MREŽE TELEKOMUNIKACIJA I PROJEKTI KABLOVSKIH SISTEMA, Emin Hatunić

Emin Hatunić

MREŽE TELEKOMUNIKACIJA IPROJEKTI KABLOVSKIH SISTEMA

OFF-SET Tuzla, 2009.

IZDAVAČI OFF-SET, Tuzla

AUTOR Emin Hatunić, dipl.inž.tel.

RECEZENTI Prof.dr. Mirko ŠkrbićProf.dr. Himzo Bajrić

LEKTOR Prof. Selma Hatunić

AUTOR GRAFIKE Ninoslav Lučić, dipl. inž.Suad Hadžić, dipl. inž.

RAČUNARSKA PRIPREMA Telalović Muris

ZA IZDAVAČA Sadika Murić

ŠTAMPA ” OFF-SET “, d.o.o. Tuzla

ISBN 978-9958-658-62-4

Copyright 2008Prvo izdanje

Emin HatunićKnjiga je djelo autora i kao takvo je zaštićeno. Sva prava zadržana. Nije dozvoljeno kopiranje, umnožavanje ove publikacije ili prenošenje u bilo kojem obliku ili bilo kojim sredstvima, elektronskim, mehaničkim, fotokopiranjem, snimanjem ili na drugi način, bez prethodne dozvole izdavača.Da bi se osiguralo da u knjizi prezentirane informacije budu korektne i vrijedne objavljivanja,učinjen je odgovarajući napor. Autor se zahvaljuje svima onima koji su doprinijeli da zajedničke aktivnosti rezultiraju izdanjem ove knjige.

[email protected]:HTTP: www.homingmb.com

CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo

621.39:621.315.2.05(078)

HATUNIĆ, Emin Mreže telekomunikacije i projekti kablovskihsistema / Emin Hatunić ; [autor grafikeNinoslavLučić, Suad Hodžić]. - Tuzla : Off-set, 2009. -244 str. : graf. prikazi ; 24 cm

Bibliografija: str. 222

ISBN 978-9958-658-62-4

COBISS.BH-ID 17350662

Zahvalnost

Ideja za pisanje knjige „Mreže telekomunikacija i projekti kablovskih sistema“ nastala je odmah nakon objavljivanje knjige „ Nova generacija telekomunikcijskih usluga i mreža“. Nedostatak literature iz domena telekomunikacija našem jeziku i potreba za projektanskim kompetenacija su motiv za pisanje ove knjige koja može biti veoma značajna sa stanovišta regulisanja postojeće i predstojeće izgradnje mreža nove generacije u našoj zemlji.Zahvaljujem svim koji su mi pomogli u realizaciji ove knjige. Sa posebnim zadovoljstvom ističem prof.dr. Nediljka Bilića, profesora na elektrotehničkom fakultetu u Sarajevu, koji mi je dao upute za oblikovanje strukturu ove knjige, dajući joj procesni karakter.Zahvalnost dugujem i Harunu Kuču, koji mi je, kao autor više knjiga, dao korisne sugestije i savjete.Želim da posebno zahvalim recezentima, profesoru fakulteta u Sarajevu Mirku Škrbiću i profesoru fakulteta u Tuzli Himzi Bajriću, koji su svojim pozitivnim recenzijama omogućili da se knjiga koja je pred vama objavi.Dugujem zahvalnost Direkciji Tuzla BH Telecoma Sarajevo, a posebno osoblju informacionih sistema Vildani Gušić, Suadu Hadžiću, Dinku Konakoviću i Lejli Čirak.Posebno ističem ulogu Mashara Jahića, kome dugujem zahvalnost, što je pokrenuo, finansirao i sam u njemu učestvovao, projekat izgradnje telekomunikacijske mreže na postojećoj željezničkoj infrastrukturi u Bosni i Hercegovini, koji nosi naziv „Fiberoptički i transmisioni sistem“, koji je završen u martu 2001 godine. Najzad, želim se zahvaliti svojoj porodici, supruzi Selmi, kćerkama Lejli i Emini, zetu Damiru, i unucima Samiru i Ahmedu, na neizmjernom razumjevanju i podršci koji su mi pružili tokom pisanja ove knjige.Htio bih se, također, zahvaliti izdavaču OFF-SET-u na profesionalno urađenom poslu.Ova knjiga je posvećena mojim roditeljima, rahmetli majci Fati i ocu Mustafi, kojim dugijem zahvalnost za odgoj i obrazovanje.

5

�

Izvod iz recenzije Mirka Škrbića

Autor Emin Hatunić je dao široko sagledavanje uloge kablovskih mreža, prvenstveno optičkih i koaksijalnih kablova, u strukturi savremene telekomunikacione mreže. Pri tome je naglašena uloga u procesu konvergencije ka mreži slijedeće generacije „Next Generation Network“ (NGN). Na našim prostorima javlja se paradoksalna činjenica da mreže kablovskih TV operatora, bazirane na optičkim i koaksijalnim kablovima, predstavljaju dominantne širokopojasne mreže. Kablovski TV operatori, koji su uveliko i Internet operatori, imaju skoro 10 puta više širokopojasnih priključaka od dominantnih telekomunikacionih operatora. Izgradnja ove mreža je skoro 100% finansirana od strane građana željnih širokopojasnog content-a. Pri tome se gradanja obavljala, u najvećem broju slučajeva, nepropisno i nekvalitetno. Stoga je pojava ove knjige veoma značajna sa stanovišta regulisanja postojeće i predstojeće izgradnje. Kablovski operatori, sa veoma niskim nivoom kadrovske baze su došli do svojih granica u mogućnosti pružanja usluga. Mreže slijedeće generacije s N-play uslugama (Internet, telefonija, televizija, telemetrijske funkcije, sigurnosne itd.) zahtjevaju i od mnogo tehnološki stručnijih operatora višegodišnju preorjentaciju na uspješno operativno vođenje „sve IP mreža“. Stoga je važno bazu za izgradnju ovih mreža, a to je kablovska infrastruktura dovesti u standardizovane okvire u što kraćem vremenu.

7

Izvod iz recenzije Himze Bajrića

Autor ove knjige Emin Hatunić je svoj fokus stavio na pristupni dio telekomunikacijske mreže koji se u ovom trenutku ubrazano mijenja. Ovaj dio mreže je ostao netaknut gotovo cijelo stoljeće. Naravno uloga ovog dijela mreže u procesu konvergencije ka mreži slijedeće generacije „Next Generation Network“ (NGN) je ključna jer je nova mreža širokopojasna i zahtijeva osiguranje širokopojasnog pristupa. Autor je dao široko sagledavanje uloge kablovskih mreža, prvenstveno optičkih i koaksijalnih kablova, u strukturi savremene telekomunikacione mreže. Izgradnja ovog dijela telekomunikacijske mreže je nakon uspostave mira u Bosni i Hercegovini krenula prvo kao rekonstrukcija postojećih mreža u okviru tri dominantna operatora. Liberalizacijom tržišta u telekomunikacije ulazi i privatni kapital koji gradi u prvo vrijeme koaksijalnu mrežu u gradovima za potrebe kablovske TV. Kasnije u skladu sa svjetskim trendovima pojedini privatni operatori počinju gradnju i optičke pristupne mreže (u najvećem broju za velike korisnike) što je u manjoj mjeri zastupljeno i kod dominantnih operatora. Izgradnja ove mreža je gotovo u cijelosti finansirana od strane građana željnih CATV i širokopojasnog pristupa Internetu. Pri tome se njena gradnja iz više razloga obavljala, u najvećem broju slučajeva, nepropisno i nekvalitetno. Stoga je pojava ove knjige veoma značajna sa stanovišta stručnog osvjetljavanja postojeće i nadolazeće izgradnje kvalitetne širokopojane pristupne mreže.

9

SADRŽAJ

Prvi dio...................................................................................................................19 Mreže telekomunikacija ..........................................................................................19Uvod........................................................................................................................20

Poglavlje 1..............................................................................................................22Pristupna mreža........................................................................................................22Uvod ........................................................................................................................221. Lokalna petlja u pristupu ....................................................................................221.1. Napredne tehnologije po bakru ........................................................................231.2. Hibridne tehnologije.........................................................................................241.3 Sveoptičke tehnologije.......................................................................................262. Komutacija u pristupu.........................................................................................313. Prijenos u pristupu...............................................................................................33

Poglavlje 2 ..............................................................................................................35Jezgro mreža ...........................................................................................................35Uvod ........................................................................................................................351. Komutacija jezgro mreže ....................................................................................352. Prijenos jezgro mreže ..........................................................................................37

Poglavlje 3 ..............................................................................................................4�Konvergencija u telekomunikacijama.....................................................................46Uvod .......................................................................................................................461. Konvergencija tehnologija ..................................................................................492. Konvergencija kompanija ...................................................................................513. Konvergencija usluga ..........................................................................................53

Poglavlje 4 ..............................................................................................................55Mreže nove generacije ............................................................................................55Uvod ........................................................................................................................551. Mreže vertikalne orjentacije ...............................................................................561.1 Fiksne mreže .....................................................................................................561.1.1. Fiksne mreže kanalskog moda ......................................................................57PSTN .......................................................................................................................57ISDN .......................................................................................................................581.1.2. Fiksne mreže paketskog moda ......................................................................60X.25 .........................................................................................................................60

SADRŽAJ

10

Frame Relay ............................................................................................................�1ATM ........................................................................................................................62Internet ....................................................................................................................651.2. Mobilne mreže .................................................................................................67GSM ........................................................................................................................68GPRS .......................................................................................................................74EDGE ......................................................................................................................771.3. Satelitske mreže ...............................................................................................782. Mreže prelaznog perioda ....................................................................................822.1. Mreže sa hibridnim vlakno bakarnim tehnologijama ......................................832.2. Mreže sa hibridnim vlakno koaksijalnim tehnologijama ................................843. Mreže horizontalne orjentacije ...........................................................................923.1. UMTS ..............................................................................................................953.1.1. Općenito o UMTS-u ......................................................................................953.1.2. Evolucija UMTS-a .......................................................................................99

Drugi dio ..............................................................................................................101Projekti ..................................................................................................................101Uvod ......................................................................................................................102

Poglavlje 5 ............................................................................................................103Općenito o projektima ..........................................................................................103Uvod ......................................................................................................................1031. Struktura projekta .............................................................................................1032.Projekti u kontekstu strategijskog menadžmenta i poslovnog plana .................1053. Podrške za izradu projekta ................................................................................1083.1. GIS .................................................................................................................1113.2. GPS ................................................................................................................113

Poglavlje 6 ............................................................................................................11�Općenito o projektima kablovskih sistema............................................................116Uvod ......................................................................................................................1161. Elementi kablovskih sistema .............................................................................1172. Izbor elemenata tehničkog rješenja ...................................................................1192.1. Trasa ...............................................................................................................1192.2. Rov .................................................................................................................1212.3. Šaht ................................................................................................................1222.4 Zaštitne cijevi ..................................................................................................1222.5. Kablovi ...........................................................................................................126A. Optički kablovi .................................................................................................126

SADRŽAJ

11

B. Koaksijalni kablovi ..........................................................................................128C. Bakarni kablovi ................................................................................................1282.6. Spojnice .........................................................................................................128A. Optičke spojnice ...............................................................................................128B. Bakarne spojnice ..............................................................................................1292.7. Uvođenje i završavanje kablova ....................................................................129A. Uvođenje i završavanje optičkih kablova ........................................................129B. Uvođenje i završavanje bakarnih kablova .......................................................1333. Osnovne naznake ostalih aktivnosti projekta kablovskih sistema ....................1343.1. Radovi ............................................................................................................134A. Građevinski radovi ...........................................................................................134a1.Trasiranje ..........................................................................................................135a2. Iskop i zatrpavanje rova ..................................................................................13�a3 Priprema rova za izgradnju šahta .....................................................................13�a4. Izrada prelaza ispod prometnica, tunela, mostova, i uvala .............................137a5. Postavljanje trake za označavanje i lociranje optičkog kabla u rovu ..............137a6. Izrada uvoda u objekte telekomunikacija ........................................................137B. Instalacioni radovi ............................................................................................138b1. Polaganja zaštitnih cijevi u rov .......................................................................138b2. Izrada spojeva na zaštitnim cijevima ...............................................................139b3. Instalacioni radovi u tunelima, preko mostova, uz prometnice ......................139b4. Montaža šahta i uvođenje za štitnih cijevi u šahtove ......................................140b5. Polaganje optičkih kablova u HDPE cijevi i njihovo spajanje .......................140b6. Spajanje optičkih kablova ...............................................................................142b7. Instalacioni radovi uvođenja i završavanja kablova .......................................1443.2 Mjerenja ..........................................................................................................14�3.3. Predmjer i predračun ......................................................................................1473.4. Implementacija projekta ................................................................................1493.5. Ekološki aspekt i zaštita na radu ....................................................................1523.6. Crteži, nacrti, prilozi, i opisi ..........................................................................154

Poglavlje 7 ............................................................................................................154Projekat lokalne petlje ...........................................................................................155Uvod ......................................................................................................................1551. Postojeće stanje .................................................................................................1562. Tehničko rješenje ..............................................................................................1562.1. Izbor tehnologija lokalne petlje .....................................................................1572.2. Izbor topologije lokalne mreže ......................................................................1582.3. Izbor elemenata lokalne petlje .......................................................................1593. Radovi ...............................................................................................................1�1

SADRŽAJ

12

4. Mjerenja ............................................................................................................1655. Predmjer i predračun .........................................................................................1666. Implementacija projekta ....................................................................................1677. Ekološki efekti i zaštita na radu ........................................................................1688. Crteži i prilozi ...................................................................................................168

Poglavlje 8 ............................................................................................................1�8Projekat optičkog transportnog medija ..................................................................169Uvod ......................................................................................................................1691. Postojeće stanje .................................................................................................1692. Tehničko rješenje ..............................................................................................1702.1. Izbor tehnologija optičkog transportnog medija ...........................................1702.2. Izbor topologije optičkog transportnog medija ..............................................1712.3. Izbor elemenata optičkog transportnog medija ..............................................1722.3.1. Izbor trase, rova, i šahtova ..........................................................................1722.3.2. Izbor zaštitne cijevi ....................................................................................1732.3.3. Izbor optičkih kablova, spojnica, i uvoda u centre telekomunikacija..........1743. Radovi ...............................................................................................................1754. Mjerenja ............................................................................................................1795. Predmjer i predračun .........................................................................................1806. Implementacija projekta ....................................................................................1807. Ekološki efekti i zaštita na radu ........................................................................1818. Crteži i prilozi ...................................................................................................181

Treći dio ................................................................................................................181Case study .............................................................................................................183Uvod .....................................................................................................................184

Poglavlje 9 ............................................................................................................183Primjer izrade projekta lokalne petlje ...................................................................185Uvod ......................................................................................................................1851. Postojeće stanje..................................................................................................1852. Tehničko rješenje ..............................................................................................1893 Radovi ................................................................................................................1924. Mjerenja ............................................................................................................1935. Predmjer i predračun .........................................................................................1946. Implementacija projekta ...................................................................................1957. Ekološki efekti i zaštita na radu ........................................................................1968. Crteži i opisi ......................................................................................................197

SADRŽAJ

13

Poglavlje 10 ..........................................................................................................19�Primjer izrade projekta optičkog transportnog medija ...........................................198Uvod .....................................................................................................................1981. Postojeće stanje .................................................................................................1992. Tehničko rješenje ..............................................................................................2003 Radovi ................................................................................................................2043.1. Kablovske trase, elementarne kablovske sekcije, i sekcije izgradnje ............2053.2. Građevinski radovi .........................................................................................2083.3. Instalacioni radovi ..........................................................................................2094. Mjerenja ............................................................................................................2135. Predmjer i predračun .........................................................................................2136. Implementacija projekta ....................................................................................2147. Ekološki efekti i zaštita na radu ........................................................................2168. Crteži i opisi ......................................................................................................216

AKRONIMI ...........................................................................................................218

LITERATURA ......................................................................................................222

SADRŽAJ

15


PREDGOVOR

PREDGOVOR

Konvergencija u telekomunikacijama, koja ima najveći uticaj na izbor tehnologija u projektima kablovskih sistema, zatim proces strategijskog menadžmenta bez čijeg razumjevanja je usporen razvoj mreže telekomunikacija, dosadašnji problemi vezani za izradu projekata, kao i nedostatak literature iz oblasti izrade projekata iz domena telekomunikacija, bili su motiv za pisanje knjige pod nazivom „Mreže telekomunikacija i projekti kablovskih sistema“.Knjiga je namjenjena tehničkim stručnjacima iz telekomunikacija, studentima elektrotehničkog fakulteta odsjeka telekomunikacije, i učenicima elektrotehničke škole smjera telekomunikacije.Knjiga pored predgovora, sadrži tri djela sa ukupno deset poglavlja, djelovi nose nazive:I. Mreže telekomunikacija, II. Projekti, i III. Case Study. Prvi dio knjige sadrži četiri poglavlja: Uvod 1. Pristupna mreža, 2. Jezgro mreža, 3. Konvergencija u telekomunikacijama, i 4. Mreže nove generacije.

U ovom djelu knjige predstavljen je logički put razvoja mreža od vertikalne ka horizontalnoj orjentaciji. U prva dva poglavlja, koja se odnose na mreže vertikalne orjentacije, opisana je hijerarhijska struktura pristupa i transporta, odnosno pristupne i jezgro mreže, a u druga dva poglavlja opisan je proces konvergencije u telekomunikacijama i mreže nove generacije, kojom su obuhvaćene mreže prijelaznog perioda i mreže horizontalne orjentacije.Prvo poglavlje, čiji je naziv „Pristupna mreža“ je usmjereno na pristup, odnosno pristupnu mrežu koja je posebno značajna za telekom kompaniju jer njena lokalna petlja “dodiruje” korisnika, a poznato je da kogod da upravlja lokalnom petljom može dobro upravljati korisnikom, a to znači da ona telekom kompanija koja ima izgrađenu pristupnu infrastrukturu može kvalitetnije upravljati odnosima prema korisniku, odnosno može biti odgovornija prema zahtjevima korisnika. U ovom poglavlju je naglašena vrijednost optike, koja predstvalja najveći potencijal kao pristupni medij. Potrebno je istaći da sve trenutno širokopojasne pristupne tehnologije imaju izuzetno važnu ulogu u razvoju pristupnih mreža, posebno kod migracije nekonvergencijskih na konvergencijske tehnologije. Treba ukazati da

1�


PREDGOVOR

kako će se usluge razvijati i rasti, prava će se snaga tehničkih rješenja temeljeti na optičkom vlaknu, odnosno optičkom kablu kao mediju, koji obezbjeđuje pored simetričnosti, sigurnosti, pouzdanosti, i velik propusni pojas. Tako optičke mreže, koje su tradicionalno bile dizajnirane i primjenjivane samo u jezgro mreži, postaju ekonomičan način prijenosa velike količine multipleksiranog govornog prometa predvidivog ponašanja. Sada smo svjedoci promjene u pristupu prema optičkom prijenosu, dijelom i zbog eksplozije internet prometa.U drugom poglavlju, čiji je naziv „Jezgro mreža“ razmatra se transport, odnosno jezgro mreža. Fokus je stavljen na rješenja mreže u koju se uvode konvergencijske tehnologije u komutaciju i prijenos, odnosno transmisiju. Ova riješenja se ubrzano razvijaju uslijed snažnog porasta zahtijeva za kapacitetom i zaradom. Sa konvergencijskom tehnologijom višeprotokolne komutacije labela MPLS, jezgro mreže su dobile novu tehnologiju komutacije, koja objedinjuje prednosti brzine hardvera ATM tehnologije i inteligenciju softverskog ruting sistema IP, odnosno interneta. Ova tehnologija komutacije je široko otvorena za razvoj aplikacija. Ona obezbijeđuje telekom kompanijama mogućnost da grade desetine i stotine virtualnih privatnih mreža sa centraliziranim i pojednostavljenim upravljanjem.Sa povećanom fleksibilnošću, kapacitetom i pouzdanošću, optičke transportne mreže, pored osiguranja sposobnosti za prijenos visoke bitske brzine, inkorporiraju multipleksiranje i tehnike trasiranja, prilagođene za usluge koje zahtijevaju ultraširokopojasnost. Poznato je da efikasno implementiranje prijenosnih i komutacijskih funkcija može drastično reducirati sveukupnu cijenu mreže.U trećem poglavlju, čiji je naziv „Konvergencija u telekomunikacijama“ se razmatra konvergencijski proces, gdje je naglašena međupovezanost tri komponente (aktivnosti) procesa konvergencije koji je od posebne važnosti za shvatanje na koji način fenomen konvergencije utiče na razvoj telekom kompanija i njihovu želju za što boljom konkurencijskom pozicijom na tržištu. Dalje je istaknuto da se sa konvergencijom mjenjaju pravila savezništva, ubrzava poslovanje, mjenjaju se modeli organiziranja. Ovo govori da je konvergencija tehnologija samo sredstvo u konvergencijskom procesu, dok je konvergencija kompanija efikasan mehanizam kojim se obezbjeđuju konvergencijeske usluge. Ovaj proces ukazuje na tehnologijska kretanja koja idu u pravcu nove generacije usluga i mreža. U četvrtom poglavlju, čiji je naziv „Mreže nove generacije“ razmatrane su mreže vertikalne orjentacije, mreže prijelaznog perida, i mreže horizontalne orjentacije. Upravo ovo poglavlje je ključno za razumjevanje razvoja mreža, a posebno značajno za izradu projekata.Drugi dio knjige, koji nosi naziv projekti, sadrži, također, četiri poglavlja čiji su nazivi:

17


PREDGOVOR

Uvod5. Općenito o projektima, 6. Općenito o projektima kablovskih sistema, 7. Projekti lokalne petlje, i 8. Projekti optičkog transportnog medija.U prvom djelu knjige upoznali smo se sa mrežom, ovaj dio knjige uvodi čitaoca svijet projekata, koji se se definira kao jedinstven proces sastavljen od skupa koordiniranih i kontroliranih aktivnosti sa utvrđenim datumima početka i završetka, preduzet radi ostvarivanja nekog cilja usklađenog sa specifičnim zahtjevima, uključujući ograničenja vremena, troškova i resursa.U petom poglavlju koji nosi naziv „Općenito o projektima“, predstavljena je struktura projekta, razmatrani projekti u kontekstu strategijskog menadžmenta i poslovnog plana, i opisane podrške za izradu projekata.Struktura projekta je opisana kao skup koordiniranih i kontroliranih aktivnosti koji se odnose se na: opća dokumenta, koja su neophodna za vađenje urbanističke i građevinske dozvole, projektni zadatak, kojim se postavljaju tehnički zahtjevi i podaci relevantni za izradu projekta, i na glavni dio projekta a to su: analiza postojećeg stanja, tehničko riješenje, radovi, mjerenja, predmjer i predračun, implementacija (aktivnosti realizacije) projekta, ekološki efekti i zaštita na radu, i crteži i prilozi.Projekti kablovskih sistema, kako je naglašeno u strategijskom menadžmentu i poslovnom planu vezuju se za strategiju koja ukazuje na način dostizanja cilja koji dat u projektnom zadatku. U implementaciji strategije projekti predstavljaju dio koncepta kojim se implementira poslovni plan, sa ciljem efikasnije implementacije strategije. I na kraju ovog poglavlja na sistematiran način daju se upute za izradu projekata lokalne petlje i optičkog transportnog medija.U poglavlju šest koji nosi naziv „Općenito o projektima kablovskih sistema“ se govori općenito o projektima kablovskih sistema, gdje se daju osnovne naznake o lokalnoj petlji i optičkom transportnom mediju, i općenito o projektima, gdje se govori o elementima tehničkog rješenja, i ostalim aktivnostima projekta kao jedinstvenog procesa. U poglavljima sedam koji nosi naziv „Projekat lokalne petlje“ i u poglavlju osam koji nosi naziv . „Projekat optičkog transportnog medija“ opisan je način izrade projekta po strukturi projekta.Treći dio knjige sadrži dva poglavlja koji nose naziv: Uvod9. Primjer izrade projekta lokalne petlje, i 10. Primjer izrade projekta optičkog transportnog medija.

Deveto poglavlje, koje nosi naziv „Primjer izrade projekta lokalne petlje“ je usmjereno na opis izrade lokalne petlje u kojoj se koristi hibridna vlakno

18


PREDGOVOR

koaksijalna tehnologija. Kao primjer korišten je projekat čiji je naziv “Projekat CATV distribuirane infrastrukture i kablovske mreže u djelu kućne instalacije za širokopojasne usluge naselja Sjenjak”, u kome se rješava lokalna petlja uslužnog područja Sjenjak u Tuzli. U ovom projektu su korištene tehnologija prijelaznog perioda, koje su konvergencijskog karaktera. Međutim, što je za žaljenje, projekat nije realiziran zbog nesihroniziranog pristupa, ili bolje rečeno zbog nedovoljne svijesti za shvaćanje njegove vrijednosti, što je, mora se konstatovati, produžilo život analognoj televiziji u našoj zemlji.U desetom poglavlju, koje nosi naziv „Primjer izrade projekta optičkog transportnog medija“ opisan je projekat, čiji je naziv „Projekat izgradnje telekomunikacijske mreže na postojećoj željezničkoj infrastrukturi u Bosni i Hercegovini“. Ovaj projekat je ponudio integriranu transportnu komunikaciju na području cijele BiH, u koju bi bile ugrađene konvergencijske tehnologije. Nažalost projekat nije implenetiran zbog mješanja politike u Federaciji BiH, iako su u njegovoj izradi korištene tehnologije optičkog medija i transporta, koje predstavljaju budućnost svjetskih telekomunikacija.Implementacijom ovog projekta bili bi stvoreni uslovi za ostvarenje efikasne informacijsko-komunikacijske infrastruktura, koja bi bila osnova budućeg informacijskog društva u Bosni i Hercegovini, čime bi se osiguralo građanima, privredi, organima državne uprave, i drštvu u cijelini, zadovoljenje njihovi potreba.

19

Prvi dioMreže telekomunikacija

Prvi dio Mreža telekomunikacija

UPRAVLJANJE MREŽOM

PRISTUP TRANSPORT

MREŽNA INTELIGENCIJA

PRISTUP

Uvod1. Pristupna mreža, 2. Jezgro mreža, 3. Konvergencija u telekomunikacijama, i 4. Mreže nove generacije.

Uvod 1. Pristupna mreža, 2. Jezgro mreža, 3. Konvergencija u telekomunikacijama, 4. Mreže nove generacije.

20

MREŽE TELEKOMUNIKACIJA

UVOD

Uvod U telekomunikacijama mreže imaju ulogu nosioca usluga i davaoca mrežnih resursa. Vezano za vremenski period razvijale su se prvo mreže vertikalne orjentacije, a zatim počinje razvoj mreža horizontalne orjentacije. Vertikalne mreže su hijerarhijske a horizontalne slojevite strukture. Vertikalne mreže hijerarhijske strukture djele se na:

• korisničke mreže CPN, • pristupne mreže AN, i • jezgro mreže CN.

Horizontalne mreže slojevite strukture djele se na: • konektiviti mrežu, • mrežno upravljački segment, i • multiservisnu mrežu.

Najviše se koristi podjela mreža na zemaljske fiksne i mobilne, i satelitske. Održiva stretegija konvergencije, odnosno stvaranja integrativne višeuslužne mreže, mora se bazirati na konceptu da se neprimjetno zadržavaju postojeći korisnici. Ovaj koncept je prisutan i u fiksnim i u mobilnim mrežama. Telekomunikacijska industrija se pomjerila prema tehnologijskom razvoju i jakom uticaju korisničkog trenda. Sa porastom korisničkih potreba, telekom kompanije, da bi zadovoljile svoje korisnike prisiljene su kreirati nove usluge, što stvara dvostruki pritisak na korisničkom nivou izraženo kroz povećanje broja korisnika po usluzi i povećanje brzine prijenosa usluga po korisniku. Na osnovu ovog može se zaključiti da korisnički zahtjevi za širokopojasnošću rastu eksponencijalno.Prvi dio, koji sadrži četiri poglavlja, opisana je mreža, kao infrastruktura telekomunikacija, u koju su ugrađene tehnologije pristupa, transporta, signalizacije, upravljanja, i medijagetveja. U prvom i drugom poglavlju korišten je hijerarhijski koncept da se predstavi mreža hijerarhijske strukture u pristupu i transportu, u trećem poglavlju je istaknuta uloga konvergencije u telekomunikacijama u razvoju mreža nove generacije, koje su opisane u četvrtom poglavlju. Konvergencija glasa, prijenosa podataka, videa i multimedijskih usluga su transformirali svijet telekomunikacija (cijelo telekom poslovanje) u kojem su korisnici, operatori i proizvođači prisiljeni da traže mrežna rješenja koja olakšavaju buduće uvođenje novih usluga.Sadašnje mreže u našoj zemlji su hijerarhijske strukture vertikalne orjentacije. U prijelaznom periodu, između mreža vertikalne i horizontalne orijentacije, razvilo

CPN Customer Premise

Network

AN Access Network

CN Core Network

21


UVOD

se mnoštvo konvergencijskih tehnologija, kako u pristupu, tako i u transportu, sa kojima je moguće graditi mreže nove generacije, poznate kao univerzalne mreže za sve usluge, koje su zadržale još uvijek hijerarhijsku strukturu. Zahvaljujući razvoju mreža sa paketskim modom počele su se brže graditi mreže horizontalne orjentacije slojevite strukture.

22


PRISTUPNA MREŽA

POGLAVLJE 1

Pristupna mrežaUvod

Pristupna mreža uključuje tehnologije lokalne petlje, tehnologije pristupne komutacije i tehnologije prijenosa, kojim se lokalna (pristupna) komutacija priključuje na udaljene stupnjeve. Ova oblast mreže je od posebnog značaja jer «dodiruje» korisnika. Kogod da upravlja pristupom može dobro upravljati korisnikom, a to znači da ona telekom kompanija koja ima izgrađenu pristupnu infrastrukturu može kvalitetnije upravljati odnosima prema korisniku, odnosno može biti odgovornija i senzibilnija prema zahtjevima korisnika.

1. Lokalna petlja

Lokalna petlja smiještena je između uslužne komutacije (udaljenih stupnjeva) i korisničke mreže (terminala). Postoje tri grupe tehnologija kojima je moguće riješiti mrežnu strukturu lokalne petlje, zavisno koji se medij prijenosa koristi (bakarni, koaksijalni, ili optički kabl). Tako u lokalnoj petlji imamo napredne, hibridne i sveoptičke tehnologije.Napredne tehnologije u cijeloj dužini koriste bakarne kablove kao medij prijenosa. Nove napredne tehnologije su znatno pomjerile, kako brzine, tako i domete lokalne petlje.Hibridna vlakno-bakarna FTTx tehnologija koristi optičko vlakno od uslužne komutacije do optičke mrežne jedinice i bakarne parice od optičke mrežne jedinice do korisnika. Od mogućih struktura FTTx tehnologija najpodesnije su: FTTCab, FTTC i FTTB.FTTH je idealna sveoptička arhitektura sa vlaknom. U ovoj arhitekturi vlakno se vodi cijelim putem do korisnikove kuće. Zahtijev za vlakno tehnologijama, kao što su FTTH, su stalno u porastu. Napredovanje tehnologije talasnog multipleksa WDM će se dalje usavršiti i povećavati FTTH u pogledu kapaciteta, omogućujući na taj način većem broju servis provajdera da opravdaju ulaganje u sveoptičke tehnologije. Sa sigurnošću se može tvrditi da će FTTH postati novi mrežni standard.Općenito, mreže bazirane na optičkom vlaknu se razvijaju kao reakcija na korisničke potrebe. Međuodnos tehnologije i usluge je jednostavan. Uprkos predrasudama prema tehnologiji koja vlada kod mnogih igrača u telekomunikacijama konačni proizvod koji korisnici žele kupiti danas nije tehnologija nego usluga koju telekomunikacijska tehnologija omogućava.

FTTx Fiber To The x

FTTCab Fiber To the

Cabinet

FTTC Fiber to the

Curb

FTTB Fiber to the

Building

FTTH Fiber To The

Home

WDM Wavelenght

Division Multiplexing

23


PRISTUPNA MREŽA

1.1. Napredne tehnologije po bakru

Od naprednih tehnologija po bakru ubijedljivo najbolja svojstva ima familija ADSL tehnologija, sl.I.1.

Prvobitno je bilo zamišljeno da ADSL bude prijelazna tehnologija, koja će za kraći period riješiti potrebe za pristupom, dok se bakarna infrastruktura ne zamijeni sa optičkom. Međutim, treba za milione pretplatnika, koji koriste u pristupu parične bakarne kablove, izvršiti zamijenu, za što su potrebna velika ulaganja. Već sada je sigurno da će se familija ADSL tehnologija, koju čine ADSL, ADSL2 i ADSL 2+, zadržati mnogo duži period nego što se to predviđalo, jer su brzine i domet znatno povećani.Prva generacija ADSL tehnologija, koje su ugrađene u lokalnu petlju, obezbijedila je do 2004. godine široki opseg pristupa za preko 70 milina korisnika. Veliki broj potencijalnih korisnika je ostao izvan dometa i mogućnosti korišćenja ovih tehnologija. Iste godine slijede komercijalne primijene ADSL2 i ADSL2+, koje zadovoljavaju seriju ITU G.992 standarda. Ove tehnologije donose značajna poboljšanja u karakteristikama kao i nove, važne mogućnosti. ADSL2 je tehnologija, koja je donijela povećanje dometa i brzina prijenosa u odnosu na ADSL, postizanjem boljih svojstava na dužim lokalnim petljama, koje su ostvarene:

• povećanjem efektivnosti modulacije,• reduciranjem okvirnog overheada,

Sl.I .1. ADSL

ADSL Asymmetrical

Digital Subsriber

24


PRISTUPNA MREŽA

• dosezanjem višeg kodnog dobitaka, i• poboljšanim algoritmima procesiranja signala.

ADSL2+ je novi standard sa sposobnošću prijenosa brzinama do 25 Mb/s. Novi standard je baziran na ADSL2 naprednoj tehnologiji, koja udvostručuje širinu opsega u smjeru prema korisniku dostižući brzine 24 Mb/s na dužini od 900 m, odnosno 20 Mb/s na dužini od 1.500 m lokalne petlje. Dobre strane ove tehnologije, između ostalog su:

• superiorne performanse dometa i brzine,• poboljšane dijagnostičke mogućnosti,• unaprijeđeno upravljanje potrošnjom energije.

ADSL2 specificira pojasnu širinu prema korisniku do 1,1 MHz, a ADSL2+ do 2,2MHz, što rezultira značajnim porastom brzina na kraćim rastojanjima lokalne petlje. Superiornost ove tehnologije se ogleda u njenoj interoperabilnosti sa postojećim primjenama ADSL tehnologije.VDSL tehnologija ima brzinu prijenosa do 52 Mb/s preko jednog para upredenih parica, što ima za posljedicu to da je domet vrlo mali od 0,3-1,5 km. Ova tehnologija se komplementira sa optikom.U poređenju sa ADSL, može se reći da su obje, ADSL i VDSL, dvije verzije iste tehnologije. Ustvari, za VDSL se može reći da je nastavak ADSL-a. Za duže linije se koristi ADSL, a za kraće VDSL.VDSL je pristup visoke brzine slijedeće generacije baziran na kombinaciji vlakna koji se završava na optičkoj jedinici u susjedstvu kratke konekcije sa upredenom paricom na nivou poslovnih prostorija. Kanali do korisnika i od korisnika na VDSL se razdvajaju pomoću multipleksiranja vremenskom podjelom.

1.2. Hibridne tehnologije

Optika ima najveći potencijal kao pristupni medij. Potrebno je naglasiti da sve trenutno širokopojasne pristupne tehnologije imaju izuzetno važnu ulogu u razvoju pristupnih mreža, posebno kod migracije nekonvergencijskih na konvergencijske tehnologije.Kako će se usluge razvijati i rasti, prava će se snaga tehničkih rješenja temeljeti na optici, koja obezbjeđuje:

• simetričnost,• sigurnost,• pouzdanost,• velik propusni pojas.

VDSL Very high rate

Digital Subscriber

Line

25


PRISTUPNA MREŽA

Optičke mreže su tradicionalno bile dizajnirane i primjenjivane samo u jezgro mreži kao ekonomičan način prijenosa velike količine multipleksiranog govornog prometa predvidivog ponašanja. Sada smo svjedoci promjene u pristupu prema optičkom prijenosu, dijelom i zbog eksplozije internet prometa.Optika više nema glavnu ulogu samo u mrežama s velikim dometom već i u lokalnoj petlji, od koje se očekuje da ubrzo postane sveoptička. Najočitiji razlog za sveoptičku mrežu je ogroman propusni pojas koji je na raspolaganju u optičkom kablu, ali postoje i drugi značajni motivi za optiku koji možda i nisu toliko očiti.Tačka prijelaza sa optike na bakarnu paricu ili koaksijalnu tubu se sve više približava samim korisnicima. Prvo se očekivalo da je najpogodnija prijelazna tehnologija do sveoptičke tehnologije u prvom koraku od korisnika bude hibridna vlakno bakarna tehnologija FTT x, sl. I.2. Međutim, kako su razvijale napredne tehnologije po bakru, stvari su se promjenile.

Sl.I .2. FTT x

u lokalnoj petlji pristupa

FTT x Fiber To The x

200

CASE STUDY

PRIMJER IZRADE PROJEKTAOTM

Trasa prolazi kroz i preko postojećih prirodnih i vještačkih objekata, gdje postoje električne i druge instalacije, stubovi kontaktne mreže, objekti automatskog kružnog bloka, ukrštanja u nivou željezničke pruge i cesta, i sva ostala željeznička infrastruktura. Za snimanje trase (trasiranje) korišteni su brojni timovi koji su prikupili veliki broj podataka postojećeg stanja, koji će biti korišteni u tehničkom rješenju projekta. Ovi podaci su predstavljeni pregledima (tabelarno) a odnose se na:

• pregled stacionaže, • pregled trase po prugama, • pregled tunela (prepreka), • pregled mostova na trasi, i • pregled prostorija za smještaj telekomunikacijske opreme.

U pregledu stacionaže data je stacionaža pruga, u kojoj je naveden: naziv mjesta, stacionaža, rastojanje (između stanica), i ukupno rastojanje u kilometrima. Tako je, npr., za prugu 11 Sarajevo-Čapljina ukupna dužina trase je 171,3 km. U pregledu trase po prugama navedene su: željezničke stanice, dužina trase, iskop iskop rova u zemlji (II, III, IV) kategorije, postojeći kabl kanal, i prolaz ispod pruge. U pregledu tunela na trasi naveden su: naziv, dužina tunela. U pregledu mostova navedena je: stacionaža, naziv prepreke, materijal, i dužina mosta. Tako je rekapitulacijom utvrđeno da na svim prugama postoji 333 mosta ukupne dužine 13.145,26 m.U pregledu prostorija za smještaj telekomunikacijske opreme navedeno je: službeno mjesto, prostor u kvadratima postojećih TK postrojenja, namjena.

2. Tehničko rješenje U pregledima koji su dati u postojećem stanju date su osnove za postavljanje zajedničkih i mrežnih elemenata. Položaj trase uz željezničke pruge (infrastrukturu) determinirao je topologiju optičkih transportnih medija. U tehničkom rješenju se daju rješenja vezana za četiri tačka-tačka topologije:

1. Šamac- Čapljina, koja ima šest elementarnih kablovskih sekcija: Šamac-Doboj, Doboj- Zenica, Zenica-Sarajevo, Sarajevo-Konjic, Konjic-Mostar, Mostar-Čapljina.

2. B.Novi/N.Grad-Zvornik, koji ima pet elementarnih kablovskih sekcija: Dobrljin-B.Novi/N Grad-Zvornik, Novi/N Grad-Banja Luka, Banja Luka-Doboj, Doboj-Tuzla, i Tuzla-Zvornik,

3. Tuzla-Brčko, koja ima jednu elementarnu sekciju Tuzla-Brčko i4. B.Novi/N.Grad-Bihać, koja ima jednu elementarnu sekciju B.Novi/N.Grad-

Bihać.

201

CASE STUDY


Stoga je u tehničku rješenju bilo ključno izvršiti izbor tehnologija optičkog kabla, vlakna, i zaštitne cijevi.Nakon razmatranja mogućih tehnologija vezano za optičko vlakno i zaštitne cijevi, izabran je nemetalni optički kabl kapaciteta 2x24 NZDSF vlakna (48 vlakana) i HDPE cijevi promjera Φ 40 mm. Vezano za izbor trase, čiji je položaj određen željezničkom infrastrukturom, data su alternativna tehnička rješenja na trasi, a odnose se na položaj kablovskih kanala u koma će biti postavljene zaštitne cijevi u koje će se uvlačiti nemetalni optički kablovi. Najveći broj crteža se odnose na poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala, ali su dati i detalji vezano za armirano betonske kanalice, nosača cijevi u tunelu i na drugim betonskim djelovima, i dimenzije kablovskog rova i položaj cijevi u rovu, a to su:

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala, gdje je, na prvom crtežu, ucrtana moguća mjesta položaja kablovskih kanala, na drugom, moguća mjesta položaja kablovskih kanala sa rješenjem vođenja i zaštite-betonskom kanalicom, i trećem, moguće mjesto položaja kablovskog kanala,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u tunelu, gdje su na prvom crtežu ucrtana moguća mjesta lokacija kablovskog kanala, na drugom cijev za kabl na ankerima, i na trećem postojeći kanal,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u usjeku, gdje je na prvom crtežu data alternativa sa cijevima na potpornom zidu (po mogućnosti izbjegavati), na drugom po kruni potpornog zida u kanalu ili cijevi, i u trećem kanal u pružnom pojasu,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod pločastog propusta, gdje je na prvom crtežu dat mogući položaj kabla u betonskom kanalu (ako postoji minimalno odstojanje od šine), i na drugom kabl u zaštitnim cijevima,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod prolaza ispod pruge, gdje je dat crtež proboja trupa pruge pod uglom od 45° u odnosu na osu pruge,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod mosta-čelična konstukcija, gdje je dat crtež lokacije zaštitne cijevi za optički kabl,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod malih usjeka sa betonskim kanalima, gdje je dat na prvom crtežu moguće mjesto kablovskog kanala, a na drugom moguće mjesto položaja kablovskog kanala,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u nasipu-na bankini, gdje je na crtežu dat moguća mjesta položaja kablovskog kanala,

202

CASE STUDY


detalj prelaza kabla u cijevima sa potpornog zida na pločasti propust, gdje je na crtežu dat prelaz cijevi sa potpornog zida na pločasti propust i cijevi na potpornom zidu,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod pločastog propusta na djelu, gdje se koristi trasa uzane pruge, gdje na crtežu dat moguća mjesta položaja kablovskog kanala,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u nasipu obloženom kamenom-suhozid, gdje je na crtežu dato moguće mjesto položaja kabla u betonskom kanalu,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala – betonski potporni zid sa betonskim kanalima, gdje je na prvom crtežu dato moguće mjesto položaja kabla u cijevima, na drugom moguće mjesto položaja kabla, i na trećem moguće mjesto položaja kabla u betonskom kanalu,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala-zasjek sa betonskim kanalom, gdje je na crtežu dato moguće mjesto položaja kabla po parapetu betonskog kanala,

• detalj armirano betonske kanalice, gdje su data rješenja prolaza preko: propusta, zidova u „suho“, potpornih zidova (po parapetu),

• detalj nosača cijevi u tunelu i na drugim betonskim djelovima, gdje su na crtežu dati svi elementi vezani za nosač cijevi.

• dimenzije kablovskog rova i položaj cijevi u rovu, gdje je na crtežu dat položaj gdje se postavlja pijesak, povezani češljevi, HDPE cijevi, metalizirana traka, i nasipni sloj zemlje.

U tehničkom rješenju su posebno razmatrane šahtovi, cijevi, i upuhovanje, gdje je istaknute brojne prednosti postavljanja optičkog kabla u cijevi. Za spajanje i račvanje optičkih kablova odabran je tipski plastični šaht Φ 1m (0,8 m) i dubine 0.8 m sa poklopcem. Izbor šahta je izvršen između alternativa: betonski okrugli, betonski četvrtasti, plastični, i kombinovano plastični sa betonskim poklopcem. Obzirom na različitosti konfiguracije terena i zemljišta u kome se realizira trasa detaljne i konačne dimenzije šahta, obzirom na dubinu, utvrdiće se sa izvedbenim projektom. U projektu je dat orginalni radionički crtež šahta. Kod dobrog planiranja, postavljanje cijevi, koje su predstavljene na više crteža, može se kombinovati sa drugim radovima iskopa, dok se definitivno polaganje kabla može odložiti do željenog momenta.Prilikom izgradnje nove trase kabla, polažu se najmanje tri cijevi, od koji se prva koristi kao radna, druga kao zaštitna, i treća kao rezervna.Nastavljanje cijevi se vrši sa fiksnim ili rastavljivim spojnicama. Krajevi cijevi se zatvaraju posebnim čepovima sa zaptivanjem.Izboru cijevi, u tehničkom rješenju, je dat veći značaj, sa ciljem da se odabere prava

203

CASE STUDY


kombinacija kabla, cijevi i tehnike upuhivanja optičkog kabla. Poštovao se zahtjev na cijev, koja treba da bude napravljena od HDPE materijala sa unutarnom površinom koja se predhodno podmazuje trajnim čvrstim mazivom. Cijev treba da bude od super tvrdog materijala, sa krajnje niskim koeficijentom trenja. Svojstva cijevi treba da se zadrže u propisanom vijeku trajanja.Od proizvođača će se tražiti da garantuje da će cijev, ako bude propisno ugrađena, ostati bez ikakvih tehničkih problema i problema vezanih za materijal tokom 50 godina. Kod ugovaranja cijevi treba predvidjeti: plastični kuplunzi za cijev, metalni kuplunzi za cijev, rudukcioni kuplunzi za cijev, naglavci i završeci za cijev, podzemne komore.U sladu sa postavljenim zahtjevima na zaštitne cijevi, izabrane su cijevi prečnika 40 mm, sa dužinama od 500 m, i 1000 m, zavisno od zahtjeva trase, što će se dati u predmjeru. U rov će se postavljati 4 cijevi, od kojih će prva biti radna, druga i treća rezervne, a četvrta zaštitna. U tehničkom rješenju predviđena je tehnika upuhivanja pomoću komprimiranog zraka optičkog kabla u HDPE cijev. U tu svrhu predviđen je kompresor i mašina za uvođenje kabla. Za upuhivanje velikih dužina predviđeno je korištenje mašina za upuhivanje u kaskadi. Razlog za ovakav izbor je mogućnost upuhivanja velikih dužina na trasi pruge.U tehničkom rješenju, pri izboru NZDSF vlakna, razmatrani zahtjevi optičkih transportnih mreža na vlakno, optimalna vlakna za optičke mreže, i vlakno za primjene na kopnu za velike udaljenosti. U projektu su iskazane potrebe za vlaknom od strane: željeznica (8), nove telekom kompanije (16), drugih operatora (8), iznajmljivanje linija (8), potrebe GSM i UMTS-a (4), i rezerva (4), i dat raspored za 24 para vlakana.Vezano za optičke kablove, nakon što je izvršen je izbor tipa i kapaciteta kabla, izvršen je izbor optičkih spojnica i splajsovanja, način uvođenje optičkih kablova, njihovo završavanje na optičkom razdjelniku, izbor konektora i spojni kablovi, izbor sistem za vođenje vlakana.Izborom NZDSF vlakna po preporuci G.655, determiniran je i izbor spojnica, koje će se koristiti kao pravi, račvasti nastavci, i kao završna spojnica. Izbor tipa optičke spojnice, prema načinu povezivanja, posebno će se specificirati u tenderskoj dokumentaciji, gdje će biti zahtjev za spojnicama za spajanje NZDSF vlakana. U projektu je dato više crteža različitih tipova spojnica.Za splajsovanje, gdje su opisane tehnike spajanja, naglašeno je da treba izabrati odgovarajuće splajsere velike preciznosti.Vezano za načina uvođenje optičkih kablova i dovođenja do opičkog razdjelnika ODF, odabrano je rješenje da se optički kabl sa trase završi u šahtu, zatim se u objektima gdje se završavaju elementarne kablovske sekcije, vodi u prostor završnih nastavaka, gdje se završi na ormariću, odakle se rostovima vodi do optičkog razdjelnika ODF.

204

CASE STUDY


Kod rješenja za uvode u željezničkim stanicama koriste se terminalne kutije. U ovom slučaju kablovi iz šahta se vode kanalicama do terminalne kutije koja je blizu linijskih uređaja transportnih sistema. Terminalna kutija, koja je dizajnirana tako da se može koristiti na otvorenom prostoru i otežanim uslovima, omogućuje kombinacije spajanja koje se mogu stalno mjenjati. Kod izbora terminalne kutije, vođeno je računa da spojna kutija posjeduje spojnu ploču na koju su instalirani adapteri i dvije podložne ploče sa spojnim kazetama za ulazne (gornja strana) i izlazne (donja strana) kablove. Veličina kutije je oko 350x215 mm i prikladna je za maksimalno 96 adaptera. Kod nabavke treba kupovati standardno montirane terminalne kutije.U tehničkom rješenju je dat opis završavanja optičkog kabla na ODF-u, ili terminalnoj kutiji, koji imaju ugrađene adaptere, u koje se uvode ili izvode optički kablovi završeni pigtail spojnim kablom sa konektorom.U tehničkom rješenju su opisani i predloženi konektori za spajanje NZDSF vlakana koji se koriste i kod pigtajl i pach cord spojnih kablova.U izboru sistema za vođenje vlakana predloženo je da se koriste usluge isporučioca, koji raspolažu sa iskusnim osobljem za detaljni inženjering, koji mogu obezbjediti specifikacije i crteže za montažu, tako se se sistem instalira sa visokim stepenom stručnosti.Vezano za zaštitu, koja se odnosi na: fizičku zaštitu, zaštitu radnog režima optičkog sistema, i druge zaštite vezano za neovlašeni pristup, opisan je lanac zaštite počev od cijevi, zatim slijedi zaštita šahtova, optičkih kablova, spojnica, uvodnih kablova, kablova unutar objekta, konektora, adaptera, razdjelnika, do zaštite sistema za vođenje vlakana.

3. Radovi U postojećem stanju i u tehničkom rješenju dati su svi elementi za izvođenje radova na optičkoj transportnoj mreži, koja je predviđena da se gradi na željezničkoj infrastrukturi. Radovi u projektu su obrađeni kroz četiri cijeline (tačke):

1. kablovske trase, elementarne kablovske sekcije i sekcije izgradnje, 2. građevinske radove, 3. montažne (instalacione) radove, i 4. organizaciju izvođenja radova, koja će biti opisana u implementaciji

projekta.

205

CASE STUDY


3.1. Kablovske trase, elementarne kablovske sekcije, sekcije izgradnje U cilju efikasnije organizacije izvođenja radova (implementacije projekta) i stvaranja uslova za realizaciju dinamičkog plana izgradnje, cjelokupna buduća optička transportna mreža na željezničkoj infrastrukturi podjeljena je na četiri trase, koje su obilježene kao kablovske trase I, II, III, i IV. Kablovske trase I Šamac- Čapljina i II B.Novi/N.Grad-Zvorni, sa odvojcima III Tuzla-Brčko, i IV B.Novi/N.Grad-Bihać, utvrđene su po panevropskim koridorima. Elementarne kablovske sekcije, koje su definirane preporukom G.655, utvrđene su prema rasporedu add drop multipleksera ADM i kroskonektora OXC.Kablovska trasa I sadrži 6 elementarnih kablovskih sekcija (Šamac-Doboj, Doboj-Zenica, Zenica-Sarajevo, Sarajevo-Konjic, Konjic-Mostar, Mostar-Čapljina), kablovska trasa II (Dobrljin-B.Novi/N Grad-Zvornik, Novi/N Grad-Banja Luka, Banja Luka-Doboj, Doboj-Tuzla, i Tuzla-Zvornik) sadrži 5 elementarnih kablovskih sekcija, dok kablovske trase III (Tuzla-Brčko), i IV (B.Novi/N.Grad-Bihać) sadrže po 1 elementarnu kablovsku sekciju.Sekcije izgradnje podjeljene su prema planiranom načinu organiziranja izvođenja radova imajući u vidu nadležnosti pojedinih željezničkih kompanija, gdje su navedeni i uvodi optičkih kablova u međustanične objekte.Za kablovske trase dat je broj trase dužine trasa u m, za svaku trasu dat je broj kablovskih sekcija i dužine, i za svaku elementarnu kablovsku sekciju dat broj i relacije sekcija izgradnje sa dužinama.Kablovska trasa I Šamac- Čapljina ima dužinu 414210 m, II B.Novi/N.Grad-Zvornik 334410, III Tuzla-Brčko 66100 m, i IV B.Novi/N.Grad-Bihać 66726 m.Lokacije uvoda su date za svaku kablovsku trasu, njene elementarne kablovske sekcije i sekcije izgradne, što se vidi iz slijedećeg pregleda. Optička mreža sadrži 4 trase, 13 elementarnih kablovski sekcija, 30 sekcija izgradnje, 98 uvoda.Trasa Šamac- Čapljina sadrži 6 elementarnih kablovskih sekcija, 14 sekcija izgradnje, 45 uvoda:

1. Šamac-Doboj, koja ima 2 sekcije izgradnje, i 8 uvoda: 1. Državna granica-Modriča sa 3 uvoda u: Šamac, Miloševac, Modriča, 2. Modriča -Doboj sa 5 uvoda: Vranjak, Koprivna, Osječani, Kostajnica, Doboj.

2. Doboj- Zenica, koja ima 3 sekcije izgradnje, i 7 uvoda: 1. Doboj-km 103+500 sa 1 uvodom: Ševarlije, 2. km 103+500-Žepče sa 3 uvoda: Maglaj, Zavidovići, Žepče, i 3. Žepče-Zenica sa 3 uvoda: Nemila, Jelina, Žepče.

20�

CASE STUDY


3. Zenica-Sarajevo, koja ima 3 sekcije izgradnje, 11 uvoda: 1. Zenica-Kakanj sa 4 uvoda: Drivuša, Lašva, Modrinje, Kakanj, 2. Kakanj-Visoko sa 2 uvoda: Dobrinje, Visoko, i 3. Visoko-Sarajevo sa 5 uvoda: Podlugovi, Semizovac, Rajlovac, A. Most, Sarajevo.

4. Sarajevo-Konjic, koja ima 2 sekcije izgradnje, 8 uvoda: 1. Sarajevo-Bradina sa 5 uvoda: Blažuj, Hadžići, Pazarić, Raštelica, Bradina, 2. Bradina-Konjic sa 3 uvoda: Grad, Ovčari, Konjic.

5. Konjic-Mostar, koja ima 3 sekcije izgradnje, 7 uvoda: 1. Konjic-km 102+740 sa 3 uvoda: Ostrožac, Jablanica, Grabovica, 2. km 102+740-Raštani sa 3 uvoda: Drežnica, Raška Gora, Raštani, i 3. Raštani-Mostar T sa 1 uvodom: Mostar.

6. Mostar-Čapljina (državna granica), koja ima 1 sekciju izgradnje, i 4 uvoda: 1. Mostar T-Državna Granica sa 4 uvoda: Bačevići, Žitomislići, Šurmanci, Čapljina.

Trasa B.Novi/N.Grad-Zvornik sadrži 5 elementarnih kablovskih sekcija, 11 sekcija izgradnje, i 37 uvoda :

1. Dobrljin-B.Novi/N Grad-Zvornik, koja ima 1 sekcija izgradnje: 1. Dobrljin-B.Novi/N. Grad sa 3 uvoda: Dobrljin, Ravnice, B.Novi/N.

Grad.2. Novi/N Grad-Banja Luka, koja ima 3 sekcije izgradnje:

1. B.Novi/N. Grad-Kozarac sa 5 uvoda: Blagaj, Svodna, Brežičani, Prijedor, Kozarac, 2. Kozarac-Ivanjska sa 3 uvoda: Omarska, Piskavica, Ivanjska, i 3. Ivanjska-Banja Luka sa 2 uvoda: Ramići, Banja Luka.

3. Banja Luka-Doboj, koja ima 3 sekcije izgradnje: 1. Banja Luka-Snjegotina sa 4 uvoda: Vrbanja, Čelinac, Jošavka, Snjegotina, 2. Snjegotina-Dragalovci sa 3 uvoda: Ukrina, Prisoje, Dragalovci, 3. Dragalovci-Doboj sa 5 uvoda: Stanari, Ostružnja, Stanovi, Kostajnica, Doboj.

4. Doboj-Tuzla,i koja ima 2 sekcije izgradnje: 1. Doboj-km 29+002 sa 3 uvoda: S.Polje, Sočkovac, Petrovo.N, 2. km 29+002-Tuzla sa 4 uvoda: Duboštica, Lukavac, Bosanska Poljana, Tuzla.

5. Tuzla-Zvornik, koja ima 2 sekcije izgradnje:

207

CASE STUDY


1. B.Poljana-km 26+190 sa 4 uvoda: Ljubače, Živinice, Krivače, Kalesija, 2. km 26+190-Zvornik sa 1 uvodom: Zvornik.

Trasa Tuzla-Brčko sadrži 1 elementarnu kablovsku sekciju, 3 sekcije izgradnje, i 9 uvoda:

1. Tuzla-Brčko, koja ima 3 sekcije izgradnje: 1. B.Poljana-Srebrenik, Mramor, Tinja, Duboki potok,2. Srebrenik-km 59+000 sa 2 uvoda: Spionica, Bosanska Bjela, 3. km 59+000-Brčko sa 3 uvoda: Bukvik, Bukovac, Brčko.

Trasa B.Novi/N.Grad-Bihać sadrži 1 elementarnu kablovsku sekciju, 2 sekcije izgradnje, i 7 uvoda:

1. B.Novi/N.Grad-Bihać, koja ima 2 sekcije izgradnje: 1. Bosanski Novi-Međuentitetska linija sa 4 uvoda: Rudice, Blatina, Bosanska Otoka, 2. Međuentitetska linija-Zvornik sa 4 uvoda: Bosanska Krupa, Grmuša, Cazin, Bihać.

Zatim slijedi pregled kablovskih trasa po kodu, sekciji izgradnje, dužini trase, zemljište-kategorije I, III, i IV u metrima, a zatim za iste sekcije izgradnje: broj i dužine tunela i mostova, prolaza ispod pruge, i kablovskih kanala.Kablovska trasa I Šamac-Čapljina ima 14 sekcija izgradnje, čija je dužina 414210 m, dužina II kategorije zrmljišta 56231 m, III 157660 m, i IV 116389 m; 107 tunela dužine 37489 m, 158 mostova dužine 8434 m, 157 prolaza ispod pruge dužine 1570 m, i kablovskih kanala dužine 36618 m..Kablovska trasa II Dobriljin-Zvornik ima 11 sekcija izgradnje, čija je dužina 334410 m, dužina II kategorije zemljišta 145689 m, III 120909 m, i IV 44495 m, 11 tunela dužine 9542 m, 101 most dužine 2566 m, 70 prolaza ispod pruge dužine 700 m, i kablovskih kanala dužine 11209 m.Kablovska trasa III Tuzla Brčko ima 3 sekcije izgradnje, čija je dužina 66100 m, dužina II kategorije zemljišta 63312 m, III 1500 m, 2 tunela dužine 489 m, 17 mostova dužine 455 m, 71 prolaz ispod pruge dužine 710 m, i kablovskih kanala dužine 344 m.Kablovska trasa IV Bosanski Novi- Bihać ima 11 sekcija izgradnje, čija je dužina 66726 m, dužina II kategorije 27673 m, III 360m, 11 tunela dužine 2295 m, 11 mostova dužine 325 m.Rekapitualcija sve 4 kablovske trase: dužina trase 881446, zemljište II kategorije 292905 m, III 316502 m, IV 160884 m (ukupno 770291 m), 131 tunel dužine 49815 m, 287 mostova dužine 1780, 298 prolaza ispod pruge dužine 2980 m, kablovskih kanala dužine 48171 m (ukupno 112746 m).

208

CASE STUDY


3.2. Građevinski radovi Izvođenje radova izgradnje optičkog kablovskog sistema, prema tehničkom rješenju, treba da počne nakon dobijanja građevinske dozvole i ostalih potrebnih dokumenata.Prije početka radova, projektom su predviđene radnje, koje se odnose na pripremu za izvršenje radova, koje uključuju uskladištenje, pregled, ispitivanje, mjerenje. Materijal potreban za građenje, koji se predhodno uskladišten na sigurno mjesto uskladištenja, prije građenja se pregleda. Po mogućnosti, mjesto uskladištenja treba da bude sa nadstrešnicom. Na tom mjestu treba se izvršiti slaganje kablovskih doboša po utvrđenom planu.Na mjestu uskladištenja se vrši ispitivanje posebno za cijevi i kablove:

• spoljnim pregledom ispituje se ispravnost za cijevi i kabl, oplate, stanje i kvalitet krajeva cijevi i kabla i postojanje atesta,

• ukoliko postoje spoljni znaci oštećenja cijevi i kabla, potrebno je izvršiti ispitivanja i mjerenja.

Građevinskim radovima obuhvaćeni su: trasiranje, iskop rova, i polaganje cijevi.Pod trasiranjem se podrazumjeva obilježavanje pravca polaganja cijevi, u koje će se upuhivati optički kabl. Prije izrade projekta vrši se obilazak terena. Poželjno je imati karte razmjere 1:2500. Prilikom trasiranja treba birati najkraću trasu, najpogodniji teren za zemljane radove, koji se najvećim djelom trebaju izvesti upotrebom mehanizacije (mašinsko kopanje).Kako je ovom projektu trasa određena uz željezničku prugu, to je potrebno odrediti stranu, udaljenost od šina, prelaze ispod pruge, preko mostova, kroz tunele i uvode u objekte gdje će biti smještena transportna oprema.U projektu su dati uslovi za izbor trase duž željezničke pruge, koji uključuju: optimalnu udaljenost od pruge, pogodniju stranu, i primjenu mehanizacije vezano za igradnju pored pruge. Trasa duž pruge, što je posebno istaknuto u projektu, u odnosu na trasu duž puta, je zaštićenija, tako da se dubina rova može smanjiti do 30-40%, a posebno se to odnosi na mašinsko kopanje, kod koga se kopa vrlo uzak rov. Iznad položenih cijevi se postavlja upozoravajuća traka, u rov dubine 0,6-08 m i širine 0,15-0,25 m, na udaljenosti od 0,25-0,30 m od dna.Ručni iskop rova se primjenjuje uglavnom kod nepristupačnih terena. Rov koji se kopa ručno je širi i u takav rov se mogu cijevi polagati ručno ili mašinski.Kod mašinskog polaganja moguća su dva načina. Prvo se specijalnim mašinama iskopa uski rov određene širine, bez obzira na kategoriju zemljišta, a zatim se u njega polaže cijev i upozoravajuća traka. Drugi način mašinskog polaganja je pomoću vibracionog pluga. Pomoću hidrauličnih sistema plug se dovodi na željeno mjesto i pomoću vibratora se uranja u zemljište. Kroz odgovarajuće žljebove uvlači

209

CASE STUDY


se željeni broj cijevi. Postoji mogućnost da se, iz dodatnog koša napunjenog suhim pjeskom, pjesak propušta u otvor i na taj način prekriva položeni materijal. Dubina polaganja može se kontinuirano mjenjati do željene veličine. Ovisno o prečniku, može se u jednoj operaciji položiti do 8 cijevi, uključujući i upozoravajuću traku. Vučna sila se može prilagoditi vrsti materijala (cijevi), čime se sprečava njihovo oštećenje. Vibracioni plug, sa djelom za polaganje, može se montirati i za druge mašine sa hidrauličnim sistemom, kao što su rovokopači sa gusjenicama.Mašinskim postupkom postižu se velike brzine polaganja (dnevno do 4 km). Posebna prednost se ogleda u relativno brzom polaganju, a kod teških terena postoje specijalna vozila i korištenje pružne infrastrukture. Zemljane radove treba obavljati u skladu sa općim zahtjevima građevinskih normi i drugih postojećih propisa, koji se odnose na ovu vrstu radova. Rov, u koji se polažu cijevi, kopa se kao otvoren rov. U slučajevima prelaska trase optičkog kabla ispod važnih prometnica, na kojima se promet ne smije ometati, vrši se probijanje ili bušenje otvora za postavljanje odgovarajućih zaštitnih cijevi, u skladu sa rješenjima projekta.Oblik rova može biti sa vertikalnim i sa kosim zidovima, zavisno da li je zemljište podložno osipanju. Dubina rova iznosi od 0,7 do 1 m, zavisno od vrste zemljišta. Lomljenje rova ili promjena dubine rova, zbog zaobilaženja drugih podzemnih objekata treba da se izvrši postepeno, uzimajući u obzir poluprečnik savijanja. Prije polaganja, dno rova treba prekriti posteljicom od pijeska ili rastresitom zemljom.U projektu su istaknute neke od važnih napomene za izvođenje radova.Prilikom polaganja optičkog kabla (upuhivanja u cijevi), moraju se ostaviti rezerve kabla u krajnjim stanicama, na svakom kablovskom nastavku sa obe strane, na svakom mostu sa obe strane i za priključke privoda optičkih kablova na glavni optički kabl i u kablovskom šahtu od kojeg optički kabl treba da bude položen uz zid šahta i za njega pričvršćen, a rezervu treba ostaviti i na polovini dužine kablovske kanalizacije.Rezerve, od najmanje 10 m, treba formirati tako da se mogu upotrebiti jednostavnim razvlačenjem, a da se optički kabl ne usuče.Sve cijevi, na svim krajevima duž trase, moraju biti zatvorene, kako bi se sprečio ulazak vode i prljavštine.Izvođač radova se mora strogo pridržavati projektiranih dubina rova na pojedinim djelovima trase.

3.3. Instalacioni radovi Instalacioni radovi počinju nakon polaganja HDPE Φ 40 mm cijevi, koje se polažu kombinirano sa građevinskim radovima. Ove cijevi se spajaju odgovaraćim spojnicama, a u šahtovima se zatvaraju sa čepovima.U ovom projektu se predlaže polaganje četiri cijevi izabranog promjera 40 mm.

210

CASE STUDY


Cijevi projektiranih dužina 500 m (1000 m, 2000 m) uz dozvoljeno odstupanje, ako se ne koristi kombinirano kopanje rova, polažu se nakon dovoljno iskopane dužine rova u koji se stavlja pjesak. Polažu se zajedno 4 povezane cijevi i odmah zasipaju pijeskom u visini 20 cm rova. Ako cijevi nisu povezane, cijevi se slažu jedna uz drugu i ne smije doći do njihovog međusobnog ukrštanja. Kad se iskopa slijedeća dužina rova, polažu se nove cijevi tako što se odmah nastavljaju na već položene.Pri nastavljanju cijevi u specijalnoj spojnici, krajevi cijevi moraju biti obrađene, ravno odsječeni i uvučeni u spojnicu do srednjeg graničnika. Mjesta spojnica na cijevima moraju se obilježiti na situacionoj karti trase, radi mogućnosti naknadne identifikacije njihovog položaja prilikom upuhivanja kabla.Fabričke dužine HDPE Φ 40 mm cijevi su smotane u koture bez doboša. Polaganje cijevi se zbog toga mora vršiti tako što će taj kotur prije skidanja traka za uvezivanje kotura, postaviti na vitlo sa koga će se odmotavati u toku polaganja. To vitlo može biti takvo da se cijevi na koturu postave u horizontalni ili vertikalni položaj.Cijevi HDPE Φ 40 mm su isporučene sa čepovima, koje u toku polaganja treba svakako očuvati na njihovim mjestima sve do spajanja sa narednom dužinom, da bi se spriječio ulazak pijeska, vode ili bilo kakvih drugih predmeta u cijev.U šaht HDPE Φ 40 mm cijevi se uvode sa jedne i sa druge strane, kroz pripremljene (predviđene) otvore i poravnavaju sječenjem sa unutarnjim zidom šahta. Siječenje cijevi se izvodi specijalnim podešavajućim nožem. Cijevi se i na jednoj i na drugoj strani šahta moraju zatvoriti čepovima. Nakon upuhivanja optičkog kabla, cijev se, na mjestu nastavka, na pogodan način, zatvara oko kabla, dok se slobodne cijevi moraju zatvoriti tvorničkim čepom.Cijevi HDPE Φ 40 mm, na prelazima puteva, se uvlače u zaštićenu cijev promjera 2x110 mm, a preko mostova i kroz tunele u zaštitnu cijev istog promjera. Za sve prolaze gdje se upotrebljavaju cijevi data su u tehničkom rješenju tipska rješenja.Nakon što su opisani instalacioni radovi vezano za HDPE Φ 40 mm cijevi, u projektu po slijedećem redoslijedu su opisani su:

• radovi na upuhivanju optičkih kablova u cijevi, • radovi na polaganju cijevi Φ 110 mm, • radovi na ugradnji šahtova, • radovi na izradi spojeva, • radovi na uvođenju optičkih kablova, • radovi na završavanju optičkih kablova, i • radovi na instalaciji sistema vođenja optičkih vlakana.

Za upuhivanje optičkih kablova, u projektu, su predložene od tri dvije metode: metoda koja se zasniva na strujanju vazduha kroz cijev, i kaskadno upuhivanje.Instalacioni radovi na ugradnji šahtova uključuju i građevinske radove: iskop rova dubine 90 cm i prečnika 120 cm, postavljanje 10 cm debljine sloja pijeska na dno

211

CASE STUDY


otvora u koji se postavlja šaht, zasipanje pijeskom prostora između zida šahta i zemlje. Montažnim radovima su obuhvaćeni: montaža drenažnih cijevi, povezivanje i kontrolu spojnice HDPE cijevi i cijevi na izlazu iz šahta, kontrolu zaptivnosti ulaza cijevi u šaht, kontrolu zaptivnosti poklopca šahta, kontrolu sistema zabravljenosti poklopca šahta, čišćenje i putpuno sušenje šahta poslije izvedenih montažnih radova, i postavljanje vrećica silikagela u šaht.Kod izrade pravog spoja koriste se uvodnice manjih dimenzija. Na dvije se uvodnice odsjeku krajevi i kroz njih se uvedu u spojnicu (skinut poklopac) dva kraja kabla koji se spajaju. Mora se voditi računa da u uvodnicu uđe potrebna dužina omotača kabla. Zatim se uvodnica zagrije fenom i pod uticajem temperature, uvodnica se na kraju skupi, stegne omotač kabla i hermetički zatvori spojnicu.U izradi račvastog nastavka, koji je detaljno opisan u projektu, presjecaju se samo ona optička vlakna koja se odvajaju za uvod u spojnicu kroz jednu od manjih uvodnica. Ostala vlakna se ne sijeku.Nastavljanje vlakna se vrši posebnim uređajem, splajserom, a postupak spajanja vlakna zasniva se na zavarivanju vlakana elektičnim lukom. Uređaj za spajanje je opremljen procesorom i sam čin spajanja, nakon uvođenja krajeva vlakna, na dati signal, obavlja se automatski. U praksi se postižu spajanja koja imaju slabljenje manje od 0,1 dB.Nakon izrade spoja vlakna, na mjesto spoja se navlači termoskupljajuća cijevčica, koja zagrijavanjem fenom učvršćuje spoj. Rezerva optičkog vlakna se slaže u kaseti i fiksira na određen način. Spajanje i slaganje spojenih vlakana se vrši po redoslijedu njihovog razbrajanja, prema oznakama vlakana i cijevčica u kojima se vlakna nalaze, što se raspoznaje po bojama.Izrađena spojnica, hermetički zatvorena, stavlja se u šaht ili montira na stub ili zid, uz slaganje rezerve kabla, koji se ne smiju savijati u luku prečnika manjeg od 20-strukog prečnika kabla. Ako je spojnica u šahtu, zatvara se poklopac šahta i na njega postavlja sloj zemlje od 30 cm. Mjesto spojnice mora biti označeno i snimljeno u tehničkoj dokumentaciji.Prilikom nastavljanja optičkog kabla, koje se vrši u specijalnom vozilu, vrši se provjera kvaliteta svakog optičkog vlakna prije spajanja, kao i veličine slabljenja načinjenog spoja. U slučaju da je slabljenje veće od 0,1 dB, spajanje se mora ponoviti.Instalacioni radovi, koji se odnose na uvođenje optičkih kablova sa trase u telekomunikacijske objekte, a definirani su u tehničkom rješenju.U projektu optičkog sistema, gdje su u tehničom rešenju određene su lokacije uvođenja (124) za sekcije izgradnje, koje pripadaju elementarnim kablovskim sekcijama određene kablovske trase, predviđeno je da se u izvedbenom projektu napravi detaljna skica uvođenja optičkog kabla u objekte, vođenja optičkog kabla u rostovima (kanalima, kanalicama) do optičkog razdjelnika sa kompletnom listom materijala, koji će biti korišten u instalaciji. Izvedbeni projekat će uključivati i

212

CASE STUDY


završavanje optičkih kablova i sistem vođenja optičkih vlakana.Optički kabl se sa trase dovodi do objekta do šahta, gdje se završi na spojnici, odakle se uvodi u objekt, i dalje, kako je to predviđeno projektom, vodi usponskim i drugim kanalima direkno do optičkog razdjelnika (terminalne kutije), gdje se pričvrsti predviđenom obujmicom. Zatim se oslobode optička vlakna od omotača i na dovoljnoj dužini slože u samom optikom razdjelniku.Ova vlakna će se spojiti splajsovanjem na spojni pigtajl kabl koji se na drugoj strani završava sa ogovarajućim konektorom koji se uključuje na odgovarajući adapter ODF-a.U projektu su predviđeno dovođenje optičkog kabla do optičkog razdjelnika ODF-a (FDF-a) za uvode elementarnih kablovskih sekcija, za uvode u veća mjesta (stanice) optički kabl će se završavati na terminalnoj kutiji, a za uvode u malim mjestima završavanje će biti izvršeno na optičkoj spojnici. Kod uvođenja optičkog kabla u objekat, ostavlja se znatna rezerva kabla u odnosu na ukupnu potrebnu dužinu u zgradi da bi se kod eventualnog oštećenja, rezerva mogla povući prema mjestu oštećenja.Izborom direktnog vođenja optičkog kabla izbjegava se jedno dodatno spojno mjesto, kao dodatno slabljenje.Kod završavanja, mora se voditi računa o pravilnom razbrajanju vlakana i odgovarajućem dovođenju na konektore po redoslijedu.Instalacioni radovi završavanja optičkog kabla obuhvataju postavljanje opreme za završavanje (ODF, teminalna kutija, optička spojnica).ODF-ovi će se postaviti, kako je to predviđeno u projektu, u Sarajevu, Banja Luci, Tuzli, i Mostaru, terminalne kutije u Zenici, Doboju, Bihaću, Brčkom B. Novi/N.Grad, Šamacu, Čapljini, Zvorniku, a u ostalim manjim centrima optički kabl će se završiti na optičkoj spojnici.Na razdjelniku se vrši konektorsko spajanje, korištenjem pigtajl spojnih kablova dužine koja se određuje za određenu lokaciju u izvedbenom projektu. Spajanje ODF sa linijskim terminalom transportnog (multipleksnog) sistema vrši se sa patch cord spojnim kablom.U projektu su dati podaci vezano za tendersku dokumetaciju, kao i zahtjevi na konektore. Sistem vođenja optičkih vlakana je projektiran tako da zaštiti i trasira spojne kablove od ODF do linijskih terminala transprtnih sistema, odnosno u ovom projektu do DWDM-a. U izvedbenom projektu, za svaku lokaciju uvođenja, biće napravljena detaljna skica sistema i sačiniti će se kompletna lista materijala, kako bi se osiguralo da svi djelovi budu obezbjeđeni prije instalacije.Postoje upute za „korak po korak“ montažu. Oprema za potporu raspoloživa je tako da se može smjestiti kako u novu tako i u postojeću okolinu.

213

CASE STUDY


4. Mjerenja U projektu u tački „Testiranje i mjerenje“ istaknuto je neophodnost mjerenja koja treba prilagoditi stvarnim potrebama. Sa obzirom da je, kao transportni sistem odabran DWDM, to su mjerenjem predviđeni i odgovarajući instumenti, koji su opisani prilogu projekta u tački „Testne metode i instrumenti za mjerenje na DWDM sistemu“. Ta mjerenja su:

• mjerenje optičke snage, koja uključuju mjerenje ukupnog optičkog signala u vlaknu u opsegu -55 dBm do +20 dBm, i mjerenje snage optičkog signala u istom opsegu,

• mjerenje frekvencije svjetlosnog signala, odnosno talasne dužine sa tačnošću +/- 0,05 nm,

• mjerenje slabljenja spojeva i slabljenja optičkog vlakna, • mjerenje refleksije na spojevima, mjerenje BER-a „sa kraja-na-kraj“ nakon

puštanja sistema u funkciju.

U tom cilju neophodno je nabaviti slijedeću mjernu opremu: 1. portabl prenosni optički spektralni analizator, karakteristika navedenih u

projektu, 2. portabl prenosni širokopojasni laserski izvor za C-band, 3. portabl prenosni digitalni analizator za mjerenje odnosa signal šum na svim

standardnim SDH bitskim brzinama do 2,5 Gb/s, i 4. portabl prenosni optički vremenski reflektometar OTDR.

5. Predmjer i predračun U projektu je dat predmjer za: materijal, radove (građevinske, instalacione), katastar i izrada tehničke dokumentacije, usluge drugih, transportne usluge i izrada projektne dokumentacije.U predmjeru sekcije izgradnje obuhvaćeni su: materijal i radovi; u predmjeru kablovske trase obuhvaćeni su, pored materijala i radova, i mjerenja i ispitivanja, katastar i izrada tehničke dokumentacije, usluge drugih, transportne usluge i izrada projektne dokumentacije; u predmjeru projekta uključeni su: instrumenti i alati.Specifikacija materijala obuhvata: optičke kablove, optičke spojnice, HDPE cijevi, spojnice za HDPE cijevi, zaštitne cijevi u koje se uvlače HDPE cijevi, šahtovi prolazni (pravi nastavak), šahtovi račvasti, upozoravajuća traka, materijal za uvođenje, završavanje optičkih kablova i vođenje optičkih vlakana, pijesak, instumenti: optički izvor, mjerač optičke snage, OTDR, impulsni generator, alati: splajser, i sjekač, ostali materijal (betonske kanalice, nosači na vještačim objektima..).

214

CASE STUDY


6. Implementacija projekta Vezano za implementaciju projekta, u ovoj tački, opisana je organizacija izvođenja radova i organizacija i dinamika izgradmje optičko transportne mreže na infrastrukturi željeznica. Izvođenju radova predhode, kako je to dato u projektu, pripremne radnje, koje uključuju:

• edukaciju osoblja, • izradu tenderske dokumentacije, • izradu izvedbenog projekta, i • organizacijske pripreme za realizaciju projekta.

Prije izvođenja radova, osoblje koje će raditi na realizaciji projekta, mora se obučiti za nadzor, instalaciju opisanih radova u projektu. Posebno se to odnosi na ospobljavanje osoblja koje će organizirati sve aktivnosti u pripremi i realizaciji projekta, pratiti i nadzirati izvođenje radova.Ključna radnja za nabavku opreme odnosi se na izradu tenderske dokumentacije, koja će omogućiti dobijanje relevantnijih ponuda, i mogućnost optimalnog izbora najboljih ponuđača.Nakon izbora isporučioca opreme, treba uraditi izvedbeni projekat, koji će sadržati potrebne skice navedene u glavnom projektu. Ovim projektom će se dati sva rješenja vezana za uvođenje, vođenje, završavanje optičkih kablova, i sistem vođenja optičkih vlakana do transportnih uređaja.Organizacijskom pripremom stvaraju se predpostavke da se projekat optičkog transportnog sistema efikasno implementira. Ove pripreme, kako je to projektom predviđeno, uključuje: određivanje projektanskog nadzora, odeređivanje glavnog nadzornog organa, i nadzornih organa po sekcijama izgradnje, postavljanje uslova za izbor izvođača građevinskih radova, izbor izvođača građevinskih radova, izbor izvođača instalacionih radova, priprema gradilišta, određivanje skladišta, transportovanje opreme, priprema za korištenje željezničkih usluga, uvođenje izvođača u posao.Projektanski nadzor će omogućiti da se mogu izvršiti dopune ili promjene rješenja u projektu, a na zahtjev glavnog nadzornog organa.Nadzor nad izvođenjem radova treba da bude stručan i detaljan u cilju kvalitetnog izvođenja radova prema dinamici utvrđenoj u ovom projektu.Uslovi za izbor izvođača radova su neophodni radi provjere podobnosti za izvođenje.U projektu je posebno naglašena organizacija izvođenja radova, koja treba da bude efikasna, kako u pogledu brzine, tako i u pogledu korištenja materijalnih (optimalno trošenje materijala) i nematerijalnih resursa (optimalan broj izvršilaca).

215

CASE STUDY


U okviru organizacije izvođenja radova, preporučuje se izbor kablovske i transportne opreme od jednog proizvođača, kako bi se sprečila eventualna nekompatibilnost.Prijedlog je da se transportni sistem gradi fazno, zajedno sa testiranjem i mjerenjima na izgrađenim dionicama optičkog sistema. Implementacija projekta obuhvata dinamiku realizacije projekta, čija dinamika realizacije prije svega podrazumjeva:

• organizacijski oblik kompanije koja će upravljati optičkim transportnim sistemom,

• obezbjeđenje potrebnog poslovnog prostora, • prijem potrebnih kadrova, kvalitetnu edukaciju kadrova, • nabavku opreme i sredstava za rad, • projekt menadžment, • organizaciju poslova uvoza i materijalnog poslovanja, • organizaciju projektanskog nadzora i nadzora na terenu, • organizaciju skladišta, procedure primema i izuzimanja opreme i

materijala, • organizaciju transporta opreme i materijala, • uslađenost dinamike realizacije posla izvođača radova na terenu sa redom

vožnje željezničkih kompanija, • dobru koordinaciju rada sa izvođačima radova i sa željezničkim

kompanijama, • organiziran sopstveni informacijski sistem u koji su uvezani faktori

u realizaciji posla i posebno odgovorni menadžeri i izvršni radnici u željezničkom prometu.

U projektu je dat vremenski plan realizacije, koji uključije: • pripremne radove, • reviziju projekta, • izrada izvedbenog projekta, • organiziranje zajedničke kompanije, • izrada tender dokumentacije, • obezbjeđenje odobrenja za građenje, • određivanje projektanskog nazora i nadzornih organa, • izbor izvođača radova, • priprema (ugovaranje) gradilišta i skladišta, • ugovaranje cijevi, • ugovaranje šahtova, • isporuka cijevi i šahtova, • ugovaranje optičkog kabla, optičkih spojnica, opreme za završavanje, • iskop rova, polaganje cijevi i šahtova, • isporuka optičkog kabla, spojnica i završne opreme,

21�

CASE STUDY


• instalcija optičkog kabla, izrada nastavaka, uvođenje kabla u objekte, • ispitivanje, završna mjerenja i tehnički prijem.

7. Ekološki efekti i zaštita na radu Materijali koji se koriste u izgradnji optičkog transportnog sistema željeznica trebaju da zadovoljavaju evropske standarde i ne vrše štetan uticaj na okolinu.U toku izvođenja radova izvođač je dužan poštovati sve mjere predviđene zakonom o zaštiti na radu, tako da mogućnost bilo kakvih ekoloških zagađenja praktično ne postoje.Građevinski radovi mogu samo privremeno uticati na izgled okoline i izvođač radova je dužan sve površine vratiti u prvobitno stanje.Nakon realizacije projekta u eksploataciji zbog vrlo niskog nivoa signala ne postoji mogućnost po okolinu od bilo kakvih štetnih zračenja.Prilikom izvođenja radova postoji mogućnost da se ugrozi zdravlje i život radnika ili slučajnih prolaznika, da se oštete strani objekti na području izvođenja radova, da se poremeti promet (saobraćaj) i rad drugih javnih službi itd. U projektu je da bi se obezbijedili sigurnost i zdravlje radnika i spriječile štete, opisana su osnovna pravila o zaštiti na radu, i posebna pravila o zaštiti na radu.

8. Crteži i opisi Projekat rađen je uz podršku GIS-a, tako da projekat sadrži sve elemente, počev odpočetnog stanja, do projektovanih elemenata u tehničkom rješenju. U projektu crtežima su obuhvaćeni: • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala, • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u tunelu,• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u usjeku,• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod

pločastog propusta, • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod prolaza

ispod pruge, • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod mosta-

čelična konstukcija, • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod malih

usjeka sa betonskim kanalima, • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u nasipu na

bankini, • poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala kod

pločastog propusta na djelu,• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala u nasipu

obloženom kamenom-suhozid,

217

CASE STUDY


• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala – betonski potporni zid sa betonskim kanalima,

• poprečni presjek pruge sa ucrtanim položajem kablovskog kanala-zasjek sa betonskim kanalom,

• detalj armirano betonske kanalice, • detalj nosača cijevi u tunelu i na drugim betonskim djelovima, • dimenzije kablovskog rova i položaj cijevi u rovu.

218 AKRONIMI

MREŽE TELEKOMUNIKACIJAI PROJEKTI KABLOVSKIH SISTEMA

ADM Add Drop Multiplexer Multiplekseri za umetanje i izdvajanje

ADSL Asymmetrical Digital Subsriber Line Asimetrična digitalna pretplatnička linija

ATM Asynhronous Transfer Mode Asinhroni transfer modBS Base Station Bazna stanicaBSC Base Station Controller Kontroler baznih stanicaBSS Base Station Subsystem Radio podsistemBTS Base Transciever Station Primo-predajna stanicaCATV CAble TeleVision Kablovska televizijaCDMA Code Division Multiple Access Pristup kodnim mulipleksomCPN Customer Premise Network Korisnička mrežaDSL Digital Subscriber Line Digitalna pretplatnička linija

DWDM Dense Wavelengh Division Multiplesing Gusti valni multipleks

DXC Digital Cross-Connect Digitani sistem kros-konekcijeEDFA Erbium Dopped Fiber Amplifier Erbium dopirani optički pojačivačEDGE Enhanced Data rates for GSM Unaprijeđen prijenos podataka za GSM

EDWA Erbium Dopped Wavelenght Amlifaer Erbijum dopirani valni pojačivač

EGPRS EDGE GPRS EDGE paketski prijenos podatakaEIR Equipment Identity register Registar identiteta opremeEMS Enhanced Message Service Unapređene usluge porukaERAN Edge Radio Access Network GPRS/EDGE radio pristupFCN Fiber/Coax Node Vlakno koaksijalni čvorFDF Fiber Distribution Frame Optički razdjelnik- Vlakno distribucioni ram FEC Forwarding Equivalence Class Klase ekvivalentnog prosljeđivanjaFSAN Full Service Access Network Univerzalna mreža za sve uslugeFTTB Fiber to the Building Optičko vlakno do zgradeFTTC Fiber to the Curb Optičko vlakno do pločnikaFTTCab Fiber to the Cabinet Optičko vlakno do kabinetaFTTH Fiber To The Home Optičko vlakno do kućeFTTO Fiber To The Offis Optičko vlakno do uredaFTTx Fiber To The x Optičko vlakno do xGEO Geostatinary-Eart Orbit Geostacionarna satelitska orbitaGGSN Geteway GPRS Support Node Čvor za podršku GPRSGIS Geographic Information System Geoinformacioni sistemGIWU GSM Inter Working Unit GSM jedinica za povezivanje

AKRONIMI

219AKRONIMI


GMSC Gateway Mobile Switching Center Mobilni komutacijski centarGPRS General packet Radio Service Paketske radio usluge preko GSM-aGPS Global Positioning System Globalni pozicioni sistemGRAN Generic Radio Access Network UMTS radio dio

GSM Global System for Mobile communication Globalni sistem za mobilne komunikacije

HDPE High Density PolyEthilen Monostrukturni polietilen visoke gustoćeHDTV High Definition TeleVision Televizija visoke definicije HEO Highly Elliptical Orbit Visoko eliptična orbitaHFC Hybrid Fibre Coax Hibridni vlakno koaksijalna strukturaHLR Home Location Register Registar vlastitih pretplatnika

IMEI International Mobile Equipment Identity Identitet međunarodne mobilne opreme

IMSI International Mobile Subscriber Identity Međunarodni pretplatnički mobilni identitet

IP Internet Protocol Internet protokolIPSec IP Security Sigurnosni IPISDN Integrated Service Digital Network Digitalna mreža integrisanih uslugaIWU Interworking Unit Jedinica za međupovezivanjeLAN Local Area Network Lokalna računarska mrežaLEO Low-Earth Orbit Niska orbitalni satelitski sistemiLMSI Local Mobile Subscriber Identity Identitet lokacije mobilnog pretLDP Label Distribution Protocol Labelarni distribucijski protocolLSR Label Swich Router Labelarni komutacijski ruterMAN Metropolitan Area Network Gradska mrežaMCI Malicious Call ID Identifikacija zlonamjernih pozivaMEO Middle-Earth Orbit Srednja satelitska orbitaMG Media Gateway Medija getvejMGC Medija Gateway controller Medija getvej kontrolerMGCU Medija Gateway controller Unit Medija getvej kontroler jedinicaMGW Media gateway Medija gatvejMGU Medija Gateway Unit Medija getvej jedinicaMPLS Multi Protocol Labeling Switching Višeprotokolna labelirana komutacija kanalaMS Mobile Station Mobilni terminal

220 AKRONIMI


MSC Mobile services Switching Center Komutacijski centar GSM mreže

NZDSF Non Zero-Dispersion Shifted Fibre Vlakno sa ne-nultom pomjerenom disperzijom

OADM Optical Add Drop Multiplex Optički add drop multiplekserOCX Optical Cross-Conect Optički kros-konektorOFAs Optic Fiber Amplifiers Optički pojačavači vlakanaOLT Optical L Terminal Optički linijski terminalONU Optical Network Unit Optička mrežna jedinicaOTN Optical Transport Network Optičke transportne mrežePDM Polarization Dispersion Mode Disperzija polarizacionog modaPON Passive Optical Network Pasivna optička mrežaPSK Phase Shift Keying Digitalna fazna modulacijaQoS Quality of Service Kvalitet uslugeSCN Switched Circuit Networks Mreže sa komutacijom kanalaSDH Synchronous Digital Hierarchy Sinhrona digitalna hijerarhijaSG Signaling Gateway Signalni getvejSGSN Serving GPRS Support Node Uslužni GPRS čvor za podršku SGU Signaling Gateway Unit Signalna getvej jedinicaSN Service Node Uslužni čvorSONET Synchronous Optical Network Sinhrona optička mreža

TMSI Temporary Mobile Subscriber Identity Vremenski indentitet mobilnog pretplatnika

UMTS Universal Mobile Telecommunication system

Univerzalni mobilni telekomunikacioni sistem

USF Un-Shifted Fiber vlakno nepomjerene disperzije

UTRAN UMTS Terrestrial Radio Access Network UMTS zemaljska radio pristupna mreža

VDSL Very high data rate Digital Subscriber Line

Digitalna pretplatnička linija vrlo visoke bitske brzine

VLR Visitor Lovation Register Registar “gostujućih” pretplatnika u prostoru pokrivanja jednog MCS-ea

VPN Virtual Private Network Virtualna privatna mrežaWAN Wide Area Network Računarska mreža širokog područjaWAP Wireless application Protocol Protocol za bežičnu aplikaciju

WCDMA Wide Code Division Multiple Access Višestruki pristup kodnim multipleksom

221AKRONIMI


WDM Wavelenght Division Multiplexing Optički valno dužinski meltipleksxDSL xDigital Subsriber Line Napredne tehnologije po bakruIMS IP Multimedia Subsystem IP multimedija podsistemMIMO Multiple Input Multiple Output Multipl input multipl autputVHE Virtual Home EnviromentOSA Open Service ArchitectureWLAN Wireless Local Area Netvork

OFDMA Ortogonal Frequence Division Multiple Access

EUTRAN Evolved UMTS Terestrial Radio Access Network

UE User Equipment RNC Radio Network ControllerHSUPA High Speed Packet Acccess

3GPP The 3rg Generacion Partnership Project

HSDPA Hih Speed Downlink Packet Acccess

HSPA High Speed Packet Access Evolution

LTE

222 LITERATURA


LITERATURA

1. Bajrić HimzoEmin HatunićNediljko BilićDragoljub Milatović

Projekat “Optičkog i transmisionog sistema” naželjezničkoj infrastrukturi u BiH, 2001.

2. Dizdarević Haris, Dizdarević Sead

UMTS evolucija-Brzi pristup, Sarajevo: Bihtel,Telekomunikacije, Naučno-stručni časopis zatelekomunikacione tehnologije, 2008

3. Dodd Annabel Telekomunikacije, prevod sa engleskog Domagoj Mikac i Tomislav Krajcar 2002.

4. Ericsson Understanding Telecommunications 1 i 2, Telia and Studentlitteratur 1998

5. Hatunić Emin Nova generacija telekomunikacijskih usluga imreža, Sarajevo: BHTEL 2003.

�. Hatunić Emin Telekomunikacije biznis, Tuzla: Off-set i Homingmb,200�.

7. Hatunić Emin Strateškim planiranje u strateški menadžment,Tuzla: Off-set i Homing-mb, 2008.

8. Hatunić Emin, Buljubašić Zaim

Konvergencija telekomunikacija i digitalnaekonomija, Opatija: Mipro 2005

9. Shepard Steven Telecommunications Convergence, McGraw-Hill, 2000.

10. Šehić Dževad Strateški menadžment, Slovo, Mostar, 2002.

Documents

MREŽE TELEKOMUNIKACIJA I PROJEKTI KABLOVSKIH SISTEMA, Emin Hatunić