyệtvời.Hãyxemxétviệchiếntặngnộitạng.NalebuffvàAyresđãviếtrằngởMỹ,nhữngngườihiếntặngphảixácnhậnchắcchắnhọtựnguyệnvàmongmuốnđượclàmđiềuđó.MặcdùnhữngcuộcđiềutradưluậntạiMỹchothấy,hầuhếtngườidânđềurấtsẵnlònghiếntặngnộitạngnhưngtínhcứngnhắcvàhìnhthứcvẫngâytrởngại.Thựctếtạimộtsốnước,khimộtngườinộpđơnthilấygiấyphépláixeđồngnghĩavớiviệcngườiđóđượctựđộngđăngkýhiếnnộitạng,trừkhihọtuyênbốmìnhkhôngmuốnlàmnhưvậy.NếuởMỹ,ngườidâncũngđượcphéplựachọnrútkhỏidanhsáchthayvìlựachọnđăngkýkhimuốnhiếnthìchínhquyềnchỉviệcbỏtênngườiđókhỏidanhsáchdàinhữngngườichờđượccấyghépvàcứusốngđượchàngnghìnngười.

Câuhỏi“Tạisao?”cóthểgiúpchúngtahiểuvấnđề.Câuhỏi“Tạisaokhông?”lạiđưachúngtađếnnhữngđộtphá.(Tìmhiểuthêmtạiwww.whynot.net).

Tạomộttấmbảngkhơinguồncảmhứng

Khibạnđanglàmviệcchomộtdựán,hãydọnsạchmọithứtrênbảngthôngbáocứngnhắcvàbiếnnóthànhtấmbảngcóthểtạocảmhứngchomình.Mỗikhigặpmộtđiềukhiếnbạncảmthấyhấpdẫn–nhưmộtbứcảnh,mộtmảnhvải,mộttrangtạpchí–hãyđínhnólêntrênbảng.Chẳngbaolâusau,bạnsẽbắtđầuthấyđượcnhữngmốiliênhệgiữacáchìnhảnh,chúngsẽgiúpbạnmởrộngvàpháttriểncôngviệccủamình.Từlâu,cácnhàthiếtkếthờitrangđãsửdụngnhữngtấmbảngnhưvậy,tạonêncácmảnhcắtdántựdonhằmmởmangtưduyvàchỉdẫnkháiniệm.Bạncũngcóthểlàmtươngtự.

Nhữngcuốnsáchbạnnênđọc

Dướiđâylàsáucuốnsáchgiúpbạnrènluyệnkhảnănghòahợpcủamình:

Beethoven’sAnvil:MusicinMindandCulture(PhươngpháprènluyệncủaBeethoven:Âmnhạctrongtưduyvàvănhóa)củaWilliamBenzon–Mộtkhámphátuyệtvờivềcáchthứctưduycảmnhậnâmnhạc,cụthểlàcáchâmnhạckhiếnnãobộtrởnênthốngnhấtvàhòahợp.

PowerofTen(Sứcmạnhcủasố10)củacặpvợchồngnổitiếngCharlesvàRayEames–Cuốnsáchbaogồm76trang,mỗitranglàmộthìnhảnh,mỗihìnhảnhsaulạiđượcnhìngần

hơngấp10lầnsovớihìnhảnhtrước.MởđầucuốnsáchlàhìnhảnhcủaTráiđấtđượcnhìntừkhoảngcách10triệunămánhsáng.Sauđó,hãylậtquanhữngtrangtiếptheovàchúýtớingườiđànôngđidãngoạiởhồChicago,tiếpđếnlàlàndacủaôngta,mộttrongcáctếbàoda,ADNcủatếbào,cứthếchotớimộtprotonđơnlẻ.

Dialogue:TheArtofThingkingTogether(Hộithoại:Nghệthuậtcủatưduyđồngthời)củaWilliamIsaacs–Việccộngtáccùngđồngnghiệpđểvượtquacácranhgiới,xácđịnhcáchìnhmẫuvàkếtnốicácýtưởngcóthểcầnđếnnhữngphươngphápmớiđểgiúpchúngtanóichuyệnvớinhau.Cuốnsáchnàykhámphácácnguyênlývàthựctiễngiúpmỗicánhânđitừviệcđơnthuầnthôngbáoýnghĩcủariêngmìnhđếnviệccùngnhautưduythậtsựvàtạonênmộtnhậnthứctổnghợp.

MetaphorsWeLiveBy(Nhữngẩndụthườnggặp)củaGeorgeLakoffvàMarkJohnson–Cuốnsáchngắngọn,dễhiểunàylàtàiliệutốtnhấtvềphépẩndụ,trongđócoiẩndụnhưmộtquátrìnhtưduy.

NoWaste(Khônglãngphí),mộtdựándoLaboratorioDeCreacionMaldeojothựchiện–Mộtchiếcăng-tentiviđượclàmtừnhữngkhaykimloạibỏđicủaquánăntựphụcvụ.Nhữngchiếcxeđồchơiđượctạohìnhtừvỏnhựahộpdầugộiđầu,lọmựcvàtuýphồdán.ĐâychỉlàhaitrongnhữnghìnhảnhtrongbộsưutậpnhữnghìnhảnhđángchúývềcácđồvậtđượctáisửdụngmộtcáchtàitìnhtrêncácđườngphốcủaCuba.Mộtcuộctrìnhdiễnđầyấntượngcủalốitưduytổhợp.

HowtoSee:GuidetoReadingOurMan-madeEnvironment(Làmthếnàođểnhìnnhận:Hướngdẫncáchtìmhiểumôitrườngnhântạo)củaGeorgeNelson–RamắtlầnđầutiênvàogiữathếkỷXVIIvàđượctáibảnnăm2003,cuốnsáchlàmộthướngdẫnthúvịvềcáchnhìnnhậnthếgiớixungquanhchúngta,tạokếtnốigiữanhữngđiềuchúngtanhìnthấyvàhìnhthànhnhữngsángtạocủaloàingườitrongmộtbốicảnhrộnglớnhơn.

Hãythậtsựđộngnão

Hẳnbạntừngthamgiamộtbuổihọpnhưthếnày.Ôngchủyêucầumọingười“độngnão”.Vàsau15phútkhônghiệuquả,chỉcómộtvàiýtưởngsángtạovàrấtnhiềunhânviênkháccảmthấyuểoải.Tạisaolạixảyrađiềunày?Vìbạnđãkhôngthựchiệnđúngphươngpháp.Nhữngbuổihọpđòihỏivậndụngtrínãohiệuquảkhôngthểdiễnrangẫunhiênvàbừabãi,chúngphảitheomộtcấutrúccụthểđượcchứngminhlàgiúpgợilênnhữngýtưởngtốt.

Đểđộngnãohợplý,phảithựchiệntheonhữngquytắcsau(đãđượcnêutrongcuốnsáchtuyệtvờiTheTenFacesofInovation(Mườivấnđềvềsựđổimới)củaTomKelly):

1.Tạosốlượng.Nhữngýtưởngtốthìnhthànhtừvôvànýtưởng.Hãyđặtmộtmụctiêusốlượng,chẳnghạn100ýtưởng.

2.Khuyếnkhíchnhữngýtưởngđiênrồ.Chủnghĩacựcđoanlàmộtưuđiểm.Nhữngýtưởngđúngthườngxuấtpháttừnhữngđiềubanđầucóvẻkỳdị.

3.Trựcquan.Hìnhảnhgiúpgợirasựsángtạo.

4.Trìhoãnsựphêphán.Khôngcóýtưởngnàolàtồitệcả,dođó,hãybỏquanhữngýkiếnkhôngtánthành.Suynghĩthậtsángtạotrước,rồichỉtríchsau.

5.Từngngườiphátbiểu.Hãybiếtlắngnghe,lịchsựvàđónggópchonhữngđềxuấtcủamọingười.

Khimọingườinóiraýkiếncủahọhaypháttriểnýtưởngcủangườikhác,hãyghilạitấtcả.

(Nêncómộtngườighichépvàmộtngườikhácgiữvaitròđiềuphối).Saukhoảngnửagiờ,bạnsẽcómộtdanhsáchdàicácýtưởng.Hãynghỉngơimộtchút.Sauđó,bắtđầuđánhgiánhữnggìcótrongdanhsách.Phầnlớncácýtưởnglàkhôngtốt,mộtsốcóthểkhákỳcục.Nhưnghầunhưchắcchắnbạnsẽcóđượcnhữngýtưởngthiếtthựcmàtrướcđóbạnchưabaogiờnghĩđến.

NếubạnmuốncóýtưởngtừchiếcmáytínhcánhântạibangIdaho,hãyghéthămtrangwebHalfbakery.Tạiđây,mọingườitrênkhắpthếgiớiđónggóprấtnhiềuýtưởngchocácsảnphẩm,dịchvụvàcôngviệckinhdoanh.Mộtsốýtưởngcònrấtsơkhainhưngsốcònlạithìxuấtsắcđếnngạcnhiên.(Đểbiếtthêmchitiết,hãyxemtạiwww.halfbakery.com).

Hãytánthưởngsựkhôngchuyêncủabạn

Tôigiỏinhấttrongnhữnglĩnhvựctôikhôngthểlàmđược.

Điềuđóđãtrởthànhkhảnănggiúptôicảmthấymạnhmẽvàtựtinhơntrongnhữngtìnhhuốngnhưvậy.Tôicảmthấytựdođilại,tựdolắngnghetráitimmình,tựdohọctậpvàhànhđộngchodùđiềuđóđồngnghĩavớiviệctôicóthểmắclỗi.

Nếubạnmuốncómộtcuộcsốngđầysángtạo,hãylàmnhữnggìmàbạnkhôngthểvàtậnhưởngvẻđẹptừnhữngsailầmmàbạnmắcphải.

NhữngđiềutrênlàphátbiểucủaMarcelWanders,nhàthiếtkế,ngườitựcoimìnhlà“taynghiệpdưchuyênnghiệp”.(Đểbiếtthêmchitiết,hãyxemtạiwww.marcelwanders.com).

Tìmkiếmkhônggianchìm

Khônggianchìmlàmộtphầncủabứctranhtoàncảnhmàchúngtathườngkhôngnhậnthấy.Dođó,hãyrènluyệnđôimắtcủamìnhđểcóthểnhìnranó.Khiđibộtrênphốhoặclướtquamộtcửahiệu,mộttrangtạpchí,hãynhìnkỹxemcóđiềugìhiệnravànhớkiểmtranhữnggìởgiữa,trên,dướivàxungquanh.Nhậnthứcđượckhônggianchìmsẽlàmbạnthayđổicáchnhìnmọisựvậtxungquanhvànósẽkhiếnkhônggianthậtđượctậptrungnhiềuhơn.Đâycũnglàmộtcáchkhiếnbạnphảingạcnhiên.Vídụ,trênmộtgóichocolatecủaHershey’sKisses,khixemxétkỹ,tôipháthiệnramộtkhônggianchìmbấtngờvàkhácthường.Bạncóthấynókhông?

7.ĐỒNGCẢMNgàyhômquaquảlàmệtmỏi.Tôiđãlàmviệckhôngngừngnghỉtừlúctỉnhgiấc,căngmình

rađểhoànthànhcôngviệckịpthờihạn,cốgắngthoátkhỏimộtnhiệmvụmớikhôngmongmuốnvà“chiếnđấu”vớibađứatrẻ.Mộtđứalên7bịchảynướcmũi,mộtđứa5tuổirăngbịlunglayvàmộtđứamới18thángtuổiđangtựhọcthuyếtnhân-quảbằngcáchđẩychiếcbìnhgốmrakhỏibàn.Buổichiều,tôiđãchạy5dặm.Saubữatốivộivàng,tôiquaytrởlạivănphòngvàlàmthêmvàigiờchotớikhimệtđếnmứckhôngthểtậptrungnổi.Khoảng10h,khixươngcốtđãrãrời,tôilêngiườngnhưngkhôngthểnàongủđược.Tôiđọcsáchmộtchútmàgiấcngủvẫnkhôngtới.Dođó,khoảng1hsáng,tôixuốngnhà,rótchomìnhmộtcốcrượuvàđọctờbáocủangàyhômtrước.Cứthếchođến2h15,tôilênphòngvàcốgắngchợpmắt.Cuốicùngtôicũngchìmvàogiấcngủ,lúcđókhoảng3h06,nhữngconsốcuốicùng,tôicònnhớđượckhixemchiếcđồnghồđặtcạnhgiường.

Khoảngbatiếngđồnghồsau,đứatrẻ18thángtuổithứcdậyvàbắtđầukêukhócinhỏiđòisữa.Đến7hsáng,ngôinhànhưnổtungbởisựlộnxộn.Vàđến8h,tôitrởlạiphònglàmviệc,nơitôiđangngồi,đốidiệnvớimộtngàynữatrongthờihạnphảihoànthànhcôngviệc.Tôicảmthấyrấtmệtmỏi,thậtsựmệtmỏi.Quảthật,tôiđãngáprấtnhiều.Vàkhinghĩđếnngàyhômqua,tôilạingáp.Dùđãuốngtớibacốccàphênhưngtôinghĩmìnhvẫncóthểngủngaysaubagiâynữa.Nhưngkhôngthểđược,cóquánhiềuviệcphảilàm.Dođó,tôicốgắngkiêntrìvàtôilạingáp.

Chúngtahãycùngdừnglạimộtchút.Cáchđâyvàiphút,bạncóngápkhông?Khibạnđọcsốlầnbuồnngủcủatôivàhìnhdungtôiđangngáp,bạncócảmthấyquaihàmmìnhcũngmuốnngápkhông?Nếucó,bạncóthểcómộtkhuynhhướngtựnhiênchonănglựcquantrọngtiếptheo–Đồngcảm.(Nếukhông,đểđánhthứckhảnăngbẩmsinhnày,bạncầnmộtcâuchuyệnhấpdẫn,xúcđộnghơnchuyệntôikểvềcôngviệcquátảivàthiếungủ).

Đồngcảmlàkhảnănghìnhdungbảnthânởvịtrícủangườikhácvàdùngtrựcgiácphánđoánnhữnggìmàngườiđócảmnhận.Đólàkhảnăngđặtmìnhvàohoàncảnhcủangườikhác,nhìnbằngconmắtvàcảmnhậnbằngtráitimcủahọ.Đaphầnchúngtalàmđiềuđódotựphát,mộthànhđộngmangtínhbảnnănghơnlàsảnphẩmcủasựsắpđặt.Nhưngđồngcảmkhôngphảilàsựcảmthôngchoaiđó.Nólàcảmnhậncùngvớiaiđó,cảmthấyđiềuđósẽxảyranhưthếnàonếumìnhlàngườiđó.Đồngcảmlàmộtđiềuthúvịcủatrítưởngtượngtáobạo,làthựctếảocơbản–đứngởvịtrícủangườikhácđểtrảinghiệmthếgiớitừcáchnhìncủahọ.

Vàvìcầncósựhòahợpgiữabảnthânngườinàyvớingườikianênđồngcảmthườngbaogồmmộtyếutốgiốngnhaugiữahaingười,đólàlýdovìsaocóthểmộttrongsốcácbạnđãngáplúcđầu.NhànghiêncứuvềthầnkinhnhậnthứcStevenPlatek,thuộcĐạihọcDrexel,chorằngviệcngáptheohiệuứngnhưvậygiốngnhưmộtcơchếđồngcảmcơsở.Nghiêncứucủaôngđãchothấynhữngngườingáptheohiệuứngđạtkếtquảrấtcaoởnhiềubàikiểmtraxácđịnhmứcđộđồngcảm.Nhữngngườinày,cóthểlàmộttrongsốcácbạn,hòahợpvớinhữnggìngườikhácđangtrảiquakhiếnhọkhôngthểkhôngcóhànhđộnggiốnghệt.

Đồngcảmrấtquantrọng.Nógiúpcholoàingườitrảiquaquátrìnhtiếnhóa.Vàbâygiờ,khichúngtađãđứngđượcvàđibằnghaichân,nóvẫngiúpchúngtapháttriển.Sựđồngcảmchophépchúngtanhìnthấymặtthứhaicủavấnđề,xoadịusựcăngthằngcủangườikhácvàbiếtimlặngthayvìnóiranhữngđiềuácý.Đồngcảmtạonênsựtựnhậnthức,mốiliênhệgiữachamẹvàconcái,giúpchúngtalàmviệccùngnhauvàcungcấpnềntảngđạođứcconngười.

Nhưngđồngcảm–giốngnhưnhiềunănglựcnhậnthức,cảmthụkhác–khôngphảilúcnàocũnghợplýtrongThờiđạiThôngtin.Nóluônđòihỏisựmềmyếutrongmộtthếgiớicầntháiđộthờơ,cứngrắn.Đểkhiếnmộtlậpluậntrởnênvữngchắchaygạtbỏmộtýkiếnkhác,bạn

chỉcầngọinólà“mangtínhchấtcảmtính”.HãythửnhìnvàothấtbạicủacựuTổngthốngMỹBillClintonkhiôngthốtranhữngtừsau:“Tôicảmnhậnđượcnỗiđaucủabạn.”MộtsốnhàphêbìnhchorằngClintonthậtgiảtạokhinóinhưvậy.Nhưngnhữnglờichỉtríchmạnhmẽnhấtlàtừnhữngngườicoicâunóiđólànựccười,khôngxứngvớivịtrítổngthốngvàthậmchíkhôngđángmặtđànông.NgườidânMỹtrảlươngđểtổngthốngsuynghĩ,khôngphảiđểcảmnhận–tứclàđểlãnhđạochứkhôngphảiđồngcảm.Điềunàyđãtồntạitừrấtlâu.Kỷnguyêncủanhữngcôngnhântrithứccótrítuệsắcbénvàcáccôngtycôngnghệcaohoạtđộnghiệuquảđềuđánhgiácaokhoảngcáchgiữacảmxúcvàlậpluậnlạnhlùng–khảnănglùibước,đánhgiátìnhhuốngvàđưaraquyếtđịnhkhôngbịtìnhcảmchiphối.Nhưngcũngnhưrấtnhiềunănglựckháccủalốitưduythiênvềbáncầunãotrái,chúngtabắtđầuthấyđượchạnchếcủalốitiếpcậnmộtphíađó.CuốnsáchTrítuệxúccảmcủaDanielGolemanđượcxuấtbảngầnnhưcùngthờiđiểmcựuTổngthốngClitonphátngônnhưtrên,đãchothấydấuhiệucủasựthayđổinày.Golemanlậpluậnrằngkhảnăngxúccảmthậmchícònquantrọnghơnkhảnăngtưduythôngthường,vàcảthếgiớiđãbắtđầusửdụngthôngđiệpđócủaông.

Nhưng10nămsau,lýthuyếtcủaôngđãpháttriểnvữngchắctrongThờiđạiNhậnthức.KhiGolemanviếtcuốnsáchđó,InternetmớichỉbắtđầurađờivànhữngnhàlậptrìnhtaynghềcaongườiẤnĐộ(đãnóiởChương2)cònđanghọctiểuhọc.Ngàynay,việctruycậpInternetrẻvàdễdàng,kếthợpvớinhữngcôngnhântrithứcnướcngoàiđãkhiếnnhữngnănglựccóthểđánhgiáthôngquachỉsốIQdễdàngbịthaythế.Nhưchúngtađãthấytrongnhữngchươngtrước,điềuđócónghĩalànhữngnănglựckhó“saochép”hơnngàycàngtrởnêncógiátrịhơn.Vàmộtkhảnăngmàmáytínhkhôngthểthaythếcũngnhưcáccôngnhânnướcngoàikhôngthểdùngcácelectronđểkếtnốichínhlàđồngcảm.

Đốidiệnvớitươnglai

Năm1872,13nămsaukhixuấtbảncuốnOntheOriginofSpecies(Nguồngốccácloài),CharlesDarwinchoxuấtbảnmộtcuốnsáchkhácgâychấnđộngxãhộiđươngthời.ĐólàcuốnTheExpressionoftheEmotionsinManandAnimals(Sựbiểulộcảmxúcởconngườivàloàivật),vớinhữngtuyênbốgâytranhcãi.Đángchúýnhất,Darwinchorằngtấtcảnhữngđộngvậtcóvúđềucócảmxúcvàmộtcáchtruyềnđạtcảmxúccủachúnglàquanhữngbiểuhiệntrênkhuônmặt.Mộtconchóvớinétmặtsầuthảmthìcóthểđangbuồn,cũngnhưmộtngườicaumàythìcóthểkhôngđượcvui.

CuốnsáchcủaDarwinđãgâyxônxaodưluận.Nhưngtrongthếkỷtiếptheo,nóđãđượccôngnhận.Giớitâmlýhọcvàkhoahọcđãthừanhậnkhuônmặtcủachúngtathểhiệncảmxúcnhưngchúnglàsảnphẩmcủavănhóahơnlàcủatựnhiên.Nhưngnăm1965,PaulEkman–lúcđólàmộtnhàtâmlýtrẻvàhiệnnaylàmộthuyềnthoạitronglĩnhvựctâmlý–đãtiếnxahơn.EkmanlàngườiMỹ,ôngtừngtớiNhậtBản,Argentina,BrazilvàChile.Ởmỗinơi,ôngđềuchongườidânxembứcảnhvềcáckhuônmặtvớinhữngbiểuhiệnkhácnhauvànhậnthấyrằngngườichâuÁ,NamMỹvàMỹđềucócáchhiểunhữngbiểuhiệngiốngnhau.Ôngđãrấttrăntrở.ÔngnghĩrằngcóthểnhữngcảmnhậnchungnàylàdotruyềnhìnhhoặcảnhhưởngtừphươngTây.Dođó,EkmanđãtớivùngcaonguyêncủaNewGuinea,nơimàngườidânchưabaogiờxemtivicũngnhưgặpngườiphươngTây,vàchonhữngngườidâncủabộlạcởđâyxemnhữngtấmhìnhđó.Họđọcbiểuhiệncủanhữnggươngmặtcũnggiốngnhưtấtcảcácđốitượngtrước.Vàđiềuđóđãdẫnôngtớimộtkếtluận:Darwinđãđúng.Nhữngbiểuhiệncảmxúctrêngươngmặtlàphổbiến.ỞtrungtâmManhattan,việcnhướnmàythểhiệnsựngạcnhiênvàởngoạiôBuenosAireshaycaonguyênNewGuineacũngnhưvậy.

Ekmanđãdànhphầnlớnsựnghiệpđểnghiêncứunhữngbiểuhiệncủakhuônmặt.ÔngđãtạorabộảnhmàtôiđềcậptrongChương1khiđangđượcchụpnão.Côngtrìnhcủaônglàvôcùngquantrọngđốivớithànhquảcủachúngtasaunày.Bảnchấtcủađồngcảmlàthuộcvềcảmxúc–cảmnhậnnhữnggìngườikháccảmnhận.Nhưngnhữngcảmxúcthườngkhôngbộclộtheokiểucủabáncầunãotrái.Golemanviết:“Nhữngcảmxúccủaconngườihiếmkhibộclộthànhlời,chúngthườngđượcbiểuhiệnthôngquanhữngtínhiệukhác.Khicáchthứccủalýtrí

làtừngữthìcủacảmgiáclàphingônngữ.”Vànơichủyếubiểulộnhữngcảmxúcnàylàkhuônmặt.Với43cơnhỏcogiãnlàmchuyểnđộngmiệng,mắt,gòmá,lôngmàyvàtrán,khuônmặtcóthểtruyềntảiđầyđủnhữngcảmxúccủaconngười.Dođồngcảmdựavàocảmxúcvàcảmxúcđượcbiểuhiệnphingôntừnênđểhiểuđượcngườikhác,trướctiên,bạnphảinhìnvàokhuônmặtcủahọ.

NhưchúngtađãbiếttrongChương1,đọcđượcnhữngbiểuhiệntrênkhuônmặtlàmộtkhảnăngđặcbiệtcủabáncầunãophải.Khônggiốngnhưkhithấynhữngcảnhđángsợ,khitôinhìnvàonhữngbiểuhiệncựcđộ,thiếtbịfMRIđãchỉrarằngnãophảicủatôiphảnứngnhiềuhơnnãotrái.NhàthầnkinhhọcRichardRestak,thuộcĐạihọcGeorgeWashington,chorằng:“Chúngtađềubộclộcảmxúccủabảnthânvàđọcnhữngcảmxúccủangườikhácchủyếuthôngquanãophải.”Đólàlýdo,theonhưnghiêncứucủaĐạihọcSussex,phầnlớnphụnữ(khôngphânbiệtthuậntayphảihaytaytrái)thườngbếconvềphíabêntrái.Vìtrẻsơsinhkhôngthểnóinêncáchduynhấtđểchúngtahiểuchúngcầngìlàđọcnhữngbiểuhiệntrênkhuônmặtvàdùngtrựcgiácphánđoánnhữngcảmxúccủachúng.Dođó,chúngtadựavàonãophải,nơiđiềukhiểnnửacơthểphíabêntrái.(Hãynhớlại,Chương1đãnóimỗiphầnnãobộcủachúngtađiềukhiểnphầncơthểđốinghịch).Nhữngngườibịtổnthươngbáncầunãophảisẽgặpnhiềukhókhăntrongviệcnhậnranhữngbiểuhiệncảmxúctrêngươngmặtngườikhác.(Tươngtự,nhữngngườimặcchứngtựkỷ,trongmộtsốtrườnghợplàdonãophảikhônghoạtđộngđúngchứcnăng).Ngượclại,nhữngngườibịtổnthươngbáncầunãotrái–hầuhếtmọingườidùngnãotráiđểxửlýngônngữ–lạiđọcnhữngbiểulộcảmxúcthậtsựtốthơn.Vídụ,cảEkmanvàNancyEtcoff,nhàtâmlýhọcthuộcBệnhviệnĐakhoaMassachusettsởBoston,đãchỉrarằnghầuhếtkhảnăngpháthiệnnóidốicủachúngtakémđếnmứcđángngạcnhiên.Khicốgắngxácđịnhmộtngườinóidốihaykhông,thôngquanhữngbiểuhiệncảmxúctrêngươngmặthoặcquagiọngnói,chúngtacũngkhôngđoánchínhxáchơnsovớikhidùngcảmtínhlàbao.Nhưngnhữngngườimắcchứngmấtngônngữdotổnthươngnãotrái,khiếnkhảnăngnóivàhiểungônngữsuygiảm,lạilànhữngngườipháthiệnnóidốituyệtvời.TheonghiêncứucủaEtcoff,bằngcáchđọcnhữngtínhiệutrênkhuônmặt,họcóthểnhậnraviệcnóidốinhanhhơnngườibìnhthường70%.Lýdolàkhikhôngthểnhậnthôngtinquaconđườnggiaotiếp,họhiểuđượcngườikháctốthơn,tínhbiểuđạtcaohơn.

ThờiđạiNhậnthứcđãkhiếnnănglựckhónắmbắtvàgiàutínhbiểuđạtnàycómộtvịtríhếtsứcquantrọng.Việcđầutưvàonhữngchiếcmáytínhcótrítuệcảmxúctừnglàmơướctronghàngthậpkỷnhưngngaycảnhữngnhàkhoahọcxuấtsắcnhấttronglĩnhvực“máytínhhiệuquả”cũngkhôngcóbướctiếnnàođángkể.Nhữngchiếcmáytínhvẫnchỉlàmđượcmộtcôngviệcsơđẳnglàphânbiệtkhuônmặtnàyvớikhuônmặtkhác–khôngbaogồmviệckhámphánhữngxúccảmtinhvithểhiệnsâusắctrênđó.RosalindPicardthuộcViệnCôngnghệMassachusettschobiết:“Nhữngchiếcmáytínhcónhữngkhảnăngtínhtoánchínhxácđếntừngchitiếtnhưngkhitươngtácvớiconngười,chúnglạimắcchứngtựkỷ.”Phầnmềmnhậndạnggiọngnóicóthểgiảimãđượcngônngữcủachúngta–khichúngtayêucầuchiếcmáytínhcủamình“Lưu”hay“Xóa”,hoặcyêucầuvề“Lốiđi”(giữacácdãyghế)hay“Cửasổ”vớibộphậnphụcvụhàngkhôngtựđộng.Nhưngmộtphầnmềmtinhvinhấtđượccàiđặttrongmộtchiếcmáytínhthôngminhnhấtthếgiớicũngkhôngthểđoánbiếtđượccảmxúccủaconngười.Mộtsốứngdụnggầnđâyđãtiếngầnhơntớiviệcpháthiệnsựtồntạicủacảmxúc.Vídụ,mộtsốloạiphầnmềmnhậndạnggiọngnóiđượcsửdụngtạicáctổngđàiđiệnthoạicóthểnhậnbiếtnhữngthayđổilớnvềcườngđộ,thờigian,âmlượng,tấtcảnhữnggìdựbáocảmxúcđềuđượctăngcường.Nhưngđiềugìsẽxảyranếunhữngphầnmềmnàypháthiệnđượcnhữngdấuhiệuđó?Chúnglạichuyểncuộcgọiđóchomộtconngườithật.

VídụtrênchỉlàmộtthếgiớivimôvềcôngviệctrongThờiđạiNhậnthức.Côngviệcnàycóthểđượcrútgọnthànhnhữngquytắc–đượcđưavàomộtvàidòngtrongmãphầnmềmhoặctraochocáccôngnhânnướcngoàivớimứclươngthấp–đòihỏitươngđốiítđồngcảm.NhữngkiểucôngviệcnhưvậydầndầnsẽbiếnmấtởnhữngquốcgianhưMỹ,CanadavàVươngquốcAnh.Nhưnghơnbaogiờhết,nhữngcôngviệccònlạisẽđòihỏihiểubiếtsâusắcvềsựtinhtếtrongtácđộngqualạigiữangườivớingười.Khôngcógìngạcnhiênkhinhữngsinhviêncủa

trườngKinhdoanhStanfordcùngnhauthamgiamộtkhóahọccótên“Độnglựcgiữacáccánhân”nhưngsinhviêntoàntrườngthườnggọilà“Cảmnhận–Cảmthụ”.Hãyxemxétmộtlĩnhvựckhôngđượccoilàđặcthùcủaviệcđọccảmxúcconngười–thủtụcphápluật.Ngàynay,hầuhếtnghiêncứupháplýcơbảnđềucóthểđượccácluậtsưnóitiếngAnhtrêntoànthếgiớithựchiện.Tươngtự,cácphầnmềmvàtrangweb,nhưtôiđãgiảithíchởChương3,đãloạibỏsựđộcquyềnvềnhữngthôngtinchuyênmônnhấtđịnhmàcácluậtsưtừngcó.Vậynhữngluậtsưthếnàothìcóthểtồntại?Đólànhữngngườicóthểđồngcảmvàhiểunhữngđiềukháchhàngcủamìnhthậtsựcần;nhữngngườicóthểngồivàobànđàmphánvàkhámpháranhữngđềtàiẩndướingôntừcủabuổitranhluận;nhữngngườicókhảnăngquansáthộiđồngxétxử,đọcđượcnhữngbiểuhiệncủahọvàngaylậptứcbiếtđượcliệumìnhcóđưaramộtlậpluậnthuyếtphụchaykhông.Nhữngkhảnăngđồngcảmnàyluônlàyêucầuquantrọngđốivớicácluậtsư,nhưnghiệnnay,nóđãtrởthànhđiểmmấuchốtđểtạonênsựkhácbiệttrongnghềluậtsưcũngnhưnhữngngànhnghềkhác.

ĐồngcảmkhôngchỉlàmộtkỹnăngnghềnghiệpcầnthiếtchoviệctồntạiởnhữngthịtrườnglaođộngthếkỷXXI,nócònlànguyêntắcđạođức.Đólàmộtphươngtiệnđểchúngtahiểungườikhác.NhưDarwinvàEkmanđãnghiêncứu,đólàngônngữtoàncầugiúpkếtnốitấtcảchúngta,khôngphânbiệtquốcgia,vănhóa.Đồngcảmkhiếnchúngtatrởthànhconngười,manglạichochúngtaniềmvui.VàchúngtasẽthấytrongChương9,đồngcảmlàmộtphầntấtyếuđểconngườicómộtcuộcsốngýnghĩa.

Rấtnhiềungườitrongchúngtacóthểtạođiềukiệnđểkhảnăngđồngcảmcủamìnhpháttriển.Vàgầnnhưtấtcảđềucóthểnângcaokhảnăngđọcnétmặt.Saunhiềunăm,Ekmanđãbiênsoạnmộtcuốnbảnđồvềnhữngbiểuhiệncủakhuônmặt–tấtcảbiểuhiệnđượctoànnhânloạisửdụngđểbiểuđạtcảmxúccủamình.Vàôngđãpháthiệnrabảyloạicảmxúccódấuhiệuthểhiệnrõràng,đólà:tứcgiận,buồnbã,sợhãi,ngạcnhiên,phẫnnộ,khinhmiệtvàhạnhphúc.Đôikhi,cáccáchbiểulộcảmxúcnàyrấttrọnvẹnvàmãnhliệt,cònnhữnglầnkhácthìkhónhậnbiếthơn.Ekmangọilànhữnglầnđólà“sựbiểucảmmongmanh”,thườnglàbiểuhiệnđầutiênthoángquacủacảmxúchaythấtbạikhicốgắngchegiấucảmxúcđó.Đâygọilà“biểucảmmộtphần”.Và“vibiểucảm”làbiếnđổixuấthiệnrấtnhanhtrênkhuônmặt,trongkhoảng1/5giây,thườngxảyrakhi“mộtngườicốýchegiấunhữngcảmnhậncủamình”.EkmantừngdạynhữngkỹnăngđọcnétmặtchocácđiệpviêncủaFBI(CụcĐiềutraLiênbangMỹ),CIA(CơquanTìnhbáoTrungươngMỹ),ATF(CơquanquảnlýLuậtvềRượucồn,ThuốclávàSúngLiênbangMỹ)cũngnhưcácnhânviêncảnhsát,quantòa,luậtsư,thậmchíchonhữngngườivẽtranhminhhọavàlàmphimhoạthình.Vàbâygiờ,tôiđangchuẩnbịdạychobạnmộtkhíacạnhtrongnhữngkỹnăngcủaEkman.(BạncóthểbiếtnhiềuhơntrongphầnDanhmụcởcuốichươngnày).

Tôiluônnổicáuvớinhữngnụcườitôinghĩlàgiảtạo–nhưngtôikhôngchắcchắnliệumộtngườinàođócườidobịsựhómhỉnhcủatôimêhoặchaychỉlàcườimỉamai.Bâygiờtôiđãbiết.Nụcườithíchthúthậtsựlà“nụcườiDuchenne”,nhưcáchgọicủaEkman,saukhinhàthầnkinhhọcngườiPhápDuchennedeBoulognetiếnhànhnhữngnghiêncứuđầutiêntronglĩnhvựcnàyvàocuốinhữngnăm1800.Mộtnụcườichânthậtphảibaogồmhaiphầncơ:(1)cơxươnggòmá,kéodàitừxươngmávàkéokhóemiệnglên;(2)phầnphíangoàicủacơmắt,baoquanhmắtvàcóliênquanđếnviệc“kéolôngmàyvàphầndaphíadướilôngmàyxuống,đồngthờikéophầndaphíadướimắtlênvàkhiếngòmácaohơn”.

Nhữngnụcườigiảtạochỉbaogồmphầnchuyểnđộngcủacơxươnggòmá.Lýdolà:Chúngtacóthểđiềukhiểnloạicơnày,nhưngchúngtalạikhôngkiểmsoátđượcphầnliênquanđếncơmắt.Nụcườithậtsựdiễnrahoàntoàntựnhiênvàchỉkhichúngtatrảiquaniềmvuithíchthậtsự.NhưDuchenneđãtrìnhbày:“Cảmgiácthíchthúthậtsựđượcdiễntảtrênkhuônmặtbằngsựcogiãnkếthợpcủacơgòxươngmávàcơmắt.Loạicơđầutiêntuântheoýtrínhưngloạicơthứhaichỉhoạtđộngkhitâmhồncónhữngcảmgiácngọtngàothậtsự.”

Haynóicáchkhác,đểbiếtđượcnụcườiđócóphảilàgiảtạohaykhông,hãynhìnvàođôi

mắt.Nếuphầncơphíangoàicủamắtkhôngcolạithìngườiđangcườirạngrỡtrướcmặtbạnlàmộtkẻgiảdối.

Đâylàvídụvớihaibứcảnhtôiđangcười:

Bạncóthểnóichotôibiết,ởbứcảnhnàotôiđãcốgắngtạoramộtnụcườikhôngthànhthựcvàởbứcảnhnàotôicườivìsựhàihướccủavợtôi?Điềunàyquảlàkhôngdễdàng,nhưngnếubạnnhìnkỹvàođôimắtcủatôi,bạncóthểsẽtìmthấycâutrảlời.Bứcảnhthứhailànụcườithíchthúthậtsựcủatôi.Lôngmàycủatôithấphơnmộtchút,phầndaởdướimắtđượckéolêncaohơnvàđôimắthẹphơn.Thựctế,nếubạnchegiấumọiphần,trừđôimắt,câutrảlờisẽtrởnênrõrànghơn.BạnkhôngthểvờcườikiểuDuchenne.Vàkhinângcaokhảnăngđồngcảmcủamình,bạncũngkhôngthểgiảvờđồngcảmđược.

Phươngphápchămsócsứckhỏehoàntoànmới

Đồngcảmkhôngphảilàmộtkhảnăngđứngriênglẻ.Đólàsựkếthợpcủabakhảnăngnhậnthứcvàcảmthụmàtôiđãđềcập.Đồngcảmlàmộtphầnthiếtyếucủathiếtkếvìnhữngnhàthiếtkếgiỏiphảiđặtmìnhvàođịavịcủanhữngngườisẽsửdụngsảnphẩmhaydịchvụmàhọtạora.(Dođó,bạnkhôngnênngạcnhiênkhicómộttrongcácgợiýcủaphầnDanhmụccuốichươngđếntừmộtcôngtythiếtkế).Đồngcảmcómốiliênhệchặtchẽvớihòahợpvìnhữngngườibiếtđồngcảmhiểuđượctầmquantrọngcủabốicảnh.Họnhìnnhậntoànbộconngườigiốngnhưmộtnhàtưduytổngthểxemxétbứctranhtoàncảnh.Cuốicùng,đồngcảmcũngliênhệchặtchẽvớinănglựckểchuyện.Nhưchúngtathấy,trongphầnnóivềliệuphápcâuchuyện,cáccâuchuyệncóthểlàmộtconđườngdẫnđếnđồngcảm,đặcbiệtđốivớicácbácsĩ.

Nhưngđồngcảmtáiđịnhhìnhngànhymộtcáchtrựctiếphơn.Mộtsốlãnhđạotrongngànhytếđangthuyếtphụcnhữngngườicùngnghềchuyểntừlốitiếpcận“vôcảmsangđồngcảm”,nhưnhàđạođứchọcJodiHalpernđãchỉra.Cácbácsĩchobiết,môhìnhkhoahọcvôcảmkhôngcònphùhợpnữa,nhưthếlàkhôngđủ.Nhưtôiđãđềcập,hầuhếtcácthủtụcytếđềuđãđượctiêuchuẩnhóa–giảmxuốngthànhmộtbộcáccôngthứclặpđilặplạichoquátrìnhchẩnđoánvàđiềutrịnhiềubệnhkhácnhau.Dùmộtsốbácsĩđãlêntiếngchỉtríchrằngviệcpháttriểnnàygiốngnhưlà“sáchdạynấuănkiểuyhọc”thìnóvẫncónhiềuđiểmmạnh.Cácnguyêntắcyhọcđóđượcdựatrênviệctíchlũybằngchứngtừhàngtrăm,thậmchíhàngnghìntrườnghợp.Nógiúpbảođảmngànhysẽkhôngtạoracáchđiềutrịmớichotừngbệnhnhân.Nhưngsựthậtthìmáytínhcóthểlàmthaymộtsốphầncủacôngviệcnày.Nhữnggìchúngkhôngthểlàmđượcchínhlàđồngcảm–hãynhớlại,khimáytínhgặpnhữngmốiliênhệcủaconngườithìchúngbị“tựkỷ”.

Đồngcảmcóthểlàmộttácđộngmạnhmẽtớingànhytế.

Vídụ,cáchđâyvàinăm,cóhainhânviênbưuđiệntớihaitrungtâmytếkhácnhauphànnànvềnhữngtriệuchứngtươngtựnhau.Mộtngườinóivớibácsĩrằngmìnhcảmthấyđaunhức,ốmvàanhtatinmìnhđãbịnhiễmbệnhthan,cănbệnhnàyđãđượcpháthiệntạibưuđiệnnơingườiđólàmviệc.Vịbácsĩđãgọiđiệnchocáccơquansứckhỏecộngđồngliênquanvànhậnđượccâutrảlờirằngbệnhthankhônghềnguyhiểmvàkhuyênbácsĩkhôngcầnphảikêđơnthuốckhángsinhchobệnhnhân.Dođó,bácsĩlàmtheolờichỉdẫnvàchongườibệnhtrởvềnhà,khuyênanhtanênuốngvàiviênTylenol.Mộtvàingàysau,ngườinàychết–vìbệnhthan.Trongkhiđó,ngườithứhaiđếnphòngcấpcứucủamộtbệnhviệnkhác,chỉcáchtrungtâmkiavàidặm.Bácsĩ–khônghềbiếtngườibệnhởtrên–kiểmtravàchẩnđoánanhbịviêmphổi.Nhưngkhingườiđónóimìnhlàmviệctạibưuđiện,nơicónguycơnhiễmbệnhthancao,bácsĩđãyêucầubệnhnhântiếnhànhmộtcuộckiểmtrakhác,chodùbàkhôngnghĩanhtanhiễmbệnhthannhưngcómộtđiềugìđókhiếnbàkhôngyêntâm.BácsĩđưachobệnhnhânmộtđơnthuốccóchứathuốcCipro,mộtloạikhángsinhchốngbệnhthan,chỉđểphòngngừa.Vàthayvìđểanhtavềnhànhưýđịnhbanđầu,bàyêucầuanhphảiởlạibệnhviệnvàgiaochonhữngchuyêngiavềbệnhtruyềnnhiễm.Kếtquả,ngườiđànôngđócónhiễmbệnhthan.Vàđiềuđóchothấy,mộtbácsĩbiếtlắngnghevớisựthấucảm,cótrựcgiácvàsẵnsàngphábỏcácquytắcđãtạosựkhácbiệtgiữasốngvàchết.TrảlờiphỏngvấncủaWallStreetJournal,bànói:“Tôichỉlắngnghebệnhnhâncủamình.Ôngtađãnói:‘Tôibiếtcơthểcủamìnhnhưthếnàovàcóđiềugìđóthậtsựkhôngổn.’”Đồngcảm–khảnăngcủabácsĩ,trựcgiácphánđoánđượccảmgiáccủangườikhác–đãcứusốngngườibệnh.

Halpernchobiết:“Cácbácsĩthểhiệnsựđồngcảmkhôngchỉbằngcáchđưaranhữngnhậnđịnhchuẩnxácvềcảmgiáccủangườibệnhmàcònbằnggiọngđiệu,phátâm,cáchngắtnhịpvàhòahợptấtcảđểtạophongcáchcóíchchongườibệnh.Sựđồngcảmbổsungnhữngkiếnthứckháchquancũngnhưcáchsửdụngcôngnghệvànhữngphươngtiệnkhácđểcóđượcchẩnđoánchínhxác.”Khiquanđiểmmớimẻnàyđượcđónnhận,đồngcảmdầntrởthànhtiêuchíhàngđầutrongngànhy.Nóđưatớimộtthếhệnhữngngườichămsócsứckhỏemới,giốngnhưvịbácsĩởphòngcấpcứunóitrên–conngườicóthểkếthợpsựvôtưdựatrênquytắcvớisựđồngcảmdựatrêncảmxúcđểtạonênmộtphươngthuốchoàntoànmới.

Cáctrườngyđãđượcchỉđạođưatiêuchítraođổihiệuquảvàđồngcảmvớibệnhnhântrởthànhmộtnhântốtrongviệcđánhgiátoàndiệnmộtsinhviênykhoa.Việcnàycóthểcoilàsựchuyểnbiếnđángghinhậnnhưngđốivớicôngviệcthiênvềtưduytheobáncầunãotráinhưnghềy,thìđâyquảlàmộtthayđổilớnlao.DiễnviênsânkhấuMeganColeđãđikhắpcáctrườngytrênnướcMỹđểdạymộtkhóahọcmangtên“Kỹnăngđồngcảm”.Tronglớphọc,bàchỉdẫnchocácbácsĩthựctậpnộitrúcáchsửdụngnhữngdấuhiệuphingônngữnhưsựbiểucảmcủakhuônmặt,điệubộ,ngônngữcơthểcũngnhưcáckỹnăngdiễnxuấtkhácđểhọthấuhiểunhữngphiềnnãocủabệnhnhânvàtruyềnđạtsựquantâmtớingườibệnhtốthơn.NhữngsinhviênTrườngYthuộcĐạihọcVanderbiltlạiđượcthamgianhữngkhóahọcvềgiaotiếpvàcáchxinlỗivềnhữnglỗimàhọcóthểmắcphải.Thậmchí,trườngĐạihọcYJeffersonởPhiladelphia,nhưtôiđãnhắcđếnởChương3,đãpháttriểnHệthốngxếploạicủaJefferson–Thướcđosựđồngcảmcủabácsĩ(JSPE).

Mặcdùcòntươngđốimớimẻnhưnghệthốngnàyđãtạoramộtsốkếtquảthúvị.Vínhư,đạtthànhtíchcaoởbàikiểmtrađồngcảmthườngđồngnghĩavớiviệcbạnsẽcóđiểmcaotrongmônkhámvàđiềutrịlâmsàng.Nhữngmônhọccókếtquảngangnhauđóchothấybệnhnhâncóxuhướnglàmquenvớimộtbácsĩđồngcảmvớimìnhhơnlàvớimộtngườilạnhlùng,vôcảm.Hơnnữa,điểmsốtrongbàikiểmtrađồngcảmkhôngliênquantớikếtquảkỳthiMCAT(kỳthiđầuvàotrườngycủaMỹ)haykỳthilấygiấyphéphànhnghề–điềuđócónghĩalàtiêuchuẩntruyềnthốngđánhgiánănglựcbácsĩkhôngtươngứngvớiviệcxácđịnhmộtbácsĩgiỏi.NhữngsựkhácbiệtgiữangườiđạtthànhtíchcaotrongJSPE(vàngườikhôngnhưvậy)cũngvôcùngthúvị.Nhìnchung,nữgiớiđạtkếtquảcaohơnnamgiới.Vàmộtsốngànhnghềnhấtđịnhthuộclĩnhvựcchămsócsứckhỏecóđiểmsốcaohơnnhiềunghềkhác.Vídụ,cácytáthườngđạtđiểmcao,caohơnrấtnhiềusovớicácbácsĩtrongkỹnăngkhámchữabệnh.

VaitròcủađồngcảmtrongchữatrịbệnhngàycàngđượcnângcaolàmộtlýdogiảithíchtạisaonghềytásẽtrởthànhmộttrongnhữngnghềquantrọngtrongThờiđạiNhậnthức.Tấtnhiên,cácytásẽlàmrấtnhiềuviệcchứkhôngchỉmộtviệcđồngcảmvớibệnhnhân.Nhưngsựquantâmthôngminh,mangtínhcảmxúcmàhọmanglạichínhlàkiểucôngviệckhôngthểtựđộnghóahaychuyểnranướcngoàiđược.CácbácsĩX-quangởBangalorecóthểđọcnhữngảnhchụpnhưngkhócóthểbàytỏsựđồngcảm–nhưcửchỉtiếpxúc,sựhiệndiệnvàanủi–thôngquamộtsơidâycápquang.Vàvớituổithọtrungbìnhngàycàngcaocủadânsốthếgiớihiệnnay,nhucầuvềnghềytásẽngàycànglớnhơn.TạiMỹ,chămsócbệnhnhânsẽmởranhiềucôngviệcmớihơnbấtcứngànhnghềnàokháctrongthậpkỷtới.CáckhoathuộclĩnhvựcsứckhỏeởMỹsẽcầnthêmmộttriệuytá.Cácytábắtđầuthanphiềnvềsựquátảitrongcôngviệcvàphảisắpxếp,chămsócquánhiềubệnhnhân.Nhưngkhảnăngđồngcảmtựnhiênsẽgiúphọgiànhđượcsựkínhtrọngnhiềuhơntừmọingườivàmứclươngngàycàngcao.TheokhảosáthàngnămcủaViệnthămdòdưluậnGallup,côngviệcchămsócbệnhnhânđượcđánhgiálànghềlươngthiệnvàđạođứcnhấttạiMỹ,mứclươngcủanghềytátănggầnnhưnhất.

Sựlênngôicủađồngcảmcũngbắtđầukhiếnlờikhuyêntừnhữngbậcphụhuynhtrởnênđadạnghơn.TrongmộtkhảosátgầnđâyvớicácnhàquảnlýcôngnghệthôngtinAustralia,90%nóirằnghọsẽkhôngkhuyênconemmìnhtheođuổinhữngcôngviệcthuộclĩnhvựckỹsưphầnmềm,cóxuhướngtưduykiểubáncầunãotrái.Thayvàođó,họsẽkhuyênconmìnhnêntheonghềgì?JamesMichaels,nhânviêncủamộtcôngtyviễnthôngtạiSydney,chobiết:“Tôimongmuốnconmìnhchọncôngviệcchămsócsứckhỏe.Ytákhôngchỉlànhucầucầnthiếttrongnướcmàtrêntoànthếgiới.”

Namgiới,nữgiớivàsựđồngcảm

Aisẽlàngườidễđồngcảmhơn?Namgiớihaynữgiới?Câutrảlờiđúngnhấtlàkhôngaicả.Nóimộtcáchthậntrọng,đồngcảmphụthuộcvàomỗicánhân,trongmộtphạmvirộngthìđiềuđóhoàntoànđúng.Nhưnghàngloạtcácnghiêncứuđãbắtđầuchothấynhậnđịnhđókhôngvữngchắc.Vídụ,rấtnhiềucácnghiêncứuđãchỉrarằngphụnữthườnggiỏiđọcnhữngbiểuhiệntrênkhuônmặtvàpháthiệnviệcnóidốihơnnamgiới.Thậmchí,ngaykhimới3tuổi,cácbégáiđãthểhiệnkhảnăngsuyluậnsuynghĩcủanhữngngườikhácvàđoánbiếtđượccảmxúcthôngquabiểuhiệntrênkhuônmặtnổitrộihơn.Tổngkếtnghiêncứunày,nhàtâmlýhọcDavidG.Myersviết:

Khảosátchothấyphụnữcóxuhướngtựnhậnmìnhlàngườiđồngcảm,cókhảnăngchiasẻniềmvuivớinhữngngườiđanghạnhphúcvànhỏlệtrướcnỗibuồncủangườikhác.Trongphạmvinhỏhơn,khoảngcáchgiớitínhvềđồngcảmtrởnênrõràngkhiquansátcáchcưxử.Phụnữ,ởmộtmứcđộnàođó,dễdàngkhóchoặcbiểulộcảmgiácđaukhổtrướcsựđaukhổcủangườikhác.Khácbiệtkhithểhiệnsựđồngcảmgiúpgiảithíchtạisaocảnamgiớivànữgiớiđềucôngnhậntìnhbạncủamìnhvớiphụnữthânthiếthơn,thíchthúhơnvàquantâmnhiềuhơnlàtìnhbạnvớiđànông.Khitìmkiếmsựđồngcảmvàthấuhiểu,cảhaigiớithườngtìmđếnphụnữ.

NhàtâmlýhọcSimonBaron-Cohen,trườngĐạihọcCambridge,đãcómộthọcthuyếtcóthểgiảithíchkhoảngcáchgiớitínhrõràngnày.NgaytrangđầucuốnTheEssentialDefference(Sựkhácbiệtbảnchất),xuấtbảnnăm2003,ôngnói:“Nãocủanữgiớichủyếuđượckếtnốibằngsựđồngcảm.Cònnãocủanamgiớilạichủyếuliênkếtbằngviệchiểuvàxâydựnghệthống.”

Baron-Cohencũngchúthíchthêmrằngkhôngphảitấtcảphụnữđềucóbộnão“nữgiới”vàđànôngđềucóbộnão“namgiới”.Ôngđưaradẫnchứngchoquanđiểmđó:Nhữngbộnãohệthốnghóathuộcvềđànôngnhiềuhơnphụnữvàbộnãobiếtđồngcảmlạithuộcvềphụnữnhiềuhơnđànông.NhưBaron-Cohenđãmiêutả,nhữngkhácbiệtgiữahailốitưduycủanamvànữgợiramộthiệnthựcthúvị.Ôngnói:“Hệthốnghóabaogồmsựchínhxác,tậptrungcaođộvàomộtchitiếtnàođóvàdựatrêncácquyluậtcốđịnh,độclậpvớihoàncảnh.Đểhệthống

hóađược,bạncầnphảithờơvớimọiviệcxungquanh.”(Baronmiêutảcănbệnhtựkỷnhưlàmộtbộnãonamgiớiởmứcđộ“cựckỳcao”).

Nhưngđồngcảmlạikhác.“Đểđồngcảm,bạncầncómứcđộgắnbónàođóđểxácđịnhđượcmìnhđangtươngtácvớimộtconngườichứkhôngphảimộtđồvật,mộtngườicócảmgiácvànhữngcảmgiácđócũngảnhhưởngđếnchínhcảmgiáccủabạn.”Ôngnói:“Đồngcảmbaogồmsựthiếuchínhxác(mộtngườichỉcóthểướctínhkhimuốnxácđịnhtrạngtháitinhthầncủangườikhác),chúýtớivấnđềlớn(vídụ,nhữngđiềumàmộtngườinghĩvàcảmnhậnvềngườikhác),hoàncảnh(khuônmặt,giọngnói,hànhđộngvàquákhứcủamộtngườilàtấtcảnhữngthôngtincầnthiếttrongviệcxácđịnhtrạngtháitinhthầncủangườiđó),khôngthểkỳvọngvàoquyluật(mộtđiềukhiếnbạnhạnhphúchômquacóthểsẽkhôngđemlạihạnhphúcchobạnvàongàymai).”

Hãyxemlạinhữngmôtảphíatrên.Bộnãocủanamgiớicóchútgìđógiốngvớiviệctưduythiênvềnãotrái.Vàbộnãocủanữgiớilạirấtgiốngvớiphươngpháptiếpcậnmangtínhnhậnthứctốt,cảmthụcaocủatưduythiênvềnãophải.(Hailốitưduynàycũnggiốngnhữngcáchtiếpcậnkhácnhaucủahaibácsĩtrongđiềutrịchohaibệnhnhânmắcbệnhthanmàtôiđãnóiởphầntrước–mộttronghaingười,ngườiđểchosựviệcxảyranghiêmtrọnglàđànông,ngườicònlạilàphụnữ).

Điềunàycóphảilàtấtcảchúngtacầnphảihiểuthấuphầnnão“nữgiới”củamình?Câutrảlờilàcó.Nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàchúngtavứtbỏphầnhệthốnghóacủabộnão.Đồngcảmkhôngphảilàxarờitríthôngminhhaytồntạimộtmình.Đôikhi,chúngtacầnphảilạnhlùng,thờơnhưngrấtnhiềulầnkhác,chúngtacầnsựđồngđiệu.Vàmộtngườisẽthànhđạtnếubiếtkếthợpcảhaicáchtưduyđúnglúc.ThờiđạiNhậnthứcđòihỏinhữngtưduymangđặctínhcủacảnamvànữ.

DANHMỤC

ThiếtkếKểchuyệnHòahợpĐồngcảmGiảitrí

Tìmkiếmýnghĩa

Tựkiểmtra

Cácnhàtâmlýđãpháttriểnmộtloạtcácbàikiểmtrađểđánhgiásựđồngcảmvànhữngđặctínhliênquanởmỗicánhân.NhiềubàikiểmtradạngnàycómiễnphítrênInternetvàlàmộtlờigiớithiệutuyệtvờivềđềtàinàycũngnhưlàmộtcáchthúvị,vuivẻđểhiểuhơnvềbảnthân.Nhưngxinthôngbáotrướcvớicácbạn,trangwebcórấtnhiềuphầntựđánhgiá,nhiềutrongsốđócócăncứkhoahọcvềnãotướnghọc(nghiêncứuhìnhthểsọngườiđểxácđịnhtínhtìnhvàkhảnăngcủangườiđó).Dođó,hãybắtđầukiểmtranănglựcđồngcảmcủabạnbằngnhữngđiềusau:

Chỉsốđồngcảm(EQ)–Đochỉsốđồngcảmcủabạnbằng60câuhỏicủaSimonBaron-Cohen,nósẽgiúpxácđịnhbạncó“bộnãonữgiới”haykhông.Nếumuốnkiểmtratínhchânthựccủa“phầnnãonamgiới”,bạncũngphảithựchiệnmộtbàikiểmtrađểđochỉsốhệthốnghóa(SQ).(XemthêmthôngtinvềEQtạitinyurl.com/dbsd8vàSQtạitinyurl.com/7taj8).

Pháthiệnnụcườigiảtạo-HãythựchiệnbàikiểmtratrênđàiBBCgồm20câuhỏitrongkhoảng10phút,dựatrênnghiêncứucủaPaulEkmanđểxemkhảnăngpháthiệnsựkhácnhaugiữamộtnụcườigiảtạovàmộtnụcườichânthậtcủabạnđếnmứcnào.(Xemthêmthôngtintạitinyurl.com/2u7sb).

Tưduytrongbàikiểmtravềmắt–MộtbàikiểmtrakháccủaSimonBaron-Cohengiúpxácđịnhkhảnăngcủabạntrongviệcnhậnbiếtbiểuhiệnkhuônmặtchỉduynhấtthôngquađôimắt.(Xemthêmthôngtintạitinyurl.com/ckrj3).

BàikiểmtratrítuệxúccảmcủaMayer-Salovery-Caruso–Đâycóthểlàbàikiểmtratrítuệxúccảmđượcđánhgiácaovàphổbiếnnhấthiệnnay.Nhưngkhôngnhưnhữngbàitôiđãđềcậpởtrên,đểcóđượcbàikiểmtranày,bạnsẽphảitrảtiền.Đâykhôngphảilànơithíchhợpđểbạnbắtđầunhưngsẽlàmộtlựachọntuyệtvờichonhữngaimuốntìmhiểusâuhơnvềvấnđềnày.(Xemthêmthôngtintạiwebsitewww.emotionalintelligencemhs.com/MSCEIT.htm).

TìmhiểuvềEkman

Nhưtôiđãnóiởđầuchươngnày,chuyêngiahàngđầuthếgiớivềnhữngbiểuhiệntrênkhuônmặtcủaconngườichínhlàPaulEkman.Hãytựmìnhtìmhiểucôngviệccủaông.Tìmđọccuốnsáchmớinhấtcủaông,EmotionsRevealed(Bộclộcảmxúc).Đólàmộtcáinhìntổngquantuyệtvờivềkhoahọcthểhiệntìnhcảmvàlàmộtchỉdẫnhàngđầuvềcácphươngphápđoánbiếtnhữngcảmxúcđượcbộclộtrênkhuônmặtconngười.Eve,congáicủaEkman,làngườimẫucủarấtnhiềubứcảnhthểhiệncảmxúctrongcuốnsách.Côcómộtkhảnăngkỳlạkhidiễntảchínhxácnhữngcảmxúcđó.Nếucảmthấythíchcuốnsáchnày,bạncóthểxemthêmcuốnsáchtrướcđócủaông,TellingLies(Nóidối),trongđógiảithíchphươngphápgiúpbạnnhậnbiếtmộtngườiđangnóidối.Tiếpđến,đểthậtsựhiểuvềEkmanvàcácnghiêncứucủaông,hãytìmmuahaiCD-ROMhướngdẫn,mangtínhtươngtác.CDthứnhất,Côngcụluyệntậpvớinhữngbiểuhiệncảmxúcmạnhmẽ,hướngdẫncáchxácđịnhnhữngbiểuhiệncảmxúcchỉthoángquatrênkhuônmặt.CDthứhai,Côngcụluyệntậpvớinhữngbiểuhiệncảmxúctinhtế,hướngdẫncáchxácđịnhnhữngbiểuhiệncảmxúcdườngnhưkhôngthểnhậnbiếtđượckhimộtngườimớichỉbắtđầucóchútcảmxúc.Nhữnghướngdẫnnàybaogồmcảviệckiểmtratrước–đểđánhgiákhảnănghiệntạicủabạnvànhữngkiểmtrakếtthúcđểkiểmtramứctiếnbộcủabạn.Cảhaiđềurấthữudụngvàchắcchắnlàrấthấpdẫn.Tuyvậy,cómộtđiềucầnlưuývớinhữngngườisửdụngmáyMacnhưtôi,đểtránhmấtthờigian,nhữngCD-ROMnàychỉdùngđượcvớimáytínhcánhân.

(Đểbiếtthêmthôngtin,hãyxemtạiwww.paulekman.com).

Nghetrộm

Năm1998,NaomiEpel-nhàvăn,ngườibảovệchodòngvănhọccũ,đãxuấtbảnmộtcuốnsáchnhỏvàsáchhướngdẫnđikèmcótênTheObservationDeck(Quansáthànhđộng).BộấnphẩmcủaEpellàmộttìmtòituyệtvờigồmnhữnglờikhuyênviếtvăn,đượctậphợptừnhiềutácgiảmàbàhướngdẫntrongnhữnglầngiớithiệusách.Mộttrongnhữnglờikhuyênđócũnglàmộtcáchrấttốtđểpháttriểnkhảnăngđồngcảmcủabạn:Nghetrộm.

Nghetrộmcuộcnóichuyệncủanhữngngườingồigầnquảlàmộtđiềuxấu.Nhưngtấtcảđềulàmnhưvậy,dođó,chúngtacũngcóthểlàmchonótrởnêncóích.Lầntới,khicócơhộiđểnghetrộm,hãylắngnghethậtkỹnhữngđiềuđốitượngđangnói.Sauđó,hãytưởngtượngbảnthânbạnlàmộttrongnhữngngườiđó,ởtronghoàncảnhđó.Bạn(khilàanhấyhaycôấy)đangnghĩgì,cảmnhậnnhưthếnàovàothờiđiểmđó?Nếucó,nhữngcảmxúcgìđangdiễnratrongbạn?Bạnsẽxửlýnhưthếnàotạithờiđiểmđó?

EpelđãtríchdẫntừtácgiảF.ScottFitzgerald,ngườiđãgiữmộtcuốnsổghichép“nhữngcuộchộithoạitìnhcờngheđược”:“Rấtnhiềutácgiảbịmangtiếnglànhữngkẻnghetrộm.”Nhưngthựctế,hànhđộngđórấtcógiátrịđốivớinhiềunghềnghiệpkhácnhau,tấtnhiên,nếuviệcđóđượcthựchiệnkhôngtháiquávàtrongkhuônkhổluậtphápchophép.Đólàmộtcáchtuyệtvờiđểbạncóthểđặtmìnhvàovịtrícủangườikhácvànhìnnhậnthếgiớiquacáchnhìncủangườiđó–dùchỉtrongmộtvàithờikhắc.Mộtcáchnữabạnnênthử:Hãylắngnghenhữngcuộcđốithoạimàkhôngnhìnnhữngngườiđangnói.Bạnthửđoánxemnhữngngườiđónhư

thếnào–tuổitác,dântộccũngnhưcáchănmặccủahọ.Bâygiờ,hãynhìnsangđểxemphánđoáncủamìnhchínhxácđếnđâu.Cóthểbạnsẽrấtngạcnhiên!

Vậndụngcâuhỏi:“Cuộcsốngcủaai?”

IDEOlàmộttrongnhữngcôngtythiếtkếđượcđánhgiácaonhấttoàncầu–côngtychuyênsángtạocácthiếtkếvềmọithứ,từnhữngchiếcbànchảiđánhrăngcótaycầmmũmmĩmdànhchotrẻem,conchuộtđầutiênchomáytínhAppletớimáyPalmV.Vìsaohọcóthểlàmđượcđiềuđó?Điềubímậtsẽkhiếnnhữngthạcsĩquảntrịkinhdoanhcảmthấylúngtúng:đóchínhlàđồngcảm.TrongthếgiớicủaIDEO,mộtthiếtkếxuấtsắckhôngbắtđầubằngmộtbảnvẽsinhđộnghaymộtđồdùngthanhnhã.Nóbắtđầuvớisựthấuhiểusâusắcvàđồngcảmvớiconngười.DướiđâylàmộtbàitậpvềđồngcảmmàtôiđượchọckhiđếnthămPaloAlto,trụsởchínhcủaIDEOtạiCalifornia:

Hãyhỏimượnvítiền,túixáchhayba-lôcủamộtaiđótrongcơquanbạn,đồngthờinhờngườiđóbỏnhữngđồvậttrongđócógắntêncủacôấyrangoài.Sauđó,tậphợpmộtnhómkhoảngsáuhaybảyngườiđểxemxétcácđồởtrong,khôngđểchohọbiếtchủnhâncủacácđồvậtlàai,từđóhãycốgắngxácđịnhngườiđócócuộcsốngnhưthếnào–vềcánhân,nghềnghiệp,cảmxúc.Vínhư,chiếctúiđóbịnhồinhétrấtnhiềuđồhaynócònkhárộngvàđượcsắpxếpgọngàng,ngănnắp?Mọithứtrongđócóliênquanđếncôngviệchaykhông?Haytrongđócómónđồnàochobiếtvềcuộcsốnggiađìnhhoặcnhữngsởthíchkhác?Cóbaonhiêutiềntrongví?Ngườinàycómangtheobứcảnhnàokhông?Lựachọn,xemxétcácđồvậtnhưthểbạnlàmộtnhàkhảocổhọcvàbạnsẽthậtsựtưởngtượngđượckhilàngườiđóthìnhưthếnào.Thêmmộtcâuhỏicuốicùng:“Cuộcsốngcủaai?”,nósẽmanglạinhiềuđiềuthúvịchobạn.

Cũngnhưvậy,IDEOđãtậphợpmộtsốkỹnăngkhácvà“đónggói”chúngtrong51tấmthẻlớnvàrấthiệnđại,hiệnđãđượcbántrênmạngInternetvàtạimộtsốcửahàngởMỹvớigiá49đô-la.Nhữngtấmthẻcungcấpmộtloạtchiếnlược–đượcmượnthêmtừnhânloạihọc,tâmlýhọc,máysinhhọcvàrấtnhiềungànhkhoahọckhác–đểđưađồngcảmtrởthànhtrungtâmcủaquátrìnhthiếtkế.Giốngnhưnhữngquânbàitruyềnthống,nhữngtấmthẻphươngphápcủaIDEOđượcxếpthànhbốn“chất”,đạidiệnchobốnphươngphápđồngcảmvớingườikhác:Học,Nhìn,HỏivàThử.Mỗitấmthẻcánhângiảithíchmộtkỹnăngcụthể,mộtmặtlàmộttấmảnh,mặtcònlạimiêutảcáchsửdụngkỹnăngđóđốivớikháchhàng.Nhữngtấmthẻnàycũngthúvịnhưviệcxemxétvítiềnởtrên.

(Đểbiếtthêmthôngtin,hãytruycậptạiwww.ideo.com).

Đồngcảmtrongcôngviệc

Chodùchúngtađềunóirằngmìnhtinvàosựđồngcảmnhưngchúngtathườngthấtbạikhibàytỏđiềuđóbằnghànhđộngvớinhữngngườiởbêncạnhtronghầuhếtthờigianbanngày:đóchínhlànhữngđồngnghiệp.Sauđâylàhaiphươngpháplàmtăngthêmsựđồngcảmgiữamọithànhviêntrongcơquanvànhómlàmviệccủabạn.

1.Mộtngàylàmviệc

Bạncóbiếtthậtsựthìcôngviệcđốivớiđồngnghiệpcủamìnhlànhưthếnàokhông?Cáchlàmsauđâysẽgiúpbạntìmhiểuđiềuđó.Nórấtdễthựchiệnvàrấttốtchonhữngbuổigặpmặtnhânviênvàhọpcuốikỳ.

Hãyyêucầumỗiđồngnghiệpviếttêncủahọlênmộtmảnhgiấycócácôkẻsẵnvàsauđóliệtkêtheobốnmụcsau:điểmmạnhcủatôi,điểmyếucủatôi,nhữngđiềulàmtôithấtvọng,nhữngphầnthưởngcủatôi.Dánnhữngmẩugiấynàylêntườngrồiyêucầumọingườiviếtnhữngcâutrảlờichocácđồngnghiệpkhác.Điềuthấtvọnglớnnhấtcủavịphóchủtịchlàgì?

Phầnthưởnglớnnhấtchonhữngđồngnghiệptrongphòngthưtínlàgì?Mỗilầncóngườiviếtlênđiềumàhọnghĩ,ngườiđósẽnộplạimảnhgiấycủamình.Sauđó,mọingườilầnlượtnhậnxétnhữngphánđoáncủađồngnghiệpvàgiảithíchchohọbiếtmộtngàylàmviệcthậtsựcủamìnhnhưthếnào.Bạncũngcóthểthayđổinhưsau:Chiamọingườitheophòng,banvàyêucầumỗinhómmôtảmộtngàyởbộphậnkhácdiễnranhưthếnào.

2.Tôiđãđếnđâynhưthếnào?

Đôikhi,bạnlàmviệcgầnmộtngườihàngnămtrờinhưnglạibiếtrấtítvềconđườngđưangườiđóđếnbênbạn.TìmhiểutiểusửcủangườiđólàmụctiêucủamộthoạtđộngmàKevinBuck,mộtcốvấnthâmniêncủatậpđoànLeadingInitiativesWorldwide,ápdụngvớimộtnhómcácbácsĩ.Ôngmờicácbácsĩchiathànhcáccặpvàkểchonhaunghelýdotạisaohọchọnconđườnggiankhổcủanghềy.Mỗibácsĩkểnhữngcâuchuyệncủariêngmình,rồilắngnghecâuchuyệncủangườicùngcặpvàsauđókểlạicâuchuyệncủangườiđồngsựchonhữngnhómcònlại–mộtquátrìnhmàBucknóilà“luôncótácđộngrấtmạnhvàcósựđổimới”.Saukhikểcáccâuchuyện,Buckluậnranhữngchủđềchungtronggiớibácsĩ,đâylàkếtquảcủamộthìnhthứckểchuyệnmới,ngượchẳnvới“câuchuyệnkhinhbỉvàtiêucựcmàhầuhếtđềuxuấthiệntrongcộngđồngnhữngngườichămsócsứckhỏe”.Buckđãsửdụngphươngphápnàyvớinhữngnhómthuộcnhiềungànhnghềkhácnhauvàcũngthuđượcthànhcôngtươngtự.

Thamgialớphọcdiễnxuất

NhữngngườiMỹởmộtđộtuổinhấtđịnhsẽnhớmộtquảngcáotrêntruyềnhìnhđượcbắtđầubằngcâu:“Tôikhôngphảilàmộtbácsĩ,nhưngtôiđóngvaiđótrêntruyềnhình.”Ngàynay,điềuđócóxuhướngbịđảongược.Cácbácsĩxemmìnhnhưnhữngdiễnviên.Ngàycàngnhiềubácsĩthamgiavàocáclớphọcdiễnxuấtđểthấuhiểuvàlàmchokhảnăngđồngcảmcủamìnhsâusắchơn.Tôibiết,điềuđónghecóvẻkhôngđángtincậyhoặchaimặt.Nhưnghãynghĩvềnhữngđiềucácdiễnviênlàm.Họcốgắngđặtmìnhtrongtâmhồnvàtráitimcủangườikhác–điềuđókhiếnviệcdiễnxuấttrởthànhmộtphươngpháptốtđểhiểucảmxúccũngnhưbiểuđạtcảmxúc.Hầuhếtcáctrườngđạihọcđịaphươngvàcáctrungtâmcộngđồngđềumởcáclớphọcbuổitối.VàkhinhữngngườidạykhônghẳnlàLeeStrasberg(diễnviên,nhàsảnxuấtphim,giáoviênkịchhuyềnthoạicủaHollywood)thìbạncũngkhôngnhấtthiếtphảitrởthànhAlPacino(diễnviênnổitiếngcủasânkhấuvàđiệnảnhMỹ)!Dođó,nếubạncảmthấymìnhcóđủcamđảmthìhãythửthamgia.Bạncóthểhọcđượcđiềugìđótừlớphọcnày.

HãythửĐọctưtưởng

Nếubạnthấymìnhkhôngthíchhợpvớiviệcthamgiavàolớpdiễnxuấthaycảmthấyđồngcảmquárắcrốivàkhóhiểu,hãynghĩđếnCD-ROMmangtênMindReading(Đọctưtưởng).CDdomộtnhómcácnhàkhoahọctạitrườngĐạihọcCambridgethiếtkế,giớithiệunhữngngườicóthậtvớinhữngbiểuhiệnvàđiệubộcủahơn400cảmxúckhácnhauđượcminhhọabằngâmthanh.Sảnphẩmnàychủyếuđượcthiếtkếdànhchonhữngngườigặpkhókhăntrongviệcđọccáccảmxúcvàmuốnđượchọcvềđiềuđó(nhữngngườimắcchứngtựkỷchẳnghạn).Nhưngnócũngđãtrởnênphổbiếntronggiớidiễnviên,ngườivẽtranhminhhọavànhiềunghềnghiệpkhác,nhữngngườicầncósựhiểubiếtsâusắchơnvềcácbiểuhiệntrênkhuônmặt,quangữđiệuvàcảmxúcthôngthường.CDnàykhôngrẻ–khoảng125đô-la,nhưngnócóýnghĩanhưmộtcuốnsáchgiáokhoavàcầnthiếtchobạn.

(Đểbiếtthêmthôngtin,hãytruycậpwww.jkp.com/mindreading).

Hãytựthểhiệnsựđồngcảm

Bạnthườngmuabưuthiếpđểbiểulộtìnhcảmcủamìnhvớimộtaiđóvàonhữngthời

điểmquantrọngnhấttrongcuộcđờicủahọ?Hãychomọingườibiếthọthậtsựcóýnghĩanhưthếnàođốivớibạn(vàđểbộclộsựđồngcảmcủabạn)bằngcáchtựmìnhlàmnhữngtấmthiếpvàocácdịpnhưsinhnhật,lễtốtnghiệp,cóaiđóốmđauhayquađời,nhữngngàykỷniệm,v.v…Trẻemluônbiếtcáchlàmthiếp.Vàtấtnhiên,bạncũngvậy.ChỉcầnkhởiđộngchươngtrìnhWordtrênmáytínhvàbắtđầu.Thậmchí,nếukhéotayhơn,hãytựtaylàmthiếpvớimộtsốtấmbìatrắngvàvàichiếcbútchìmàu.

Bấtcứaicũngcóthểkiếmnhữngtấmthiếpđượcsảnxuấthàngloạtdọccáccửahàngtạpphẩm.Chỉcóngườiđặcbiệtmớidànhthờigianđểnghĩxemsẽgửithôngđiệpgìvàlàmthếnàođểdiễntảnótốtnhất.Dođó,bạnhãydànhthờigianvàcôngsứcđểthửlàmmộttấmthiếpnhưthế.

Tìnhnguyệnviên

Mộtcáchkhácđểkhảnăngđồngcảmcủabạnsâusắchơnchínhlàtìnhnguyệnđiđếnmộtnơinàođótrongcộngđồngcủamìnhđểgiúpđỡnhữngngườicótrảinghiệmkhácxavớibạn.Vídụ,khithamgiatìnhnguyệntạikhudànhchongườivôgiacư,sẽkhôngkhókhănđểbạntưởngtượngramìnhtronghoàncảnhcủanhữngngườiởđó.

Mộtphươngphápkháclàkếthợpcôngviệctìnhnguyệnvớimộtkỳnghỉ.Tựđặtmìnhvàothếgiớicủamộtngườivàcùnglàmviệccạnhngườiđólàmộtcáchtuyệtvờiđểbạnhòađồngvàthấuhiểucuộcsốngcủahọ.Mộtsốtổchứcđãcungcấprấtnhiềuthôngtinvềnhữngkinhnghiệmnàynhư:GlobalVolunteers(www.globalvolunteers.org),CrossCulturalSolutions(www.crossculturalsolutions.org)vàTransitionsAbroad.Nhữngkỳnghỉkếthợptìnhnguyệnđãtrởnênrấtquenthuộcđốivớicácsinhviênđạihọc,rấtnhiềutrongsốhọđãthamgiavàocácchươngtrìnhdotrườnghaydoBreakAwayđưara.

Nhìnthấynhữngnỗikhổcủangườikhácsẽgiúpbạnrènluyệnkhảnăngđồngcảm.Nhưngtấtnhiên,đókhôngphảilàlýdokhiếnbạnthamgiatìnhnguyện.Mụcđíchlàvìmộtlợiíchlớnhơnvàcógiátrịhơnrấtnhiều:giúpđỡmọingười.

8.GIẢITRÍ

Tạisaongườiđànôngnàycườitươinhưvậy?

Lờigiảithíchchonụcườinàyphứctạphơnrấtnhiềusovớinhữnggìbạnnghĩ.NgườiđànôngtrongảnhlàMadanKataria,mộtbácsĩởMumbai,ẤnĐộ.BácsĩKatarialàngườirấtthíchcười.Ôngcườirấtnhiều.Thựctế,ôngtinrằngtiếngcườicóthểthựchiệnchứcnănggiốngnhưmộtloạivirus–tứclànócóthểảnhhưởngtớimỗicánhân,tớicộngđồngvàthậmchílàtớicácquốcgia.Vìthế,vàinămtrước,ôngđãtrútbỏhìnhtượngthầythuốccủamìnhvàtựkhoáclênmìnhmộthìnhtượngmới,nhưmộttínđồcủatiếngcười.Sứmệnhcủaônglàkhởiđầuquátrìnhlàmchotiếngcườilantruyềntrêntoànthếgiới,màtheoông,cóthểcảithiệntìnhtrạngsứckhỏe,đưalạinhiềuíchlợivàthậmchí,cóthểmanglạihòabìnhchotoànthếgiới.Phươngtiệntruyềnđạtcủaônglàcáccâulạcbộnhữngngườithíchcười–gồmcácnhómnhỏtậptrungvớinhaumỗibuổisángtạicôngviên,bãicỏvàcáctrungtâmmuasắmđểvuicườitrongkhoảngnửatiếng.

KếhoạchthayđổithếgiớibằngtiếngcườicủaKatarianghecóvẻrấtnựccười.Nhưngnếuđếnthămmộtcâulạcbộnhữngngườithíchcười,bạnsẽthấycómộtphươngphápđạtđếnđượcsựvuivẻnhưKatarua.Ngàynay,trênthếgiớicókhoảng2.500câulạcbộnhữngngườithíchcườithườngxuyênhọpmặt.MộttrongnhữngnơicónhiềucâulạcbộnhấtlàẤnĐộ,baogồmgần100câulạcbộtạiMumbaivànhiềuhơnthếtạibếncảngcôngnghệcaochuyênphầnmềmBangalore.CáccâulạcbộkhácxuấthiệnởcácnướcphươngTâynhưVươngquốcAnh,Đức,ThụyĐiển,NaUy,ĐanMạch,CanadavàhàngtrămcâulạcbộtạiMỹ.Nơilàmviệccũngđãtrởthànhđịađiểmhọpmặtquenthuộccủacáccâulạcbộnày.

Tôisẽquaytrởlạivớingườitựcoimìnhlàtínđồcủanhữngtiếngcườiởphầnsaucủachươngnày.NhưngtiếngtămcủaôngtrêntoànthếgiớivàđặcbiệtlàsựxuấthiệncủacáccâulạcbộnhữngngườithíchcườitạikhắpcáccôngsởvàphònghọpđãchothấymộtkhíacạnhquantrọngkháccủaThờiđạiNhậnthức–khôngquánặngnềvềsựnghiêmtúc,điềmđạmvốnđượccoilàmộtthướcđonănglựcvànângcaovaitròcủagiảitrí,mộtkhảnăngnhậnthứcvàcảmthụrấtcầnthiếttiếptheo.Katarianóivớitôi:“Mụcđíchlớnnhấtcủacâulạcbộnhữngngườithíchcườilàđểđượcvuivẻhơn.Khivuivẻ,bạnsẽlàmbáncầunãophảicủamìnhhoạtđộng.Bộnãoquálogiclàmộtbộnãobịgiớihạn.Báncầunãophảikhôngbịhạnchếvàbạncóthểlàmđượcbấtcứđiềugìbạnmuốn.”

TráingượcvớixuhướngcủaKatariavàcáccâulạcbộnhữngngườithíchcườitạicôngsởlàmộtxuhướngbắtnguồnCôngtyÔtôFordtrongnhữngnăm30,40củathếkỷtrước.TạinhàmáyRiverRougecủaFord,tiếngcườilàmộtsựviphạmkỷluậtnghiêmtrọng,vàviệcngâm

nga,huýtsáo,mỉmcườibịcoilàdấuhiệucủasựkhôngtuânthủcácquyđịnhcủanhàmáy.NhànghiêncứuquảnlýngườiAnh,DavidCollinson,kểlạichitiết:

Năm1940,JohnGallobịsathảivìanh“bịbắtquảtangkhiđangcười”saukhiđãcamkếttừlầnviphạmtrướcđódo“cườivớiđồngnghiệpkhác”và“làmchậmdâychuyềnkhoảngnửaphút”.QuytắcquảnlýngặtnghèonàyđãphảnánhtoànbộtriếtlýsốngcủaHenryFord,ngườiđãphátbiểu:“Làmralàm.Chơirachơi.Cốgắngdunghòahaiđiềuđólàvôích.”

Fordlosợrằnglàmviệcvàvuichơilàsựkếthợpnguyhiểm.Nếuchúngkhôngđượctáchrờithìcáinàysẽlàmhỏngcáikia.NhưngtrongThờiđạiNhậnthức,khisựdưthừađãgiảithoátchocáctổchứckhỏitìnhtrạngbuồnchánkhắcnghiệtnhưởnhàmáyRiverRougetrướckia,thìcảhaiđiềutrênđềutrởnênphổbiếnhơnvàcầnthiếthơn.Đôikhi,nócònlàmộtchiếnlượcliênkếtrõràng.Lấyngànhthươngmạihàngkhônglàmvídụ.SouthwestAirlinelàmộttrongnhữnghãngvậntảithànhcôngnhấthiệnnay,lợinhuậnthườngxuyênvàđềuđặntrongkhirấtnhiềucácđốithủcạnhtranhkhácđangđứngbênbờvựcphásản.Phươngchâmcủacôngtyđãchothấycơsởcủasựthànhcôngtuyệtvờinày:“Conngườihiếmkhiđạtđếnthànhcôngtrừkhihọcảmthấyvuivẻkhilàmviệc”–tráingượchoàntoànvớicôngviệckhôngcótiếngcườiđượcyêucầutạiCôngtyFord.VàđókhôngphảichỉlàtậpđoànduynhấtcủaMỹyêuthíchtiếngcười,thaycácquytắclàmviệccứngnhắcbằngsựvuivẻ,thoảimái.TheoWallStreetJournal,cóhơn50côngtychâuÂu–baogồmcảcáccôngtynhưNokia,Daimler-ChryslervàAlcatel–đãmờicácnhàcốvấnvề“giảitrínghiêmtúc”,mộtkỹnăngdùngcáckhốighéphìnhLego,nhằmđàotạonhữngngườiquảnlý.Thậmchí,hãnghàngkhôngBritishAirwaycònthuêriêng“ngườiphatròhợptác”đểlàmchokhôngkhílàmviệctrởnênvuivẻhơn.

Giốngnhưnămnănglựcanhemcủamình,Giảitríbướcratừbóngtốicủasựphùphiếmvàgiữmộtvịtrínổibật.Homoludens(Ngườivuivẻ)đangchứngminhrằngmìnhcũngcóảnhhưởngnhưHomosapiens(Ngườihiểubiết)trongviệckhiếnchoguồngquaycôngviệcluônđượcvậnhànhtốt.Giảitríđãtrởthànhmộtphầnquantrọngtrongcôngviệc,kinhdoanhvàhạnhphúccánhân.Sựquantrọngcủagiảitríđượcbiểuhiệnởbamặtsau:tròchơi,sựhàihướcvàniềmvui.Tròchơi(game),cụthểlàtròchơiđiệntử(computergame)vàtròchơiđiệntửtươngtác(videogame)đãtrởthànhmộtngànhcôngnghiệplớnvàcósứcảnhhưởng.Nómanglạinhữngbàihọcvềtưduytổngquanchokháchhàngvàtạoramộtthếhệngườilaođộngmới.Sựhàihướcthểhiệnrõvaitròlàngườitạorahiệuquảquảnlý,trítuệxúccảmvàđặcđiểmtưduycủabáncầunãophải.Vàniềmvui,đượcminhhọabằngnụcườivôđiềukiện,đangchứngminhsứcmạnhcủamìnhtrongviệcgiúpconngườitrởnêncóíchvàhạnhphúchơn.TrongThờiđạiNhậnthức,nhưchúngtasẽthấy,giảitrívànhữngtròchơikhôngđơnthuầnchỉlàtròchơi,sựvuivẻvànụcườilàvôđiềukiện.

Tròchơi

DướiđâylàmộtcảnhtrongmộtvideogamerấtđượcưathíchcótênAmerican’sArmy(QuânđộiHoaKỳ):

Khichơitrònày,bạnphảilenlỏitrongmộtmôitrườngnguyhiểm,vừacốgắnghạgụckẻthù,vừaphảitránhđòn.Bạnsẽghiđiểmkhibắtgiữđượcnhữngtênlínhpheđốinghịchvàkhigiúpphebạntránhđượcnguyhiểm,mộthìnhthứcvàcấutrúcgiốngnhưhầuhếtcácloạigamekhác.Vàđâylàcâuhỏi:Côngtynàođãsảnxuấttròchơinày?Nintendo?Sega?ElectronicArt?Tấtcảđềukhôngphải.Tổchứcchếtạo,sảnxuấtvàphânphốiAmerica’sArmychínhlà…QuânđộiMỹ,BộQuốcphòngMỹ.

Cáchđâyvàinăm,ColonelCaseyWardynski,mộtgiáosưcủaHọcviệnQuânsựMỹ(WestPoint),ngườichuyênnghiêncứuvềnhânlựctrongquânsự,đãtìmcáchlàmtăngsốlượngtânbinhcholựclượngvũtrangvốnđãrơivàotìnhtrạngảmđạm.Vìchếđộquândịchđãkếtthúctừnhữngnăm1970vàquymôcủalựclượngquânđộiđãgiảmđirấtnhiềusaukhiChiếntranhlạnhkếtthúc,dovậy,nguồntânbinhtiềmnăngrấtíthiểubiếtvềcáchphụcvụtrongquânđộisovớithếhệđitrước.Trongkhinghiềnngẫmvấnđềnày,WardynskinhậnthấycáchọcviêntrườngquânsựmàôngđãdạyởWestPointrấtthíchvideogame.Vàmộtýtưởngchợtlóesángởbáncầunãophải,ônglờmờnghĩtớimộtgiảiphápthíchhợpchovấnđềnày.

Wardynskiphânvân,liệuquânđộicóthểtiếpcậnvớinhữngngườitrẻtuổingaytạinơihọsốngthôngquacácthiếtbịgamePlayStationcủaSony,XboxcủaMicrosoftvàtrênmáytínhcánhânhaykhông?Khinhữngquảngcáotrêntruyềnhìnhvàniềmtincủamỗingườikhôngthểđemlạichocáctânbinhmộtcảmgiácthậtvềviệcphụcvụtrongquânđộithìcólẽquânđộicóthểlàmđượcđiềuđó,nhưWardynskiđãnói,thaythế“nhữngtrảinghiệmảođểcócảmnhậngiántiếp”bằngcáchtạomộttròchơitươngtác.ÔngđãtrìnhbàykếhoạchcủamìnhvớiLầuNămGóc,nơirấtquantâmđếnvấnđềthiếuhụtnhânlựcvàsẵnsàngthửbấtcứđiềugìđểcảithiệntìnhhình.HọdànhchoWardynskimộtkhoảnngânsáchlớnvàôngbắtđầuthựchiệnxâydựngtròchơimàôngnghĩsẽtruyềntảiđượccuộcsốngthựctếcủaquânđội,đồngthờicũngsẽrấthấpdẫnvàtạotháchthứcchongườichơi.Hơnmộtnămsau,ôngvàmộtnhómkỹsưthuộctrườngCaohọcNaval,vớisựgiúpđỡcủamộtsốlậptrìnhviênvànghệsĩ,đãxâydựngthànhcôngsảnphẩmAmerica’sArmyvàpháthànhmiễnphítrêntrangwebwww.GoArmy.comvàongày4/7/2002.Ngaytrongtuầnđầutiên,nhucầusửdụngđãlớntớimứcgâynghẽnmạnghệthốngđiềukhiểncủaquânđội.Ngàynay,sốlượngngườiđăngkýtròchơiđãlêntớihơn2triệu,nócũngđượcphânphốidướidạngđĩatròchơitạicácvănphòngtuyểnquânvàtrêncáctạpchígame.Mỗituần,cókhoảnggầnnửatriệungườingồitrướcmànhìnhmáytínhvàdiễntậpcácnhiệmvụquânsựthôngquacácnhiệmvụmôphỏngtronggamenày.

America’sArmythểhiệnnólàloạigamekháchẳncácloạigamequânsựkhácvìnónhấnmạnh“hoạtđộngnhóm,nhữnggiátrịvàtinhthầntráchnhiệmlàphươngtiệnđểđạtđượcmụctiêu”.Ngườichơibắtđầutừcácbướcrènluyệncơbản,nângcaođếnchơivớinhiềungười,trongđó,nhữngngườichơihoạtđộngtrongcácđơnvịnhỏvànếuthànhcông,họsẽtiếptụctrởthànhlựclượngbinhlínhtinhnhuệ–lựclượngMũnồixanh.Hầuhếtcácnhiệmvụđềucầnsựnỗlựccủatoànđội–nhưlàgiảithoátmộttùbinhchiếntranh,bảomậtthôngtin

liênlạc,cảntrởviệcbánvũkhíchobọnkhủngbố,…Ngườichơikiếmđượcđiểmkhôngchỉbằngcáchtiêudiệtkẻthùmàcòncảbằngcáchbảovệđồngđộicủamìnhvàhoànthànhnhiệmvụmàkhôngcóđồngđộinàotrongnhómbịthiệtmạng.Nếubạnthửlàmđiềugìđóngungốcnhưbắnnhữngthườngdânhoặckhôngchấphànhmệnhlệnh,bạncóthểsẽphảikếtthúctròchơitrongnhàtùảoLeavenworthhaybịtrụcxuấtkhỏitròchơi.Vàgiốngnhưbấtcứnhàsảnxuấtgamenào,khiđãcómộtsảnphẩmthànhcôngtrongtay,quânđộiMỹtiếptụcsảnxuấtphầntiếptheocủagame–mộtphiênbảnmớimangtên:America’sArmy:SpecialForces(QuânđộiHoaKỳ:Lựclượngđặcnhiệm).

Điềunàygiốngnhưdộimộtgáonướclạnhvàonhữngngườicóniềmtincháybỏngrằnggiảitríchỉlàmộtkhảnăngdànhriêngchonhữngkẻthừathờigian.Sựthậtđángngạcnhiênhơnnhiều:khiGeneralMotorsthamgiangànhkinhdoanhnghệthuậtthìquânđộiMỹlạigianhậpngànhthươngmạitròchơi.Bằngviệcbáncácđĩagamevớigiátươngđươngcácvideogamekhác,quânđộiMỹđãthuvề600triệuđô-latrongnămđầutiênpháthành.

ViệcnắmbắtcơhộicủaquânđộiMỹtronglĩnhvựctròchơiđiệntửtươngtácchỉlàmộtvídụchothấytầmảnhhưởngcủacácloạigamenày.Từkhởiđầurấtkhiêmtốncáchđây30năm,khiPong,mộttrongnhữnggameđầutiênxuấthiệntrênmáychơiđiệntửtạicácquáncàphê,videogame(loạigamechơitrêncácmáyvitính,cáctrangwebvàtrêncácthiếtbịchuyêndụngnhưPlayStationhayXbox)đãtrởthànhmộtngànhthươngmạibùngnổvàlàmộtphầnđángchúýtrongcuộcsốngthườngngày.Vídụ:

•MộtnửasốcôngdânMỹtrên6tuổichơitròchơiđiệntử.Mỗinăm,dânsốnướcMỹmuahơn220triệugamecácloại,tứclàkhoảnghaitròchơichomỗihộgiađình.Vàmặcdùnhiềungườitinrằngloạitròchơigiảitrínàychỉdànhchonamgiới,nhữngđốitượngmangnhiễmsắcthểY,nhưngngàynaycóđếnhơn40%ngườichơilànữ.

•TạiMỹ,ngànhthươngmạivideogamesthậmchícònpháttriểnhơnngànhcôngnghiệpđiệnảnh.NgườidânMỹdànhtiềnđểmuacácvideogamenhiềuhơnlàmuavéxemphimngoàirạp.Tínhtrungbình,ngườiMỹdành75giờmỗinămđểchơigame,gấphailầnsovớithờiđiểmnăm1977vàhơnrấtnhiềuthờigiandànhđểxemcácđĩaphimDVDvàbăngvideo.

•CôngtygameElectronicArtshiệnnayđãnằmtrongbảngChỉsốStandard&Poor’s500(bảngxếphạngthịtrườngchứngkhoánniêmyếtcủa500côngty,tậpđoànhàngđầunướcMỹ).Năm2004,EAđạtdoanhthugần3tỷđô-la,nhiềuhơntổngthunhậpcủamườibộphimănkháchnhấttrongnăm.LoạtvideogameMariocủaNintendođãđạtdoanhthuhơn7tỷđô-lakểtừkhipháthànhlầnđầu–gấpđôidoanhthucủaloạtphimStarWars(Chiếntranhgiữacácvìsao).

Mặcdùvậy,rấtnhiềungườitrưởngthànhkhônghiểuthấuđáotầmquantrọngcủanhữngtròchơinày,trừkhihọsốngcùngnhàvớicácthanhthiếuniêncóchơigame.Vớithếhệtrẻngàynay,cáctròchơiđãtrởthànhmộtcôngcụđểgiảiquyếtcácvấnđề,cũnggiốngnhưxecộlàphươngtiệnđểthểhiệnvàkhámphábảnthânvậy.Videogamesđãđivàocuộcsốngcủathếhệnàycũnggiốngnhưtiviđốivớithếhệchaônghọ.Vídụ,theomộtsốkhảosát,tỷlệsinhviênđạihọcởMỹthừanhậntừngchơivideogamelà100%.TìmmộtchúếchtrongkhuônviêntrườngđạihọccònnhanhhơntìmramộtsinhviênnàođóchưatừngthửquatròchơiMyst,GrandTheftAutohaySimCity.NhưhaigiáosưthuộctrườngĐạihọcCarnegieMellonđãviết:“Chúngtôithườngtiếnhànhthămdòkinhnghiệmcủasinhviênvềphươngtiệntruyềnthôngvànóichung,chúngtôikhôngthểtìmđượcmộtbộphimnàomàtấtcả50sinhviêncủakhóahọctừngxem(vídụ,chỉcókhoảng1/3sinhviênthườngxemphimCasablanca).Tuynhiên,chúngtôicóthểtìmthấyítnhấtmộtvideogamemàtấtcảcácsinhviênđềuđãchơi,nhưSuperMarioBrother.”

Mộtsốngười–nhiềutrongsốđóthuộcthếhệcủatôi,ởđộtuổikhoảng40–cảmthấythấtvọngvớinhữngthôngtintrên.Họsợrằngmỗigiâyphútchúngtadànhchơigamesẽlàmột

bướcthụtlùicủatríthôngminhcủamỗicánhânvàtiếntrìnhxãhội.Tháiđộđóbiểuhiệnsựthiếuhiểubiếtvềsứcmạnhcủacáctròchơi.Trênthựctế,GiáosưJamesPaulGeethuộctrườngĐạihọcWisconsin,tácgiảcuốnWhatVideoGamesHavetoTeachUsAboutLearningandLiteracy(Videogamephảidạychúngtanhữnggìvềcáchhọcvàcáchđọc?),đãlậpluậnrằngcáctròchơicóthểtrởthànhmộtphươngtiệnquantrọngtronghọctập:“Videogameđượcgắnvớicácthiếtkếvàkhuyếnkhíchngườichơi,manglạinhữngnguyêntắchọctậptốt,nhữngnguyêntắctốtsovớiviệcchỉbắthọcsinhkhổluyện,họctậpnhữngđiềucănbảnvàkiểmtrachotớikhikiệtsức.”Đólàlýdotạisaocórấtnhiềungườimuacáctròvideogamerồidànhtừ50-100giờđểvượtquanó,gầnbằngmộthọckỳtạitrườngđạihọc.Geeviết:“Thựctếlàkhitrẻemchơivideogame,chúngcóthểtrảinghiệmmộtcáchhọchữuhiệuhơnrấtnhiềusovớitrênlớphọc.Việchọckhôngchỉlàthuộclòngcácsựkiệnrờirạcmàcònlàkếtnốivàđiềukhiểnchúng.”

Thậtvậy,phầnlớncácnghiêncứuđãchỉrarằngchơivideogamecóthểgiúpíchrấtnhiềutrongviệcrèngiũakỹnăngvôcùngcầnthiếttrongThờiđạiNhậnthức.Vínhư,mộtnghiêncứuquantrọngnăm2003trênTậpsanNaturechothấyhàngloạtnhữnglợiíchcủaviệcchơivideogame.Trongnhữngbàikiểmtravềthịgiác,nhữngngườichơigameđạtkếtquảcaohơn30%sovớinhữngngườikhôngchơi.Chơivideogamegiúptăngcườngkhảnăngnhậnbiếtnhữngthayđổicủamôitrườngxungquanhvànănglựcxửlýđồngthờinhiềuthôngtin.Thậmchí,cácbácsĩcũngcóthểthuđượclợiíchtừkhoảngthờigianítỏidànhchoGameCube(bộvideogamenổitiếngcủahãngNintendo,NhậtBản).Mộtnghiêncứuchỉra,nhữngbácsĩ“dànhítnhất3tiếngmỗituầnchơigamesẽgặpítlỗihơnđến37%khitiếnhànhphẫuthuậtvùngbụngvàthựchiệncôngviệcnhanhhơn27%sovớicácđồngnghiệpkhôngchơigame”.Mộtnghiêncứukháccònchỉra,chơivideogamekhiđanglàmviệccóthểnângcaonăngsuấtlaođộngvàđemđếnsựhàilòngtrongcôngviệc.

Ngoàira,cũngcónhữngbằngchứngkhácchứngminhrằngviệcchơivideogametăngcườngkhảnănggiảiquyếtcácvấnđềquaviệcnhậnbiếthìnhmẫuchungcủanãophải.Córấtnhiềukhíacạnhcủavideogamegiốngvớinănglựchòahợp–nhưpháthiệncácxuhướng,chỉranhữngliênkếtvànhậnthứcđượcbứctranhtoàncảnh.Geechobiết:“Điềuchúngtôimuốnmọingườibiếtđólàlàmthếnàođểsuynghĩsâusắcvềnhữngvấnđềphứctạp(vídụ,nhữngnơilàmviệchiệnđại,môitrường,mốiquanhệquốctế,nhữngvachạmtrongxãhội,vănhóa,…),trongđó,mọithứđềutácđộngqualạitheonhữngcáchphứctạpvànhữngquyếtđịnhsailầmcóthểgâyrathảmhọa.”Máyvitínhvàgamecóthểhướngdẫnbạnđiềunày.Thêmvàođó,thểloạigameđangpháttriểnnhanhchóngnhấtkhôngphảinhữnggamebắnsúngnhưAmerica’sArmymàlàgamenhậpvai.Thểloạigamenàyyêucầungườichơiphảigiảđịnhmìnhlàmộtnhânvậtnhấtđịnhvàkhámpháthếgiớiảoquacáchnhìncủanhânvậtđó.Trảinghiệmvớinhữngloạigamemôphỏngnhưvậycóthểgiúpnănglựcđồngcảmcủabạntrởnênsâusắchơnvàtạocơhộitậplàmquenvớinhữngtươngtácxãhộitrongcuộcsốngcủachúngta.

Hơnnữa,cáctròchơiđangbắtđầutiếpcậnlĩnhvựcytế.Vídụ,nhữngđứatrẻmắcbệnhtiểuđườnghiệnnaycóthểsửdụngGlucoBoy,cóliênkếtvớithiếtbịGameBoycủaNintendo,đểđiềuchỉnhlượngđườngtrongcơthể.VàtạiTrungtâmYtếThựctếảocủabangCalifornia,cácbácsĩtrịliệuđangápdụngđiềutrịchứngámảnhvànhữngrốiloạntâmlýkhácbằngcácvideogame,trongđómôphỏngláixe,bay,ởtrêncao,trongkhônggianhẹpvànhữngtìnhhuốnggâysợhãikhác.

Chắcchắncáctròchơilàkhônghoànhảo.Mộtsốbằngchứngđãchỉramốitươngquangiữaviệcchơiđiệntửvàtháiđộhunghãn,mặcdùquanhệnhân-quảnàycótồntạihaykhôngvẫnchưađượckhẳngđịnhrõràng.Cómộtsốloạigamechỉlàmmấtthờigiancủabạn.Nhưngnhữngvideogamecógiátrịhơnnhiềusovớinhữnggiátrịđạođứcmàcácnhàluânlýhọcmuốnbạnphảitintưởng.Vàtháiđộmànhữngngườichơidànhchogamechủyếudựavàobáncầunãophải.

Cùngvớiviệctrởthànhcôngcụgiảitríchohàngtriệungười,thúchơigameđangtrởthànhmộtnghềnghiệpcủahàngtrămnghìnngười,đặcbiệtlànhữngngườitưduypháttriểntoàndiện.Mộtnhàtuyểndụngtrongngànhcôngnghiệpgamechobiết,mộtnhânviênlýtưởnglàngườicóthể“bắcmộtcâycầunốisựngăncáchgiữanãotráivànãophải”.Cáccôngtykhôngđồngtìnhvớiviệcphânbiệtcácngànhnghệthuật,lậptrình,toánhọcvàtâmlýhọcnhậnthức.Ngượclại,họtìmkiếmnhữngngườicóthểghépđượcnhữngmảnhthuộcnhiềulĩnhvựcvớinhauvàdệtchúngthànhmộttấmthảmlớnhơn.SựpháttriểnnởrộcủacáctròchơicũngnhưviệcđưacáccôngviệclậptrìnhmangtínhlặplạitớichâuÁđãlàmthayđổitầmquantrọngcủanghềthiếtkếgame.Mộtnhàbáocủachuyênmụcgameviết:“Nhữngthayđổitronggamechothấyyêucầutrongtươnglaiđốivớinhữngngườiviếtmãlệnhsẽgiảmđinhưngnhucầuvềnhữngnghệsĩ,nhàsảnxuất,ngườiviếttruyệnvànhàthiếtkế…sẽtănglên.Mộtnhàpháttriểngamechobiết:‘Chúngtađãbướcquathờikỳchỉdựavàocácmãlệnh.Gameđãtrởthànhmộtphươngtiệnnghệthuậthơn.’”

Đólàmộtlýdokhiếnrấtnhiềutrườngnghệthuậtđòihỏitrìnhđộnghệthuậtvàthiếtkếgame.NhưtờUSATodayđưatin,ViệnCôngnghệDigiPen,gầnSeattle,mởmộtkhóahọcbốnnămvềvideogame,“đãnhanhchóngtrởthànhmộttrườngHarvardđốivớicácsinhviênđammêgamevừamớirờitrườngtrunghọc”.TrườngđượcđặtbiệthiệulàDonkeyKongU–theotênmộttròchơicónhânvậtchínhlàmộtcongôriladoShigeruMiyamotothiếtkế.TrườngĐiệnảnhTruyềnhìnhnổitiếng,thuộcĐạihọcNamCalifornia,hiệnđangcókhóahọcđàotạotrìnhđộthạcsĩmỹthuậtvềnghiêncứugame.ChrisSwain,giảngviêndạythiếtkếgametạitrườngchobiết:“KhiĐạihọcNamCaliforniamởmộttrườngvềphimảnhcáchđây75năm,đãcómộtsốngườihoàinghivềđiềunày.ChúngtôitinrằnggamechínhlàvănhọccủathếkỷXXI.Khinhìnvàocáctròchơingàynay,cóthểbạnsẽkhónhậnthấyđiềuđó,nhưngcácmảnhghépđangởđúngvịtríđểđiềuđóxảyra.”

NhữngtrìnhbàyrõràngnhấtvềvịtrítrungtâmcủagameđốivớinềnkinhtếcóthểđượctìmthấytạiTrungtâmCôngnghệGiảitrí,mộtsựcộngtácgiữaCaođẳngMỹThuậtvàtrườngCôngnghệMáytínhcủaĐạihọcCarnegieMellon.TrườngCarnegieMellonđàotạomộtchứngchỉhoàntoànmới:Thạcsĩcôngnghệgiảitrí.Nóđượcquảngcáonhưlàmột“chươngtrìnhsauđạihọcchonãotráivànãophải”.Cácsinhviênđượchọcmọithứ,từlậptrình,kinhdoanhchotớicáchứngkhẩu,vàđiềucácsinhviênđạtđượckhôngphảilànghệthuậthaykhoahọcmàlàtrìnhđộđalĩnhvựchọcthuật.Nhàtrườngchobiết:“Đólàđỉnhcaohọcthuậtcủanhữngnghiêncứutronglĩnhvựcnày,dođó,nócóýnghĩaquantrọnghơnlàthạcsĩvănchương(MA)haythạcsĩkhoahọc(MS)vàhọcvịtươngđươngnhưthạcsĩmỹthuật(MFA)haythạcsĩquảntrịkinhdoanh(MBA).”Nếunhưthạcsĩmỹthuậtđóngvaitrònhưthạcsĩquảntrịkinhdoanhtrongthờiđạimới,thìsẽcómộtngày,thạcsĩcôngnghệgiảitrí(MET)cóthểthaythếchothạcsĩmỹthuật.Họcvịmớinàyyêucầuvàchophépchúngtacómộttưduyhoàntoànmới.

Sựhàihước

Vớichủđềtròchơivẫncònmớimẻtrongsuynghĩcủachúngta,hãycùngchơimộttròchơimàtôigọilà“Chọnđiểmnútcủacâuchuyện”.Cáchchơinhưsau:Tôisẽđưachobạnphầnđầucủamộtchuyệncười,sauđó,bạnhãychọnđiểmnútchínhxáctrongbốngợiýđượcđưara.Bạnsẵnsàngrồichứ?Chúngtasẽbắtđầucâuchuyện.

VàomộtsángthứBảycủatháng6,ôngJonesnhìnthấyngườihàngxóm,ôngSmith,đangởngoàiđườngvàbướclạiphíamình.Joneshỏi:“Smithnày,chiềunayanhcódùngtớimáyxéncỏkhông?”ÔngSmithtrảlờicảnhgiác:“Ừ,cóchứ!”VàJonesnói:

(a)“Ồ,thếà!Liệutôicóthểmượnnókhianhlàmxongkhông?”

(b)“Tuyệt!Nhưvậylàanhsẽkhôngdùngtớigậyđánhgôn.Tôimượnnóđượcchứ?”

(c)“Ối!”khiôngdẫmlênchiếccàocỏ,nósuýtbậtvàomặtông.

(d)“Lũchimluônănmấtnhữnghạtcỏcủatôi.”

Điểmchốtđúngcủacâuchuyệntrên,tấtnhiênlàđápán(b).Đápán(a)hợplýnhưngkhôngkhiếnngườiđọcngạcnhiênhaybuồncười.Đápán(c)quảthậtđángngạcnhiên,vànéthàihướctrongđócóthểkhiếnbạnbậtcườinhưngnókhôngliềnmạchvớiđoạnmởđầu.Đápán(d)thìhoàntoànkhôngliênquan.

TôikhônghềnghemẩuchuyệncườinàytạicâulạcbộđêmhaytừmộtbộphimhàiđặcbiệtnàotrênkênhHBO.Tôilấynótừmộtnghiêncứuvềthầnkinhhọcnăm1999,đượcxuấtbảntrêntậpsanBrain(Bộnão)(điềunàycũnggiảithíchlýdotạisaocâuchuyệntrênđâykhôngphânbiệthaiphầncủanão).Đểkiểmtratầmquantrọngcủahaibáncầunãotrongviệctạorasựhàihước,hainhàthầnkinhhọcPrabithaShammivàDonaldStussđãtiếnhànhmộtcuộcthínghiệm,trongđóhọthựchiệnbàikiểmtra“Chọnđiểmchốtchocâuchuyện”giốngnhưởtrênvớihàngloạtcácđềtài.Nhómđốichứng,lànhữngngườikhôngbịtổnthươngnão,chọnđápán(b),cólẽbạncũngđãchọnđiểmchốtnày.Nhưngnhómthựcnghiệm,gồmnhữngngườibịtổnthươngbáncầunãophải(cụthểlàthùytrướccủabáncầunão),lạicórấtítngườichọnđápánđó.Thayvàođó,họthườngchọnmộttrongnhữngđápáncònlại,vàcóvẻnhưthiênvềđápán(c)nhiềuhơn,trongđóôngJonesbịcáicàocỏđậpvàomũi.

Từnghiêncứucủamình,hainhàthầnkinhhọcđãkếtluậnbáncầunãophảiđóngmộtvaitròthiếtyếutrongviệchiểuvàđánhgiáđúngsựhàihước.Khibáncầunãođóbịtổnthương,khảnăngxửlýchuyệncườicủanãobịảnhhưởng,thậmchíngaycảkhiđãgiảmđimộtnửasựphứctạp.Lýdophảiđitừbảnchấtcủasựhàihướcvànhữngđặctínhcủabáncầunãophải.Sựhàihướcthườngbaohàmnhữngyếutốphilý.Mộtcâuchuyệnthườngdiễnbiếnđếnkhiđộtnhiêncómộtđiềugìđóngạcnhiênvàphilýxuấthiện.Báncầunãotráilạikhôngthíchsựngạcnhiênhayphilýnày.(Nókêulên:“Gậyđánhgôn?Nóliênquanquáigìđếnviệccắtcỏchứ?Chúngchẳngcóýnghĩagìcả”).Dođó,cũnggiốngẩndụvàbiểuhiệnphingônngữ,nóquaysangngườibạnbêncạnh,báncầunãophải,kêugọisựgiúpđỡ.Trongtrườnghợpnày,báncầunãophảigiảithíchđiểmkhônghợplýnàybằngcáchhướnglờichúthíchsangmộthướngmới.(Nógiảithích:“Bạnthấykhông,ôngJonesđangtrêuôngSmithđấy!Hahaha!”).Nhưngnếubáncầunãophải-kẻthíchhàihước,chuyêngiảiquyếtnhữngphilý,bịtổnthươngthìnãocủachúngtasẽgặpkhókhănhơnrấtnhiềutrongviệchiểuđượcsựhàihước.Thaychosựliềnmạchđingaysausựngạcnhiên–chuỗihànhvithôngthườngđốivớimộtchuyệncườihiệuquả–phầnnãobộvừakêuthétlênđósẽchữnglại,làmđảolộnchuỗisựkiện

Tầmquantrọngcủakhảnăngchuyênmônhóaviệchiểuchuyệnhàivượtlênkhỏisựthoảimái,nhờđómàchúngtacóthểchọnlựađúngđiểmchốtcủacâuchuyện.ShammivàStussthừanhậnsựhàihướccònđạidiệnchomộttrongnhữnghìnhthứccaonhấtcủatrítuệconngười.Họviết:“Toànbộcâuchuyệnnàyđãcómộthàmýsâusắc.Thùytrướccủabáncầunãophảitừngđượcxemnhưphầnthầmlặngnhấttrongbộnão(trongmộtsốtrườnghợp,nóđúnglànhưvậy).Ngượclại,nóđạidiệnchomộttrongnhữngvùngquantrọngnhấtcủabộnãoconngười…vàquyếtđịnhnhữngchứcnăngnhậnthứccaonhấtcũngnhưtiếnhóanhấtcủaconngười.”

Sựhàihướcthểhiệnnhiềuthuộctínhmạnhnhấtcủabáncầunãophải–khảnăngđặtcáctìnhhuốngvàohoàncảnhcụthể,thấyđượcbứctranhtoàncảnhvàkếthợpnhữngkhíacạnhkhácnhautrongmộtliênkếtmới.Nókhiếnkhíacạnhnàycủagiảitrítrởnêncógiátrịhơntrongthếgiớicủacôngviệc.FabioSalaviếttrêntờHarvardBusinessReview:“Quahơnbốnthậpkỷtìmtòi,rấtnhiềunhànghiêncứuđãkhẳngđịnhđượcmộtsốhiểubiếthếtsứcthôngthường:Sựhàihước,khiđượcsửdụngrấtkhéoléo,giúpchobộmáyquảnlýhoạtđộngtrơntru.Nógiúpgiảmbớttháiđộthùđịch,làmhạthấpsựchỉtrích,làmdịuđisựcăngthẳng,cảithiệntinhthầnvàgiúptruyềnđạtnhữngthôngđiệpkhónói.”Theonghiêncứu,nhữngnhàquảnlýcấpcaohiệuquảnhấtthểhiệnsựhàihướcthườngxuyêngấphailầnnhữngnhàquảnlýcấptrung.Salanói:“Khảnănghàihướctựnhiênthườngđikèm,vàcóthểlànơitạora,nétđặctrưngrộnghơncủangườiquảnlý:trítuệxúccảmởmứcđộcao.”

Tấtnhiên,sựhàihướccólẽlàmộtsựvậtdễthayđổitrongcáctổchức.DavidCollinson,ngườiliênquantớicâuchuyệnkỷluậtnghiêmngặttạinhàmáysảnxuấtcủaFord,cũnglàngườinghiêncứusựhàihướctrongcáctổchức,chobiết:“Cốgắngtạorasựhàihước,trênthựctếcóthểngănchặnsựhàihước,trongkhiviệcngănchặnsựhàihướclạicóthểdẫnđếnsựhồisinhcủanó.”Vànótỏrakhácbiệtvềcườngđộvớirấtnhiềukhíacạnhtácđộngkhácnhau.Vídụ,hàihướctiêucựccóthểdẫnđếnsựphảnứngtiêucực.Nócóthểphávỡcơcấutổchức,tạonênnhữngsựchiacáchkhóvượtqua.Collinsonviết:“Ngượclạivớivaitròluônlànguồncốkếtxãhội,sựhàihướccóthểphảnánhvàtăngcường,khớpnốivớinhauvàlàmnổibậtnhữngchiarẽ,căngthẳng,xungđột,sựkhôngcânxứngtrongquanhệvàbấtbìnhđẳngtạinơilàmviệc.”

Nhưngkhiđượcsửdụngtinhtếhơn,sựhàihướccóthểlàmộtthứthầndược.Collinsonchobiết:“Cáccâuchuyệncườimọingườikểchonhautạinơilàmviệccóthểbộclộnhiềuvềtổchức,cáchquảnlý,vănhóavànhữngmâuthuẫncủanó,thậmchíchúngcònbộclộnhiềuhơncảviệccẩnthậntrảlờicácbàikhảosátmangtínhhànhchính.”ThomasA.Stewart,tổngbiêntậptờHarvardBusinessReview,đãgợiýcáchkhaitháccácbàivăn,thơchâmbiếmtrongcôngtyđểtìmkiếmmanhmốivềlinhhồncủatổchức.SaukhikhámpháravôsốgiaodịchmờámcủaEnron,ôngđãbịđảkíchngaytạicuộcthitàinăngcủahãngtrướckhinhữngkiểmtoánviêncóbấtcứnghingờnàovềviệclàmsaitráicủacôngtynănglượngtaitiếngnày.Vàsựhàihướccóthểtrởthànhmộtcôngcụgắnkếttrongcáctổchức,côngtyvìbấtcứaitừngđứngtándócvớinhautạichiếcmáylàmlạnhnướchoặccườiđùavớicácđồngnghiệptronggiờăntrưacũnghiểuđiềunày.Thayvìápdụngkỷluậtvớinhữngngườithíchđùa–nhưCôngtyFordđãtừnglàmởthếkỷtrước–cáctổchứcnêntìmkiếmvàđốixửvớisựhàihướcnhưvớimộttàisảnquýgiácủacôngty.Đãđếnlúcchúngtaphảiđưasựhàihướcthoátkhỏitìnhtrạngbịcoinhưmộtthứgiảitrírẻtiềnvàtrảnóvềđúngvịtrímànóđángđượcnhận–mộtdạngtrítuệtinhtếvàriêngbiệtcủaconngười.Nókhôngthểbịbấtcứloạimáymócnàosaochép,bắtchướcvàngàycàngtrởnêncógiátrịtrongmộtthếgiớinhậnthứctốt,cảmthụcao.

Niềmvui

TạiẤnĐộ,mọithứluônkhởiđầumuộnhơnmộtchútsovớithếgiới,ngoạitrừcáccâulạcbộnhữngngườithíchcười,chúngluônbắtđầuđúnggiờ.Vào6h30sáng,KiriAgarawalthổicòivà43người–trongđócóbácsĩKataria,vợông,Maduri,vàtôi–tụtậplạithànhnửavòngtrònkhálộnxộn.Agarawaldừnglạivàsauđótấtcả44ngườichúngtôibắtđầuđilại,vừacùngnhauvỗtayđềuvừahôto:“Ho-ho,ha-ha-ha…Ho-ho,ha-ha-ha”,cứthếlặpđilặplại.

ChúngtôiđangởKhuliênhợpthểthaoPrabodhan,cáchnhàcủaKatariatrongkhuvựcdâncưphíatâybắcBombay,vàidặm.Nơiđượcgọilà“khuliênhợpthểthao”làmộtbứctườngbêtôngdễsụplởbaoquanhmộtsânbóngđálầylộivàmộtđườngchạybịrạnnứt.Trongvòng40phút,tôilàmnhữngđiều–tạinơicôngcộng,vớinhữngngườixalạ–tôichưabaogiờlàm.Vớinhữngthànhviênkháccủacâulạcbộnhữngngườithíchcười,tôichuyểnsangmộtloạtcácbàitậpkếthợpyogavàmônthểdụcmềmdẻo–xenvàomộtchútphươngphápdiễnxuấtđểcóphươngphápluyệntậptốt.Mộttrongnhữngbàitậpđầutiêncủachúngtôilà“NụcườiNamate”.Chúngtôichắptaylại,đưataylênmặttheotưthếchàohỏitruyềnthốngcủangườiHin-đu,nhìnchằmchằmvàomộtthànhviênkhác,sauđócười.Tôicảmthấyhơikhókhănkhithựchiệnviệcnày.LàmmìnhcườikhóhơnnhiềusovớinhữngnụcườigiảtạomàtôiđãnhắctớiởChương7.Dođó,tôibắtđầuthốtranhữngâmđơngiảnnhư“Ha,ha,ha,ha,ha,ha”.Cómộtđiềugìđórấtlạđãxảyra,tiếngcườibịgượngépcủatôiđãbắtđầutrởnêntựnhiênhơnvàtiếngcườicủanhữngngườikhácdườngnhưkêugọitôirakhỏinơiẩnnáu.

Mộtlátsau,chúngtôithựchiệnbàitậptiếptheocótên“Chỉcười”.TôithựchiệntheohướngdẫncủaKataria.Ôngmặcchiếcquầnjeans,đeomộtchiếchoatainạmkimcươngvàmặcchiếcáophôngmàuđỏcódòngchữ:NGHĨTỔNGTHỂ,CƯỜICỤCBỘ.Ôngđểngửabàntay,đitheovòngtrònvàhôto,lặpđilặplại:“Tôikhôngbiếttạisaotôiđangcười.”Tôilàmgiốngnhưthế.NụcườicủaKataria–ôngthườngnhắmchặtmắtlạikhicười–dườngnhưđưaông

đếnmộtthếgiớikhác.Saumỗilầncười,chúngtôidànhthêmmộtphútđivòngquanh,vỗtaytheonhịp1-2,1-2-3vàlặpđilặplạitiếng“Ho-ho,ha-ha-ha”.

Nhữnggìtôitrảiqualàkhôngbìnhthườngnhưngnógiúpconngườicảmthấykhỏemạnh.Việckhôngbìnhthườnglàkhichứngkiến43người–hầuhếttrongsốhọlàphụnữcótuổi,mặcsari(trangphụctruyềnthốngcủaphụnữHin-đu),thựchiện“nụcườisưtử”,họđưalưỡirangoài,giơbàntaylênnhưthểđangcàoxévàkêulênnhưđangbịámảnh.Nhưngnólàmmọingườicảmthấykhỏemạnhkhiđượcởngoàitrờivàcườikhôngvìlýdogìcả,vì–mặcchotháiđộhoàinghicủatôi–nómanglạicảmgiácrấttốt.

Sauđó,khichúngtôitrởvềvănphòngcủaKataria,ôngkểchotôinghenụcườiđãgiúpđịnhhìnhcuộcsốngcủaôngnhưthếnào.Làconúttrongmộtgiađìnhcótámanhchịem,ôngsinhratạimộtlàngquênhỏcủabangPunjab.Chamẹôngkhôngđượchọchànhtửtếnhưngngườimẹmuốnôngtrởthànhbácsĩ.Katariavàohọctrườngyvàtrongnhữngnăm1980,ôngbắtđầuhànhnghềbácsĩnộikhoatrênmộtphươngtiệnlưuđộng.ÔngđãđikhắpBombayđểkhámchữabệnh.Đầunhữngnăm1990,ngoàiviệcđiềutrịchocácbệnhnhân,ôngbắtđầubiêntậpchomộttạpchísứckhỏemangtênMyDoctor(Bácsĩcủatôi).Saukhiđểýthấycácbệnhnhâncóxuhướngphụchồinhanhhơnkhihọcười,năm1995,ôngđãviếtmộtbàibáomangtên:“Nụcười:Phươngthuốctốtnhất”.

Katariakểlại:“Nếunụcườitốtnhưvậythìtạisaokhôngthànhlậpmộtcâulạcbộcười?(Khoảng¼cáccâunóicủacácbácsĩgiỏidườngnhưđềutheonhiềudạngkhácnhaucủacâu“Tạisaokhông?”)Ýtưởnglóelêntrongđầutôi,lúcđólà4hsáng,ngày13/3/1995.Trongbatiếngđồnghồ,tôiđếnmộtcôngviêncôngcộngvàbắtđầuhỏimọingườixemhọcómuốncườicùngtôitrongcâulạcbộcườihaykhông.”Chỉcóbốnngườinhậnlờithamgia.Ônggiảithíchlợiíchmànụcườimanglại,sauđónămngườihọđãkểmộtloạtnhữngchuyệncườivàvềsau,mọingườicảmthấyrấttốt.Họtiếptụcmỗingàysauđó,nhưngđếnngàythứmười,họgặpphảimộttrởngại:khôngcònchuyệncườiđểkểnữa.Katariabếtắc.Ngaysauđó,ôngnhậnrarằnghọcóthểkhôngcầntớichuyệncườiđểcóthểcười.Ôngnóivớivợmình,mộtgiáoviêndạyyoga,vềviệctạoramộtloạtcácbàitậpcườivàkếtluận:“Tạisaokhôngkếthợpnhịpthởcủayogavớinụcườiđểtạonênnụcườiyoga?”Vàtheođó,mộttràolưumớiđãrađời.Ôngnói:“Nếutôikhôngphảilàmộtbácsĩ,hẳnmọingườiđãcườinhạotôi.””Phòngtuyến”đóluônbảovệchoông.Ôngnhắmđôimắtlại,nghiêngđầuvềphíasauvàcười.

VớiKataria,sựhàihướckhôngphảilàđiềukiệntiênquyếtchonụcười.Mụctiêucủacâulạcbộmàôngthànhlậplànụcười“khôngsuynghĩ”.“Khiđangcười,bạnkhôngthểsuynghĩ.Đólàmụctiêumàchúngtađạtđượckhithiềnđịnh.”Mộttâmtríthiềnđịnhchínhlàconđườngtiếntớiniềmvui.Katarianói,niềmvuikhácvớihạnhphúc.Hạnhphúccầncóđiềukiệnnhưngniềmvuithìkhông.“Khibạnphảiphụthuộcvàomộtđiềugìđóđểkhiếnmìnhcười,nụ

cườiđókhôngthuộcvềbạn.Đólàmộtnụcườicóđiềukiện.Nhưngtrongcâulạcbộnhữngngườithíchcười,nguồngốccủanụcườikhôngnằmngoàicơthểcủachúngtanónằmtrongmỗingười.”Katariađãchỉrarằngtrẻemkhôngthậtsựthấuhiểusựhàihướckhichúngcònbé,nhưngchúnglạicườitừkhilàtrẻsơsinh.Thựctế,cácnghiêncứutruyềnthốngchothấy,trẻemcườihàngtrămlầnmỗingàyvàngườilớnchỉcườikhoảnghơnmườilần.Ôngnói,nụcườiyogatrongmộtnhómcóthểgiúpmọingườichuyểntừniềmhạnhphúccóđiềukiệncủangườilớnsangniềmvuivôđiềukiệncủatrẻcon.Ôngnói:“Tôimuốngiúpmọingườitìmlạisựvuiđùanhưlúctrẻthơ.”

Hiệntại,trongtiềmthứctôithườngxuyêncónhữnglờigợiýnhỏrằngtôicầnphảitìmlạitinhthầntrẻthơkhiếntôiphảiđảomắtgiấuvộivícủamình.NhưngkhoahọcdườngnhưủnghộchokhẳngđịnhcủaKatariavềtácdụngcủanụcười.Nụcườikhôngthểchữakhỏibệnhlaonhưnghànhđộnglạlùngnàycủaconngười–nhữngrungđộngđềuđặncủakhôngkhívàâmthanhphátraquacổhọng–lạirấttốtđốivớichúngta,đólàđiềukhôngthểphủnhận.VínhưnhữngnghiêncứucủabácsĩLeeBerk,TrungtâmnghiêncứuMiễndịchThầnkinhhọctạitrườngYLomaLinda,đãchothấynụcườicóthểgiúpgiảmlượnghormonegâycăngthẳngvàtăngcườnghệthốngmiễndịch.TrongcuốnsáchLaughterAScientifieInvestigation(Nụcười:Mộtnghiêncứukhoahọc)cócungcấpmộtbảnkêkhaichitiếtvềtínhnhânloạihọcvàsinhvậthọccủanụcười.Tácgiảcuốnsách,nhàthầnkinhhọcRobertProvineviết:“Ghichépkhoahọcđãchỉranhữngnhậnđịnhgiảndịnhưngngàycàngrõràngvềkhảnănglàmgiảmđauđớncủasựhàihướcvànụcười.”Hơnnữa,nụcườicòncónhữngtácdụngnhưkhichúngtatậpthểdụcnhịpđiệu.Nólàmhệthốngtimmạchhoạtđộng,làmtăngnhịptimvàbơmnhiềumáutớicácbộphậntrongcơthểhơn.ProvinetríchdẫnlờinhànghiêncứunụcườiWilliamFry:“phảimấtmườiphútchèothuyềnbằngmáytậpởnhàđểcóthểđạtđượcnhịptimbằngnhịptimcóđượcnhờnụcườivuivẻtrongvòngmộtphút”.Cólẽquantrọnghơncả,nụcườilàmộthoạtđộngmangtínhxãhội.Rấtnhiềubằngchứngđãchứngminhrằngnhữngngườicómốiquanhệthườngxuyênvàthoảimáivớingườikhácthìkhỏemạnhhơnvàhạnhphúchơn.Provinenói:“Nụcườicótácđộngtớicácmốiquanhệnhiềuhơnlànhữngcâuchuyệnhàihước.”Chúngtahiếmkhicườimộtmình.Nhưngchúngtathườngkhôngthểkhôngcườikhinhữngngườikhácbắtđầucườimộtmình.Nụcườilàmộtdạnggiaotiếpphingônngữ,nótruyềntảisựđồngcảm,thậmchícòndễlâylanhơnviệcngápngủmàchúngtađãnhắctớiởChương7.Cáccâulạcbộnhữngngườithíchcười–giốngnhưbảnthânnụcười,luônluônthoảimái,tựdovàbạnkhôngphảitrảmộtkhoảnphínào–chúngkếthợpnhữngyếutốcủabốnhoạtđộngrấthữuích(yoga,thiền,thểdụcnhịpđiệuvàgiaotiếpxãhội)thànhhoạtđộngthứnăm.

ĐólàlýdotạisaoKatariatintưởngrằngtrậntuyếntiếptheocủacáccâulạcbộnhữngngườithíchcườilànơisựcăngthẳngluônxuấthiệnvớicườngđộmạnh:nơilàmviệc.Ôngnói:“Nụcườicóthểđóngvaitròquantrọngtrongviệcgiảmcăngthẳngởnơilàmviệc.”Ôngchobiếtcácdoanhnghiệptintưởngrằng“nhữngngườinghiêmnghịcótinhthầntráchnhiệmhơn.Điềuđókhôngđúng.Đóchỉlànhữngthôngtincủangày-hôm-qua.Nhữngngườithíchcườilàngườisángtạohơn.Họlànhữngngườilàmviệchiệuquảhơnvànhữngngườicóthểcườinóicùngnhauthìsẽcóthểlàmviệccùngnhau”.CáccôngtynhưGlaxovàVolvođãnắmbắtđượcthôngđiệpnày.Họđãtổchứccáccâulạcbộnhữngngườithíchcườingaytạicôngty.SteveWilson,họctròcủaKataria,ngườitựcoimìnhlà“nhànghiêncứuniềmvui”tạiOhio,đangdùngthôngđiệpnàyđểliênkếtchâuMỹ.Katarianói:“Chúngtanêncócácphòngđểcườitạimỗicôngty.Nếucóthểcómộtphònghútthuốcởcôngtythìtạisaokhôngthểcómộtphòngcười?”

TôichorằngcôngtymáytínhIBMsẽthànhlậpmộtphòngcườitrongthờigiantới(dùcóthểcónhữngngườinghingờchắcgì500hệthốnggiữchứcnăngchạychươngtrìnhcủaFortunecóchịubỏtiềnrađểchơivớinhữngkhốiLegos).Nhưngrõràngtrongmộtthờikỳdưthừanhưhiệnnay,nụcườitạoranhữngđiềumàbáncầunãotráikhôngthểlàmđược.Nóimộtcáchkháiquáthơn,ngàynay,giảitríthậtsựcóthểgiúptăngcườngvàlàmcôngviệctrởnêncógiátrịhơn.Cáctròchơiđemlạichomộtthếhệlaođộngmớirấtnhiềubàihọcvềtưduytoàndiệnvàlàmtrỗidậymộtngànhcôngnghiệpđòihỏimộtsốkỹnăngquantrọngcủa

ThờiđạiNhậnthức.Sựhàihướcđạidiệnchonhiềukhíacạnhcủatưduytinhtếmàthờikỳtựđộnghóa,xuấtkhẩuviệclàmđangđòihỏi.Chỉcónụcườithuầntúymớicóthểđemđếnniềmvui,từđódẫntớinhữngsángtạolớnhơn,hiệuquảcôngviệccaohơnvàsựhợptácănýhơn.

Katarianóivớitôi:“Bộnãobịgiớihạnlàmộtcôngnghệ.Bạnlàmcáinày,bạncócáinày.Bạnlàmcáikia,bạncócáikia.Đólàlogictoánhọc.Tôilạicoinụcườilàtoánhọcsiêunhiên.Nókhôngcónghĩalà2cộng2phảibằng4,2cộng2cóthểbằng64.”Sauđó,ôngnởnụcười.

DANHMỤC

ThiếtkếKểchuyệnHòahợpĐồngcảmGiảitrí

Tìmkiếmýnghĩa

Tìmkiếmmộtcâulạcbộnhữngngườithíchđùa

Cóthểdễdànglàmchocuộcsốngtrởnênthúvịhơnbằngcáchtớithămmộtcâulạcbộnhữngngườithíchcười.Nhữngcâulạcbộnàyđangmởrộngtừngngàytừnggiờ.(Đểxemdanhsáchcủacáccâulạcbộ,hãytruycậpwebsiteLaughterYoga).BácsĩMadanKataria,ngườithầyđángkínhcủanhữngtiếngcười,cũngđãxuấtbảnmộtcuốnsách,băngvideovàDVDmangtênLaughForNoReason(Cườivôđiềukiện),trongđógiảithíchnhữngcơsởnụcườiyogacũngnhưcáchọcthuyếtvàluậnchứngkhoahọchỗtrợ.Nhữngtàiliệuchữviếtvàhìnhảnhnàycógiá30đô-la,nhưngbảnthâncáccâulạcbộcườithìhoàntoànmiễnphí.NhưKatarianói:“Khôngthủtục,khôngthuphívàkhôngồnào.”Vàomùaxuân,hãychúýtớingàyThếgiớiCười,tổchứchàngnămvàongàychủnhậtđầutiêncủatháng5.Hãynhắclạitheotôi:Ho-ho,Ha-ha-ha.(Đểtìmhiểuthêm,hãytruycậptạiwww.laughteryoga.org).

Chơitròviếtlờibìnhchohìnhảnh

ỞChương2,chúngtađãbiếtvềDựánCầuvồngdoRobertSternbergcủaĐạihọcYalethựchiện,mộthìnhthứcthaythếchokỳthiđầuvàođạihọc(SAT),dùngđểđánhgiánhữngkhảnăngtưduytoàndiệnhơn.MộttrongnhữngbàitậplàyêucầungườithamgiakiểmtrađưaranhữnglờibìnhchocácbứctranhcủatạpchíNewYorker,trongđó,nhữngchúthíchgốcđãđượcbỏđi.Hãythửlàmbàitậpnàymộtmìnhhoặccùngvớimộtvàingườinếubạnmuốn.HãychọnkhoảngnămhoặcsáuhìnhvẽtừNewYorkerhoặcbấtcứtờbáonàokhác,cắtchúngrakhỏitạpchínhưngcheđiphầnlờibình.Sauđó,đưaphầnhìnhkhôngcólờibìnhchonhữngngườibạn–vàyêucầuhọnghĩraphầnlờibìnhcủariêngmình.Viết.Xóa.Lặplạinhưvậy.Bạn

sẽrấtngạcnhiênkhithấyviệcnàycóthểmanglạisựthíchthúvàvuivẻđếnmứcnàochobạn.(ĐâycũnglàmộtcáchluyệntậptốtchocácbàithivềlờibìnhthườngcóởcáctrangcuốicủaấnbảnNewYorkerpháthànhhàngngày).Đểhiểuhơnvềbàitậpnàycũngnhưcónhữngchủđềhìnhảnhhàihướchơn,hãythamkhảocuốnsáchcủanhàbiêntậphìnhảnhtrênNewYorkermangtênNgườivẽtranhbiếmhọa.(Vànếubạnthậtsựquantâmđếnđiềunày,hãytìmmuaCDNhữnghìnhảnhđầyđủtừtờNewYorkerdoMankoffbiêntập,baogồmmộtCDhướngdẫnvớitoànbộ68.647hìnhảnhđãđượcxuấtbảntrêntạpchíNewYorker).Mankoffchobiết,cáclờibìnhcầnphải“cónhịpđiệu,ngắngọnvàbấtngờ”.Vàsựhàihướcchứađựngtrongcácphầnlờibìnhphụthuộcchủyếuvàosựnhạycảmcủabáncầunãophải.Ôngviết:“Hầuhếtcáchìnhảnhhaynhữngýtưởnghàihướcđềucósựkếthợpkhácthườngnày.Đólàsựphatrộncủacáckháiniệmvàtrùngkhớpcủacácđềtàimàtưduynhậnthứcchốibỏ.Nhưngđiềuđóhoàntoàncầnthiếtđểtạoranhữngýtưởngmới.Mộtcáchđểkíchthíchsuynghĩvềđiềuđólàghépđôicácýtưởngvàlàmchochúnghòahợpvớinhau.”

Xácđịnhmứcđộhàihước

GiáosưJamesThorson,ĐạihọcNebraska-Omaha,đãnghĩramộtthangđosựhàihướcđachiều,nóđượccácnhànghiêncứulẫncácbácsĩlâmsàngsửdụngđểđánhgiámứcđộvuivẻcủamỗicánhân.Bàikiểmtrahỏivềnhữngcâuđạiloạinhưbạncósửdụngkhiếuhàihướcđểgiảiquyếtcácvấnđềkhônghaybạnbècócoibạnlàmộtngườivuivẻkhông.NghiêncứucủaThorsonđãchothấy“nhữngaiđạtđượckếtquảcaotrênthangđosựhàihướcđachiềusẽcómứcđộbuồnchánthấphơnvàđặtmụctiêucaohơnnhữngngườiđạtkếtquảthấp”.Hãytựkiểmtraxembạnđangởmứcđộnào.(Thôngtinchitiếtxemtạiwww.tinyurl.com/6t7ff).

Vuivẻvàphátminh

Vuivẻvàphátminhcórấtnhiềuđiểmchung.Nhữngnhàphátminhlỗilạclàngườihếtsứcvuitính.Nhữngngườihàihướcnhấtđềucóócsángtạo.Mộtnơicóthểgiúpbạnhiểuđượccácmốiquanhệnàylàcuộctriểnlãmlưuđộng“Phátminhvớisựvuivẻ”củaViệnSmithsonian.Nó“tậptrungvàonhữngđiểmtươngđồnggiữacáchtrẻconvàngườilớnvuivẻvớiquátrìnhsángtạo,đượccácnhàcảicáchvềkhoahọcvàcôngnghệsửdụng”vàkhảosát“rấtnhiềuthóiquenhàihướccủatrítuệ,làmnềntảngchosựsángtạo”.TriểnlãmsẽdiễnratrênkhắpnướcMỹtrongmộtvàinăm.Nếubạnkhôngthểthamquantriểnlãmtrênthựctế,hãytìmhiểuthôngtintrênwebsite“Phátminhvớisựvuivẻ”.(Thôngtinchitiếtxemtạiwww.inventionatplay.org).

Thửchơimộttròchơi

Bạnphảihiểuvềcácvideogame.Tôinóihoàntoànnghiêmtúc!Bạnphảihiểu.Dođó,nếubạnkhôngbiếtcáchchơi,hãydànhthờigianđểnhanhchónghọccáchchơicáctròchơitrênmáyvitính,chơionlinevàchơithôngquacáccôngcụđặcbiệtnhưGameBoyhayPlayStation.Hãyhỏiđámtrẻconnhàbạn,hỏibọntrẻnhàhàngxómhoặcđiđếnmộtgianhàngbánđồđiệntửnhưBestBuy,nơithườngtrưngbàycáctròchơivàhỏihọmộtbảnchơithử.Bạnsẽkhôngthấytiếcvềđiềunày,thậmchíbạncóthểbịnghiệngame.Ítnhất,bạncũngsẽbắtđầuhiểuđượcnhữngcấutrúcmớiđầycuốnhút,nhữngmẫuchuyệnkểvàphongcáchsuynghĩmànhữnggamenàymanglại.Đểthêmsắctháimớichothếgiớigame,hãyxemquabấtcứcuốntạpchínàotrongrấtnhiềutạpchívềgamehiệncótrênthịtrường.(Bạncóthểtìmthấychúngtạicáccửahàngđiệntử).Bạncũngnênnghiêncứukỹcáctrangwebcungcấpnhữngbàihọcvỡlòngkhônngoanvàmộtsốmẩutinvềcácgamehấpdẫnsau:

GameSpot–Mộttrongnhữngtrangwebtổngquanvềgametốtnhấttrênthếgiới.(Hãytruycậpwww.gamespot.comđểbiếtthêmchitiết).

GameTalk–Mộtcộngđồngtrênmạngdànhchonhữngngườichơigame.(Hãytruycậpwww.gametalk.comđểbiếtthêmchitiết).

GameZone–Mộttrangwebtổngquankhácchuyênvềgamevớicácthôngtincũngnhưcácnhậnxétvềgametrênmọithiếtbị.(Hãytruycậpwww.gamezone.comđểbiếtthêmchitiết).

Newsgaming–Hoạtđộngtrênranhgiớigiữahailĩnhvựcgamevàbìnhluậnchínhtrị.Trangwebnàycungcấpcáctròchơidựatrênsựkiệnthựctế.(Hãytruycậpwww.newsgaming.comđểbiếtthêmchitiết).

DựánthưmụcchoVideoGames–MộtdanhsáchkhổnglồcáctrangwebvềgamethúvịvàgametrựctuyếntrênInternet.(Truycậpwww.dmoz.org/Games/Video-Games/full-index.htmlđểbiếtthêmchitiết).

There–Trangwebnàytựquảngcáonhưmột“cuộctrốnchạytrựctuyến”.Bạntrởthànhmộtnhânvật,sauđó,gặpgỡnhữngngườichơikháctrênmộthònđảođượcsắpđặtgiốngnhưthật.Nócóthểkhôngthậtsựđúngvớimongmuốncủabạnnhưngbảnchơithửlàmộtkhámpháđánggiágiúpbạncóchútkháiniệmvềtròchơinhậpvai.(Hãytruycậpwww.there.comđểbiếtthêmchitiết).

Bìnhluậnvềtròchơikhôngdây–Trangwebnàylàmộtnguồnthôngtintuyệtvờivềtròchơikhôngdây(wirelessgaming)–nhữnggamemàbạncóthểchơitrênđiệnthoạidiđộngvàquacácthiếtbịkhôngdâykhác.Tạiđâycũngcórấtnhiềutròchơichophépbạntảimiễnphí.(Hãytruycậpwww.wgamer.comđểbiếtthêmchitiết).

Nhữngnữgamethủ–ĐâychínhlàcánhcổnglớnnhấttrênInternetchongườichơilànữgiới.Trangwebcóchủđềchínhlànhữngđánhgiáthôngthườngvàcácthôngcáovềsảnphẩmcũngnhưnhữngthôngtinquantrọngvềcácxuhướngcủangànhcôngnghiệpgame.(Hãytruycậpwww.womengamers.comđểbiếtthêmchitiết).

Yahoo!Games–Mộtsựgiớithiệutuyệtvờivềcácloạigameonline,trangwebnàychophépbạncóthểchơitấtcảcácloạigame,từtròcờtàocáotớibàicanaxtaNamMỹhayTokiTokiBoom,…vớimọingườiởkhắpnơitrênthếgiới.(Hãytruycậpwww.games.yahoo.comđểbiếtthêmchitiết).

Trởlạitrườngcũ

Cáchtốtnhấtđểbạntiếpcậnvớitâmhồntrẻthơcủamìnhlàhãyđểnóbộclộquamộtvàitròchơi.Dođó,hãytrởlạitrường…hayítnhất,hãytrởvềsânchơi.Đếnthămsântrường,chọnchomìnhmộtchỗngồitrênbăngghếvàquansátxemnhữngđứatrẻđangchơiđùanhưthếnào.Hãyxemnhữngcảmgiáctòmòvàthắcmắctrẻthơcủachúngcóthâmnhậpđượcvàohệthốngmiễndịchngườilớncủabạnhaykhông.

Đểkếthợpcôngviệckinhdoanhvớisựthíchthú,hãyxếplịchchongàynghỉsắptớicủanhânviêndiễnratạimộttrườngtiểuhọc.Nóivềnhữngưutiênchiếnlượcsẽmangmộtnghĩamớikhimọingườicùngtrongmộtlớphọc,nơicónhữngbảngthôngbáokhuyênnhủngườitaphải“Chơicôngbằng,KhôngđánhnhauvàHãyngoanngoãn”.Nếuchuyếnviếngthămquákhứnàythậtsựhiệuquả,hãydànhmộtngàykhámphátạibảotàngdànhchotrẻem.Bạnsẽkhôngchỉđượcchạmtayvàonhữnghiệnvậttạibảotàngmàcònđượcđắmchìmtrongkhôngkhíhọctậpvànụcườicủanhữngconngườibénhỏxungquanh.Nhữngnơinhưvậycũnglàmộtlựachọnthúvịchoviệcgặpgỡhaythoátkhỏinhữngcăngthẳngmàbạngặpphải.HãytruycậpwebsitecủaHộiliênhiệpBảotàngTrẻemđểkếtnốivớicácbảotàngtrẻemtrêntoànthếgiới.(Hãytruycậpwww.childrensmuseums.orgđểbiếtthêmchitiết).

Phântíchmộttruyệncười

Mộtnữtusĩ,mộtgiáosĩDoTháivàmộtlinhmụccùngđivàomộtquánbar.Ngườiphụcvụởquầyrượunhìnhọvàthốtlên:“Cáigìthếnày?Mộtchuyệnđùachăng?”

Sựthậtđúngnhưvậy!Vànếubạnhỏitôithìcâutrảlờivẫnlà:Đólàmộttruyệncườithúvị.Nhưngtạisao?Suynghĩmộtchútvềcâuhỏiđósẽlàmtăngcườngthêmkhảnănghàihướccủabạn.Lầnsau,khinghemộtmẩutruyệncười,bạnhãycười(nếunóhàihước).Sauđó,cốgắngtìmhiểuxemđiềugìtrongcâuchuyệnđókhiếnnótrởnênkhôihài.Liệuđócóphảilàmộtcụmtừmơhồ,đanghĩa?Hayđócóphảilàâmcủamộttừnhấtđịnhnàođó?Liệuđócóphảilàmộtsựnhanhnhạykháccủabáncầunãophảitrongviệcgiảiquyếtsựbấthợplýhaykhông?

Tôikhôngmuốnbạncólốitiếpcậnhoàntoànthờơvớisựhàihước.(Sựyêumếncủamọingườixungquanhdànhchobạnrấtquantrọngđốivớitôi).Nhưngnếuđôikhithửnhìnlạivàsắpxếptruyệncườihaymộtđiểmnúthàihướctheohướngngượclại,bạnsẽhiểurõhơnkiểuhàihướcnàocótácdụng,vàquantrọnghơn:kiểunàosẽkhônglàmđượcđiềuđó.

Chơicáctròchơirènluyệnnãophải

Cóhaigamekhôngdâymới,đượcthiếtkếđặcbiệtdànhđểkiểmtravàtăngcườngcáckhảnăngtưduythiênvềnãophải.GameRightBrain(Nãophải)củaTecmomôtả12hoạtđộngdùngđểđánhgiáxembạnlàngườicónãophảihaynãotráinổitrộihơn.Dothờigianthựchiệnhạnchế,tròchơinàychỉcómặtởNhậtBảnnhưngnósẽnhanhchónglantớikhuvựcBắcMỹvàchâuÂu.(Hãytruycậpwww.tecmogames.comđểbiếtthêmchitiết).Tròchơithứhai,RightBrainParadise(Thiênđườngchonãophải),vớiýnghĩa“làloạigametrênđiệnthoạidiđộngcókhảnăngkhơidậycảmhứngcủabộnãotốtnhấttrongcácloạigameđãtừngđượcchếtạo”.Nóđưabạnquachíncấpđộvớimứckhótăngdầnđểkiểmtrakhảnăngcủabáncầunãophải.(Hãytruycậpwww.bluelavawireless.comđểbiếtthêmchitiết).

9.TÌMKIẾMÝNGHĨAĐầumùađôngnăm1942,cácnhàchứctráchnướcÁođãtiếnhànhbaovâyvàbắtgiữhàng

trămngườiDoTháitạiVienna,trongsốhọcómộtbácsĩtâmthầntrẻtuổitênlàViktorFrankl.Vàothờiđiểmđó,Frankllàmộtnhânvậtcótiếngtămtronglĩnhvựctâmthầnhọc.Ôngđangpháttriểnmộthọcthuyếtmớivềhạnhphúctâmlý.Ôngvàvợmình,Tilly,đãlườngtrướcđượccuộcvâybắt,dođó,họcốgắnghếtsứcđểbảovệnhữngthứmàsaunàytrởthànhtàisảnquantrọngnhấtđốivớihọ.Trướckhicảnhsátậpvàonhà,TillyđãkhâuvàotấmvảilótáokhoáccủaViktorbảnchéptaycuốnsáchvềcáchọcthuyếtôngđangviếtdở.ViktormặcchiếcáokhoáckhihaivợchồngbịchuyểntớiAuschwitz.Trongngàyđầutiêntạitrạitậptrung,ôngluôngiữchặtchiếcáobênmình.Nhưngđếnngàythứhai,línhĐứcQuốcxãđãlộttrầnvàtịchthutoànbộquầnáocủaông,Franklkhôngbaogiờđượcnhìnthấybảnviếttaycủamìnhnữa.Banămsau,tạiAuschwitzvàsauđólàtạiDachau,khivợ,anhtraivàchamẹđềubịchếttrongcáclòhơingạt,Franklđãtáitạocuốnsáchcủamìnhtrênnhữngmẩugiấynhỏlấytrộmđược.Năm1946,mộtnămsaukhilựclượngĐồngminhgiảiphóngcáctrạitậptrung,nhữngmảnhgiấynhàunátnàyđãtrởthànhnềntảngcủamộttrongnhữngcôngtrìnhcótácđộngmạnhmẽvàlâudàinhấtthếkỷtrước–cuốnsáchcủaFranklmangtênMan’sSearchForMeaning(Hànhtrìnhtìmkiếmýnghĩacủaconngười).

Trongcuốnsách,Franklmiêutảviệcôngđãkiêntrìchịuđựnghoàncảnhlaođộngcựckỳvấtvả,nhữngtênlínhtànbạovàlươngthựcthiếuthốnnhưthếnào.Nhưngcuốnsáchcủaôngkhôngchỉlàmộtcâuchuyệnvềsựsốngsót.Nóvừalàcánhcửabướcvàothếgiớitâmhồncủaconngười,vừalàmộtcuốnsáchhướngdẫnbạnđếnvớimộtcuộcsốngđầyýnghĩa.Bêncạnhviệctáihiệntrảinghiệmvàtrạngtháitinhthầncủabảnthâncũngnhưnhữngngườibạntùtạitrạitậptrung,Franklcòntrìnhbàychitiếthọcthuyếtôngđãbắtđầuxâydựngtừtrướckhibịbắt.Ônglậpluận:“Điềuquantâmchínhcủaconngườikhôngphảilàđạtđượcsựvuithíchhaytrốntránhnỗiđaumàlàthấyđượcmộtýnghĩatrongcuộcsốngcủamình.”Xuhướngcơbản,độnglựcthúcđẩyđemtớisứcmạnhđểconngườitồntạichínhlàtheođuổiýnghĩa.SựtiếpcậncủaFranklđượcgọilà“logotherapy–liệuphápýnghĩa”vớitừ“logos”theotiếngHyLạplà“ýnghĩa”–nhanhchóngtrởthànhmộtđộngtháicóảnhhưởnglớntrongviệcchữabệnhbằngliệupháptâmlý.

Franklvàmộtsốngườikhácđãthànhcôngtrongviệctìmkiếmýnghĩavàmụcđíchngaytronghoàncảnhkhủngkhiếpkhôngthểtưởngtượngnổitạitrạitậptrung.(TrongcuốnsáchcủaFrankl,cómộtđoạnmàtôirấtthích:“Tôihiểuđượctạisaomộtngườichẳngcònlạigìtrênthếgiannàyvẫncóthểcảmthấyhạnhphúc,chodùđiềuđóchỉdiễnratrongmộtkhoảnhkhắcrấtngắn,khianhtanghĩvềngườimìnhyêuthương”).Ônggiảithíchrằngýnghĩađóvẫncóthểtồntạichodùbạnđangởhoàncảnhđaukhổnhất–quảthật,ýnghĩađôikhilớnlênngaytừtrongđaukhổ.Nhưngôngcũngnhấnmạnh,việcchịuđựngđaukhổkhôngphảilàmộtđiềukiệntiênquyếtđểtìmkiếmđượcýnghĩa.Việctìmkiếmđólàmộtxuhướngtồntạitrongmỗiconngườichúngta,vàsựkếthợpcủangoạicảnhcùngvớiýchínộitạicóthểkhiếnchúngtatìmđượcđiềuđó.

Điểmcuốicùngnàychínhlàđiểmmấuchốtcủacuốnsách–cũnglàđiểmgiátrịcủatácphẩmđếnngàynay.TrongnhữngnămđầuthếkỷXXI,mộtsốlựclượngđãkếthợpvớinhauđểtạonênnhữnghoàncảnhkhiếnsựtheođuổiýnghĩacuộcsốngdiễnravớimộtquymôvôcùngrộnglớn.Thứnhất,khivấnđềnghèođóivàbệnhdịchcủaxãhộidiễnradaidẳng,hầuhếtnhữngngườitrongthếgiớitiếnbộđềuđãđượctrútbỏnhữngđaukhổthậtsự.NhưtôiđãtrìnhbàytrongChương2,chúngtasốngtrongmộtthờikỳcủasựdưthừa,vớimộtmứcsốngmàkhôngmộtthờikỳnàotronglịchsửcóthểsánhkịp.Đượcgiảiphóngkhỏicuộcđấutranhsinhtồn,chúngtacóđủsựdưdảđểdànhtrọncuộcđờimìnhchohànhtrìnhtìmkiếmýnghĩa.Chắcrằng,nếuFranklvànhữngngườibạntùcủamìnhcóthểtheođuổiýnghĩađótừcôngviệc

tạicáctrạiAuschwitzthìchúngtacũngcóthểlàmnhưvậyvớicuộcsốngthoảimáivàdưthừacủamình.

Cáclựclượngkháccũngcótácđộng.NhưtôiđãtrìnhbàytrongChương3,tuổithọtrungbìnhcủadânsốthếgiớităngcaođãđánhmộtdấumốcquantrọngtrongngànhnhânkhẩuhọc.Ngàynay,phầnlớnnhữngcuộcđờithuộcthếhệđóđãlùilạiphíasau,điềunàynhắcnhởhọtìmkiếmtâmhồnvàđánhgiálạicácưutiêncủamình.Mốihiểmhọavềchủnghĩakhủngbốluônrìnhrập,buộcngườitaphảisuynghĩvềsựngắnngủicủacuộcsốngvàđangđặtranhữngcâuhỏivềmụcđíchthậtsựcủacuộcsống.Trongkhiđó,côngnghệvẫntiếptụcpháttriểnkhôngngừng,nhấnchìmchúngtatrongdữliệuvàkhiếnconngườinghẹtthởbởicáclựachọn.Tấtcảnhữnglựclượngtrênđãtậptrunglại,tạonênmột“cơnbãohoàncảnh”tuyệtvờikhiếnviệctìmkiếmýnghĩacủasốngtrởnênkhảthihơnvàýchígiúpconngườitìmthấyýnghĩacủanănglựcthứsáutrongThờiđạiNhậnthức.

RobertWilliamFogel,nhàkinhtếhọcđoạtgiảithưởngNobelmàtôinhắcđếntrongChương2,đãgọithờiđiểmnàylà“Sựthứctỉnhthứtư”.Ôngviết:“Hiệnnay,sựthiếucânbằngvềmặttinhthần(hayphivậtchất)cũnglàmộtvấnđềlớntươngtựsựthiếucânbằngvềvậtchất,cóthểcònquantrọnghơn.”ÔnglặplạiđiềumàFranklđãnóicáchđâynửathếkỷ:“Conngườicóđủđiềukiệnđểsống,nhưnghọkhôngbiếtsốngvìcáigì;họcóđủcácphươngtiệnsốngnhưngkhôngcóýnghĩacuộcsống.”RonaldInglehart,mộtnhàkhoahọcchínhtrịđángkínhtạitrườngĐạihọcMichigan,ngườiđãtheodõivàsosánhdưluậntạinhiềuquốcgiatrênthếgiớitrongsuốt¼thếkỷqua,cũngđãnhậnthấymộtđiềutươngtự.Mỗilầntiếnhànhkhảosátnhữnggiátrịcủathếgiới,ôngnhậnthấycáccâutrảlờichủyếutậptrungvàocácvấnđềvềtinhthầnvàphivậtchất.Vídụ,theomộtkhảosátgầnđây,58%ngườidânMỹnóihọthườngnghĩvềýnghĩacũngnhưmụcđíchsốngcủamình.Mặcdùvớitỷlệthấphơnmộtchút,nhưngcáckhảosátcũngđemlạikếtquảtươngtựtạicácnướcĐức,AnhvàNhậtBản.Ingleharttinrằngxãhộitiếnbộđangởgiữagiaiđoạnchuyểnđổichậmchạpvềnguyênlýhoạtđộng,mộtsựthayđổidầndầntừnhữnggiátrịcủa“ngườitheochủnghĩaduyvật”(nhấnmạnhviệcbảođảmchokinhtếvàvậtchất)sangưuthế“hậuchủnghĩaduyvật”(đềcaoviệctựthểhiệnvàchấtlượngcuộcsống)”.GreggEasterbrook,mộtnhàbáoMỹ,ngườiđãcónhữngbàiviếtsâusắcvềchủđềnày,cómộtnhậnđịnhtáobạohơn:“Sựchuyểnđổitừnhucầuvềvậtchấtsangnhucầuvềýnghĩavẫnđangtiếpdiễntheomứcđộchưatừngxảyratronglịchsử–thuhúthàngtrămtriệungườitrênthếgiới–vàcuốicùng,nócóthểđượcthừanhậnnhưlàmộtsựpháttriểnvănhóacơbảntrongthờiđạicủachúngta.”

Chodùchúngtacógọithờikỳnàylàgì:“Sựthứctỉnhthứtư”,cácgiátrị“hậuchủnghĩaduyvật”hay“Nhucầuýnghĩa”thìkếtquảcũngđềugiốngnhau.Ýnghĩađãtrởthànhtâmđiểmcủacuộcsốngcũngnhưcôngviệccủaconngười.Rõràng,theođuổiýnghĩakhôngphảilànhiệmvụđơngiản.Bạnkhôngthểlàmđiềunàytươngtựnhưviệcmuamộtcuốnsáchhướngdẫnnấuănvớicáccôngthứcnấuăncósẵntrongđó,haymởmộttúibột,thêmnướcvàtrộnđềunólên.Nhưngcóhaiphươngpháprấtthiếtthực,toàndiệndànhchocáccánhân,giađìnhvàdoanhnghiệpđểbắtđầukiếmtìmýnghĩa:suynghĩnghiêmtúcvềtinhthầnvàhạnhphúc.

Suynghĩnghiêmtúcvềtinhthần

Ngườiđànôngnhỏbévớichiếcáochoàngmàuđỏtíavàđôigiàyđếmềmlànhânvậtcuốicùnglênsânkhấu.Khiôngxuấthiệntừphíacánhgà,khángiảđứnglặngimthểhiệnsựtôntrọng.Ôngnởnụcườihạnhphúc,chàođónmọingườivàngồibắtchânchữngũtrênmộtchiếcghếbànhtrốngđểsẵntrênsânkhấu.Trongkhánphòngchậtníchgồm1.300chỗngồiởkhuônviênViệnCôngnghệMassachusetts,tôingồiởhàngghếcuốicùngnênphảighémắtmãimớinhìnthấy.Trongsốkhángiảcómặthômđó,tôinhìnthấycảRichardGerevớiđôitaynắmchặttheokiểuNamastevàGoldieHawn.NgườiđànôngkhiếntấtcảmọingườiphảiđứngdậyvàtỏlòngkínhtrọngchínhlàJenzinGayatso.ÔngđượccoinhưhiệnthâncủaĐứcPhậttừbi,mộtvịĐạt-laiLạt-macủaTâyTạng,ngườiđượctraogiảiNobelHòabìnhdonhữngnỗlựctìmgiảipháphòabìnhvềvấnđềchủquyềnTâyTạng.

VậymụcđíchchuyếnviếngthămcủaĐứctônkínhĐạt-lai

Lạt-matớiViệnCôngnghệMassachusettslàgì?Ôngtớiđâyđểthamdựhộithảomangtên“Khámphátâmhồn”–mộtcuộchọpmặtkhôngchínhthứcnhằmtraođổivềnhữnggìkhoahọccóthểkhámphátừPhậtgiáovàvềnhữnggìPhậtgiáocóthểtìmhiểuquakhoahọc.Tronghaingàydiễnrahộithảo,ghếtronghộitrườngsẽchậtkíncácnhàkhoahọcvớinhữngbộquầnáogiáosưmàuđấtvàcácthầytuvớichiếcáocà-samàuđỏvàvàngnghệ–mộthìnhảnhđốilậpgiữavậtchấtvàtâmhồn,giữabáncầunãophảivànãotrái,tậptrungtạitrungtâmcủađạinão.Cáchđây15năm,đứcĐạt-laiLạt-mađãbắtđầumờimộtsốnhàkhoahọctớitrangviêncủamìnhtạiDharamsala,ẤnĐộđểđàmđạo.Ôngcảmthấyrấthứngthúvớinhữngđiềuhọbiếtđượcvềbộnãoconngườivàhọcũngrấttòmòmuốnbiếtđiềugìsẽxảyrabêntrongbộnãocủanhữngngườiđãpháttriểnnhữngkhảnăngsiêunghiệmvềtinhthầnđếnmứcsiêuviệt.Trảiqua15năm,cácnhàkhoahọcnhưRichardDavidsontạitrườngĐạihọcWisconsinđãbắtđầuđưacácnhàtuhànhvàonhữngthiếtbịfMRI,nhưthiếtbịmàtôiđãnêutrongChương1,đểchụplạihìnhảnhnhữngbộnãođangởtrạngtháithiền,cũngnhưđểthấuhiểuđượcxúccảm,khảnăngtậptrung,hìnhảnhtinhthầnvànhữngkhảnăngnhậnthứckhác.CácnhàsưnhưMathieuRicard,ngườibanđầuđượcđàotạođểtrởthànhnhàsinhhọcphântử,đãbắtđầuđọccáctàiliệukhoahọcđểhiểuvềcáchoạtđộngcủatríócvàcólẽlàbảnchấtcủatâmhồn.Cuộchộithảomàtôithamdựởtrênlàcuộcgặpmặtcôngkhaiđầutiêncủahọ.Đạt-laiLạt-mađãnóivớichúngtôitạibuổihọpbáotrướckhidiễnrahộinghịchínhthức:“KhoahọcvàPhậtgiáorấtgiốngnhau,vìchúngđềukhámphábảnchấtcủahiệnthựcvàcảhaiđềucóchungmụctiêulàgiảmbớtnỗiđaucholoàingười.”

Nhữnggìđãdiễnratạihộinghị–rấtnhiềubuổitròchuyện,kếhoạchnghiêncứutrongtươnglai–khôngquantrọngbằngviệcnóđãdiễnra.Thậmchí,ViệnCôngnghệMassachusettscòncoitâmlinhlàmộtvấnđềquantrọng.NhưnhànghiêncứusinhhọcphântửEricLenderđãnóivớiđôngđảonhữngngườithamgia,khoahọcchỉđơnthuầnlàmộtconđườngđểchúngtakhámpháthếgiới.Quarấtnhiềulĩnhvực,ngườitacànglúccàngthừanhậntâmlinhlàmộtphầncơbảncủaconngười–khôngnhấtthiếtlàtôngiáo,nhưngđượcđịnhnghĩarộngrãilàliênquanđếnýnghĩacũngnhưmụcđíchcuộcsống.Thậtvậy,khảnăngtintưởngcủachúngta–mộtlầnnữacầnnhắclạilàkhôngchỉtôngiáomàlàniềmtinvàomộtđiềugìđólớnhơnbảnthânchúngta–cóthểliênquanđếnbộnão.Vàkhôngcógìngạcnhiênkhiđiềunàydườngnhưxuấtpháttừbáncầunãophải.Vídụ,MichealPersinger,nhàthầnkinhhọccủatrườngĐạihọcOntario’sLaurentian,đãtiếnhànhcáccuộcthínghiệm(ởmộtmứcnàođócóthểgâyratranhcãi)bằngmộtthiếtbịđượcgọilà“MũsắtcủaChúa”.Persingerthắtchặtchiếcmũvàođầucủacácđốitượngthínghiệmvàđặtbáncầunãophảicủahọtrongmộttrườngbứcxạđiệntừcườngđộyếu.HầuhếtnhữngngườiđượcđộidụngcụthínghiệmđóđềuchobiếthọcócảmgiácvềsựhiệndiệncủaChúahoặchòahợpvớivũtrụ.Điềunàymộtlầnnữanhắclạiýkiếnchorằngnhữngsuynghĩ,trảinghiệmmangtínhtâmlinh,thầnbícóthểlàmộtphầncủabệnhhọcthầnkinh.Trongkhiđó,tạitrườngĐạihọcPennsylvania,AndrewNewbergđãtiếnhànhchụpcắtlớpbộnãocủacácnữtusĩkhihọtậptrungsuytưởngvềđiểmnhậpđịnhvàsựliênhệvớiChúatrongtôngiáo.Nhữnghìnhảnhôngthuđượcchothấytrongnhữngkhoảnhkhắcnhưvậy,mộtphầnchỉdẫnýthứcvềbảnthâncủabộnãohoạtđộngkémđi,dođó,nógópphầnlàmchocảmgiácđượchợpnhấtvớimộtđiềugìđótrởnênlớnhơn.Côngviệccủanhữngngườinhưhọđãđưađếncơhộichomộtlĩnhvựchoàntoànmới,thầnhọcthầnkinh,lĩnhvựckhámphámốiquanhệgiữabộnãovàtrảinghiệmtâmlinh.NhàthầnkinhhọcStevenQuartztạiCaltechđãnói:“Nhữngnghiêncứuvềcấutạosinhhọccủachúngtangàycàngchỉrõconngườichỉlànhữngtạovậtxãhộicủaviệctìmkiếmýnghĩa,khaokháthiểuđượcsựnhấtquánvàmụcđíchcuộcsống.”

Ítnhất,chúngtacũngcóthểthấyđượctínhchấtquantrọngcủatâmlinhvìkhảnăngcảithiệncuộcsốngcholoàingườicủanóđãđượcchứngminh,thậmchí,nócòngiátrịhơnrấtnhiềukhinhiềungườitrongchúngtađãcảmthấyhàilòng(hoặcquáthỏamãn)vớinhữngnhucầuvậtchất.Vídụ,mộtsốcănbệnhcủacuộcsốnghiệnđạinhưstress,bệnhtim,…cóthểđượcgiảmbớtbằngcáchquantâm,chămsóctâmhồn.TheonghiêncứutạitrườngĐạihọc

Duke,trungbìnhnhữngngườicầunguyệnđềuđặncóhuyếtápthấphơnsovớinhữngngườikhôngcầunguyện.CácnhànghiêncứutạiViệnNghiêncứuJohnsHopkinschobiếtviệcthamdựcáclễtếtôngiáosẽlàmgiảmnguycơtửvongdobệnhtim,tựtửvàmộtsốbệnhungthư.Cácnghiêncứukhácchothấy,nhữngphụnữcoitrọngýnghĩavàmụcđíchcuộcsốngcólượngtếbàochốnglạivirusgâybệnhvàcácloạitếbàoungthưcaohơn.Mộtsốnghiêncứukháccũngchỉraniềmtincuộcsốngcòncómụctiêucaohơnlàcóthểgiúpconngườigiảmnguycơmắcbệnhtim.TheomộtnghiêncứutạiĐạihọcDartmouth,việcdựđoánkhảnăngsốngsótcủacácbệnhnhânphẫuthuậthởtimphụthuộcvàoviệccácbệnhnhânđótinvàosựthànhthậtvànhữnglờicầunguyệnởmứcnào.Nhữngngườithườngxuyêntớinhàthờ(haygiáođườngđạoDoTháihoặcnhàthờHồigiáo)dườngnhưsốnglâuhơnnhữngngườikhôngđi,thậmchíhọcókiểmsoátnhữngyếutốliênquanđếnsinhhọcvàhànhvi.

Đâylàmộtlĩnhvựcđòihỏisựkhéoléovàrấtdễdẫnđếntranhluận,mộtphầndocóquánhiềukẻđãviệndẫnquyềnnăngcủaChúađểlừabịpnhữngngườiốmyếuthểxác.Nếuchỉphụthuộcvàotâmlinhđểchốnglạicănbệnhungthưhaylàmbìnhphụcnhữngđoạnxươnggãythìbạnxứngđángnhậnđượcnhữnghậuquảtaihạidonóđểlại.Nhưngmộtphươngpháptiếpcậntoàndiện–lýtrícủanãotráikếthợpvớitinhthầncủanãophải–cóthểmanglạihiệuquả.NhưtôiđãchúýởChương3,hơnmộtnửacáctrườngyởMỹhiệnnayđềucócáckhóahọcvềtâmlinhvàsứckhỏe.TheotờNewsweek:“72%ngườiMỹnóirằnghọsẵnsàngthamgiamộtcuộcnóichuyệnvớibácsĩcủamìnhvềđứctin.”Đólàmộtlýdokhiếnmộtsốbácsĩbắtđầuđểtâmđến“hồsơvềtâmlinh”củacácbệnhnhân,nhưhỏixemhọcótìmkiếmniềmanủitừtôngiáokhông,họcóphảilàthànhviêncủamộtcộngđồngcóđứctinkhông,họcótìmthấyýnghĩasâuxahơntrongcuộcsốngcủamìnhkhông.Tấtnhiên,đócóthểlànhữngchủđềhếtsứctếnhị.NhưngnhưbácsĩHaroldKoenigcủatrườngĐạihọcDukephátbiểutrêntạpchíReligionNewsService:“Chúngtađangtrởlạithờiđiểmcáchđây20năm,khicácbácsĩđượcyêucầuđưaramộthồsơvềgiớitính.”Koenigướctínhcókhoảngtừ5-10%cácbácsĩMỹtiếnhànhlậpmộtsốdạnghồsơvềtâmlinhgiốngnhưliệuphápcâuchuyện.Sựkếthợpgiữatinhthầnvàsứckhỏelàmộtphầncủaxuhướngcóảnhhưởngsâurộngtrongyhọcđểđiềutrịchomỗibệnhnhânvớivaitròlàmộtconngườitổngthể,thayvìcoihọlàmộtthựcthểcómộtcănbệnhnhấtđịnh.

Mộtlĩnhvựckháccũngbắtđầuthấyđượcsựquantrọngcủatâmlinh,đólàngànhkinhdoanh.NếunhưThờiđạiNhậnthứcđangnởrộvớinhữnggiátrịhậuchủnghĩaduyvậtvàđisâuhơnvào“nhucầutinhthần”thìthậtdễhiểukhihiệntượngnàysẽănsâu,bámrễvàpháttriểnbềnvữngtạinhữngnơichúngtadànhhầuhếtthờigiantrongngàyđểlàmviệc.

Cáchđây5năm,IanMitroff,mộtgiáosưcủatrườngKinhdoanhMarshallthuộcĐạihọcNamCaliforniavàElizabethDenton,mộtnhàtưvấn,đãchoxuấtbảnmộtbáocáocótênASpiritualAuditofCorporateAmerica(MộtkiểmtravềtâmlinhtrongcáccôngtyMỹ).Saukhiphỏngvấngầnmột100banquảntrịcáccôngtyvềtâmlinhtạinơilàmviệc,họđãcómộtsốkếtluậnđángngạcnhiên.Hầuhếtcácbanquảntrịđềuđịnhnghĩatâmlinhtheocùngmộtcáchnhưnhau–khôngphảimộttôngiáomànhưmột“khaokhátcơbảnđểtìmđượcmụcđíchcũngnhưýnghĩatrongcuộcđờimỗiconngười”.Nhưnghọhiểunếucoitrọngthứngônngữtinhthầnđótạinơilàmviệcsẽxúcphạmđếntínngưỡngcủanhiềunhânviênkhácnênhọđãbỏtoànbộngôntừvềđềtàinày.Trongkhiđó,MitroffvàDentonkhámphárarằng,cácnhânviênthathiếtmuốnđượcđemnhữnggiátrịtinhthầnvàocôngviệccủamình(vàtheocáchđó,họcóthểđưatoànbộconngườimìnhvàocôngviệc,thayvìchỉmộtphầnbảnthânhọ)nhưnghọkhôngcảmthấythoảimáikhilàmnhưvậy.Hãyđọcbảnbáocáovàbạncóthểhìnhdungđượcdòngsôngcủaýnghĩavàmụcđíchsốngđangbịngănchặnởbênngoàicáccơquanđầunãonhưthếnào.Nhưngđâylàlờiphảnbáctừcáccôngty:Nếulànsóngtôngiáođượcgiảithoátthìtốthơnhếtlàcáccôngtynênđóngcửa.MitroffvàDentoncũngnhậnthấy:cáccôngtythừanhậnnhữnggiátrịtôngiáovàxếpnóngangbằngvớicácmụctiêucủacôngtyhoạtđộngtốthơncáccôngtykhônglàmnhưvậy.Haynóicáchkhác,chophéptâmlinhcómặttạinơilàmviệckhônglàmcáctổchức,côngtysaonhãngmụctiêucủahọ.Hơnthế,nóthườnggiúphọđạtđượcmụctiêu.

Khicàngngàycónhiềunhữngcôngtythấuhiểuđượcđiềunày,chúngtadườngnhưthấyđượcsựđilêncủatinhthầntrongkinhdoanh–mộtnhucầungàycàngpháttriểnởcáccánhânđốivớinơilàmviệccủahọ,manglạiýnghĩacuộcsốngcũngnhưtiềnbạc.TheomộtkhảosátmớiđâytạiMỹ,hơnbatrongsốnămngườitrưởngthànhtinrằngcócảmgiácnhiềuhơnvềsựduylinhsẽcảithiệnnơilàmviệccủahọ.Tươngtự,70%cáccâutrảlờichobảnkhảosátquảnlýhàngnămcủanhómchuyêngiacốvấnngườiAnhRoffeyParkchobiết,họmongmuốncôngviệchàngngàycủamìnhtrởnêncóýnghĩahơn.Vàtrongmộtvàinămqua,cácnhómnhưHiệphộiTinhthầnnơilàmviệchaynhữngsựkiệnnhưHộinghịquốctếvềTinhthầntrongkinhdoanhdiễnrahàngnăm,đãxuấthiện.

Chúngtacũngsẽthấysựtăngnhanhkhôngngừngcủatinhthầntrongkinhdoanh–nhữngmạohiểmtrongthươngmạisẽgiúpmộtbộphậncộngđồngđangtìmkiếmýnghĩacuộcsốngthỏamãnmongmuốnvềsựsiêunghiệm.HãynhớlạingànhcôngnghiệpnếnởChương2,hoặcnghĩvềsựgiatăngnhanhchóngcủacácphòngtậpyoga,cáchiệusáchvềkinhPhúcâmvàcácsảnphẩm“xanh”từToyotaPriustớicácloạimỹphẩmcủaBodyShop.RichKarlgaard,tổngbiêntậpcủatờForbes,nóirằngđâylàvòngquaykếtiếpcủakinhdoanh.Đầutiênlàcuộccáchmạngvềchấtlượngtrongnhữngnăm1990,tiếpđếnlà“cuộccáchmạngrẻ”–theocáchgọicủaKarlgaard–chiphíhànghóađượcgiảmxuốngmộtcáchđángngạcnhiên,chophépmọingườitrênthếgiớicóthểmuađượcđiệnthoạidiđộngcũngnhưtruycậpInternet.Ôngnêucâuhỏi:“Vậytiếpđếnsẽlàgì?”“Ýnghĩa.Mụcđích.Trảinghiệmcuộcsốngsâusắc.Hãydùngbấtcứtừngữhaycụmtừnàobạnthích,nhưngcầnbiếtrằngmongmuốncủangườitiêudùngvềchấtlượngcủanhữngsảnphẩmtrênđangtănglên.HãynhớđếnAbrahamMaslowvàViktorFranklvàđánhcượcviệckinhdoanhcủamìnhchonhữngluậnđiểmcủahọ.”

Suynghĩnghiêmtúcvềhạnhphúc

ViktorFranklđãviết:“Khôngthểtheođuổihạnhphúc,nóphảilàsựđảmbảo.”Nhưngnóđượcđảmbảotừđiềugì?Câuhỏiđóđãgâynhiềutranhcãivìmọingườiởkhắpnơiđềutranhcãivềnó.Nhưngngàynay,lĩnhvựctâmlýhọcđãbắtđầuđưaramộtsốcâutrảlời–nhờrấtnhiềuvàonghiêncứucủagiáosư,bácsĩMartinE.P.SeligmanthuộctrườngĐạihọcPennsylvania,cũnglàngườiđặtnềntảngchoxuhướng“tâmlýhọctíchcực”.

Tronghầuhếtlịchsửpháttriển,ngànhtâmlýhọchọcthuậttậptrungnghiêncứumọiđiều,trừhạnhphúc.Nónghiêncứuvềbệnhtật,sựrốiloạnchứcnăng,sựhoạtđộngkhácthườngcủamộtcơquantrongcơthểvàlờđinhữnggìkhiếnconngườihàilòngvàmãnnguyện.NhưngkhiSeligmanlênlãnhđạoHiệphộiTâmlýhọcHoaKỳnăm1998,ôngdầnđịnhhướngtổchứcnàytheomộthướngmới.NghiêncứucủaSeligman,cũngnhưcủacácnhàkhoahọcđãtậptrungvàotìmhiểusựthỏamãnvàhạnhphúccủaconngười,bắtđầumởracánhcửabímật:điềugìkhiếnconngườihạnhphúc,vàcũngđểkhuyếnkhíchloàingườisuynghĩmộtcáchnghiêmtúcvềhạnhphúc.

TheoSeligman,hạnhphúcxuấtpháttừsựphatrộncủanhiềuyếutố.Mộtphầnnóphụthuộcvàosinhhọc.Mỗichúngtasinhrađềucómộtkhoảngđánhgiáhạnhphúctựnhiêntươngđốiổnđịnh,đượcghivàocấutrúcgencủamỗingười.Mộtsốngườihướngđếnsựuám,trongkhinhữngngườikháclạithiênvềsựvuivẻ.Nhưngtấtcảchúngtađềucóthểhọccáchđạtđượcvịtrícaohơnkhoảngđánhgiácủamình–đóchínhlànơichúngtacóthểđảmbảochohạnhphúc.TheoSeligman,mộtsốđiềugópphầntạonênhạnhphúccógắnvớisựthỏamãnvềcôngviệc,tránhxanhữngsựviệcvàxúccảmtiêucực,kếthônvàcómốiquanhệxãhộirộngrãi.Cũngkhôngkémphầnquantrọnglàlòngbiếtơn,sựthathứvàlạcquan.(Theonghiêncứuthìviệckiếmđượcnhiềutiềnhơn,cóthậtnhiềubằngcấphaysốngtrongmộthoàncảnhhoàntoànthoảimáidườngnhưkhôngphảilàvấnđềlớn).

Sắpxếplạicácyếutốtrêncóthểgiúptạoramột“cuộcsốngthoảimái”nhưcáchgọicủaSeligman,đólàmộtcuộcsốngtrànđầynhữngcảmxúctíchcựcvềquákhứ,hiệntạivàtươnglai.Nhưng“cuộcsốngthoảimái”chỉlàmộtnấcthangtrênchiếcthangcủasựhưởnglạc.Ở

mộtmứcđộcaohơn,Seligmangọilà“cuộcsốngtốtđẹp”–trongđó,bạnsửdụng“nhữngthếmạnhriêng”(nhữnggìmàbạnthậtsựgiỏi)đểđạtđượcsựhàilòngtrongnhữnglĩnhvựcchínhcủacuộcđời.ĐâycóthểlàmộtcáchnóikháccủađiềumàStudsTerkelgọilà“mộtphầncủacáichếttừthứhaiđếnthứsáu”theotiếnggọi.Seligmanchobiết:“Tiếnggọilàhìnhthứcthỏamãnnhấtcủacôngviệcvìcũnggiốngnhưsựhàilòng,nóđượcthựchiệnvìmongmuốnchứkhôngphảivìnhữnglợiíchvậtchấtkhácmànómanglại.Tôidựđoán,thưởngthứckếtquảcôngviệcsuônsẻsẽsớmthaythếchophầnthưởngvậtchất,mộtlýdochủyếuđểconngườilàmviệc.”“Cuộcsốngtốtđẹp”cũngtốttrongkinhdoanh.NhưSeligmanviết:“Hạnhphúchơnsẽdẫnđếnhiệuquảsảnxuấtvàthunhậpcaohơn.”Thậmchícònxuấthiệnmộttrườnghọcvềsuynghĩquảnlýđượcxâydựngxungquanhnhữngnguyênlýcủatâmlýhọctíchcực.

Nhưng“cuộcsốngtốtđẹp”vẫnchưaphảilàcáiđíchcuốicùng.TheoSeligman:“Hìnhtháithứbacủahạnhphúcđượcconngườitheođuổilàmộtđiềukhôngthểtránhkhỏivìđóchínhlàtheođuổiýnghĩacuộcsống…đểbiếtđượcđâulàđiểmmạnhnhấtvàsửdụngnótrongnhữngcôngviệclớnhơnchínhbảnthânbạn.”Vượtlênbảnthânmìnhtheocáchnàykhôngkhácnhiềusovớinhữnggìmàcácnhàsưvànữtusĩđãlàm.Khisựthịnhvượngvàdưthừangàycàngtănglênchophépnhiềungườithamgiavàocuộctheođuổinàyhơnvàkhicàngnhiềungườitrongchúngtacóthêmýchíđểlàmđiềuđó,tìmkiếmýnghĩacuộcsốngsẽtrởthànhtâmđiểmcuộcsốngcũngnhưýthứccủaconngười.

Mộtcuốnsáchvềkinhdoanhbánchạynhấtthậpkỷtrướclàmộtcuốnsáchkhámỏngvớimộttựađềkỳlạ:WhoMovedMyCheese(Aiđãlấymiếngpho-mátcủatôi?).Đâylàmộttruyệnngụngônvềngànhkinhdoanhvớihàngtriệubảninđãđượcbántrêntoànthếgiới.CuốnsáchnóivềcâuchuyệncủaHemvàHaw,haichúchuộtnhàsốngtrongmộtmêcungvàrấtthíchănpho-mát.Mộtngày,sauhàngnămtrờitìmkiếmpho-máttạicùngmộtnơi,HemvàHawtỉnhdậythìthấymiếngpho-mátquýbáucủamìnhđãmất.Phải,đãcóaiđólấymấtmiếngpho-mátcủahọ.NhưngHemvàHawcócáchphảnứngkhácnhauvớipháthiệnnày.Hemmuốnchờđợichotớikhicóaiđómangtrảlạimiếngpho-mát.Haw,lolắngnhưngrấtthựctế,muốnmạohiểmđivàotrongmêcungđểtìmkiếmmộtmiếngpho-mátmới.Cuốicùng,HawthuyếtphụcHemrằngchúngnênlàmmộtđiềugìđóđểgiảiquyếtvấnđềnàyhơnlàngồiđợimộtđiềuthầnkỳxảyra.Vàsauđó,haiconchuộtlạitiếptụcsốnghạnhphúc(hayítnhấtlàchođếnkhimiếngpho-mátcủachúnglạimấtthêmmộtlầnnữa).Tinhthầncủacâuchuyệnnàylà:thayđổilàđiềukhôngthểtránhkhỏivàkhinóxảyđến,phảnứngsángsuốtnhấtkhôngphảilàngồithankhóchayrênrỉmàhãyhànhđộngvàgiảiquyếtđiềuđó.

TôikhôngphảnđốithôngđiệpcủacuốnsáchAiđãlấymiếngpho-mátcủatôinhưngtôikhôngđồngývớiphépẩndụởđây.TrongThờiđạiNhậnthức,cóthểnóichâuÁvàsựtựđộnghóacóthểsẽliêntụclấyđimiếngpho-mátcủachúngta.Nhưngtrongmộtthờikỳdưthừa,chúngtakhôngcònởtrongmêcungnữa.Ngàynay,phépẩndụthíchhợpnhấtchothờiđạicủachúngtachínhlàmộtmêlộ.

Mêcungvàmêlộthườngđượcxếpcùngnhautronghìnhdungphổbiếncủamọingười,nhưngthựcchất,chúngkhácnhautạinhữngđiểmquantrọng.Mêcunglàmộtloạtnhữnglốiđichiathànhngănvàdễgâymấtphươnghướng,hầuhếtlàcácđườngcụt.Khiđivàomêcung,mụcđíchcủabạnlàphảithoátkhỏiđó–càngnhanhcàngtốt.Mêlộlàđườngđitheohìnhxoắnốc.Khivàomêlộ,mụctiêucủabạnlàphảiđitheolốihướngtớiđiểmtrungtâm,dừnglại,nhìnquanhvàđitrởra–cóthểđivớitốcđộbạnmuốn.Cácmêcungnhữngcâuđốphântíchcầnđượcgiảiquyết;còncácmêlộlạilàmộthìnhthứccủasựsuynghĩkhôngngừng.Cácmêcungcóthểkhiếnbạnmấtphươnghướng;cácmêlộlạikhiếnbạntậptrungvàomộthướng.Bạncóthểlạclốitrongmộtmêcung;còntrongmêlộ,bạncóthểđánhmấtbảnthân.Cácmêcungkhuyếnkhíchnãotráihoạtđộng,cácmêlộkhiếnnãophảiđượctựdo.

Hiệnnay,cókhoảnghơn4.000mêlộcôngcộngcũngnhưtưnhântạiMỹ.Nóđượcpháttriểnphổbiếnnhưvậyvìrấtnhiềulýdomàtôiđãmiêutảtrongchươngnàycũngnhưtrong

toànbộcuốnsách.TờNewYorkTimesđưarabáocáo:“TrongthờikỳmàrấtnhiềungườidânMỹnhìnlênbụcgiảngtrongnhàthờđểtìmkiếmtrảinghiệmvàsựanủitinhthần,ngàycàngđôngngườidânpháthiệnracácmêlộchínhlàconđườngđểcầunguyện,xemxétnộitâmvàhàngắntâmhồn.”Bạncóthểtìmkiếmcácmêlộnhưthếởmọinơi:cácquảngtrườngthươngmạitạiThụySỹ;cácbãicỏởVươngquốcAnh;cáccôngviêncôngcộngtừbangIndianachotớibangWashington,tớiĐanMạch;cáctrườngđạihọcởBắcCalifornia;cácnhàtùởNamCalifornia;vàtạinhữngnơithờphụngChúanhưnhàthờRiversidetạiManhattan,nhàthờlớntạiThủđôWashington,nhàthờMethodistởAlbany,NhàthờUnitariantạiSanJose,vàmộtgiáođườngđạoDoTháitạiHouston.Cácmêlộcũngxuấthiệntạicácbệnhviệnvàcáctrungtâmytế.BứcảnhởdướilàmêlộtạiTrungtâmYtếBayview,thuộcĐạihọcJohnsHopkinstạiBaltimore.

Cáchđâykhônglâu,vàomộtbuổisáng,tôicóđibộtrongmêlộđượclàmtừnhữngviêngạchvuôngcạnhkhoảng10,16cmnày.Nógồmtámđườngtrònđồngtâm,đượchìnhthànhtừhìnhvuôngtrắngcókíchcỡtươngđương,xếpquanhhìnhtròntrungtâmcóđườngkínhkhoảng60cm.Mentheomépngoàimêlộlàmộtsốhìnhvuôngcómộttừđượckhắctrênđó:Sángtạo.Trungthực.Sángsuốt.Tintưởng.Cácdukháchđếnđâythườngchọnchomìnhmộttrongnhữngtừđóvàlặplạichúngnhưmộtcâuthầnchúđểsuytưởngkhihọđivòngtròntớitrungtâm.Tôibắtđầuđitrongmêlộbằngcáchđivềphíabêntráivàđivòngtrònđầutiên.Khinhìnraxungquanh,tôithấymộtbêncómộtvàitòanhàcủaTrungtâmYtếvàphíabênkialàmộtbãiđỗxe.Chẳngcógìlàsiêunghiệmởđâycả.Tôicảmgiácnhưthểchỉđơngiảnlàmìnhđangđitrongmộtvòngtròn.Dođó,tôibắtđầulại.Đểtránhmấttậptrung,tôiquyếtđịnhnhìnxuốngđất.Tôitậptrungtầmnhìnvàohaiđườngcongtạothànhnétbaobênngoàiconđườngvàbắtđầuđi,chậmhếtmứccóthể.Haiđườngcongmàutrắngcuốnlấytôi.Saumộtlúc,tôicóchútcảmgiácnhưđangláixetrênmộtconđườngdàikhôngbóngngười.Tôikhôngphảitậptrungnhiều,tâmhồntôidườngnhưđangởmộtnơikhác,vàđiềuđóđemlạisựyênổnbấtngờchotâmhồn.CóthểkhôngcógìngạcnhiênkhiviệctrảinghiệmnàycũnggiốngnhưkhóahọcvẽcủatôiởChương6vàviệcthamgiavàocâulạcbộnhữngngườithíchcườiởChương8.Nógiữchặtnhữngkhảnăngtưduythiênvềnãotráicủatôi.DavidTolzman,ngườithiếtkếvàxâydựngmêhồntrậnởJohnsHopkins,nói:“Mộtmêhồntrậnlàlốithoátchobáncầunãophải.Khibáncầunãotráibịthuhúttrongquátrìnhlogic–đitrongmêhồntrận–thìnãophảihoàntoànthưtháiđểnghĩđếnviệcsángtạo.”

NgườicócônglớnnhấttrongviệcđưacácmêlộvàobảnđồvănhóalàbácsĩLaurenArtress,mộtnữtusĩnhàthờTângiáotạiNhàthờlớnGrace,SanFrancisco.Cáchđâymộtvàinăm,bàđãtớiNhàthờlớnChartrestạiPháp,nơicómêlộvớiđườngkínhkhoảng13mđượckhắcaxitlênsàngiangiữagiáođường.Khiđến,bàthấynhữngchiếcghếđượcxếpđầytrongmêlộvàchúngkhônghềđượcsửdụngvào250nămqua.Artresschuyểnnhữngchiếcghếravàđibộvàotrongmêlộ,sauđódunhậphìnhthứcnàyvàoMỹ.BàđãtạorahaimêlộhiệnnayrấtnổitiếngởNhàthờlớnGracetạiSanFrancisco.Bàcũngthànhlậpmộtđoànmụcsưmang

tênVerditas,chuyêntrangbịcáckhóahọcvàcácthiếtbịcầnthiếtđểtạomêlộchocácnhàthờvàcáctổchứckhác.

Artresschobiết:“Chúngtasốngtrongmộtthếgiớitưduybằngnãotrái…vàđâylàmộtthếgiớihoàntoànkhácmàchúngtaphảihòanhậpđểđápứngđượcnhữngtháchthứccủathếkỷtới.”Khiđibộtrongmộtmêlộ,chúngta“thayđổiýthứctừtuyếntínhsangphituyến”vàhélộ“nhữngkhámphásâusắc,trựcgiácvàhìnhmẫucủachínhbảnthân”.Trảinghiệmđórấtkhácsovớitrảinghiệmtrongmộtmêcung.“Nócóvẻnhưdẫnbạnbướcvàomộtphầnhoàntoànkháccủaconngườimìnhhơnlàgiúpgiảiquyếtvấnđề.CảmgiácTôi-hi-vọng-mình-làm-được.”Thậmchí,hìnhdángcủamộtmêlộbìnhthườngcũngđầyýnghĩa.“Vòngtrònlàbiểutrưngchosựtrọnvẹnhaysựthốngnhất.Dođó,khiconngườiđitrongmêlộ,họbắtđầuthấyđượctoànbộcuộcđờicủamình.”

Hiệnnay,cókhoảng40bệnhviệnvàcáctrungtâmytếcócácmêlộ–vìcáclýdogiốngnhưkhisựđồngcảmvàliệuphápcâuchuyệnbắtđầuthâmnhậpvàothếgiớiyhọc.Ngườitangàycàngthừanhậnquátrìnhphântíchđểchữatrịvếtthươnghoàntoàncầnthiếtnhưngluônlàkhôngđủvàcácphươngpháptừngbịloạibỏ,bịxemnhưnhữngđềxuấtkhôngcótínhthuyếtphụclạicóthểkhiếnngườibệnhcảmthấykhỏehơn.LốitưduytoàndiệnđóđãdẫntớisựrađờicủamêlộtạiJohnHopkins,mộttrongnhữngtrungtâmyhọccóđiềukiệntốtnhấtthếgiới.Nhữngnhàtổchứcmongmuốncómộtnơimàcácbệnhnhân,giađìnhcủahọvàcácnhânviênytếcóthểđidạođể“kiếmtìmsựthưgiãnchothểxácvàtâmhồn”.Điềuđócólẽđangcótácdụng.Phíabêncạnhmêlộlàhaicuốnsổốvàngđểmọingườicóthểviếtnhữngcảmnghĩcủamìnhsaukhiđitrongmêlộ.Nhữngcuốnsổminhchứngchocảmgiácanủivàýnghĩamàmêhồntrậnđemlại.Cácbácsĩvàytáviếthọtớiđâysaunhữngthửtháchhayđaukhổmàhọđãtrảiqua.Giađìnhcủanhữngngườiđangtrảiquaphẫuthuậtthìviếthọđếnđâyđểcầunguyện,đểsuynghĩvàđểquênđibảnthânmình.Vàtrongcuốnsổlànhữngcâuchuyệncảmđộngdochínhcácbệnhnhânviết.Nhữngghichépdướiđâyđượcviếtchỉvàingàytrướckhitôiđến:

Tôihòatâmhồnmìnhvàonhữngngườiđãtừngđitrongmêlộvàđãtừngviếtlênnhữngtranggiấynày.

Vớitôi,cuộcphẫuthuậtdiễnracáchđâymộttuầnchínhlàsựbắtđầucủamộtgiaiđoạnmớitrongcuộcđời.TừmàtôiluônnhắcđếnkhiđibộtrongmêlộlàTINTƯỞNG.

Tôitintưởngvàomộttươnglaimớiphíatrước.

Tấtnhiên,nhữngmêlộkhôngthểcứurỗiđượccảthếgiới.Nócũngkhôngphảilàgiácquannàotrongsáugiácquanmàtôiđãnóitrongcuốnsáchnày.TạosựchuyểnđổitừThờiđạiThôngtinsangThờiđạiNhậnthức,đitừmảnhđấttưduythiênvềnãotráisangtưduythiênvềnãophải,bổsungkhảnăngnghệthuậtvàxúccảmchothiênhướnglậpluậnvàphântíchcủachúngtasẽkhôngphảilàmộtviệcdễdàng.Nếucó,nócũngchỉxảyraởmộtvàiđiểmquantrọng,nhưngcóthểđólàđiểmmấuchốt.NhưViktorFrankltừngnói,mộtcuộcsốnglýtưởngkhôngphảilàtheođuổimiếngpho-máttrongsợhãi.Nógiốngnhưviệcchúngtađibộtrongmộtmêlộ,nơimụcđíchchínhlàbảnchấtcuộchànhtrình.

DANHMỤC

ThiếtkếKểchuyệnHòahợpĐồngcảmGiảitrí

Tìmkiếmýnghĩa

Hãynóicảmơn

Lòngbiếtơnluôncótácdụng.Nhữngcảmgiáccủalòngbiếtơngiúpgiatăngniềmhạnhphúcvàkhơisâuthêmcảmnhậnvềýnghĩacủaconngười.ĐólàlýdovìsaoMartinSeligman,tácgiảcủanhữngnghiêncứuđượcnóiởphầnđầuchươngnày,tánthành“chuyếnviếngthămcủalòngbiếtơn”.Nódiễnranhưsau:Bạnnghĩvềmộtngườitrongcuộcđờimình,ngườiđãrấttốthoặcrấtrộnglượngvớibạnnhưngbạnchưamộtlầnnóilờicảmơn.Bạnhãyviếtmột“bứcthưcảmơn”chitiếtchongườiđó,giảithíchvềlòngbiếtơncủamìnhbằngnhữngngôntừcụthể.Sauđó,bạnđếnthămconngườiđángkínhấyvàđọctobứcthư.TheoSeligman,việcbạnthựchiệnnghithứctrênthậtsựcótácđộngmạnhmẽ.“Mọingườiđềukhóckhibạnviếngthămvớitấmlòngbiếtơn.Điềuđókhiếntấtcảthấycảmđộng.”

NgàycàngcónhiềunhànghiêncứutìmhiểuvềtâmlýhọctíchcựctiếnhànhmộtloạtcôngtrìnhnghiêncứutươngtựSeligman.Cácnghiêncứuđãđềcậptớilòngbiếtơnnhưmộtphầnquantrọngtạonênhạnhphúcchomỗiconngười.Nhữngngườitỏrabiếtơnvềnhữngđiềucụthểxảyratrongquákhứ,nhữngngườinhìnvàochiếnthắngngọtngàothayvìnhữngthấtvọngđắngcaycóxuhướngdễhàilòngvớihiệntạihơn.TheoSeligman,chuyếnviếngthămcủalòngbiếtơncóthểlàmộtcáchhữuhiệuđể“tăngcườngđộ,thờigianvàtầnsuấtcủacáckýứctíchcực”.

Mộtlýdomàbạnnênthửthựchiệnchuyếnviếngthămcủalòngbiếtơnđólànócóthểsinhramộtđộnglựctừchínhbảnthânnó.Nhữngngườiđượccảmơnthườngsẽbắtđầusuynghĩxemtrongcuộcđờimình,họđãquênnóicảmơntớinhữngai.Dođó,họtựthựchiệnmộtcuộchànhhương,điểmcuốicùnglàchuyểnlờicảmơntớingườinhận,kếtquảlàmộtloạtsựbiếtơnvàmãnnguyện.

Haihìnhthứckháccủachủđềnàychínhlàdanhsáchcảmơnnhânngàysinhnhậtvàsựbiếtơnmỗingày.Danhsáchcảmơnnhânngàysinhrấtđơngiản.Mỗinăm,vàosinhnhậtcủamình,bạnhãyliệtkêmộtdanhsáchnhữngđiềumàbạncảmthấybiếtơn–sốmụctrongdanhsáchtươngđươngvớisốnămmàbạnkỷniệmsinhnhật.(Khitôilàmđiềunàyvàosinhnhậtlầnthứ40,danhsáchcảmơncủatôigồmtấtcảmọithứ,từrượuvangđỏtớiđiềuthựctếhơnnhưconcáitôiđangđượckhỏemạnhvàsốngtrongmộtđấtnướctựdo).Mỗinăm,bảndanhsáchcủabạnsẽtăngthêmmộtmục–quanđiểmchothấykhicànggiàđi,bạncàngcónhiềuđiềucảmthấyhàmơn.Hãygiữbảndanhsáchcủabạnvànhìnlạinóvàomỗidịpsinhnhật.Nósẽđemlạichobạncảmgiáchàilòng,giúpxoadịumốiloâuvềsựchảytrôicủathờigian.Sựbiếtơnmỗingàylàmộtcáchđưalòngbiếtơncủabạnvàothóiquenhàngngày.Mỗingày,vàomộtthờiđiểmnhấtđịnh,hãynghĩvềmộtđiềumàbạncảmthấybiếtơn.Mộtsốngườithựchiệnđiềunàykhihọchuẩnbịđingủ.Nhữngngườikhácthựchiệncùngmộtsốthóiquen–nhưkhiuốngcàphêvàobuổisáng,khidọngiườnghaykhiđặtbướcchânđầutiênrakhỏinhà.Nhữngbàitậpvềsựhàmơnởtrêncóvẻhơiủymịvớimộtsốngười,nhưngdùthếnào,hãythửnómộtlần.Tôidámđảmbảobạnsẽphảicảmơntôivềđiềuđó.

Bàikiểmtra10năm—20triệuđô-la

TôibiếtcáchluyệntậpnàytừJimCollins,tácgiảcủacuốnGoodtoGreat(Từtốtđếnvĩđại).Ôngkhuyếnkhíchmọingườinênnhìnvàocuộcsốngcủahọ–haycụthểhơnlàvàocôngviệccủahọ–vàtựhỏixemhọcótiếptụccôngviệchiệntạikhôngnếuhọcó20triệuđô-latrongngânhànghaybiếtrằngmìnhkhôngthểsốngquá10nămnữa.Vídụ,nếubạnđượcthừakế20triệuđô-la,khôngcósợidâynàoràngbuộc,liệubạncósốngnhưcáchbạnđangsốngbâygiờkhông?Nếubạnbiếtmìnhchỉsốngđược10nămnữa,liệubạncócòngắnbóvớicôngviệchiệntạihaykhông?Nếucâutrảlờilàkhông,thìhẳnnóđãnóilênđiềugìđóvềbạn.Rõràng,chỉriêngbàikiểmtranàythìkhôngthểxácđịnhđượccảmộtquátrìnhtrongcuộcđờibạn.Nhưngsựtiếpcậnnàyrấtkhônngoanvàcáccâutrảlờicóthểđemlạikếtquảrấtrõràng.

Đánhgiátinhthầncủabạn

Trongnghiêncứucủamình,tôiđãpháthiệnhaiphươngpháptựđánhgiá,cóthểgiúpđođượcnhữngtínhchấtvàquanđiểmliênquanđếntìmkiếmýnghĩa.Cảhaicôngcụnàyđềukhôngđođượcchínhxácnhữnggìmàtôimuốnnóiởtrêndokhảnăngkhónắmbắtcủaýnghĩa.Nhưngcảhaiđềurấtthúvị,hữudụngvàlànhữngkhámphácógiátrị.

CôngcụđầutiênxuấtpháttừTiếnsĩRalphPiedmontthuộcĐạihọcLoyola,Maryland.ÔnglàngườiđãpháttriểnphươngphápmàônggọilàBảngđánhgiámứcđộsiêunghiệmtinhthần.NócũnggiốngvớirấtnhiềuđánhgiákhácmàtôiđãđềcậptớiởnhữngphầnDanhmụctrước.Hãytrảlờimộtloạtnhữngcâuhỏivàkhivượtquanhữngcâuhỏiđó,bạnsẽtínhsốđiểmdựatrênnhữngcâutrảlờicủamình.Piedmontnói:“Nhữngngườicómứcđộsiêunghiệmtinhthầncaotinrằngsẽcómộtkếhoạchvàýnghĩalớnhơnchocuộcsống,điềugìđóvượtlêntrêncảsựsốngvàcáichết…Nhữngngườicókếtquảthấphơnthìquantâmnhiềuhơnđếnnhữngkhíacạnhvậtchấtcủacuộcsốngvàkhôngnhìnthấyýnghĩalớnlaohơnnhữnggìcuộcsốngmanglạichohọởđây,lúcnày.”

(Đểtìmhiểukỹhơnvềđiềunày,hãytruycậpwebsitewww.evergreen.loyola.edu/~rpiedmont/STSR.htm).

CôngcụtựkiểmtrathứhailàcôngtrìnhcủaTiếnsĩJaredKassthuộcĐạihọcLesley,bangMassachusetts,đượcgọilàChỉsốtrảinghiệmtinhthầncốtlõi.Nóđánhgiáđượctrảinghiệmtinhthầncũngnhưtoànbộcảmnhậnvềhạnhphúccủabạn,sauđó,xétxemhaiphầnđógiaonhaunhưthếnào.Vídụ,khithựchiệnbàikiểmtra,kếtquảcủatôi:“Bạncómộtcảmnhậnvềhạnhphúclànhmạnhnhưngtâmlinhcóthểkhôngphảimộtnhântốđónggópquantrọng.”Mộtlầnnữa,phảinhấnmạnhrằngbàikiểmtranàykhôngphảilàtấtcảnhữnggìbạncóthểdùngđểđánhgiábảnthân,nhưngnócóthểgiúpbạnbiếtđượctâmlinhđóngvaitrònhưthếnàođốivớihạnhphúccủamình.

(Thôngtinchitiếtxinxemtạiwww.tinyurl.com/5sz7u).

Khôngcótừ“Nhưng”

Bạnbiếtđiềugìsẽkhiếncuộcđờicủamìnhtrởnênýnghĩahơnnhưngbạnđangcảmthấylúngtúngtrướcnhữngtrởngạitrênconđườngđangđi?Hãyphábỏnhữngràochắnđóchỉbằngbàitậpđơngiảnsau.

Hãysoạnmộtdanhsáchnhữngthayđổiquantrọngmàbạnđượclàmtrongcuộcđờivàviếtranhữnggìcảntrởbạnthựchiệnchúng.

Tôimuốndànhnhiềuthờigianhơnchogiađình,nhưngcôngviệcđòihỏitôiphảiđirấtnhiều.

Tôimuốnmìnhănuốngđầyđủhơn,nhưngcôngviệccứcuốnlấytôivàbữaăncủatôithườngrấtqualoa,nhiềuđường.

Tôimuốnđọcnhiềusáchhơn,nhưngtôihiếmkhicóthờigianngồiđọcmộtcuốnsách.

Bâygiờ,bạnhãyquaytrởlạivớimỗimụcởtrênvàthaycáctừ“nhưng”thànhtừ“và”.

Tôimuốndànhnhiềuthờigianhơnchogiađình,vàcôngviệcđòihỏitôiphảiđirấtnhiều.Dođó,tôinêntìmcáchđưacảgiađìnhđicùngtôitrongmộtvàichuyếncôngtác.

Tôimuốnmìnhănuốngđầyđủhơn,vàcôngviệccứcuốnlấytôi,bữaăncủatôithườngrấtqualoa,nhiềuđường.Dođó,tôicầnphảimangtheođồăntựlàmđểcóđượcnhữngbữaănđảmbảosứckhỏe,giảmthóiquenănnhữngthứcănkhôngtốt.

Tôimuốnđọcnhiềusáchhơn,vàtôihiếmkhicóthờigianngồiđọcmộtcuốnsách.Dođó,tôi

nênkiếmnhữngcuốnsáchđãđượcthubăngđểtôicóthểnghekhiđangtrênxehaykhiđangởphòngtậpthểdục.

Sựthaythếtừ“nhưng”thành“và”cóthểchuyểnbạntừphươngthức“bàochữa”sangphươngthức“tháogỡ”vấnđề.Haynóimộtcáchvănvẻ,đólàcáchbạn“giảiquyếtvấnđề”.Vànếuphươngphápnàykhôngthànhcôngthìsao?Bạncóthểluônnói:“Tôimuốnthựchiệnnhữngthayđổitrongcuộcđời,nhưngbàitậptrongcuốnsáchcủaPinkkhôngđủđểgiúptôi.”

Dànhtrọnmộtngàyđểnghỉngơi

Hãychọnchomìnhmộtngàytrongtuầnvàthoátkhỏinhữngmốibậntâmthườngngày.Tạmdừngcôngviệc.Khôngtrảlờithưtừ,email.Lờđihộpthưthoại.Tắtđiệnthoạidiđộng.HầuhếtnhữngtôngiáoởphươngTâyđềuthiếtlậpmộtngàySabbath–ngàythứbảycủatuần–thờigiancủahòabình,tựsoilạibảnthânvàcầunguyện.Dùbạncótinhaykhông,hãythửnghiệmvớiphươngphápnày.(Vàphươngphápnàykhôngbắtbuộcbạnphảitheomộttôngiáonàocả.NhữngngàySabbathphitôngiáonàycóthểtươngđươngvớiviệclấylạisinhlực).Đểđượchướngdẫncụthể,hãyxemcuốnsáchcủaWayneMullercótựađềlàSabbath:FindingRest,Renewal,andDelightinOurBusyLives(NgàySabbath:Tìmkiếmsựthưthái,sựđổimớivàniềmthíchthúchocuộcsốngbậnrộncủachúngta).Nếuviệcbiếnngàynàythànhmộtnghilễhàngtuầnlàkhônghợpvớibạn,hãyxemsựlựachọnkháccủaMuller:“ChọnmộtviệctrongngàyđểlàmnhưmộthìnhthứcnghỉngơiSabbath.”Mỗikhibạnnắmchặttaynắmcửahayvớitaylấychiếcđiệnthoại,“hãyđơngiảndừnglại,hítthởsâubalầnvàsauđó,đirangoàihaytrảlờiđiệnthoại”.NhữngngàySabbathngắnngủicóthểlànhữngdấulặngquantrọngtrongcuộcsốngbậnrộnhiệnnay.

Đọcnhữngcuốnsáchnênđọc

Việcgiớithiệunhữngcuốnsáchnóivềýnghĩacuộcsốngquảlàkhókhăn.Hầuhếtnhữngtácphẩmvănhọchaynhữngđoạnkinhnổitiếngtrênthếgiớiđềubànluậnvềchủđềýnghĩacuộcsốnglàgìvàlàmthếnàođểtìmđượcnó.Dođó,nhữngcuốnsáchđượcgiớithiệudướiđâykhôngphảilànhữngtríchđoạntừnhữngtiểuthuyếtnổitiếnghaynhữngcuốnsáchthánhđó.Vànếubạnthích,bạncũngcóthểđọcBàithuyếtgiáotrênnúi,cácđoạncủaKinhTorahcũngnhưKinhKoran.Nhưngđểcónhữnghướngdẫngầngũihơn,hiệnđạihơn,quycủhơnvềýnghĩacuộcsống,bạnhãytìmhiểunhữngcuốnsáchsau:

Man’sSearchforMeaning(Tìmkiếmýnghĩacuộcsốngcủaconngười)củaViktorFrankl–Mộttrongnhữngcuốnsáchquantrọngnhấtmàbạnsẽđọctrongđời.

AuthenticHappiness(Hạnhphúcđíchthực)củaMartinE.P.Seligman–Thậtđángkinhngạckhinhiềungườichưatừngđọccuốnsáchvàtiếpthubàihọctừnó.Đólàmộtđoạnmởđầulýtưởngvềtâmlýhọctíchcực.Nóbaogồmtấtcảnhữngbàiluyệntậpđểgiúpbạnbiếnnhữnglýthuyếttrởthànhhànhđộngthậtsựtrongcuộcsống.

(Đểtìmhiểuthêm,hãytruycậpwww.authentichappiness.org).

Flow(Dòngchảy)củaMihalyiCsikszentmihalyi–“Dòngchảy”,khibạnsaymêvàbịmêhoặcbởimộthànhđộngnàođóđếnmứcmấtcảmgiácvềthờigianvàkhônggian,làmộtthànhphầnquantrọngcấuthànhnênnănglựcTìmkiếmýnghĩacuộcsống.Cuốnsáchnàychínhlàhướngdẫntốtnhấtchobạn.

WhatShouldIDowithMyLife?(Tôinênlàmgìvớicuộcđờimình?)củaPoBronson–Đólàcâuhỏitấtcảchúngtatừnghỏichínhmình,vàđócũnglàcâumàBronsonmuốnhàngtrămngườitrênnướcMỹtựhỏibảnthân.Ôngtrảlờicâuhỏiđóbằngviệctìmranhữngcâuchuyệncảmđộng,đầycảmhứngvàrấtsâusắc.

Mindfulness(Sựsuyxét)củaEllenLanger–GiáosưLangerthuộctrườngĐạihọcHarvardchobiết,cóquánhiềungườitrongchúngtavấpngãtrongcuộcđờidothiếusuyxét.Chúngtabịchìmtrongnhữngthóiquenhàngngàyvàkhôngcóýthứcvềthếgiớixungquanh.Thoátrakhỏitìnhtrạngđócóthểlàconđườngdẫnchúngtađếnsựsángtạovàýnghĩacuộcsống.

TheArtofHappiness(Nghệthuậthạnhphúc)củaĐứcPhậtĐạt-laiLạt-mavàHowardCutler–NhữngchuyếnviếngthămĐạt-laiLạt-macùngbácsĩCutlervàhàngloạtnhữngcuộcnóichuyệnriênggiữahaingườigiảithíchtriếtlýsốngcũngnhưmởrộngthêmýtưởngcủaNgài:“Mụcđíchcuốicùngtrongcuộcđờilàkiếmtìmhạnhphúc.”Nghệthuậthạnhphúctrongcôngviệc,mộthợptácnữacủaĐạt-laiLạt-mavàbácsĩCutler,trìnhbàysâuhơnvềcácnguyêntắchạnhphúctrongđạoPhậttạinơilàmviệc.Nhữngxúccảmtiêucựclàmộtcuộc“đốithoạikhoahọc”lôicuốnvớiĐạt-laiLạt-mamàDanielGolemanđãthựchiệntrongcuộchộithảo“TâmhồnvàCuộcsống”năm2000.

Tìmđếnmộtmêlộ

Tôiđãthửcốgắngthiềnnhưngthựchiệnkhôngđượctốt.Tôiđãnghĩtớiyoganhưng(ítnhấtlàvìlýdothểchất)tôikhôngđượcmềmdẻocholắm.Tuynhiên,tôiđãpháthiệnranhữngmêlộhấpdẫnđếnmứcđángngạcnhiên,đếnnỗitôimuốntạomộtcáitạimảnhsânsaunhàtrongtươnglai.Điềuthuậnlợiđốivớitôiđólàcácmêlộyêucầusựdichuyểnmàtôilàngườikémtậptrungvàkhôngchịuđượcviệcngồiyênmộtchỗ.Suytưởngtrongkhidichuyểnsẽkhiếntôithanhthảnvàtậptrung.Đểtìmmộtmêlộ,hãybắtđầutạicácwebsitesau:

Bảnđồcácmêlộtrênthếgiới:www.veriditas.labyrinthsociety.org

Tạiđây,bạncóthểgõtênthànhphốvàquốcgiacủamìnhvàtìmkiếmnhữngmêlộgầnvớibạnnhất.

Thếgiớimêlộ:www.labyrinthsociety.org

ĐượcbiếtđếnvớicáitênTLS,nhómđãthiếtkếwebsitenàyvớirấtnhiềuthôngtinbổíchvềcácmêlộ.Trangwebcũngcóbảndanhsáchcácmêlộnhưngngắnhơn,cũngnhưmộtvàimêhồntrậnảohấpdẫn.

Labyrinthos:www.labyrinthos.net

MộttrungtâmthôngtincủanướcAnhvềtấtcảmọithứliênquanđếnmêlộvàlàmộtnguồnthôngtinđángtincậyvềnhữngmêlộtạiVươngquốcAnh.

Haicuốnsáchsaulànhữngnghiêncứuđánggiáđểbạnhiểuthêmvềcácmêlộ:WalkingaSacredPath(Bướcđitrênconđườngthiêngliêng)củaLaurenArtressvàcuốnsáchảnhLabyrinthsandMazes(Cácmêlộvàmêcung)củanhiếpảnhgiangườiĐứcJurgenHohmuth.

Nếusauđócảmthấyđammêvớinhữngmêlộ,bạncóthểtìmrấtnhiềuloạimêlộdiđộngvàcảnhữngbộđồnghềđểxâydựngmêlộ.MộttrongnhữngwebsitetốtnhấtchonhữngloạisảnphẩmnàythuộccôngtyLabyrinth(xemchitiếttạiwww.labyrinthcompany.com),nơithiếtkếmêlộmàtôiđãđiởJohnsHopkins.Nếubạnchưasẵnsàngđểcàymộtđườngmònvớinhiềuvòngtròntrênbãicỏnhàmìnhthìhãythửmột“mêlộngóntay”đượclàmbằnggỗ–mộtđồvậtcókíchthướcbằnglòngbàntay.Khisửdụng,bạnsẽdùngngóntayđể“đi”trongmêlộtheocácđườngmònđượckhắcthànhrãnh.Bạnsẽthấythoảimáivớichúngmàkhôngcầnphảirờikhỏinhàhayvănphòngcủamình.

(Xemchitiếttạiwww.relax4life.com).

Kiểmtralạithờigiancủabạn

Hầuhếtchúngtađềucóthểnóingaymàkhôngcầnsuynghĩnhữngđiềumìnhcoilàquantrọngnhất.Nhưngliệuhiệnthựccuộcsốnghàngngàycủachúngtacóphùhợpvớilốinóihoamỹvềnhữngnguyệnvọngsâukínnhấtkhông?Bạnhãytìmhiểuvớibàitậpsau,mộtbàitậpđượcưathíchdànhđểđịnhhướngcuộcsốngvàquảnlýthờigian.Đầutiên,hãylậpmộtdanhsáchliệtkêngắngọnnhữngđiềuquantrọngnhấtđốivớibạn:conngười,cáchoạtđộngvàcácgiátrị.Giảmbớtxuốngcònkhoảngmườimụctrởxuống.Tiếpđến,bạnhãycầmchiếcmáytínhxáchtayPDA,bảnkếhoạchngàyhaymộtcuốnlịchtrắngtừcôngtybảohiểmchẳnghạn–vàkiểmtraxemmìnhđãsửdụngthờigiantrongtuầnvừaqua,thángvừaquanhưthếnào.Bạncóthểdànhbaonhiêutiếngchomỗiviệcưutiêntrongcuộcsốngcủamình?Bạnđãthànhcôngtrongviệcsắpxếpthờigianchonhữnggiátrịcủamìnhnhưthếnào?Bạntìmthấykhoảngcáchgiữanhữngđiềubạngiảđịnhvànhữngđiềubạnthựchiệnđượcởđâu?Bàiluyệntậpnàycóthểgiúpbạngiữđượcsựthànhthậtcủamìnhvàhướngmỗingàycủabạntớimộtcuộcsốngcóýnghĩahơn.

Làmviệcvìngườikhác

HãyngaylậptứcnhìntrangphíatrướcphầnMụclụctrongcuốnsáchnày.(Nào,nhanhlên!Tôisẽchờ!).Giốngnhưrấtnhiềucuốnsáchkhác,bạnsẽthấyphầnLờiđềtặng.Nhưngtạisaotấtcảcáctácgiảlạithíchlàmđiềuđó?Tạisaomọingười–nhưcácnhàquảnlý,nhữngngườibánhàng,cácytáhaythậmchícáckếtoánviên–lạikhôngdànhtặngcôngviệccủamìnhchomộtaiđó?

TôicóýtưởngnàytừkhitôiđọccuốnsáchTheObservationDeck(Quansáthànhđộng)củaNaomiEpel,đâycũnglàcuốnsáchđượcgiớithiệutrongphầnDanhmụcởChương7.

Epelviết:“TôiđãtừngngheDannyGlovernóirằngôngdànhmọikếtquảmìnhđạtđượcchomộtaiđó,cóthểlàNelsonMandelahayngườiđànônggiànuagáccửasânkhấu,nhưngôngluônlàmviệcvìngườikháchơnlàvìbảnthânmình.SựtậptrungnàyđemlạimụcđíchchodiễnxuấtcủaGlovervàkhiếncôngviệccủaôngtrởnênphongphú.”

Bạncũngcóthểlàmnhưvậy.Hãydànhtặngcôngviệccủabạn–nhưmộtbuổithuyếttrình,mộtcuộcđiệnthoạibánhàng,mộtbàibáocáo–chomộtaiđóbạnthấycảmphụchoặcmộtngườicóýnghĩaquantrọngtrongcuộcđờibạn.Bạncóthểtruyềnchocôngviệccủamìnhmộtmụcđíchcũngnhưýnghĩakhinghĩrằngđólàmộtmónquàbạnmuốndànhtặng.

Hìnhdungbạnkhi90tuổi

Tuổithọtrungbìnhcủaconngườiđangngàycàngcao,vàngàynay,rấtnhiềungườiđãsốngđếntuổi90.Hãydànhkhoảngnửatiếngđểtựhọabạnkhiởđộtuổi90vàthửđặtmìnhvàotâmhồncủachínhbảnthânởđộtuổiđó.Cuộcđờicủabạnsẽnhưthếnàokhibạnnhìnnótừvịtríthuậnlợinày?Bạnđãthựchiệnđượcđiềugì?Bạnđãđónggópđượcnhữnggì?Bạncảmthấyânhậnvềđiềugì?Đâylàmộtbàitậpkhôngdễ–cảvềýthứccũngnhưcảmxúc.Nhưngnólạicógiátrịvôcùngtolớn,vànócóthểgiúpbạnthỏamãnmộttrongnhữngđòihỏicủaViktorFrankl:“Sốngnhưthểbạnđangsốnglầnthứhaivàhànhđộngsailầmnhưlầnđầubạnthựchiệnnó.”

LỜIKẾTChúngtađãcùngnhauchiasẻrấtnhiềuvấnđề.VàtôihyvọngkhiđọccuốnsáchMộttưduy

hoàntoànmới,bạncũngcócảmgiácthíchthúnhưtôikhiviếtnó.KhibạnchuẩnbịbướcvàoThờiđạiNhậnthức,hãychophéptôitraochobạnmộtsốsuynghĩtrướckhitạmbiệt.

NhưtôiđãgiảithíchtrongChương2,tươnglaicủabạnsẽphụthuộcvàonhữngcâutrảlờidànhchobacâuhỏidướiđây.Trongthờiđạimớinày,mỗingườichúngtaphảinhìnnhậnthấuđáonhữngviệcmìnhlàmvàtựhỏibảnthân:

1.Ngườinướcngoàicóthểthựchiệncôngviệcđóvớichiphíthấphơnkhông?

2.Mộtmáytínhcóthểtiếnhànhcôngviệcđónhanhhơnkhông?

3.Nhữnggìtôicungcấpcóđápứngđượcnhucầucủangườitiêudùngtrongthờiđạidưthừahànghóakhông?

Bacâuhỏitrênsẽvạchrõranhgiớigiữanhữngngườisẽtiếnlênvànhữngngườitụthậu.Cánhânvàtổchứcnàotậptrungnỗlựccủamìnhvàocôngviệcmànhữngcôngnhântrithứcnướcngoàikhôngthểlàmvớithùlaorẻhơnvàmáytínhkhôngthểlàmnhanhhơn,cũngnhưđápứngđượcnhữngyêucầuvềthẩmmỹ,cảmxúcvàtâmlinhcủathờikỳthịnhvượnghiệnnay,thìsẽthànhcông.Nhữngaikhôngđểýđếnbacâuhỏitrênsẽphảinỗlựcrấtnhiều.

Trongthờigiantừkhitôihoànthànhbảnthảo,cóhainhómnhàkinhtếhọcđãđưaranhữngnghiêncứuđểkhẳngđịnhthêmvấnđềtrọngtâmcủacuốnsáchnày.CặpthứnhấtlàW.MichaelCoxvàRichardAlm,thuộcCụcDựtrữLiênbangtạiDallas,đãtiếnhànhkhảosát10nămdữliệucôngviệcvàkhámphárarằng,nhữngthànhquảlớnnhấtlàtừnhữngcôngviệcyêucầuconngười“cókỹnăngvàtrítuệxúccảm”(vídụnhưcácytácóchứngnhậnquốcgia)và“cótrítưởngtượngcũngnhưsựsángtạo”(vídụnhưcácnhàthiếtkế).FrankLevythuộcViệnCôngnghệMassachusettsvàRichardMuranethuộcĐạihọcHarvardđãxuấtbảnmộtcuốnsáchrấthaymangtênTheNewDivionofLabor:HowComputerAreCreatingtheNextJobMarket(Sựphânchianhânlựcmới:Máyvitínhđangtạorathịtrườnglaođộngmớinhưthếnào).Trongđó,họlậpluậnrằngmáytínhđangtrongquátrìnhlàmbiếnmấthoàntoànnhữngcôngviệccótínhchấtlặplại.Họchobiết,sựxuấthiệncủanhữngmáytínhđểbànvàsựtựđộnghóacácquátrìnhkinhdoanhđãnângcaogiátrịcủahainhómkỹnăngcủaconngười.Kỹnăngđầutiênlà“tưduychuyênsâu–giảiquyếtnhữngvấnđềmới,khôngcónhữnggiảiphápcũ,lặplại”.Nhómthứhailà“liênlạcphứctạp–thuyếtphục,giảithíchvàphảitruyềnđạtmộtsựdiễngiảithôngtincụthểtheonhiềucáchkhácnhau”.

Nhưvậy,mọithứcóvẻđãrõràng.ThờiđạiNhậnthứcđanghérạngvànhữngngườimongmuốntồntạitrongthờikỳđóphảilàmchủđượcnhữngkhảnăngnhậnthứctốt,cảmthụcaomàtôiđãđềcập.Tìnhhuốngđómangđếncảtriểnvọngvànguycơ.TriểnvọnglànhữngcôngviệctrongThờiđạiNhậnthứcsẽcựckỳdânchủ,côngbằng.Bạnkhôngcầnphảithiếtkếchiếcđiệnthoạidiđộngđờitiếptheohaykhámpháramộtnguồnnănglượngthaythếmới.Sẽcóvôsốcôngviệckhôngchỉdànhchonhữngnhàphátminh,nghệsĩvàchủdoanhnghiệpmàcòndànhchonhữngnghềnghiệpcầntrítưởngtượngphongphú,trítuệxúccảmvàkhảnăngtưduybằngnãophải,từluậtsư,bácsĩtrịliệumassage,giáoviên,nhàtạomẫutớingườibánhàngtàinăng.Hơnnữa,nhưtôiđãcốgắngtrìnhbàyrõràng,nhữngkhảnăngmàbạnsẽcầnnhư:Thiếtkế-Kểchuyện-Hòahợp-Đồngcảm-Giảitrí-Tìmkiếmýnghĩa,đềulànhữngthuộctínhcơbảncủaconngười.Đólànhữngđiềuchúngtalàmmàkhônghềýthứcvềđộngcơbêntrongcủanó.Nótồntạitrongtấtcảchúngtavàcầnđượcnuôidưỡngđểpháttriển.

Điềunguyhiểmlàthếgiớiđangchuyểnđộngvớitốcđộchóngmặt.Nhữngchiếcmáyvi

tínhvàmạnglướipháttriểnngàycàngnhanhvàgắnkếtchặtchẽvớinhauhơn.TrungQuốcvàẤnĐộđangtrởthànhnhữngcườngquốcvềkinhtế.Vậtchấtdưthừatrongthếgiớitiếnbộtiếptụctănglên.Điềuđócónghĩaphầnthưởnglớnnhấtsẽdànhchonhữngaitheokịptốcđộđó.Nhómngườiđầutiênpháttriểnđượcmộttưduyhoàntoànmới,làmchủkhảnăngnhậnthứcvàcảmthụsẽđạtđượcnhữngthànhcôngrựcrỡ.Nhữngngườicònlại–hoặcdotiếpcậnquáchậm,hoặckhônglàmgìcả–cóthểsẽbỏlỡcơhộihaytệhơn,phảichịuđựngđaukhổ.

Sựlựachọnlàcủabạn.Kỷnguyênmớirựcrỡmởranhiềucơhộinhưngnócũngrấtnghiệtngãvớinhữngngườicóbướcchânchậmchạpdothiếulinhhoạttrongtưduy.Tôihyvọngrằngcuốnsáchnàysẽđemlạichobạnnguồncảmhứngvànhữngcôngcụmàbạnsẽcầnđểthựchiệncuộchànhtrìnhdàicủamình.Tôirấtmongđượcnghenhữngtrảinghiệmcủabạn.Nếubạncómộtcâuchuyệnđểkểhoặcmộtbàitậpmuốngiớithiệu,xinhãychotôibiết.Bạncóthểliênlạcvớitôitheođịachỉ:dpp@danpink.com.

Cảmơnbạnđãdànhthờigianđọccuốnsáchnày.Chúcbạnmaymắntrongkỷnguyêncủanghệthuậtvàcảmxúc.

DANIELH.PINK

Washington,D.C,Mỹ.

NHỮNGLỜIKHENTẶNGMỘTTƯDUYHOÀNTOÀNMỚI

“Cuốnsáchnàyquảlàmộtđiềukỳdiệu.Mộtmặt,nócungcấpgầnnhưđầyđủnhữngphântíchđộcđáovàsâusắcvềvấnđềmangtínhcánhânvàkinhtếđángchúýnhấttrongthờigiantới–nhữngthayđổitolớndocôngnghệvàtoàncầuhóatạorasẽtácđộngđếnlốisốngcủachúngta,cáchlàmviệcvàhìnhdungvềthếgiớixungquanh.Từđó,DanPinkđãcungcấpmộtcuốnsáchhướngdẫnkhôngkémphầnđộcđáovàsâusắcđểgiúpchúngtatồntạivàtậnhưởngniềmvuitrongmôitrườngphứctạpnày.Trongtôixenlẫnnhiềucảmxúckhácnhau,vừacảmđộng,hânhoanlạivừalolắng.Vàinămtrước,PeterDruckercònbănkhoănliệunềnkinhtếhiệnđạicótìmđượcngườidẫnđườngđúngđắnkhông.Vớicuốnsáchđặcbiệtnày,chúngtacóthểđãkhámpháđượchướngđichínhxácchothờiđạimớitươiđẹpđangđếnrấtgần.”

―TomPeters

“NhữngýtưởngvàcáchtiếpcậncủaPinkthậtkhéoléo,tạođượcthiệncảmvàđángkhíchlệvớirấtnhiềunỗlựccánhânvàchuyênmôn.Đâylàmộthànhtrìnhdễchịuvànhiềungạcnhiênthúvịkhiôngkhámphácáchoạtđộngcủabộnão,cangợisựpháttriểnvàdânchủhóatrongcácsảnphẩmthiếtkếcủaTargetcùngviệchọcvẽ,chơicáctròchơi.TấtcảgiốngnhưnhữngphươngtiệnmàPinkdùngđểminhhọachocáchchúngtacóthểsuynghĩđểsốngtốthơn,cóýnghĩahơnvàhữuíchhơn.Điềukhiếntôingạcnhiênvềcuốnsáchnàylàtácgiảnhậnramộtchânlýrằng,đểkiểmsoátđượccáccánhânthìcầnphảithậtsựhiểuvàhànhđộngdựatrênnhữnglựclượngkinhtế-xãhộicóảnhhưởngmạnhmẽtớinềnkinhtếthếgiới.Khácvớinhữngbàiviếtmangtínhbàingoạigầnđây,lênánquyếtliệtsựxấuxacủanguồnlựctừbênngoàinướcMỹ,Pinklạivạchramộtsốconđườngmànhờđócáccánhânvàxãhộicóthểtheođuổiđểpháthuysứcmạnhcủamình.Vìvậy,nếuPinkđúng,chúngtagầnnhưđãởtrênconđườngđó.Tấtcảnhữngđiềutrênđềunhằmgiúpcáccánhânhaytổchứcnhậnrađượcthựctếnàybằngcáchtậndụngnhữnglợithếchúngtađangcó.VàviệcđócólẽđòihỏiphảicóMộttưduyhoàntoànmới.”

―TheMiamiHerald

“Từkhicuốnsách…FreeAgentNationcủaPinktrởthànhmộtphầnthiếtyếucủanhữngmốiquanhệquảnlýnhânsự,ngườitakỳvọngvàonhữngdưluậnđốivớinhữnglýthuyếtmớinhấtcủaông.”

―PublishersWeekly

“Mộtấnphẩmhómhỉnh,manglạisựhồhởi…Đốivớinhữngailuônmongmuốnrènluyệnkhảnăngsángtạocủamình,cuốnsáchnàychứađựngrấtnhiềubàitậpvàphươngphápthíchhợp.”

―HarvardBusinessReview

“TácgiảDanielH.Pink,ngườitừngsoạnnhữngbàiphátbiểuchocácnhàlãnhđạoNhàTrắng,nhàbìnhluậnsâusắcvàxácthựcvềcácxuhướngvănhóa,kinhtếvàxãhội,đãđặtcâuhỏichosựhiểubiếtvềsựvậnđộngcủathếgiớimàhầuhếtngườidânMỹvẫnsuynghĩ.TácgiảcủachuyênluậnđượcnghiêncứucôngphuvàrấtthúvịnàyđãtruyềntảikhẳngđịnhtrênsaukhiđưangườiđọcquamộtbàikiểmtranhằmthứctỉnhýthứcvềviệcThờiđạiThôngtin,chủyếuđượcmôtảbằngtưduythiênvềbáncầunãotrái,đangdầnnhườngchỗchothờiđạicủa

nhậnthứctốtvàcảmthụcao,nơitưduythiênvềbáncầunãophảiđóngvaitròquantrọnghơn.Tưduythiênvềbáncầunãophảilàmộtchỉdẫnhếtsứccụthểôngdànhchongườiđọcvềnhữngsáchhọcầnđọc,nhữngnơihọcầnđivànhữngviệchọcầnlàmđểpháthuytốiđakhảnăngcủabáncầunãophải.”

―FortWorthStar-Telegraph

“Cuốnsáchđemlạichobạncáchnhìnmớivềcôngviệc,tàinăngcũngnhưtươnglaicủachínhmình.”

―Worthwhile

“Hãyđọccuốnsáchnày.Thậmchíquantrọnghơn,hãytặngnóchoconcủabạn.”

―Alanwebber,

biêntậpviêntờFastCompany.

“Sựdưthừa,châuÁvàtựđộnghóa”.Bạnhãycốnóithậtnhanhnămlầncụmtừtrênvìnếubạnkhôngthậtsựcoichúnglànghiêmtúcthìsớmhaymuộn,tươnglainghềnghiệpcủabạnsẽphảihứngchịuhậuquảdomộttrongsốnhữngtácđộngtrênmanglại.Pink,tácgiảcuốnsáchbánrấtchạyFreeAgentNationđồngthờilàngườitừngchuyênsoạncácbàiphátbiểuchoPhóTổngthốngAlGore,đãviếtnênmộtcuốnsáchthậtsâusắckèmtheorấtnhiềutàiliệuthamkhảonhưnhữngcuốnsách,cuộchộithảo,website…hướngdẫnbạnđiềuchỉnhlạibảnthânnhằmmởrộngvaitròcủabáncầunãophảinếubạnmuốntồntạivàpháttriểntrongthếgiớiphươngTây.”

―Booklist

TableofContentsMỤCLỤCPHẢICHĂNGĐÃĐẾNTHỜICỦANÃOPHẢI?LỜITỰAPHẦNI.THỜIĐẠINHẬNTHỨC1.SỰTRỖIDẬYCỦABÁNCẦUNÃOPHẢI1.Báncầunãotráiđiềukhiểnnửabênphải,báncầunãophảiđiềukhiểnnửabêntráicủacơthể2.Báncầunãotráimangtínhnốitiếp,báncầunãophảimangtínhđồngthời3.Báncầunãotráichuyênvềngônngữ,báncầunãophảichuyênvềngữcảnh4.Báncầunãotráiphântíchcácchitiết;báncầunãophảitổnghợptạobứctranhtoàncảnh2.SỰDƯTHỪA,CHÂUÁVÀTỰĐỘNGHÓA3.NHẬNTHỨCTỐTCẢMTHỤCAOPHẦNII.SÁUGIÁCQUANGIỚITHIỆUVỀSÁUGIÁCQUAN4.THIẾTKẾ5.KỂCHUYỆN6.HÒAHỢP7.ĐỒNGCẢM8.GIẢITRÍ9.TÌMKIẾMÝNGHĨALỜIKẾTNHỮNGLỜIKHENTẶNGMỘTTƯDUYHOÀNTOÀNMỚI

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach