MỤCLỤCGIỚITHIỆUVỀTÁCGIẢ

LỜIGIỚITHIỆU

PHẦNMỞĐẦU

GIỚITHIỆU

PHẦNMỘT:SỰKHÁMPHÁ–ĐITÌMMẶTPHẢI

CHƯƠNG1ĐƯỜNGĐẾNMADRID

CHƯƠNG2XÁCĐỊNHNHỮNGKHOẢNHKHẮC

CHƯƠNG3KHỦNGHOẢNGVÀCƠHỘI

CHƯƠNG4CUỘCSỐNGTHAYĐỔI:KHIĐIỀUTỒITỆXẢYRA

CHƯƠNG5HAIMẶTCỦATỔNTHƯƠNG

CHƯƠNG6NHỮNGLÝDOĐỂLẠCQUAN

PHẦNHAI:CONĐƯỜNG–NHỮNGBƯỚCTÌMKIẾMMẶTPHẢI

CHƯƠNG7ĐITÌMMẶTPHẢI

CHƯƠNG8NHỮNGKỲVỌNGLỚNLAO:BÍQUYẾTCỦANGƯỜILẠCQUAN

CHƯƠNG9TƯDUYCỦADOANHNHÂN:LUÔNTÌMKIẾMNHỮNGCƠHỘITIỀMẨN

CHƯƠNG10CHUYỂNHÓAÝNGHĨACUỘCSỐNG:NHỮNGCÂUHỎITHENCHỐT

CHƯƠNG11ƯỚCVỌNGKHÔNGTHÀNHVÀNHỮNGHƯỚNGĐIMỚI:TÌMKIẾMTƯƠNGLAI

CHƯƠNG12DISẢNCỦAEDISON:TRIẾTLÝSỐNG

CHƯƠNG13NGHỆTHUẬTNHÌNNHẬN:BIẾNCÁIKHÔNGTHỂTHÀNHCÓTHỂ

CHƯƠNG14NHẬNTHỨCVỀNHỮNGGÌCÓTHỂ:NIỀMHYVỌNGCHOTƯƠNGLAI

CHƯƠNG15BACONĐƯỜNG:ĐITÌMÝNGHĨACUỘCSỐNG

CHƯƠNG16YẾUTỐQUANHỆXÃHỘI:HÃYCÓTHẬTNHIỀUNGƯỜITỐTXUNGQUANHBẠN

CHƯƠNG17TẬPTRUNGTÂMTRÍ:TÌMKIẾMSỨCMẠNHBÊNTRONG

CHƯƠNG18KẾTLUẬN

PHẦNBA:SUYNGẪMVỀMẶTPHẢI

PHẦNKẾT

CHÚTHÍCHVÀNGUỒNTHAMKHẢO

LỜICẢMƠN

C

LỜIGIỚITHIỆU“Cuộcsốnglàmộtthửthách,hãyvượtquanó.”

MẹTeresa

onngườichúngtađasốaicũngphảichịuđựngnhữngtổnthươngnặngnề,ítnhấtlàmộtlầntrongđời:côngviệckinhdoanhthấtbại,bịmấtviệcsaunhiềunămphấnđấu,giađìnhtanvỡ,mộtngườithânyêuquađời,bịchẩnđoánbệnhung

thư,bịtainạnnghiêmtrọng,v.v…

Thựctếđãchứngminhrằngcónhữngngườivượtquađượcnhữngtổnthươngtolớnđóvàngàycàngmạnhmẽhơn.Nhưngngượclại,cũngcónhữngngườibịkhuấtphụchoàntoànvàđiđếnkếtcụcbithảm.

SaukhiđọcxongquyểnsáchMặtPhảimàbạnđangcầmtrêntayđây,bạnsẽkhôngchỉhiểuđượcsựkhácbiệtgiữahailoạingườitrên,màquantrọnghơncả,bạnsẽhọcđượccách“biếnđauthươngthànhsứcmạnh”,vượtlêntrênmọithửtháchlớnnhỏđểcómộtcuộcsốngtốtđẹphơn,hạnhphúchơnvàthànhcônghơn.

Nhữngcâuchuyện“ngườithậtviệcthật”trànđầycảmhứngtrongquyểnsáchnàysẽkhiếnbạnkinhngạctrướctinhthầnbấtkhuấtcủaconngườikhiđứngtrướcnhữngkhókhăntrởngạitưởngchừngnhưkhôngthểvượtquađược.Bạnsẽcảmthấykhôngcònsợhãinữa,màthayvàođóbạnsẽsẵnsàngđốidiệnvớinhữnggìmàcuộcsốngmanglại,bướcquanóvàhướngtớimộttươnglaitươisáng.

Khôngchỉđơngiảnlànhữngcâuchuyện,quyểnsáchnàycònhướngdẫnbạntừngbướcthậtcụthểđểbạncũngcóthểmạnhmẽ,kiêncườngvàbấtkhuấtvượtlêntrênmọikhókhănthửtháchcủacuộcđờinày.Đểrồimộtngàybạnnhậnrarằng,nếunhữngkhókhănvàthửtháchkhôngthểquậtngãbạn,thìchúngsẽbiếnthànhnhữngtấmhuânchươnggắnlênngựcáocủabạn–mộtconngườihạnhphúcvàthànhcôngnhờtráitimquảcảmcủamình.

Đôikhi,trongnhữngthờikhắcđentốinhất,điềuchúngtacầnchỉlàmộtniềmtinvàocuộcsống,đểcóthểbậtlênmạnhmẽ,kiêncường.Hãynhìnvào“mặtphải”củacuộcsốngvàbạnsẽtìmthấy“ngườianhhùng”bêntrongmình.Hãyluônnhớrằng,bạnxứngđángcóđượchạnhphúcvàthànhcôngtrongcuộcđờinàychodùrasaođinữa.

TrầnĐăngKhoa&UôngXuânVy

M

PHẦNMỞĐẦU“Cuộcsốngnàyđầyrẫykhổđau,nhưngcũngđầyvinhquang

chiếnthắng.”

HelenKeller

ỘTCẬUBÉchỉmớimườihaituổingồicúimặt,nắmchặthaitaybồnchồnchờđợicâutrảlờicủabácsĩ.Vịbácsĩlàmộtngườiđànônggầy,caolêunghêu,khoảngngoàisáumươituổi.Nhìnôngkhôngcóvẻgìlànhiệttìnhcả.Ôngcó

máitóchoarâmmượt,mũicaovàđôimôimỏng.Ôngđeocặpkínhgọngtrònvànhỏkhiếnđôimắtxámnhạtcủaôngtrônggiốnghaihònbive.Ôngcầmmớgiấytờlên,vuốtthẳngcácgócrồilạiđặtxuống,đoạnôngtháokínhravànhìnthẳngvàocậubé.

“Tarấttiếc,contrai”–vịbácsĩbắtđầu–“Nhưngcănbệnhcủaconkhôngthểnàochữakhỏihoàntoàn.Nếutalàmtheonhữnggìconyêucầu,tứclàtalàmhạicon.Connênhọcsốngchungvớibệnhtật,càngsớmcàngtốt.”

“Nhưngnếubácsĩcóthể...”–cậubécấtlời.

“Hãyngheta”–ôngngắtlời–“Đólàđiềutốtnhất.”

Đôimắtcậubébắtđầungânngấnnước.Lồngngựccậunhưbịbópnghẹt.Cậubéđứngdậy,lầmlũirờikhỏicănphòng.

Thứmàcậuđangphảichịuđựnglàmộtchứngbệnhngoàida,bệnhvảynến.Biểuhiệncủabệnhnàylànhữngmảngđỏtrênda,phíatrêncóvảydàymàutrắng.Trongnhiềutrườnghợp,vảynếntậptrungởkhuỷutayvàđầugốicủabệnhnhân,mộtsốkhácbịởdađầu.Nhưngởcậubénày,vảynếnlanratoànthânvàdàylênnhiềulớp.

Lầnđầutiêncậuđểýthấytriệuchứngcủabệnhlàvàomộtbuổisáng,cáchđâymớihaitháng,từngcụmlốmđốmđỏxuấthiệnhaibênbụngcậu.Nhưngvàituầntrởlạiđây,cácđốmđỏtrởnêntohơnvàlankhắpngườicậubé.

Rồicậuđếngặpbácsĩtrongtrường,khôngphảiđểxinthuốcmenbởibácsĩriêngcủagiađìnhcậuđãnóirõrằngbệnhnàykhôngcóthuốcchữa.Điềumàcậumuốnnhờ,đúnghơnlàvanxinvịbácsĩcủatrườngấylàmảnhgiấyxácnhậnmiễnthểdụcđểcậukhỏiphảithamdựgiờhọcbơi.

Khiđidọchànhlangđểrờikhỏitòanhà,cậubékhôngcầmđượcnướcmắt.Cậuchẳngcònđểýtớiaihaybấtcứđiềugìchungquanh,điềuduynhấttrongđầucậulúcnàylàcáchọcsinhkhácsẽphảnứngrasaokhicậuxuấthiệnởlớphọcbơitrônggiốngmộtkẻbịbệnhhủi.Rồinhữngcâuhỏiquenthuộccứquaycuồngtrongđầucậuđếnmứccậuthấybuồnnôn.“Tạisaolạilàtôi?Tạisaochuyệnnàylạiphảixảyđếnvớitôi?Tạisaocuộcsốnglạibấtcôngđếnthế?”

Độtnhiên,cậucảmthấymộtbàntayđặtlênvaimình.Khiquaylại,thầychủnhiệmGreensteinđãđứngkếcậutựbaogiờ.ThầyGreensteincóvócngườinhỏbé,chỉcaohơncậuhọctròvàiphân.Thầymặcbộvétxámvớiáosơmitrắng,thắtcàvạtmàuxanhbiển.Thầylàngườiđiềmtĩnh,giọngnóinhỏnhẹ,vàrấtđượccáchọcsinhtronglớpyêumến.

“Saovậyem?”,thầyGreensteinhỏi.

“Khôngcógìạ”,cậubéthởdàivàquẹtnướcmắt.

“Lạiđâyngồivớithầy.Chỉmộtchútthôi”,thầyGreensteincốnài.

ThầyGreensteinvàcậubéngồixuốngbăngghếđádướimộttáncâysồilớnbênngoàikhuônviêntrường.

“Bâygiờhãynóichothầybiếtđiềugìkhiếnembuồn?Biếtđâuthầygiúpđược.”

“Khôngaigiúpemđượcđâu”,cậubélàubàu.

“Ừ,thìítnhấtemcũngnóichothầynghexemsao”,thầyGreensteinnói.

Cậubéxắntayáolên,đểlộranhữngđốmvảylớnđỏửngvàkểsựtình.Khicậunóixong,thầyGreensteinđặttaylênvaicậuvàbảo:

“Aiđứnglớpbơilộicủaem?”

“ThầyCunninghamạ.”

“Embiếtkhông,nếuemmuốn,chúngtacóthểđếngặpthầyCunninghamvàchắcchắnchúngtacóthểthuyếtphụcthầyấymiễnchoemmônđó.”

“Thậtkhôngạ?”

“Chắcchắn.Nhưngtrướckhichúngtalàmviệcđó,đểthầykểchoemnghechuyệnnày.Khithầyđượcbảytuổi,bốcủathầyquađờivàthầybắtđầumắcchứngnóilắp.Cũngnhưchứngbệnhngoàidacủaem,bệnhcủathầyxảyđếnrấtnhanh,gầnnhưchỉsaumộtđêm.Tìnhhìnhtồitệđếnnỗi,cũnggiốngnhưem,thầykhôngmuốnđếntrườngnữa.Thầysợnhữnghọcsinhkhácsẽlấymìnhralàmtròcười.Thếlàthầyvàmẹthầysuốtngàytranhcãivềchuyệnđihaykhôngđi,nhưngcuốicùngthầybiếtmìnhphảitiếptụcđếnlớp.Vàthầymừnglàmìnhđãđếntrường.Bởinếukhông,thầyđãlàđứathấthọc.Thầykhôngthểtrởthànhthầygiáovàchắcchắnlàkhôngngồicạnhemđây.”

ThầyGreensteinnhìnvàomắtcậuhọctrònhỏ,“Mọikhókhănmàchúngtađốimặttrongcuộcsốngnàyđềucómặtphảicủanó.”

“Mặtphảilàgìcơchứ?”,cậubélầmbầm.

“Mọikhókhănhaytrởngạiđềuchứađựngbêntrongnómộtcơhộilớn,đôikhicònlớnhơncảbảnchấtcủavấnđề.Mặtphảichínhlàcơhộiấy.”

Cậubékéotayáolên,“Làmgìcómặtphảinàotrongcáithứnàyhởthầy?Cơhộinàochomộtkẻtrôngnhưcùihủitrướcmặttấtcảhọcsinhkhác?”

ThầyGreensteintrảlời,“Xemnào,chúngtahãysuynghĩmộtphút...Xemliệuchúngtacóthểtìmđượcmặtphảicủavấnđềhaykhông.”

L

GIỚITHIỆU“Trongmỗikhókhănđềutiềmẩnmộtcơhộitolớnđủđểquét

sạchkhókhănđó.Nhữngcâuchuyệnthànhcôngvangdộiđềuđượcviếtnênbởinhữngngườibiếtchấpnhậnkhókhănvàbiếnnóthành

cơhội.”

JosephSugarman

ẦNĐẦUTIÊNtôigặpngườiđãtìmramặtphảicủacuộcsốnglàvàothánghainăm1981,mộtbuổitốimùađônglạnhlẽo.Thậtra,tốihômđótôiđượcgặpnhữnghaichứkhôngphảichỉmộtconngườiđặcbiệt,cảhaiđềukểvềnhữngsựkiệnquan

trọngđãlàmthayđổicuộcđờihọ.Dùkhôngnhớtênhaiconngườiđónhưngnhữnggìxảyratốihômấyvẫnđọnglạitrongtôi,chẳngthểnàoquênđược.

LúcđótôivừaxemxongmộtvởkịchấntượngdođộikịchsinhviêncủatrườngĐạihọcSouthamptontrìnhdiễncótựađềWhoseLifeIsItAnyway?(VậyĐâyLàCuộcSốngCủaAi?).Nộidungvởkịchkểvềmộtngườiđànôngtỉnhdậytrongbệnhviện,saumộttainạnxehơithảmkhốc,vàbànghoàngnhậnramìnhbịliệtcảtaychân.Từcổtrởxuốngônghoàntoànkhôngcócảmgiácvàkhôngthểnhúcnhíchđượcgì.

Nộidungvởkịchcựckỳcuốnhút.Trướckhitainạnxảyra,ngườiđànôngấylàmộtnghệsĩsuốtngàychỉbiếtcócôngviệc.Khibiếtmìnhbịliệtvàkhôngcamlòngvớiviễncảnhkhôngcònđiềukhiểnđượcbấtcứthứgì,ngườiđànôngđãthỉnhcầunhữngngườicóchứctráchtrongbệnhviệnvềmộtcáichếtnhânđạo.Khibệnhviệntừchốilờiđềnghịcủaông,ôngđãkhởikiệnđểđòiquyềnđượcchết.

Đóquảlàmộtkịchbảnhay,lộttảđượccuộcđấutranhđầycảmđộngcủamộtngườiđànôngvớiđầuócminhmẫn,hómhỉnh,trànđầysứcsốngbịmắckẹttrongmộtcơthểvôdụng.Đồngthờinócũngnêubậtlênnhữngtranhcãixoayquanhcáichếtnhânđạotrênphươngdiệnpháplývàđạođức.Trongquátrìnhtheođuổiđấutranhpháplý,ngườiđànôngbỗngcảmnhậnnhữngkhácbiệtrõrệttrong

cuộcđờimình.Ôngbắtđầuthiếtlậpmốiquanhệvớimọingườixungquanh,vàchínhnhữngthửtháchtrongvụkiệnđãkhiếncuộcsốngthườngnhậtcủaôngtrởnêncóýnghĩa.Tôisẽkhôngnóichobạnnghevềkếtcụccủavởkịch;tôichỉnóirằngnếubạncódịpxemvởkịchđó(hoặcbộphimđượcchuyểnthểdoRichardDreyfussđóng),tôicamđoanbạnsẽcómộtbuổitốiđángnhớvànhiềusuyngẫm.

LàmộtsinhviêntheohọcngànhLuật,tôiđặcbiệtthíchvởkịchnàybởingaytạithờiđiểmđóchúngtôiđangtìmhiểunhữngtranhcãivềmặtpháplývàđạođứcxoayquanhcáichếtnhânđạotrongkhóahọccủamình.Mộttrongnhữngvấnđềchínhmàvởkịchnêulênlàliệungườitacóđủtỉnhtáovàtinhthầnổnđịnhđểđưaramộtquyếtđịnhsángsuốtngaysaukhiphảichịumộttổnthươngsâusắccảvềthểxáclẫntinhthầnhaykhông.Nếukhông,thìcầnmộtkhoảngthờigianbaolâu,hoặccầnkiểmtranhữnggìnhằmxácđịnhngườiđócóđủkhảnăngđưaramộtquyếtđịnhdựatrênlýtrí?

Buổidiễnkịchnăm1981nàyđặcbiệtđángnhớbởisaukhivởkịchkếtthúcđãdiễnramộtcuộcthảoluậncởimởvềnhữngvấnđềmàcốttruyệnnêura.ĐạodiễncủavởkịchđượcmờilênsânkhấucùngvớimộtgiáosưLuật,mộtgiáosưTâmlýhọcvàhaingườiđànôngkhác,cảhaiđềungồixelăn.

VịgiáosưLuậtnóivềnhữngvấnđềcầnđượccânnhắckhixemxétviệchợppháphóacáichếtnhânđạo.ỞVươngquốcAnh,tựtửkhôngbịxemlàtộihìnhsự,dođóngườitacóthểlậpluậnrằngviệcgiúpmộtngườimongmuốntìmđếncáichếtnhưnglạikhôngđủnănglựcđểtựsátthìkhôngthểbịcoilàphạmtộihìnhsự.Nếumộtngườimàbạnyêuthươngđangphảichịuđauđớnvàyêucầubạngiúphọchấmdứtnỗiđauđớnđóbằngcáchđưachohọnguyênmộtlọthuốc,thìbạncóđưakhông?Vớiviệclàmđó,liệubạncóbịbuộctộigiếtngườihayngộsátkhông?

Nếumộtngườilànhlặnđượcphépnốchếtmộtlọthuốcđểkếtliễuđờimìnhthìtạisaomộtngườitàntậtlạibịphủnhậncáiquyềntươngtự,chỉvìngườiđókhôngthểtựmìnhcầmlọthuốclên?

Luậtphápđánhgiámứcđộcấuthànhtộiphạmnhưthếnàođốivớihànhđộnggiúpđỡngườikhácchấmdứtcuộcsống?Rõràng,hầuhếtmọingườisẽkhôngngầnngạichấmdứtsựđauđớnchomộtconvật,vậytạisaochúngtakhôngdànhlòngthươngcảmđóchocon

người?Càngsuynghĩvềvấnđềnàythìtalạicàngnhậnrarằngđiềuđóthậthiểnnhiên.Mộttrongnhữngcâuhỏilớnchưacólờiđáplàphảimấtbaolâusautổnthươngthìmộtngườicónguyệnvọngtựtửmớiđượctuyênbốlàđủtỉnhtáođểcóthểđưaramộtquyếtđịnhhợplý.

Nhàtâmlýhọctiếptụccuộcthảoluậnvàgiảithíchrằngbấtcứtổnthươngnàocũngđềugâyraảnhhưởngđếnnhậnthứcvàlốicưxửcủaconngười.Điềunàyđượcbiếtđếnnhưlàtriệuchứngrốiloạncăngthẳngsautổnthươngvàthườngxảyratrongvòngbathángđầutiênsaumộtchấnthươngtâmlý.Tuynhiên,cókhicảnămsaucáctriệuchứngrõrệtcủacănbệnhmớixuấthiệnnhưtrầmcảm,cóxuhướngtựvẫn,gặpácmộng,haynổigiậnvàhồitưởngvềnhữngviệcđãqua.

Đốivớicánhânphảichịuđựngmộttrongnhữngdạngtổnthươngtồitệnhấtvềthểxáclẫntinhthầnlàviệcmấtkhảnăngđiềukhiểngầnnhưtoànbộcơthểcùngvớitấtcảcácdichứngmàtổnthươngđểlại,thìkhôngcócáchnàođểbiếtngườiđócókhảnăngđưaraquyếtđịnhmangtínhlýtríhaykhông.Vớitấtcảnhữnglýdođó,nhàtâmlýhọcđãlậpluậnrằngngườibệnhkhôngcókhảnăngđưaramộtquyếtđịnhdứtkhoátnhưvậytrongvòngbathángđầutiênsauchấnthương.

Đếnlúcnày,haingườiđànôngngồixelănbắtđầunóichuyệnvớikhángiả.Nhữnggìhọnóirađãđểlạitrongtôimộtấntượngsâusắcvàkhóphaiđếnnỗihaimươilămnămsautôivẫnnhớnhưin.Họgiảithíchrằngtrongnhữngtuầnlễđầusauvụtainạn,họchỉmuốnchết.Nhưngtrongnhữngthángtiếptheo,cuộcsốngvànhânsinhquancủahọbắtđầuthayđổi.Họphảiđốimặtvớicácthửtháchmớimỗingày;nhữngthửtháchmàtrướckhixảyratainạnchẳnggâyrachohọchútkhókhănnào,nhưviệctắmrửavàthayđồmỗibuổisáng,giờđâylạiquảlàtháchthức.Vụtainạnbuộchọphảiđánhgiálạicuộcsốngcủamình,cảnhữnghyvọng,ướcmơvàkhátkhao.Cảhaiđềunóirằngchínhđiềunàyđãđemđếnmộtthứmàhọchưatừngmongđợi.Cảhaingườiđànông,theocáchcủariêngmình,đãtìmđượcnghịlựcsống.

Điềumàtôikinhngạcnhấtlàcảhaingườiđànôngnàyđềunóirằngsovớithờigiantrướckhigặptainạn,cuộcsốngcủahọgiờđâylạitrởnênphongphúvàhọmãnnguyệnhơnnhiều.Họtuyênbố

rằngbâygiờhọcảmthấyhạnhphúchơnvàthậmchícảhaicònkhẳngđịnhvụtainạnlà“điềutốtnhấttừngxảyđếnvớihọ”.Tôicảmthấychoángvángvìnhữnglờinóiđó.Làmsaomộtngườicóthểnóivềtainạnđãbiếnhọthànhphếnhânsuốtđờigắnliềnvớichiếcxelănlàđiềutốtnhấtđãxảyđếnvớihọ?

TẤMNGÂNPHIẾUANSINHXÃHỘITRỊGIÁ105ĐÔMỸVÀCÔNGTHỨCNẤUMÓNGÀRÁN

KhiHarlandSandersmấtđicôngviệckinhdoanhchínhtayônggầydựngsuốtmộtthờituổitrẻ,ôngđã65tuổi,dùchuyệnxảyrakhôngphảidolỗicủaông.VàothờiđiểmmànhiềungườitrạctuổiônghoặcnghỉhưuhoặcđangchờngàynghỉhưuthìHarlandlạiphảiđươngđầuvớinguycơphásản.Ôngnhậnramìnhchỉcòntấmngânphiếuansinhxãhộitrịgiá105đôMỹđểsốnghếtquãngđờicònlại.TìnhcảnhnàyhóaralạilàmộttrongnhữngđiềutốtnhấtxảyđếnvớiHarland,bởichínhviệckinhdoanhthấtbạiđãtrởthànhxúctácchomộtđiềuđángkinhngạc.Harlandđãkhôngngừnglàmviệcđểđitìmmặtphảicủanghịchcảnh.

ViệcHarlandcóthểtìmthấymặtphảicủanghịchcảnhkhôngphảidongẫunhiên.Ôngkhônglạgìnhữngthờiđiểmkhókhăn.Sinhravàongày9tháng9năm1890tạitiểubangIndianacủanướcMỹ,tuổithơcủaHarlandhoàntoànkhôngêmđẹp.Trướcsinhnhậtlầnthứsáucủamình,bốôngquađờivàmẹôngbuộcphảirangoàikiếmviệcnuôisốnggiađình.

Thayvìđượcđếntrường,Harlandchịutráchnhiệmchămsóccậuemtraibatuổivàcôemgáicònẵmngửa.Harlandphảinấuănvàlaudọnchocácem.Bằngtấtcảkhảnăngcủamình,Harlandlàmxuấtsắccảhaiviệcđó.Theolờimẹông,chưatrònbảytuổi,Harlandđãnổitiếngtrongvùnglàngườibiếtnấunhiềumónănngon.

Lên10tuổi,Harlandcóđượcviệclàmđầutiênởmộtnôngtrạigầnđóvớimứclương2đôMỹmộttháng.Vàkhiông12tuổi,mẹôngđibướcnữavàôngrờicănnhàđangsống,gầnHenryville,IndianađểđếnlàmviệcchomộttrangtrạiởGreenwood.Trongnhữngnămtiếptheo,ôngtrảiquarấtnhiềunghề,đầutiênlànhânviênbánvétàuđiệntạiNewAlbanyởtuổi15.Sauđóvàonăm16tuổi,ôngtrởthànhbinhnhìphụcvụsáuthángtrongquânđộiởCuba.

Vàinămsau,Harlandlàmnhânviêncứuhỏachongànhđườngsắt,theohọcLuậtbằngloạihìnhđàotạotừxa,thựchànhtrongphòngTưphápcủatòaánHòaBình,bánbảohiểm,láiphàchạybằnghơinướctrênsôngOhio,bánlốpxe,vàcuốicùnglàđiềuhànhmộttrạmdừngdànhchoxetảiđườngdàiởCorbin,bangKentucky.

Năm40tuổi,Harlandnảyramộtsángkiếnmới.Ôngbánthứcănchocáchànhkháchdừngchântạitrạmcủaông.Lúcđóôngchưacónhàhàng,nhưngôngvẫncóthểphụcvụkháchvớicácmónănđịaphươngđơngiảnngaytrênchiếcbànăncủachínhmìnhtrongkhunhàởcủatrạm.

Chỉsaumộtthờigianngắn,Harlandnhậnrađâylàcơhộithậtsựđểmởrộngviệckinhdoanhngoàiga-rasửaxehiệntại.Thếlàôngquyếtđịnhmởmộtnhàhàngởbênkiađường,đủchỗcho142người.Chẳngbaolâusau,nhữngmónănngonnấutạinhàđãkhiếndanhtiếngHarlandngàymộtlanxa.NhàhàngcủaôngđượcđưavàocẩmnangNhữngMónĂnNgontrongvùng.Năm1935,HarlandđượcThốngđốcbang–RubyLaffoon–traobằngkhennhằmghinhậnsựđónggópcủaôngchovănhóaẩmthựccủabang.

Rồicuộcđờithayđổi,vàogiữathậpniên50,chínhphủquyhoạchmởmộtconđườngcaotốcliênbangđivòngquathịtrấnCorbin,đổihướnghoàntoànhệthốnggiaothônghiệntại,vàcảlượngkháchhàngcủaHarlandnữa.Harlandđã65tuổi.Chỉmớivàithángtrước,ôngcòntrongtaymộtcôngviệckinhdoanhphátđạtvànhữngtưởngrằngôngcóthểthoảimáinghỉhưubấtcứkhinàomìnhmuốn.Vậymàgiờđâyôngđangđốimặtvớinguycơphásản.Ga-rasửaxevànhàhàngcủaôngbịmangrabánđấugiá.Saukhitrảxongmónnợcuốicùng,Harlandcònlạitấmngânphiếuphúclợixãhộitrịgiá105đôMỹđểsinhsống.

Tuynhiên,chỉtrongvòngvàinăm,Harlandnhìnlạibiếncốđã

xảyđếnvớimình,khiconđườngcaotốcmớimởkhiếnôngmấthếtcôngviệckinhdoanh.Ôngkhôngxemnólàmộtthảmhọa,màngượclại,chínhlàcơhộiđểôngcóđượctiếngtămvàthànhcônghơncảnhữnggìôngtừngmơước,thậmchíkhôngthểcóđượcnếuga-rasửaxevànhàhàngcũcủaôngvẫncòntồntại.

Lẽravớiviệckinhdoanhphásản,mấtkếsinhnhaimànguyênnhânkhôngphảidomình,Harlandsẽdễdàngbỏcuộc.Đặcbiệtởđộtuổiđócủacuộcđời,aicóthểtráchôngnếuôngtỏracaycúvàbựcbội?MaymắnthaychoHarland,ởthờiđóchuyệnkiệntụngvàđòibồithườngtừchínhphủcủabangkhôngdễdàngnhưbâygiờ.

Thayvìphànnànhaytìmngườiđểtráchcứ,Harlandlênđườngtìmkiếmmặtphảicủanghịchcảnhvàôngtìmđượcnótrongmộtthứkhôngaingờ–côngthứcrángà!

Harlandthừabiếtcôngthứcrángàcủaôngđặcbiệtvàđãđượcnhiềukháchhàngưachuộng.Vìthế,chỉcótrongtayduynhấtbíquyếtchếbiếnmóngà–sựphatrộncủamườimộtloạithảomộcvàgiavị–ôngđãđikhắpđấtnước,vàohếtnhàhàngnàyđếnnhàhàngkhácvớihyvọngmộtvàichủnhàhàngnàođósẽthíchvàsẵnsàngtrảtiềnđểcóđượccôngthứccủaông.Harlandđãránrấtnhiềugàchocácchủnhàhàngvànhânviêncủahọănthử.Nếuhọcóvẻthích,ôngsẽbắtđầuthươnglượngrằngnhàhàngphảitrảchoông5xutrênmỗicongàhọbánra,thỏathuậnnàykhôngcógiấytờ,chỉbằngmộtcáibắttay.

Phầncònlạicủacâuchuyện,theocáchngườitavẫnnói,ôngđãđivàolịchsử.Năm1964,Harland,vớibiệtdanh“Đạitá”,đãmởđược600cửahàngnhượngquyềnthươnghiệuchomóngàráncủamìnhtrêntoànnướcMỹvàCanada.Cũngtrongnămđó,ôngđãbáncổphầncủamìnhtrongmộtcôngtyởMỹvớigiá2triệuđôchomộtnhómcácnhàđầutư.TuyvậyĐạitávẫnlàgươngmặtđạidiệnvàlàngườiphátngônchocôngty.Năm1976,saumộtcuộckhảosátđộclập,Đạitáđãđượcbầuchọnlànhânvậtcótêntuổithứhaitrênthếgiới.

Ngàynay,chuỗinhàhàngKFC(viếttắtcủaGàRánKentucky)củaĐạitáSanderscómặttạihơn82quốcgiatrênthếgiớivàphụcvụkhoảng2tỷbữaănmỗinăm.

Chođếnkhiôngkhôngmaymắcbệnhbạchcầuvàquađờinăm1980ởtuổi90,Đạitáđãđihơn400.000kmmỗinămđểthămhếtvươngquốcKFCmàôngsánglập.Vàtấtcảnhữngthànhcôngnàyđượcbắtnguồntừmộtngườiđànôngmấthếtmọithứởtuổi65nhưngquyếtkhôngđầuhàngsốphận.Khôngcòngìhơnngoàimộttấmngânphiếuphúclợixãhội105đôMỹvàcôngthứcrángà,ôngđãtìmramặtphảicủanghịchcảnh.

MỈMCƯỜITỪHÀMRĂNGGÃYSimonPurchallgặptainạnkhiđangđixeđạp,nótặnganhmột

mồmđầyrănggãy,vàcòncóthểkhiếnanhsạtnghiệp.Trênđườngđạpxevềnhàsaugiờlàm,anhrẽvàomộtkhúccuavàbịlạctaylái,

văngrakhỏixe.Anhtésấpmặt,quaihàmđậpvàovỉahè.Banđầu,anhtưởngchỉvàicáirăngbịmẻnhưngthậtracótớibốncáibịtổnthươngnghiêmtrọng.Saukhithămkhámkỹlưỡng,nhasĩcủaSimonchobiếtbốncáirăngcủaanhđãbịgãynátnênbuộcphảitrồngrăngmới.Tổngchiphíđểtrámnhữngcáirăngmẻvàtrồngrăngmớibằngkỹthuậtcấyghépchânrăngkhoảnghơn20.000bảngAnh.

Lúcđầu,dườngnhưSimonkhôngcólựachọnnàokhácngoàichuyệnvaymượntiềnđểđiềutrị.Tuyvậy,vợcủaSimon–Veronika–vốnlàphụtánhakhoatốtnghiệptạiHungary,đãđềnghịanhsangBudapestlàmrăng.

“Nhưđasốngườikhác,tôicũngcóchútđịnhkiếntrongviệcsangmộtnướccộngsảncũđểchữarăng,nhưngthậtđángngạcnhiên”,Simonnói,“Mứcđộphụcvụvàtrìnhđộchuyênmôncủahọthậttuyệtvời.Tôiđãquyếtđịnhđiềutrịtạiđóvàtiếtkiệmđượckhoảng16.000bảng.”

KhitrởlạiAnh,Simonđãtìmđượcmặtphảitrongvụtainạncủamình.NóhémởmộtcơhộikinhdoanhchoanhvàVeronikanhằmgiúpngườikháctiếtkiệmtiền,đồngthờiquảngbávàtiếpthịvềdịchvụđiềutrịnhakhoatạiHungary.

ChínhbởiVeronikalàngườiHungaryvàlàmộtphụtánhakhoacótrìnhđộcànglàmchoquyếtđịnhkhởinghiệpkinhdoanhcủahọtrởnêndễdànghơnrấtnhiều.Chỉtrongvòngvàitháng,côngtySmileSaverscủahọđãkhaitrương.

Ngàynay,SmileSaversđãtrởthànhmộtdoanhnghiệpthànhcôngrựcrỡ,chophépSimonbỏcôngviệccũ–mộttưvấnviêntrongngànhcôngnghệthôngtin.AnhvàVeronikacùnglàmtrongcôngtyriêngcủahọ,cùngnhauxâydựngtươnglai.

DùđólàsốphậnhaychỉlàđiềungẫunhiênxảyratrongcuộcsốngthìviệcSimonbịtainạnxeđạpvẫnchưađủchoanh,lẫnchúngta,trongcôngcuộctìmkiếmmặtphảicủanghịchcảnh.MộtchấnthươngnhưthếđủđểđưanhiềungườiítkhókhănhơnSimonvàotrạngtháitrầmcảm,chưakểđếnviệckiếmđâura20.000bảngđểchữarăng.Nhưngđiềuđángnóiởđây,tainạncủaSimonPurchalllạilàbằngchứngchomộtcơhộitolớn;nólàchấtxúctáccókhảnăngthayđổicuộcđờianh.Simonđãbiếtnắmbắtcơhộivàchuyểntai

nạnthànhlợithếchomình.Giờđâyanhnhìnlạitoànbộquátrìnhvụtainạncủamìnhcùngmộtnụcười;nụcườivớihàmrăngđềuđặn,vàbiếtrằngnếukhôngcóvụtainạnđó,chắcanhđãkhôngtậnhưởngcuộcsốngnhưngàyhômnay.SimonPurchallđãtìmđượcmặtphảitronghoàncảnhcủachínhmình.

ĐITÌMMẶTPHẢILiệucóphảichỉnhờmaymắnmàhaingườiđànôngtàntậtsuốt

đờigắnliềnvớichiếcxelănlạitìmthấytrongsựkhiếmkhuyếtvềthểxácmộtđiềugìđókhiếncuộcđờihọtrởnênýnghĩavàhạnhphúchơn?LiệucóphảidobàntayđịnhmệnhđãgiúpHarlandSandersgặtháithànhcôngtrênkhắpthếgiới,điềumàcóthểôngkhôngbaogiờđạtđượcnếungaytừđầuôngkhôngmấttấtcả?VàphảichăngmộtchútvậnđỏđãgiúpSimonPurchallxâydựngthànhcôngmộtdoanhnghiệpvềnhakhoangaysautainạnxeđạpcủachínhmình?

Haybêncạnhđócòncómộtđiềugìkhác?Liệucótồntạimộtsợichỉđỏxuyênsuốtnhữngcâuchuyệntrênvàtrongnhiềucâuchuyệntươngtự?Mộtđiềugìđóđãgiúpnhữngconngườibìnhthườngthậtsự“lậtngược”tìnhthếhayhoàncảnhbấtlợiđểtìmranhữngcơhộivốncóthểmãimãitiềmẩn.

TácphẩmMặtPhảilàmộtnỗlựcđểtrảlờinhữngcâuhỏitrênchỉbằngmộttriếtlýtuyđơngiảnnhưngcókhảnăngthayđổicuộcsống,dùvẫncònnhiềutranhcãi.Điềucốtlõicủatriếtlýnàylàniềmtinrằngmỗivấnđề,trởngạidùtolớnhaynhỏnhoimàcuộcsốngsắpđặtsẵnchota,đềutiềmẩnmộtcơhội,mộtlợiíchtươngđươnghaythậmchílớnhơncảtrởngạiđó.Lợiíchhaycơhộiấyđượcgọilà“mặtphải”.

Đểhiểuđượcbímậtcủamặtphải,tôisẽđưabạnđếnNamPhiđểgặpmộtngườiđànôngkhôngcóbànchânnhưnglạigiữcáckỷlụcthếgiớitrênđườngchạy100mét,200mét,và400mét.Anhđãtrởthànhmộthiệntượngthểthaotrêntoànthếgiới.ChúngtasẽđếnTâyBanNhađểhọchỏitừmộttrongnhữngdanhthủbóngđátriểnvọngmộtthời,ngườiđãmấtđisựnghiệpvàướcmơthờiniênthiếutrongmộttainạnxehơibithảmnhưngvẫntiếptụcvươnlênđểđạtđượcnhữngướcmơkhác,nhữngướcmơtolớnhơnđãđưaanhđến

sựgiàucóvànổitiếngtoàncầu.

Tôisẽgiớithiệuvớibạnmộtảothuậtgiamùlòa,ngườisẽgiảithíchvìsaocănbệnhđãlấyđi90%thịlựccủaanhtừkhichíntuổilạilàmột“mónquà”.Chúngtasẽnghetừmộtngườiđànôngbịmấtviệc,nhưngnhờvậy,ônglạivươnlêntrởthànhngườithayđổibộmặtngànhgiảitrínướcMỹ,rồichúngtasẽgặpmộtngườisốngsóttừtrạitậptrungAuschwitzcủaĐứcquốcxãvàlàmthayđổihoàntoànthếgiớitâmlýhọc.

Chúngtasẽđingượcdòngthờigianđểchứngkiếnnhữngbikịchxảyratrongquákhứvànỗibấthạnhcủatừngcánhân,tấtcảđềuđượcbiếnthànhminhchứngchosựsinhtồn.Tôisẽgiớithiệuvớibạnnhiềunhânvậtxuấtsắcvàcùngnhauchúngtasẽhọchỏitừhọ,từnhữngkhókhăn,trởngạimàhọbuộcphảiđốimặt.Banđầu,mọithứchẳngdễdànggì.Chúngtasẽphảichứngkiếnnhiềukhổhạnhvàđớnđau.Chúngtasẽkhámphánhiềubikịchhơnchúngtanghĩ,nhưngmộtkhiđãđihếtcuộchànhtrình,biếtđâutasẽhiểuđượcmộtđiều,màtheonhiềungười,thìchỉcóduynhấtmộtbíquyếtquantrọngnhằmđạtđượcthànhcôngvàhạnhphúclâudàitrongcuộcsống.

Chàomừngbạnđếnvớimặtphải…

AdamJJackson

Javea,TâyBanNha–Tháng11,2008.

V

PHẦN1SỰKHÁMPHÁ–ĐITÌMMẶT

PHẢI“Cáchđâymộtnăm,cuộcsốnghoàntoànsụpđổdướichântôi.

Tôilàmviệcđếnkiệtsức.Chatôiquađời,còncácmốiquanhệcủatôirơivàohỗnloạn.Vàolúcấy,tôikhônghềbiếtrằngngoàinỗithấtvọngtràntrề,tôiđãnhậnđượcmộtmónquàtolớnnhất.”

RhondaByrne–TheSecret(BíMật)

CHƯƠNG1ĐƯỜNGĐẾNMADRID

HÀNHTRÌNHĐẾNVỚIMẶTPHẢICỦAMỘTNGƯỜIĐÀNÔNG

“Khicánhcửanàyđónglại,mộtcánhcửakhácsẽmởra.Nhưngtathườngquátiếcnuốicánhcửađãđóngsậpkiađếnnỗikhôngđể

ýcánhcửamớimởrachờđónmình.”

HellenKeller

ÀOBUỔITỐIngày22tháng9năm1963,bốnchàngtraitrẻlênôtôđitừthànhphốMajadahondađếnthànhphốMadrid,TâyBanNha.Cảbốnngườilàbạntốtcủanhauvàcùngtậnhưởngmộtchuyếnđichơiđêm,đócũnglàchuyếnđihọ

khôngbaogiờquênđược.

Juliolàmộttrongbốnngườingồitrênxetốihômđó.Mơướccủaanhlàtrởthànhcầuthủbóngđáchuyênnghiệp,đểđượcchơicho

độibóngmàanhyêuthíchtừkhicònbé–RealMadrid.Anhđãnuôidưỡngướcmơ,theođuổinókhimớilênvàituổivàướcmơđóvừachớmthànhhiệnthực.Anhcótiềmnăngdồidàovànổilênnhưmộtthầnđồng.RealMadridvừakýhợpđồngvớiJuliovàovịtríthủmônvàanhđượckỳvọngsẽtrởthànhthủmônsốmộttrongđộituyểnquốcgiaTâyBanNha.CuộcđờikhôngthểtuyệthơnđượcnữađốivớiJulio,anhlàmộtngôisaođanglên,chođếnbuổitốihômấy,khianhbướclênchiếcxecùngcácbạncủamình.Nhưthểđịnhmệnhđãanbài,ướcmơcủaanhkếtthúcvàocáiđêmđịnhmệnhđó.

Tầm2giờsáng,chiếcxechởJuliovàmấyngườibạngặptainạngiaothôngnghiêmtrọng.JuliotỉnhlạitrongbệnhviệnEloyGonzaloởMadridvàpháthiệnramìnhbịliệtnửangười.Cácbácsĩnóirằnganhsẽphảinằmtrêngiườngmườitámthángvớihyvọngphầnxươngsốngbịtổnthươngcócơmaylànhlại.Ngaycảthế,chẩnđoánbệnhtìnhcủaanhcũngkhôngcógìsángsủa.KhôngcógìchứngtỏviệcJuliocóthểđilạiđược.Nhưngcómộtđiềuchắcchắn,sựnghiệpbóngđácủaanhđãchấmdứt.

Hằngđêm,suốtmườitámthángtrongbệnhviện,Juliochỉbiếtngheđàivàlàmthơ–nhữngdòngthơbuồn,trầmngâm,trữtình,tựvấnvềthânphậnconngườivàýnghĩacuộcsống.KhiđọcnhữngdòngthơJulioviết,mộttrongnhữngytánamphụtráchchămsócanhtênlàEladioMagdalenođãđưachoJuliomộtcâyghi-tavàkhuyếnkhíchanhphổthơthànhnhạc.

CaháttrởthànhthúvuicủaJulio,mộtcáchđểquênnhữngngàythánghạnhphúckhicònlàvậnđộngviên.Nhưng,mỗingàytrôiqua,cahátđãtrởthànhmộtniềmđammêhơnlàmộttròtiêukhiển.Anhvẽnguệchngoạclêncâyghi-tađểhọccáchợpâmcơbản.Saumỗituần,càngnhiềuchữsốxuấthiệnhơnvàchỉsaumộtkhoảngthờigianngắn,anhđãphổnhạcđượccácbàithơcủamình.

18thángtrôiquavàJuliođãhồiphụcsauchấnthương,anhquyếtđịnhquaylạiĐạihọcMurciađểtiếptụcviệchọccủamình.Vềsau,

JuliosangAnhđểnângcaokhảnăngAnhngữ,đầutiênanhhọcởtrườngRamsgate,KentrồiđếntrườngdạyngônngữBellởthànhphốCambridge.Thỉnhthoảngvàocuốituần,anhbiểudiễnởquánAirport,chuyênhátlạinhữngbảnnhạcnổitiếngthờibấygiờcủaTomJones,EngelbertHumperdinckvàTheBeatles.

KhiJuliotrởvềquênhàởTâyBanNha,anhtìmmộtcasĩđểbiểudiễncácbảnnhạcdoanhsángtác.AnhđembảnnhạcđầutiêncủamìnhđếnmộtphòngthuởMadridvànhờhọgiớithiệumộtcasĩ.NgườiquảnlýsaukhingheJuliotrìnhbàytácphẩmđãtỏrabốirối.TạisaongườinhưJuliolạicầnmộtngườikháchátnhạccủamình?Juliolàmộtngườiđànôngđẹptraiđầyhấpdẫnvớimáitócđentuyền,đôimắttomàunâu,nướcdarámnắngmịnmàngvàmộtnụcườicóthểkhiếnbaophụnữtimđậpchânrun.Anhcònsởhữumộtchấtgiọngđặctrưng,caođộhoànhảo.“Tạisaoanhkhôngtựhátnhạccủamình?”,ngườiquảnlýhỏi.Juliođáp,“Bởitôikhôngphảilàmộtcasĩ!”.

Nhưngsaucùng,JuliocũnglàmtheolờikhuyêncủavịquảnlývàbiểudiễnmộttrongnhữngbàihátcủamìnhtrongmộtcuộcthiâmnhạctạiTâyBanNha.Vàongày17tháng7năm1968,hơn5nămsauvụtainạngầnnhưhủyhoạicuộcđờianh,JuliogiànhđượcgiảinhấttạiLiênhoancanhạcBenidormvớibàihátLaVidaSigueIgual(CuộcSốngVẫnTiếpDiễn)vàngaysauđó,anhđượcmờikýhợpđồngthuâmvớihãngColumbiaRecords.

BạncóthểđãngheJuliohát.Bạnthậmchícóthểđangsởhữumộttrongnhữngalbumcủaanhấy.Mặcdùngườiđànôngnàyđãmấtđiướcmơthờiniênthiếutrongmộttainạnkhủngkhiếp,anhvẫntiếptụcvươnlênđểtrởthànhnghệsĩcósốđĩabánchạynhấttronglịchsửâmnhạcMỹLa-tinhvàlàmộtcáitênnổitiếngtoànthếgiới.Ngườiđànôngmấtđinhữngướcmơđãtìmthấymặtphảithôngquamộtướcmơmới,lớnhơncảđiềumàanhbịtướcmất.TênanhấylàJulioIglesias.

HOÀNCẢNHTIÊUCỰC,HỆQUẢTÍCHCỰC

“Mỗikhókhănlàmộtmónquàtrongtaybạn.”

RichardBach

Mặtphảilàmặtkháccủakhókhănhoặctrởngại,vàtrongnótiềmẩnmộtcơhộicóthểthayđổicuộcđờitatheohướngtốtđẹphơn.MặcdùnghenhưmộtđiềugìđóchỉcótrongphimảnhHollywoodhaytrongtiểuthuyết,nhưngngàycàngcónhiềubằngchứngkhoahọcchứngminhrằng,mặtphảilàmộthiệntượngrấtthậtmànhữnggìhuyềnbíbêntrongnóthậtsựcókhảnăngbiếnđổicuộcđờiconngười.

CâuchuyệncủaJulioIglesiastuyđặcbiệtnhưngdĩnhiênkhôngphảilàduynhất.Nhiềungườicóhoàncảnhvànguồngốckhácnhautừmọinẻođườngcủacuộcsốngđãchịuđựngnhữnglúcthấtbạivàđốimặtvớinhiềukhókhăn,trởngạitưởngnhưkhôngthểvượtquanhưngvẫntiếptụcvươnlênđểbiếnchúngthànhđiềugìđótíchcực.Thôngthườngchínhnhữngvấnđềvàtrởngạiđócònchâmngòichonhữngđổithay,nhữnghướngđimới.Hơnnữa,conngườicũngcóthóiquennhìnlạimọiviệc,vàcáihaycủanhậnthứcnàylàgiúpngườitanhìnnhậnnhữngtrảinghiệmcủamìnhbằngconmắtkhác.Mộtsốngườicảmnhậnrằnghọthậtsựcólợitheomộtcáchnàođó.Họkhẳngđịnhrằngcuộcsốngcủamìnhđãđượccảithiệnhơnlàbịtổnthương.

Nhữngđauthươngvànghịchcảnhnhưthếrõràngđãbịđảongượcthànhnhữnghệquảtíchcực,vàthườngthìmặtphảimàtatìmđượcchínhlàmộtđiềugìđócựckỳmạnhmẽvàđầyýnghĩa,hoàntoàncóthểkhỏalấpnhữngtrảinghiệmtiêucực.Đángkểhơn,trongnhữngnămgầnđây,cácnhàkhoahọclàmviệctạiphòngkhám,bệnhviệnvàtrườngđạihọctrêntoànthếgiớiđãbắtđầukhámphábảnchấtcủamặtphảivàmởkhóabímậtcủanó.Cácnhànghiêncứutâmlý,hànhvivàkinhtếđãđưaranhữngchứngcứrõràngrằngnhữngvấnđề,trởngại,vànghịchcảnhlớnnhấtmàtađốimặttrongđờiđồngthờisẽđemđếnnhữngcơhộitolớnkhôngkém,nhiềuhơntatưởng.

T

PHẦN2CONĐƯỜNG-NHỮNGBƯỚC

TÌMKIẾMMẶTPHẢI“Tấtcảnhữnggìchúngtacóthểlàmlànghiêncứucuộcđờicủa

nhữngngườidườngnhưđãtìmthấylờiđápchocâuhỏivềýnghĩacuộcsống,sovớinhữngngườichưatìmra.”

CharlotteBuhler

CHƯƠNG7ĐITÌMMẶTPHẢI

“Khámphátuyệtvờinhấtởthờiđạicủatôilàmộtngườicóthểthayđổicuộcđờimìnhbằngcáchthayđổitháiđộsống.”

WilliamJames,1842–1910

RONGPHẦNMỘT,chúngtađãbiếtđếnnhữngbằngchứngvềmặtphải.Quảthật,nhữngvấnđềvàtrởngại,vềbảnchất,luônđikèmvớicơhội.Vấnđềcàngkhókhănbaonhiêuthìcơhộicànglớnbấynhiêu.Tacũngtừngđượcnghevềnhữngkhoảnh

khắcquyếtđịnhtrongcuộcđời,đóthườnglànhữngthờiđiểmtămtối,khimàmọiviệcdườngnhưđingượclạinhữnggìchúngtamuốn.Tatừngchứngkiếnnhữngkhủnghoảngmangđếnnhữngthayđổitíchcựcvàthànhcônglâudài.Tacũngtừngthấyrằngnghịchcảnh–thậmchílàsựtổnthươngtrầmtrọng–cóthểbiếnthànhchấtxúctácchonhữngđiềukỳdiệuhơnvàdẫndắtcuộcđờitavềnhữnghướngmới,màđôikhitakhôngngờđến.

Nhưngrõràngkhôngphảiaigặpkhókhăncũngđềutìmrachomìnhcơhội.Khôngphảiaitừngđốimặtvớinghịchcảnhhoặchứngchịutổnthươngcũngđềutìmramặtphải.Đólàvì,chiếcchìakhóađếnvớimặtphảikhôngnằmởbảnchấtcủasựviệcxảyđếnvớichúng

ta;nótiềmẩntrongtừngcánhânvàtrongcáchngườiđóphảnứngvớinhữngthửtháchcủacuộcsống.

Trongphầnhai,chúngtasẽtìmhiểunhữngđặcđiểmvàphươngphápcụthểmànhữngngườithànhcôngđãdùngđểtìmramặtphải.Trongquátrìnhđó,chúngtasẽkhámphábằngcáchnàomàmộtngườiphụnữbịrụngtócđếnhóiđầu,bằngchínhnhữngtrảinghiệmcủamình,đãxâydựngnênmộtcuộcsốngmớicóýnghĩahơn,chưakểbàcòngiúpđỡvàtruyềncảmứngchohàngngànphụnữkháctrênkhắpthếgiới.Chúngtasẽđượcnghevềtriếtlýcánhâncủamộtngườiđànôngđãlàmthayđổithếgiới,vàđượctạpchíLifebầuchọnlàngườiquantrọngnhấtcủathiênniênkỷvừaqua.Chúngtasẽtìmrabímậtcủamộtvàidoanhnhânthànhcôngnhất,vàtìmhiểuxemlàmthếnàomàmộtngườiđànôngbịnằmphòngcáchlytrongbệnhviện,vàchỉcó50%cơhộisốngsót,lạigâydựngđượcmộtcơnghiệpkinhdoanhtrêntoàncầu,vàquantrọnghơn,ôngđãkhámpháđượcýnghĩathậtsựcủathànhcông.Chúngtasẽtròchuyệnvớinhữngngườithậtsựnổibậtmànhữngthànhtựucủahọđãlàmthayđổinhậnthứccủachúngtavềnhữnggìconngườicókhảnăngthựchiện,vàchúngtasẽhỏihọđãlàmgìđểbiếnkhủnghoảngthànhlợithếchomình.Câutrảlờicủahọcóthểsẽlàmbạnngạcnhiên.

T

PHẦN3SUYNGẪMVỀMẶTPHẢI

“Chẳngđángngạcnhiênlắmsaokhinghịchcảnhkhiếntanhậnrachínhmình!Nếutahọcđượcbàihọcquýgiákhiđốimặtvới

nghịchcảnh,nỗiđaucuốicùngrồicũngtanđivàtasẽtrởnênthôngminhhơn,tháováthơn.”

W.Mitchell

CÓPHẢIMỌITHỨLUÔNTỐTĐẸPỞMẶTPHẢI?

“Khôngcósailầm,cũngkhôngphảingẫunhiên,mọisựtrongđờiđềulànhữngphướclànhbanxuốngđểchúngtahọchỏi.”

TiếnsĩElisabethKubler-Ross

RONGQUÁTRÌNHnghiêncứuchoquyểnsáchnày,tôicóđôichútngạcnhiênkhikhámphárằngđasốnhữngngườimàtôitiếpxúcđềucómộtcâuchuyệnhoặcbiếtchuyệnvềmộtaiđóliênquanđếnkháiniệmmặtphải.Từnhữngngườibịmấtviệc

làm,đếnnhữngngườibịchẩnđoánmắcbệnhmãntínhhayphảihứngchịubikịchcánhân,hầunhưtấtcảđềunhấttrírằngkhinhìnlại,thậtsựtồntạimộtmặtphải.Hầuhếtnhữngngườinàyđềuhàohứngchiasẻnhữngtrảinghiệmcủamình,vềviệclàmthếnàomànhữngtrắctrởvàthấtbạicủahọlạitrởthànhchấtxúctáchướngcuộcđờihọsangmộtngãrẽtốtđẹphơn.Trongnhữngcuộcthảoluậnđó,mộtvàithắcmắcvàvấnđềđượcnêulênđángđểchúngtasuyxétvàlàmrõhơntrongphầncuốicủaquyểnsáchnày.

Khitôibắttayvàotìmhiểumặtphải,tôibắtgặpmộtbàiblogtrênmạngkhiếntôibậnlòng.Ngườiviếtbloglàmộtngườiđànôngbịchẩnđoánmắcbệnhđaxơcứng(multiplesclerosis)vàanhviết,“Tôicựckỳphẫnnộtrướcnhữngngườichorằngbệnhđaxơcứngsẽ

mangtớimộtđiềugìđótíchcựctrongcuộcsống,vídụnhưnókhiếnbạntrởthànhmộtngườitốthơnhaynókhiếnbạnphảidừngchânngửihươngthơmhoahồnghaynhữngđiềusáorỗngđạiloạinhưthế.”Dĩnhiên,anhtanóiđúng.Hoặctôiđãtừngnghĩnhưvậy.Liệucómặtphảinàochomộtngườibịchẩnđoánmắcbệnhthoáihóamãntính?Liệutrênđờicóđiềuđaubuồnvàkhiếntatannátnàokhônghềđikèmvớimộtmặtphải,thứmàtheocáchngườiđànôngđóviếttrêntrangbloglà“hoàntoànvônghĩa”?Làmsaomàmộtcănbệnhnhưchứngđaxơcứngcóthểmangđếnđiềugìtíchcựcchocuộcsốngcủamộtaiđó?

Tôitiếptụcđọctrangblogvàvôcùngkinhngạckhithấyởcuốitrang,cũngchínhngườiđànôngđóđãthừanhậnrằngbệnhđaxơcứng“cóthểmangtớivàiđiềutíchcực”vàocuộcđờianh.“Khitôiđidạonửatiếngtrongcáimátlạnhcủatrờichiều,conbé(đứacongáimườituổicủaanh)đicùngvớitôi,haichaconvừađivừatròchuyện,mộtđiềulâurồichưaxảyra.”Tuynhiên,xétvềmọimặt,anhấynóirằngnhữngđiềutíchcựcấy“khôngđángkểsovớinhữngcáitiêucực”.

Nhữnggìmặtphảihứahẹnmanglạichochúngtakhôngphảilàmộtcuộcsốngnhưxưa,sauthấtbạihoặctổnthương,bởichắcchắnđiềuđókhôngthểxảyra.Cũngkhôngthểnóitrướcliệucuộcsốngcótốtđẹphơnhaykhông.Nhưngmặtphảihứahẹncuộcsốngsẽthayđổi,vàtrongquátrìnhthayđổiđó,sẽphátsinhnhiềucơhộilẫnthửtháchmớimànếuđượcchấpnhận,thìchúngsẽmanglạiýnghĩavàhyvọngchotươnglai.Sauđó,tôilạiđọcđượcmộtnghiêncứuthúvị,nghiêncứunàykiểmnghiệmtínhlạcquanvàviệc“tìmkiếmlợiích”củanhữngbệnhnhânmắcbệnhđaxơcứng.Cácnhànghiêncứuđãkhảosát127ngườimắcchứngđaxơcứngvềtínhlạcquanvàýthức“tìmkiếmlợiích”,sauđótheodõitiếntriểnbệnhtậtcủahọtrongkhoảngmộtnăm.Khiđốichiếudữliệu,họđưaranhữngkếtluậnhấpdẫn.Cácnhànghiêncứupháthiệnrằngnhữngbệnhnhâncóýthứctìmkiếmlợiíchtrongbệnhtậtítcảmthấychánnảnhơn,vàvớinhữngngườilạcquanthìkếtquảcòntốthơnnhiều.Bảnbáocáođưarakếtluận:việccócáinhìntíchcựcvàlạcquan,cóýthứctìmkiếmlợiíchsẽtạonênsựkhácbiệtđángkểtrongchấtlượngsốngcủanhữngngườiphảigánhchịucănbệnhđaxơcứng.

Sáuthángsaukhighéthămtrangblogđó,tôiđọcđượcmộtcâuchuyệngópphầnkhẳngđịnhkếtquảtìmđượccủacácnhànghiên

cứuvàmangđếnnhữnghiểubiếtsâusắcvềsứcmạnhcủamặtphải,thậmchíđốivớingườimắcbệnhthoáihóamãntínhnhưchứngđaxơcứng.

NancyDavissốngcùngchồngvànămngườicontạithànhphốLosAngeles.Bàđiềuhànhkinhdoanhcửahàngtrangsứcriêngkháthànhcông,vàtrongthờigianrảnhrỗi,bàtrượttuyết,chơiquầnvợt,tậpthểdục,đidulịchvàbàcònlàvõsĩka-ra-têđaiđen.Nhưngvàonăm33tuổi,Nancyphảiđốimặtvớimộttaihoạkhủngkhiếp.Bàbịchẩnđoánmắcbệnhđaxơcứng.

Nancynói,“Khitôibịchẩnđoánlầnđầutiênvàonăm1991,bệnhđaxơcứnglúcbấygiờlàmộtcănbệnhhuyềnbí,ngườitakhôngbiếtnguyênnhângâybệnhcũngnhưkhôngcócáchchữatrị.Vàothờigiannày,trênthịtrườngkhôngcóloạithuốcnàocóthểkìmhãmsựtiếntriểncủacănbệnhvàbàchỉtríchđộingũbácsĩkhôngthểđápứngthôngtinmàbệnhnhâncầnbiết.HọkhôngchoNancybấtcứlờikhuyênhữuíchnào,cũngkhôngcảnhbáobàvềnhữngkhókhănmàcănbệnhgâyrachocuộcsốngcủabàvàgiađình,vàtấtnhiênhọcũngkhôngđưarabấtkỳkếhoạchđiềutrịnàonhằmgiảmsựtiếntriểncủabệnhhoặcgiúpbàkhỏemạnhhơn.

Nhữnggìxảyratiếptheolàcâutrảlờichocâuhỏitrêntrangblogcủangườiđànôngmắcbệnhđaxơcứng.Vẫncómộtmặtphảingaycảtrongtrườnghợpbệnhnhânbịchẩnđoánmắcbệnhthoáihóamãntínhnhưđaxơcứng.Nhưngmặtphảikhôngtồntạitrongcănbệnhđó,nóđượctìmthấytrongcáchngườiđóphảnứngvớicănbệnh.NancyDaviskhônglãngphínhiềuthờigianvàsứclựcngồinghĩvềnhữnggìbàđãmất.Thayvàođó,bàlậptứcbắttayvàotìmhiểubệnhđaxơcứng.Đâylàmộtđặcđiểmchungcủanhữngngườilạcquan,cũnglànhữngngườisaunàytìmramặtphải.Khôngnhưnhữngaikhăngkhăngtinvàovậnmệnhhoặctinrằngmìnhbấtlựcvàchấpnhậntươnglaianbài,ngườilạcquantinrằnghọcósứcmạnhthayđổitươnglaichochínhmình.Thayvìkhuấtphụcvàchấpnhậnhoàncảnh,họsẽlàmbấtcứđiềugìcóthể,vớitấtcảnhữnggìhọcóđểtạonênsựthayđổi.

Càngđọc,Nancycàngquyếttâmtìmragiảipháp.Vàonăm1993,bàlậpQuỹNancyDavisvềbệnhđaxơcứng,vớisứmệnhgâyquỹphụcvụchonhữngnghiêncứumớinhất,tíchcựcvàtriểnvọngnhấtnhằmtìmraphươngphápchữatrịbệnhđaxơcứng.

Cùngnămđó,Nancytổchứcmộtsựkiệngâyquỹcótêngọi“Cuộcchiếnloạitrừbệnhđaxơcứng”.SựkiệnđượctổchứcchungvớichươngtrìnhtrượttuyếtcuốituầntạiAspen,bangColorado,vàquyêngópđược1,3triệuđôvàoquỹcủabà.Từđó,“Cuộcchiếnloạitrừbệnhđaxơcứng”trởthànhmộtsựkiệnhàngnămvàpháttriểnthànhquỹphúclợilớnthuhútsựchúývàđãnhậnđượchàngchụctriệuđôtàitrợchocôngcuộcnghiêncứuvôcùngcầnthiếtnày.

MộttrongnhữngđiềuNancypháthiệnralànhiềunhànghiêncứuthựchiệncácchươngtrìnhtươngtựnhaunhưnghiếmkhitraođổi,chiasẻnhữngkếtquảtìmđượcvớinhau.Vìvậy,Nancyquyếtđịnhthànhlậptrungtâmcótêngọi“TheCenterWithoutWalls”,chuyêntàitrợchocáccôngtrìnhcủabảyviệnnghiêncứuhàngđầuvềbệnhđaxơcứng,nơiđãcónhữngchươngtrìnhnghiêncứusángtạođượccôngnhận.NhờsángkiếncủaNancy,tấtcảcáctrungtâmđãcộngtácvớinhau,chiasẻnhữngkếtquảhọtìmđượcvàkhôngbaogiờxảyraviệctrùnglặpnghiêncứunữa.Nhờthếhọlàmviệcnhanhhơnnhiềuđểđạtđượcmụctiêuchunglàtìmraphươngphápchữatrịbệnhđaxơcứng.

Theocácbáocáo,bệnhđaxơcứnggâyảnhhưởngchokhoảng250.000đến350.000ngườitạiMỹvàgần100.000ngườitạiAnh.Trên75%bệnhnhânlàphụnữ,vàhầuhếtởđộtuổi20đến40.Đólàmộtcănbệnhngặtnghèo,dầndầngâythoáihóahệthầnkinh.Thậtđángkinhngạc,16nămtừngàytổchứccủaNancyđượcthànhlập,tổchứcnàyđãgiúpđemlạinhiềubiếnđổisâusắctrongviệcđiềutrịbệnhđaxơcứng.Mườilămnămtrước,khôngcómộtloạidượcphẩmnàocóthểlàmngưngsựtiếntriểncủacănbệnh,nhưngngàynayđãcósáuloạithuốcđượcCơquanQuảnlýThựcphẩmvàDượcphẩmHoaKỳ(FDA)chuẩny,cùngcácloạithuốckhácđangđượcpháttriển.Nancynói,“Dùchưatìmraphươngphápchữatrịchobệnhđaxơcứngnhưngchúngtôiđãđạtnhiềuthànhquảtrongmộtthờigianngắn,vàchúngtôisẽkhôngbỏcuộcchođếnkhinàođếnđíchvàtìmđượcphươngphápchữabệnhđaxơcứng.”

Ngoàicôngviệchỗtrợnghiêncứucủamình,Nancycònviếtmộtquyểnsáchtruyềncảmhứng,LeanOnMe(HãyDựaVàoTôi),nhằmgiúpnhữngngườimớiphátbệnhđaxơcứngvàbấtcứbệnhthoáihóanàokhác.TiêuđềphụcủaquyểnsáchTenPowerfulStepsToMovingBeyondYourDiagnosisAndTakingYourLifeBack(MườiBướcHiệuQuảĐểVượtQuaCănBệnhVàTìmLạiCuộcSống)nhấn

mạnhniềmđammêvàkỳvọngcủatácgiả.Nancyviết,“Vàomộtthờiđiểmnàođótrongđời,bạnhoặcngườibạnyêuthươngcóthểbịchẩnđoánmắcmộtcănbệnhđedọađếntínhmạng.Cónhiềungườigiỏigiang,họcthứccaogọiđiệnchotôi,họđãrụngrờitaychânkhinghechẩnđoánbệnhtìnhcủamình.Họkhôngbiếtmìnhsẽrasao,cónơinàokhácđểđiềutrịkhông,hoặclàmthếnàođểsắpxếpbảohiểmxãhộihaybảohiểmytế.”Bàbảorằngquyểnsáchnàysẽ“làngườilãnhđạochosứckhỏecủabạn”.

Ngoàitấtcảnhữngthànhtựunày,NancyDaviscònchoramắtchươngtrìnhThẻYtếCáNhânKhẩnCấp,trongđónhữngngườithamgiamangtrênmìnhmộtthẻnhậndiệncánhânđượchỗtrợbởimộthệthốngdễsửdụngvàhoạtđộngcảngàylẫnđêm.Đâylàloạithẻđầutiênliênkếtvớimộthệthốngdữliệutrungtâmlưutrữhồsơbệnháncủangườimangthẻ,vàtrongtrườnghợpkhẩncấpcóthểđượctruycậpvàobấtcứlúcnào,từbấtcứnơiđâutrênthếgiới.

NancyDavisthừanhậnmìnhchưađánhbạiđượcbệnhđaxơcứngnhưngbàđangtiếnnhữngbướcdài.Quacănbệnhcủamình,bàđãtácđộngđếncuộcsốngcủahàngngànngườivàđóngvaitròquantrọngtrongquátrìnhnghiêncứutìmraphươngphápchữatrịbệnhđaxơcứngvà,bằngcáchnày,bàđãchứngminhrằngngaycảkhiphảiđốimặtvớimộtcănbệnhkhôngchữađược,chúngtavẫncóthểtìmthấymặtphải.

MẶTPHẢIỞĐÂUTRONGTHỜIKỲKINHTẾSUYTHOÁI?

“Cácbạnhãydũngcảmlên.Tôiđãchứngkiếnnhiềusựsuythoáitrongkinhdoanh.NướcMỹluônđứngdậysaukhủnghoảng

vàngàycànggiàumạnhhơn.Hãykiêncườngnhưchaôngbạnngàytrước.Hãyvữngtinvàtiếnlên!”

ThomasA.Edison

Khitôiviếtnhữngtrangcuốicủaquyểnsáchnày,thếgiớiđangtrênbờvựcsuythoáikinhtế.NhiềungườichorằngđâycóthểlàgiaiđoạnsuythoáinặngnềnhấttừsaucuộcĐạikhủnghoảngvàonhững

năm1930.Theogiớitruyềnthôngvàcácnhàdựbáokinhtế,chúngtađangbướcvàothờiđiểmvôcùngkhókhăn;ngânhàngthếgiớiphásản,doanhnghiệpđóngcửa,ngườidânmấtviệcvàmấtkếsinhnhai,nhiềungườicònmấtcảnhàcửa.Tấtcảnhữngđiềunàyđưađếnmộtcâuhỏi:mặtphảiởnơiđâu?

Tôihyvọngcácchươngtrướcđãnóirõrằng:sựthayđổisẽmangtớicơhội,vàsuythoáikinhtếcũngkhôngngoạilệ.Bíquyếtđểtìmramặtphảitrongthờiđiểmkinhtếđixuốnglàchuẩnbịchomìnhtưduycủamộtdoanhnhânvàchủđộngcóýthứctìmkiếmcơhội.

Mộtsốdoanhnghiệplạiđặcbiệtphátđạttrongthờikỳsuythoáikinhtế.Vídụnhư,nhữnggiaiđoạnkinhtếkhókhăncóvẻnhưlàngàyhộicủacácluậtsưvềthủtụcthanhlýcùngcácviênchứcphápluật;nhữngkhithịtrườngmuabánbấtđộngsảntuộtdốcthìthịtrườngthuêmướnmặtbằnglạităngnhanh.Cácdoanhnghiệptậptrungvàonhucầuthayđổicủakháchhàngcũnghoạtđộngrấttốt.CáccửahànggiảmgiánhưLidl,AldivàchuỗicửahàngđồnggiáOnePound(MộtBảng)tăngtrưởngmạnhtrongthờikỳsuythoáikhingườitiêudùngsănlùngnhữngsảnphẩmgiárẻnhất,cógiátrịnhất.Theocácbảntin,tạithờiđiểmcửahàngM&S(mộtcửahàngchuyênkinhdoanhhànghóacaocấp)giảm44%lợinhuậnthìcửahàngLidllạităng22%vàAldităng10%lợinhuận.

Cáccôngtycungcấpdịchvụthuêngoàicũngcóvẻdễkiếmăntrongnềnkinhtếsuythoái.BarnabyLashbrooke,giámđốcđiềuhànhCôngtyTNHHTimeEtc,mộtcôngtycungcấpcácdịchvụhỗtrợvănphòngbaogồmthưkývàhànhchính,tậnhưởngconsố400%tăngtrưởngkinhdoanhtrong7thángđầunăm2008.Côngtynàyđãtăngtừ6lên11nhânviên,vàtrongkhinhiềucôngtykháccắtgiảmnhânsựthìTimeEctvẫntiếptụctuyểndụngchonhucầumởrộngkinhdoanhcủamình.Lashbrooketinrằngcôngtymìnhđangkhởisắcbởimộtsốlýdo:

“Thứnhất,chúngtôigiúpcácchủdoanhnghiệpnhỏvựcdậycôngtyvớichiphíhợplýhơnlàkhikhôngcódịchvụcủachúngtôi.Chúngtôitạođiềukiệnchokháchhàngkhaitháckỹnăngcủanhữngconngườitàinăngnhưngchỉcầntrảởmứchọcầnthayvìphảithuênhânviênlàmviệctoànthờigian.Kháchhàngcóđượclợiíchkhilàmviệcvớicảmộtđộingũnhưngvớichiphíthấphơnnhiềusovớiviệcthuêmướnnhâncông,vàhọcũngkhôngphảiđauđầuvềchiphíhoạt

độnghoặcmởrộngvănphòng.”

“Mặtkhác,chúngtôicũnggiúpđỡcácdoanhnghiệpcóquymôlớnhơnhoặccácdoanhnghiệpkháổnđịnhvừamấtđimộtnhânviênvàđangtìmcáchcắtgiảmvịtríđóthayvìtáituyểndụng.Bằngcáchđảmnhiệmvaitròđóhiệuquảhơn,ứngdụngcôngnghệvàoviệcsắpxếpcôngviệc,chúngtôithườnghoànthànhnhiệmvụtrongkhoảngthờigianngắnhơnnhiều,vàkếtquảlàtiếtkiệmđượcmộtkhoảnchiphílớn.”

Chothuêxehơitheogiờcũnglàmộtloạihìnhkinhdoanhtươngđốimớiđangbùngnổ.Vớimộtkhoảntiềnnhỏ,5bảngmộtgiờ,ngườitacóthểthuêmộtchiếcxehơitạiAnh,rẻhơnsovớichiphíđitaxi,vàvớinhữngngườihọahoằnlắmmớisửdụngxehơithìrõrànglàtiếtkiệmhơnrấtnhiềusovớiviệcmuamộtchiếcxehơi.WhizzGolàmộtcôngtychuyênchothuêcácloạixehơithânthiệnvớimôitrườngtheogiờ,vớinhiềutrụsởđặttạicácbãiđậuxelớnởcáctỉnhthànhtrênkhắpnướcAnh.Cácbáocáotrongnămvừaquachothấyviệckinhdoanhcủacôngtynàyđãtăngtrưởnghơn30%.

Ngànhcungcấphạtgiốngđểkháchhàngmuavềtựtrồngcâyăntrái,rauquảvàthảomộccũngpháttriểndongườitiêudùngmuốntiếtkiệmchitiêu.Tươngtự,doanhthucủamặthàngdụngcụphachếbiarượutạinhàcũngtăngmạnhtrongsáuthángvừaqua.

Trongsuốtthờikỳsuythoái,hầunhưtấtcảmọingườiđềucốgắnggiảmchitiêuhoặctăngthunhập.Vìvậy,bấtkỳdoanhnghiệpnàocókhảnăngcungcấpnhữnggiảipháptiếtkiệmchiphíchocácsảnphẩmvàdịchvụthiếtyếusẽhoạtđộngtốt.Đồngthời,cáccôngtycungcấpcơhộilàmviệctạinhàhaybánthờigiancũngthànhcôngkhôngkém.

Nhữngcơhộikhổnglồcũngđếnvớibấtkỳaicóvốnmạnhnhờvàoviệcđầutưvàobấtđộngsảnvàcổphiếuvớigiábèobọt.

KhôngphảiaicũngcókiếnthứcvềcổphầnvàcổphiếunhưWarrenBuffet,ngườiđượcxemlàmộttrongnhữngnhàđầutưthànhcôngnhấtthếgiới.ÔnglàgiámđốcđiềuhànhvàcũnglàcổđônglớncủaBerkshireHathaway,mộtcôngtyđầutưhàngđầu,vàôngđượcForbesxếphạnglàngườigiàunhấtthếgiớitrongnửanămđầu2008vớigiátrịtàisảnướctínhlà62tỷđô.Gầnđây,Buffetcóviếtvề

nhữngcơhộidànhchonhàđầutưtrongthờisuythoái.Tạithờiđiểmđasốcácnhàđầutưhoảngloạnbántốngbántháocổphiếucủamình,thìBuffetchorằngđâylàlúcmuavào.Ôngnói,“Nhữngtinxấulàngườibạntốtnhấtcủanhàđầutư.NóchophépbạnmuamộtphầntươnglaicủanướcMỹởmứcđạihạgiá.”

Buffetđưaralờikhuyên,“Vềlâuvềdài,thịtrườngchứngkhoánsẽkhởisắc.Trongthếkỷ20,nướcMỹđãgánhchịuhàngloạtkhókhăn.Họtrảiquahaicuộcthếchiến,thêmnhiềuxungđộtpháhoạivàgiankhổ,Đạikhủnghoảng,hàngtálầnsuythoáivàkhủnghoảngtàichính,nhữnglầngiádầuleothang,dịchcúm,vàmộtvịtổngthốngphảitừchứcdokhôngđượctínnhiệm.TuynhiênchỉsốDowJonesvẫntăngtừ66lên11.497.”

Ngườitacóthểlậpluậnrằngdùcólợinhưthếnhưngnhiềunhàđầutưvẫnchịuthiệtthòi.Buffetgiảithíchrằng,“Nhữngngườikhôngmaymắnđómuacổphiếuchỉkhihọcảmthấyyêntâmvàvộivàngbánrangaykhicótingìđókhôngtốt.”Ôngnóirằngđểtìmthấycơhộitrongkinhdoanh,chúngtaphảiápdụngphươngpháptiếpcậncủaWayneGretsky(đượcxemlàcầuthủkhúccôncầuquốcgiaxuấtsắcnhấtmọithờiđại),WayneGretskytừngnói,“Tôitrượtđếnchỗnàotráibóngsẽchạytới,chứkhôngphảinơitráibóngđãnằm.”Đócólẽlàvấnđềthenchốtđểhướngđếnmặtphảithànhcôngtrongthờikỳsuythoái.Ngườithắngcuộclàngườibiếttìmkiếmcơhội,dựđoánđượcthayđổivàthíchnghivớinó.

Cónhữngmặtphảitolớnđượctìmthấytrongthờikỳsuythoái.Thờiđiểmkhókhănbuộctaphảiđánhgiálạicáchmìnhsốngvàlàmviệc.Cóthểchúngtakhôngđượcthoảimáinhưxưanhưng,vớinhữngaichủđộngtìmkiếmmặtphải,thìvẫncònrấtnhiềucơhộimớimẻchờđợihọ.Kếtquảlà,tìnhtrạngsuythoáicókhuynhhướngđẩynhiềudoanhnghiệprakhỏithịtrường,đểlạithịphầnlớnhơnchonhữngkẻsốngsót.

NGHỊCHCẢNHCÓPHẢILÀĐIỀUTỐTHAYCẦNTHIẾTKHÔNG?

“Tronglịchsửnhânloại,chẳngaibuồnnhớtênnhữngngườiđã

từngtrảiquamộtcuộcđờinhạtnhẽo.”

TheodoreRoosevelt

Cứchorằngnghịchcảnhlàtiềnthâncủanhữngkếtquảtíchcựcvàtổnthươngcóthểgiúpbảnthânvàtâmhồnchúngtapháttriển,ngườitavẫntựhỏiliệusựđauđớnvàthốngkhổcóthậtsựcầnthiếthaylàmộtđiềutốthaykhông.Chắcchắn,nhưchúngtađãthấy,nỗiđaugiúpconngườitrưởngthànhhơnvànhiềucơhộisẽkhôngđượctìmthấynếuhoàncảnhkhácđi.Nhưngsựđaukhổcó“cầnthiết”choviệcpháttriểnhaykhông?GiáosưTedeschivàCalhoun,haichuyêngiavềsựpháttriểnsautổnthươngđềunắmrõđiểmnày.Họnói,“Chúngtôikhôngchorằngtổnthươnglà“tốt”.Đốivớihầuhếtnhữngngườitừngvượtquatổnthương,thìsựpháttriểnsautổnthươngvànỗiđausẽtồntạisongsong,vàsựpháttriểncóđượclàtừnỗlựcđươngđầuvớikhókhănchứkhôngphảitừchínhtổnthươngđó.”

Cácnhàchuyênmôntiếptụcnhấnmạnhrằng,“Tổnthươngkhôngcầnthiếtchosựpháttriển”.Họnóiconngườihoàntoàncóthể“trưởngthànhvàpháttriểntheohướngtíchcựcchứkhôngnhấtthiếtphảitrảiquabikịchhaytổnthương”.Chẳngcógìđảmbảosautổnthươngconngườisẽtrưởngthànhhơn,ngaycảkhisựpháttriểnnàyđượcquansátthấyởnhữngngườiđãvượtquabikịchcuộcsống,thìcũngchẳngaimongmuốnnhữngkhủnghoảng,mấtmátvàtổnthươngấy.

TiếnsĩViktorFrankl,ngườisánglậpLiệuphápýnghĩa,đưaracùngmộtcâuhỏi:cóphảisựđaukhổlàkhôngthểthiếunếumuốnkhámpháraýnghĩa?Vàôngnhấnmạnhcâutrảlời,“Khôngđờinào!Tôichỉcamđoanrằngýnghĩaluôntồntạidùcho–haynóiđúnghơnlàngaycảkhi–chúngtabuộcphảiđốimặtvớikhókhăn…nghĩalàkhókhănđókhôngthểtránhkhỏi.”Nếucóthểtránhđượckhókhăn,thìđiềukhônngoannhấtnênlàmlúcđólàtránhnóđi.Cắnrăngchịuđựngnỗiđaukhôngđángcó,theoFrankl,thìchẳngkhácnào“camchịuchứkhôngphảianhhùng”.Điềunàynghecóvẻhiểnnhiênnhưngrấtđángđểtatìmhiểuthêm.Khimộtngườiđànôngđượcgọilà“Wendell”đếntừvùngĐôngNamHoaKỳxuấthiệntrongchươngtrìnhJerrySpringertrênchiếcxelănvớiđôichâncụt,rõrànglàđốivớikhángiảthìchẳngcóýnghĩagìnhiềutrongnỗikhổhạnhcủaông.Wendelllàmộtngườiđànôngvạmvỡ,trênngườiđầynhữnghìnhxăm.Khiđượchỏivìsaoôngmấtđiđôichân,Wendellnóirằngmột

ngàynọ,ôngkhôngthíchchúngnữavàquyếtđịnhcắtbỏchúng.AixemcũngphảinghingờrằngWendellcóvấnđềvềthầnkinh.Việcôngtamặcváy,trangđiểmvàđổitênmìnhthànhSandracũngchẳnggiúpíchđượcgì!Khôngaithấyhànhđộngtựchặtchânnàycóchútýnghĩanào,cũngkhôngmanglạilợiíchgì.Vậymà,thậttrớtrêu,Wendellnóirằngmìnhngủngonhơnkhikhôngcóchân.

LẠCQUANCÓPHẢILUÔNLÀSỰLỰACHỌNTỐTNHẤT?

“Hãylàngườilạcquan–ítnhấtchođếnkhimuônloàingấpnghébờdiệtvong.”

Anon

Dùtínhcáchlạcquanmanglạirấtnhiềulợiíchchocuộcsốngchúngta,nhưngđôikhilạcquankhôngđúnglúcchẳngmanglạiđiềugìcả.GiáosưMartinSeligmanphátbiểu,“Trongtrườnghợpbạnphảitrảgiáđắtchothấtbạithìlạcquancóthểlàmộtchiếnlượcsailầm.Nếubạnlênkếhoạchchomộttươnglaimạohiểmvàbấpbênhthìsựlạcquanchẳngcógiátrịgì.”Seligmancảnhbáorằngkhitabiếttrướccáigiáđắtcủasựthấtbại,thìtínhlạcquancầnđượccânnhắcthậntrọng.Ôngnói,“Việcmộtphicôngquyếtđịnhcórãbăngmáybaymộtlầnnữahaykhông,haymộtngườimớitiệctùngbùkhúquyếtđịnhcónênláixevềnhàtronglúcsayxỉnhaykhông,thìđừngnênlạcquan.Tỉlệrủiroquácao.”

Lạcquancũngkhôngphảilàmộtchiếnlượctốtkhibạnngồivàosòngbạc(trừkhibạnmuốnđếmbài)bởisaucùngthìđịnhluậtxácsuấtchứngminhrằngnhàcáisẽluônluônthắng.Ngaycảmộtngườilạcquanhăngháinhấtvẫnsẽthua.

GiáosưSusanSegerstromcũngđưaracùngmộtlờikhuyên.Ngườilạcquancókhuynhhướngkiêntrì,nhưngcónhữnglúc,bỏcuộclạilàlựachọntốthơn.Bàđưaravídụvềmộtngườiđànôngcốgắngcóđượcmộtbuổihẹnhòvớingườiphụnữmàanhyêuthích,nhưngcôấykhôngđáplạitìnhcảmcủaanh.Bànóirằng,ngườiđànôngđócóthểngỏlờimờicôấyhai,bathậmchíbốnlần,nhưngđến

mộtlúcnàođó,nếucôấytiếptụctỏrakhônghứngthú,thìanhấynênbỏcuộcđilàvừa–hyvọngcònkịptrướckhiđốitượnganhtađểýxintòacấplệnhbắtgiữanhta.

Vềcơbản,Segerstromkhuyêntanênxemxétsựtươngquangiữacơhộithànhcôngvàcáigiácủathấtbại.Nếucơhộithànhcônglàrấtítmàhậuquảcủaviệcthấtbạilạiquácao,thìlựachọntốtnhấtlàchấpnhậnbỏcuộc.Ngườilạcquanthườngđạtđượcnhữngthànhquảtolớnvìhọsẵnsàngchấpnhậnrủirovàđầutưmọinguồnlựcnhằmđạtđượcmụctiêu,nhưngcầncânđođongđếmmứcđộmạohiểmvàcáigiáphảitrảnếuthấtbạixảyra.Trongthờiđiểmđentốihayrủironghiêmtrọng,tacũngnênlàmtheochâmngônẢRập:HãytintưởngThượngđế,nhưngnhớcộtchặtnhữngconlạcđàcủabạn.

CÓGÌTHAYTHẾĐƯỢCMẶTPHẢIKHÔNG?

“Cuộcsốngluônthayđổi.Cònpháttriểnhaykhônglàtùyvàobạn.Hãylựachọnsángsuốt.”

KarenKaiserClark

Khiđốimặtvớikhókhăn,thấtbạihaynghịchcảnh,cóhailựachọn:hoặcchúngtabắtđầutìmkiếmmặtphảivàxâydựngtươnglai,hoặcchúngtagiậmchântạichỗvàbámvíuvàonhữngkýứctrongquákhứ.Khicuộcsốngtrởnênkhókhăn,mặtphảichotahyvọng,nếukhôngcónó,chúngtasẽcónguycơvướngvàomộtthứgọilà“Vòngxoáytiêucực”.

Vòngxoáytiêucựckhôngxalạgìvớinhữngngườibịchẩnđoánmắccáccănbệnhsuynhượchayđedọatínhmạng.Nhiềungườibịchẩnđoánmắcbệnhungthư,chứngđaxơcứnghaybệnhAIDSthườngxemlờichẩnđoánnhưbảnántửhình.Khibiếtvềtìnhtrạngcủamình,nhữngcảmxúcbiquancóthểđẩyhọvàovòngxoáytiêucựccủasựtuyệtvọngvàtrầmcảmngàymộttănglên.

Khivòngxoáynàybiếnthànhrơitựdothìcũnglàlúchoàncảnhtrởnêntrầmtrọnghơn,châmngòichonhữnghànhvitựhủyhoạivà

cànglúccàngdìmngườitaxuốngvựcthẳmbuồnđau.

Cácbáocáochothấynhữngngườibịvướngvàovòngxoáytiêucựcthườngtìmđếncáichếtchỉsaumộtkhoảngthờigiancựcngắn.Bằngviệchọccáchtrởnênlạcquanvàtìmkiếmmặtphải,bệnhnhânsẽtậnhưởngchấtlượngcuộcsốngcaohơnvàsốnglâuhơn.Bằngcáchtựchămsócbảnthân,tuântheochếđộđiềutrị,kiểmsoátchếđộănuống,khámphácácphươngphápđiềutrịthaythếvàbổsung,thìngaycảnhữngbệnhnhânbịchẩnđoánnhiễmHIVdươngtínhcũngcóthểkéodàicuộcsốngvàvớinhữngtiếnbộnhanhchóngcủayhọc,họcóthểsốngđủlâuđểnhậnđượcphươngphápđiềutrịmớihơn,hiệuquảhơn.

CPHẦNKẾT

ÁNHCỬAPHÒNGTHAYĐỒtừtừmởravàcậubécăngthẳngbướctớikhuvựchồbơi.Nhữngtiếnglaóvàgàothéttừtừdừnglại,khinhữngcôcậuhọctròkhác,từngngườimột,quayvềphíacậu.Cậubécảmnhậnđượcánhnhìnsoi

móicủamọingườiđổdồnvềmìnhvàcậungheđượccảnhữnglờixìxầm.Lầnthứhaitrongngày,cậubécốngănmìnhkhỏirơinướcmắt.Cậuđãphạmmộtsailầmtolớn.Đâychínhxáclàđiềucậulosợ.

Chỉmộtgiờtrướcđó,cậucònnóichuyệnvớithầyGreensteinvềmặtphảivàhaithầytròđãthảoluậnvềmộtsốcâuhỏiquantrọng.

Mặttốtcủasựviệcnàylàgì?Chuyệnnàycóthểmangđếnđiềutốtđẹpgì?Tôicóthểlàmgìngaylúcnàyđểbiếnnóthànhlợithếchomình?Tôicóthểrútrađượcbàihọcgìđểmanglạilợiíchchobảnthântôi?Tôicóthểrútrađượcbàihọcgìđểmanglạilợiíchchongườikhác?

Banđầu,cậubénóichẳngcógìtốtcả,nhưngkhingồisuyngẫm,cậuđãđồngýrằng,cólẽđâylàcơhộiđểthểhiệnlòngdũngcảm,thậmchíđâycóthểlàcơhộiđểđượcbạnbènểtrọng.Đâycònlàdịpđểbiếtailàbạntốtthậtsựcủacậu.

Cậucũngcóthểxemđâylàmộtthửtháchcánhân,đểxemcậucóđủmạnhmẽđểđốidiệnvớinỗisợhãihaytìmcáchtránhnénó.Nếucậuvượtquađượcnỗisợnày,cậusẽvượtquađượcnhữngnỗisợkháctrongtươnglai.Vànếucậutựmìnhvượtquađượcnỗisợhãi,thìcậucóthểgiúpngườikháclàmđiềutươngtự.

Nhưngtrênhết,đâychínhlàcơhộiđểcậuhọcbơivàcậuphảiquyếtđịnhliệucậucóđểnỗisợbịbạnbèchọcghẹongăncảnviệccậuhọcbơihaykhông.

“Emkhôngbaogiờthuacuộc,”thầyGreensteinnói.“Dùchobấtcứchuyệngìxảyra,nếuembướcrakhỏicánhcửaphòngthayđồ,em

sẽlàngườichiếnthắng.Cònnếuemquyếtđịnhkhôngbướcra,sẽkhôngcóaiphêphánhaynghĩbấtcứđiềugìtệhạivềem,nhưngnếuemdámđốimặtvớinỗisợhãicủamình,emsẽtìmđượcmặtphải.”

Vàcứthế,cậubélúngtúngbướcrakhỏicánhcửaphòngthayđồ,hướngvềphíahồbơicủatrường.Suynghĩđầutiêntrongđầucậulà,“Mìnhđanglàmcáigìthếnày?”Tiếptheolà,“Saomàmìnhnguxuẩnnhưvậy?”

Cậubéđứngmộtmình.Mặcdùcậumặcquầnbơi,nhưngcậucảmthấymìnhchẳngkhácgìtrầntruồng,còntệhơncảtrầntruồng.Cácvếtđỏphủđầyvảycứngtrênkhắpcơthểcậuphơiratrướcmắtmọingười.Cậulàubàu,“Mìnhđanglàmgìthếnày?”Cậuquyếtđịnhđâylàmộtsailầmkhủngkhiếp.Lẽracậukhôngnênđếnđây,vàcậudợmquaylưng,chạybiếnvàotrong.

Rồimộtđiềubấtngờxảyra.NgườibạnthânnhấtcủacậulàGeorgeleorakhỏihồbơivàđuổitheocậu.Georgebắtkịpvàômchoànglấycậubé.“Quaylạiđi,chúngmìnhcầnbạn.”Rồimộtvàiđứacontraikhácnhảylênbờvàchạyvềphíahaicậubé.“Đếnchơivớibọntớnào.”Haitrongsốđótúmlấycậuvàđẩycậuxuốnghồ.Georgechạytheosau,nhảythậtcaolênkhôngtrung,haiđầugốicolênngựcrồilaoùmxuốnghồ,nướcvăngtungtóe.

Tôivẫncònnghenhữngtiếnglahétvàcườiđùa,vàkhinhắmmắtlại,tôicóthểhìnhdungrakhungcảnhláonháoởhồbơibuổichiềuhômđó.Ngàyhômấy,tôiđãhiểuthếnàolàđốimặtvàvượtquanỗisợhãi.Tôinhậnramìnhcólòngdũngcảm,vàtôiđủmạnhmẽđểkhôngchonỗisợhãiníuchânmình.Tôihiểurằngkhôngphảiaicũngnhìnthấynhữngđiềutôithấy,vàđôikhinỗisợhãidochúngtatưởngtượngmàra.Tôihiểurằngtôicónhữngngườibạn,nhữngngườibạntôicóthểtincậy.Nhưngtrêntấtcả,ngàyhômđótôibắtđầuhiểuvềmặtphải.

Vìmắcbệnhvảynếnmàtôisốngnộitâmhơnvànhạycảmhơnsovớituổithiếuniêncủamình,nhưngtôitinrằngđiềuđógiúptôithayđổivàtrởthànhconngườingàyhômnay.Tôituânthủchếđộănuốngtốtchosứckhỏevàlốisốnglànhmạnhhơn.Đếnkhoảnghaimươimấytuổi,tôibỏnghềLuậtvàchuyểnsanghọccácliệuphápvậtlývàchữabệnhbằngthiênnhiên.

Tôimởmộtphòngkhámnhỏvềliệuphápthiênnhiênvàkhônglâusau,tôitrởthànhngườiphụtráchchuyênmụccủahaitờNursingTimesvàHealthGuardian,viếtvềnhữngnghiêncứumớinhấtliênquanđếncácloạithuốcthaythếvàliệuphápbổsung.

Trongsuốtquátrìnhnghiêncứuvềcácloạithuốcthaythếđểviếtbáohàngtháng,tôibắtgặpmộtphươngthuốcthảodượcđãđượckiểmđịnh,thửnghiệmlâmsàngcótácdụnggiúpđỡhơn80%sốngườimắcbệnhvảynến.Thậtngạcnhiên,phươngthuốcnàykhôngcóbántrênthịtrườngvàsaunàytôiđượcbiếtrằngcáccôngtydượcphẩmkhôngquantâmđếncácchấtchiếtxuấttừthảodược,nhữngthứkhôngđượccấpbằngsángchế.Mộtcáchthứcđiềutrịhaymộtphươngthuốcsẽbịcholàkhôngđángđầutưnếunókhôngđượccấpbằngsángchế,vàdođó,mộtphươngthuốcthiênnhiênđãđượcchứngminhlàcóthểgiúpbốntrongnămngườimắcbệnhvảynếnđãbịphớtlờvàquênlãngtrongnhiềunăm.

Vìkhôngcómộtcôngtydượcphẩmnàochịusảnxuấtsảnphẩmkhôngcóbằngsángchế,tôiquyếtđịnhthànhlậpcôngtyriêngđểsảnxuấtloạithuốcnày.Vàonăm1996,lầnđầutiêntạinướcAnh,nhữngngườimắcbệnhvảynếnđãcómộthoạtchấtthiênnhiênthậtsựgiúpíchchohọ,hoàntoànkhôngcóchấtcorticosteroid.

Vàinămsau,tôiviếtquyểnsáchđầutiên,tiếptheolàsáuquyểnnữa,vàbạnđangcầmquyểnsáchthứtámcủatôitrêntay.Quantrọnghơn,tôicónhữngngườibạntuyệtvời,tôikếthônvớimộtphụnữđẹp,tôicóhaiđứaconđángyêuvà,trongtấtcảnhữnggìđãxảyra,tôitìmđượcýnghĩavàmụcđíchtrongcuộcsốngcủamình.

Cóbaogiờtôihốitiếcrằngbệnhvảynếnđãkhiếntôiđaubuồnkhimớilêntámtuổikhông?Tuyệtđốikhông!OscarPistoriuskhiđượchỏirằngliệuanhcótừngướcmìnhđượcsinhravớimộtcơthểlànhlặn,cóhaichânhaykhông,anhđãtrảlời,“Không.Nếutôicóchân,tôikhôngnghĩlà…không,tôibiết…rằngmìnhsẽkhôngtrởthànhconngườingàyhômnayvàtôihạnhphúcvớichínhconngườimình.”

Chúngtathườngngoáinhìnquákhứvớinỗitiếcnuốivàkhátkhaonhữnggìlẽranênxảyra,vàkhilàmnhưvậy,chúngtađãbỏlỡnhữngcơhộiphíatrước.Tôihyvọngrằngquyểnsáchnàysẽmangtớimộtthôngđiệpvềniềmhyvọngvàlànguồnđộngviêntrong

nhữngthờiđiểmkhókhănvàthayđổi,dùcóđaubuồnđếnmấy.Thayvìnhìnlại,chúngtacóthểhướngvềphíatrướcvớisựtựtinvàniềmkỳvọngchotươnglai,vàbằngcáchđặtnhữngcâuhỏiđúngđắn,tấtcảchúngtađềucóthểtìmramặtphải.

CHÚTHÍCHVÀNGUỒNTHAMKHẢO

MỞĐẦUTrướckhiĐạoluậtvềTựsátnăm1961rađời,hànhvitựtửđược

xemlàmộttộidanhtạiVươngQuốcAnh,bấtcứaicóýđịnhtựtửnhưngbấtthànhsẽbịtruytốvàtốnggiam.Đạoluậtnăm1961quyđịnhbấtcứaigiúpđỡ,tiếptay,chỉbảohaygâynênviệctựsátcủangườikháchoặcnỗlựctựsátcủangườikhác,sẽbịkếtántùgiamtrongthờihạnkhôngquá14năm.

Phầnmột:SỰKHÁMPHÁ–ĐITÌMMẶTPHẢI

1:ĐườngđếnMadridJulioIglesiasvàcâuchuyệncủaanh–xemthêmởtrang

www.julioiglesias.com

2:XácđịnhnhữngkhoảnhkhắcPhỏngvấnPeterJonestrênSkymag,tháng7năm2008.Xem

thêmtạiwww.peterjones.tv

HộithảoAnthonyRobbins,UnlimitedPower(QuyềnNăngVôHạn),côngtyNightingaleConant;xemthêmtạiwww.tonyrobbins.comAdamJJackson

RhondaByrne,TheSecret(BíMật),NXBSimon&Schuster,năm

2006vàxemcuộcphỏngvấnvớiMarciShimoff,www.keepingthesecret.com;xemthêmtrangwww.thesecret.tv

HarveyMackay,WeGotFiredAndIt’sTheBestThingThatEverHappenedToUs(ChúngTôiBịSaThảiVàĐóLàĐiềuTốtNhấtTừngXảyĐếnVớiChúngTôi)–NXBBallentine,năm2004

3:KhủnghoảngvàcơhộiSarahBenjamin–xemtạiwww.simplyrosepetals.com

SimonvàHelenPattinson–www.montezumas.co.uk

4:Cuộcsốngthayđổi-KhiđiềutồitệxảyraBillyBobHarrell–bàitườngthuậtđăngtrênthờibáoHouston

Press,ngày10tháng2năm2000

JohnMcGuinness–bàitườngthuậtđăngtrênMailOnSunday,ngày20tháng4năm2008

JoniEarechsonTada–xemtạiwww.joniandfriends.org

AlanByrd–xemtạiwww.alan-byrd.com

PadraigHarrington–xemtạiwww.nationalpost.com/sports/story.html?id=670086

DouglasBader–xemtạiwww.douglasbaderfoundation.co.uk

5:HaimặtcủatổnthươngMatthewJ.FriedmanlàGiáosưTâmthầnhọctạitrườngY

DartmouthvàGiámđốcTrungtâmQuốcgiavềchứngRốiloạncăngthẳngsautổnthương

UteLawrencelàngườiđồngsánglậpcủaHiệphộivềchứngRốiloạncăngthẳngsautổnthương(LuânĐôn,Ontario,Canada)

TiếnsĩTâmlýhọclâmsàngPaulT.P.WonglàChủtịchTổchứcmạnglướiquốctếvềÝnghĩabảnthân,Coquitlam,BC.,Canada

ThốngkêvềchứngRốiloạncăngthẳngsautổnthương(PSTD)–Theomộtnghiêncứu,90%dânsốsẽtrảiquatổnthươngítnhấtmộtlầntrongđời.Kessler,R.C.,Sonnega,A.,Bromet,E.,Hughes,M.,Nelson,C.B.:Nhữngbệnhnhânmắcchứngrốiloạncăngthẳngsautổnthươngthamgiacuộckhảosátvềbệnhtậtcấpquốcgia.SáchArchGenPsychiatry(TàiliệuTâmThầnHọc)xuấtbảnnăm1995;chương52,trang1048–1060

TrishaMeili,IAmTheCentralParkJogger:AStoryofHopeandPossibilities(TôiLàNgườiChạyBộỞCôngViênTrungTâm–CâuChuyệnVềHyVọngVàKhảNăng),NXBScribner,năm2004.Xemthêmtạiwww.centralparkjogger.com

PosttraumaticGrowth:ANewPerspectiveonPsychotraumatology(PhátTriểnSauTổnThương:NhậnThứcMớiVềNgànhChấnThươngTâmLýHọc).TiếnsĩRichardG.TedeschivàTiếnsĩLawrenceCalhoun,ngày1tháng4năm2004.BáoPsychiatricTimes,kỳ21,số4

TiếnsĩRichardG.TedeschivàTiếnsĩLawrenceCalhoun,TheParadoxofPost-TraumaticGrowth(NghịchLýCủaSựPhátTriểnSauTổnThương).BostonGlobe,ngày20tháng3năm2006

PathwaystoPosttraumaticGrowth(ConĐườngĐếnVớiSựPhátTriểnSauTổnThương).TiếnsĩTâmlýhọclâmsàngPaulT.P.Wongwww.meaning.ca/archives/presidentscolumns/prescolmay2003_post-traumatic-growth.htm

FromWounds,InnerStrength:SomeVeteransFeelLivesEnlargedByWartimeSuffering(SứcMạnhNộiTạiTừNhữngVếtThương:CácCựuChiếnBinhCảmThấyCuộcĐờiRộngMởNhờNỗiĐauChiếnTranh).TácgiảMichaelE.Ruane.PhóngviêntờWashingtonPost.Thứbảy,ngày26tháng11năm2005,trangA01

UteLawrence,tácgiảvàngườiđồngsánglậpHiệphộivềchứngRốiloạncăngthẳngsautổnthương(Canada),xemtạiwww.ptsdassociation.com,xemthêmStrugglingForAWayto“JustGetOverIt”(NỗLựcTìmKiếmPhươngPhápVượtQuaĐauKhổ),

Globe&Mail,ngày4tháng8năm2008vàThePowerofTrauma(SứcMạnhCủaĐauThương),NXBiUniversecủaUteLawrence

6:NhữnglýdođểlạcquanGiáosưCharlesCarver,xemtại

www.psy.miami.edu/faculty/ccarver

OptimismandResources:EffectsonEachOtherandonHealthover10Years(TínhLạcQuanVàCácNguồnLực:MốiTươngQuanGiữaChúngVàTácĐộngCủaChúngLênSứcKhỏeTrongHơn10Năm).SusanC.Segerstrom,KhoaTâmlýhọc,ĐạihọcKentucky.JournalofResearchinPersonality41(TậpsanNghiênCứuvềNhânCáchsố41)năm2007,trang772–786

ĐểbiếtthôngtinvềSusanSugerstrom,PhóGiáosưTâmlýhọc,ĐạihọcKentucky,xemtạiwww.uky.edu/AS/Psychology/facilty/segerstr.html

TínhlạcquanvàsựphụchồisauphẫuthuậtghépđộngmạchtimnhântạođượcnghiêncứubởiScheier,M.F.,Matthews,K.A.,Owens,J.F.,Schulz,R.,Bridges,M.W.,Magovern,G.J.,Sr.,vàCarver,C.S.TrongArchInternMed(TàiliệuYHọcNộiBộ)năm1999;chương159,trang829–835

DispositionalOptimismandAll-CauseandCardiovascularMortalityinaProspectiveCohortofElderlyDutchMenandWomen(TínhLạcQuanVàTỷLệTửVongDoBệnhTimMạchỞNamGiớiVàNữGiớiHàLanLớnTuổi).TiếnsĩYkhoaErikJ.Giltay;TiếnsĩJohannaM.Geleijnse;TiếnsĩYkhoaFransG.Zitman;TiếnsĩTinyHoekstra;TiếnsĩYkhoaEvertG.Schouten.ArchGenPsychiatry(TàiliệuTâmThầnHọc)năm2004;chương61,trang1126–1135

DispositionalOptimismandtheRiskofCardiovascularDeath(TínhLạcQuanVàNguyCơTửVongDoBệnhTimMạch).TheZutphenElderlyStudy(NghiênCứuTạiZutphenVềNgườiLớnTuổi).TiếnsĩYkhoaErikJ.Giltay;ThạcsĩMarjoleinH.Kamphuis;TiếnsĩYkhoaSandraKalmijn;TiếnsĩYkhoaFransG.Zitman;TiếnsĩDaanKromhout.ArchInternMed(TàiLlệuYHọcNộiBộ)năm2006,chương166,trang431–436

Optimism,Pessimism,andChangeofPsychologicalWell-beinginCancerPatients(TínhLạcQuan,BiQuanVàNhữngThayĐổiVềThểTrạngBệnhNhânUngThư).Pinquart,M.,Frohlich,C.,Silbereisen,R.K.PsycholHealthMed(TàiliệuYHọcSứcKhỏeTâmLý),chương12(4),trang421–432,năm2007

DispositionalOptimism:Developmentover21YearsfromthePerspectivesofPerceivedTemperamentandMothering(TínhLạcQuan:21NămPhátTriểnTừNhậnThứcVềTínhCáchVàVaiTròChămSócCủaNgườiMẹ).KatiHeinonen,KhoatâmlýhọcKatriRaikkonen,ĐạihọcHelsinki,Hộpthưsố9,FIN-00014,Helsinki,PhầnLan

AndaR,WilliamsonD,JonesDvàmộtsốtácgiảkhác.Sựtuyệtvọngvàbệnhtim–xemDepressedAffect,Hopelessness,andtheRiskofIschemicHeartDiseaseinaCohortofUSAdults(ChứngTrầmCảm,TuyệtVọngVàNguyCơThiếuMáuCụcBộCơTimTrongCộngĐồngNgườiMỹTrưởngThành).Epidemiology(Dịchtễhọc),năm1993,chương4,trang285–294.ISI|PUBMED

Everson,S.A.,Goldberg,D.E.,Kaplan,G.A.,vàmộtsốtácgiảkhác.Sựtuyệtvọngvànguycơtửvong,tỷlệmắcphảichứngnhồimáucơtimvàbệnhungthư.PsychosomMed(ChứngCăngthẳngthầnkinh),năm1996,chương58,trang113–121

ChitiếtvềLOT-R–Bảngcâuhỏikhảosátvềtínhlạcquan,đượcdùngtrongnhiềunghiêncứuvềtácđộngcủatínhlạcquan,xemthêmtạiwww.psy.miami.edu/faculty/ccarver/sclLOT-R.html.Nghiêncứuvềtínhlạcquan–GiáosưMartinSeligman–Đểbiếtthêmvềnghiêncứutínhlạcquannày,đượcthựchiệnbởiGiáosưSeligman,thamkhảotrangwebHợptácnghiêncứucủaMartinSeligmantạiĐạihọcPennsylvania:www.psych.upenn.edu/seligman/NormanCousins,xemAnatomyofanIllnessasPerceivedbythePatient(PhânTíchCănBệnhTừNhậnThứcCủaCácBệnhNhân),Norton,năm1979

“UnderpinningsofDispositionalOptimismandPessimismandAssociatedConstructs”(Nềntảngcủatínhlạcquan,biquanvànhữngcấutrúcliênkết)–KatiHeinonen.KhoaTâmlýhọc,ĐạihọcHelsinkiHsiehKun-Shan–xemnhữngcôngtrìnhđángkinhngạccủaôngtại

www.vsarts.org/PreBuilt/showcase/gallery/exhibits/permanent/artists/

kshsieh.html

LanceAmstrong–xemwww.lancearmstrong.com

PHẦNHAI:CONĐƯỜNG-NHỮNGBƯỚCTÌMKIẾMMẶTPHẢI

Lờingỏ:CharlotteBuhler,BasicTheoreticalConceptsofHumanPsychology(KháiNiệmLýThuyếtCơBảnVềTâmLýConNgười),AmericanPsychologistsốXXVI,tháng4năm1971

7:Nhữngkỳvọnglớnlao-Bíquyếtcủangườilạcquan

PeterSchulmanlàGiámđốcNghiêncứu,KhoaTâmlýhọc,ĐạihọcPennsylvania

QuanđiểmsailệchvềviệcnhữngngườilạcquantựmìnhkhiếnmìnhthấtvọngđượcthểhiệnthôngquamộtcuộcphỏngvấnvớiSĩquanJimStockdale.Đượcbiết,StockdalelàmộtsĩquancaocấpcủaquânđộiHoaKỳbịbắtvàcầmtùtrongthờikỳchiếntranh.Trongtámnămbịgiamgiữ,ôngphảichịutratấnkhôngdưới20lần,vàcũngnhưtấtcảcáctùnhânkhác,hếtngàynàyquangàykhác,ôngkhôngbiếtbaogiờmìnhmớiđượctrảtựdo.

TrongquyểnsáchGoodToGreat(TốtĐếnTuyệtVời),tácgiảJamesC.CollinsđãphỏngvấnStockdalevàmộttrongnhữngcâuhỏiôngđưaralàlàmthếnàomàStockdalexoaysởsuốt8nămtrongtù.Stockdalegiảithích,“Tôikhôngbaogiờđánhmấtniềmtinvàokếtcục,tôikhôngchỉtinmìnhsẽrakhỏinơiđó,màtôicòntinrằngcuốicùngmìnhsẽchiếnthắngvàbiếntrảinghiệmđóthànhmộtsựkiệnđángghinhớtrongcuộcđờimình,điềumàkhinhìnlại,tôisẽkhôngđánhđổi.”

Sauđó,CollinshỏiStockdalerằngloạitùnhânnàokhôngsốngsótđược.Stockdaletrảlờikhôngngầnngại,chothấyôngđãsuynghĩtrướcđórồi:“Ồ,dễthôi,”ôngnói,“chínhlànhữngngườilạcquan”.

ĐiềunàytươngtựnhưDonaldTrumpchorằngnhữngngườikhôngbaogiờthànhcôngtrongkinhdoanhlànhữngnhàtưbản!

Stockdalemiêutảchândungcủanhữngngườicựckỳlạcquantheoquanđiểmcủaông,đólàngườiluôntinrằngdùtronghoàncảnhnào,cuốicùnghọvẫnchiếnthắng.Tuynhiên,khiStockdalegiảithíchrõhơnvềnhậnxétcủaông,cóvẻnhưôngnhầmlẫntrongviệclựachọntừngữ.Ôngnóirằngnhữngngườikhôngsốngsótlàngườinóicâu,“ChúngtasẽđượcthảtrướcLễGiángSinh.”Giángsinhđến,rồiqua.Họlạinói,“ChúngtasẽđượcthảtrướcLễPhụcSinh.”PhụcSinhđến,rồilạiqua.RồihọmongđếnLễTạƠn,rồiGiángSinhnămsau.“Vàhọchếtdầnchếtmòncùngnỗithấtvọngtrongtim.”Dạngngườimàôngnóiđếnkhôngphảilàngườilạcquan(theoquanniệmcủatâmlýhọchiệnđại).Đólànhữngngườithườngđượcbiếtđếnvớicáitên“nhữngkẻmơtưởng”vàsaucùng,họmấthếthyvọng.ĐâychínhxáclàhiệntượngđãđượcGiáosưMartinSeligmanđềcậptrongcôngtrìnhnghiêncứuTínhtuyệtvọngđượchuấnluyện(LearnedHelplessness)củaông(xembêndưới).

MikevàBettinaJetter–xemwww.cancercode.comvềmộtquyểnsáchrấthayTheCancerCode(MậtMãCủaBệnhUngThư)vàwww.mindjet.comđểbiếtchitiếtvềmộtphầnmềmmangtínhcáchmạngmàMikeđãsángtạoratrongquátrìnhđiềutrịbệnhbạchcầutủymạn(CML).Mikevàvợanh,Bettina,hiệnđangthựchiệnmộtdựánmớiđểtruyềncảmhứngvàgiúpphụnữmạnhmẽhơn.Đểbiếtthêmchitiết,xemtạiwww.coachingsanctuary.com

SơĐồTưDuyđượcphổbiếnbởitácgiảTâmlýhọcngườiAnhTonyBuzan.Đểbiếtthêmthôngtin,bạnhãyxemsáchcủaôngTheMindMapBook(CẩmNangSơĐồTưDuy),NXBPenguinBooks,năm1996HộiOptimistInternational-bạnđọcnàoquantâmđếnviệckhuyếnkhíchtínhlạcquanởtrẻcóthểtìmhiểuvề

HộiOptimistInternational,mộttổchứctoàncầuvớisứmệnhgiúp“khámphánhữngđiềutốtnhấtởtrẻem”bằngviệc“manglạiniềmhyvọngvàcáinhìntíchcực”.Đượcthànhlậpvàonăm1919,hộicótrên100.000thànhviênlàngườitrưởngthànhđanghỗtrợchohơn3.000câulạcbộOptimistởcácquốcgiatrênkhắpthếgiới,thúcđẩyhọtrởthànhngườitốtnhấtcóthể.NhữngtìnhnguyệnviêncủaOptimistkhôngngừnglàmchothếgiớinàythànhnơitốthơnđểsống.Hộithựchiện65.000dựánmỗinăm,phụcvụ6triệungườitrẻ

tuổi.

PhươngchâmcủaOptimistlà:

Mạnhmẽđểkhôngđiềugìcóthểphávỡsựbìnhyêntrongtâmtríbạn.

Nóivềsứckhỏe,hạnhphúcvàsựthịnhvượngvớitấtcảnhữngngườibạngặp.

Làmchobạnbèmìnhcảmnhậnrằnghọrấtđặcbiệt.

Nhìnvàokhíacạnhtốtđẹpcủamọiviệcvàbiếnniềmlạcquancủabạnthànhhiệnthực.

Chỉnghĩtớiđiềutốtnhất,chỉlàmvìđiềutốtnhấtvàchỉtrôngđợivàođiềutốtnhất.

Vuivớithànhcôngcủangườikhácnhưthểcủachínhmình.

Quênđinhữngsailầmquákhứvàvươntớinhữngthànhtựulớnhơntrongtươnglai.

Luônvuivẻvàtraotặngnụcườichomọisựsốngbạngặp.

Dànhthậtnhiềuthờigiancảithiệnbảnthânđểkhôngcònthờigianphêbìnhngườikhác.

Rộnglượngđểtránhloâu,caothượngđểkhônggiậndữ,mạnhmẽđểkhôngsợhãi,vàvuivẻđểchấpnhậnsựhiệndiệncủanhữngrắcrối.

Đểbiếtthêmthôngtin,xemtạiwww.optimist.org

MartinSeligman–xemLearnedHelplessness:ATheoryfortheAgeofPersonalControl(TínhTuyệtVọngĐượcHuấnLuyện:LýThuyếtCủaThờiĐạiKiểmSoátBảnThân),nhómtácgiảChristopherPeterson,StevenF.Maier,MartinE.P.Seligman(báoĐạihọcOxford,HoaKỳ,năm1995)vàLearnedOptimism(HọcTínhLạcQuan),NXBVintage,năm2006

8.NghiêncứuvềtínhlạcquanApplyingLearnedOptimism(ÁpDụngTínhLạcQuan),tácgiả

SchulmanP.UniversityofPennsylvaniaJournalofPersonalSelling&SalesManagement(TậpSanVềBánHàngCáNhânVàQuảnLýBánHàngCủaĐạiHọcPennsylvania)sốXIXkỳ1(Mùađông1999,trang31–37)

CAVEingtheMMPIforanOptimism-PessimismScale:Segliman’sAttributionalModelandtheAssessmentofExplanatoryStyle(ÁpDụngPhươngPhápCAVEVàoMMPIĐểĐoMứcĐộLạcQuan-BiQuan:PhươngPhápMôPhỏngVàĐánhGiáVềCáchLýGiảiCủaSeligman).NhómtácgiảColligan,R.C.,Offord,K.P.,Malinchoc,M.,Schulman,P.,Seligman,M.E.JClinPsychol(TâmLýHọcLâmSàng)số50(1):trang71–95(1994)

LearnedOptimism(HọcTínhLạcQuan)củaTiếnsĩMartinE.P.Seligmanwww.psych.upenn.edu/seligman/index.html

FindingBenefitinBreastCancer:RelationswithPersonality,Coping,andConcurrentWell-Being(TìmKiếmLợiÍchTrongBệnhUngThưVú:MốiLiênHệGiữaTínhCách,KhảNăngChốngChọiBệnhTậtVàHạnhPhúc).NhómtácgiảKenyaR.Urcuyo,AmyE.Boyers,CharlesS.Carver&MichaelAntoni.PsychologyandHealth(TâmLýHọcVàSứcKhỏe)Tháng4năm2005,số20(2):trang175–192

9:Tưduycủadoanhnhân-Luôntìmkiếmnhữngcơhộitiềmẩn

PhimRegardingHenry(ChuyệnVềHenry),HãngParamountPictures,sảnxuấtnăm1991,kịchbảnJ.J.Abrams

ClareNewton–đểxemphátminhđồcầmlycủabà,hãyghétrangwebwww.1000inventions.com/detail2.php?id=189

MichaelGerber,TheE-Myth(ĐểXâyDựngDoanhNghiệpHiệuQuả),NXBHarperBusiness,HoaKỳ,năm1988

10:Chuyểnhóaýnghĩacuộcsống-Nhữngcâuhỏithenchốt

DanArielyvớiquyểnsáchPredictablyIrrational(PhiLýTrí),NXBHarperCollins,năm2008;xemthêmPainfulLessons(NhữngBàiHọcĐauThương)vớibảntảivềmiễnphíởtrangwww.predictablyirrational.com

JodiPliszka,BaldisBeautiful:MyJourneyToBecoming(HóiĐầuThậtĐẹp:QuáTrìnhTôiLàmĐượcĐiềuĐó),báoNightengale,năm2007

NLP(LậpTrìnhNgônNgữTưDuy)–đểbiếtthêmthôngtinvànghiêncứu,xemtạiwww.nlpresearch.org

11:DisảncủaEdison-TriếtlýsốngĐángtiếclàkhôngphảitấtcảtriếtlýcủaEdisonđềucólợi.Theo

ghinhận,sựchốngđốicủaEdisonvềdòngđiệnxoaychiều(AC)dẫnđếnviệcôngthựchiệnmộtchiếndịchnhanhgọnnhưngmạnhmẽđểcấmsửdụngdòngđiệnxoaychiềuhoặcđưaragiớihạnđiệnápchophépvìmụcđíchantoàn.Trongchiếndịchnày,nhânviêncủaEdisoncôngkhaichođiệngiậtchếtthúvậtbaogồmchómèohoangcùngmộtsốgiasúcvàngựađểchứngminhchosựnguyhiểmcủadòngđiệnxoaychiều.Vàongày4tháng1năm1903,cáccôngnhâncủaEdisonđãchođiệngiậtchếtTopsy,mộtconvoicáiởcôngviênLuna,gầnđảoConey,saukhiconvoinàygiếtchếtmộtvàingườivàchủcủanómuốnnóphảichết.CôngtycủaEdisonđãquayphimcảnhđiệngiật.Đểbiếtthêmthôngtin,xemtại

www.wired.com/science/discoveries/news/2008/01/dayintech_0104

RalphTeetor–xemwww.cruise-in.com/resource/cismar08.htmvàtạpchíTime,ngày27tháng1năm1936,bàibáoISee(TôiNhìnThấy)–www.time.com/time/magazine/article/0,9171,847646,00.html

TậpđoànThePerfectCircle–xemwww.waynet.org/waynet/spotlight/2003/030521-perfectcircle.htm

ChuyệncủaSteveHeard–xemtờMailonSunday,ngày17tháng8năm2008,trang53

SanuKajiShrestha–xemwww.fost-nepal.org

TrevorBayliss–xemwww.trevorbaylisbrands.com

12:Nghệthuậtnhìnnhận-Biếncáikhôngthểthànhcóthể

AmitGoffer–ThiếtbịReWalkTMhiệnđangđượcthửnghiệmlâmsàngvàcôngtymớicủaAmit,ArgoMedicalTechnologies,đặttrụsởtạiHaifaởIsrael,hyvọngsẽđưathiếtbịReWalkTMvàosảnxuấthàngloạttrướcnăm2010.Đểbiếtthêmthôngtin,xemtạiwww.argomedtec.com

13:Nhậnthứcvềnhữnggìcóthể-Niềmhyvọngchotươnglai

OscarPistorius:TheFastestManonNoLegs(NgườiĐànÔngChạyNhanhNhấtKhôngCóĐôiChân),KênhtruyềnhìnhChannel5

NatalieduToit–xemtạiwww.nataliedutoit.com

ĐểbiếtthôngtinvềDonRogers,xemtạiwww.indstate.edu

14:Baconđường-ĐitìmýnghĩacuộcsốngTiếnsĩViktorFrankl,Man’sSearchForMeaning(CôngCuộcTìm

KiếmÝNghĩaSốngCủaConNgười),báoWashingtonSquare,năm1959

ForWhatAreWeBorntoBecome?TheLogotherapyofDrViktorFrankl(ChúngTaSinhRaĐểTrởThànhNgườiNhưThếNào?LiệuPhápÝNghĩaCủaTiếnSĩViktorFrankl),tácgiảCarolMillerSND,D.Min.

CâuchuyệnvềSaraTulcholsky–xembáoChicagoTribune,ngày1tháng5năm2008

RandyPausch,TheLastLecture(BàiGiảngCuốiCùng),NXBHyperion,năm2008

ĐểtìmhiểuvềtổchứcMADD,xemwww.madd.org

15:Yếutốquanhệxãhội–Cóthậtnhiềungườitốtxungquanhbạn

ĐểbiếtthôngtinvềhộithảovànhữngcuộcphiêulưucủaMarkPollock,xemtạiwww.markpollock.com

GiáosưEdwardDienerlàGiáosưTâmlýhọctạiĐạihọcIllinois

HaroldKushner,WhenAllYou’veEverWantedIsn’tEnough(KhiNhữngGìBạn

ƯớcMuốnVẫnChưaĐủ),NXBPanBooks,năm2000

16:Tậptrungtâmtrí-Tìmkiếmsứcmạnhbêntrong

ĐểbiếtthôngtinvềRichardTurner,xemtạiwww.richardturner52.com

ĐểbiếtthôngtinvềW.Mitchell,xemtạiwww.wmitchell.com

PHẦNBA:SUYNGẪMVỀMẶTPHẢINancyDavis–xemtạiwww.erasems.org

WarrenBuffet–bàiviếtđăngtrênthờibáoNewYork,ngày17tháng10năm2008

LỜICẢMƠNMộttrongnhữngđặcđiểmthenchốtcủamặtphảimàchúngta

thườnggặplàtầmquantrọngcủanhữngmốiquanhệvữngchắc.Côngviệcviếtsáchcũngkhôngngoạilệ.Trướchết,tôimuốncảmơnngườihợptácđồngthờicũnglàbạntôi,SaraMenguc.NếukhôngcósựhỗtrợvàlòngnhiệtthànhcủaSaradànhchodựáncủatôi,vàniềmtintưởngkhôngngừngcủacôấydànhchotôitrongvaitròtácgiả,tôikhôngdámchắcquyểnsáchMặtPhảisẽđượcrađời.TôicũngxingửilờicámơnđếnchồngcủaSaralàHaluk,ngườiđãtìmmộtsốcâuchuyệnvàgửichotôi,vàxincảmơnđồngnghiệpcủaSaralàAmabelGee.

TôiphảigửilờicảmơnđếnbiêntậpviêncủatôiởNhàxuấtbảnHeadline,JohnMoseley,ngườiđãủnghộýtưởngMặtPhảivàhoànthànhquyểnsách.TôicũngxincảmơnDavidWilson,GiámđốcXuấtbảndòngsáchphihưcấucủanhàxuấtbảnHeadline.CảJohnvàDavidđềuhỗtrợtôihếtmìnhvàrấthàohứngvềdựánnàytừnhữngngàyđầu.

Tôicũngmuốncảmơntấtcảnhữngngườiđãdànhthờigiantròchuyện,traođổivớitôivềnhữngcâuchuyệncủahọhaynhữngcôngviệctrongcáclĩnhvựcliênquan.Mộtvàingườiđãtrởthànhbạntốtcủatôi.TôiđặcbiệtgửilờicảmơnđếnJodiPliszka,AmitGoffer,GiáosưDanAriely,GiáosưCharlesCarver,GiáosưSusanSegerstrom,MikevàBettinaJetter,GemmaStone,HelenvàSimonPattinson,RichardTurner,BarnabyLashbrooke,KristaGrueningerởHộiOptimistsInternationalđãchophéptôiviếtvềphươngchâmcủaOptimist,MarkPollock,vàKenRoss,ChủtịchtổchứcEKRđãchophépđưatríchdẫncủaTiếnsĩElizabethKubler-Rossvàosách.

XingửilờicảmơnchânthànhđếnngườivợyêuquýKarencủatôi,ngườiđãtinvàodựánnàyngaytừkhinómớichỉlàmộtýtưởng.Nhưcácquyểnsáchtrướccủatôi,nhữngnhậnxétđónggópvàchỉnhsửacủacôấyđãcảithiệnbảnthảosaucùngrấtnhiều.

Vàcuốicùng,cảmơnbạnđãđọcMặtPhải.Tôiđãcốgắngđểđảmbảomọiđiềutrongquyểnsáchnàyđềuchínhxác.Mặcdùđãđược

nhữngngườinêutênởtrênđónggópýkiến,nếucóbấtkỳsaisótnàothìđóhoàntoànlàlỗicủatôi.

TRẦNĐĂNGKHOATrầnĐăngKhoakhôngchỉlàmột

chuyêngiađàotạotrẻđầytàinăng,màcònlàmộtdoanhnhântrẻthànhđạt,mộtdịchgiảđượcyêuquý.ChỉmớiquayvềViệtNamchưađầyhainăm,nhưngnhữngquyểnsách,nhữngbàidiễnthuyếtvànhữngkhóahọccủaanhđãtạonênnhiềuảnhhưởngtíchcựcmạnhmẽđếnhàngtrămnghìnngười,khiếnanhđượcxemnhưmộthiệntượngcủagiớitrẻViệtNam.Anhtrởthànhtấmgươngthànhđạttrướctuổi30đượcyêumếnnhờýchívàkhátvọngvươnlênkhôngngừngtừhaibàntaytrắng.

Trongvaitròdịchgiả,TrầnĐăngKhoađãgiúpTôiTàiGiỏi,BạnCũngThế!nhanhchóngtrởthànhquyểnsáchbánchạynhấttạiViệtNamchỉsauhơnmộtthángramắt.Sauđó,quyểnsáchnàyđãđượccôngnhậnnhưmột“hiệntượnggiáodục”trongcácnăm2008,2009và2010,vớihơn200.000bảnsáchinđượcbánravàhơn400.000bảnsáchđiệntửđượcphânphối.Khôngnhữngthế,nhữngquyểnsáchtiếptheocủaanhtrongnăm2009-2011như:ConCáiChúngTaĐềuGiỏi,LàmChủTưDuyThayĐổiVậnMệnh,BíQuyếtTayTrắngThànhTriệuPhú,CảmHứngSốngTheo7ThóiQuenThànhĐạt,BíQuyếtGâyDựngCơNghiệpBạcTỷ,NhữngBướcĐơnGiảnĐếnƯớcMơ,MặtPhải,BíQuyếtThànhCôngDànhChoTuổiTeen,GiảiPhápĐộtPhá…đềuđanglànhữngquyểnsáchbánchạynhất,đượchàngtrămngànđộcgiảtrêncảnướcyêuthích.Chođếnnay,nhữngquyểnsáchcủaanh(baogồmcảsáchinvàsáchđiệntử)đãđếnvớihơn1.000.000độcgiảtrênkhắpcảnước.

Trongvaitròdiễngiả,TrầnĐăngKhoađãđượccôngnhậnlàMasterTrainercủaTậpđoànGiáodụcvàĐàotạohàngđầukhuvực-AdamKhooLearningTechnologiesGroup(cótrụsởchínhđặttạiSingaporevàchinhánhởkhoảng15thànhphốtrên

thếgiới).

ChỉsauhơnmộtnămquayvềViệtNam,anhđãdiễnthuyếttrựctiếpchohơn20.000khánthínhgiảtrêncảnước.Nhữngbuổidiễnthuyếtvàkhóahọccủaanhđềuđượcthínhgiảđánhgiárấtcaovềsựlôicuốnhấpdẫn,tínhhữuíchvàhiệuquảthựctế.Đặcbiệt,khóahọcTôiTàiGiỏi!đãchínhthứctrởthànhmộthiệntượngthậtsựtronglĩnhvựchuấnluyệnvàđàotạokỹnăngsống.Chínhvìthế,TrầnĐăngKhoađãnhanhchóngđượcbiếtđếnvàcôngnhậnnhưlàdiễngiảhàngđầuđượcnhiềungườiyêumếnnhấtViệtNamhiệnnay.

Trongvaitròdoanhnhân,chỉtrongvòngchưađầy2năm,TrầnĐăngKhoađãđưaTGMCorporationtừmộtcôngtynontrẻchỉcó4nhânviênkhimớiđượcthànhlậpvàođầunăm2009trởthànhmộtcôngtytrịgiáhàngtriệuđôlavớigần50nhânviênvàhàngtrămhuấnluyệnviên.Hiệnnay,cómặttạiTP.HồChíMinhvàHàNội,sởhữuhaiTrungtâmĐàotạoKỹnăngsốngchấtlượngquốctếđầutiênvàduynhấttạiViệtNam,vàhàngloạtcácđầusáchbánchạynhất,TGMtựhàolàcôngtyhàngđầuViệtNamtronglĩnhvựcxuấtbảnvàđàotạokỹnăngsống.

ThôngtinvềanhTrầnĐăngKhoavànhữngđónggópcủaanhđãnhiềulầnxuấthiệntrêncácbáo:TuổiTrẻ,ThanhNiên,SàiGònGiảiPhóng,VNExpress,DoanhNhânSàiGòn,NhịpCầuĐầuTư,GiáoDụcThờiĐại,NgườiĐôThị,ĐạiĐoànKết,GiaĐìnhvàXãHội,MựcTím,HoaHọcTrò,SinhViênViệtNam,…cáckênhtruyềnthanhtruyềnhình:VTV1,VTV2,VTV3,VTV4,VTV6,HTV3,HTV7,HTV9,O2TV,VTC,VCTV,SCTV,VOV,FansipanTV,…vàcácchươngtrìnhuytínđượcnhiềukhángiảquantâm:NgườiĐươngThời,MuônMặtChuyệnNghề,NgườiViệtTrẻ,SứcSốngMới,NhịpCầuTuổiTrẻ,...

Bạncóthểtìmhiểuthêmvềchuyêngiađàotạo-dịchgiảTrầnĐăngKhoatạitrangweb:

www.trandangkhoa.vn

hoặctrênFaceBook:

http://www.facebook.com/diengia.trandangkhoa

UÔNGXUÂNVYDịchgiảUôngXuânVylàmộtphụnữ

trẻtrànđầynhiệthuyết.TừnglàhọcsinhlớpchuyênAnhtrườngBùiThịXuânvàđượctuyểnthẳngvàoĐạihọcKinhtế,chịlạitiếptụcthiđậuvàokhoaQuảntrịkinhdoanh(SchoolofBusinessAdministration)củatrườngĐạiHọcQuốcGiaSingapore(NationalUniversityofSingapore).

NiềmđammêthậtsựcủachịlàmangkhotàngkiếnthứccủathếgiớivềViệtNamthôngquanhữngquyểnsáchđượcchuyểnngữvớichấtlượngcaonhất.Dođó,chịđãtừbỏcôngviệctạitậpđoànYahoo!ĐôngNamÁởSingapore,trởvềquêhươngđểnắmgiữvaitròGiámđốcXuấtbảntạiTGMCorporation.

Vớiphươngchâm“Mangchấtlượngvàokiếnthức”,nhữngquyểnsáchdochịxuấtbảnđượcđầutưcôngphutừviệcchọnlọcnộidungkỹlưỡngđếncôngđoạndịchthuậtchínhxác,rồibiêntậplạivớingôntừtrongsáng,dễđọcdễhiểu,gầngũivớivănhóaViệtNam...đểmanglạinhữnggiátrịhữuíchchođộcgiảngườiViệt.Vìvậy,TGMnóichungvàchịnóiriêngluôntựhàovềnhữngquyểnsáchliêntụcnằmtrongdanhsáchbánchạynhấtvàđượcđộcgiảcảnướcyêuthích.

BêncạnhquyểnsáchTôiTàiGiỏi,BạnCũngThế!,chịcònlàdịchgiảcủanhữngquyểnsáchnổitiếngnhư:ConCáiChúngTaĐềuGiỏi,LàmChủTưDuyThayĐổiVậnMệnh,BíQuyếtTayTrắngThànhTriệuPhú,BíQuyếtGâyDựngCơNghiệpBạcTỷ,NhữngBướcĐơnGiảnĐếnƯớcMơ,MặtPhải,BíQuyếtThànhCôngDànhChoTuổiTeen,GiảiPhápĐộtPhá...Nhữngquyểnsáchcủachị(baogồmsáchinvàsáchđiệntử)chođếnnayđãđếntayhơn1.000.000độcgiảtrêntoànquốc.

BạncóthểtìmhiểuthêmvềdịchgiảUôngXuânVytạitrangweb:

www.uongxuanvy.com

hoặctrênFaceBook:

http://www.facebook.com/dichgia.uongxuanvy

GiớithiệuvềtácgiảAdamJJacksonsinhnăm1962tạiSussex,VươngquốcAnh.Ông

tốtnghiệpngànhLuậtcủatrườngĐạihọcSouthamptonnăm1983vàkhôngngừngphấnđấuđểtrởthànhmộtluậtsưlàmviệctạiLuânĐôn.Tuynhiên,saubanăm,AdamquyếtđịnhrờibỏngànhLuậtđểbắtđầusựnghiệpmớitronglĩnhvựcytế.

Năm1995AdamphụtráchchuyênmụchàngthángvềnhữngpháttriểnvànghiêncứumớinhấtliênquanđếnliệuphápthaythếvàthuốcbổtrợchohaitạpchíNursingTimesvàHealthGuardian.

ÝtưởngviếtMặtPhảitìnhcờđếnvớiAdamtừchínhtìnhtrạngsứckhỏeyếukémcủaông.Lúctámtuổiôngđượcchẩnđoánmắcbệnhvảynếnvàbệnhtìnhngàymộtnặngđếnnỗiphảinhậpviện.Nhưngsauđó,Adambắttayvàonghiêncứupháttriểnvàchorađờimộtphươngthứcđiềutrịthànhcôngbệnhvảynếnkhôngdùngsteroid,đượcgọilàM-Foliahiệnđangápdụngtrêntoànthếgiới.

MặtPhảilàquyểnsáchthứtámcủaAdam.CácquyểnsáchtrướctrongbộTheSecretsofAbundantHealth,Wealth,Love&Happiness(BíQuyếtĐểĐượcDồiDàoSứcKhỏe,CủaCải,TìnhYêu&HạnhPhúc)đãđượcdịchsanghaimươibảythứtiếng.Adamcònlàmộtdiễngiảđầythuyếtphụcvàlàmộtdoanhnhân.Ôngsốngcùngvợ-Karen,cáccon-SophievàSamuelcùngchúchócủahọtạiHertfordshire,VươngquốcAnh.

ĐểtìmhiểuthêmvềAdam,hãyghéthămtrang:

www.adamjjackson.com.

XinđềtặngquyểnsáchnàychoSamChapman

***

“ThượngđếchọncáchtrừngphạtchúngtađơngiảnvìđólàcáchNgườiđáplạinhữnglờithỉnhcầu.”

OscarWilde

P

CHƯƠNG2XÁCĐỊNHNHỮNGKHOẢNHKHẮC

TẠISAONHỮNGTHỜIĐIỂMĐENTỐINHẤTTRONGĐỜILẠIDẪNDẮTCHÚNGTAĐẾNHẠNHPHÚCVÀTHÀNHCÔNGTRONGTƯƠNGLAI

“Tôicảmthấymìnhmaymắnkhiđếnđượcđiểmmàtôinghĩrằngmìnhđãchạmđáycuộcđời.”

AnthonyRobbins–Diễngiảvềtiềmnăngbảnthân

ETERJONESlàmộttrongsốrấtítcácdoanhnhânưutú,tàinăngvàthànhđạtcótêntuổiởcảVươngquốcAnhlẫnBắcMỹ.Đếchếdoanhnghiệpcủaôngướctínhtrịgiáhơn750triệubảngAnhvàôngcómộtbảnlýlịchcánhânhếtsứcấntượng,

trongđócócảmộtdanhmụcđầutưđangànhnghềtừviễnthông,hàngtiêudùng,quàtặngđếngiảitrí,xuấtbản,bấtđộngsảnvàgầnđâynhấtlàtruyềnhình.SausựthànhcôngcủachươngtrìnhtruyềnhìnhthựctếDragon’sDen(HangRồng),ôngthừathắngxônglêntrongvaitrògiámkhảochươngtrìnhtruyềnhìnhănkháchAmericanInvestor(NhàĐầuTưMỹ),mộtchươngtrìnhdochínhcôngtysảnxuấtphimtruyềnhìnhcủaôngthựchiện.

NếutatìmmộtngườibiếtrõđiềugìcầnthiếtđểđạtđếnthànhcôngtrongkinhdoanhthìngườiđólàPeterJones.Bởikhiôngnhìnlạisựnghiệpcủamình,ôngsẽnóichobạnnghevềsựkiệnduynhấtcóýnghĩathayđổicuộcđờiôngvàgópphầnlớnlaovàothànhcôngcủaông,sựkiệnấylạikhôngphảilàlúcôngđạtđượcthànhquả.ChắcchắnnókhôngphảilàkhoảngthờigianôngđượcchọnxuấthiệntrongHangRồng,đókhôngphảilàthờiđiểmôngmởdoanhnghiệpđầutiên(mộttrungtâmdạyquầnvợt,khiôngmới17tuổi),và

đócũngkhôngphảilàkhiôngnhậnđượcgiảithưởngNhàDoanhNghiệpSángGiácủanăm2002.TheoJonesthìkhoảnhkhắcđãthayđổicuộcđờiônglàkhoảngthờigianđầutrongsựnghiệpkhiviệckinhdoanhcủaôngsụpđổ.

“Ởtuổingoàihaimươi,tôiđãđiềuhànhmộtcơsởkinhdoanhmáytínhrấtphátđạt,côngviệcnàymanglạichotôimộtcănnhàđẹp,mộtchiếcBMW,mộtchiếcPosche,vàrấtnhiềutiềnđểtiêu,”Jonesbàytỏtrêntrangwebcủamình.

“Tuynhiên,saumộtloạtkhókhăn,sailầmcánhânvànhữngkinhnghiệmđauthươngkhimộtsốkháchhàngchủchốtngừngkinhdoanh,tôicũngmấtđiviệckinhdoanhcủachínhmình.”

Khôngcònkếsinhnhaiquảlàmộttrảinghiệmtiêucực,nhưngđócũngcóthểlàmộtbướcngoặt.Khinhìnlại,Jonestinrằngviệcmấtđicơsởkinhdoanhởtuổihaimươilàyếutốchủyếulàmthayđổicuộcđờiông,bởitheocáchôngnói,thìviệcđóđãkhiếnông“quyếttâmhơnđểthànhcông”.

RƠIXUỐNGTẬNCÙNGĐỂVƯƠNĐẾNĐỈNHCAO

AnthonyRobbinslàmộttrongnhững“chuyêngia”nổitiếngnhấtvàthànhcôngnhấttronglĩnhvựcpháttriểnconngườitạiBắcMỹ.Ônglàmộtdiễngiảtruyềncảmvàcựckỳlôicuốn.Nhữngbuổinóichuyệnchuyênđềvàhộithảocủaôngluônbánsạchvé.Ngaycảkhigiávélênđếnhàngtrămđômộtvé,hàngchụcngànngườitừkhắpnơitrênthếgiớivẫnvuivẻmóchầubaođểthamdựnhữngsựkiệncủaông.

RobbinstừnghuấnluyệnchocácCEO(Giámđốcđiềuhành)củacáctậpđoànđaquốcgia,chủtịchvàcácnhàlãnhđạochínhtrị.TờNewYorkTimescómộtbàibáotháng12năm1994đưatinôngcùngMarianneWilliamsonvàTiếnsĩStephenR.CoveyđượctổngthốngBillClintonmờiđếnTrạiDavid.RobbinstừnggiúpđỡmộtsốđộivàvậnđộngviênthểthaohàngđầunướcMỹnhằmcảithiệnphongđộcủahọnhưtaygônGregNorman,cựungôisaoquầnvợtsốmộtthếgiớiAndreAgassi,độituyểnkhúccôncầuL.A.KingscủathànhphốLosAngeles,vàcựuvôđịchquyềnAnhhạngnặngthếgiớiMikeTyson.

Ngàynay,Robbinslàtácgiảcủanhiềuquyểnsáchbánchạynhấtđồngthờilàphóchủtịchhộiđồngquảntrịcủanămtậpđoàn.Thôngquanhữngquyểnsáchvàhộithảocủamình,Robbinsđãtrựctiếpgâyảnhhưởngđếncuộcđờicủahơn50triệungườitừhơnmộttrămquốcgia.Tuynhiên,trongcácbuổihộithảo,mộttrongnhữngthôngđiệpđầutiênôngchiasẻvớithínhgiảlàchấtxúctácchosựthànhcôngcủaôngkhôngphảilàmộtthànhquảcụthểnào,màđólàthời

điểmcuộcsốngcủaôngdườngnhưvuộtkhỏitầmkiểmsoát.Chỉđếnkhiôngmấthếttấtcảvà“chạmđáycuộcđời”thìcuộcsốngcủaôngmớithậtsựchuyểnbiến,ôngnói.Ôngnhớlại“Tôibịmấtcôngty.Tôiđánhmấtbảnthânvàtôinặnghơnbâygiờgần17ký…nhìnchunglàhoàntoànsụpđổ…tôibắtđầuđitìmchìakhóamởcánhcửathànhcông.”

CómộtcâunóitôihọcđượctừmộtngườibạnMỹ:Conngườisẽthayđổi,nhưngchỉkhihọchánngấyvàmệtmỏiviệccứphảimệtmỏivàchánngấy.Hầuhếtchúngtasẽgặpthờiđiểmtaphảinóivớibảnthânmìnhrằng“Thếlàđủ”.Chỉkhiđóchúngtamớisẵnsàngdấnbướcthayđổicuộcđờimình.ĐiềunàycàngđượccủngcốkhingànhLậpTrìnhNgônNgữTưDuy(NLP)chorằng:cóhainguồnđộnglựcchínhthúcđẩychúngta–nỗiđauvàniềmvui–và,tronghaiđiềuđó,thìnỗiđaulàđộnglựcmạnhmẽhơn.Vềbảnchất,ngườitathườngnỗlựcđểtránhnénỗiđaunhiềuhơnlàhànhđộngđểđạtđượcniềmvui.ĐólàlýdotạisaoRobbinsnóirằngôngđã“maymắn”khirơixuốngtậnđáycuộcđời.Đôikhichúngtaphảicảmthấymìnhđangrơixuốngvựcthẳmtrướckhitacốsứctìmđườngtrèolêntớiđỉnh.

CảPeterJonesvàAnthonyRobbinsđềutrảiquacơnkhủnghoảngvềtàichínhvàtinhthầntrongbuổiđầulậpnghiệp,nhưngcảhaiđềuthừanhậnrằngnhữngkhủnghoảngđógópphầnlớnlaovàosựthànhcônglâudàisaunàycủahọ.Đánhgiácủahaingườihọvềmặttíchcựcnày,mặtphải,củanhữngmấtmátvàthửtháchtừkhủnghoảngtolớnởbuổiđầulậpnghiệpnhưlàchấtxúctácđưahọđếnthànhcôngkhôngphảilàđiềuhiếm.Đasốcácdoanhnhânthànhcôngnhấtthếgiớicũngchiasẻnhữngkinhnghiệmtươngtựvàghinhậnsựthànhcônglâudàicủahọlànhờnhữngthửtháchxuấtpháttừkhủnghoảnglớnhaymấtmátbuổibanđầu.

TAIHỌALÀMẤUCHỐTCỦATHÀNHCÔNG

“Chúngtôiđãcạntiền.Chỉcònbatuầnnữalàđếnngàycưới,vợchưacướicủatôiđãchuyểnđếnCalifornia–chưakiếmđượcviệclàm–đểđoàntụcùngtôi,vàthịtrườngđầutưsụpđổtheochânsựtanrãcủangànhviễnthông.”KhiấyPeterFiskechỉmớikhởinghiệp

kinhdoanhcủamìnhđượcchínthángvàanhphảiđươngđầuvớinguycơkhủnghoảngtàichính.Ngàyhômnay,anhnhìnlạitaihọađónhưmộtkhoảnhkhắcquantrọngtrongsựnghiệpcủamình.Màthậtvậy,anhnói,“Đórõrànglàmấuchốtchothànhcôngcủacôngtychúngtôi.”

PeterFiskelàTiếnsĩkhoahọcvàlàngườiđồngsánglậphãngRAPTIndustries,mộtcôngtyvềcôngnghệxửlýbềmặtởFremont,California.AnhcònlàtácgiảquyểnsáchPutYourSciencetoWork(ỨngDụngKiếnThứcKhoaHọcCủaBạnVàoCôngViệc)vàhợptácvớiTiếnsĩGeoffDavischuyênđónggópýkiếnvềnhữngchínhsáchkhoahọc,kinhtếvànhữngsángkiếngiáodụccóliênquanđếncácnhàkhoahọc.

Fisketinrằngtrongkinhdoanhvàthậmchítrongsựnghiệpkhoahọc,córấtítđiềuổnđịnhvàcóthểdựđoánđược.Mọithứđôikhicóthểvàthậtsựđichệchhướng.Đồngthời,anhcũnghiểurằngmộtbướclùihaythậmchíđiềumàmộtsốngườixemlàtaihọalạithườnglàchấtxúctáccầnthiếtchonhữngthayđổitíchcực.Khianhnhìnlạisựkiệnkhủnghoảngdòngtiềnsuýtlàmhủyhoạisựnghiệpcủamình,chínhsựnhìnnhậnấykhiếnanhtinrằngtaihọađólà“bướcđệm”chothànhcôngcủachínhanhvàcủacôngty.“Chúngtôiphảicạntúimộtlầnmớihiểuđượcđiềugìthậtsựcầnthiếtđểkinhdoanhthànhcông”,anhbàytỏ,“Nóbuộctôiphảidấnthânvàomộtcuộcchiếncamgođểgiànhgiậtkháchhàngvàcácnhàtàitrợtiềmnăng.”ChínhchiếnlượcmớiđóđãgiúpcôngtyanhkýđượchợpđồngquantrọngvớiQuânĐộiHoaKỳcũngtrongnămđó.

Fiskenói,“Khitôikểchocáchọcviênsauđạihọcvàcácnghiêncứusinhthamdựhộithảovềpháttriểnsựnghiệpcủatôirằng:hếttiềnlàmộttrongnhữngđiềutuyệtvờinhấtxảyđếnvớicôngtychúngtôi,tôibắtgặpmộtsốánhmắtkhóhiểu.”Nhưnganhtinchắcrằngnhữngkhúcngoặt,nhữngthấtbạivàtaihọalà“điềukhôngthểtránhkhỏitrongquátrìnhkhởinghiệp/pháttriểncôngty.”“Tìnhtrạngsốngdởchếtdởbuộcchúngtôiphảinângcaokỷluậtvàđiềuđóđãgiúpchúngtôitồntạichođếnngàynay.”

PeterFiskeđưaramộtgócnhìnthúvịmànócũngđượcnhiềudoanhnhânhàngđầutrênthếgiớichiasẻ.Anhchorằngsựthấtbạivàtaihọalà“khôngtránhkhỏi”nhưngluônđicùngvớimộtmặtphải.Bởinhữnggìchứađựngbêntrongtrởngạivàthửtháchlà

nhữngcơhộiđểhọchỏivàtrưởngthành,vàvớikinhnghiệmcóđược,nóchínhlànhữngviênđáđầutiênđặtnềntảngchothànhcônglâudài.

CUỘCĐÌNHCÔNGNGÀNHBƯUCHÍNH

RichardBransongặpmộttrởngạitolớntrongbuổiđầulậpnghiệpcủamìnhdonhânviênngànhbưuchínhAnhbiểuquyếtđểtiếnhànhđìnhcông.BransonlàmộttrongnhữngdoanhnhânnổitiếngvàthànhcôngnhấtởVươngquốcAnh.ÔngđãdựngnênmộttậpđoànthươngmạiđượcbiếtđếnvớithươnghiệuVirginbaogồmhơn200côngtytưhữuhoạtđộngtrongmộtchuỗicácngànhcôngnghiệpkhácnhautừgiảitríđếndulịch,từcôngnghệtruyềnthông(baogồmđiệnthoạidiđộng,Internetbăngthôngrộngvàphátthanh)đếnxuấtbản,mỹphẩm,quầnáothờitrang.Kểtừkhirađờinăm1970,VirginđãtrởthànhmộttrongnhữngthươnghiệuhàngđầuởVươngquốcAnh.

GiốngnhưPeterJones,AnthonyRobbinsvàPeterFiske,thànhcôngcủaRichardBransonbắtnguồntừmộtkhoảngthờigiandàiđầytháchthứcvàkhókhănởbuổiđầulậpnghiệp.Vàonhữngnăm1970,

đạoluậtmớiởAnhchophépngườitabánđĩahátvớigiákhuyếnmãi,vàBransonlàmộttrongnhữngngườiđầutiênkhaithácthịtrườngbằngviệcmởmộtcôngtyđặthàngquađườngbưuđiệncótênlàVirgin.Việckinhdoanhthànhcôngrựcrỡ.DoanhsốtăngvọtvàBransoncómộtnhiệmvụkhiếnnhiềungườithèmmuốnlàtuyểnthêmthậtnhiềunhânviênđểđápứngnhucầu.Rồitaihọaậpđến;côngnhânngànhbưuchínhởAnhđìnhcông.Khôngcòndịchvụchuyểnphátnàothaythếtạithờiđiểmđó,VirgincùnghàngngàncôngtyđặthàngquađườngbưuđiệnkháckhắpnướcAnhđốimặtvớinguycơphásản.

Tuynhiên,lịchsửđãchothấycuộcđìnhcôngđócủangànhbưuchínhlàđiều“vậnrủihóamay”.NóđánhdấumộtbướcngoặtlớntronglịchsửcủaVirginbởivìnóđãbuộcBransonphảisuynghĩlạichiếnlượckinhdoanhcủamìnhvàđitìmmộtnguồnthukhác.Kếtquảlàtrongnămkếtiếp,ôngmởcửahàngBăngđĩaVirgin,cửahàngđầutiênmàsaunàypháttriểnthànhchuỗicửahàngtrênkhắpthếgiới,vàhainămsauđóôngtungranhãnhiệubăngđĩaVirgin.

NHỮNGBUỔICHIỀUTHỨSÁUMấtviệcsẽluônlàmộtkhoảnhkhắcquyếtđịnhtrongsựnghiệp

củamỗingười,vànóthườngxảyravàobuổichiềuthứSáu.NhiềungườibịsathảivàothứSáuhơnbấtcứngàynàokháctrongtuần.TrongmộtcuộcthămdòtrựctuyếnđượcHRnext.comvàtrangliênkếtBLR.comtiếnhành,cácchuyêngiavềnhânsựnóirằngthứSáulàngàyphùhợpnhấtđểmờimộtnhânviênrakhỏicôngty.TheohọthìviệcsathảimộtnhânviênvàochiềuthứSáutứclàchongườiđónhữngngàycuốituầnđể“lắngdịu”vànhậnđượcsựanủitừbạnbèvàgiađình.Nếubạnlàmộtnhânviênđanglolắngvềcôngviệccủamình,lờikhuyêntốtnhấtlàhãytránhxasếpcủabạnvàGiámđốcnhânsựvàocácngàythứSáu.

Dùthậtthêthảmnếubạnmấtviệclàmnhưngvẫncònđómộtmặtphảicủavấnđề.SalomonBrotherslàmộttrongnhữngngânhàngđầutưlớnnhấtPhốWalltrướckhinóbịTậpđoànthươngmạiPhibromualạivàonăm1982.Khônglâutrướckhimọingườibiếtthôngtinvềsựsápnhập,mộttrongnhữngcổđôngcủaSalomonBrotherscùngvới62đồngnghiệpcủaanhđãđượchộiđồngquảntrị

côngtytriệutập,thôngbáochấmdứthợpđồnglaođộng.Ngàyhômđóvềsauđượcchứngminhlàmộtbướcngoặtlớntrongsựnghiệpcủaanhnhânviênngânhàngtrẻtuổinày.

TênanhấylàMichaelBloomberg.AnhđãdùngtiềnbồithườngchấmdứthợpđồngvàtiềnbáncổphầnởSalomonlàmvốnchomộtýtưởngkinhdoanhmàanhấpủtừlâu.TrướckhicóInternet,dữliệutàichínhvềbiếnđộngcủacácloạitiềntệ,cổphầnvàcổphiếukhôngdễgìtruynhậpđược,vàýđịnhcủaBloomberglàthànhlậpmộtmạnglướicáctrạmmáytính,quađócáctổchứctàichínhngaylậptứccóthểtruycậpvàodữliệumàhọcần.Hệthốngđóthànhcôngmộtcáchdễdàng,vàhômnay,chưađếnbamươinămsau,Bloombergđượcbiếtđếnlàngườicótổnggiátrịtàisảnhơn4tỷđôMỹ.Tiềnlãikinhdoanhôngđổvàocáclĩnhvựckhácthuộcngànhcôngnghệvàtruyềnthông,nhưngngàynaycólẽngườitabiếtđếnôngnhiềuhơndướicươngvịlàmộttrongnhữngthịtrưởngthànhcôngnhấtthànhphốNewYork,ngườitừngthắnghaicuộcbầucửliêntiếp.

MộtsốngườicóthểlậpluậnrằngđókhôngthểgọilàkhủnghoảngbởikhiBloombergbịsathải,anhvẫncònmộtsốvốnđángkểđểdựavàođóxâydựngtươnglaichomình.Nhưngtachỉcầnnhìnvàosốphậncủanhữngngườitrúngxổsốđểnhậnrarằng:khôngchỉcóvốnmàcòncầnnhiềuthứhơnđểthànhcôngtrongbấtcứlĩnhvựcnào.Tacầncótầmnhìn,lòngtậntụy,sựcốnghiếnvàsẵnsàngđónnhậnrủiromộtcáchcósuytính.Khimộtngườimấtviệc,nhữngvấnđềmàngườiđóphảiđốimặtkhôngchỉliênquanđếntiềnbạc.Đócóthểlàmặccảmxãhội,nókhiếnngườitadễdàngphủnhậnbảnthânvàảnhhưởngđếnlòngtựtrọngcủangườiđó.Nhưngđồngthời,vẫncònnhiềungườinhưBloomberg,họtậndụnghoàncảnhmấtviệccủamìnhđểthẩmđịnhlạinghềnghiệpcũngnhưcuộcsống,tựchomìnhmộtcơhộimớiđểlàmlạitừđầu.

TrongquyểnsáchWeGotFiredAndIt’sTheBestThingThatEverHappenedToUs-NXBBallentine,2004(ChúngTôiBịSaThảiVàĐóLàĐiềuTốtNhấtTừngXảyĐếnVớiChúngTôi)củamình,Harvey

Mackaytríchdẫnhếtvídụnàyđếnvídụkhácvềnhữngngườithànhcôngrựcrỡtrongnhiềulĩnhvực,từcôngnghiệpxehơiđếntruyềnthôngvàgiảitrí,tấtcảhọđềucôngnhậnrằngthànhcôngcủahọngàynay,phầnnàolànhờhọbịmấtviệc.BernieMarcusbịsathảikhicònlàGiámđốcđiềuhànhchuỗiTrungtâmpháttriểnnhàHandyDanvàtiếptụcphấnđấuđểsánglậpcôngtyriêngHomeDepotvàđếncuốinăm2007đãtrởthànhdoanhnghiệpbánlẻhàngđầunướcMỹchuyênvềsảnphẩm–dịchvụxâydựngvàpháttriểnnhà.

MarkCubanlàmộtnhânviênbánhàngcủaYourBusinessSoftware,mộttrongnhữngdoanhnghiệpbánlẻphầnmềmmáytínhđầutiênởDallas.Anhbịsathảimộtnămsauđóvìkhôngmởcửahàngđúnggiờmặcdùtạithờiđiểmđóanhđangđiđàmphánmộtđơnhàngmuaphầnmềmsốlượnglớn.Saukhirờikhỏicôngty,Cubantheođuổiđammêvềmáytínhvàthànhlậpcôngtyriêng,MicroSolutions,sauđóvàinămanhđãbánnóvớigiá6triệuđô.Ngàynay,CubanlàmộttỷphúInternetvàlàchủsởhữucủađộituyểnbóngrổDallasMavericks.

Danhsáchnhữngngườibịsathảivàtiếptụcvươnlênđạtđượcnhữngthànhcôngrựcrỡtưởngchừngnhưvôtận.Saubốnmươinămđilàm,phầnđôngnhânviên,đếnmộtlúcnàođó,sẽtrởnênthừathãi.Đốivớimộtsốngười,điềuđóđồngnghĩavớikhủnghoảngvềtinhthầnvàtàichính.Nhưngvớimộtsốkhác,mấtviệclạihóaragiúphọthànhcônghơngấpnhiềulần.

BÍMẬTRhondaByrnelàtácgiảkiêmnhàsảnxuấtchươngtrìnhtruyền

hìnhcủaÚc.Năm2007côđượcđưatênvàotạpchíTime“TIME100:NhữngConNgườiLàmNênThếGiới”,danhsáchmộttrămngườicóảnhhưởngnhấtthếgiớitrongnăm.Rhondalànguồncảmhứngchomộtbộphimvàmộtquyểnsáchvềsauđãtrởthànhmộthiệntượng.Đượchìnhthànhvàquảngbámộtcáchthôngminh,tácphẩmTheSecret(BíMật)giảithích“Luậthấpdẫn”đểchỉracáchchúngtathayđổicuộcsốngbằngsứcmạnhcủasuynghĩ.TheoBíMậtthì“khôngtrừmộtai,mỗiconngườichúngtađềucókhảnăngbiếnsựyếukémhayđaukhổthànhsứcmạnh,quyềnlực,sựbìnhyên,sứckhỏevàsựgiàucó.”Thôngđiệpnàyđãlàmrungđộnghàngtriệungườitrên

khắpthếgiới.TrênhaitriệuđĩaDVDđượcbánrachỉtrongnămđầutiên,vàvàothờiđiểmđượcviết,quyểnsáchđãbánđượchơnsáutriệubản.

ĐiềuthúvịnhấttrongthànhcôngcủaRhondaByrnevớiBíMậtđólàcôlấycảmhứngtừmộttrongnhữngthờiđiểmđentốinhấttrongcuộcđờicô.CũngnhưAnthonyRobbins,RhondaByrneđãthậtsựrơixuốngtậncùngcuộcsống,vàchỉkhiđócômớinhậnracảmhứngchosựthànhcôngvềsau.TrongDVD,Rhondatâmsự:“Cáchđâymộtnăm,cuộcsốnghoàntoànsụpđổdướichântôi.Tôilàmviệcđếnkiệtsức.Chatôiquađời,còncácmốiquanhệcủatôirơivàohỗnloạn.Vàolúcấy,tôikhônghềbiếtrằngngoàinỗithấtvọngtràntrề,tôiđãnhậnđượcmộtmónquàtolớnnhất.”

TrongmộtbuổiphỏngvấnvềcâuchuyệnđằngsautácphẩmBíMật,Rhondanóirằnggiờđâycôđãhiểunguyênnhânnàotháogỡchocônhữngkhókhăn:“Tôibịdồnvàochântường,đếnmứcmộtđêmnọ,điềutôilàmlàđầuhàngsốphận.Tôikhôngcòntâmtrínàođểgiảiquyếtmọithứtrongcuộcsốngcủamình.Tôisụpđổtrongnướcmắt.”

Ngayvàothờiđiểmrốirennhất,congáicủaRhondađưachocômộtquyểnsáchvàchínhquyểnsáchđóđãpháchọatrongđầucôcáigọilàLuậthấpdẫn,mộtniềmtinrằngchúngtacóthểthuhútnhữngtrảinghiệmmìnhmuốnthôngquaýnghĩvàniềmtin,chínhđiềuđóđãthôithúccônghiêncứulạilịchsửvàchorađờitácphẩmBíMật.

NhữnggìtathấytrongtácphẩmBíMậtcũnghiểnnhiênnhưnhữngcâuchuyệntađãcóởđây.Tấtcảđềuphảnánhmộtquanđiểm,mộtsựthật;chínhnhữngthờiđiểmtậncùngtrongcuộcsốngsẽđịnhhìnhhạnhphúcvàthànhcôngcủachúngtatrongtươnglai.

B

CHƯƠNG3KHỦNGHOẢNGVÀCƠHỘI

TẠISAOKHỦNGHOẢNGLẠILUÔNLÀCƠHỘI

“TừkhủnghoảngtrongtiếngHánđượcviếtlànguycơ-gồmhaichữ,mộtlàsựhiểmnguyvàchữcònlạilàcơhội.”

Bàidiễnvănngày12/4/1959củaTổngthốngJohnF.Kennedy

ACẬUBÉ-baanhem-vừahàohứngvừahồihộp,lênđườngđiđếnrạpchiếuphimđịaphương.ĐólàmộtbuổisángthứbảytronglànhởvùngngoạiôthànhphốManchester,nướcAnh,vàonhữngnăm50.Rạpchiếuphimđịaphươngđông

nghẹttrẻem,mộtsốđicùngchamẹ.Riêngbacậubékhôngđếnđâyđểxemphim.Chúngđếntheothỏathuậntrướcđóvớingườiquảnlýrạp.Cáccậusẽmuavuichokhángiảtronggiờgiảilaobằngviệcdiễntheomộtbàihátđãđượcthusẵn.Đósẽlàmộtmànvuinhộnmớilạ.Nhưngvàobuổisánghômđó,trênđườngđếnrạpchiếuphim,cáccậuđãgặptaihọa,đĩathuâmbịrớtkhỏivỏ,văngxuốngvỉahèvỡnát.

Nếukhôngcóđĩathuâmđểdiễn,ngườitacóthểchấpnhậnviệccáccậubỏcuộcvàvềnhà.Ngườiquảnlýrạpchiếuphimcũngsẽthôngcảm.Nhưngcáccậulạichọncáchkhác.Tronglúctiếptụcđiđếnrạpphim,baanhemđồngývớinhaulàhọvẫnbiểudiễn,nhưngthayvàođóhọsẽhátthật.NgườianhcảBarrychơiđànghi-tacùngvớihaiemMauricevàRobin,cảbacùngháttrướckhángiả.Buổisánghômấycũnglàlầnđầutiêncáccậuháttrướccôngchúng,kếtquảlàkhángiảrấtyêuthíchtiếtmụcđó.Cáccậubéngaylậptứcđượcchúý.

Taihọatưởngnhưhủyhoạibuổibiểudiễnđócủabacậubélại

hóathànhchấtxúctáclàmthayđổicuộcđờicáccậu.Nóđánhdấusựkhởiđầucủamộttrongnhữngbannhạcpopnam,nhạcsĩ,vànghệsĩthuâmthànhcôngnhấtmọithờiđại.BacậubéđólàbaanhemnhàGibb,cònđượcbiếtđếnvớicáitênquenthuộc“TheBeeGees”.

Nhiềunămsau,khihọđidọcđườngKeppelởthànhphốManchesterđểquaymộtbộphimtưliệuvềcuộcđờimình,Robindừnglạinơiđĩathuâmbịvỡ,anhxoaysangmáyquayvànóiđùa“Nếuchiếcđĩathuâmkhôngbịvỡngàyhômđóthìanhemmìnhđãkhônghátcùngnhaurồi.”Đĩathuâmbịvỡ,haynóichínhxáchơn,làcáchhọphảnứngvớihoàncảnhđãtrởthànhkhởiđầuchomộtsựnghiệplẫylừngtrongsuốthơnnămthậpkỷ.

TRÁICAMVÀMỨTCAMKhủnghoảngđẩytavàohoàncảnhtachưatừngbiếtđếnvàbuộc

taquyếtđịnhlàmnhữngviệcmàtrướcđâytachưatừnglàm.Dùtakhôngnhậnranhưngkhủnghoảngluônđicùngvớimộtmặtphải.Luôncómộtcơhộichờđợitakhámphá.

NếukhôngcókhủnghoảngmàJamesKeiller,ngườigốcDundee,phảiđốidiệnvàokhoảngcuốinhữngnăm1700thìthếgiớicóthểsẽkhôngbaogiờđượctậnhưởngvịngoncủavỏcamđượclàmthànhmứt.TrongtiếngBồĐàoNha,nguồngốccủatừmứtcam(marmalade)làmarmelo,cónghĩalà“quảmộcqua”,mộtloạitráicâythườngđượcdùnglàmmứtvàothờiđó.Camlúcấychỉđượcdùngnhưtráicâytươihayvắtlấynướcuống,nhưngđiềuđósắpthayđổi.

MộtchuyếntàucủaTâyBanNhachởđầycamSevillephảicậpcảngDundeeđểtránhmộtcơnbãolớn.ThuyềntrưởngcủatàuraobántoànbộkiệnhàngvớigiárẻmạtvàKeillernghĩmìnhđãvớđượcmộtmónhời.Tuynhiên,anhnhanhchóngpháthiệnracáctráicamđãmềm,hầuhếtđãbắtđầubịhưvàcóvịđắng.Keillerbiếtmìnhkhôngthểbánnhữngtráicamnàyđượcnữavàbuộcphảiđốimặtvớimộtthiệthạitàichínhchưatừngcó.

Vớitâmtrạngbuồnnảnvàchoángváng,Keillerđemnhữngtráicamvềnhàvàthúnhậnhếtvớivợ.Khôngaibiếtchínhxácnhữnggìxảyrasauđó,cóthểlàKeillerhoặcvợanh-Janet-đãnảyrasángkiếncứuvãntìnhthế,biếnkhủnghoảngthànhlợinhuậntứcthì.Đórõrànglàmộtsángkiếngiúptạoramộtngànhcôngnghiệphoàntoànmới,vàthayđổicuộcsốngcủagiađìnhKeillermãimãi.TheonhữnggìchúngtabiếtthìJanetđãdùngnhữngtráicamthaychoquảmộcquađểlàmmứt.LoạimứtmớicóhươngvịcamtrởnênrấtđượcưachuộngvàgiađìnhKeillerbắttayvàosảnxuấtmộtmónmàngàynaychúngtagọilàmứtcam.

CâuchuyệnvềnguồngốcmứtcamxuấtpháttừgiađìnhKeillercóthểthậthoặckhôngthật–mộtsốnhàsửhọcchođólàchuyệnhưcấu.Nhưngbấtchấptínhxácthựccủanó,câuchuyệnvẫnchứađựngmộtthôngđiệpquýgiá.Khủnghoảng,nhưcácnhàhiềntriếtTrungHoađãbiếttừngànxưa,luônđicùngnhữngcơhộitolớn.

NHỮNGCÁNHHOAHỒNGSarahBenjaminlàmộtvídụkhácchonhữngngườiđãdựngnên

cơnghiệpthànhcôngsaukhủnghoảng.Saukhitốtnghiệpvớitấmbằngcửnhânkhoahọc,SarahtrởlạiquênhàSwanHillởVictoria,nướcÚc,vànhậnrarằngởđâykhôngcầnnhữngnhàkhoahọc.“Tôi

pháthiệnrarằngtìmviệclàmthậtkhó”,cônói,“Tôikhôngbiếtdùngtấmbằngcửnhânkhoahọccủamìnhvàođâu,bởingườitabảobằngcấpcủatôivượtquáyêucầucôngviệc.”

Khônghyvọnggìkiếmđượcviệc,Sarahđềxuấtvớimẹmìnhmộtýtưởng:trồnghoahồngđểcungcấpchocáctiệmbánhoatrongvùng.MẹcủaSarah,JanSlater,cũngthíchýtưởngđóvàhaimẹconcùngnhaukhởinghiệpvàonăm2004.Tuynhiên,chỉtrongnămđầutiên,họđãphảiđốimặtvớimộtkhủnghoảngcókhảnănglàmtiêutancơnghiệptrướckhinóbắtđầu.Khôngcònkhởiđầunàotệhơnthếnữa.Đợtthuhoạchhoahồngđầutiênbịbệnh,tấtcảbônghoađềubịhéođầu,chắcchắnkhôngthểbánđược.

Nguyênnhânlàdomộtloạivikhuẩncótrongnguồnnướcnhưngđãquámuộnkhôngthểcứunhữngbônghoa.Mộttaihọa,đúngthế,nhưngnólạiươmmầmchothànhcôngtrongtươnglaicủahaimẹconcô.MốinguyđóbuộcSarahphảixemxétlạikếhoạchkinhdoanhcủamình,vàtrongquátrìnhlàmviệc,côđãpháthiệnmộtcơhộitiềmẩnbiếncôngviệckinhdoanhnhỏcủacôthànhmộtthànhcôngtrêntoàncầunhưhômnay.

Sarahnhậnrarằngnếumuốncôngviệckinhdoanhhoahồngcủamìnhtồntạilâudàithìcôphảitìmthêmnguồnthunhậpmới.TrongkhitìmkiếmtrênInternet,Sarahvớđượcmộtthứmàcôtinlàcơhộiphithường.Côkhámphárangànhcôngnghiệpsảnxuấtcánhhoahồngkhô.Lợiíchcủaviệcbuônbáncánhhoahồngkhôrõràngcaohơnnhiềusovớihoatươi;cánhhoahồngkhôgiữđượclâuhơn,nólạinhẹnênchiphívậnchuyểnthấphơn.Thịphầnchosảnphẩmnàyvẫncònmớilạvàhấpdẫn,hầunhưchưađượckhaithácởÚc.Nhữngcánhhoahồngkhô,theocôđượcbiết,đangngàycàngđượcưachuộngtrongviệctrangtrílễcưới,tiệctùngvàhộihọp.“ỞMỹvàAnh,sảnphẩmnàyđangthậtsựbùngnổ”,cônói,“nhưngchưacóaithậtsựkinhdoanhmặthàngnàyởÚccả.”

KhôngphảiaicũngủnghộýtưởngcủaSarah.Mộtsốngườichorằngcôbịđiên.Họnói“Côsẽsậptiệmtrongvòngmườihaitháng.Aiđờilạiđimuacánhhoahồngcơchứ?”NhưngSarahvàmẹcôvẫnkiênđịnh,tiếptụcnghiêncứuthịtrường,côngnghệvàhọđãchứngminhnhữnggìngườikhácnghingờlàsai.Ngàynay,côngtySimplyRosePetalstrởnênlớnmạnhvàcungcấpcánhhoahồngkhôđượctuyểnlựatỉmỉ,dùngtrongtrangtríđámcưới,trịliệuspa,hoagiấy

rảitronglễcưới,vàcôngtycủacôđãxuấtkhẩusảnphẩmnàyđikhắpthếgiới.Mộtcôngviệckinhdoanhphátđạtđượcpháttriểntừmộtýtưởngnảyratrongkhủnghoảng.

BỆNHTHOÁTVỊĐĨAĐỆMVÀMÓNSÔCÔLARƯỢU

SimonvàHelenPattinsonsốngcùnghaicôcongáinhỏPoppyvàDaisytrongmộtngôilàngyêntĩnhgầnChichester,giápranhkhubảotồnthiênnhiênPagham.Họcómộtcuộcsốngmàtheonhiềungườilàrấtsungtúc,họđiềuhànhmộtcôngtyriêngcựckỳthànhcông.Côngtycủahọmanglạicôngănviệclàmchohàngtrămnhâncôngtrongvùngvàdoanhthunămvừarồicủahọđạthơn5triệubảngAnh.Nhưngcuộcsốngmàhọtậnhưởngngàyhômnay,nhàcửa,đờisốngvậtchấtvàcôngviệckinhdoanh,tấtcảđềubắtnguồntừhailầnkhủnghoảng.

Cáchđâytámnăm,SimonvàHelencảhaiđềuvỡmộngvớinghềluậtsưtạithủđôLuânĐôn.Họkhôngbiếtmìnhmuốngì,nhưngchắcchắnhọkhôngmuốncuộcsốngcủamộtluậtsưthànhphố.Simongiảithích,“ChúngtôirơivàohoàncảnhgiốngnhưtrongtiểuthuyếttràophúngCatch-22.Chúngtôikhôngbiếtmìnhmuốnlàmgìtrongcuộcsốnghiệntạinhưngchúngtôibiếtchắcmìnhsẽkhôngbaogiờcóđượckhoảnhkhắc“Ơ-rê-ka”nếukhôngtựgiảiphóngmìnhkhỏinhữngviệcđanglàm.”Cuốicùnghọquyếtđịnhlàmđiềuduynhấtđólànộpđơnthôiviệc,báncănnhàởPutney,thànhphốLuânĐônvàđidulịch.Và,vớitấtcảnhữnggìcótrongbalô,họlênđườngdulịchvòngquanhthếgiới,tìmkiếmnguồncảmhứngvàhướngđimớichocuộcsống.

Mặcdùquaylưngvớinghềnghiệpthunhậpcaomàhọmấtnhiềunămhọctậpmớicóđược,songnhữngngườibạnvàgiađìnhvẫnủnghộhaingườihếtmình.“ChacủaHelenkỳvọngcôấysẽtrởthànhmộtThượngnghịsĩphápchế”,Simonđùa,“Vànếumọingườinghĩchúngtôiđiênthìhọcũngkhôngnóirađâu.”Cảhaiđãmệtnhoàibởicôngviệclàmtừngàydàiđếnđêmthâu,mộtconđườngđiđivềvềmỗingàykhôngthayđổi.Simonnóitiếp,“Chúngtôithấymìnhkiệtsứcvàmuốnthayđổi.Mụcđíchchínhcủachúngtôikhiđidulịchlà

đểtìmmộtýtưởngkinhdoanhhaymộtđiềugìđóhứngthú.”Họkhônghềbiếtđiềugìđangchờđợimình,chỉhyvọngrằngsaukhivácbalôđikhắpthếgiới,họsẽtìmđượccâutrảlời.

ChặngdừngchânđầutiêncủahọlàNamMỹ.VùngPatagoniaởArgentinanổitiếngbởinhữngrặngnúivànhữngkhutrượttuyết,vàchínhtrongkhunghỉdưỡngnhỏbémiềnnúitênBariloche,HelenvàSimonlầnđầutiênđượcthưởngthứchươngvịsôcôlaNamMỹ.“Thậttuyệtvời!”Simonnói,“Nhìnđâucũngthấytiệmbánsôcôla.”Thịtrấnnàyđãlàmlóelênmộtýtưởngkinhdoanhtrongtươnglai,dùlúcấyhọchưanhậnra.

SimonvàHelensauđóđivềhướngBắcquaChile,đếnBrazilvàcuốicùngdừngchânởmộtrừngtrồngcacaoởVenezuela.Suốthaituầnhọbịnhữngcâycacaovàphongcảnhngoạnmụcmêhoặctrướckhitaihoạậpđến.KhiSimonvácbalôlênlưng,anhbỗngcảmthấyđau.Cơnđaulàmanhđuốisứcvàdấuhiệunàychothấyanhbịthoátvịđĩađệm.CơnđaunghiêmtrọngđếnnỗiSimonvàHelenkhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệcbaytrởvềAnh.Dựđịnhdulịchvòngquanhthếgiớicủahọđãkhôngthành.Đóthậtsựlànỗithấtvọngcayđắng,vàtệhơnnữa,họkhôngcònnhàđểquayvề,cũngkhôngcóthunhập.

CảhaiđànhnươngnhờgiađìnhbốmẹSimontrongthờigiananhgiảiphẫuvàchờbìnhphục.Tuyvậy,khihồitưởnglại,cảhaiđềucôngnhậnthảmhọađóthậtsựlàvậnrủihóamay.“Thậttìnhcờbởinóchochúngtôikhoảngthờigiancầnthiếtđểtìmhiểuxemmìnhthậtsựmuốngì.Khiđọclạinhậtkýchúngtôiđãviếttrongsuốtthờigianởnướcngoài,cómộtthứcứlặpđilặplại,đólàsôcôla.”Simonnhớlại.

“Chođếnlúcấychúngtôivẫnchưacómộtýniệmrõràngvềđiềumìnhđịnhlàm.Chúngtôinghĩchắcmìnhphảiquaylạinghềluậtsưhaymộtviệcnàođótệhơn.Cănbệnhởlưngchochúngtôithờigiancầnthiếtđểnghĩvềtươnglaivàvạchrakếhoạchkinhdoanh”,Simonbàytỏ.

“Nếuchúngtôicứtiếptụcđi”,Simontrầmngâm,“cóthểchúngtôisẽtrởthànhnhữngkẻlangthangvàkhôngbaogiờquaylạiAnh.”Thayvàođó,họđãtìmthấyđiềuthậtsựcuốnhúthọ.Đólàcơhộiđểthửlàmmộtđiềugìđókhácbiệtvàtạolậpcơnghiệpchoriêngmình.

ChấnthươngởlưngcủaSimonđánhdấusựkhởiđầucủamộthànhtrìnhmớiđầythúvịtrongngànhsảnxuấtsôcôla.

Câuchuyệncủahọkhôngdừnglạiởđó.TrongkhiSimonbìnhphụcvàbắttayvàoxâydựngkếhoạchkinhdoanhthìHelenxinviệclàmtạmthờitạicáccửahiệuđểhọckỹnăngbánhàng.Sauđó,cảhaigomgóptiềnmởmộtcửatiệmbánsôcôlađầutiênởBrighton,Sussex.Tuynhiên,nămtuầntrướckhicửatiệmchínhthứckhaitrương,mộtkhủnghoảngkhácậpxuống,lớnhơnnhiều.Lầnnàylàvềthươngmại.Nhàcungứngchínhcủahọphásản.Simonnói,“Đóquảthậtlàmộtđònchítử.Chúngtôiđanghoàntấtmọithứchocửatiệmvàchưađầynămtuầnnữasẽkhaitrương.Rồiđộtnhiênnhàsảnxuấtngưngtrảlờiđiệnthoại.Lúcđầuchúngtôicũngkhôngđểýlắm,mộttuầntrôiquavàchúngtôibắtđầulolắng.Helenláixexuốngtậnvănphòngcủahọvàchỉkhiđóchúngtôimớipháthiệnracôngtycủahọđãphásản.”

Simontiếptục,“Côngtyđónắmhơn50%sảnphẩmcủachúngtôi.Họgiữhànglômẫumã,khuônđúc,nhãnhiệu.”HelenvàSimoncóhailựachọnlúcnày.Mộtlàhọcóthểtừbỏướcmơcủamình,vàhailàđánhliềumọithứ,tựmìnhsảnxuấtsôcôla.“Chúngtôikhônghềcóchútkinhnghiệmhaykiếnthứcnàovềsảnxuấtsôcôla”,Simon

chỉravấnđề.Đólàmộtkhủnghoảngtolớndùnhìnởgócđộnào,vàcũngvìlẽđó,nócũnglàmộtcơhộitolớn.

Trongnhữngtuầntiếptheo,họmiệtmàinghiêncứuphươngpháplàmsôcôlatheocáchhọmuốn,rồiđặtmuadụngcụvàvớisựgiúpđỡcủagiađình,bạnbè(thêmmộtnhânviênrấttốtbụngđếntừmộttrongnhữngnhàcungcấpcủahọ),họbắtđầusảnxuấtmónsôcôlacủariêngmình.Helennói,“Đóthậtlàmộtquãngthờigianđángsợ.Chúngtôingồihàngtuầntrongmộtcănnhànhỏtrênnôngtrại.Sôcôlavungvãikhắpnơi,văngcảlêntường,nhưngdầndầnchúngtôicũngbiếtcáchgiữnóởyêntrongmáyvàchoralòmấymẻhoànchỉnh.”

TựmìnhsảnxuấtsôcôlacónghĩalàSimonvàHelenchỉlàmrađượcvàiloại,nhưngđóthậtsựlàsảnphẩmcủahọvàđiềunàycónghĩalàhọsẽkiểmsoátviệckinhdoanhcủamìnhtốthơnnhiều.TừkhimởcửatiệmMontezumas(đặttheotêncủamộthoàngđếAztec)vàonăm2000trongkhuLanescaocấpcủathànhphốBrighton,việckinhdoanhcủahọtrởnênlớnmạnhvàcóthêmmộtchuỗibảycửahàngkhắpđôngnamnướcAnh.

Côngtycủahọlàmộtcâuchuyệnkinhdoanhthànhcôngnữađượchunđúcnêntừhaiconngườitậntụyvượtquakhókhănkhủnghoảng.Họđãchứngminhrằngviệcmấtđinhàcungcấpchínhchỉvàituầntrướcngàykhaitrươnglạilànguyênnhâncủathànhcônghômnay.Trướcthờiđiểmđó,cảHelenvàSimonđềuchưatừngnghĩđếnviệctựsảnxuấtsôcôla.Nhưng,việctrởthànhnhàsảnxuấtđãmanglạichohọdanhtiếngvàmởramộtmảngkinhdoanhhoàntoànmới,bánsỉtrởthànhnguồnthuchính.Simonkhẳngđịnh,“Nếukhôngbánsỉ,cólẽchúngtôiđãkhôngcócơsởkinhdoanhnhưhômnay.”

CảSimonvàHelenđềutựnhậnmìnhlà“ngườilạcquan”.Anhnói,“Cảhaichúngtôinhìnsựviệcnhưnhữngcơhộihơnlàtrởngại.”Điềuchúngtachứngkiến,mộtlầnnữa,chứngtỏrằngluôncómộtmặtphảiđằngsaukhủnghoảngmàtađốimặttrongcuộcsống.Mỗikhủnghoảnglàmộtthôngđiệpnóivớitarằngcómộtcơhộiđangchờđượckhámphá,vàđôikhiđólàcơhộicủacảmộtđờingười.

V

CHƯƠNG4CUỘCSỐNGTHAYĐỔI:

KHIĐIỀUTỒITỆXẢYRA

TẠISAONHỮNGĐIỀUTỒITỆKHÔNGPHẢILÚCNÀOCŨNGXẤUVÀSỰTHAYĐỔILÀMỘTTHỬTHÁCHKHIẾNCHOMỌIVIỆCTỐTHƠN

“Sựthayđổigâyraảnhhưởngđángkểlêntâmlýconngười.Vớinhữngngườihaylosợthìđólàsựđedọavìmọithứcóthểtồitệhơn.Vớingườiluôntrànđầyhyvọngthìđólànguồnđộngviênvìmọithứcóthểkháhơn.Vớingườitựtinthìđólànguồncảmhứng

bởithửtháchtồntạiđểgiúpmọithứtốtđẹphơn.”

KingWhitleyJr.

ÀOTHỜIĐIỂMmàmộtđiềugìđóxảyđếntrongđờimàtacholà“xấu”,tathườngngửamặtlêntrờinguyềnrủa.Bấtkểđấylàtổnthấttàichính,thấtvọngtrongnghềnghiệphaykinhdoanh,bịkẹttrongmộtvụtainạnhaythậmchíbịchẩn

đoánlàcóvấnđềnghiêmtrọngvềsứckhoẻ,phảnứngchungthườnglà,“Tạisaolạilàtôi?Tôiđãlàmgìđểbịthếnày?”Tuynhiên,điềutakhôngnhậnrangaylúcấy,nhưnglạicógiátrịvềsau,chínhlànhữngthấtbạivàthửtháchđó,haynóichínhxáchơn,cáchmàchúngtaphảnứngvớisựviệcđó,sẽquyếtđịnhtươnglaivàhạnhphúccủachúngta.

Làmsaobạnbiếtchínhxácmộtsựviệcnàođótrongcuộcsốnglà“tốt”hay“xấu”?Vớimộtsốngười,điềugìmanglạiniềmvuilàtốtvàđiềugìgâyraphiềntoáilàxấu.Nhưngtrongtrườnghợpnàybạnđánhgiáthếnào:kẹobônggònđemlạicảmgiácvuisướng(cho

nhữngaithíchnhâmnhinhữngsợiđườngđủmàurựcrỡ)nhưngcũngsẽgâysâurăngvàdođóđemlạisựđauđớn?Haysựđauđớnxuấthiệnkhingườinhasĩkhoanphầnrăngsâu,vốnbịcoilà“xấu”nhưngcuốicùngsaukhiphầnsâubịloạibỏ,trámlạithìgiúptatránhđượcnhữngcơnđauvềsau?

Nhữngngườikhácxemmộtđiềugìđólà“tốt”nếunóđưahọđếnnhữnghyvọngvàkhátkhao;tráilại,họnóirằngđiềugìđẩyhọvềhướngngượclại,tứclàrờixahyvọngvàướcmơlà“xấu”.NhưngkhitanhìnlạinhữngngườinhưJulioIglesias,chúngtasẽthấysựviệcđượccholàxấubởinóđặtdấuchấmhếtchokhátkhaotrởthànhcầuthủbóngđáchuyênnghiệptừthờithơấucủaanh,hóaralạirấttốtbởinóchophépanhtheođuổimộtướcmơkhác,xétvềnhiềumặt,tolớnhơnnhiều.

Đểnhậnbiếtmộtviệctốthayxấutrongcuộcsốngthậtkhôngdễnhưtatưởng.Nhiềungườicựcđoantinrằngtrắngđenphảirõràng.Chẳnghạn,hầuhếtngườitasẽđồngýrằngtrúnggiảiđộcđắcvàkiếmhàngtriệuđôtrongkỳxổsốtoànquốclàđiềutốt,ngượclạimột

ngườibịliệtsaukhilặnxuốngbiểnhoặcbịcụtchântrongmộtvụrơimáybaylàđiềuxấu.Nhưnglàmthếnàochúngtathậtsựbiếtđược?

NHỮNGNGƯỜITRÚNGXỔSỐVàobuổitốingày22tháng5năm1999,cảnhsátnhậnđượcđiện

báođếnmộtcănnhànằmtrongvùngKingwoodsangtrọngthuộcthànhphốHouston,bangTexas.Khiđếnnơi,cảnhsáttìmthấychủnhà,BillyBobHarrell,bịbắnchếttrongphòngngủtrênlầu.Theocácnhânviênđiềutra,Harrellđãtựsát.Anhtựkhóamìnhtrongphòngngủ,cởibỏquầnáo,đặtnòngsúnglênngựcvàbópcò.

Khônglâutrướckhiquađời,Harrellđãtâmsựvớingườicốvấntàichínhvềmộtsựviệcxảyrachỉmớihaimươithángtrước,màtheoanh,đãhủyhoạicuộcđờianh.Anhđãthankhócrằng”Đólàđiềutồitệnhấttừngxảyđếnvớitôi.”Tuynhiên,đókhôngphảilàbệnhnanycũngkhôngphảimấtđingườimàanhyêuthương.

Anhkhôngbịtainạnvàcũngkhôngbịmấtviệc.Anhvàgiađìnhđềuđangsốngvàkhỏemạnh.Thếthìviệckhủngkhiếpgìđãpháhủycuộcđờianh?

XácsuấtcủađiềuđặcbiệtấyxảyđếnvớiBillyBobHarrelllàkhoảng1phần40triệu.Nếuanhdắtchóđidạovàđộtnhiênbịsétđánhchếtthìxácsuấtvẫncaohơn.Tuynhiên,nhưđịnhmệnhđãanbài,điềukỳlạmàtađangnóiđếnđâyxảyravàomộtbuổitốikhianhđangngồinhàđọcbáo.Anhdòđidòlạidãysốintrêntrangbáo.Độtnhiên,anhnhậnramìnhlàngườitrúnggiảiduynhấtcủakỳxổsốtoànbangTexas.Anhtrúnggiảiđộcđắc!NhiềungườisẽbậtcườikhingheHarrellkếtluậnnguyênnhânhủyhoạicuộcđờianh,cũngvìnómàanhtựsátchínhlàviệcanhtrúngsố31triệuđôMỹ!

Khibạnnhìnvàotiểusửcủanhiềungườitrúnggiảixổsố,bạnsẽkhámphárarằngtrườnghợpcủaBillyBobkhôngphảilàcábiệt.Ướctínhchothấy,ởMỹ,hơnmộtphầnbasốngườitrúnggiảixổsốcuốicùngtrắngtay.

William“LộcPhát”Posttrúng16,2triệuđôtronglượtxổsốtạiPennsylvanianăm1988vàcuốiđờitrongtúikhôngcònmộtxu,phải

sốngnhờtrợcấpansinhxãhội.Khiđượcphỏngvấn,Postnóirằng“Tôiướcgìđiềuđóchưatừngxảyra”.Trúngsố,đốivớianh,thậtsựlàmột“ácmộng”.

CơnácmộngcủaPostbắtđầukhingườibạngáicũthắngkiệnvàđòianhchiaphầngiảithưởng.Vềsau,cótinnóirằngemtraicủaanhbịbắtvìtộithuêngườiđâmchếtanhvớihyvọngthừahưởngmộtphầnsốtiềntrúngsố.Nhữnganhchịemkháccũngbịcáobuộctộiquấyrối(mặcdùkhôngcùngmụcđíchđoạttiềntrắngtrợnnhưthế)chođếnkhianhđồngýđầutưvàokinhdoanhxehơivàmộtnhàhàngởSarasota,bangFlorida.CảhaivụđầutưnàychỉgópphầngiatăngsựcăngthẳngtrongcácmốiquanhệcủaWilliamvớianhchịemvàdĩnhiên,tổnthấtcònlớnhơnmấtcủa.

Khônglâusauđó,Postbịtốngvàotùvìđãcầmsúngbắnsượtđầumộtngườithunợ,vàchỉtrongvòngmộtnăm,khôngnhữngkhôngcómộtxudínhtúi,anhcònmắcnợ1triệuđôMỹ.Postthúnhậnrằngmìnhvừabấtcẩnvừadạidộtvìcốlàmvuilòngmọingườitronggiađình.Saucùnganhnộpđơnxintuyênbốphásản.Theobáocáo,anhsốnglặnglẽvới450đômỗithángvàphiếuthựcphẩm.Anhnói,“Tôimệtmỏi.Tôiđãhơnsáumươilămtuổivàvừatrảiquamộtcuộcgiảiphẫuphìnhđộngmạchtimnghiêmtrọng.Xổsốchẳngcóýnghĩagìvớitôi.”

ỞVươngquốcAnhcũngcónhiềucâuchuyệntươngtự.Năm1996JohnMcGuinnesskhiếnnhiềungườimuavésốởScotlandganhtịkhianhtrúnghơn10triệubảng,móntiềnkỷlụcmàmộtngườiScotlandcóthểthắngđược.Thờiđiểmđó,McGuinnessvừalythânngườivợđầutiênvàphảingủtrênsànnhàbốmẹruộtởLanarkshire.Saukhiômtrọngiảiđộcđắc,anhbắtđầutiêuxàivungvít,nhữngthứanhmuabaogồmmộtbiệtthựkiểuTâyBanNha,mộtchiếcxePorsche,mộtchiếcBentleyvàcáckỳnghỉmátxahoa.Tuynhiên,chỉđếnthángbảynăm2007,McGuinnesstuyênbốphásảnvớitổngsốnợtrên2triệubảng.

Vớinhữngcâuchuyệntrên,tôikhôngcóýchorằngtấtcảnhữngngườitrúngsốđềucókếtcụcnghèokhổhaychếtchóc.Rấtnhiềungườivẫnsốngtốtvàhạnhphúc.Theonghiêncứukéodài5nămdoTậpđoànCamelotthựchiệnthì55%nhữngngườitrúngsốsốnghạnhphúchơn(ítnhấtlà5nămđầu)saukhitrúnggiải.

TacóthểlấynhữngngườitrúngsốtạiNaUylàmgương.CácnhànghiêncứutừViệnTâmlýhọcởĐạihọcOslođãgửimộtbảnkhảosátđến261ngườitrúngsốtừmộttriệuKronetrởlêntrongcácnămtừ1987-1991,vàpháthiệnrangườitrúnggiảitrungbìnhlàmộtngườiđànôngtrungniêncótrìnhđộhọcvấnkhiêmtốnđếntừmộtđịaphươngnhỏ.HầuhếtngườitrúnggiảiởNaUyrấtcẩntrọngvàkhôngchitiêuphungphí.Họcũngyêucầuđượcẩndanhvàcốgiữbímậtvề“củatrờicho”củamình.Dùvớibấtkỳlýdonào,kếtquảkhảosátchothấycuộcsốngsaukhitrúngsốcủahọtrởnênổnđịnhhoặccảithiệnhơn.

Ýnghĩacủanhữngcâuchuyệnnàylàsựgiàulênđộtngột,dùlàhàngtriệuđôhayhàngtriệubảngthìvẫnkhôngđảmbảođượchạnhphúc.TheoTiếnsĩEdwardDiener,giáosưTâmlýcủaĐạihọcIllinois,mộtkhinhữngnhucầuthiếtyếutrongcuộcsốngcủachúngtađượcđápứng,việccónhiềutiềnhơncóíttácđộngtớicảmgiáchạnhphúccủachúngta.Quacácnghiêncứucủamình,giáosưDienerkhámphárarằngtiềnbạc,họcvấn,chỉsốthôngminhhoặctuổitáccóảnhhưởngrấtnhỏđếnhạnhphúc.Điểmchungquantrọngnhấtmà10%sốhọcsinhcómứcđộhạnhphúccaonhấtvàmứcđộtrầmcảmthấpnhấtchínhlàmạnglướiquanhệxãhộibềnvững.Điềuđóchothấy,hơnbấtkỳyếutốnào,chínhnhữngmốiliênhệvớibạnbè,giađìnhvànỗlựcdànhthờigianchohọlàmtăngmứcđộhạnhphúccủachúngta.ĐólàlýdotạisaoTiếnsĩDienerkhuyênrằng,“Việcchútâmvàocáckỹnănggiaotiếpxãhội,cácmốiquanhệcánhânthânthiếtcũngnhưsựhỗtrợxãhộilàhếtsứcquantrọngđểhạnhphúc.”Trúngsốcóthểđemlạihệquảhoàntoàntráingượcvìngườithắnggiảicảmthấybịcôlậpvớibạnbèvàgiađình.

Tuynhiên,điểmchínhlà:nhiềungườimơướctrúngsốbởihọtinrằngđólàtấmvéthônghànhđảmbảochohạnhphúc.Nhưngướcmơấydễdàngbiếnthànhácmộng.Nócóthểlàđiềutốtđẹpnhất–hoặcđiềutồitệnhất–xảyđếnvớibạn.

MỘTÝNGHĨAMỚICHOCUỘCSỐNGNếuviệctrúngsốkhôngđảmbảochomột“hạnhphúcmãivề

sau”thìmộttainạnkhủngkhiếpkhiếnmộtngườibịliệtcũngkhônghẳnlànỗicùngkhổsuốtđời.TrườnghợpcủaJoniEarecksonTadalà

mộtvídụđiểnhìnhnhất.

Jonisinhnăm1950ởBaltimore,Maryland.Côlàcongáiúttrongsốbốnchịem,cùngvớiLinda,JayvàKathy.Têncủacôphátâmgiống“Johnny”vìcôđượcđặttêntheocha,John.Jonithừahưởngkhảnăngthểchấtvàsángtạotừcha,điềunàyđãtạonênmốigắnkếtđặcbiệtgiữangườichavàcôcongái.Côkểrằng,thờiniênthiếulàquãngthờigiancựckỳhạnhphúccủacô.Côlớnlêngiữatìnhthương,hạnhphúcvàsựyênổntronggiađìnhcùngchamẹ.Tấtcảmọingườitronggiađìnhcôcóchungniềmyêuthíchcáchoạtđộngngoàitrờinhưcắmtrại,cưỡingựa,đibộđườngdài,chơiquầnvợtvàbơilội.

Vàomộtngàyhènóngbứcthángbảynăm1967,vừatốtnghiệptrunghọc,cuộcđờicủaJoniđãhoàntoànthayđổi.JonicóhẹnvớichịKathycủacôvàmộtvàingườibạnnữaởbãibiểntrênVịnhChesapeakeđểđibơi.Khiđếnnơi,Joninhanhchónglặnxuốngnướcvàngaylậptứccônhậnrađiềugìđókhôngổn.Dùkhôngthậtsựđau,nhưngsauđócôthuậtlạirằnggiốngnhưcómộtcáigìđóbósátngườicôvànhấncôchìmxuống.Banđầucôtưởngmìnhbịkẹttrongmộttấmlướiđánhcávàcốvùngvẫyđểthoátravàtrởlênmặtnước.Rồicôhoảngloạnnhậnramìnhkhôngthểcửđộngđược,vàcôđangnằmúpmặtdướiđáyvịnh.Biếtmìnhsắphếthơi,côđànhbuôngxuôichấpnhậnmìnhsẽchếtđuối.

ChịKathycủaJonigọicôliêntục.KhôngthấyJoningoilên,Kathyđãlaoxuốngnướckéocôlên.KathybịsốckhithấyJonikhôngthểcửđộngvàngãlạivàonước.KathyxoaysởđưađượcemngoilênmặtnướcchoJonihớplấykhôngkhí.Bốirốikhithấytaymìnhvẫnbịtróitrướcngực,nhưngrồiJonihãihùngnhậnra,taymìnhkhôngphảibịtróimàđangquàngbấtđộngsaulưngchịmình.KathynhờngườigọixecấpcứuvàJoniđượcđưađếnbệnhviệnkhẩncấp.

BácsĩnhanhchóngchẩnđoánJonibịgãycổ.MộtvếtnứtgiữađốtsốngcổthứtưvàthứnămkhiếnJonibịliệttừvaitrởxuống.

Joniviết,“Nằmtrêngiườngbệnh,tôicốgắnglýgiảichosựviệchãihùngvừaxảyramộtcáchtuyệtvọng.Tôivanxinbạnbègiúptôiđượcchết.Hãycắtgântaytôi,đổthuốcvàomiệngtôi,haylàmbấtcứviệcgìđểchấmdứtnỗicùngkhổmàtôiđangphảichịuđựng!”

NhưngJonivẫnsốngsótvàtiếptụcvươnlêntìmramặtphảicủanghịchcảnh,cómộtcuộcsốnghạnhphúcvàđầyđủ.Cônói,“Tôiđãkhámpháđượcnhiềuđiềutốtđẹpsaukhitôibịtàntật.”Quantrọnghơn,saunhiềunăm,Joniđãgiúpvàtácđộngđếncuộcsốngcủahàngngànngườikhắpnơitrênthếgiới.

Đầutiên,Jonihọccáchbùđắpchosựtậtnguyềncủamình.Vớibảntínhsángtạo,côhọccáchdùngmiệnggiữcọđểvẽvàtômàu.Côdầndầnpháttriểntàinăngvàtạoranhữngtácphẩmnghệthuật,màdùvớicáchđánhgiánào,thìcũnglàmộtthànhcôngvĩđại.Côbắtđầubánnhữngtácphẩmcủamìnhvàtrởnêntựlập.

Jonicũngtrởthànhdiễngiả,tácgiảvàdiễnviênđượcsănđón,côđóngvaichínhmìnhtrongbộphimJonidohãngWorldWidePicturessảnxuấtnăm1978kểvềcuộcđờicô.CôcònviếtmộtsốsáchtrongđócóHolinessinHiddenPlaces(ĐiềuKỳDiệuỞNhữngNơiBíẨn),tựtruyệnJoni,vànhiềutựasáchchothiếunhi.Nhưngsứmệnhmàcôyêuthíchnhấtvàđượcbiếtđếnnhiềunhấtchínhlàtrởthànhđạisứcủacộngđồngnhữngngườitàntật.

Năm1979,JonichuyểnđếnCalifornia,lậpnênmộttổchứcdànhchonhữngngườitàntậttrêntoànthếgiới.CôgọitổchứcnàylàJonivàNhữngNgườiBạn(TổchứcJAF),nơicôlàmtheolờirăncủaChúa

trongkinhthánhLuke14:13:“…hãyđếnvớinhữngngườinghèo,ngườitàntật,ngườikhuyếttật,ngườimù.Vàconsẽnhậnđượcơnphước.”

Joniquáhiểunỗicôđơnvàbịxalánhmànhữngngườitàntậtphảiđốimặt,vàchỉítlâusau,tổchứccủacôđãđónnhậnđôngđảocuộcgọigiúpđỡvềcảvậtchấtlẫntinhthầnchonhữngngườitàntật.ThôngquatổchứcJAF,Jonipháthànhmộtchươngtrìnhtruyềnthanhdài5phútmangtênJonivàNhữngNgườiBạn,chươngtrìnhđượcđónnghehàngngàytrênkhắpthếgiới.Vớivaitròđạisứchonhữngngườitàntật,côđượcTổngthốngbổnhiệmvàoHộiđồngquốcgiavềngườitàntật.JonicũngkhởixướngchươngtrìnhXelănchothếgiới,mộtchươngtrìnhsửachữaxelăncũvàphânphátchocácnướcđangpháttriển.

JoniEarecksonTadalàvídụnổibậtvềcáchmàmộtngườibiếntrảinghiệmbithảmnhấttrongcuộcđờimìnhthànhđộnglựcsống.GiốngnhưhaingườiđànôngbịliệtthamgiacuộcthảoluậnsauvởkịchVậyĐâyLàCuộcSốngCủaAi?,Joninhìnlạisựviệcxảyravàobuổichiềuthángbảynăm1967đókhônghốitiếc,khôngcaynghiệt.Côtinđiềuđóđãdẫndắtcôđếnnhữngnơicôchưatừngđến,gặpnhữngngườicôchưatừnggặpvàvươntớinhữngthànhquảcôchưatừngđạtđược.Chínhnhờnhữngđiềuđó,vụtainạnđãmangđếnchocônhữngthửtháchmớivàcảýnghĩalớnlaohơntrongcuộcsống.

SuyngẫmvềđịnhmệnhcủaBillyBobHarrellcùngnhữngngườitrúngxổsốkhác,khiđemsosánhvớinhữngngườinhưJoniEarecksonTadahayJulioIglesias,tasẽthấyvôsốcâuhỏigợinêntrongđầuvềcuộcsốngcủachínhmình.Nhữnggìxảyrakhôngthểtựnóđịnhđoạthạnhphúc,thànhcôngtrongtươnglaicủamỗichúngta.Nhữngcâuchuyệncủahọhélộmộtđiềuquantrọnghơnvàmạnhmẽhơnbấtkỳhoàncảnhnàomàtagặpphảihômnay,chínhđiềuđósẽquyếtđịnhchấtlượngcuộcsốngcủachúngtangàymai.Nhưng“điềuđó”làđiềugì?

BÀIHỌCTỪNGƯỜINÔNGDÂNTHEOĐẠOLÃO

“Khôngcóviệctốthayxấu,tấtcảđềudosuynghĩmàra.”

WilliamShakespeare

TriếtlýđạoLãoxaxưacủangườiTrungHoagiúptacócáinhìnsâusắchơnđểhiểurõsựkhácbiệtgiữacâuchuyệncủaBillyBobHarrellvàJoniEarecksonTada.

ĐạoLãoxuấthiệnvàothếkỷIVtrướcCôngnguyênqualờidạycủamộtngườitênlàLãoTử–tácgiảcủaĐạoĐứcKinh–họcthuyếtcủatưtưởngđạoLão.MộttrongnhữnghìnhtượngđượcdùngnhiềunhấttrongđạoLãolànước.NướclàhìnhảnhđặctrưngtrongđạoLãobởicốtlõicủađạoLãochínhlàquanniệmcuộcsốngnhưnướcsôngchảykhôngngừng.

NgườitheođạoLãochấpnhậnrằngcókhinướcchảyđưatađếnnhữngnơitakhôngmongđến,vàgặpnhữngđiềutaluônmuốntránh.NhưngđạoLãođưaramộtthôngđiệpcủahyvọng;hyvọngdùtabiếtrằngkhôngphảilúcnàomìnhcũngcanthiệpđượcvàodòngchảycủasựkiện,nhưnglúcnàotacũngcóthểkiểmsoátđượcsuynghĩvàniềmtincủachínhmình,vàviệcđiềukhiểntưduychắcchắnmạnhmẽhơnbấtcứđiềugìxảyđến.

ĐạoLãocũngdạytacáchnhìnnhậnnhữngsựkiệntrongcuộcsốngnhưngkhôngphánxét,khôngsuydiễn.TheođạoLão,khôngcóviệcgìtựnótốthayxấu.Điềunàynghecóvẻkhácthường,mặcdùnhữnggìphảnánhtừcuộcđờicủaBillyBobHarrellvàJoniEarecksonTadakhôngquákhácthường.CâuchuyệnngụngônTáiôngthấtmãsẽgiảithíchđiềunàymộtcáchhaynhất.

TáiônglàmộtngườinôngdântheođạoLão,sốngtrongmộtngôilànghẻolánhởmộtvùngxaxôinhấtcủaTrungQuốc.Tuykhônggiàucó,nhưngôngbằnglòngvớicuộcsốnghiệntạicủamình,mộtmảnhđấtnhỏđểtrồngtrọtcùngvợvàcontrai.Mộtngàynọ,cóconngựahoangphithẳngvàođấtcủaông,nhảyquahàngràovàbắtđầuăncỏtrêncánhđồng.Theoluậtđịaphương,conngựalúcấythuộcquyềnsởhữuhợpphápcủaôngvàgiađình.Contraicủaôngrấtháohức,nhưngngườichavỗvaiconvàbảo,“Đừngvộiphánxét!Aibiếtđâylàphúchayhọa?”

Ngàyhômsauconngựanhảyrakhỏicánhđồngvàphóngđimất.

Contraingườinôngdânvôcùngbuồnbã.Ngườichalạinói,“Đừngvộiphánxét!Aibiếtđâylàphúchayhọa?”

Bangàysau,conngựaquaylạicùngvớibốnconngựacái.Ngườicontraikhôngthểtinvàovậnđỏcủagiađình,cậuhétlên,“Chúngtagiàutorồi!”,nhưngmộtlầnnữachacậulạibảo,“Đừngvộiphánxét!Aibiếtđâylàphúchayhọa?”.

Tuầnkếtiếp,trongkhicưỡimộttrongnhữngconngựamới,cậucontraibịngãgãychân.Ngườinôngdânbènchạyđitìmthầylang.Cậunhanhchóngđượcthầylangvàchamìnhsănsóc,nhưngcậukhôngngừngcàmràm,thanthântráchphận.Táiônglấykhănvắtnướcấmlaumồhôitrêntránchocon,nhìnthẳngvàomắtconvàtrấnanmộtlầnnữa,“Contrai,đừngvộiphánxét.Aibiếtđâylàphúchayhọa?”

Mộttuầnsau,chiếntranhnổratrongvùng,quanquânchiêumộbinhsĩđivàolàngvàbuộctấtcảthanhniênđủtuổinhậpngũ,tấtcả,ngoạitrừmộtngườikhôngthểchiếnđấuvìbịgãychân!

CâuchuyệnTáiôngthấtmãkhôngđơnthuầnlàmộttruyệnngụngônxaxưa;nóhàmchứamộtbàihọcđơngiảnnhưngmangtínhsốngcòntronghànhtrìnhđitìmmặtphải:vàocáingàymàmộtviệcgìđóxảyđến,thậmchítrongnhiềutuần,nhiềuthánghaynhiềunămtiếptheo,tavẫnchưathểbiếtchínhxácsựviệcđóquantrọngnhưthếnàođốivớiphầnđờicònlạicủata.

MộtvídụkhácvềbàihọcTáiôngthấtmãxảyratrongGiảivôđịchđánhgônmởrộngcủaAnhvàothángbảynăm2008.KhiPadraigHarringtonbịchấnthươngcổtaytrongquátrìnhthiđấu,anhkhônghềbiếtrằngchấnthươngđólàđiềurủihóamay.Mộtngàytrướckhivòngthiđấubắtđầu,Harringtonnóicổtaycủaanhđauđếnmứcanhđãnghĩđếnviệcanhcóthểkhôngthiđấuđược.GiảiAnhMởrộnglàgiảilâuđờinhấttrongbốngiảigônlớndànhchonam,tínhtừnăm1860.Chứcvôđịchnăm2008cóýnghĩađặcbiệtquantrọngđốivớiHarringtonvìanhđanglàđươngkimvôđịchvàviễncảnhkhôngthểthiđấulàmộtcúsốclớn.

Tuynhiên,sựcốchấnthươngcổtaygầnnhưkhiếnHarringtonngừngthiđấu,theoanh,lạiđóngvaitròtolớntrongviệcanhtrởthànhngườiChâuÂuđầutiênbảovệthànhcôngchứcvôđịchsau

JamesBraidnăm1906.Harringtonphátbiểusaukhichiếnthắng,“Vếtthươngnàyđãgiúptôicảmthấythưgiãn.Rõrànglànókhiếntôiphảigạtmọiýđịnhvềviệcbảovệdanhhiệusangmộtbên…Chínhviệcbạnlànhàvôđịchgiảimởrộnghaymộtgiảilớnnàođó,vàphảiluônchứngtỏmình,sẽtrởthànhmộtgánhnặng.Sựcốchấnthươngđãtháogỡchotôinhiềuáplựcvàcăngthẳng.Mộtcơhộithưgiãnrấttốt.”

Harringtontiếptụcphântíchvềmặtphảicủaviệcanhbịchấnthương.Đểbảođảmantoànchocổtay,anhchỉcóthểchơichínlỗtronglúctậpluyệntrướckhigiảiMởrộngbắtđầu,điềuđócónghĩalàanhcựckỳkhỏekhoắntrướckhibướcvàogiảithiđấucăngthẳngkéodàitrongsuốtmộttuần.“(Chấnthương)cổtaythậtsựlàvịcứutinhcủatôi.”

Đôikhimặtphảiđếnnhanhvàrõràng,nhưnhữnggìPadraigHarringtonkhámphára.Trongnhữngtrườnghợpkhác,cóthểphảiđếnnhiềutháng,nhiềunămhoặcthậmchícảđờimớitìmđượcmặtphảinằmẩnsaumộtthửtháchtolớn.

VƯƠNTỚITẦMCAONgày14tháng12năm1931,mọingườitụtậptrướccâulạcbộ

ReadingAerongưỡngmộtheodõingườiphicôngtrẻtàinăngcủaKhônglựcHoànggiaAnh(RAF),chỉmới23tuổi,trìnhdiễnphanhàolộntầmthấprồiđápxuốngsânbay.Sựngưỡngmộnhanhchóngbiếnthànhnỗikinhhoàngkhichiếcmáybayvừahoàntấtmộtphabiểudiễn,đầucánhbêntráicủanóvôtìnhchạmđất,chiếcmáybaylộnnhiềuvòngrồiđâmsầmxuống.Xecứuthươngnhanhchóngcómặtsơcứungườiphicông,nhưnganhđãbịthươngtrầmtrọng.Haichânanhdậpnát.

Ngườiphicôngđượccấptốcđưađếnbệnhviệnvàmaymắnđượcmộttrongnhữngbácsĩphẫuthuậtlỗilạcthờiđó,ôngLeonardJoyce,thămkhám.ChấnthươngnghiêmtrọngđếnmứcngaycảbácsĩJoycecũngkhôngthểlàmgìkhác.Phươngánduynhấtlúcđólàcắtbỏhaichâncủangườiphicông,mộtbêndướigốimộtchútvàbênkiatrêngốimộtchút.Nhữngngàysauvụtainạn,ngườiphicôngviếtvàonhậtkýcủamình:“Bịrơisaukhinhàolộngầnmặtđất.Mộtphabiểu

diễntồi.”Anhđãkhôngngờrằngviệcbịmấtcảhaichân,nhữngnămsauđó,lạigiúpanhtrởthànhphicôngchiếnđấuhuyềnthoạicủaRAFtrongThếchiếnthứhaivànhờđóanhđượcphongtướcHiệpsĩ.Tuynhiên,quantrọnghơn,chínhtainạnđãcướpđiđôichâncủaanh,mộtngàynọlạigiúpanhthoátchết.

DouglasBadertừnglàmộtvậnđộngviênthểthaonổibật.AnhchơibóngbầudụcchoHarlequinsvà,theomộtsốbàibáo,anhcótriểnvọngthiđấuởđẳngcấpquốctế.Anhcònlàmộtcầuthủcrikêgiỏi.Nhữngtưởnganhkhôngchịuđựngnổithửtháchbịmấtđiđôichân,nhưngBaderchỉtậptrungvàohaimụctiêucụthể–đilạiđượcvàbay.Dùnhữngcơnđauđớntriềnmiênbuộcanhphảidùngmorphine,nhưngBadervẫnkiêncườngvàchiếnđấukhôngmệtmỏi.Chỉtrongsáutháng,anhđãđạtđượcmụctiêucủamình.Anhkhôngchỉcóthểđilại–khôngcầntrợgiúp–màcòncóthểkhiêuvũvàchơigôn.Và,đếntháng6năm1932,anhlạiláimáybay.Nhưngdùvớinỗlựckiêncường,vàotháng4năm1933,anhbịbuộcgiảingũkhỏiRAF.

Thửtháchmàanhphảichịuđựngnhanhchónghélộmặtphảicủanó.Thờigianởtrungtâmhồisứcđãgiúpanhlàmquenvớimộtnữytátrẻđẹp,ThelmaEdwards,ngườimàanhcướilàmvợvàotháng10năm1933vàvẫnmộtlòngchungthủychođếnkhicôquađờinhiềunămsauđó.

SáunămsaukhiBaderbịbuộcgiảingũ,ChâuÂubịđẩyvàomộtcuộcchiếnchưatừngthấy.Baderquyếtđịnhgópsứctrongcuộcchiếnvàtậndụngmọimốiquanhệcũđểđượcnhậpngũtrởlại.Donhucầucaovềphicôngchiếnđấu,RAFchấpnhậnđơnxinnhậpngũcủaanhvàchỉsaumộtkhóađàotạobổtúcngắnvềnhữngloạimáybaychiếnđấumớinhất,baogồmSpitfiresvàHurricanes,anhđượcphépcầmlái.Khiấyanhđã29tuổi,lớnhơnnhiềusovớihầuhếtcácphicôngkhác,vàanhphảiđeochângiả,nhưngBaderđãchứngtỏanhlàmộttrongnhữngphicôngchiếnđấugiỏinhấtcủaRAFtrênmặttrậnnướcAnh.

Đếntháng8năm1941,Baderđãbắnhạ22máybayĐức.Chỉcó

bốnphicôngkháccủaRAFhạđượcnhiềumáybayđịchhơnanh.Điềuđángnóilà,khitaxemxétmặtphảicủavấnđề,tasẽnhậnrathànhcôngcủaBaderkhôngnhữngkhôngbịcảntrởbởiviệcanhkhôngcóchân,màquantrọnghơn,thànhcôngđócóđượcbởivìanhkhôngcóchân!Mộtđiềucầnlưuýtrongkhôngchiếnlàkhingườiphicônglấylạithăngbằngsaucúnhàolộntốcđộcao,thìmáubịrúttừnãoratứchikhiếnhọbịbấttỉnhtạmthời.NhưngvìBaderkhôngcóchân,nãocủaanhkhôngbịrútnhiềumáunhưngườibìnhthường.Kếtquảlàanhtỉnhtáolâuhơnnhiều,mộtlợithếđángkểsovớicácphicôngđịchcócơthểlànhlặnmàanhđangchiếnđấu.

Nhưng,mặtphảimớithậtsựxuấthiệnvàongày9tháng8năm1941khichiếcphicơcủaanhvachạmtrênkhôngvớimộtchiếcMesserschmidttrênbầutrờiLeTouquetnướcPháp.NgaylúcđịnhnhảydùthoáthiểmthìBaderpháthiệnrachângiảbênphảicủaanhbịmắckẹt.Chiếcphicơđangtrênđàlaothẳngxuốngđất.Bấtkỳngườiphicôngnàokhácsẽphảichấpnhậnhysinh,nhưngvìBaderkhôngcóchânnênanhđãthoátchếtngàyhômđó.Khichiếcđaigiữchângiảbịbậtra,thìĐạitákhôngquân–HiệpsĩDouglasBadercũngkịpthờithoátkhỏichiếcphicơxấusố.

Ngườitacóthểlậpluậnrằngkếtquảtíchcựctừmộthoàncảnhtiêucựckhônggìkháchơnlànhữngkếtquảngẫunhiêntrongcuộcsống.Xétvềcânbằngxácsuấtthìsẽcómộtsốngườinhậnđượcthànhquảbằngcáchnàyhaycáchkhácsaumộtbikịchhaykhủnghoảngcánhân,tươngtự,cũngsẽcómộtsốngườiphảigánhhậuquảvànỗikhốnkhổsaumộtthànhtíchhaythànhcôngcánhân.Tuynhiên,saunhiềuthậpkỷnghiêncứu,cácnhàkhoahọcvàtâmlýhọcđãbắtđầukhámphárarằngbíquyếtđểtìmthấymặtphải,trongthựctế,khôngnằmởhoàncảnhmànằmởcáchchúngtaphảnứngvớihoàncảnhđó.Mỗithấtbạitrongcuộcsống,mỗitổnthươngđềucóhaimặtnhưngchỉcónhữngngườiđặcbiệtmớitìmrađượcmặtphải.

T

CHƯƠNG5HAIMẶTCỦATỔNTHƯƠNG

TẠISAOTỔNTHƯƠNGKHÔNGPHẢILÚCNÀOCŨNGTIÊUCỰCMÀNGƯỢCLẠINÓTHƯỜNGDẪNĐẾNNHỮNGTHAYĐỔITÍCHCỰCVÀSÂUSẮC

“Nếubạnnhớlạichuyệnvềnhữngngườianhhùnghoặcnữanhhùngtrongcácnềnvănhóatrênkhắpthếgiới,tấtcảhọ,theonhiềucáchkhácnhau,đềuphảiđốimặtvới“quáivật”.Sựbiếnhóatừcuộc

chạmtránđóđãđượctônvinhtừngànxưa.”

GiáosưMatthewJFriedman

Ừ“TỔNTHƯƠNG”(trauma)bắtnguồntừtiếngHyLạpcónghĩalà“vếtthương”hay“chấnthương”.Tuynhiên,khidùngtừđó,chúngtathườngnghĩvềmộtvếtthươngtinhthầnsâusắc.Đólàmộtsựkiệnindấulêncơthểhoặctâmhồnchúng

ta.Chínhxáclànócóthểphávỡnhữngniềmtincốtlõivàýnghĩacuộcsống,vàcứnhưthếnódồnéptađếnmứctuyệtvọngvàtrầmcảm.Tổnthươngcóthểhủyhoạita,vềtinhthầnlẫnýchí,khitacứnghĩđếnnhữngmấtmátvàđaukhổmànómanglại.

Ngườitanóirằngchỉcóhaiđiềubấtbiếntrongcuộcsốnglàcáichếtvàđóngthuế,nhưngsựtổnthươngcũngcóthểđếnvớitabấtcứkhinào,bấtcứnơiđâu.Vàomộtlúcnàođótrongcuộcsống,hầuhếtchúngtaphảiđốimặtkhôngvớichuyệnnàythìvớichuyệnkhác,vàsựtổnthươngthườngđếnbấtngờkhôngbáotrước.Tuynhiên,tổnthươngkhônghẳnlàtiêucực.Nóvẫncònmộtmặtphải,vàmặtphảinàycóthểbiếnđổisâusắccuộcđờichúngta,theohướngtốtđẹp

hơn.

NGÃRẼCUỘCĐỜI“Bạnđếnngãrẽcuộcđờivàbạnphảiquyếtđịnh.Hoặcbạnđóng

vainạnnhânvàsốngmộtcuộcsốngkhôngtrọnvẹn,hoặcbạntậndụngcơhộitolớnnàyđểvươnlên.”

UteLawrence

ĐườngcaotốcTheKing401ởCanadakéodài815kmvàchạydọctheophíaNamOntario,nốiWindsorvớiMonterealởQuebec.Đâylàmộttrongnhữngđườngcaotốcrộngvàtấpnậpnhấtthếgiới,vớilưulượngxecộnhiềuhơnbấtcứconđườngnàotrêntoànBắcMỹ.PhầncựctâycủađoạnđườnggiữaWindsorvàLuânĐônđượcxemlàkhuvựcđôngxetảinhấtởBắcMỹ;đâycũngnổitiếnglàmộttrongnhữngđoạnđườngchếtchócnhấtthếgiới.Thựctế,đãcóquánhiềuvụtainạnxảyratrênđoạnđườngnày,đếnnỗingườitagọinólàCarnageAlley(Conđườngtànsát).

NguyênnhânchínhchonhữngvụtainạnởCarnageAlleythườngđượcquychocáchthiếtkếkémcỏicủaconđườngđó.Nhữnglànxequáhẹp,thậmchílàntrongcùng,dùngtrongtrườnghợpkhẩncấp(gọilà“đườngthoáthiểm”)cònhẹphơncảmứctiêuchuẩn(nênngườitagọinólà“đườngnguyhiểm”).Hệquảlà,nhữngngườiláimô-tôbịkẹtởlànđườngtrongkhôngcólốithoátđểtránhtainạngiaothông.Vấnđềthứbacònnguyhiểmhơn;đườngcaotốccódảiphâncáchhẹp,nênkhôngthểbảovệngườiđiđườngkhỏinhữngcúvachạmngượcchiều.

Tạinạntồitệnhấttrongtấtcảcácvụtainạntrênđoạnđường401đóxảyravàongày3tháng9năm1999,kỳnghỉLễLaoĐộng.Đường401đầyxetrongkhimộtđámsươngmùdàyđặcbaophủtoànkhuvực.Trongđiềukiệntầmnhìnhạnchếnhưvậy,lạitrênđoạnđườnghayxảyratainạn,nhữnggìsắpxảyralàkhótránhkhỏi.MộtvụđụngxehàngloạtkhủngkhiếpchưatừngthấytronglịchsửCanada.87chiếcxegặpnạn,45ngườibịthươngvà8ngườichết.

UteLawrencevàchồngStanFisherđãởtrênmộttrongnhững

chiếcxetrongvụđụngxehàngloạthômđó.Đólàmộtngàymaymắncủahọvìcảhaingườikhôngaibịthươngnặng,chỉvàivếtxâyxát.Nhưng,dùkhôngbịtổnthươngvềthânthể,haingườihọphảichịumộtchấnthươngsâusắcvềtinhthầnbởinhữnggìxảyrangàyhômđó.Trongvụđụngxe,mộtcôbé14tuổibịghimchặtvàoxenhàLawrencebởimộtchiếcxetải.NónghiếnnátcôbéngaycửaxecủahọvàôngbàLawrencekinhhoàngchứngkiếncảnhcôbéchếtcháytrongsựbấtlực.

UteLawrencelàmộtphóngviênvànhàxuấtbản,nhưngcuộcsốngcủabàthayđổihoàntoànsauvụtainạn.Sángthứba,khiquaylạilàmviệc,bànhậnrabảnthânmìnhkhôngcònnhưtrướcnữa.Bànói,“Tôiđãtừngthứcdậyvàomỗibuổisáng,lòngngậptrànphấnkhởi.Độtnhiênbạngặpmộtchuyệnnhưthếnày,vànóhủyhoạimọithứ-niềmtin,lòngtựtrọngcủabạn…Tôiđãtừnglàmộtdoanhnhânquyếtđoán;haingàysauconngườiđóbiếnmất.”Khônglâusau,bàpháthiệnmìnhkhôngthểtiếptụclàmviệc,nửađiênnửatỉnh.Haithángsau,cuốicùngbàphảitìmđếnbácsĩvàđượcgiớithiệuđếnmộttrungtâmchữatrịtổnthươngtinhthầnởbệnhviệnđịaphương.

TheoTrungtâmQuốcgiaHoaKỳvềRốiloạncăngthẳngsautổnthương,cóđến60%dânsốbịmộtloạitổnthươngnàođótrongcuộcđờicủahọ.Cácsốliệugầnnhấtchothấykhoảng8%dânsốHoaKỳbịHộichứngRốiloạncăngthẳngsautổnthương(PTSD)vàhơn5triệungườicầnđiềutrịPTSDmỗinămởHoaKỳ.ỞAnhvàCanada,cácsốliệucũngtươngđương.TheoHộiSứcKhỏeTâmThầnCanadavàdịchvụthôngtintrựctuyếnchobệnhnhânAnh,gần10%dânsốAnhvàCanadabịPTSDởmộtthờiđiểmnàođótrongcuộcsống.Tuynhiên,từnhữngsốliệutrên,mộtđiềuthúvịcầnlưuýlàtrongsốnhữngngườigặptổnthấtvềtinhthần,chỉmộtsốrấtnhỏmắcchứngPTSD.Phầnđôngdânsốkhôngphảichịucácphảnứngnghiêmtrọnghaykéodàiđốivớitổnthương.

UteLawrencebắtđầucótriệuchứngPTSDchỉtrongvàingày.Bàbịtácđộngmạnhmẽbởinhữnggìvừachứngkiến.Bànói,“Tôitừnglàmộtngườinăngnổvàquyếtđoánvậymàhaingàysau,conngườiđókhôngcòntrongtôinữa.”Bàkhôngthểlàmbấtcứcôngviệcthườngnhậtnào,từdọndẹpbếpnúcđếnđiềuhànhkinhdoanh.Utehỏiýkiếnbácsĩvàápdụnghầuhếtcácphươngphápchữatrịhiệncócũngnhưthamgiamộtsốkhóahọcvàhộithảovềpháttriểnbảnthân.Mấtnhiềunămbàmớihồiphục,nhưngchínhquátrìnhnàyđã

mởrachobàmộthướngnghềnghiệpmới–hỗtrợnhữngbệnhnhânPTSDvànângcaonhậnthứcvềchứngrốiloạnsứckhỏetâmlýphổbiếnnày.Cuốicùng,bàcùngchồngquyếtđịnhthànhlậptổchứchỗtrợbệnhnhânPTSDđầutiênởCanada.

Năm2006,Hộinhữngngườibịrốiloạncăngthẳngsautổnthươngđượcthànhlậpđểđưaranhữnglờikhuyên,giúpđỡvàhỗtrợnhữngbệnhnhânmắcchứngPTSDởCanada.Thôngquahộivàhoạtđộngcủahội,UteLawrencevàchồngđãtìmđượcmặtphảicủasựtổnthươngmàhọgặpphải.Trảinghiệmnàyđãtruyềncảmhứngchohọthựchiệnmộtsứmệnhkhôngchỉgiúpngườikhácchấpnhậnvàđốidiệnvớinhữngsựviệcđauthương,màcòntruyềncảmhứngđểhọnhậnramộtđiềugìđótíchcựctừtrảinghiệmcủamình,mộtthứcóthểtrởthànhchấtxúctácgiúphọmạnhmẽhơn.

KhiđượcphỏngvấntrênbáoGlobe&Mailvàotháng8năm2008,UteLawrencenóirằngkhingườitabướcđếnngãrẽcuộcđời,họphảiquyếtđịnhliệumìnhsẽlànạnnhânvàsốngmộtcuộcsốngkhôngtrọnvẹn,haylựachọnđitìm“cơhộitolớnđểvươnlên”vốnvẫnluônchờđợihọkhámphá.Đâychínhlàmặtphải.Tronglờikết,bànhắcnhởmọingườirằng,khiđốimặtvớibấtkỳđiềugìgâyratổnthương,thậmchíkhủngkhiếpnhưvụtainạnbàđãchứngkiến,thì

luôncómộtmặtphải:“Bạncómộttrảinghiệmkinhhoàng,vàviệcđócàngkhóvượtquabaonhiêuthìcơhộiđểtrởthànhmộtngườicólòngtrắcẩn,rộnglượngcànglớnbấynhiêu.”

VƯƠNLÊNSAUTỔNTHƯƠNG“Tâmlýtíchcựccủaviệcvươnlênsautổnthươnglàmộtchủđề

nghiêncứuthúvịhơnhộichứngrốiloạntâmlýsautổnthương,bởinhờsựhiểubiếtnày,tacóthểlàmtăngkhảnăngphụchồicủatừng

cánhânvàlàmgiảmbệnhtâmthần.”

PaulT.P.Wong

Nhữngtổnthương,mấtmátnghiêmtrọngcóthểlàtiềnđềchonhữngthayđổitíchcựcvàmộtcuộcsốngtốtđẹphơn–mớinghecóvẻkhóhiểunhưngthậtrakhôngphảivậy.Cónhiềudẫnchứngcủngcốchoniềmtinrằngbấtcứthứgìkhônggiếtđượctasẽkhiếntamạnhmẽhơn.Vídụ,nếutasốngsótsaumộtcănbệnhtruyềnnhiễm,cụthểlànhiễmsiêuvi,chúngtasẽđượcmiễndịchphầnnào.Chúngtacòncóthêmlợiíchtừviệcbiếtrằngcănbệnhnàycóthểbịchữakhỏi.Tươngtự,nếutakhôngmaybịgãyxương,thìđiềumaymắnlàkhinóđượcbăngbóđúngcách,phầnxươngsaukhilànhsẽtrởnêncứngcáphơncảtrướckhibịgãy.Tươngtự,cácnhàtâmlýhọckhámphárarằngmộttổnthươngtâmlý,nếuđượcchữatrịhợplý,thườngtạoramộttínhcáchmạnhmẽhơnvàdẫnđếnkếtquảmàhọgọilà“pháttriểnbảnthân”.

Vàotháng4năm2004,báoPsychiatricTimesxuấtbảnmộtbàibáokhiếnngườiđọcphảitrònmắtvềthếgiớicủatâmlýhọclâmsàng.Haitácgiả,TiếnsĩTedeschivàTiếnsĩCalhoun–GiáosưTâmlýhọcởĐạihọcBắcCarolina,đãcốnghiếnhơnhaimươinămsựnghiệpđểnghiêncứutácđộngcủanhữngtổnthươngnghiêmtrọngvềthểxáclẫntinhthầnlêncuộcsốngconngười.Khámphácủahọđiđếnmộtkếtluậnbấtngờ,tháchthứcnhữnghiểubiếthiệntạivềbảnchấtcủatổnthương–cảthểxáclẫntinhthầnvàcáchchúngảnhhưởnglêncuộcsốngcủachúngta.Theocáctácgiả,tổnthươngkhôngphảilúcnàocũngdẫntớihậuquảtiêucực.Trongthựctế,nghiêncứuđãchứngminhmộtđiềukhátráingược;ngaycảnhữngtổnthươngthểxácvàtinhthầnnghiêmtrọngnhấtcũngthườngtạo

rakếtquảtíchcựcchonhữngngườicóliênquan.Cácnhàkhoahọcđãkhámphárằngsựtổnthươngcómặtphảicủanó.

KểtừThếchiếnthứnhất,nhiềunhàtâmlýhọcđãgiảđịnhrằngtổnthươngnghiêmtrọngchắcchắnsẽdẫnđếnrốiloạnvềthểxácvàtinhthần.Nhiềuviệntâmlýhọcđãdànhnhiềunguồnlựcvàcáccôngtrìnhnghiêncứucủahọđểtìmracáchchẩnđoánvàchữatrịchứngrốiloạncăngthẳngsautổnthương.Tuynhiên,theoTiếnsĩTedeschivàTiếnsĩCalhoun,cónhiềungườitrảiquacácsựkiệngâytổnthươngnhưngkhôngbịtổnthươngtâmlýkéodài.Trongthựctế,kếtquảnghiêncứuchỉrarằngnhiềungườisaukhiđãvượtquasẽnhìnnhậntổnthươngnhưmộttrảinghiệmgiúptăngcườngcuộcsống,vàtậnhưởngsựpháttriểnbảnthânvàtinhthần.Kếtquảnghiêncứucủacáctiếnsĩkhẳngđịnhmộtđiềumàcácnhàtriếthọcvàthầnhọcđãnóiđếntrongnhiềuthếkỷ–nỗithốngkhổcủaconngườicókhảnăngmangđếnnhữngđiềutốtđẹphơn.

Trongnghiêncứucủamình,TiếnsĩTedeschivàTiếnsĩCalhounđặcbiệtquantâmđếnnhữngtổnthươngtâmlýdochấnđộngmạnhhơnlàcácsựkiệngâycăngthẳngthôngthườnghàngngày.Họtậptrungvàonhữngtrảinghiệmvínhư“trậnđộngđất”cánhân,trảinghiệmgâybiếnđộngvềniềmtin,vềcáchhọnhìnnhậnthếgiớixungquanh,cảcuộcsốnghàngngàycủahọ.Nhữngtrảinghiệmnàythườngkhôngđượcaimongđợi,khôngthểkiểmsoátvàcókhảnăng(haythậtsự)khôngthểđảongược,nhưviệcmấtđingườithân,bịchẩnđoánmắcbệnhmãntínhhoặcnguyhiểmđếntínhmạng,bịthươngtậtsaumộtvụtainạn,cụttaychânvàthậmchíbịbạohànhhaylạmdụngtìnhdục.

Cáctiếnsĩkhámphárarằngmộtsốngườitrảiquanhữngloạitổnthươngdạng“độngđất”nàytrongthựctếítcóxuhướngchịuđựngtácđộngtiêucựchaycóhạitrongthờigiandài(PSTD)vìhọnhìnnhậnsựviệcđãquanhưnhữngkhoảnhkhắcquyếtđịnhmangtínhtíchcựctrongcuộcsốngvàđãdẫnđếnkếtquảtốtđẹphơn.Quacôngtrìnhnghiêncứucủamình,TedeschivàCalhounxácđịnhmộthiệntượngtâmlýhoàntoànmớimàhọgọilà“pháttriểnsautổnthương”.

Đểhiểuchínhxácbằngcáchnàomàmộttổnthươngcóthểđemlạilợiíchvàđưađếncảmgiác“pháttriểnbảnthân”,tacầntìmhiểunhữngngườiđãhồiphụcsauchấnthương;họlànhữngngườiđãtrảiquatổnthươngnghiêmtrọng,vượtquanóvàcảmthấychấtlượng

cuộcsốngcủahọđượccảithiệnnhờsựtổnthương.Mặcdùtổnthươngcóthểxảyraởbấtcứnơiđâuvàvàobấtcứkhinào,nhưngcómộtnơihầunhưbấtkỳaicũngphảihứngchịutổnthấtnghiêmtrọng,đólàchiếntrường.

NHỮNGTỔNTHƯƠNGCỦACHIẾNTRANH

“Cuốicùngnhữnglờicầunguyệncủatôitrởthànhnhưthếnày:“LạyChúa,nếuđâylàcáchmọithứdiễnra,dùlàtrongbaolâu,

thì…xinChúahãygiúpconvượtquavàtrởthànhmộtconngườitốtđẹphơnbằngmọicáchconcóthể…Xinhãygiúpconnhậnra

nhữngđiềutíchcực.”

ĐạiúyGeraldCoffee,HảiQuânHoaKỳ

Vàotháng2năm1966ĐạiúyGeraldL.CoffeethuộcHảiQuânHoaKỳđanglàphicônglàmnhiệmvụdothámvùngtrờiChâuÁ.Hômấy,máybaycủaĐạiúyCoffeelàchiếcsaucùngcấtcánhtrongđợttrinhsátcuốingày.Cảôngvàđộibayđềukhôngthểquayvề.Máybaycủaôngbịhỏalựcđốiphươngbắntrúnglàmđứtốngdẫnnước.Khôngcóthủylực,ĐạiúyCoffeekhôngthểđiềukhiểntaylái.Bộđiềukhiểntrởnênvôdụngtrongtayôngkhimáybaycắmđầuxuốngbiểnvớitốcđộhơn1.000km/giờ.

ĐạiúyCoffeehồitưởnglại,“Tôibịbấttỉnhngaylậptức,vànếukhôngvìmụctiêusốngcònthìtôiđãkhôngthểtỉnhlại,vàchắctôiđãchếtrồi.”Khitỉnhlại,ôngnhậnramìnhđangnổitrênmặtbiểncáchbờkhoảng400mét.Rồiôngpháthiệnramộtcánhtaycủamìnhbịgãy,cònvaivàkhuỷutaythìbịtrậtkhớp.Trongsuốttrậnchiến,toànđộibaycủaôngđãbịbắnchết,riêngđạiúyCoffeebịđốiphươngbắtgiữvàđưađếntrạigiam.

Ôngnói,“Tôinhìnxungquanh,vàkhôngthểtinđượcnơimìnhđangở.Tôibịgiamtrongmộtcănphòngnhỏbằngcỡmộtchiếcgiườngđơn.Trongphòngcómộttấmbêtôngrộngkhoảng4tấcrưỡinhôrakhỏitườngvàđólàgiườngcủatôi.Cuốitấmbêtônglàmộtbộcùmchân,ởdướilàmbằnggỗ,ởtrênlàmộtthanhsắtnặngcùng

mộtổkhóato.”

Ôngnhớlại,“Ởphíacaotrêntườngcómộtcửasổ,vớihaihàngsongsắt”,nhưngnhữnggìôngnhìnthấychỉlàmộtbứctườngcaohơn5mét.Cănphònghầunhưkhôngcógìngoạitrừmộtcáilonnhỏtronggóc.ĐâylànơiĐạiúyCoffeeởtrongnhữngngàybịgiam.Ôngphảisốngtrongcảnhđóikhát,bịthẩmvấn,bịtratấnhếtngàynàysangngàykhácchođếnhơnbảynămsau,ôngmớiđượctrảtựdo.Mặcdùôngđãởtronghoàncảnhbithảmcủamộttùbinhchiếntranh,nhưngkhiđượchỏi,ĐạiúyGeraldCoffeevẫnkhẳngđịnhôngkhôngmuốnđánhđổinhữngtrảinghiệmđó.Sauchiếntranh,ĐạiúyCoffeeviếtquyểnsáchBeyondSurvival(VượtXaSựSốngCòn),đượcnhiềungườixemlàmộttrongnhữngquyểnsáchhaynhấtviếtvềtrảinghiệmcủacựutùbinhchiếntranh.Khithếgiớibiếtđếncâuchuyệncủaông,ĐạiúyCoffeetrởthànhdiễngiảtruyềncảmhứngđượcsănđónvàđượccôngnhậnlàmộttrongmườidiễngiảhàngđầunướcMỹ.Bàithuyếttrìnhcủaôngkhôngđivàochitiếtnhữnggìôngnếmtrảitrongtrạigiammàthườnglànhữngbàihọcrútratừtrảinghiệmnhằmmangđếnchokhángiảthôngđiệpcủahyvọng,niềmtin,vànghịlựcphithườngcủaconngười.Ôngnói,“Mộtlúcnàođótấtcảchúngtađềubịbắngục.Tấtcảchúngtađềulàtùbinhchiếntranh,nhữngngườitùcủasựkhốnkhổ”.Ôngkhuyếnkhíchkhángiảhãytrởnên“cứngcỏi”,“biếtđứnglênsauvấpngã”và“họccáchkhôngchỉđểtồntạimàcònvượtxasựsốngcòn:tìmramụcđíchsốngtừtrongnghịchcảnh”.

ĐạiúyCoffeenóivềsựlãnhđạotronghoàncảnhkhókhăn,sốngvớisựthayđổitrongnhữngtìnhhuốngbấtđịnh,làmviệcđộinhóm,giátrịcủalòngtrungthànhvàsứcmạnhcủagiaotiếp.“Nhữngbàihọcquantrọngnhấtmàtôihọcđượcđãgiúptôivàcảnhữngngườibạntùsốngsóttrongsuốtnhữngnămthángđó”,ôngnói,“điềuđógiúptôirấtnhiềutừkhitôitrởvềnhàvàsẽcòntiếptụcgiúptôinhiềutrongtươnglai.”

MatthewJFriedman,GiáosưTâmthầnhọcởTrườngYkhoaDartmouthkiêmGiámđốcTrungtâmQuốcgiavềRốiloạncăngthẳngsautổnthương,chobiết:cácnghiêncứuvềnhữngbinhsĩgiảingũtừThếchiếnthứhaichothấymộtđiềugìđótrongnhữngtrảinghiệmđãquakhiếnbảnthânhọthayđổisâusắc,cảvềtâmhồn.“Đúng,tôiđãchịukhổnhiều”,nhữngbinhsĩchobiết,“Nhưngtôisẽkhôngbaogiờđánhđổikinhnghiệmnàychobấtkỳthứgìtrênthế

giới…Nhữngđiềutôitrảiquađãgiúptôitrởthànhconngườitốthơnngàyhômnay.”Nhiềubinhsĩtinrằng,ngaycảkhibịchấnthươngnặng,tàntậtvĩnhviễnhaybịgiamtrongtrạitùchiếntranhnhiềunăm,thìnhữngtrảinghiệmđóvẫnkhiếnhọthayđổi.Họđiquathửtháchmộtcáchmạnhmẽvàkiêncườnghơntrướcrấtnhiều.

Nhữngcâuchuyệnkểtrênkhônghềcóýnóirằngchiếntranhlàtốt.TiếnsĩCalhounvàTedeschinhấnmạnh,“tấtcảkhủnghoảngtrongcuộcsống,mấtmátvàtổnthươnglànhữngđiềukhôngaimongmuốn”.Bấtkỳsựpháttriểnnàobắtnguồntừsựtổnthươngđềuxuấtpháttừnỗlựcđươngđầuvượtquahoàncảnh,chứkhôngđơnthuầnvìsựtổnthươngđó.Song,điềumàhọmuốnchứngminhlàthậmchísaukhichịuđựngtổnthươngtừchiếntranh,conngườitavẫncóthểtìmthấymộtmặtphải.

NGƯỜICHẠYBỘỞCÔNGVIÊNTRUNGTÂM

“Mọihoàncảnhđềumangmộtýnghĩasốngtiềmtàng,kểcảtrongnhữnghoàncảnhkhốnkhổnhất.”

TiếnsĩViktorFrankl

ChiềuxuốngtrongCôngviênTrungtâm.Lúcđókhoảng9giờtốingày19tháng4năm1989.Mộtnhóm32thanhniênđangchạyđiênloạntrongcôngviên.Nămthanhniênsauđóthúnhậnđãthamgiavàocácvụtấncôngkháchbộhànhmộtcáchngẫunhiên,khôngvìmộtđộngcơgìcụthể.Chỉtrongvòngnửatiếng,họđãđiênrồtấncôngnhiềungườiđixeđạpvàngườiđibộtrongcôngviêntrênsuốtquãngđườnghơn400mét.Theobáocáothìcóhaitrườnghợp,trongđó“haingườiđànôngbịđánhbằngđávàốngsắt,thậmchíbịđấmđátúibụivàođầuđếnbấttỉnh”.

Vàigiờsau,haingườiđànôngđibộtrongcôngviênpháthiệnmộtngườiphụnữ28tuổinằmbấtđộng.Côđếncôngviênchạybộvàđượctìmthấytrongtìnhtrạnghônmê,bịđánhđậpvàhãmhiếpdãman.Hộpsọcủacôbịnứtvìmộtcúđánhvàođầu,cômấthơn75%máuvàkhiđượcpháthiện,thânnhiệtcôsụtgiảmnghiêmtrọng.Các

bácsĩtạiBệnhviệnTrungươngkhôngthểđưaralờichẩnđoánlạcquannào.Họnghĩcôkhôngthểquakhỏivìchấnthươngquánặng,vàtrongtrườnghợpmaymắnnhất,côsẽphảisốngđờisốngthựcvật.Nhưng,ngượclạivớinhữnggìbácsĩphỏngđoán,ngườiphụnữvềsauđượcbiếtđếnvớicáitên“ngườichạybộởcôngviêntrungtâm”đãsốngsót.

Nhằmtránhchonạnnhânsựkỳthịxãhộivànhữngtổnthươngdotộiáctìnhdụcgâyra,đạibộphậngiớitruyềnthôngMỹđãkhôngtiếtlộdanhtínhcủaNgườichạybộởCôngviênTrungtâm.

Tuynhiên,vàonăm2003,TrishaMeilitựtiếtlộnhânthâncủamìnhtrongnỗlựcgiúpđỡcácnạnnhânphảihứngchịucáctộiáctươngtự,nhưcôđãtựthuậttrongquyểnsáchIAmtheCentralParkJogger(TôiLàNgườiChạyBộỞCôngViênTrungTâm).

SinhravàlớnlênởParamus,bangNewJerseyvàPittsburgh,TrishatừnglàthànhviêncủatổchứcPhiBetaKappachuyênngànhkinhtếởĐạihọcWellesley,côlấybằngThạcsĩképQuảntrịKinhdoanhvàKhoahọctựnhiêncủaĐạihọcYale.Saukhitốtnghiệp,côtrởthànhcộngtácviêntạingânhàngđầutưSalomonBrotherstrênPhốWallchođếnkhicuộcđờicôbịvùidậptànbạovàocáiđêmkhủngkhiếpđóởCôngviênTrungtâm.

TácdụngnângđỡtinhthầntrongquyểnsáchcủaTrishakhôngxuấtpháttừviệccôbịtấncôngmàtừquátrìnhphụchồivàcuộcsốngmớimàcôtạorachomình.Côphảibắtđầulạitừđầu,họclạicáchlàmngaycảnhữngviệcđơngiảnnhấtnhưlậtngườisangmộtbên,xemđồnghồ,càinútáo,cộtdâygiàyhaynhậndiệnnhữngmónđồđơngiản–nhữngthứmàchúngtahọctừhồibéxíu,tấtcảTrishađềuphảihọclại.Côđãlàmđượctấtcả,vàtrongquátrìnhđó,côđãthayđổihoàntoàn.Vẫnlàconngườicũ,nhưngtheomộtcáchnàođó,côđãthayđổi,mạnhmẽhơntrướcđây.

Trishakhôngcònlànhânviênngânhàngđầutưnữa.Thayvàođó,côdànhthờigianhỗtrợcáctổchứcđãgiúpđỡcôtrongquátrình

hồiphục,baogồmChươngtrìnhChốngBạoLựcvàCưỡngBức(SAVI)ởbệnhviệnMountSinai,BệnhviệnGaylordnơicôhọcphụchồichứcnăng,vàCâulạcbộAchillesTracknơiđãgiúpcôtổchứccuộcthichạyMarathontạithànhphốNewYorknăm1995.

Mớiđây,TrishanhậngiảiNgườilãnhđạodoTrungtâmQuốcgiadànhchoNạnnhâncủaTộiáctraotặng,giảiLòngdũngcảmcấpQuốcgiacủaTrungtâmLòngdũngcảmtraotặng,giảithưởngNgườidẫnđầucủabệnhviệnNewYorkQueens,giảithưởngThànhtựuýchícủaĐạihọcYkhoaAlbertEinstein,giảiLòngdũngcảmdochươngtrình106.7củabệnhviệnĐakhoaMassachusettsthànhphốBostontraotặngchoNhữngngườiphụnữnổibật.CôcònlàngườicầmđuốcchoThếvậnhộiOlympicởthànhphốNewYork.

Ngàynay,Trishalàmộtdiễngiảđượcyêumến.CôđikhắpBắcMỹgặpgỡcácdoanhnghiệp,cáctrườngđạihọc,cáchiệphộivềchấnthươngsọnão,cácbệnhviệnvàtrungtâmchữatrịbạolựctìnhdụcđểdiễnthuyếtvềhànhtrìnhhồiphụccủacô.Thôngquaquyểnsáchvàcácbàinóichuyệncủamình,cônóivềcáchthứcđốimặtvớinhữngthayđổikhólườngtrongcuộcsống,cảvềbảnthân,sựnghiệp,kinhtếhaythậmchítinhthần.Câuchuyệncủacôđãkhíchlệvàtruyềncảmhứngchorấtnhiềungườitrênthếgiớitrongviệcvượtquanhữngthửtháchtrongcuộcsống,bấtkểđólàđiềugì,đểquayvềcuộcsốngbìnhthường.Côlàvídụbằngxươngbằngthịtchonhữngngườitìmramặtphảicủasựtổnthương.Côkhôngchỉsốngsót,dùviệcđóđãlàmộtđiềukỳdiệu,màcôcòntìmramặtphảicủamộttrảinghiệmkhủngkhiếp.Côđãtìmđượcmặttíchcựcgiúpcuộcđờimìnhtrởnêntốtđẹphơnvàlànguồnđộngviênchonhữngairơivàohoàncảnhtươngtự.

PHÁTTRIỂNSAUTỔNTHƯƠNGChẳngainghĩtổnthươnglàmộtđiềutốthaycầnthiếtchochúng

tatrongviệcpháttriểnbảnthân,bởitổnthươngthựcchấtluônmangđếnđaukhổ,vàtrongthếgiớilýtưởngthìtađượcpháttriểnmàkhôngphảichịuđựngđaukhổ.Nhưngnếutổnthươngxảyra,thìvẫncònhyvọngchotươnglai.Nhữngnhàtâmlýhàngđầuđãchứngminhrằngmọitổnthươngmangđếnnhữngcơhộicómộtkhônghaicóthểdẫnđếnsựthayđổisâusắc.

Sựpháttriểnsautổnthươngvẫncònlàmộtlĩnhvựcđầyhấpdẫnvàmớimẻ.Tronglịchsử,cácnhàtriếthọcvàthầnhọcđãnóirằngnỗithốngkhổcủanhânloạicóthểmangđếnkếtquảtốtđẹphơn.Trongquátrìnhnghiêncứunhữngngườiđãvươnlênhaytìmthấylợiíchdotổnthươngvềthểxáchaytinhthầnmanglại,GiáosưCalhounvàTedeschiđãxáclậpđượchaimặtcủatổnthương–mộtmặtlàmấtmátvàđaukhổ,cònmặtkialàsựpháttriểnvànhữngcơhộimới.

Quacácnghiêncứucủamình,cáctiếnsĩpháthiệnrằngnhữngngườiđãnếmtrảinhữngtổnthươngnghiêmtrọng,baogồmbệnhtậtđedọađếntínhmạng,tainạnnghiêmtrọng,bịtộiphạmtấncông,thậmchíhứngchịuthiêntai…thườngcómộthoặchơntrongsốnămloạithayđổitíchcựctrongcuộcsốngcủahọsauđây:

1.CảmnhậnđượcsứcmạnhcủabảnthânNhữngngườivượtquatổnthươngthườngtrởnêntựtinvàtựlựchơn.Chínhviệchọvẫnsốngsótsautổnthươngđãtạochohọcảmgiáclạcquanvàtựtinrằngmìnhcóthểđánhbạibấtcứđiềugìậpxuốngtrongtươnglai.Đólàbằngchứngchothấynhữngtổnthươngsâusắccóthểhoàntoànthayđổiniềmtincủachúngtavềbảnthânvànhữnggìchúngtacókhảnăngđạtđược.

2.CácmốiquanhệgầngũihơnNhữngaivượtquatổnthươngđềucóxuhướngtrởnêngầngũihơnvớigiađình,bạnbèvàđồngnghiệp.Họnhậnrarằngchấtlượngcuộcsốngchủyếuphụthuộcvàogiátrịcủacácmốiquanhệhơnlàbấtcứthứgìkhác,thếnênhọdànhhếttâmhuyếtvàthờigianvàoviệcxâydựngvàpháttriểncácmốiquanhệcánhân.Họdễđộnglòngtrắcẩnvàcảmthôngchonhữngngườigặpthấtbạivàtổnthương(mặcdù,mộtđiềuđángngạcnhiênlàhọlạitrởnênítđồngcảmvớinhữngphànnàncủangườikhácvềnhữngkhókhănbémọnthườngngày).

3.TrântrọngcuộcsốnghơnThôngthường,chỉkhitamấtđimộtđiềugìđó,tamớithậtsựhiểugiátrịcủanó.Nhưngmộtkhiđãtrảiquacáctổnthương,bấtkỳmấtmátnàocũngđềukhiếnngườitatrântrọngnhữnggìcònlại.Họbiếtơnvìmìnhđượcsốngsót,vàcàngtrântrọngcuộcsốngnhiềuhơnsovớitrướcđây.Bấtchợt,thếgiớimàhọđangsốngđầyắpnhữngđiềukỳdiệuvàtấtcảnhữngthứmàngườikhácthờơ,ngườitừngvượtquatổnthươnglạicoitrọng.

4.MộttriếtlýsốngmớivàniềmtinmạnhmẽhơnNhữngngườivượtquatổnthươngthườngđềcậpđếnsựpháttriểnvềtâmhồn.Họđặtranhữngưutiênmớichocuộcđờimình.Khiđốimặtvớibấtkỳnỗiđaunào,họđềuđitìmchânlývàýnghĩacủasựviệcđó,chínhđiềunàyđãmangđếnýnghĩamớichocuộcsốngcủahọ.Nhờvậy,họvượtlênbằngnghịlựcvàniềmtinmạnhmẽ.

5.NhữngcơhộivàhướngđimớitrongcuộcsốngMặcdùnhữngtổnthươngcóthểlàmđảolộnhoàntoàncuộcsốngconngười,nhưngkhihọngồisắpxếplạimọithứ,họthườngnhậnranhữnglựachọnmới,nhữngcơhộimớivànhiềuướcmơđểtheođuổi.

Khámphávềsựpháttriểnsautổnthươngchứngminhrằngmặtphảikhôngthểlàkếtquảngẫunhiên.Nócóthậtvàluôn

mangđếnnhữngcơhộimới,niềmhyvọngvềmộttươnglaitốtđẹphơn.Tuynhiên,khôngphảiaicũngtìmramặttíchcựchoặcvươnlênsautổnthương.Chìakhóađểtìmramặtphảicủathấtbạihaytổnthươngkhôngnằmởbảnchấtcủasựkiện.Bíquyếtđểtìmthấykếtquảtíchcựcnằmtrongchínhnhữngngườitrảiquatổnthươngvàcáchhọphảnứngvớisựkiệnđó.Nhữngngườitìmthấymặtphảikhôngkhácbiệtgìlắmsovớinhữngngườicònlại,nhưngcácnhàtâmlýhọcđãxácđịnhđượcmộtsốđiểmkhácbiệtthenchốt,vàđiềuđóthuộcvềnhữnggìngườitasắptìmhiểusauđây.

C

CHƯƠNG6NHỮNGLÝDOĐỂLẠCQUAN

TẠISAOTACẦNPHẢILẠCQUANKHIĐỐIMẶTVỚIMỌIKHÓKHĂN,THẤTBẠIHAYNGHỊCHCẢNH

“Lạcquanlàcộirễcủalòngdũngcảm.”

NicholasMurrayButler

ÓNHỮNGNGƯỜIkhôngthôngminhhaychămchỉhơnngườikhácnhưngkhiđihọclạiđạtđiểmcaohơn.Cơthểhọcũngkhôngcógìkhácbiệtsovớichúngta,nhưnghọrấtítkhibịbệnh.Họkhôngcólợithếvềgenditruyền,nhưnghọsống

lâuhơnchúngta,trungbình,khoảngbảynămrưỡi.Ngaykhihọbịbệnh,dùphươngphápchữatrịmàhọnhậnđượccũngnhưcácbệnhnhânkhác,nhưngnhómngườinàycótốcđộphụchồinhanhhơnvàtoàndiệnhơn.Nhữngngườinàytuykhôngcókỹnănggìđặcbiệthayđượcđàotạotốthơn,nhưngnhữngviệchọlàmlạivượttrộihơncácđồngnghiệpvàđốithủtớikhoảng88%.Họcũngkiếmđượcnhiềutiềnhơnvàđạttớinhữngđịavịcaohơn.Tronghầuhếtmọilĩnhvựccủacuộcsống,nhữngngườinàycóxuhướngthànhcôngvàgặtháinhữngthànhquảlớnhơnnhữngngườikhác.Quantrọnghơn,dườngnhưhọcósởtrườngtìmrađượcmặttíchcựccủabấtcứtrảinghiệmtiêucựcnào.Nhữngngườinàykhôngthuộcvềmộtchủngtộc,màudahaytínngưỡngđặcbiệtnào.Điềuduynhấtkhiếnhọkhácbiệtsovớiđámđôngchínhlàtháiđộvàquanđiểmcủahọvềcuộcsống.Họlànhữngngườilạcquan.

Cácnhàtâmlýhọcđịnhnghĩangườilạcquanlàngườithườngmongđợiđiềutốtxảyđến.Ngườibiquan,ngượclại,thườnglosợđiềuxấuxảyra.Điềukhácbiệtduynhấtnằmởviệchọtrôngđợi,tintưởngvàotươnglai,nhưngđólàsựkhácbiệtthenchốt,đóngvaitrò

quyếtđịnhtrongcuộcsốngchúngta.

NGƯỜIĐÀNÔNGMAYMẮNNHẤTTHẾGIỚI

“Bạncóbiếtngườinàobấthạnhhơntôikhông?”làcâuđầutiênHsiehKun-Shanhỏikhángiảkhianhđượcmờiđếnnóichuyệntạicácbuổihộithảovàtọađàm.Anhđứngtrướctấtcảmọingười,anhkhôngcótay,bànchântráicủaanhbịbiếndạng,chânphảibịtháokhớpđếngốivàanhbịmùmộtmắt.Hầuhếtmọingườiđềucốgắngnghĩđếnmộtaiđómàhọbiếthoặctừngngheđến,bấtkỳaicóhoàncảnhkhôngmaynhưHsieh.Vàrồianhlạikhiếnkhángiảlúngtúngbởicâuhỏithứhai:“Nhưng,bạncóbiếtaimaymắnnhưtôikhông?”

ĐiềugìcóthểkhiếnmộtngườinhưHsiehcảmthấymìnhlàngườimaymắnnhấtthếgiới?Tạisaomộtngườiđànôngcócuộcsốngdườngnhưbịnguyềnrủanàylạicảmthấymìnhthậtmaymắn?Đốivớinhiềungười,điềunàycóvẻkhóhiểu.ĐóchínhlàlýdonhữnggìHsiehnóilạiquantrọngđếnthế.

CâuchuyệncủaHsiehtrởvềhơnbamươinămtrướckhianhcònlàmộtthiếuniênlàmviệctrongmộtphânxưởngởĐàiLoan.Điềucuốicùnganhcònnhớtrongngàyhômđólàanhđichânđấtvàoxưởng,khuânmấythanhthép.“Tôiđangphụviệcchomộtxưởngmay”,anhgiảithích.“Rồiđộtnhiênnhữngthanhthéptôiđangvácbịhútvàodâyđiệncaothế.Tệhơnnữa,khônghiểuvìsaohômđótôikhôngmanggiàyvàthếlàtoànbộcơthểtôibiếnthànhvậtdẫnđiện.”

Hsiehbịgiậtbấttỉnhngaylậptức.Haingàysauanhtỉnhdậyvàcảmthấyđaukhôngchịunổidovếtbỏngtừhaitaylẫnhaichânanh.Khôngcòncáchnàokhác,cácbácsĩphảicắtbỏmộtsốphầncơthểđểcứusốnganh.Anhmấtgầnhếtcánhtayphải,toànbộcánhtaytrái,vàtừđầugốichânphảitrởxuống.Mắtphảicủaanhbịhưnghiêmtrọng,cònbànchântráithìhoàntoànbiếndạngsauvụtainạn.

Vớinhữngchấnthươngnhưthế,thậtđángngạcnhiênkhingàyhômnay,Hsiehchorằngmìnhlàmộttrongnhữngngườimaymắn

nhấtthếgiới.Càngđángngạcnhiênhơnnữakhibạnbiếtrằngvàinămsauđó,anhmấtluônthịlựcmắtphảikhichịgáianhvôtìnhđậpđồbấmkimvàomắtanhkhichịđangđóngsáchchoanh!Nhưng,chodùtàntậtnhưthế,Hsiehvẫncoimìnhlàngườirấtmaymắn,khôngchỉvìanhthoátchếttrongvụtainạncóthểdễdàngtướcđimạngsốngcủaanh,màcònvìcuộcsốnganhđãtạodựngvàconngườimớimàanhtrởthànhsaunhữngtaiương.

Sautainạn,trongsuốtbảynăm,Hsiehsốngthumìnhtrongcănhộnhỏmàgiađìnhanhthuêở.Anhchỉrangoàimộtlúcđểđicắttóc.“Khôngphảitôitựđàyđọamình”,Hsiehnói,“Lúcđótôiđangnghĩcáchtựchămsócbảnthânđểbắtđầucuộcsốngmới.Cơthểtôibịhạnchế,nhưngtâmtrítôithìvẫntựdo.”

Hsiehbắtđầukiênnhẫnhọccáchsốngchungvớicơthểtàntậtcủamình.Anhsángchếramộtthiếtbịđặcbiệtcóthểbuộcvàophầncònlạicủatayphải,mộtchiếcmuỗngđượcgắnvàothiếtbịđóđểHsiehtựxúcăn.Anhcũngthiếtkếmộtcáimócdàigắnvàothiếtbịgiúpanhmởdâykéoquần.Anhthậmchícònhọccáchtựtắmchomình.

Chínhtrongcănphòngnhỏcủamình,Hsiehquyếtđịnhvẽtranhđểkiếmtiềnsinhsống.Anhthíchvẽnguệchngoạclênsáchkhicònngồitrênghếnhàtrườngvàvìthếanhbắtđầuluyệncáchngậmbútchìđểvẽ.Anhkhámpháraviệcvẽtranhnhưmộtphươngthuốcgiúpanhtậptrungtâmtrívàoviệcsángtạo.Hsiehnói“Tôitìmthấysựbìnhyênvàmãnnguyệntronghộihọa”.Anhthậmchíbiếtcáchngậmmộtcondaonhỏđểchuốtviếtchì.

Bướcsangtuổiđôimươi,Hsiehchấmdứtviệctựcôlậpbảnthânvàbắtđầukếthợpvớihaingườibạntựhọcvẽđểlậpraphòngbántranhsơndầucótên“ChậmMộtBước”.Anhnhấtđịnhdọnrakhỏinhàmẹmìnhvàgắnthêmchângiảđểcóthểđilạixungquanh.

Thếnhưng,mộtsựthayđổitolớnđãđếnvớicuộcđờicủaHsiehvàongàyanhgặphọasĩvẽtranhsơndầunổitiếngWuAh-SuntạicuộctriểnlãmnghệthuậtcủaôngởĐàiBắc.ÔngWubịấntượngbởisựsaymêhọchỏicủaHsiehvàđồngýđểHsiehđihọclớpvẽdoôngdạyởtrườngđạihọcmiễnphí.ÔngWucũnggiúpgiớithiệucáctácphẩmcủaHsiehđikhắpnơi.Vàcũngtronglớphọccủaông,Hsiehđãgặpngườivợtươnglaicủamình,ngườicongáiđẹptênLinđanglàm

việctạimộthãngđiệntửđịaphương.

Hsiehđãkếtthúcsáunămhọccấpbaởtuổibamươiđểbùđắpchonhữngnămthánghọctậpdởdangdovụtainạn.Anhkhôngngừngphấnđấuđểgiànhđượcnhiềugiảithưởngnghệthuậtvàđếnnăm1987,anhtrởthànhhộiviêncủaHộicáchọasĩvẽbằngmiệngvàchâncủathếgiớicótrụsởtạiLiechtenstein,trợcấpchohàngtrămhọasĩởhơn60quốcgia.Ngàynay,tranhsơndầukíchcỡtrungbìnhcủaHsiehđượcbánvớigiáhơn5.000đôMỹmộtbức.

Năm2002,Hsiehviếttựtruyệnvàmộtnămsaunóđượcchuyểnthểthànhtruyệndànhchothiếunhi.Sáchcủaanhcònđượclàmthànhphimtruyềnhìnhdài30tập,trongđóanhđóngvaichínhmìnhởtuổitrưởngthành.CâuchuyệnvềcuộcđờicủaHsiehgiờđãtrởthànhmộtphầncủavănhọcdângianĐàiLoanvàđượcđưavàosáchgiáokhoatiểuhọcvàtrunghọc.Anhđãđạtđượcmộtđiềumàrấtítngườitronglịchsửtừnghyvọngđạtđược,khôngchỉởĐàiLoanmàcònởbấtcứnơiđâutrênthếgiới:anhtrởthànhmộthuyềnthoạingaycảkhianhcònsống.

Ngàynay,Hsiehkhôngchỉlàmộthọasĩ,anhcònlàmộtdiễngiảvàmộtgiảngviên.Đượcbiết,anhhiệnsốngtrongmộtcănhộtầnghaiởBảnKiều,ĐàiLoan,cùngvớivợLinYeh-chenvàhaicôcongáiđangởtuổithiếuniên.Trongmộtcuộcphỏngvấn,khicôLinmôtảanhlà“ngườiđànôngluôntỏaratìnhyêu,sựấmápvàánhsángcùngsựlạcquancaođộ”,côđãbậtmímộttrongnhữngbíquyếtthànhcôngcủachồngmình.

TAYĐUAXEĐẠPVĨĐẠINHẤTGIẢITOURDEFRANCE

Tronglàngđuaxeđạpchuyênnghiệpthếgiới,cómộtngườinổibậthơntấtthảycáctayđuakhác.Tạithờiđiểmquyểnsáchnàyrađời,anhđãliêntụcbảylầnphákỷlụcgiảiTourdeFrance,mộtgiảiđuaxeđạpđượccôngnhậnlàcóuytínvàkhốcliệtnhấttrênthếgiới,từnăm1999đến2005.TrongsốnhiềugiảithưởngdanhdựanhnhậnđượccóbốngiảiVậnđộngviênnamcủanămdobáoAssociatedPresstraotặng.AnhcũnggiànhđượcgiảiESPYtrongbốnnămliên

tiếpdànhchoVậnđộngviênnamxuấtsắcnhấtdoESPNtraotặng.Năm2003,anhđượcđặtdanhhiệulàNhânvậtthểthaongoạiquốccủanămdoBBCtraotặng.TênanhlàLanceArmstrong.

Đúngvậy,LanceArmstrongđãtrởthànhbiểutượngcủalàngđuaxeđạpchuyênnghiệpthếgiới.Sựthànhcôngcủaanhlàkhôngthểchốicãi.Nhưngcómộtchitiếtvềcâuchuyệnđờianh,thậmchícònđángchúýhơn.ChỉvàinămtrướckhianhgiànhgiảivôđịchTourdeFranceđầutiên,Armstrongbịchẩnđoánmắcbệnh

ungthư.

Đólàvàongày2tháng10năm1996,Armstronglầnđầutiênbịchẩnđoánmắcbệnhungthưtinhhoàn.Đólàcănbệnhungthưphổbiếnnhấtởđànôngtuổitừ15đến35.TheoghinhậncủaBộYTếAnh,khoảng46,2%ngườibịmắcbệnhungthưởmộtthờiđiểmnàođótrongcuộcsống.Nếubạnlànamgiớivàbạncódấuhiệubịungthưthìrấtcóthểđólàchứngungthưtinhhoàn.Vớiđiềukiệnkhốiuchưadicăn(lanracáccơquankháchaycácmôxungquanh)thìbệnhthườngđượcchẩnđoántốt.Hơn90%bệnhnhânhồiphục.Tuynhiên,khicókếtquảsinhthiếtcủaArmstrong,cácbácsĩpháthiệnkhốiuđãdicăn.Ungthưđãtấncôngvàonãovàphổicủaanh.Tiênlượngbệnhcủaanhkhôngtốtchútnào.

CónhiềuyếutốhỗtrợArmstrongtrongcuộcchiếnchốnglạiungthưcủamình.Anhvẫncònkhátrẻ,mộtvậnđộngviênkhỏemạnhvàđangởđỉnhcaophongđộ,chínhđiềunàyđãgiúpanhvượtquanhữnglầnhóatrịdữdộivànhữngcuộcgiảiphẫulớn.Anhcònnhậnđượcrấtnhiềusựhỗtrợtừgiađìnhvàbạnbè.Nhưng,cómộtyếutốquyếtđịnhđãgiúpanhchiếnthắng,thậmchíkhiphảiđốidiệnvớinhữngkhoảnhkhắcđángsợ.VàcũngchínhyếutốđóđãgiúpanhtiếptụcgiànhchiếnthắngởgiảiTourdeFrance,cuộcđuađườngtrườngkhắtkhenhấtthếgiới,khôngchỉmộtlầnmàbảylầnliêntiếp:LanceArmstrongcótinhthầncủamộtngườichiếnthắng.Anhtậptrung,chuyêntâmvàluôntinrằngmìnhsẽđạtđượcbấtcứđiềugìmộtkhianhđãxácđịnhmụctiêu–đólàtínhcáchthenchốtcủangườilạcquan.

SỨCKHỎEVÀSỰLẠCQUANKhimộtngườibịchẩnđoánmắcbệnhungthư,chodùloạinàođi

chăngnữa,cómộtđiềuhọcầnhơnbấtkỳthứgìkhác,đólàsựlạcquan.Cácnghiêncứulâmsàngchothấynhữngbệnhnhântrôngđợikếtquảđiềutrịtíchcựcthườngcónhiềukhảnăngđạtđượckếtquảtíchcực.Cácnhàkhoahọcđãtheodõinhiềubệnhnhânchữatrịmộtsốloạibệnhungthưkhácnhauvàngaycảnhữngbệnhnhâncấyghéptủyxương.Kếtquảgầnnhưgiốngnhautrongtấtcảtrườnghợp.Nhữngngườilạcquantrongsốcácbệnhnhânítgặpbiếnchứngvàcótỉlệsốngsótcaohơnnhiều.

Trongmộtnghiêncứuvềnhữngbệnhnhânungthưtrẻtuổi,ngườitapháthiệnrằngnhữngngườilạcquancótỉlệsốngsótcaohơnsau8thángđiềutrịsovớinhữngngườibiquan.Mộtnghiêncứuvềnhữngbệnhnhânbịungthưnãovàungthưcổcũngchorakếtluậntươngtự.Kếtquảchothấy,saumộtnăm,nhữngngườibiquantrongsốcácbệnhnhânthườngcóítkhảnăngsốngsóthơnnhữngngườikhác.Nhữngngườilạcquantrongsốcácphụnữbịchẩnđoánungthưvúcũngítthấyđaubuồnhơntrướccuộcphẫuthuậtvàtheoghinhận,họđangtậnhưởngchấtlượngcuộcsốngtốthơnsovớinhữngngườibiquansaumườihaithángđiềutrị.

Nghiêncứuvềcácloạibệnhkháccũngchorakếtluậntươngtự.Cácbệnhnhântrảiquaphẫuthuậtđộngmạchvànhthườngítbịbiếnchứnghayítphảitáinhậpviệntrongvòngsáuthángsaugiảiphẫunếuhọsốnglạcquan,vàngườilạcquansẽtậnhưởngchấtlượngcuộcsốngcaohơn,thậmchílênđếnnămnămsaucuộcgiảiphẫu.

Cómộtđiềugìđóđặcbiệtgiúpnhữngngườilạcquanvượtquabệnhtậtnhanhchónghơnvàtrọnvẹnhơnnhữngngườikhác.Năm1985cácnhàkhoahọcởHàLanbắtđầumộtcuộcnghiêncứu15nămtìmhiểuxemtínhlạcquancóảnhhưởnghaykhôngvàảnhhưởngnhưthếnàođếnbệnhtimmạchởnhữngngườitrungniên.Sốngườikhảosátđượclựachọnngẫunhiênvàphảiđượckiểmtrakỹlưỡngđểloạibỏcácnguycơthôngthườngvềbệnhtimmạchbaogồmđộtquỵ,tiểuđường,đauthắtngực,suytim,vàbấtkỳbệnhsửnàokháctronggiađình.Cácnhàkhoahọcđúckếtlạivàđưatổngcộng545ngườivàokiểmtratínhlạcquanvàbiquanbằngmộtbảngphỏngvấnngắnvớichỉ4câuhỏi.Trong15nămtiếptheo,cácnhàkhoahọctheodõi

bệnhtrạngcủahọvàtìmhiểuxemcóbấtkỳthayđổinàotrongkhuynhhướnglạcquancủacácbệnhnhântrên,địnhkỳnămnămmộtlần.

Tháng2năm2006cácnhàkhoahọcđãcôngbốpháthiệncủamình.Kếtquảchothấy:cómột“liênkếtbềnvữngvànhấtquángiữakhuynhhướnglạcquanvàtỉlệgiảm50%nguycơtửvongdobệnhtim”.Trongkhiđó,sựtuyệtvọng–đượcđịnhnghĩalà“cảmgiácbấtlựcvàtiêucựcvềtươnglaicũngnhưnhữngmụctiêucánhân”vàrấtgiốngvớisựbiquan–dẫnđếnnguycơtăngcaovềbệnhtimmạch,baogồmcảcaohuyếtápvàvỡthànhđộngmạch.Sựlạcquanđãchứngtỏcóthểlàmgiảmnguycơtửvongvìbệnhtimmạchlênđến50%!Trongcuộcsống,sợidâykếtnốigiữatínhlạcquanvàrủirovềbệnhtimmạchmàcácnhàkhoahọcpháthiệnralàcựckỳquantrọng,đếnnỗicácnhànghiêncứuđãkhuyênrằngmứcđộlạcquanvàbiquancủamộtngườicầnđượcthêmvàodanhsáchnhữngyếutốrủirođộclậpcủabệnhtimmạchởngườilớntuổi.

Nhữngnghiêncứukhácchothấynhữngngườilạcquanthườngcótuổithọcaohơnngườibiquantừbảynămrưỡiđếnmườibanăm,vàcónhiềukhảnănghồiphụcsaunhữngcơnbạobệnhhơnnhữngngườibiquan.Đâycóthểlàdongườibiquanthườngcóchỉsốhuyết

ápcaohơnngườilạcquan,vàngườilạcquancóhệthốngmiễndịchtốthơnngườibiquan.TheoTiếnsĩBeccaR.Levy,PhógiáosưvềDịchtễhọcvàTâmlýhọcởViệnSứckhỏeCộngđồngthuộcĐạihọcYale,thìngườilạcquansốnglâuhơnvàdễdàngcóđược“sứckhỏetốthơn”trongsuốtcuộcđờicủahọ.

TiếnsĩMichaelFScheier,GiáosưvàTrưởngkhoaTâmlýhọcĐạihọcCarnegie-Mellon,ngườiđãthamgianghiêncứuvềhiệuquảcủasựlạcquanđốivớinhữngbệnhnhântrảiquaphẫuthuậtthayđộngmạchnhântạovàbệnhnhânungthư.Ôngkếtluậnrằng“ngườilạcquancóxuhướngthíchnghivớitìnhtrạngvàcácnguycơvềsứckhỏetốthơnngườibiquan.”

Nhiềunhàkhoahọcnghivấnrằnglýdonhữngngườilạcquanvượtquađượcbệnhhiểmnghèotốthơnnhữngngườibiquanvìsựtrôngđợicủaconngườimangđếnhệquảvềsinhlývàsinhhóa.Cácnghiêncứumớicũngchothấysựtrôngđợicủachúngtacótácđộngcựckỳmạnhmẽđếnnhữngthayđổivềthểchấtvàsinhlýtrongcơthểmình.Cácnhàkhoahọcđãđomứcđộthayđổiởnãobộtheosuynghĩ,cụthểlànhữnggìchúngtatrôngđợi.Từviệctiếtracácchấtgiảmđautựnhiênđếnsựbiếnđổicủanhữngxungđộngthầnkinhtrongnãobộ,họđãđưaramộtkếtluậngâysửngsốt.

Khámphávềcáchchúngtatrôngđợicóthểcảithiệnđượctìnhtrạngsứckhỏevàcảhạnhphúccủachúngtakhôngcógìmớilạ.Từnăm1811,TừđiểnYkhoaHooperđãđềcậpđếnđiềumàngàynaychúngtabiếtđếnnhư“HiệuứngPlacebo”,đólà“têngọidànhchomộtloạithuốckhôngcótácdụngdượclý,chủyếuđượcdùngđểlàmyênlòngbệnhnhân”.Nhưng,điềumàcólẽHooperchưahiểuđólàtâmlýbệnhnhânmớilàthenchốt,thậmchíquantrọnghơnbấtkỳphươngphápchữatrịnào.

Ngàynayhiệuứngplacebođượccôngnhậnlàmộthiệntượngykhoavàđượcxemnhưtiêuchuẩnkiểmnghiệmtấtcảcácloạithuốc.Tácdụngcủahiệuứngnàylànếubạnđưachobệnhnhânmộtchaithuốcviênbaođườngnhưngthôngbáođâylàloạithuốcmớinhấtđãđượcchứngminhcóthểchữakhỏibệnhchohọ,thìtrên1/3sốbệnhnhân(daođộngtừ30%-60%)thậtsựcảmnhậnđượcnhữngdấuhiệutiếntriểntốt.

Chođếnnay,ngườitavẫnchorằnglợiíchcủaplacebohoàntoàn

mangtínhtâmlý,hoặcnằmtrongtrítưởngtượngcủabệnhnhân.Tuynhiên,cácnhàkhoahọcbắtđầuđốichiếukếtquảchothấyýnghĩcủachúngtacóthểkíchhoạtcácđườngdẫnthầnkinhchữabệnhgiốnghệtnhưtácdụngcủathuốc.TrongmộtnghiêncứuởtrườngĐạihọcMichigan,cácnhàkhoahọcchíchnướcmuốivàoxươnghàmcủamộtnhómnamgiớikhỏemạnhnhằmtạocảmgiácđauđớn,tronglúcđóhọđượcchụpPositroncắtlớp(PET)đểđomứcđộảnhhưởnglênnãobộ.Sauđócácnhàkhoahọcnóirằnghọvừađượcchíchmộtloạithuốcgiảmđau,dùtrênthựctếlàplacebo.Trongquátrìnhđónãobộcủabệnhnhânđượcchụpcắtlớpliêntục,kếtquảchothấy:ngaykhihọbiếtmìnhđượcchích“thuốcthật”,lậptứcnãohọtiếtrachấtendorphin–mộthóachấtcótácdụnggiảmđautựnhiênbằngcáchngănchặnsựtruyềntínhiệuđaugiữacáctếbàothầnkinh,vàkếtquảlàcácbệnhnhâncảmthấykhỏehơn.

MộtnghiêncứukhácdoTiếnsĩFabrizioBenedetticủaTrườngYkhoaTorinothuộcĐạihọcÝtiếnhànhkhiquansátbệnhnhânbịhộichứngLiệtrun(Parkinson),mộthộichứngkhiếnhệthốngthầnkinhtrungươngbịthoáihóagâysuygiảmchứcnăngvậnđộng,nóivàcácchứcnăngkhác.Bệnhnhânđượccấymộtloạimáytạonhịpvàonãobộ,giúpgiảmtriệuchứngrun.Tuyvậy,cácbệnhnhânkhônghềbiếtrằngkhôngphảitấtcảcácmôcấyđềuđượckíchhoạt.Nghiêncứutrênchothấyrằngnếutamanglạichobệnhnhânmộtsựmongđợitốt,thìdùkhôngcósựcanthiệpcủayhọc,bệnhtrạngcủahọvẫncóxuhướngcảithiệnđángkể.

Khicácbácsĩtiếnhànhphântíchhiệuquảcủaviệcđiềutrị,pháthiệncủahọthậtđángkinhngạc.Cácbệnhnhânthểhiệnsựbiếnchuyểnrõrệt,tấtcảđềuchobiếtmìnhcửđộngtốthơnnhiềusauđợtđiềutrị.Kếtquảchụpcắtlớpnãocũngkhẳngđịnhsựtiếntriển;xungđộngcủacáctếbàothầnkinhkiểmsoátvậnđộngtrongnãobộcũngtrởnênbìnhổnhơn,mứcđộhoạtđộnggiảm40%dẫnđếngiảmhiệntượngcocứngcơbắpcủangườibệnh.Tuynhiên,khicácbácsĩphântíchdữliệu,họkhámphárằngnhữngbệnhnhâncócảithiệnđángkểnhấtlạilànhữngngườicómôcấychưađượckíchhoạt.Kếtluậnđóthậthấpdẫn,chínhkhátkhaođượclànhbệnhmạnhmẽđếnmứcnódẫnđếnnhữngthayđổisinhhóatrongnãobộ,đánhbạicảcôngnghệyhọcmớinhất,mộtquytrìnhgiảiphẫutốnhàngngànđô.

MộttrongnhữngminhchứngtuyệtvờinhấtvềsứcmạnhcủaplacebođãđượcôngNormanCousins,tácgiảcủaquyểnsáchbán

chạynhấtAnatomyofanIllness(PhânTíchVềMộtChứngBệnh),môtảtrongmộtcuộcphỏngvấntrênđàiphátthanhnăm1983.Khiấy,CousinsđanglàmviệctạiViệnnghiêncứuNãobộởĐạihọcCalifornia,LosAngeles.Hơnmộttrămsinhviênykhoađãthamgiavàocuộcthửnghiệmhailoạithuốc.Mộtloạilàthuốcsiêukíchthíchvàloạikialàthuốcsiêuanthần.Cácsinhviênđượcchobiếtvềtácdụngcủathuốc.Họđượcbảorằngviênthuốcmàuđỏ,siêukíchthích,sẽkhiếnhọcảmthấytỉnhtáohơnnhưngcũngcóthểlàmchohọbuồnnônvàchóngmặt.Viênthuốcmàuxanh,siêuthưgiãn,sẽkhiếnhọcảmthấythoảimáihơnnhưngcóthểgâybuồnngủvàgiảmkhảnăngtậptrungcủahọ.

Cuộcthửnghiệmnàythúvịởchỗlàkhônghềcóplacebo.Cảhailoạithuốcđềulàthuốcthật;cácnhànghiêncứuchỉtráohailoạithuốcvớinhauđểviênmàuđỏlàthuốcanthầncònviênmàuxanhlạilàthuốckíchthích.

Cácnhànghiêncứusauđótheodõiphảnứngcủacácsinhviênvàpháthiệnra60phầntrămsinhviênphảnứnggiốngnhưnhữnggìhọtrôngđợimặcdùhọđượcchouốngloạithuốcđánglẽphảitạoracáctriệuchứngtráingượchoàntoàn.Đókhôngchỉlàmộtphảnứngtâmlý,cácsinhviêncũngthểhiệnnhữngthayđổisinhhóavàsinhlýđángkể.Kếtquả,theoCousins,thì“khôngthểtránhkhỏi”vàchínhnhữnggìtatrôngđợimạnhhơnthuốcmenrấtnhiều,ítnhấtlàtrongtrườnghợpnày.

Ngàynay,ýnghĩvàsựkỳvọngđượccôngnhậnlàcóthểtạoranhữngthayđổisinhhóavàsinhlýmạnhmẽtrêncơthểchúngta.Đókhôngphảilàviệcnãobộđánhlừacơthểtinvàotrạngtháikhỏemạnhhoặckhôngđauđớn.Cáichínhlàýnghĩvàsựkỳvọngsẽkíchhoạtcáccơchếtựchữalànhtrongcơthểvàcơthểthậtsựlànhbệnh.TheocácnhànghiêncứutạiĐạihọcHarvard,điềuđángngạcnhiênlàtácdụngcủaplacebocóhiệuquảtrên60%đến90%cácchứngbệnh,baogồmchứngđauthắtngực,viêmphếquản,bệnhmụnrộp,vàloéttátràng.

Đâylàđiềutôitinrằngcácbácsĩcầnlưutâmkhiđiềutrịchobệnhnhân.Cóquánhiềucâuchuyệnvềtháiđộcủabácsĩkhiếnbệnhnhânhoảngsợ.Khiđiềutrịchobệnhnhânmắcnhữngchứngbệnhnguyhiểmđếntínhmạng,mộtsốbácsĩkhôngcầnbiếtnhữnggìmìnhnóicóảnhhưởngtớingườibệnhnhưthếnào.Mộtlờichẩn

đoántiêucực,vôvọngcóthểgâychếtngườivàhủyhoạisứckhoẻkhôngkhácgìthứhóachấtđộchại.Mộtlờichẩnđoántiêucựccóthểtrởthànhlờitiênđoánhiệunghiệm.Nhiềungườivìthếmàmấtmạngkhôngđáng,quásớm,hoặcnếukhôngthìchấtlượngcuộcsốngcủahọcũngbịhủyhoại.Nhữngconsốthốngkêuámchỉcóhạichobệnhnhânmàthôi.Dùplacebokhôngthểnàothaythếcácliệuphápđiềutrị,nhưngchúngtabiếtchắcrằngsựlạcquanđầykhíchlệ–cùngnhữngsuynghĩtíchcựcvànhữnglýdođểhyvọng–cókhảnăngmanglạikếtquảtốtnhấtchotấtcảbệnhnhân.

Bằngchứngtrênđãxóatanmọinghingờ;cáchtanhìnthếgiới,vàcụthểlàniềmtinvàobảnthânvàtươnglaisẽảnhhưởngđángkểđếnsứckhỏevàquyếtđịnhmứcđộthànhcôngtrướcnhữngthửtháchvềsứckhỏe.Ngườilạcquankhôngnhữngkhỏemạnhhơn,sốnglâuhơnngườibiquanmàkhảnăngchịuđựngcũngtốthơn,hồiphụcnhanhchónghơn.Vìthế,nếubạnhayngườithâncủabạnbịbệnh,dùbệnhtrạngcónghiêmtrọngnhưthếnàothìviệcgiữmộtcáinhìntíchcực,lạcquancũngquantrọngkhôngkémgìthuốcmen.NhưNormanCousinsđãviết,“Khôngphảilúcnàocũngcầnđếnthuốc.Nhưngniềmtinvàosựhồiphụcthìkhôngthểthiếu.”

NHÂNTỐTHỨBATRONGTIỀMNĂNGCONNGƯỜI

Trướcđây,cácnhàtâmlýhọctinrằngtiềmnăngconngườiđượcthúcđẩybởihaiđặctínhcánhân–khảnăngvàđộnglực.Tuynhiên,trongvòng30nămtrởlạiđây,cácnhànghiêncứuđãkhámpháranhântốthứba,mộtđặctínhsẽdựđoántiềmnăngcủamộtngườitronghầuhếtmọilĩnhvựccủacuộcsống.Nhântốthứbađóchínhlàsựlạcquan.Cácnhànghiêncứuđãkhámphárằngthànhcôngcủamộtngườicũngbịmứcđộlạcquancủahọchiphốikhôngkémgìcácyếutốkhác.Chínhviệcngườitatrôngđợithấtbạihaythànhcông,phầnnhiều,trởthànhlờitiênđoánhiệunghiệm.

Quảthật,lợiíchcủasựlạcquanđãđượckhẳngđịnhbằnghàngtrămcuộcnghiêncứutâmlý,đượctiếnhànhtrongsuốtbamươinămquatrongnhiềulĩnhvực,ngànhnghềkhácnhau.MộttrongnhữngnhàtâmlýhọchàngđầunghiêncứuvềsựlạcquanlàTiếnsĩMartin

Seligman,GiáosưTâmlýởtrườngĐạihọcPennsylvania,vàcũnglàcựuchủtịchHộiTâmlýhọcHoaKỳ(APA).

Theonhiềunghiêncứuchobiết,mứcđộlạcquancủaconngườiđượcđolườngdựavàoBảngcâuhỏixácđịnhtínhcáchSeligman(SASQ).Mấtkhoảnghaimươiphútđểhoàntấtbảngcâuhỏichitiết,môtảnhiềutìnhhuốnggiảđịnhvàngườithamgiađượcyêucầuđánhgiámỗicâuhỏitheothangđiểmtừ1đến7.BảngcâuhỏiđượcthiếtkếđểxácđịnhđiềumàTiếnsĩSeligmangọilà“giảithíchtínhcách”,vềbảnchấtlàcáchngườitalýgiảichonhữngnguyênnhânkhiếnhọthànhcôngvàthấtbạitrongcuộcsống.Nguyênnhâncủaviệcnày,theoTiếnsĩSeligman,làdongườilạcquannhìnnhậnthànhcôngvàthấtbạihoàntoànkhácvớingườibiquan.Khingườilạcquangặpthấtbại,họlấyđólàmbàihọckinhnghiệmvàchỉlàmộtbướclùitạmthời.Hoàntoànngượclại,khingườibiquangặpthấtbại,họcholàmìnhthiếukhảnăngvàsẽmãimãinhưvậy;dùhọcócốgắnglầnnữa,họvẫn“biếttrước”rằngmìnhcũngthấtbại,vậycốgắngđểlàmgì?

Mộttrongnhữngnghiêncứunổibậtnhấtđượcthựchiệnvớinhữngngườibánbảohiểmnhânthọ.KhilàmviệcvớicôngtybảohiểmnhânthọMetropolitan,TiếnsĩSeligmanvànhómcủaôngđãkhảosát15.000ngườinộpđơnxinvàovịtríbánbảohiểmnhânthọ,mộtnghềrấtkhó,thườngbịkháchtừchốivàcũnglànghềcótỉlệbỏviệccao.

Tronghainăm,cácnhànghiêncứutheodõisựthànhcôngcủa1.000ngườiđãvượtquacáckỳthituyểnđầuvàocủacôngtybảohiểm,cùngvới129ngườitrướcđóđãtrượtkỳthituyển(lẽrakhôngđượcthuêvàolàm)nhưngvìhọcósốđiểmrấtcaotrongbàikiểmtrasựlạcquanSASQnênhọđượcnhậnvàovàdoanhsốbáncủahọđượcghinhậntrongsuốtquátrìnhkhảosát.

Khiđốichiếukếtquả,cácnhànghiêncứupháthiệnrằng,nhưdựđoán,trongnhómnhânviênbánbảohiểmđãvượtquakỳthituyển,nhữngngườilạcquancóthànhtíchvượttrộihơnnhữngngườibiquanđến31%.Tuyvậy,khiphântíchnhóm129ngườiđặcbiệtđãtrượtkỳthituyển,họbấtngờkhipháthiệnranhómngườilạcquancaođộnàyvượtxatấtcảmọingười!Họđánhbạinhómngườibiquantrướcđóđãđậukỳthituyểnvớimộtconsốkhôngngờ,hơn57%.Cácnghiêncứutươngtựtrongcácngànhnghềkhác,gồmcó

viễnthông,ngânhàng,địaốc,vănphòngphẩm,xehơi,v.v...cũngđiđếncùngmộtkếtluận.Ngườilạcquancóxuhướngthànhcônghơnnhiềusovớingườibiquantronglĩnhvựcbánhàng.Trungbìnhnhữngngườilạcquanbánhàngtốthơnnhữngngườibiquankhoảng20%đến40%vànhữngngườicựckỳlạcquanvượtxanhữngngườicựckỳbiquanđến88%!

Ngoàira,cácnhànghiêncứucũngpháthiệnrằngngườicựckỳbiquancóxuhướngbỏviệcgấpbalầnsovớingườicựckỳlạcquan.Thôngđiệpthậtrõràng:nếumộtcôngtymuốncóđượcthànhtíchtốtnhấttừđộingũbánhàngcủahọthìcôngtyđócầnbảođảmnhữngngườihọthuêkhôngchỉtàinăngmàcònphảicótinhthầnlạcquancao.

ThôngquaSASQ,sựlạcquancóliênquanmậtthiếtđếnnguồnđộnglựcmạnhmẽhơnvàmứcđộthànhcôngcaohơn,dùlàởtrường,nơilàmviệchayngaycảtrongthểthao.Chúngtađãthấytrongkinhdoanh,mứcđộlạcquancủanhữngngườibánhàngrõrànglàmộtdấuhiệudựđoánchínhxácchomứcđộthànhcôngtrongviệcbánsảnphẩmcủahọ.Trongthểthao,sựlạcquancũngdựđoánchínhxáckhảnăngthiđấucủacácvậnđộngviênbơilộicấpquốcgia.Năm1988,TiếnsĩSeligmanlàmviệcvớiđộituyểnbơilộiBerkeleycủaĐạihọcCaliforniavàpháthiệnrằngcácvậnđộngviênlạcquanthiđấuvượtxacácvậnđộngviênbiquanvàphảnứngtốthơntronghoàncảnhbấtlợi(đượcđịnhnghĩalàcáchhọphảnứngtrongmộtcuộcđuakémphongđộ).SeligmantríchcâuchuyệncủaMattBiondi,ngườicóđiểmsốSASQthểhiệnsựlạcquancaođộ.TrongThếvậnhộiOlympicsnăm1998tạiSeoul,ngườitakỳvọngcaovềkhảnăngBiondisẽgiànhđượcbảyhuychươngvàng,bằngvớikỷlụccủaMarkSpitztrongOlympics1972.Tuynhiên,tronghainộidungthiđấuđầutiên,Biondiđãsơsuấtphạmphảimộthailỗinghiêmtrọngvàchỉgiànhđượcmộthuychươngđồngvàmộthuychươngbạc.Khởiđầuđángthấtvọngnàykhiếndưluậnxônxaokhôngbiếtanhsẽthiđấurasaotrongnămvòngcònlại.TiếnsĩSeligmantinrằnganhsẽlộingượcdòng,dựatrênkếtquảghinhậntínhlạcquanSASQcủaanh.Vàđúngnhưthế,Biondiđãgiànhđượchuychươngvàngchocảnămnộidungthiđấu.

Tronggiáodục,TiếnsĩSeligmannghiêncứucáchọcsinhtừlớpbađếnlớpbảyvàpháthiệnrằngcácemtỏralạcquancóthànhtíchhọctậptốthơnnhiềusovớicácembiquan.Riêngcáchọcsinhbước

vàolớpbavớichỉsốlạcquanSASQthấpcónguycơbịtrầmcảmcaohơnvàkếtquảhọctậpgiảmđángkể.Ngượclại,ôngcũngpháthiệnchỉsốlạcquanSASQcaocóliênhệvớigiấcngủngonvàítcăngthẳnghơn.Chỉsốlạcquancóthểdựđoánmộtcáchchínhxáchọcsinhnàosẽđạtđiểmcaonhấtvàhọcsinhnàosaucùngsẽbỏhọc.

KhibạnbắtđầuxemtrọngvaitròcủatínhlạcquantrongcuộcsốngchúngtathìsẽkhôngcógìngạcnhiênkhibạnbiếtrằngcáccôngtyvàtổchứchàngđầutrênkhắpthếgiớisửdụngchỉsốSASQđểsànglọccácứngviên,đặcbiệtlànhữngcôngviệcthườngphảichịuđựngthấtbạivàthửtháchkhôngngừng.Đólàvìgiờđâymọingườiđãcôngnhậnmộtđiều:ngườilạcquanlàngườinắmgiữchìakhóamởramặtphải,hơnbấtkỳngườinàokhác.

CHÌAKHÓAMỞRAMẶTPHẢI“Sựlạcquancómốiliênhệtolớnvớithànhcôngvàhạnhphúc

củaconngườihơnbấtcứđiềugìkhác.”

BrianTracey

Ítaicònnghingờrằngsựlạcquanlàmộttínhcáchquantrọng,thậmchícóngườicòntinđólàtínhcáchquantrọngnhấtởnhữngngườitìmramặtphải.Mộttrongnhữnglýdovềviệcnày,theoGiáosưCharlesCarver,trưởngkhoaTâmlýhọccủatrườngĐạihọcMiami(ngườiđãcónhiềuđónggópchonhữngnghiêncứunềntảngvềtínhlạcquan),thìngườilạcquan“phảnứngvớinhữngkhókhănvànghịchcảnhmộtcáchmềmdẻohơnnhữngngườitiêucực”.“Ngườilạcquan”,ôngnói,“cótinhthầnchiếnđấucaohơn”,họđưaranhữnghướnggiảiquyếtvàphảnứngkhácbiệtkhiphảiđươngđầuvớinhữngtìnhhuốngcăngthẳng.

Tấtcảnhữngđiềunàycàngkhẳngđịnhmặtphảikhôngthểlàmộtđiềugìđóngẫunhiên,hayxảyrabấtngờ.Đólàmộtkếtquảcóthểdựđoántrướcdựatrêntháiđộvàniềmtincủaconngười.Điềunàyđặtranhữngcâuhỏisâuxahơnvềtínhlạcquanvàýnghĩacủasựlạcquan.Điềugìtạonêntínhlạcquan?Nóbắtnguồntừđâu?Vàquantrọngnhất,nếuchorằngcuộcsốngcủangườilạcquantốtđẹphơnngườibiquanvềnhiềumặt,thìtaphảitựhỏiliệucócáchnàođể

trởnênlạcquanhơn,vànhờđómàtacónhiềucơhộitìmramặtphảitrongcuộcsốngcủamình?Trongphầnhaicủaquyểnsáchnày,chúngtasẽxemxétnhữngcâuhỏiđóvàtìmhiểunhữngphươngphápmàngườilạcquandùngđểtìmramặtphảikhiđốimặtvớikhókhănvàthấtbại.

M

CHƯƠNG8NHỮNGKỲVỌNGLỚNLAO:BÍQUYẾTCỦANGƯỜILẠCQUAN“Ngườilạcquancókhuynhhướngxemnghịchcảnhnhưmột

thửthách,biếntrắctrởthànhcơhội,đầutưthờigianđểtraudồikỹnăng,kiêntrìtìmkiếmhướnggiảiquyếtchonhữngvấnđềkhókhăn,luônvữngtin,bậtdậynhanhchóngsaunhữngthấtbạivà

luônkiênđịnh.”

PeterSchulman

ỘTNGƯỜIBẠNCŨthờiđạihọccủatôicónóivớitôirằng,trongcuộcsống,anhấythườnghaytrôngđợitìnhhuốngxấunhất.Tôilấylàmthắcmắc“Tạisao?”Khôngchútchầnchừ,anhấytrảlời,“Vìkhimongđợikếtquảtốtnhất,thế

nàotôicũngthấtvọngnếumọiviệckhôngnhưý.Nếutôichuẩnbịtinhthầnchotìnhhuốngxấunhất,tôisẽkhôngbaogiờphảithấtvọngvàkhimọiviệcdiễnbiếntốt…tôisẽngạcnhiêntrongsungsướng.”Lýlẽcủaanhtakhôngcógìkhácthườngvàthoạtđầunghecóvẻhợplý.Đólàlýlẽthườngtìnhcủanhữngngườibiquan.Tuynhiên,cómộtsaisótnghiêmtrọngtronglậpluậncủaanhta;đólàlậpluậnnàykhônghiệuquả!

Lýlẽnàythậtvôdụngvìnhữnggìchúngtatrôngđợithườngtrởthànhlờitiênđoánhiệunghiệm.ÔngDanAriely,GiáosưKinhtếhọcvềhànhvitạiĐạihọcDuke,bangBắcCarolinađãchứngminhquanghiêncứucủaôngrằng,nhữnggìchúngtatrôngđợisẽluônquyếtđịnhnhữnggìchúngtatrảinghiệm.“Khichúngtanghĩmọiviệcsẽtốtđẹpthìthôngthườngnósẽtốtđẹp”,GiáosưArielygiảithíchthêm,“vàkhichúngtanghĩnósẽtồitệthìnósẽtrởnêntồitệ.”

TrongquyểnsáchPredictablyIrrational(PhiLýTrí)nổitiếngcủamình,GiáosưArielymiêutảvềnhiềunghiêncứumàôngthựchiệnhoặcthamgia,vềtầmảnhhưởngcủanhữnggìconngườitrôngđợilênnhiềukhíacạnhkhácnhautrongcuộcsống.Ôngpháthiệnrarằng,vídụ,mứcđộchúngtathưởngthứcmộtbữaănsẽbịtácđộng

bởicáchchúngtatrôngđợitrướcđó.HãytưởngtượngbạnđangngồitrongmộtnhàhàngÝthanhlịchvàthựcđơnngàyhômnaycóhailựachọn:mónthứnhấtđượcmiêutảđơngiảnlà“Mìốngvớirauquả”vàmónthứhaiđượcmiêutảlà“MìốngTuscanlàmtạigiatrộnvớinướcxốtbơbéoDevonshire,tỏivàthảomộctrongvườndùngvớirauquảtươitheomùa”,bạnsẽchọnmónnào?TheonghiêncứucủaGiáosưAriely,hầuhếtmọingườisẽchọnmónănđượcmiêutảchitiếthơn(giảsửhọkhôngbịdịứnghaykhôngđặcbiệtkhóchịugìvớithànhphầnnàocủamónănđó).Tuynhiên,điềuthậtsựthúvịlàtrongnghiêncứucủagiáosưAriely,nhữngngườichọnmónănđượcmiêutảphongphúhơncũngsẽthưởngthứcbữaăncủahọngonmiệnghơnnhữngngườichọnmónănđượcmiêutảđơngiản,chodùhaimónđượcchếbiếnyhệtnhau.

Tươngtự,nếumộtbữaănđượcbàybiệnhoamỹ,chúngtasẽcảmthấyngonmiệnghơnlànếuchỉđơngiảnbỏthứcănvàomộtcáiđĩa.Đốivớithứcuốngcũngvậy.CólẽđâylàmộttrongnhữnglýdođãkhiếnStarbuckstrởnênnổitiếng.Mọingườithíchthưởngthứcvàsẵnsàngtrảnhiềutiềnhơnchomột“hỗnhợpđậmđặctừnhữnghạtcàphêIndonesialâunăm,vớihươngvịđậmđà,sâulắng,thơmngonhòatrộncùngthảomộc”hơnlàthứcuốngcócáitênđơngiản“CàphêChâuÁ”.Hãyrótcàphêvàomộtcáilybắtmắtvànósẽtrởnênngontuyệt.

Thậtthúvị,GiáosưArielyđãchứngtỏrằngsựtrôngđợicủachúngtathậmchícònảnhhưởngđếncảcáchcơthểchúngtaphảnứngvớithuốc;tờhướngdẫnsửdụngvàmẫumãbaobìđềuảnhhưởngđếnsựtrôngđợicủachúngtavềloạithuốcđó,nhưngvẫncònmộtyếutốkhácquantrọngkhôngkém–đólàgiácả.Nếubệnhnhânnghenóigiácủamộtloạithuốcmới(mộtloạithuốcgiảmđauđãđượcchứngminhhiệuquả)là2,5đôMỹmộtliều,thìhầunhưtấtcảcácbệnhnhânđềuphảnứngvớithuốcrấttíchcực.Tuynhiên,khihọuốngcùngmộtloạithuốcđónhưngkhibiếtrằnggiácủanóchỉcó10xumộtliều,thìchỉcó50%sốbệnhnhânchobiếthọcảmthấycơnđauđượcgiảmxuống.Thậtkhôngthểtinđượckhingheđiềunày,mặcdùhaiviênthuốccóthànhphầnynhưnhau,thìviênthuốccógiáthànhcaohơnsẽhiệuquảhơnviênthuốccógiáthànhthấp,đơngiảnlàdotrongtiềmthức,chúngtatrôngđợivàoloạithuốccógiáthànhcaohơnsẽmanglạihiệuquảtốthơn.

QuacácthínghiệmcủagiáosưAriely,ôngđãkếtluậnrằng,trong

hầuhếtcáclĩnhvựccủacuộcsống,sựtrôngđợikhôngchỉảnhhưởngđếnnhữnggìchúngtatrảinghiệmmàcònảnhhưởngđếnkếtquảthậtsự.“Tâmtrínhậnđượcnhữnggìnótrôngđợi”,ôngnói.Tấtcảnhữnggìquantrọngvớichúngtanhưtìnhyêu,sứckhỏe,hạnhphúcvàsựtậnhưởngcuộcsốngđềuchịutácđộngbởisựmongđợicủachínhtavềnhữngđiềuxảyratrongtươnglại.Đâylàđiềucốtlõicủamặtphải.

VẼSƠĐỒCHOTƯƠNGLAIKhuvựcphòngcáchlycủabệnhviệncóvẻkhôngphảilànơi

thíchhợpđểtatrôngđợitìmthấymặtphải.Càngkhôngthíchhợpkhibạnphảichịuđựngnhữngphươngphápđiềutrịkhắcnghiệthàngthángtrờiđểrồicuốicùngđượcthôngbáorằngcuộcsốngcủabạn“ngàncântreosợitóc”.Tuyvậy,đólạichínhxáclànơiMikeJetter,mộtlậptrìnhviênmáytínhngườiĐứcđãtìmthấymặtphảilàmthayđổihoàntoàncuộcsốngcủaanh.

CâuchuyệnbắtđầuvàomộtbuổisángsớmcủangàylễGiángsinhnăm1989ởmộtthịtrấnnhỏtạiStarnberg,nướcĐức.Mikebịđánhthứcbởimộtcơnđaudữdộisaulưnggầnkhiếnanhtắtthở.Vợanh-côBettina-gọicấpcứuvàanhđượcnhanhchóngđưađếnbệnhviệngầnnhất.Sauhàngloạtnhữngxétnghiệm,cácbácsĩpháthiệnracơnđaucủaanhlàdoláláchphìnhto.SốlượngbạchhuyếtcầucủaMikecựckỳcao,gấp30lầnsovớimứcbìnhthường.Sựviệccóvẻrấtnghiêmtrọng.

KếtquảlàMikemắcbệnhbạchcầutủymạn,mộtloạibệnhmàtỉlệmắcphảilà1đến2trên100.000ngườivàthườngđòihỏinhữngphươngphápchữatrịtiêntiếnnhưhóatrị,dùngthuốcứcchếmiễndịch,cấyghéptủyxươnghoặctếbàogốc.Mikeđượctiếnhànhcấyghéplầnđầutiênvàothánghainăm1991.AnhmaymắncóngườianhtraiAndicótủyxươnghoàntoàntươngthíchvớianh.Trongmộtkhoảngthờigian,việcđiềutrịcóvẻmanglạihiệuquả,nhưngđếnmùathunăm1993,bệnhcủaMiketáiphátvàchưađầysáuthángsau,anhbuộcphảilàmphẫuthuậtcấyghéptếbàogốc,phươngsáchcuốicùnglúcbấygiờ.

Mikephảinhậpviệnlầnthứhaivànằmtrongkhuvựccáchly,với

viễncảnhhàngthángđiềutrịvàhầunhưkhôngđượcliênlạcrathếgiớibênngoài.Thêmnữa,khôngaidámđảmbảokếtquảđiềutrị.MaymắnlắmthìMikecũngchỉcó50%cơhộisốngsótthêmmườihaitháng.Đốivớinhiềungười,hoàncảnhđầythửtháchnàycùngnhữnglờichẩnđoánmùmờnhưthếcũngđủkhiếnhọsuysụp.Sựhoảngloạnvàlolắngdễdàngđẩychúngtađếnmứctựhủyhoạimình.Hơnbaogiờhết,điềucốtyếulúcnàylàgiữchotâmhồnlạcquan,tíchcựctrongkhủnghoảng,đặcbiệtlàđốivớitìnhtrạngcủaMike.

KhigặpMikeJetter,dùchỉlàhìnhảnhquawebcamtrênInternet,aicũngthấythíchanhngay.Anhcóđôimắtto,xanhthẳmvàmộtnụcườihấpdẫn,vànhìnanhthậtkhóbiếtrằngsuốtmườichínnămquaanhđãphảiđấutranhvàđươngđầuvớinhữngkhókhăn,thửtháchtolớn.Hoàntoànkhôngcóvẻgìoángiậnhaycayđắngtrongcáchanhnóichuyện,ởMikeluôntoátravẻnhiệtthànhvớicuộcsống.Anhlàngườikhôngbậntâmlắmđếnnhữngconsốthốngkêđầybiquan.Anhnói“Tôinghĩtôiluônlàmộtngườitíchcựcvàvợtôi-Bettina-cũngvậy.”VàokhoảngthờigiankhiMikenhậnđượctinanhmắcbệnhbạchcầutủymạn,lúcđóchưacómạngInternetnênMikevàvợanhkhôngtruycậpđượcnhiềuthôngtinnhưchúngtangàynay.“Tínhrađấylạilàđiềutốt,nhờvậychúngtôikhôngbịnhữngthôngtintiêucựcbủavây.Chúngtôiđểcácbácsĩtiếnhànhnhữngphươngphápđiềutrị,đồngthờichúngtôicũngtìmkiếmcácphươngphápkháccóthểgiúpíchthêmnhưchếđộdinhdưỡng,xoabóp,ngồithiềnvànhữnggìcólợichotâmtrívàtinhthần.Chúngtôiluônnhìnvềphíatrướcvàlênkếhoạchchomộtcuộcsốngmớivàtôinghĩđiềunàyđóngvaitròquantrọnggiúpmọithứdiễnratốtđẹp.”

Ngaytừđợtchữatrịđầutiêntrướcđóbanăm,Mikebiếtmìnhcầntìmmộtthúvuinàođótrongsuốtnhiềuthángởbệnhviện.“Ngườitanóirằngtôichỉcó50%cơhộisốngsóttrong12thángtới”,anhnói,“Tôicũngbiếttừđợtchữatrịđầutiênlàmìnhcầnphảivượtquavấnđềvềtâmlý.”

“Tôiởtrongmộtcănphòngnhỏởbệnhviện,mọingườicứravào

liêntục,mặctrangphụcgiảiphẫu,đeokhẩutrangvàgăngtay,tôibiếtcảnhnàysẽlặpđilặplạitrongnhiềutháng.Tôicầntìmmộtđiềugìđóđểgiữchođầuóctậptrung,đểquênđicănbệnhbạchcầucùngquátrìnhchữatrị,vàtấtcảmọicảnhtượngđangdiễnraquanhtôi.”

Làmộtlậptrìnhviênmáytính,Mikenghĩđếnviệcbắttayvàolàmmộtdựánpháttriểnphầnmềmmới.Bấtcứaitừngngồitrướcmáytínhđềubiếtrằngthờigiantrôiquanhanhnhưthếnàovàtarấtdễđắmchìmvàobấtcứviệcgìtađanglàm.Ngồiviếtchươngtrìnhcòncuốnhúthơnnữa.Vàolúcđó,thếgiớixungquanhbạnnhưmờdần.Chỉcònbạnvàmànhìnhmáytính.

DựánMikequyếtđịnhbắttayvàolàmlà“VẽSơĐồTưDuy”(mind-mapping).VẽSơĐồTưDuylàmộtkỹthuậttổnghợplạisuynghĩcủamìnhdướidạngsơđồtrênmộttờgiấy.SơĐồTưDuylàmộtbiểuđồtrongđótừngữ,ýtưởng,côngviệcvànhữngthứkhácđượckếtnốixungquanhmộttừngữhaymộtýtưởngtrungtâm.Nóđượcdùngđểpháttriểnvàhệthốnghóacácýtưởng,vàSơĐồTưDuyđãchứngtỏlàmộttrợthủđắclựctrongviệchọc,tổchức,giảiquyếtvấnđềvàđưaraquyếtđịnh.

NgườivẽSơĐồTưDuybắtđầuvớimộttờgiấytrắngvàghilênđóchủđềhoặcýtưởngchủđạo.Chủđềhoặcýtưởngnàycóthểđượcdiễnđạtbằngtừngữhayhìnhảnh,vàđượcđặttrongmộtvòngtrònngaychínhgiữatranggiấy.Sauđó,ngườitapháttriểncấutrúcnàybằngcáchvẽcácnhánhtừchủđềtrungtâmvàđiềnvàocácýtưởnghoặcyếutốliênquan.Cácnhánhxahơncóthểđượcthêmvàođểdẫntớicácchủđềphụvàcáckháiniệmnhỏchođếnkhicấutrúcđượchoànthànhvàtrôngnhưmộtmạngnhệnvớitấtcảcácmụcliênkếttrựctiếphoặcgiántiếpđếnchủđềtrungtâm.Nhờvậy,tấtcảcácyếutốcủaSơĐồTưDuyđượcsắpxếptrựcquandựatrênmứcđộquantrọngcủacáckháiniệmvàchủđề,từđóchúngđượcphânloạitheocácnhóm,nhánhhoặccáckhuvựckhácnhau.ViệctrìnhbàyýtưởngbằngSơĐồTưDuykhuyếnkhíchxuhướngđộngnãokhôngtheođườnglốithôngthường,giúpbạnnghĩracácýtưởngmớihiệuquảhơncáchthứcghichútheohệthống,sắpxếptheothứbậc.ĐểtìmhiểuthêmvềSơĐồTưDuy,bạncóthểtìmđọcquyểnsáchTôiTàiGiỏi,BạnCũngThế!.

KhiMikeJettertrởlạibệnhviệnvàonăm1994,anhđãhiểurấtrõvềnhữnglợiíchmàviệcvẽSơĐồTưDuymanglại,bảnthânanh

cũngthườngxuyêndùngnótrongcôngviệc.Nhưng,làmộtlậptrìnhviênmáytính,anhcũngnhậnthứcđượcnhữnghạnchếcủaSơĐồTưDuy.Anhnói“Ngườitacóthểthahồsángtạovớiviếtmàuvàbútchìmàu,nhưngkhibạnvẽtrêngiấy,thìchỉđượcmộtlần.Bạnkhôngthểthậtsựpháttriểnnó.Bạnkhôngthểchiasẻnó.”MikenảyraýtưởngđưaquátrìnhvẽSơĐồTưDuyvàomộtphầnmềmchophépngườidùngnângnólênmộtcấpđộkhác.Trênmáyvitính,ngườitacóthểdichuyểncácýtưởngmộtcáchdễdàngvàcòncóthểbổsung,điềuchỉnh,inragiấyvàchiasẻsơđồ.

Mỗingày,Mikedànhchodựánmớicủamìnhtừ5đến6tiếng,ngaytrongcănphòngnhỏởbệnhviện,xenkẽnhữngđợtđiềutrị.Anhnhớlại,“Banđầu,đóchỉlàmộttròtiêukhiển,nólàmchotôikhôngcònnghĩngợivềnhữnggìđangxảyđếnvớimìnhnữa.”

Tuynhiên,đếnngàyxuấtviện,anhđãhoànthànhphiênbảnđầutiêncủachươngtrìnhvẽSơĐồTưDuychongườidùngmáytính.ĐólàmộtphầnmềmđộcđáocótênlàMindman(vềsauđượcđổitênthànhMindManager).

Ngàynay,phầnmềmMindManagerđượchơnmộttriệungườitrênkhắpthếgiớitindùng,cócảcáctậpđoàncấpquốctế;vàcôngtyMindjetdoMikevàBettinathànhlậpđãtrởthànhmộtdoanhnghiệptoàncầuvớimộtchuỗicácvănphòngđạidiệnởChâuÁ,ChâuMỹvàChâuÂu.ĐiềuđángnóihơncảphầnmềmvàcôngviệckinhdoanhmàMiketạorachínhlàcáchMikechốngchọivớicănbệnhbạchcầuvàmangđếnnhữngthayđổisâusắcchocảanhvàBettina.Mikenói“Trướckhitôimắcbệnh,chúngtôisốngnhưngkhôngnhậnramìnhđangsống.Cònbâygiờ,chúngtôihiểurõnhữnggìmìnhlàmvàquantâmhơnvềcáchchúngtôisửdụngquỹthờigiancủamìnhvàvớinhữngai.”

Tôinhậnthấyquanđiểmnàycóởtấtcảnhữngngườikhácmàtôiliênhệ,nhữngngườitìmrađượcmặtphải.RhondaByrne,tácgiảvàlàngườitạonêntácphẩmBíMậtđãnóirằng,“Tôiđãtừngtồntạingàyquangày.Cuộcsốngchỉnhưmộtđiềugìđóxảyđếnvớitôi.”ChỉsaukhicôrơixuốngvựcthẳmcuộcđờivàýtưởnghìnhthànhtácphẩmBíMậtchợtđến,côbỗngnhậnrasựthayđổisâusắc.Khiđượcphỏngvấnvềđiềunày,côchiasẻrằngtừkhicôkhámpháraBíMật,“Cuộcsốngdiễnrathôngquatôihơnlàđếnvớitôi.”

Bấtkểthấtbạilầnthứtưvàonăm2003khiMikecầnmộtcuộccấyghéptủykhác,cảanhvàBettinavẫntinrằngnhờbệnhtìnhcủaanhmàcuộcsốngcủahaingườiđãcónhiềuchuyểnbiếntíchcực.PhầnmềmcủaMiketrởnêncựckỳthôngdụng.Rấtnhiềungườidùngphảnhồirằngchươngtrìnhnàylàmthayđổicáchlàmviệccủahọ,điềuđóđãđặtnềnmóngchoviệckinhdoanhcủaMikevàBettinatạiSausalito,ngoạiôSanFranciscovàonăm1998.Mikenói“Khôngcònnghingờgìnữa,chínhcănbệnhcủatôilàbànđạpchocôngviệckinhdoanhlẫnnhữngthayđổitrongcuộcsốngcánhâncủachúngtôi.Nếukhôngtrảiquacănbệnhnày,chúngtôiđãkhôngthểtậnhưởngcuộcsốngnhưngàyhômnayvàchắccũngkhôngsốngtạiMỹ.”

“Tôitinrằngmọichuyệnxảyrađềucónguyênnhâncủanó”,anhtiếptục.“Tôikhôngtinđólàsựtrùnghợp.Đôikhibạnphảichịuđựnghoặcmấtđimộtđiềugìđótrướckhibạntìmrasứmệnhhaymụcđíchsốngcủamình.”

ChínhcănbệnhcủaMikeđãđưaanhvàvợanhxíchlạigầnnhauhơn.Anhnói“Córấtnhiềuviệctốnthờigianmàbạncầnngườigiúp

đỡtrongvàsauquátrìnhđiềutrị.Bettinaluônởcạnhtôi.Tôikhôngnghĩmìnhcóthểvượtquanếukhôngcócôấy.”

Hiệntại,MikevàBettinasốngvớinhautạiCorteMadera,15dặmvềphíaBắccủaSanFrancisco.Họđãrờibỏcôngviệcđiềuhànhkinhdoanhcáchđâyvàinăm.MikeviếtvềchặngđườngđãquacủamìnhvànhữngbàihọcanhrútrađượctrongquyểnsáchmangtênTheCancerCode(MậtMãCủaCănBệnhUngThư).Câuchuyệncủaanhvàsựhiểubiếtmàanhđúckếtđượctừcănbệnhđãgiúpđỡvàtruyềncảmứngchonhữngngườikhácđangchịuđựngbệnhungthư.Mộtphầnsốtiềnthuđượctừviệcbánsáchcủaanhdùngđểhỗtrợnhữngbệnhnhânungthưvàgiađìnhhọ,độingũytếvàcácnhànghiêncứutrongcuộcchiếnchốnglạicănbệnhbạchcầu.

Nhìnlạikhoảngthờigianbệnhtậttriềnmiêncủaanh,MikevàBettinagiờđâyđãthấyđượcmặtphải.Mikenói,“Cuộcchiếnchốnglạibệnhungthưđãbiếnđổicuộcsốngchúngtôi,giúpchúngtôihiểuđượcýnghĩathậtsựcủathànhcông.”AnhlặplạilờicủaAlbertSchweitzer:“Chúngtabiếtrằngthànhcôngkhôngphảilàchìakhóacủahạnhphúc.Hạnhphúcmớilàchìakhóacủathànhcông.”

Đúckếtlại19nămqua,Mikenói,“Đôikhi,thôngquanỗiđau,bạntrởthànhmộtconngườikhácvàtìmthấymộtcuộcsốngmớiýnghĩahơn.Tôinghĩ,vớitrườnghợpcủatôi,đãcórấtnhiềuthayđổitíchcựckhơinguồntừchínhcănbệnhnày.Tôikhôngbiếtđiềugìsẽđếntrongtươnglai,nhưngcảBettinavàtôiđềucảmthấybiếtơnnhữnggìmìnhcóvàbâygiờchúngtôisốngcómụcđích,cóýthứchơn.”

VẤNĐỀVỀSỐLIỆUTHỐNGKÊ“Mộtngườitrungbìnhcómộtvúvàmộttinhhoàn.”

DesMcHale

KểtừkhihọcmônToánứngdụngvàThốngkê,tôiluôncẩntrọngvớinhữnggiảđịnhdựatrênsốliệuthốngkê.Đơngiảnlàvìviệcnhàonặncácdữliệunàychophùhợpvớigiảđịnhcủatalàquádễdàng,vàthậmchíviệcbịcuốntheonhữngconsốcòndễdànghơn.Lấyvídụ,

nếu99%ngườimắcbệnhungthưthườnghayănđậurangthìkhôngcónghĩalàđậuranggâyraungthư.NếutangherằngmứclươngtrungbìnhtạiAnhlà23.000bảng,điềuđókhôngcónghĩalànếulươngcủabạnchưađến23.000bảngthìbạnkhônggiàucóbằngphầnlớnnhữngngườilàmviệcởAnh.Nếubạnlấyramộtnhómmườingười,chínngườitrongsốhọcóthunhập15.000bảngvàngườithứmườicóthunhập80.000bảng,thìthunhậpbìnhquânsẽlà23.000bảng,nhưngrõrànglà9/10ngườicóthunhậpthấphơnconsốthốngkêtrungbìnhmộtcáchđángkể.

Mộtlỗimàchúngtathườngmắcphảilàđưaranhữngquyếtđịnhquantrọngchỉdựatrênsốliệuthốngkê,bởithốngkêkhôngkhácgìthứchấtdẻocóthểuốnnắnđược.Ngoàira,quantrọnghơn,sốliệuthốngkêkhôngbaogiờcóthểbaogồmđượctínhchấtconngười.Vídụnhư,tôiđãtừngnghemộtvàivịphụhuynhnóivớiconhọrằngkhôngnêntheođuổimộtnghềnghiệpnàođó,diễnviênchẳnghạn,nếuchúngkhôngmuốnphảilàmbồibànsuốtđờivì“Diễnviênlànghềcótínhcạnhtranhcựckỳcao.Chỉmộtphầntrămrấtnhỏnhữngngườimuốntrởthànhdiễnviênđạtđượcnhữngthànhcôngnhỏnhoi.Hãycânnhắclàmđiềugìđóthựctếhơn.”Theoýcácbậcphụhuynhthì“thựctế”ởđâycónghĩalàmộtnghềnghiệpdễdàngvàổnđịnh.Nhữngcôngviệcnhưkếtoánhoặchànhchínhvănphòngsẽthíchhợphơn.

Thậtrađiềumàcácbậcchamẹđómuốnnóivớiconcáihọlànênthựchiệnmộttrongnhữngquyếtđịnhquantrọngnhấtcuộcđờimìnhdựatrênnhữngsốliệuthốngkê,nhắmđếncơhộitốtnhấtđểtìmđượcviệclàmhơnlànhữnggìchúngđammêhoặccónăngkhiếu.Thúthậtlà,vớinhữngngườiảotưởngvềtàinăngcủamìnhnhưnhiềungườithửgiọngtrongchươngtrìnhthiháttrêntruyềnhình,thìmộtliềuthuốcthựctếđúnglàcầnthiết.Nhưngcâuhỏiđặtralàliệucókhônngoankhiquyếtđịnhcôngviệcmìnhsẽgắnbósuốtđờidựatrênnhữngsốliệuthốngkê.Thayvàođó,tôitinrằng,bạnnêntìmkiếmmộtcôngviệcmìnhyêuthích,đammêvàtậnhưởng.ThếgiớinàysẽthiệtthòibiếtchừngnàonếuThomasEdisonbuộcmìnhvàonghềgửiđiệntíncảđờichỉvìnhữngnhàphátminhcóthamvọngnhấtthườngkhôngkiếmđượcnhiềutiền?ĐiềugìsẽxảyranếuJohnLennonnghelờimẹông,bàJulia,ngườiđãnóivớiôngrằng“Họcguitarcũngtốtthôi,John,nhưngconsẽkhôngbaogiờsốngđượcbằngnghềđó”?

Sốliệuthốngkêcóthểcướpđiướcmơcủaconngười,vàtrongykhoa,nócòncóthểcướpđicuộcsốngcủahọ.Nhữnggìchúngtatrôngđợisẽảnhhưởngđếnkếtquả,vànếutatrôngđợitiêucực,tasẽnhậnđượckếtquảtiêucực.Khichúngtangherằngtheothốngkê,chỉcó1/10cơhộisốngđượcđến5năm,cónghĩalàtheolịchsử,chỉmộttrongsốmườingườimắcphảicănbệnhcụthểnàysốngđượclâuhơn5năm.Điềumànhữngconsốnàykhôngtínhđếnchínhlàthểchấtcủanhữngngườinhiễmbệnh.

CƯỜINHẠOSỐLIỆUTHỐNGKÊ“Đừngđặtniềmtinvàonhữnggìsốliệuthốngkêthểhiện,chođếnkhibạnđãsuyxétcẩnthậnnhữnggìnókhôngthểhiện.”

WilliamW.Watt

Vàogiữathậpniên60,tácgiảvàngườiđấutranhvìhòabìnhNormanCousinsđượcchẩnđoánmắcbệnhMarie-Strumpell(viêmcộtsốngdínhkhớp),mộtchứngviêmkhớpkinhniên,đaunhứcgâyviêmtấyvàthoáihóacácmôliênkếttrongxươngsống.CơnđaumàCousinschịuđựngnghiêmtrọngđếnmứckhiếnônglolắngnênôngđếngặptrựctiếpbácsĩcủamìnhđểhỏivềbệnhtìnhvàcơhộihồiphụchoàntoàncủaông.

“Bácsĩđãthẳngthắnvớitôi”,Cousinsviết,“vàthừanhậnrằngmộttrongcácchuyêngiachoôngấybiếtrằngcơhộicủatôilà1/500.Chuyêngiađócũngthúnhậnrằngbảnthânôngấychưatừngchứngkiếnbấtcứaihồiphụchoàntoànsautìnhtrạngnhưthếnày”.

“Tấtcảđiềunàykhiếntôisuynghĩrấtnhiều.Trướcđó,tôisẵnsàngphómặcchobácsĩvềbệnhtrạngcủamình.Nhưngbâygiờ,tôithấymìnhbuộcphảilàmmộtđiềugìđó.Rõràng,nếutôimuốntrởthànhmộttrong500trườnghợp,thìtôikhôngđượcđơnthuầnlàmộtngườiquansátthụđộng.”

Bởicácbácsĩkhôngmanglạihyvọngthậtsựnàochoông,Cousinsphảitựmìnhhànhđộng.Theoôngđượcbiết,bệnhviêmđốtsốngthườngxảyđếndongộđộckimloạinặnghoặcdonhiễmkhuẩncầuchuỗi.Cousinsnghĩvềcácchuỗisựkiệndẫntớicănbệnhcủa

ông.ÔngđãdẫnđầumộtpháiđoànMỹđếnMat-xcơ-vavànghỉlạikháchsạngầnsânbay.Cạnhkháchsạncómộtcôngtrìnhxâydựnglớnđangthicông,hàngđêmmộtđoànxetảiđộngcơdieselchuyểnvậtliệutớivàmangchấtthảiđiđổ.Cousinsnhớlại,lúcấylàvàomùahè,ôngđểcửasổmởkhingủvàmỗisángthứcgiấcôngđềucảmthấybuồnnôn.Vàongàycuốicùng,mộtchiếcxequayđầutrênđườngvàhướngốngxảthẳngvàophòngCousins,căn

phòngngậpngụakhói.Nhớlạisựkiệnđó,ôngđoánnguyênnhânbệnhcóthểlàdoôngtiếpxúcvớikhóiđộctrongthờigianôngnghỉtạikháchsạn.

Nhưngcómộtđiềulàmôngbănkhoănvềlậpluậncủamình;đólàvợcủaCousinscũngởvớiôngtrongcùngchuyếnđiđó,nhưngbàvẫnkhỏe.Nếunguyênnhânlàkhóithảithìtạisaobàấykhôngbịnhiễmđộcnhưông?Vậychỉcóthểlàmộttronghailýdo:hoặcôngđặcbiệtdịứngvớikhóithải,hoặc–theoCousinsthìnhiềukhảnănglàthủphạm–ôngmắcchứngsuytuyếnthượngthậnvàhậuquảlàhệthốngmiễndịchcủaôngbịsuygiảm,nghĩalàkhảnăngchốnglạikhóiđộccủacơthểôngcũnggiảmtheo.Chuyếnđiđótrởnêncựckỳkhóchịu.ChuyếnđikéodàicộngthêmhàngloạtcácyếutốkháckhiếnCousinslolắngvàcăngthẳng.Mọichuyệndângđếncựcđiểmkhiônglênchuyếnbaytrởvềnhà.Máybaychậtkínkháchvàđólàmộtchuyếnđidài,mệtmỏi.NgaykhimáybayvừađápxuốngNewYork,Cousinsbắtđầucảmthấykhóchịutừtrongxươngtủy.Mộttuầnsau,ôngnhậpviện.

Khixemxétlạinhữngtriệuchứngkhởibệnh,Cousinslậpluậnvớichínhmình:“Nếunhữngcảmxúctiêucựcdocăngthẳngvàlolắnggâyranhữngbiếnđổisinhhóabấtlợichocơthể,thìliệunhữngcảmxúctíchcựccómangđếnnhữngbiếnđổisinhhóacólợihaykhông?”Từsuynghĩnày,ônghìnhthànhmộtliệuphápnhằmđạtđượcnhữngcảmxúctíchcựcvàbànbạckếhoạchnàyvớibácsĩcủaông.Ôngsẽngưngdùngtấtcảcácloạithuốcgiảmđau(vìchúngcóthểlàmtổnhạiđếntuyếnthượngthận),vàthayvàođóôngdùngmộtlượnglớnvitaminC(vìtheonhưnhữngbáocáoytếmàôngđãđọc,cácbệnhvềcollagencóliênquantớisựsuygiảmvitaminC).Quantrọnghơncả,ôngsẽtậptrungtâmtrívàonhữngcảmxúctíchcực

nhưhyvọng,yêuthương,chungthủyvàvuivẻ.Dochẳngdễdànggìđểcườikhibịhànhhạbởinhữngcơnđauvàphảichịuđựngchứngbệnhnanyđanghủyhoạimình,Cousinsđãthửmộtviệcmàchưaainghĩtới,ôngmuaphimhàivềxem.

TrongsốnhữngphimôngưathíchnhấtcóMarxBrothers(AnhEmNhàMarx)vàchươngtrìnhtruyềnhìnhCandidCamera,mộtchươngtrìnhnguyênbảnvềnhữngtròchơikhăm,trongđócôngchúngbịbẫyvàonhữngtìnhhuốnghàihướcbấtngờvànhàđàiquaylén.Mộttrongnhữngtròchơikhămđángnhớnhấtlàmộthộpthưthoạiđặtgiữađườngđôngđúc,nóphátratiếngvànóichuyệnvớikháchbộhành;rồimộttấmbảng“Nhàvệsinh”đượcdánlêncửatủđựnglytáchtrongmộttòanhàvănphòng.Sựbốirốicủanhânvậtvàphảnứngtiếptheocủahọkhiếnngườixemcườisặcsụa.“Tôikhámphárarằng10phútcườisảngkhoáicótácdụnggâytêvàđemđếnchotôiítnhấthaitiếngngủngon,khôngđauđớn”,Cousinsviết.“Khitácdụnggiảmđaucủanhữngtrậncườitanđi,chúngtôilạibậtmáychiếuphim,vàthườnglànómangđếnmộtkhoảngthờigiankhôngđauđớnkhác.Hơnnữa,xétnghiệmmáuchothấybệnhtrạngcủaCousinstiếntriểntốt,từngchútmột,saumỗitrậncười.Đâylàmộtbằngchứngvềtácdụngsinhhóa,chứkhôngchỉvềmặttâmlý.VàcâunóicủaSolomonthậtsựuyênthâm,“Mộtnụcườibằngmườithangthuốcbổ.”

Phấnchấntrướcsựtiếntriểncủamình,Cousinsthựchiệnmộtbướctiếnxakhácđểphụchồi.Ôngbànbạcvớibácsĩvềkếhoạchthứhaicủamình,vàmộtlầnnữabácsĩcủaônghoàntoànủnghộ,vậylàôngxuấtviệnvàởtrongmộtphòngkháchsạn.Ngoàiviệctiếtkiệmđượchaiphầnbachiphí,Cousinsnóinhữnglợiíchcóđượclà“khôngkểxiết”,ôngcóthờigiantĩnhdưỡng,khôngbịaiquấyrầygiấcngủ,khôngcònbịđánhthứcvìtớigiờtắm,giờăn,giờuốngthuốc,thayratrảigiườnghoặcgiờkiểmtracủacácbácsĩthựctập.Ôngthahồănthứcăntươingon,giàuchấtdinhdưỡngvàđượctruyềnmộtlượnglớnvitaminnhỏgiọtvàotĩnhmạch,điềumàôngtinlàcóthểgiúpíchđượcông.

Chậmmàchắc,ôngdầndầnhồiphục.Kếhoạchcủaônggiúpôngkhôngcònlệthuộcvàothuốc.Cousinscóthểsốngsótmàkhôngcầnbấtcứviênthuốcgiảmđauhaythuốcngủnàotrướcsựkinhngạccủabácsĩđiềutrị.Xétnghiệmmáuchothấytốcđộlắnghồngcầu(mộttiêuchíthểhiệnmứcđộnghiêmtrọngcủabệnh)đanggiảmđángkể

từngngày.Ôngbớtsốtvàmạchcũngtrởvềbìnhthường.Ôngbiếtrằngkếhoạchcủamìnhhiệuquả.NormanCousinsđãđánhbạinhữngkhókhănđểtiếptụcsống.

Nhữngnghiêncứusauđóchothấy,quacănbệnhcủamình,NormanCousinstìmramộtđiềumàngànhyhọcđãhoàntoànbỏquêntrongcôngcuộctìmkiếmthuốcchữabệnh.Tiếngcườiđãđượcchứngminhlàphươngthuốchiệunghiệmgiúptăngcườnghôhấpvànhịpthở,làmdịucơnđau,giúpgiảmcăngthẳng,lolắngvàáplực,làmgiảmmứcđộtrầmcảm,cảmgiáccôđơnhaytứcgiận,vàcảithiệnchứcnăngthầnkinh(sựtỉnhtáo,tínhsángtạovàtrínhớ).Thậtra,chínhngườisánglậpchươngtrìnhCandidCamera,mộtngườiđànôngtênAllenFunt,đãcảmthấyhứngthúvàấntượngbởisứcmạnhchữabệnhcủatiếngcườiđếnnỗianhlậprachươngtrìnhLaughterTherapy(LiệuPhápNụCười)cùngmộttổchứccánhânphilợinhuậnmàngườichủnhiệmchươngtrìnhhướngtớiviệc“mangđếnnụcười,niềmvuisướngvàhyvọnglàvàilợiíchđiềutrịchonhữngngườimắcbệnhtrầmkha”.

SựhồiphụccủaCousins,dướibấtkỳgócđộnào,cũnghếtsứckhácthườngvàlàcộtmốcquantrọngtrongcuộcđờiông.QuyểnsáchPhânTíchVềMộtChứngBệnhcủaôngđãtrởthànhtácphẩmbánchạyhàngđầutrênkhắpthếgiới,vàlànguồncảmhứngchonhữngnghiêncứutiếptheovềhiệuquảchữabệnhcủatiếngcười.ÔngcònviếtmộtsốquyểnsáchkhácnhưHumanOptions(NhữngLựaChọncủaConngười)vàTheBiologyofHope(BảnChấtcủaHyVọng)vàsaunàyônglàmtrợgiảngchobộmônTínhnhânvăntrongYhọccủaĐạihọcYbangCalifornia,nơiôngnghiêncứuvềnhữngphảnứngsinhhóatrongcảmxúcconngười.

NormanCousinsđãtìmthấymặtphảithôngquacănbệnhmàcácbácsĩcholàmộttrậnchiếnvôvọngđểcứusốngchínhmình.Quanhữngnỗlựccủabảnthân,ôngđãlàmnổibậthiệuquảtrịliệucủanhữngcảmxúctíchcựcvàmởrakhảnăngbiếnnóthànhmộtphươngphápyhọcchínhthống.Bêncạnhviệckhámphásứcmạnhchữabệnhcủatiếngcườivànhữngcảmxúctíchcựcđốivớisứckhỏechúngta,Cousinscònđểlạimộtbàihọcquantrọngchobấtcứaiđangphảiđốimặtvớinhữngchẩnđoánbiquan,vàđâycũngchínhlàbàihọcbảnnăngmànhữngngườilạcquannhưMikeJettertừngnhậnra,đólà,mặcdùsốliệuthốngkêyhọccóthểtiếtlộnhữnghiểubiếtsâurộngvềbảnchấtcủamộtcănbệnh,nhưngchúngtađừng

nênđểnhữngsốliệutiêucựcấygâyhoangmangchohyvọnghồiphụccủachínhmình.Mộtkhíacạnhmàcácsốliệuthốngkêkhôngthểtínhđếnlàhoàncảnhvàbảnchấtcủamỗicánhân,vàthànhcônghaythấtbạitrongviệcvượtquabấtcứnghịchcảnhnàocũngđượckhẳngđịnhbởicánhânhơnlàbấtkỳconsốthốngkênào.

Nhậnxétvềtoànbộtrảinghiệmđãkhiếnôngthayđổivàbàihọcmàôngcóđượctừtrảinghiệmđó,NormanCousinsviết:“Tôiđãhọcđượcrằngđừngbaogiờđánhgiáthấpkhảnăngphụchồitrítuệcũngnhưthểchấtcủaconngười–ngaycảtrongnhữngviễncảnhxemratồitệnhất.Sứcsốngcólẽlàsứcmạnhmàchúngtacònhiểubiếtmơhồnhấttrêntráiđấtnày.”

KIỂMTRAMỨCĐỘLẠCQUAN“Đốivớitôi,tôilàmộtngườilạcquan–dườngnhưtôikhông

cầnđiềugìhơnthếnữa.”

WinstonChurchill,1874–1965

ĐiềugìđãkhiếnnhữngngườinhưNormanCousinsvàMikeJetter,cảnhữngnhânvậtmàtađãgặptrongPhầnMộtcủaquyểnsáchnày,cóthểduytrìsựtíchcựckhiphảiđốimặtvớinhữnghoàncảnhquásứcéolenhưvậy?Bấtkểcuộcsốngxôđẩynhưthếnào,họvẫnluôngiữvữngniềmtinvàotươnglai,họtrôngđợikếtquảtốtđẹpvàhọthườngnhậnđượckếtquảtốtđẹp.Nhưngđiềugìkhiếnconngườitalạcquan?Phảichăngtínhlạcquanđượckếtnốitrongchúngtathôngquagenditruyền?Hayđólàthứmàtacóđượcnhờhọchỏi?Quantrọnghơncả,trongquátrìnhxemxétcáchthứcmàtínhlạcquanvànhữngsuynghĩtíchcựchìnhthànhnêncuộcsốngchúngta,cụthểhơn,làbằngcáchnàomànócóthểgiúptavượtquakhókhănđểtìmramặtphảingaycảtrongnghịchcảnh,thìchúngtaphảiđặtracâuhỏi“Mìnhcóthểhọccáchđểtrởnênlạcquanhơnkhông?”

Trướckhitìmralờiđápchonhữngcâuhỏinày,bàitrắcnghiệmmứcđộlạcquanvàbiquancủabạndướiđâycóthểkháthúvị.Cáckhoatâmlýcủanhiềutrườngđạihọctrêntoànthếgiớidùngbảngcâuhỏingắngọnvàđơngiảnđếnmứcđángkinhngạcnàyđểđolườngtínhlạcquan.Bảngcâuhỏisauđâysẽgiúpbạnthậtsựbiết

mìnhlạcquanhaybiquanđếnmứcnào.

Trướckhibạnbắtđầulàmbàikiểmtra,hãynhớrằngkhôngcócâutrảlờinào“đúng”hay“sai”.Hãythànhthậtvàchínhxáchếtmứccóthểtrongkhitrảlờitừngcâuhỏi,vàhãytrảlờidựatrêncảmxúccủariêngbạn,hơnlàcốgắngđưaracâutrảlờimàbạnnghĩmìnhnênchọn,nếukhôngbạnchỉtốnthờigianvôích.

Trongmỗicâuhỏi,bạncóthểchọnmộttrongnămphươngántrảlờithíchhợp,mỗiphươngánứngvớimộtgiátrịsố:

Hoàntoànđồngý =4Đồngý =3Trungdung =2Khôngđồngý =1Hoàntoànkhôngđồngý =0

1. Ngaycảkhimọiviệcdườngnhưkhókhănvàkhôngtheoýmình,tôivẫntinrằngmọiviệcđềucókhuynhhướngtrởnêntốtnhất.

2. Tôicónhiềukếhoạchchotươnglai.3. Khibịcăngthẳng,tôidễdàngtìmđượccáchthưgiãnvànghỉ

ngơi.4. Nếumộtviệccókhảnăngbịtrụctrặc,thìnósẽbịtrụctrặc.5. Tôimongđợinhữngđiềutốtlànhxảyđếnvớimìnhhơnlà

nhữngđiềuxấu.6. Tôithíchdànhthờigianchobạnbè.7. Tôiluôncóviệcđểlàm.8. Tôithườngmongchờkếtquảtệhạinhất.Nhờđó,tôikhôngbao

giờbịthấtvọng.9. Tôihiếmkhibuồnphiềnkhimọithứkhôngsuônsẻ.10. Tôikhôngcókhuynhhướngmongđợinhữngđiềutốtđẹpsẽđến

vớimình.11. Tôikhôngtrôngđợinhiềuvàotươnglai.12. Khitôithứcgiấcvàobuổisáng,tôirấtphấnchấnbắtđầumột

ngàymới.

Saukhitrảlờihết12câuhỏi,bạnsẽcónhữngconsốứngvớitừngcâutrảlờicủabạn.Hãybỏquanhữngcâutrảlờichocáccâuhỏisố3,6,7và9.Nhữngcâuhỏinàykhôngliênquan,chúngchỉđược

đưavàonhằmmụcđíchgâyxaolãngvàđểtáchbiệtnhữngcâuhỏikhác.Bâygiờhãyđảongượcnhữnggiátrịsốbạnđưarachocáccâuhỏisố4,8,10và11(tứclà“Hoàntoànđồngý”bâygiờsẽlàsố“0”và“Hoàntoànkhôngđồngý”sẽlàsố“4”),bởivìnhữngcâuhỏinàyđượcdiễnđạttheolốitiêucực.Cuốicùng,hãycộngtổngđiểmcủamình,bạnsẽcómộtsốtrongkhoảngtừ0đến32.

SỐĐIỂMĐOMỨCĐỘLẠCQUANCỦABẠNNÓILÊNĐIỀUGÌ?

Điểmcủabạncàngcaothìbạncàngcóvẻlàngườilạcquan.Điểmcaonhấtlà32,vàđiểmtrungbìnhlà16,điềunàycónghĩalànếusốđiểmcủabạncaohơn16,bạnđượcxemlàngườilạcquanvànếuđiểmcủabạnthấphơn16,bạncóxuhướngbiquan.Nhưngchỉsốtrungbìnhchonhữngbàikiểmtratươngtựcóthểbiếnđổidựatrêncácdạngngườiđượckiểmtra.Theođó,nóimộtcáchchắcchắn,điểmsốtrên20thểhiệntínhlạcquancaovàtrên28chothấymộtngườicựckỳlạcquan;ngượclạisốđiểmthấphơn12thểhiệncáinhìnbiquanvànếuthấphơn6chothấymộtngườicựckỳbiquan.

TừnhữnggìchúngtahọcđượcởPhầnMộtvềmứcđộảnhhưởngcủatínhlạcquanlêncuộcsốngcủachúngta,bạncóthểcảmthấyvuinếuđiểmcủabạntrên20,hoặcbạnsẽthấtvọngmộtchútnếuđiểmcủabạnrơivàomứcthấp.Tuynhiên,đâychỉlàmộtchỉsốthôsơvềmứcđộlạcquanbạncóhoặckhôngtrongngàyhômnay.Ngàymailạilàmộtngàykhác,vànhưnhữnggìchúngtathấy,tínhlạcquankhôngnhấtthiếtlàmộtđiềugìđósắpđặtsẵntrongcuộcsống.Nhưmọithứkháctrênthếgiới,nócóthểvàthậtsựthayđổi,vàđiềuthúvịnhấtchínhlà:bạncóthểthayđổinó.

SỰLẠCQUANTỪĐÂUTỚI?Nhiềunhàtâmlýhọcđãtừngtin(mộtsốđếnnayvẫncòntin)

rằngtínhlạcquanphầnlớnlà“khôngthayđổiđược”.Nóđãđượcxácđịnhtừtrước,mộtđặcđiểmdoditruyềnhoặcdotacóđược(hoặckhôngcóđược)từthuởấuthơ.MộtcuộcnghiêncứunhữngcặpsinhđôicùnggiớitínhngườiThụyĐiểnởđộtuổitrungniênchothấyyếu

tốditruyềnchiphốiđến25%cảmxúclạcquancủachúngta.Điềunàyđưaragiảthuyếtlàcónhữngảnhhưởngkháctrộihơn,hìnhthànhnêncảmxúclạcquan.

Mộtvàinhànghiêncứutinrằngtínhlạcquanphầnlớnđượchìnhthànhtừthuởấuthơ.Vídụ,cácnhànghiêncứuởKhoatâmlýhọcthuộcĐạihọcHelsinkiđãpháthiệnramứcđộlạcquancủachúngtabịảnhhưởngvàokhoảngtừ3đến6tuổivàtácđộnglớnnhấtđếnmứcđộlạcquancủatrẻchínhlàngườimẹ.

Nhữngnghiêncứuchothấynếungườimẹnhậnthấyconmìnhlàđứabécótínhkhíkhókhăn(vídụnhưbàkhóquảnlýbéđược),bàsẽgiữquanđiểmnuôidạycon“mạnhtay”,vàchínhphươngphápđóđượccholàcóảnhhưởngđếnmứcđộlạcquanmaisaucủađứatrẻ,cảđếnlúctrưởngthành.

Haimươinămsaucuộckhảosátđầutiênvềbàmẹvàtrẻem,cácnhànghiêncứupháthiệnrằngnhữngngườithuởnhỏđượcmẹcủahọnhậnđịnhlàkhódạythìkhilớnlên,họtrởthànhnhữngngườibiquan.Trongvaitròcủamộtngườicha,điềunàykhiếntôilolắng.Tạisaotôikhôngtácđộngđếncáccontôiđượcnhưvợtôi?Tôitinrằngcâutrảlờinhiềukhảnăngdựatrênthựctếrằng,theotruyềnthống,phầnlớnthờigianbéởcạnhmẹnhiềuhơncha.Nhữngnghiêncứukháclạichorằngcảchalẫnmẹđềuphảichịutráchnhiệm(hoặccócông)trongviệchìnhthànhnêntínhcáchcủacon.Kếtquảnghiêncứucủahọchothấyđứabélớnlêntrởthànhngườilạcquanhaybiquanlàdobécóđượchaythiếuvắngsựyêuthương,chấpnhận,thôngcảmvàthấuhiểucủacảchalẫnmẹ.Cólẽ,sựảnhhưởngtừphíangườichaxuấtpháttừxuhướngpháttriểnởxãhộiphươngTây,khicảchalẫnmẹđềuphảiđilàmvàchiasẻthờigianchămsócconcáivớinhau.

Mặcdùcónhiềubằngchứngchothấyquákhứcóảnhhưởnglớnlaotrongviệchìnhthànhtínhcáchcủachúngta,nhưngconngườichúngtatrongquákhứhayhiệntạikhôngnhấtthiếtsẽlàconngườichúngtatrongtươnglai.“Thayđổicókhảnăngxảyra”,GiáosưCarver,mộttrongnhữngnhànghiêncứuhàngđầuvềtínhlạcquanđãphátbiểunhưvậy,vànhiềunhàtâmlýhọclỗilạckháccũngđồngý.Cómộtlýluậnhếtsứcthuyếtphụcủnghộquanđiểmnàyrằngchúngtacóthểhọccáchđểtrởnênlạcquanhơn.

TÍNHTUYỆTVỌNGĐƯỢCHUẤNLUYỆN

MartinSeligmanlàmộttrongnhữngnhàtâmlýhọcnổitiếngnhấtnướcMỹhiệnnay.Vàonăm1998ôngđượcbầulàmChủtịchHộicácnhàtâmlýhọcMỹ(APA)vớitổngsốphiếuthuậncaonhấttronglịchsửcủahội,vàtrongmộtthốngkêvềtàiliệutâmlýhọc,ngườitanhậnrarằng,trongsuốtthếkỷtrước,Seligmanlàmộttrong13nhàtâmlýhọcđượctríchdẫnthườngxuyênnhấttrongphầngiớithiệucủacácquyểnsáchtâmlý.Hiệntại,ônglàmộttrongnhữngchuyêngiahàngđầuthếgiớivềTâmlýtíchcựcvàTínhlạcquan,nhưnglĩnhvựcnghiêncứuđãgiúpSeligmantrởnênnổitiếnglạihoàntoàntráingược;đólàmộthọcthuyếtdoôngpháttriểntrongđógiảithíchbằngcáchnàovàtạisaoconngườitrởnêntinrằngmìnhbấtlực.

Seligmanchứngminhrằngconngườicóthểtrởnênsuysụpsaunhữngtrảinghiệmlặpđilặplạitớiđiểmhọcảmthấybiquancựcđộ.CácthínghiệmcủaSeligmancótínhthuyếtphụcđếnmứcôngđượcCơQuanTìnhbáoTrungương(CIA)mờiđếnđểtrìnhbàyvềnhữngpháthiệncủamình,vàtheomộtsốbáocáochobiết,CIAđãthamkhảocácmôhìnhnghiêncứucủaSeligmantrongviệcpháttriểnkỹnăngđiềutra.Seligmangọihọcthuyếtcủaônglà“Tínhtuyệtvọngđượchuấnluyện”.

Tínhtuyệtvọngđượchuấnluyệnlàmộttrạngtháitâmlýcóthểảnhhưởnglêncảconngườilẫnconvật.Đólàmộtkhuynhhướngnhậnthứcvềnhữngtrảinghiệmtrongquákhứtheocáchnếumộthoàncảnhtươngtựxảyđến,bạnsẽtinrằngmìnhkhôngthểlàmgìđượctrongtìnhhuốngđó.Bạn“biết”dùcócốgắngcũngchẳngíchgìvìnhữngkinhnghiệmtrongquákhứđãdạybạnrằngbạnbấtlựckhôngthểxoaychuyểntìnhthế.Nhữnggìbạnlàmtrongquákhứđềukhôngthểthayđổiđượcgì.Thếlàbạnbịthuyếtphụcrằngmìnhbấtlực,thậmchíbạnchẳngbuồncốgắngđểgiúpbảnthânmình.

Seligmantìmrahọcthuyếtnàytừnăm1967khiquansátnhữngconchótrongphòngthínghiệm.Chúngđượcchiathành3nhóm;nhữngconchótrongnhóm1chỉbịcộtchunglạivớinhautrongmộtthờigianrồithảra.Nhữngconchótrongnhóm2và3thìbịđiệngiật,

khácởchỗlànhữngconchótrongnhóm2cóthểchấmdứtcáccúđiệngiậtbằngcáchnhấnvàomộtcáicầngạt(chúngđãđượcdạytừtrước),trongkhinhữngconchóởnhóm3nhấnvàocầngạtthìkhôngcógìthayđổi.Đốivớichúng,cáccúđiệngiậtđếnngẫunhiênvàkhôngthểnàothoátđược.

Seligmanpháthiệnrằngnhữngconchótrongnhóm1và2nhanhchónghồiphụcsaucuộcthínghiệm,nhưngnhữngconchóởnhóm3thểhiệncáctriệuchứngtrầmcảmlâmsàng.Trongphầnhaicủacuộcthínghiệm,mộtlầnnữamấyconchólạibịđiệngiật,nhưnglầnnàychúngcóthểthoátkhỏicơnđaubằngcáchnhảyquamộtváchngănthấp.Cácconchóthuộcnhóm1và2nhanhchóngnhảyquaváchngănvàhếtđau,nhưnghầuhếtcácconchóởnhóm3khôngcốgắnglàmgìcả.Chúngđãhọcđượctừphầnmộtcủacuộcthínghiệmrằngchúngbấtlực,vìvậychúngkhôngcốgắngtìmcáchthoátra.Chúngtrởthànhnạnnhânchocácnhàkhoahọctratấn,bởichúngđãhọcđượctừtrướcrằngchúngkhôngcókhảnăngthayđổibấtcứđiềugì,chúngchỉbiếtnằmbẹpvàrênrỉ.

Tuynhiên,trongtấtcảcácthínghiệmcủaSeligmanvớimấyconchótrongnhữngnămcuốithậpniên60,khôngphảitấtcảcácconchótrongnhóm3đềutrởnêntuyệtvọng.Seligmanquansátthấykhoảng1/3trongsốnhữngconchóđókhôngbỏcuộc.Bằngcáchnàođó,chúngđãtìmrasứcmạnhtừbêntrongđểtiếptụctìmcáchthoátkhỏicơnđaumặcdùchúngđãtừngbấtlựctrongcácthínghiệmtrước.Sauđó,cáccuộcthínghiệmítgâykhóchịuhơnvànhânvănhơnđượctiếnhànhtrênngười,Seligmankhámphárarằngcũngkhoảng1/3sốngườithamgiathínghiệmdườngnhưcókhảnăngtựbảovệmìnhđểkhôngtrởnêntuyệtvọng.Họtiếptụccốgắngmặcchonhữngthấtbạivàcảntrởcứlặpđilặplại.2/3sốngườicònlạidễdàngbỏcuộc.Quanhữngtrảinghiệmcayđắngcủacuộcđời,đasốchúngtahọccáchcảmthấymìnhbấtlực.Họsẽtinrằngmìnhkhôngthểkiểmsoátđượccuộcđờimình.Seligmannhậnthấycảmgiácvôvọngnàygắnliềnvớibệnhtrầmcảmvàkhuynhhướngtựvẫn,vànócònảnhhưởngxấuđếnhệthốngmiễndịchcủachúngta.Chứngcứđãchothấynhữngngườitrởnêntuyệtvọnghiếmkhitìmramặtphảitrongnghịchcảnh.

HỌCCÁCHLẠCQUAN

“Đểthayđổithếgiớicủamình,bạnphảitinrằngkhôngphảicuộcsốngxảyđếnvớibạn,màbạnxảyđếnvớicuộcsống.Bạn

khôngphảilàmộttấmvảibayphầnphậttronggió.Bạnphảichọntrởthànhnguyênnhânchứkhôngphảihệquả.Bạnphảiquyếtđịnh

làmđiềugìđóxảyra.”

DanielR.Castro,CriticalChoicesThatChangesLife(NhữngLựaChọnQuanTrọnglàmThayĐổiCuộcSống)

Mặtphảicủanhữngpháthiệnnàylàsựnhậnthứcrằngnếusựtuyệtvọngcóthểhọcđược,thìcũngcóthểtừbỏđược.Seligmanlậpluậnrằng,nếuconngườihọcđượccảmgiácbấtlực,thìhọcũnghọcđượccáchcảmthấymạnhmẽ.ĐiềunàydẫntớirấtnhiềukhámphátíchcựcnữamàSeligmangọilà“Họccáchlạcquan”.TheoSeligman,mọingườicó“kiểulýgiải”củariêngmình,đóchủyếulàcáchchúngtagiảinghĩachonhữngtrảinghiệmtrongcuộcsống.Nhữngngườibiquancảmthấyhọlànạnnhâncủanhữngsựcốvàbấtlựckhôngthểthayđổibấtcứđiềugì,trongkhinhữngngườilạcquancảmthấyrằnghọcóthểtạonênsựkhácbiệt,họtựtinrằngmìnhcóthểtácđộnglênsốphậncủamìnhvàmọiviệcdiễnraxungquanhmình,vàhọkhôngxemmìnhlànạnnhâncủahoàncảnh.Ngườilạcquangiảinghĩalạinhữngtrảinghiệmtiêucựctheocáchcóthểgiúphọtiếnlên,họchỏivàtrưởngthànhtừtrảinghiệm;cònngườibiquan,nếuđượcphép,họchỉnằmdàivàthanthởnhưnhữngconchótộinghiệptrongthínghiệmcủaSeligman.

Seligmankhámphárằngkiểulýgiảilạcquancóảnhhưởngtíchcựclênsứckhỏechúngtavàgiúpchúngtachốnglạinhữngcảmxúcvôvọnghaytrầmuất.Đâycũnglàđiềumàcácnhàkhoahọckhácpháthiệnra,nhưđãđượcnhắctớitrongPhầnMột.Tuynhiên,đónggópthậtsựcủaSeligmanlàviệcôngkhámpháratínhlạcquankhôngbềnvữngvàkhôngcốđịnh.Ôngchứngminhrằngtuy“kiểulýgiải”củamộtngườicóthểđượchìnhthànhtừlúcsinhrahaytừthờithơấunhưngvẫnthayđổiđược;chúngtacóthểhọccáchtrởnênlạcquan.

Nhữngngườilạcquancóniềmtinvàcáchtiếpcậncuộcsống,vềcănbản,khácvớinhữngngườicònlại.Họtinrằngcuộcsốngcủahọkhôngbịkiểmsoátbởisốmệnh.Nhữngngườilạcquanchịutráchnhiệmchotươnglaicủamình.Đâylàlýdotạisaohọcókhuynhhướnghànhđộngvàphảnứngkhácvớingườikháctrongnhững

hoàncảnhkhókhăn,vàcũnglàlýdotạisaohọluôntìmđượcmặtphảikhiđốimặtvớinhữngtrắctrởhaythấtbại.

Vídụ,Seligmankhámphárarằngngườilạcquanvunđắplốisốnglànhmạnh,đitìmsựchẩnđoánvàtìmhiểunhữngphươngphápđiềutrịsẵncókhihọcảmthấykhôngkhỏetrongngười,chứkhôngngồiyênvàlàmtheochỉdẫncủabácsĩ.Ngườilạcquanhànhđộngđểtránhnhữngtìnhhuốnghiểmnguyhaytiêucực,vànếumọichuyệnkhôngdiễnrasuônsẻ,họsẽlàmbấtcứđiềugìđểkhắcphụcnó.Sựtựtincủahọgiúphọkhôngdễdàngbỏcuộc.Họliêntụccốgắng,ngaycảtrongnhữngthờiđiểmkhókhăn.Nếuvấnđềkhôngthểđượcgiảiquyết,ngườilạcquantheobảnnăngsẽbiếtcáchlýgiảilạitìnhhìnhnhằmđạtđượckếtquảtốtnhất;họlênkếhoạchchotươnglaivàđặtrachomìnhnhữngmụctiêucánhâncũngnhưtrongcôngviệc.

Ngườilạcquancókhuynhhướnghànhđộngtheohiểubiếtcủahọ.Họnghiêncứutìnhhuốngvàtíchlũythôngtinđểgiúphọđưaracácquyếtđịnhthíchhợpnhất,vàđiềunàyhìnhthànhcơsởchobấtcứhànhđộngnàomàhọthựchiện.Họchủđộngtheođuổiướcmơ,chứkhôngngồiyênnhưmộtngườiquansátbịđộngvàmặcchocuộcsốngdiễnra,đólàcáchnhữngngườibiquanhaylàm.

Ngườilạcquancũngcókhuynhhướngtìmkiếmvàduytrìmốiquanhệxãhộirộngrãi,đólàyếutốthườngthấytrongnhữngcâuchuyệncủanhữngngườitìmthấymặtphải.Hầunhưkhôngcóngoạilệ,ngườitatincậynhữngngườithâncậnnhất–bạnbèvàgiađình–nhữngngườisẽgiúpđỡhọvượtquanhữngthờiđiểmgaygonhấttrongcuộcsống.

Cáchhànhđộngcủangườilạcquanvàngườibiquan

Trôngđợikếtquảtíchcực TrôngđợikếtquảtiêucựcChịutráchnhiệmchocuộcđờimình BàochữavàđổlỗiTintưởngvàosứcmạnhbảnthân TinvàosốmệnhhoặcýTrờiKhiđốimặtvớicácvấnđềhaykhókhăn,họtìmkiếmgiảipháp

Khiđốimặtvớicácvấnđềhaykhókhăn,họthanphiền

Tậptrungvàotươnglai LuônnhớvềquákhứPháttriểnkhảnăng Đaubuồnvìmìnhthiếukhảnăng

Theođuổinhữngmụctiêuvàướcmơcụthể

Trôidạtvôđịnhtrongcuộcsống

Tìmkiếmcơhộitrongkhókhăn ChỉnhìnthấykhókhănvàbấttrắcCómốiquanhệxãhộirộngvàsẵnsànghỗtrợ Quanhệvớinhữngngườitiêucực

Kiêntrìsauthấtbại Bỏcuộcsaunhữngdấuhiệuđầutiêncủathấtbại

GiáosưCharlesCarvertinrằng“Liệuphápnhậnthứchànhvi”(CBT)làphươngphápgiúpconngườitrởnênlạcquanhơn.CBTlàmộtthuậtngữchungchomộtvàiliệupháptâmlýnhằmhướngdẫnmộtngườithayđổicáchsuynghĩ,niềmtincủahọvàquađóngườitalậpluậnrằng,giúphọthayđổicảmnhậnvềchínhbảnthânmình.Đâykhôngphảilàmộtquátrìnhngàymộtngàyhai,nhưngtrongnhiềutrườnghợp,nóthậtsựcóhiệuquả.Tuynhiên,ngoàiCBT,vẫncònmộtsốphươngphápkhácrènluyệntínhlạcquan.

KHOAHỌCMÔPHỎNGNếubạnmuốnhọccáchtrởnênlạcquanvàtìmramặtphảitrong

cuộcsống,thìviệcbiếtđượccácphươngphápmàngườilạcquansửdụnglàđiềucựckỳquantrọng.Nếuchúngtacóthểhiểuđượcniềmtincủahọvàhọccáchhànhxửcủahọ,hoặctheocáchcácnhàLậpTrìnhNgônNgữTưDuy(NLP)nóilà“môphỏnghọ”,thìsauđóchúngtasẽbắtđầutrảinghiệmnhữngkếtquảtươngtự.

MôphỏnglàmộtkỹthuậtđượcdùngphổbiếntrongLậpTrìnhNgônNgữTưDuy(NLP).Đólàmộthệthốngđượcthiếtkếđểsaochépcáckếtquảmàngườikhácgặtháiđược,trongbấtcứlĩnhvựcnàocủacuộcsống.Vềcơbản,đólàmộthìnhthứchọccấptốcbằngcáchbắtchướccáchlàmcủangườikhácvàcóniềmtingiốnghọ.Nhưngcũngphảitínhđếnnhữngkhácbiệtvềthểchấthoặctâmlý;mộtngườiđànôngthấphơnMichaelJordan6tấcsẽkhôngcóthểchơibóngrổđượcnhưJordan.Tươngtự,mộtngườiphụnữmắcbệnhtiểuđườngkhôngthểmongđợiquátrìnhcảithiệnsứckhỏegiốnghệtmộtngườiphụnữkháccótuyếntụykhỏemạnhbằngcáchlàmtheocácbàitậpthểdụcvàchếđộănkiêngcủangườiđó.Nhưng,tùythuộcvàonhữngkhácbiệtđãbiếtvềthểchấtvàtâmlý,việcsaochépniềmtinvàhànhđộngcủangườikháccóthểdẫnđếnnhữngkết

quảgiốnghệthaytươngtựnhữnggìhọđạtđượctrongcuộcsống.

ChuyênviênlỗilạcvềNLPvàcũnglàtácgiảđượcsănđónnhất,AnthonyRobbins,đãchứngminhhiệuquảcủaphươngphápmôphỏngtrongnhiềulĩnhvựckhácnhau.TrongcuộcphỏngvấnvớiđàiCNN,ôngđãnóivềmộttìnhhuốngtrongđóôngthửtháchquânđộiHoaKỳchoôngtiếnhànhbấtcứchươngtrìnhhuấnluyệnnào,ôngsẽrútngắnthờigianhuấnluyệnxuốngcònmộtnửa,đồngthờigiatăngmứcđộtinhthôngcủacácbinhsĩthamgiachươngtrình.

QuânđộiHoaKỳchấpnhậnthửtháchvàgiaochoRobbinsnhiệmvụcảitiếnkhóahuấnluyệnmônbắnsúnglục.Phíaquânđộipháttriểnchươngtrìnhhọc4ngày,vàdựatrênnhữngghinhậncủachínhhọ,70%sốbinhsĩquađượckỳkiểmtrakhảnăngcuốikhóa.NếuRobbinscóthểgiảmthờigianhuấnluyệnxuốngcònhaingày,vàtăngmứcđộtinhthôngcủacácbinhsĩlêntrên70%,ôngsẽđượctrảcông.Nếumộttronghaiđiềukiệnđặtrakhôngđạtđượcthìôngsẽkhôngđượcgìcả.

Robbinschưahềbiếtgìvềmônbắnsúnglục.Thựctếlà,trướcthửtháchnày,ôngchưatừngđụngvàomộtkhẩusúnglục.Nhưngsựthiếuthốnvềkiếnthứcvàkinhnghiệmkhôngảnhhưởnggìnhiều.Ônghọctấtcảnhữngđiềuôngcầnbiếtbằngcáchphỏngvấncáctaysúnggiỏinhấttrongquânđội.Ônggiảithích,“Tôicónhữngtaysúngthiệnxạnhấtthếgiới,vàtôinhờhọtớibắnchotôixem,rồitôiyêucầuhọdừnglạisautừngbước”.“Trongđầubạnđangnghĩgì?Bạnđanglàmgì?Vàtôinhậnrađiểmchungtrongcáchhọbắn.Họthậmchíkhôngnhậnramìnhđanglàmgì.”RồiRobbinssosánhnhữnghànhđộngcủahọvớinhữngbinhsĩbắnkém.Ôngnói,“Sựkhácbiệtrấtrõrệt,thànhcôngcóphươngphápcủanó.”

SauđóRobbinspháttriểnmộtkhóabắnsúnglụcdựatrênniềmtinvàcáchhànhđộngthenchốtcủanhữngtaythiệnxạthayvìtheonhữngchỉdẫnchuẩnmựctrongsáchvở.Chỉmấtmộtngàyđểhoànthànhkhóahuấnluyệncủaông,vàlầnđầutiêntronglịchsửhuấnluyệnbắnsúnglụccủaquânđộiMỹ,tấtcảbinhsĩthamgiađềuđậukỳkiểmtrakhảnăng.Đólàmộtbướctiếntriểnlớnsovớikhóahọcbanđầucủaquânđội.

PhươngphápmôphỏngcóthểdùngtrongbấtcứviệcgìtacầnhọcvàlàmộttrongnhữngthànhphầncốtlõicủaLậpTrìnhNgônNgữTưDuy(NLP).Phươngphápnàyđượcápdụngthànhcôngtrongviệcgiúpconngườiđạtđượcnhữngkếtquảtốthơntrongthểthao,kinhdoanhvàtrongcảcácmốiquanhệcánhân.Bằngviệcmôphỏngnhữngngườicựckỳlạcquan,nhữngngườicóbảnchấtbiquantựhọcóthểnhanhchónghọcđượccáchtrởnênlạcquanhơnvàđạtđượcnhiềukếtquảtươngtựtrongcuộcsống.Nếuchúngtahiểuđượcquátrìnhsuynghĩcủangườilạcquanvànhữnghànhvicủahọ,khámphánhữngphươngpháphọdùngvàchúýcáchhọphảnứngvớikhókhăn,chúngtacóthểnhìnthấumộtcáchchínhxácđiềugìgiúphọtìmramặtphải.

SuzanneSegerstromlàPhógiáosưlàmviệctạiKhoatâmlýhọcthuộcĐạihọcKentuckyvàlàmộtnhànghiêncứuđượcnểtrọngtronglĩnhvựcnày.Bàcũngtinrằngsựlạcquanlàmộttínhcáchcóthểrènluyệnđược.Trongmộtnghiêncứukéodàimườinăm,Segerstromđãchứngminhrằngtínhlạcquanchịuảnhhưởngbởinhữngthayđổitrongphươngphápcũngnhưnhữngtrảinghiệmcủachúngta.Bàcũngchorằngnhữngthayđổinàycóthểvàthậtsựxảyralúctatrưởngthành.Vídụ,trongmộtnghiêncứuvềphụnữ,ngườitapháthiệnrằngkhinhữngkhókhăntrongcôngviệcvàvớingườibạnđờicủaphụnữtănglên,mứcđộlạcquancủahọsẽgiảm.

Hơnnữa,TiếnsĩSegerstromphátbiểurằngcóbằngchứngchothấytrạngtháilạcquancủachúngtacóthểthayđổi“quatừnggiaiđoạnngắn–từhàngtuầnđếnhàngtháng”.Bàcũngkhẳngđịnhsựthayđổivềtínhlạcquancủamộtngườicóliênquanđếnsựthayđổivềsứckhỏevàtinhthầncủangườiđó.Bànói,“Ngườilạcquanluôncảmthấymạnhkhỏehơnvềthểtrạnglẫnthoảimáihơnvềtinhthần.”Rõrànglàcónhiềulýdotốtđểbạncốgắngtrởnênlạcquanhơnmộtcáchcóýthức.

TrongquyểnsáchcủabàBreakingMurphy’sLaw(PháVỡĐịnhLuậtMurphy),TiếnsĩSegerstromđềxuấtnhữngphươngánkhuyếnkhíchtínhlạcquankhácvới“Liệuphápnhậnthứchànhvi”(CBT).Bàtinrằngnếuchúngtatậptrungvàonhữnghànhđộngcủamình,theochânnhữngngườilạcquanbằngcáchtỏralạcquanvàtíchcực,thìsuynghĩvàniềmtincủachúngtacũngsẽthayđổitheo.ĐiềunàyhỗtrợphươngphápmôphỏngcủaLậpTrìnhNgônNgữTưDuy(NLP).Vídụnhư,theothuyếtNLP,nhữngngườicảmthấyđaubuồn,suysụpthườngcóchứcnăngsinhlývàdángđiệucụthể.Lưngcủahọcòngxuống,haivaixệ,đầugụcxuống,hơithởngắnvàgiọngnóimệtmỏi,đềuđều.Ngượclại,khingồithẳnghayđứngthẳng,đầungẩngcao,vaithẳnglênvàthởsâu,bạnsẽkhómàcảmthấybuồnrầu.Chứcnăngsinhlývàdángđiệucơthểtácđộngđếnsuynghĩvàcảmxúccủachúngta.

NhữngđiềucácnhàLậpTrìnhNgônNgữTưduyvàTiếnsĩSegerstrommuốnnóiđến,đólàkhichúngtabiểuhiện“nhưthể”chúngtalạcquan,vídụnhưđitìmnhữnglợiíchvàcơhội,vẫnkiêntrìsaunhiềulầnthấtbại,chúngtasẽcókhuynhhướngnhậnđượckếtquảgiốngnhưnhữngngườilạcquanđạtđượcvàsẽbắtđầucảmthấylạcquan.

NUÔIDƯỠNGCONNGƯỜILẠCQUANTRONGTA

MộtngườiMỹdađỏtừngmiêutảsựtranhđấubêntrongconngườimình.Anhnóirằnganhcảmthấycóhaiconsóibêntronganh,mộtconbiquanvàmộtconlạcquan.“Conbiquanluônkhiêuchiếnvớiconlạcquan”,anhnói.Khiđượchỏirằngconsóinàothắng,anhsuynghĩchốclátrồitrảlời,“Consóimàtôiquyếtđịnhchoăn”.PeterSchulman,TrưởngbannghiêncứutạiKhoatâmlýhọccủaĐạihọcPennsylvialàngườihiểurõhơncảvềnhữngthửtháchcủaviệcsốnglạcquan.Ôngnói,“Ngaycảmộtngườilạcquanvữngvàngnhấtcũngthỉnhthoảngbiquankhiphảiđốimặtvớicăngthẳngcựcđộhaykéodài.Dườngnhưtấtcảchúngtađềucómộtconngườibiquanvàmộtconngườilạcquanbêntrongchúngta,vàconngườinàođicùngtahếtmộtngàychínhlàconngườimàchúngtaquyếtđịnhnuôidưỡng.”

20ngườiđànôngvàphụnữkhỏemạnhcóđộtuổitrungbìnhlà33cùngngồixemcảnhmởmàncủabộphimSavingPrivateRyan(GiảiCứuBinhNhìRyan).Đólàkhoảngthờigian24phútcựckỳcăngthẳngvàáplựckhihọtheochânmộtnhómbinhlínhvàosángngày6tháng6năm1944đổbộxuốngvùngNormandynướcPháp.Trongcuộcxâmchiếmlớnnhấttrongchiếntranhtừtrướcđếnnaynày,diễnratrongvòngmộtngày,130.000quânliênminhcànquétbãibiểnvùngNormandy.Cảnhmởmàncủabộphimđángchúýởchỗnólôicuốnngườixemvàochínhbốicảnhđó.Cáchbộphimdựnglạinỗikinhhoàngcủachiếntranhhếtsứchấpdẫn,nhưngđồngthời,khôngphảiaicũngxemnổi.Mộtđiềumàkhángiảkhônghềbiết,đólàtrongquátrìnhxemphim,cónhữngbiếnđổisinhhóa,nộitiếttốdiễnratrongcơthểhọ.Ngaycảnhữngkhángiảtrongsố20ngườinóitrênđãtừngxemquabộphimnàycũngvẫnbịảnhhưởng.Lưulượngmáutrungbìnhtrongtĩnhmạchvàđộngmạchcủahọbịtắcnghẽnđến35%.

48giờsau,cũngnhữngkhángiảđóđượcxemmộtđoạnngắn15phúttríchtrongphimKingpin,mộtphimhàinhẹnhàng.Lầnnày,lưulượngmáucủahọđượccảithiện22%,chấtendorphinđượcgiảiphóng,đồngthờicácnhàkhoahọccũngkhámpháratácdụngcủatiếngcườicũngtươngtựnhưlợiíchmàcácbàitậpthểdụcmanglại.Nhưvậy,càngcócơsởđểkhẳngđịnhviệcNormanCousinspháthiện

rahiệuquảgiảmđaucủatiếngcườilàmộtbướcđộtphálớntrongyhọc.

Nhữngthayđổisinhhóaxảyratrongquátrìnhkhángiảxemphimchứngtỏcơthểchúngtarấtdễbịtácđộngbởinhữngsựviệcdiễnraxungquanh.NghiêncứucủaGiáosưDanArielytạitrườngĐạihọcDukechothấysuynghĩvàsựtrôngđợicủachúngtathậmchícònbịtácđộngbởinhữnggìtađọc.Vídụ,ôngpháthiệnrabằngcáchthêmnhữngtừngữbiểucảmvàomộtbàiviếtvàgiaochomộtnhómsinhviênđọc,ôngcóthểgâyảnhhưởngđếnsuynghĩvàhànhđộngcủanhữngsinhviênnày.Mộtnhómsinhviênđượcgiaonhiệmvụtìmnhữngtừhunghăng,thôlỗ,khóchịuvàxâmphạmtrongmộtbàiviết,cònmộtnhómkhácđượcgiaonhiệmvụtìmnhữngtừngữýtứ,lịchsựvàthôngcảm.Cácsinhviênsauđóđượcyêucầusangphòngkhácvàbáocáochomộtnhànghiêncứulâmsàng.Khicácsinhviênđến,nhànghiêncứulâmsàngnàycứmảimênóichuyệnvớitrợtácủamình(tìnhhuốngnàyđãđượcsắpxếptừtrước).Cácsinhviêntìmnhữngtừngữlịchsựtrướcđósẽngồiđợi,trungbình9,3phúttrướckhingắtlờinhànghiêncứulâmsàng,trongkhicácsinhviêntìmnhữngtừngữkhóchịuchỉđợikhoảng5,5phútlàhọxíavào.

Cácnghiêncứutươngtựcũngchorakếtquảgiốngvậy;nhữngtừngữdùngtrongbảngthămdòýkiếnliênquanđếnviệcngườilớntuổihơnhayngườigiàthậtsựảnhhưởngđếntháiđộcủacácsinhviên.NhữngsinhviênđượcđưachobảngkhảosátcóchứacáctừngữgắnliềnvớingườigiànhưbangFlorida,tròbingovàcổxưasẽthongthảbướcrakhỏiphòngkiểmtra,vàđidọchànhlangvớitốcđộgiốngvớinhữngngườilớntuổi,yếuđuối,chậmhơnđángkểsovớinhómsinhviênđốichứng.NghiêncứumàtôitâmđắcnhấttrongcácthínghiệmcủaGiáosưArielyvềlĩnhvựcnàylàmộtthínghiệmliênquanđếntínhtrungthực.Cácsinhviênđượcyêucầuviếtra“10điềurăncủaChúa”trướckhilàmmộtbàikiểmtratoánđơngiảnvàhọđượcchocơhộiđểgianlận(bằngcáchtựchấmđiểmbàikiểmtracủamình).Kếtquảchothấy,việcnhắcnhởcácsinhviênvề10điềurănrõràngtácđộngđếncáchhànhxửcủahọ;họhànhđộngtrungthựchơnnhiềusovớinhómsinhviênđốichứng.

NhữngđiềumàGiáosưArielychứngminhtrongcácthínghiệmcủaôngchothấychúngtarấtdễbịảnhhưởngbởinhữngsựviệcdiễnraxungquanhmình.Theonhưcáckhảosátcủaông,thìnhữngquyếtđịnhvàhànhđộngcủachúngtalàhoàntoànvôthức(nghĩalàhiếm

khinólàkếtquảcủasuyluậncóýthứcvàlậpluậncócơsở),nhưngđồngthời,nhữnghànhđộngnàyrấtdễdựđoánđược.Tuynhiên,GiáosưArielycũngdạychúngtarằngmộtkhiđãhiểuvềnguyênlýảnhhưởngcủanhữngthứtanghevàthấylênsuynghĩvàhànhđộngchúngta,chúngtacóthểbiếnnóthànhlợithế.TươngtựcáchmàNormanCousinstựtăngcườnghệthốngmiễndịchcủaông,cảithiệnlưulượngmáuvàkiểmsoátcơnđaubằngcáchxemphimhài,chúngtacóthểbắtđầuchiphốisuynghĩvàcảmxúccủamìnhbằngcáchkiểmsoátnhữnggìtaxemtrêntivi,nhữngthứtađọc,nhữngngườitagiaotiếp.Nếuchúngtacóthểtạorasựcăngthẳngthôngquamộtbộphim,vàảnhhưởngđếnsựtrungthực,lịchsựvàthậmchícảsứcmạnhvàkhảnăngbảnthânbằngtừngữ,thìchắcchắnchúngtacóthểápdụngnhữngphươngpháptươngtựđểnângcaokỳvọngcủamìnhvàhọccáchtrởnênlạcquanhơn.

Vậylàchúngtađãhiểusựlạcquanlàmộtyếutốquantrọngđểvượtquabấtcứkhókhănhaythấtbạinào.Ngườilạcquancóthểchiếnthắngdễdàngtronghầuhếtmọilĩnhvựccuộcsống.Nhưngsựlạcquancũngcóthểthayđổiđược,vàcórấtnhiềucáchmàchúngtacóthểhọcđểtrởnênlạcquanhơn.Liệuphápnhậnthứchànhvi(CBT),môphỏng,hànhđộngnhưthểchúngtalạcquanvàkiểmsoáthoàncảnhxungquanh.Nóimộtcáchcụthểhơn,nhữnggìchúngtađưavàotâmtrímìnhchỉlàmộtvàivídụvềcáchthứcgiúpchúngtathoátkhỏisựbiquanvàquađóhọccáchtrôngđợivàcảmnhậnmộttươnglaitươisánghơn.Đâylàbướcđầutiêntrênconđườngđitìmmặtphải.

O

CHƯƠNG9TƯDUYCỦADOANHNHÂN:

LUÔNTÌMKIẾMNHỮNGCƠHỘITIỀMẨN

“Nhữngdoanhnhânnhưchúngtôinhìnđâucũngthấycơhộitrongkhinhiềungườikhácchỉthấytoànkhókhăn.”

MichaelGerber

KLAHOMA,nướcMỹ,năm1936:đồngsởhữuSylvanGoldmancủachuỗisiêuthịHumptyDumptyđanglàmviệcmuộntrongvănphòngcủamình.Nhìnchằmchằmvàochiếcghếtrướcmặt,tâmtríôngmảimêtậptrungvàomộtvấnđề

nangiải.Nhưtấtcảcácdoanhnhântừtrướcđếnnay,Goldmancầntăngdoanhsố.Cácsiêuthịphụthuộcvàosốlượng,sựxoayvònghànghóagiárẻnhanhchóngđểtốiđahóalợinhuận.Nếumuốnđạtđượcđiềunày,hoặclàhọtìmcáchgiatăngsốlượngkháchhàngđếnmua,hoặclàlàmtăngsốlượngsảnphẩmmỗikháchhàngmua.Goldmantậptrungvàophươngánthứhaivìđólàvấnđềhiệnôngđanggặpphải.

Goldmanbiếtrằngkháchhàngthíchmuanhiềuđồtạichuỗisiêuthịcủaông,vàôngcũngnhậnthấyhọmuốnmuanhữngmónhàngđắttiềnhơn,tohơnvànặnghơn.Nhưngvấnđềởđâylà:kháchhàngchỉcóthểxáchđượcmộtlượnghànghóanhấtđịnhbằngchiếcgiỏmâymàsiêuthịcungcấp.Đâycònlàvấnđềmàcácđốithủkinhdoanhcủaônggặpphải,vàđâycũnglàlýdomàGoldmanởlạivănphònglàmviệcmuộn.Ôngquyếttâmgiảiquyếtchobằngđượcvấnđềnàyvìônghiểumộtđiềumàngườikháckhônghiểu:đâychínhlàcơhộituyệtvời.

Goldmanđãtừnggặpnhiềuvấnđềtrướcđây.Năm1921ôngvàngườiemtraibịphásảnkhigiádầutrượtdốcliêntục.CảhaisauđóchuyểnhướngsangbánlẻvàđếnbangCaliforniađểhọccácphươngphápmớitrongkinhdoanhtạphóa.Họnhìnthấytươnglaixánlạn

củangànhnày.Goldmanlưuý,“Cáihaycủathựcphẩmlàmọingườiđềudùng–vàchỉdùngđúngmộtlần.”Dướinhiềugócđộ,đâylàmộtngànhnghềkinhdoanhhoànhảo;aicũngphảiăn,vàcáchàngtiêudùngcódoanhsốbánraliêntục.

CảhaianhemtrởvềtừCaliforniavớinhiệthuyếttrànđầy,họmởmộtchuỗicửahiệutạphóatựphụcvụ.Vàinămsau,họbánlạichuỗicửahiệunàychoSafeway,nhưngthànhcôngcủahọcũngchỉđượcmộtthờigianngắn.PhầnlớnlợinhuậncủahọnằmdướidạngcổphầncủaSafeway,vàgiátrịcủanhữngcổphầnnàyhoàntoàntiêutansaucuộcĐạiKhủnghoảngậpxuốngnướcMỹvàotháng10năm1929.Hơn10tỷđôđãbịphủisạchtrênSànChứngkhoánNewYork.Nhiềungười,trongđócóGoldman,đãmấttấtcả.Nhưng,trongkhinhữngngườikhácrơivàotrầmcảm,thậmchínhảylầutựtửthìSylvanGoldmanvẫnkhôngchịukhuấtphụcvìônghiểurằng,ngaycảtrongkhủnghoảng,vẫncònmộtmặtphảiởđâuđó.

Bịkiệtquệvềtàichính,chỉcòntàisảnduynhấtlàkinhnghiệmthươngtrường,anhemnhàGoldmantiếptụcquaytrởlạingànhkinhdoanhtạpphẩm,vàđếnnăm1936họđãcóđượcmộtnửachuỗisiêuthịHumptyDumpty.Đángnóihơn,họđãkhámpháđượccơhộithayđổihoàntoàncuộcsốngcủamìnhvàtạoramộtcuộccáchmạngtrongngànhkinhdoanhsiêuthị.CũngnhưHarlandSandersphảimấthếttấtcảmớitạorađếchếKFC,nếukhôngcócuộcĐạiKhủnghoảngthìliệuSylvanGoldmancóquaylạingànhkinhdoanhtạpphẩmhaykhông.Vànếuôngkhôngtiếptụckinhdoanhtạpphẩmthìôngkhôngcáchgìbiếtđượcđólạilàthànhquảtolớnnhấtcủaông.

MộtýtưởnglóelêntrongtâmtríGoldmankhiôngngồimộtmìnhtrongvănphòngvàotốinăm1936,đắnđosuynghĩvềmộtvấnđềđãkhiếnôngbấtankhálâu.Ôngcóthểlàmgìđểtạođiềukiệnchokháchhàngmuađượcnhiềuđồhơnsứcchứacủamộtchiếcgiỏmây?Câutrảlờixuấthiệntronglúcôngngồithẫnthờngồinhìnchiếcghếxếpbằnggỗ.Ôngtrầmngâmsuynghĩvềmộtkhảnăng–lắpbánhxevàobốnchânghế,thaygiỏhàngvàovịtrímặtghế,thaykhunggỗbằngkimloại...vàýtưởngxeđẩymuasắmrađời.

Goldmantiếptụctriểnkhaiýtưởngđócùngmộtngườibạn,mộtkỹsưtênlàFredYoung,vàmộtnămsau,cảhaisángchếrachiếcxeđẩymuasắmđầutiêncủathếgiớigồmcómộtkhungkimloạiđỡđượchaichiếcgiỏsắt.Phầnkhungđượcthiếtkếđểcóthểxếplạivàhaichiếcgiỏđượcchồnglênnhau.Vềcơbản,đólàmộtbộkhungsắtvớitaycầmvàbánhxe.Kháchhàngcóthểđặtgiỏlênxeđẩyvàxáchgiỏralúcthanhtoán.Vìýtưởngnàybắtnguồntừmộtchiếcghếxếp,Goldmanđãgọichiếcxeđẩycủamìnhlà“xexếpchởhàng”vàlậpracôngtyXeXếpChởHàng.

Banđầu,kháchhàngkhôngmuốndùngxeđẩy.Nhữngchàngtraitrẻnghĩrằngchiếcxeđẩylàmhọtrôngyếuđuối,nhữngcôgáitrẻthìcảmthấykhônghợpthờitrangcònngườilớntuổithìsợchiếcxeđẩykhiếnhọtrôngnhưnhữngngườicầnđượcgiúpđỡ.Tuyvậy,Goldmanhiểukhókhănlớnnhấtcũngchínhlàcơhộilớnnhất.Nếuôngcóthểvượtquamốibậntâmvềdángvẻbênngoàithìchiếcxeđẩymuasắmcủaôngsẽlàmộtcuộccáchmạngtrongngànhkinhdoanhbánlẻ.

Thayđổinhậnthứccủakháchhàngvềchiếcxeđẩyxemralạitươngđốiđơngiản.Goldmanthuênhiềungườilàmmẫuởtấtcảmọilứatuổi,cảnamvànữ,đẩyxekhắpsiêuthị,giảvờnhưhọđangmuasắm.Thêmvàođó,ôngcũngchonhữngnhânviênduyêndángđứng

chàokháchtrướccổngvàocủamỗisiêuthịđểkhuyếnkhíchkháchhàngdùngxeđẩy.Cảhaichiếnthuậttrênđãmanglạihiệuquả.Mộtnămsau,GoldmanvàYoungnhậnvănbằngsángchếchophátminhcủamình,vàđếnnhữngnăm1940,xeđẩymuasắmxuấthiệnởkhắpcácsiêuthịtrênnướcMỹ.Trênthựctế,hầuhếtcácsiêuthịđãthiếtkếlạihoàntoàntừcổngvào,lốiđigiữacácgianhàng,quầythutiềnđếnlốirachophùhợpvớiviệcsửdụngxeđẩy.

SylvanGoldmanđãlàmthayđổibộmặtcủacácsiêuthịtrêntoànthếgiớivàđiềunàyđãgiúpcảônglẫnFredYoungtrởthànhtriệuphú.Thànhcôngcủaông,nhưhầuhếtcácthànhcôngkhác,đềubắtnguồntừnhữngcơhộitiềmẩntrongkhókhăn.

MỘTCÁCHNHÌNKHÁC“Mộtsốngườinhìnthấynhữngthứcósẵnvàhỏitạisao–Còn

tôimơvềnhữngthứchưabaogiờcóvàhỏitạisaokhông.”

GeorgeBenardShaw

ThànhđạtcủaSylvanGoldmanlàkếtquảcủalốitưduyrấtkhácbiệt.Đólàcáchsuynghĩchungcủanhữngnhàđầutưvàdoanhnhân,nhữngngườinhìnkhókhănkhôngnhưnhữngchướngngạivật,mànhưnhữngcơhội.Tấtcảcácsángchếvàđổimớimàtasẽgặptrongsuốtquyểnsáchnàylàkếtquảcủaviệcđươngđầuvớikhókhăn.Đólàlýdotạisaocácnhàđầutưvàdoanhnhânchàođónnhữngkhókhănthayvìtìmcáchtránhnéchúngnhưnhữngngườikhácthườnglàm.Họtrởnênhàohứnghơnlàthấtvọngtrướcnhữngkhókhăn,bởivìhọbiếtrằngmọivấnđềdùlớnhaynhỏđềutiềmẩnmộtcơhội,vàvấnđềcàngnghiêmtrọngthìcơhộicàngtolớn.

MộtngườikháctênlàLouisgặpphảikhókhăncònnghiêmtrọnghơnrấtnhiềusovớiGoldman.Louisbịmù.Đólànăm1814,Louischỉmới4tuổi.Mộtnămtrướcđó,mộttainạnxảyraởxưởngchếtácyêncươngngựacủachacậuđãkhiếncậubémấtđithịlựcmắttrái,vàkhôngbaolâusauthìLouismùcảhaimắtdochứngviêmthầnkinhthịgiác,mộthiệntượngthườnggặptrongđócảhaimắtđềubịviêmsaukhimộtbênmắtbịtổnthương.Louisđốidiệnvớiviễncảnhphảisốngtrongbóngtốiđếnhếtcuộcđờimình.

Nămmườituổi,LouisđượcgửiđếnhọctạiHọcviệnHoànggiadànhchothanhniênkhiếmthịởParis,Pháp.Trongnhữngnămđầuthếkỷ19,ngườitathườngchấpnhậnrằngngườimùsẽkhôngbaogiờbiếtđọchayviết,vàdođóhọcviệndạychohọcsinhnhữngkỹnăngthủcôngcơbảnvàcáchkiếmsốngđơngiản.Nhàtrườngcũngdạyhọcsinhcáchcảmnhậnchữnổi,mộthệthốngđượcthiếtkếbởiValentinHaüy,ngườisánglậptrường.Tuynhiên,bộchữnàyrấtcồngkềnhvàkhósửdụng.Louistinrằngphảicómộthệthốngtốthơnvàđặtramụctiêupháttriểnhệthốngnhưthế.

Louislàmộthọcsinhthôngminhvàsángtạo,anhcònlàmộttaychơiđàncellovàorgantàinăngtrongthờigianhọcởhọcviện.AnhtừngbiểudiễnorganchonhiềunhàthờtrênkhắpnướcPháp.Tuyvậy,mụctiêuchínhcủaanhlàướcmơpháttriểnmộthệthốngchữtốthơnđểngườimùcóthểđọcvàviết.Từnămmườihaituổi,anhđãthửviếtquytắc,anhdùngkimđanlenđâmnhiềulỗtrêngiấyđạidiệnchocácchữcái,vàđếnnămmườilămtuổi,anhđãpháttriểnmộthệthốngtàitìnhdànhchongườikhiếmthịđọcvàviếtbằngcáchcảmnhậnnhữngdấuchấmnổi.Hainămsau,anhápdụngphươngphápnàyvàocáckýhiệuâmnhạc.Louisdùngmộtcụmsáudấuchấmnổikếthợptheonhiềuhìnhdạngđểmiêutảkýtự,consố,dấucâuvàcáckýhiệutoánhọc.Anhchỉchobạncùnglớpphươngphápnàyvàbắtđầusửdụngnó,bấtchấpbanđiềuhànhhọcviệnđãraquyếtđịnhcấmsửdụngphươngphápnày.

Chưađếnmườibảytuổi,Louisđãtốtnghiệpvàtrởthànhtrợgiảngtạihọcviệnvàhainămsau,anhđượcnhậnlàmgiảngviênchínhthức.Tuynhiên,anhvẫnphảilénlúttruyềnđạtphươngphápcủamìnhchocáchọcsinh.

QuyểnsáchđầutiênsửdụnghệthốngcủaLouisđượcxuấtbảnnăm1827mangtựađềMethodOfWritingWords,Music,andPlainSongsbyMeansOfDots,ForUsebytheBlindandArrangedforThem(PhươngPhápDùngCácDấuChấmĐểViếtTừNgữ,SoạnNhạc,VàViếtĐồngCaDànhRiêngChoNgườiKhiếmThị).Saumộtvàiđiềuchỉnhnhỏ,đếnnăm1834hệthốngnàyđượchoànchỉnhvàsửdụngchođếnngàynay.ĐâylàhệthốngchữviếtphổbiếnđượcđặttêntheohọcủaLouis-“Braille”.

Năm1839LouisBraillexuấtbảntoànbộchitiếtvềphươngphápmàanhđãpháttriểnđểgiaotiếpvớingườisángmắtbằngcáchsắp

xếpcácdấuchấmtrêngiấygầngiốngvớihìnhdángcủacáckýhiệuinsẵn.CùngvớingườibạnPierreFoucault,Louistiếptụcpháttriểnmộtchiếcmáyđểcảithiệntốcđộchohệthốngcònkhácồngkềnhvàchậmchạpnày.

Louisquađờinăm1852ởParisvìbệnhlao,khiđóanhmới43tuổi.Louischưabaogiờnhậnđượcsựkhenthưởngnàomàanhxứngđángcóđượckhicònsống.Mặcdùanhrấtđượccáchọcsinhngưỡngmộvàkínhtrọng,hệthốngBraillecủaanhchưabaogiờđượchọcviệnđưavàosửdụngtrongsuốtquãngđờianh.Vàkhianhmất,khôngmộttờbáonàoởParisđưatinvềsựrađicủaanh,chứđừngnóigìđếnmộtlờicáophó.

Tuynhiên,sáunămsaukhianhquađời,HọcviệnHoànggiadànhchothanhniênkhiếmthịchínhthứcápdụngphươngphápsáuchấmcủaLouis,vàđếnnăm1868hệthốngchữnổisáuchấmcủaanhđãtrởthànhhệthốngtiêuchuẩnquốctếgiúpngườikhiếmthịđọcsách,xemđồnghồtreotường,xemđồnghồđeotay,đọcnhiệtkế,xembảnnhạcvàthậmchíbấmnútthangmáy.

Năm1952,nhânkỷniệm100nămngàymấtcủaLouis,cácbáokhắpnơiđãđăngcâuchuyệnvềông.Chândungcủaôngxuấthiệntrêncáctembưuchính,vàngôinhàôngởgiờlàmộtviệnbảotàng.Đểtỏlòngtônkính,chínhphủPhápđãdờimộôngđếnlăngdanhnhânPantheonởParis.Ởđó,LouisBrailleđượcannghỉcùngnhữngvịanhhùngvĩđạikháccủanướcPháp.

Louisđãcốnghiếncảcuộcđờimìnhchocáchọcsinh,bạnbèvàtrênhếtlàsựhoànthiệnphươngphápchữnổichophéphàngtriệungườikhiếmthịtrênthếgiớiđọc,viết,vàcómộtcuộcsốngtốtđẹphơn.Ngàynay,hệthốngBrailleđượcápdụngởhầuhếtcácquốcgiavàlàhệthốngviếtchữchínhyếudànhchongườikhiếmthịtrênthếgiới.TêntuổicủaBraillesẽmãigắnliềnvớimộttrongnhữngthiếtbịvĩđạivàtiệníchnhấttừngđượcphátminhchođếnngàynay,vànhưtấtcảcácphátminhvĩđạikhác,nóxuấtpháttừmộtngườigặpkhókhăntrongcuộcsống.

SỬALỖI

“Nhữngsailầmmàmộtngườimắcphảilàcánhcửađiđếnsựkhámphá.”

JamesJoyce

BetteNesmithGrahamgặptấtcảnhữngkhókhănmàngườitacóthểmườngtượngđượcvềmộtngườimẹđơnthântrongnhữngnăm1950.ĐểnuôisốngbảnthânvàđứacontraiMichael,bàlàmthưkýchomộtngânhàngvàđượcthăngchứclênThưkýđiềuhành,vịtrícaonhấtdànhchomộtngườiphụnữtrongngànhngânhànglúcbấygiờ.Tuynhiên,bàGrahamgặpphảimộtvấnđềlớn–bàđánhmáykhônggiỏilắm,vàphảitốnhànggiờđểđánhlạicácvănbảnlênnhữngtờgiấymới.

BàGrahamkhôngchỉlàngườithưkýduynhấtluôncảmthấybựcmìnhvìphảiđánhlạitoànbộvănbảnchỉvìnhữnglỗiđánhmáyđơngiản.Khôngbaolâusau,bànhậnrarằngkhókhănlớnnhấtcủamìnhlạichínhlàcơhộilớnnhất.Ýtưởngđếnvớibàtrongmộtđêmkhibàđibộvềnhàsaugiờlàmviệc.Bàthấyngườithợvẽquảngcáosơnđèlênnhữngchỗsơnlỗivàtrongkhoảnhkhắc,bànảyramộtsángkiến.Bàtựnhủ“Nếunhữngngườithợvẽđócóthểsơnđèlênnhữngchỗbịlỗithìtạisaongườiđánhmáylạikhôngthể?”

Lợiíchcủaviệclàmtrênlàquárõràng.Nếucómộtcáchnàođógiúpngườiđánhmáy“sơn”đèlênnhữngchữbịlỗithìdoanhnghiệpsẽtiếtkiệmđượcrấtnhiều,khôngchỉlượnggiấybỏđiđượcgiảmđángkểmàquantrọnghơnlàthưkýcủahọtiếtkiệmđượckhốithờigianchoviệcđánhlạitoànbộvănbảnchỉvìnhữnglỗinhỏ.

GiảiphápcủabàGrahamlàtrộnmộtvàiloạisơnnướcvàomáyxaysinhtốrồiđánhlênchođếnkhidungdịchnàycómàutươngtựnhưmàugiấybàđangdùng.Sauđó,vớimộtcâycọnhỏ,bàchỉviệcsơnlênchỗđánhmáylỗi,chờnókhôrồigõchữlênchỗsơn.Bàdùnghỗnhợpnàytrongcôngsởmàsếpcủabàkhônghềnhậnra.Tuynhiên,cómộtvấnđềnhỏlàdungdịchnàyrấtlâukhô.Bàthamvấnmộtgiáoviêndạykhoahọctựnhiênởtrườngcấpbavàliênhệmộtnhàcungcấpđểnhờcảitiếnhỗnhợp(banđầubàgọinólà“XóaLỗi”)chomaukhôhơn.

Khônglâusau,cácthưkýkhácpháthiệnravàxinbàGrahammộtítdungdịch.Rồikhimọingườiđãquendùng,đơnđặthàngđến

tớitấp,bàphảinhờcontraivàbạnbècủanóđổdungdịchvàonhữngchainhỏmàuxanhrồidánnhãnlên.Tuynhiên,bàsớmphảiđốidiệnvớimộtvấnđềkhác:bịngânhàngsathảivìđãdùngvănphòngphẩmcủacôngtyđểquảngcáocholoại“GiấyLỏng”củabà.Khókhănnày,cũngnhưkhókhănlúcđầu,tiềmẩnmộtcơhộibởigiờđâybàcóthểcốnghiếntoànbộthờigianchoviệctiếpthịvàbánphátminhcủamình.

ViệckinhdoanhtrởnênphátđạtvàbàGrahammuamộtxưởngnhỏriêngchomình,thuênhânviênvàlắpđặtmáymócđểtựđộnghóaquytrìnhsảnxuất.Năm1975,BetteNesmithGrahamquyếtđịnhbánbảnquyềnphátminhcủamìnhchocôngtyGillette.VấnđềkhiếnbàGraham

đauđầunơicôngsở22nămvềtrướcđãthayđổihoàntoàncuộcđờibàvàmangđếnchobàkhoảntiềnmặt25triệuđô.

TÌMKIẾMCƠHỘI“Sựcảitiếnlàmộtcôngcụđặcthùcủadoanhnhân,đólà

phươngtiệngiúphọtìmracơhộitừnhữngđổithay.”

PeterF.Drucker

HàngngànchủsiêuthịtrênkhắpthếgiớiđềuđốimặtvớicùngmộtvấnđềmàSylvanGoldmangặpphảinăm1936.VậythìđiềugìđãkhiếnGoldmantìmracơhộimàhàngngànngườikhácbỏlỡ?Tươngtự,hầunhưmọinhânviênthưkýởphươngTâyvàonăm1946đềucảmthấybựcbộinhưBetteNesmithGrahamkhicứphảiđánhmáylạitoànbộvănbảnchỉvìnhữngsaisótnhỏ.DùkhôngcólợithếgìvượttrộinhưngbàGrahamđãnhìnthấycơhộimàkhôngaikhácnhậnra.Vàdĩnhiên,LouisBraillechỉlàmộttrongsốhàngngàntrẻemkhiếmthịkhácphảiphấnđấuđểhòanhậpvàothếgiớicủangườisángmắt,vàmặcdùchỉmớiởtuổithiếuniên,anhđãpháttriểnmộthệthốnggiúpchongườikhiếmthịđọcvàviết.

Thôngthường,nhữngvấnđềchúngtagặpphảicũnggiốngnhưnhữnggìngườikhácđãtừnghoặcđangphảiđốimặt,vànhữngcơ

hộitiềmẩntrongmỗivấnđềvẫnnằmởđó,chờchomọingườikhámphá.ViệcSylvanGoldman,LouisBraillevàBetteGrahamcóthểlàmnênnhữngđiềukỳdiệu,mộtphầnkhôngnhỏ,làdohọtiếpcậnvấnđềtheomộtlốitưduyđặctrưng.Đólàcáchsuynghĩkhôngcònđượcnhắcđếntrongmộtsốtrườnghọc,nơimànỗisợthấtbạivànỗisợbịtừchốiđãdẫnđếnnhữngnguyêntắckhôngđượccạnhtranh.Lốitưduynàycònbịnhữngngườiquennếpđổlỗichohoàncảnhchếgiễuvàphớtlờ.Nhưngnếukhôngcónó,chúngtasẽkhôngbaogiờtìmthấymặtphải.Đólàlốitưduycủanhữngdoanhnhân.

MộtlầnTedTurnerbuônglờichâmbiếm:“Contraitôigiờlàmột“doanhnhân””.Đólàcáchngườitagọinhữngkẻkhôngcócôngănviệclàm.Dĩnhiên,ôngấyđúng.Hầuhếtnhữngngườiđứngralậpnghiệpđềukhôngcócôngănviệclàm.Thườnghọtạoraviệclàm,nhưnghọlạikhôngcóviệcvìlốisuynghĩcủadoanhnhânhoàntoànkhácvớilốisuynghĩcủangườilàmcôngănlương.Doanhnhânthíchkiểmsoátvậnmệnh,vàhọchịutráchnhiệmchotươnglaicủahọ.Họlàngườicótầmnhìnvàcóướcmơ,cũnggiốngnhữngnhàphátminh,họcóthểthayđổithếgiới.

KhiMartinVarsavskysắptốtnghiệpĐạihọcColumbiavớitấmbằngThạcsĩQuảntrịkinhdoanhvàonăm1984,anhvẫnchưatìmđượccôngviệcnào,trongkhinhiềubạnhọckháccủaanhđãcóviệclàm.Giờnhìnlại,anhtinrằngnhữngngàythángtìmviệcvôvọngđólạilàđiềutốtđẹpnhấttừngxảyđếnvớianhvàkhixemlýlịchtríchngangcủaanh,thậtkhómàkhôngđồngývớianhvềnhậnđịnhnày.Trongvònghaimươinămsaukhianhtốtnghiệp,Varsavkyđãlậprabảycôngtycólợinhuậncao,anhnhậnđượcnhiềugiảithưởngvàbằngdanhdự,trongđócódanhhiệuDoanhnhânngànhViễnThôngChâuÂucủaNăm1998,DoanhnhânHiệpHộiViễnThôngChâuÂucủaNăm1999,NhàLãnhĐạoToànCầuCủaTươngLaidoDiễnđànKinhTếThếGiớitạiDavostraotặngvàonăm2000,DoanhNhânTâyBanNhacủaNăm2000vàGiảithưởngPickeringtừĐạihọcColumbianăm2004.

Varsavskycònlàmộtdiễngiảvuinhộnvàdídỏm.Anhthíchkểlạicáchanhxinđượcvốntàitrợtrongdựánkinhdoanhđầutiên.Tạicùngmộtthờiđiểm,mộtngânhàngtừchốiđơnxinviệccủaanhthìmộtbộphậnkháccũngcủangânhàngđóchấpthuậnchoanhvay12triệuđô!Varsavskynói“Ngườita[nhữngngườitrongbộphậntuyểndụng]khôngbiếtrằngcómộtnhómkhácđangxemxétđơnvayvốn

choviệckinhdoanhđầutiêncủatôi.Vàchínhnhữngngườikhôngchotôiviệclàm40.000đômộtnămlạichotôivay12triệuđô...Maymắnthay,họkhôngbaogiờpháthiệnrađiềunàybởinhữngngânhàngnhưthếrấtlớnvànhânviênchẳngbaogiờnóichuyệnvớinhau!”

ViệcbịtừchốiđơnxinviệcchưabaogiờthậtsựlàmMartinVarsavskylolắng.Khiđượchỏitrongmỗicuộcphỏngvấn:“Anhnghĩmìnhsẽởvịtrínàotrong5nămtới?”,lầnnàoanhcũngtrảlời:“Trởthànhsếpcủaanh!”Nhưnglýdokhiếnanhkhôngsợbịtừchốilàbởianhcólốitưduycủamộtdoanhnhân.Anhnói:“Doanhnhânnhưtôi,rấtnhiềulần,khôngthểxinđượcviệclàm.Chúngtôikhôngthíchhợp...Chúngtôighétlàmthuê.”

Điềukhiếnhọtrởnênkhácbiệtvớinhữngngườixungquanhlàhọluônsốngvớimặtphải.Họtìmkiếmcơhộitrongmọithứ.KhiđàiNBChủyloạtphimtruyềnhìnhcótênBaywatchchỉsaumộtmùaphátsóngvìchiphísảnxuấtcaomàđiểmxếphạnglạithấp,DavidHasselhoff,mộttrongnhữngngôisaocủaphimđãnhìnracơhội.LoạtphimxoayquanhcâuchuyệnvềmộtđộicứuhộvùngbiểnLosAngeles,bangCalifornia.Hasselhoffcólinhcảmvềtiềmnăngtolớncủachươngtrìnhnày.Anhquyếtđịnhlàmsốnglạibộphim,đầutưsảnxuấtbằngtiềnriêngcủamìnhđểtiếpnốiloạtphimđầutiên.LoạtphimthứhaiđãchứngminhlinhcảmcủaHasselhofflàchínhxác.Chươngtrìnhđượcchiếuđichiếulạitrongsuốtmườinămtiếptheo,vàtheoSáchKỷlụcGuiness,Baywatchtrởthànhbộphimtruyềnhìnhđượcxemnhiềunhấttrongmọithờiđại,cóhơnmộttỉngườixem.DavidHasselhoffnổitiếngvớitàinăngdiễnxuấtcủaanh,vàởmộtsốnướcChâuÂu,ngườitacònbiếtđếnnhạccủaanhnữa.NgoàithànhcôngvớiloạtphimBaywatch,anhcònlàngôisaocủaphimKnightRider,đượcchiếutrênđàiNBCtừnăm1982đến1986.HasselhoffđóngvaiMichaelKnight,mộthiệpsĩthờihiệnđạicôngnghệcaochiếnđấuchốngtộiphạmvớisựhỗtrợcủa“chiếcxebiếtnói”cótrítuệnhântạo.Tuynhiên,ítaibiếtrằngDavidHasselhofflàmộtdoanhnhâncựckỳthànhđạt.

CómộtngườiđãthayđổibộmặtngànhgiảitrínướcMỹ,nhiềuhơnbấtkỳaikhác,trongthếkỷhaimươi.Ôngđượcmệnhdanhlà“nhânvậtcótầmảnhhưởnglớnnhấttrongnghệthuậtđồhọa,chỉsauLeonardoDaVinci”.Trongđờimình,ôngđãnhậnhơn950huânchươngvàgiảithưởngtừnhiềuquốcgiatrênthếgiới,baogồm26

giảiOscar,mộtkỷlụcchođếnngàynay.Tuynhiên,thànhcôngấylạikhônghẳnlàthànhquảcủatàinăngnghệthuậtcủaông(bứcvẽnổitiếngnhấtcủaôngkhôngphảidoôngtạora)nhưngđólàkếtquảcủatàiđiềuhànhkinhdoanh,cụthểhơnlàkhảnăngchuyểnthấtbạithànhcơhội.TênônglàWaltDisney.

KhibướcvàocánhcổngVươngQuốcMaThuậtởDisneylandFlorida,đậpvàomắtbạnlàbứctượngbằngđồngcủaWaltDisney,mộtngườiđànôngthânthiệncómáitócđenmượt,bộriamépđượctỉatótgọngàngvàtaytrongtayvớichúchuộtMickey.ĐóchắcchắnlàchúchuộtđángyêuđãmanglạithànhcôngchohãngphimhoạthìnhDisney.ThậtrachuộtMickeyđượctạorabởimộttrongnhữngngườibạncũ,cũngtừnglàđồngsựcủaDisney,UbIwerks.

ChúchuộtMickeyđượctạorabắtnguồntừmộtvụrắcrốiliênquanđếnhợpđồnggiữahãngDisney,WinklerPicturesvàUniversalStudios.Năm1927,chúthỏmaymắnOswald,mộtnhânvậthoạthìnhcũngdoIwerkstạora,đangcónhữngthànhcôngnhấtđịnhtạinhiềunhàhát.CharlesMintzlênnắmquyềnhãngWinklerPicturessaukhikếthônvớiMargaretWinklervàchorađờimộtloạtphimmớivớinhânvậtOswald.Tuynhiên,khiDisneyđếnđểthươnglượngnângmứcthùlaothìMintzkhôngđồngýđiềuchỉnh.Vềsau,DisneymớihayMintzđãâmthầmtuyểndụngphầnlớnnhânviêncủaông,bởiMintzbiếtchínhUniversalchứkhôngphảiDisneynắmbảnquyềnnhânvậtOswald,vàMintzđãđẩyDisneyvàotìnhthếkhókhăn.ÔngtayêucầuDisneytrởthànhnhânviêncủamìnhvàchấpnhậnkhoảnthùlaothấphơn,nếukhôngôngtasẽtựmìnhsảnxuấtphimhoạthình.

Disneygiậnđiênngườinhưngquyếtkhôngđểmìnhbịchènép.Chínhsựthấtthếnàyđãdạyôngbàihọcquantrọngnhấttrongsựnghiệpcủamình;ôngsẽluônnắmbảnquyềncủatấtcảcácnhânvậthoạthìnhdoôngđảmtrách.ÔngquyếtđịnhviệcmấtđichúthỏmaymắnOswaldsẽlàcơhộisángtạorathứgìkhácmớimẻ,thếnênôngnhờIwerkstạoramộtnhânvậthoạthìnhthaythế.SauhàngloạtcácýtưởngbaogồmbòcáiClarabellevàngựaHoracecùngvớicácnhân

vậtếch,chóvàmèo,IwerksđãđiđếnýtưởngvềchúchuộtMickeyvàsaucùng,ngày18tháng11năm1928,bộphimđầutiênvềchúchuộtMickeycótênSteamboatWillie(TàuThủyWillie)rađời.MộtvàitậpphimphiêulưuđầutiêncủachuộtMickeydoIwerksdàndựngtừđầuđếncuối,nhưngsauđóôngvàDisneyđườngainấyđi.ĐượcbiếtIwerkscảmthấykhôngvuivìnhữngđòihỏikhắtkhetrongcôngviệctừphíaDisneynhưnglạiítđượccôngnhận.Tuynhiên,DisneygiữbảnquyềnnhânvậtchuộtMickeyvàôngthunhậnmộtđộingũhọasĩmới,trẻvàtàinăngđểgiúpôngpháttriểnchuộtMickeythànhbiểutượnghoạthìnhnổitiếngnhấtmọithờiđại,từtrẻnhỏđếnngườilớntrênkhắphànhtinhđềubiếtđến.

VớichuộtMickey,WaltDisneyđãthayđổihoàntoànbộmặtngànhcôngnghiệpgiảitríBắcMỹvàgầnnhưtoànthếgiới.Ngàynay,hãngphimWaltDisneycódoanhthuhàngnămlênđếntrên35tỷđô,lớnhơncảtổngsảnphẩmquốcnộicủanhiềuquốcgia.NhưngthànhcôngnàylạibắtnguồntừmộtthấtbạimàđãđượcDisneybiếnthànhcơhội.

VẾTPHỎNGCÀPHÊClareNewtonlàmộttronghàngngànngườiđangtrênđườngđi

đếnsởlàmthìtainạnxảyra.Bàlàmộtphụnữ42tuổiđếntừHarkney,phíaĐôngLuânĐônvàlàmtrongngànhthiếtkếbaobìsảnphẩm.Buổisánghômấy,bàdừngchânmuamộttáchcàphêcappuchinomangđi.Loayhoaytaycầmgiỏxách,taycầmlycàphênóng,khôngmaybàtrượttaylàmđổlycàphêvàbàbịphỏngtoànbộphầncánhtaylênđếnkhuỷutay.Song,đâychínhlàtainạnđãlàmthayđổicuộcđờibà.

Clarecóthểtínhđếnviệckiệncửatiệmbánlycàphêcappuchinochobà.Chắcchắnbàkhôngphảilàngườiđầutiênđòibồithườngsaukhilàmđổlycàphênónglênngười.NhưngthayvìthanthântráchphậnhaynhờluậtsưkhởikiệnthìClarelạilàmđiềumàtathườngthấyởnhữngngườiđãđạtđượchạnhphúcvàthànhcônglâudàitrongcuộcsống–bàđitìmmặtphải.

Sauvụtainạn,tronglúcngồichườmnướcđálêntaythìClarenhậnramộtđiềumàkhôngaitrongsốhàngngànngườitừngbịphỏngkhiđangcầmlycàphênóngnhậnra.Vụtainạnđãhélộmộtcơhộilớnvàvôcùnghấpdẫn.

Clarekểrằngtronglúcchămsócvếtthương,bàchợtngộrarằng“nhiềungườiđimuacàphêtrongkhimanglỉnhkỉnhđủloạitúixáchvàrấtdễbịphỏng...Tôiquyếtđịnhphảitìmragiảipháp.”Bàbắtđầunghĩcáchgiảmthiểunguycơđóvàbắtđầutạoramộtsảnphẩmgiúpchoviệccầmđồuốngnóngtrởnêndễdàngvàantoànhơn,thậmchíkhihọtayxáchnáchmang.

Clarenghĩramộtthiếtkếđơngiảnnhưngthôngminh,gọilà“đồcầmly”,chophépngườidùngcầmlytheobacáchkhácnhau:xáchquaiphíatrên,giữtaycầmbênhông,đỡlyphíadưới(cóthểdùnglàmgiáđểly).

“Tôinhớmộtngàynọtôibướcvàophònghọpvàkháchhàngcủatôiđãháhốcmiệngkhihọnhìnthấyđồcầmly”,Clarenói,“Lúcđótôiômđồmnàolàhồsơ,cặptàiliệu,dùvàtúixáchnhưngvẫngiữđượchailycàphêthăngbằngchỉbằngmộtđầungóntaynhờđồcầmlyđôi.Họhếtsứckinhngạc.”

ClaređăngkýbảnquyềnthiếtkếvàsảnphẩmnàysauđóđãgiúpbàgiànhgiảiNữSángChếcủanướcAnhnăm2001,mộtgiảithưởngdoBộSángChếAnhtàitrợ.ChìakhóađưađếnthànhcôngcủaClarenằmởchỗ:sautainạncủamình,bànhậnranhucầucầncógiảipháp

cầmlycàphênóngđếnsởlàmdễdàngvàantoàntrongkhitayxáchnáchmangbaonhiêuthứkhác.Bằngviệctậptrungvàonhucầuđóvàtìmkiếmgiảipháp,Claređãtìmramặtphải.

Doanhnhânluônnuôidưỡngthóiquentìmkiếmcơhội.Hễcóthayđổixảyrahayphảiđốimặtvớikhókhăn,họlạicảmthấyhàohứngthayvìnảnchí,bởihọbiếtkhókhănvàtrởngạisẽhélộnhữngnhucầumới.Doanhnhânhiểurõyếutốduynhấtvàquantrọngnhấtcóthểbáotrướcsựthànhbạitrongkinhdoanhlàmứcđộthửtháchmàhọphảigiảiquyếthaytầmquantrọngcủanhucầumàhọphảiđápứng.

Nếumộtdoanhnghiệpmuốnthànhcông,họphảicókhảnăngđưaragiảiphápchomộtvấnđềvàtừđóđápứngnhucầuphátsinh.ThomasEdison,ngườiđượccôngnhậnlàmộttrongnhữngnhàphátminhvĩđạinhấttronglịchsửđãhànhđộngdựatrêncơsởnàytrongsuốtsựnghiệpcủamình.Ônggiảithích,“Tôichưabaogiờhoànthiệnmộtsángchếmàkhôngnghĩđếnhướngphụcvụcủanóchomọingười...Tôitìmhiểuxemthếgiớicầngìrồimớiđiphátminh.”

Dovậy,mặtphảicủamọivấnđềhaytrởngạichínhlànhucầumànóbộclộ.Nhữngvấnđềhaytrởngạilớnthườngmởranhucầulớn,vàdĩnhiênlàmộtcơhộitốtđẹplớnlao.ĐólàlýdotạisaocácdoanhnhânnhưSylvanGoldmanchàođónnhữngkhókhănvàcácnhàphátminhnhưThomasEdisonsẵnsàngphávỡlốimònđểtìmkiếmkhókhăn.Đốivớihọ,ấylànhữngcơhộitiềmẩn.

NGƯỜIDOANHNHÂNBÊNTRONGMỖICHÚNGTA

MichaelGerber,tácgiảcủaquyểnsáchbánchạynhấtTheEMyth(ThầnThoạiDoanhNhân)tinrằngcómộtdoanhnhân,đượcđịnhnghĩalàngườicótầmnhìnvàsángtạo,trongmỗichúngta.Ôngnói,“Tấtcảchúngtađềuđượcsinhravớiphẩmchấtđóvànóđịnhhướngcuộcđờichúngtathôngquacáchchúngtađáplạinhữngđiềumìnhthấy,nghe,cảmgiácvàtrảinghiệm.”Tinhthầndoanhnhânđótrongchúngtacầnđượcnuôidưỡngvàpháttriểnbởinósẽquyếtđịnhcáchchúngtaphảnứnglạicácsựkiện,vàtrênhếtlàthànhcôngvàhạnh

phúctrongcuộcsốngchúngta.

Trongkhiaicũngcókhảnăngtưduyvàhànhđộngnhưmộtdoanhnhân,nhưngthườngchúngtakhônglàmthế.Mộttrongnhữnglýdocóthểlàtạimộtthờiđiểmnàođótrongquákhứ,chúngtađãhọccáchtrởnênbấtlực.Mộtlýdokháccóthểlàtrongnhữnggiaiđoạnkhókhăn,chúngtakhôngđitìmcơhội.Dĩnhiên,cơhộiởđâykhôngđơnthuầnlàviệckiếmranhiềutiền,màlànhữngcơhộitolớnvàquantrọnghơnnhưđểhọc,đểhiểu,đểyêuthương,đểpháthuytiềmnăngcánhânvàđểtạorasựkhácbiệt.

Thôngthường,chúngtacầntưduytheocáchcủadoanhnhânđểtìmranhữngcơhộivốnsẽmãimãilàẩnsốđốivớinhữngngườikhác.Đểpháttriểnlốisuynghĩđó,chúngtaphảitựđặtranhữngcâuhỏikhácbiệt,nhấtlàởthờiđiểmkhókhăn.Nhưngchỉcầnchúngtabiếtcáchđặtcâuhỏiđúngđắn;nhữngcâuhỏichuyểnhóaýnghĩacủakhókhănhaythấtbạithìchínhcâutrảlờisẽlàkimchỉnamchochúngtatìmđượcmặtphải.

K

CHƯƠNG10CHUYỂNHÓAÝNGHĨACUỘC

SỐNG:NHỮNGCÂUHỎITHENCHỐT

“Cuốicùng,câuhỏitạisaonhữngđiềutồitệlạixảyđếnvớingườitốtchuyểnthànhcâuhỏikháchẳn.Chúngtakhôngcònthắcmắctạisaochuyệnđólạixảyranữa,màphảitựhỏimìnhsẽphản

ứngnhưthếnàovàdựđịnhlàmgìsauchuyệnnày.”

PierreTeilharddeChardin

HIJODIPLISZKAbịrụnghếttóc,côchỉmớihaimươituổi.Giờđây,ởđộtuổibốnmươi,côlàmộtphụnữcóngoạihìnhdễnhìn,cởimởvàhoạtbát.Tuynhiên,côthừanhậnrằngmìnhđãhoàntoànsuysụptạithờiđiểmtóccôrụngsạch

sànhsanh.

Chứngrụngtóctừngvùng(alopeciaareata)xuấthiệnở1/60phụnữtạimộtthờiđiểmnàođótrongcuộcđờihọ,và2/3trongsốđóphátbệnhởtuổivịthànhniên.Từngchùmtócrụngđiđểlộnhữngmảngdađầunhẵnnhụi.Ngườitachorằngnguyênnhânlàdohệthốngmiễndịchbịrốiloạn.Vìmộtlýdonàođómàcácbạchcầuphảnứngvớitócgiốngnhưvớinhữngsiêuvitrùngvàrataytiêudiệtkhiếntócrụnghàngloạt.Chứngrụngtóctừngvùngcónhiềudạng:đôikhichỉvàivùngnhỏtrêndađầubịrụngtóc,nhưngtrongtrườnghợpkhácthìtoànbộlôngvàtóctrêncơthểrụnghết,nhưtrườnghợpcủaJodi,nóđượcgọilàchứngrụnglôngvàtóctoànthân(alopeciauniversalis).Toànbộlôngvàtócgồmcảlôngmày,lôngmi,thậmchílôngmũicủacôđềubịrụng.

Chắcbạncũngcóthểtưởngtượngđược,chứngrụngtóclànỗiđautolớnđốivớibấtkỳphụnữnào,dùgiàhaytrẻ.Mộtkhihọnhậnratócmìnhbắtđầurụngvàbiếtrằngnócóthểkhôngbaogiờmọclạithìhọkhómàquênđượcđiềuđó.Từkhoảnhkhắcđó,cuộcsốngcủahọkhôngcònnhưxưanữa.Ngườimắcbệnhcóthểcảmthấymìnhbị

nguyềnrủa,nhưngcũngnhưbấtcứtổnthươngnàokhác,nócóthểtrởthànhmộtđiềumaymắn.

MẶTPHẢICỦACHỨNGRỤNGTÓCJodiPliszkabịrụngsạchtócvàlôngbởicănbệnhrụnglôngtóc

toànthânởtuổi20.BâygiờJodilàmộtcôgáihấpdẫnvớiđôimắtto,longlanhvàmộtnụcườirạngrỡnhưngcôkhôngcóthamvọngtrởthànhngườimẫu.Thayvàođó,côtrởthànhchuyênviêntrịliệuvàlàtìnhnguyệnviêncủanhómgiúpđỡngườibịchứngrụngtócvàungthư.Cônói,“Tôinhậnraviệcchiasẻnhữngtrảinghiệmcuộcsốngcủamìnhgiúptôinhẹnhõmhơnnhiều.Mỗilầntôimởlòngmình...tôitrởnênmạnhmẽhơn.”Nhưngchínhtrongnhữnghoạtđộnghàngngàycủamình,Jodiđãtìmthấymặtphảilớnnhấtchocănbệnhrụngtóccủacô.

Cônói,“Tôirấtthíchtậpthểdụcnênsángnàotôicũngtậpthểdục,trừngàyChủNhật.”Côchạybộ,đạpxevànhữngbàitậpngắnphốihợpbamônthểthaokhácnhau.CôcũngthườngxuyênluyệntậpvõTaeKwonDocùngcongáiJessica.Jodiđãlênđượcđaiđencòncongáicôthìđaixanh.Họthườngđếntrungtâmhuấnluyệnvõtựvệvàhaimẹconcùngluyệntậpvớinhau.Vàchínhtronglúcluyệntập,Jodinảyramộtýtưởngđãđánhdấusựthayđổitrongcuộcđờicôcũngnhưhàngngànngườikhác.ĐólàmộtýtưởngbấtchợtmàcólẽchỉcónhữngngườiphảiđộitócgiảnhưJodimớinghĩrađược.

Jodinói,“TôiđộitócgiảtronglúctậpTaeKwonDobởitôithíchđộivàcũngđểhòahợpvớinhữngngườixungquanhkhitôiởbêncạnhJessica.”Nhưngchínhvìđộitócgiảtrongkhitậpluyện,Jodiđãgặpphảimộtkhókhănthậtsựvàcũnglàmộtcơhộitolớn.Côgiảithích,“Tôiphátkhổvìmồhôiđổrađầytócgiảrồichảyvàomắttôi.”Càngnghĩcôcàngnhậnrađólàvấnđềmàhàngngànngười,cảnamlẫnnữ,phảigánhchịu.VìthếJodiđặtramụctiêuphảitìmragiảiphápvàthiếtkếmộtsảnphẩmhữuíchchovấnđềnày.Banđầu,cônhétbăngvệsinhdướitócgiảđểthấmmồhôi,hơilôithôimộtchútnhưngrõrànglàhiệuquả.Thếnên,Jodidànhbanămtiếptheođểpháttriểnmộtsảnphẩmcótácdụngtươngtự,ngoàiracònphảikínđáovàphùhợpchongườithườngxuyênđộitócgiả.

Jodigọiphátminhcủamìnhlà“HeadlineIt!”vàchobiếtnókhôngchỉgiúpchongườibịchứngrụngtócmàcònchocảnhữngaiphảiđộitócgiả,nónrộngvànhhaynónlưỡitrai.Năm2006côđưaHeadlineIt!thamgiachươngtrìnhtruyềnhìnhNhàPhátMinhHoaKỳvàđãvượtquahàngngànngườikhácđểtrởthànhmộttrongmườihaiứngviênlọtvàovòngchungkhảo.Bàithuyếttrìnhcủacôtrướcbangiámkhảochủyếulàđểbàytỏniềmđammêhơnlàquảngcáosảnphẩmbởihơnaihết,JodibiếtquárõđiềukhácbiệtmàHeadlineIt!cóthểmanglạikhôngchỉchongườibịrụngtócmàcònchobệnhnhânungthưvàbấtcứaivìmộtlýdonàođómàphảiđộitócgiả.Sứclantỏatừchươngtrìnhtruyềnhìnhđãtạođàchocôtiếntớihiệnthựchóaphátminhcủamình,chuyểntừýtưởngthànhmộtsảnphẩmcótiềmnăngtạonênsựkhácbiệtthậtsựchocuộcsốngcủarấtnhiềungườitrênthếgiới.Ngoàira,sựxuấthiệncủaJoditrênNhàPhátMinhHoaKỳđãnângcaohìnhảnhvềnhữngcôngviệckháccủacô,vàcólẽquantrọnghơnhết,nógiúpngườikháchiểuvềnỗithốngkhổcủanhữngngườibịchứngrụngtóc.

Nhìnlạicuộcđờimìnhtừkhicănbệnhậpđến,cônói,“TôibịrụnghếttócvàChúađãhướngtôivàoconđườngtrởthànhnhàtrịliệu,tácgiả,nhàsángchếvàngườiphátngôn.”Cônóigiờđâycôbiếtrằng“thửtháchtạorasứcmạnhtinhthầnbêntrongchúngta.Chúngtacóthểlựachọntrởthànhngườisốngsóthoặcnạnnhân...Vàtôilàngườisốngsót.”

Trongđoạncuốiquyểnsáchcủamình,JodiPliszkaviết,“Cólẽviệcrụnghếttóckhôngphảilàđiềuđángsợnhưtôitừngnghĩ...khôngcómónquànàolớnhơnviệctabiếtđượcmụcđíchsốngcủamình.”ĐâylàmộttrongnhữngthayđổicóýnghĩanhấtmàchứngrụngtócđãmangđếnchocuộcđờiJodi,nógiúpcôlấylạiniềmtinvàtìmđượcmụcđíchsống.Cônói,“Tôicótóctronghaimươinăm,tôikhôngcótóctronghơnhaimươinăm.Vàtôicảmthấyvuivìchặngđườngmìnhđãquatrongsuốtbốnmươinămấy.”Phươngchâmcủacôcũnglàlờikêugọidànhchonhữngaiphảichịuđựngchứngrụngtóc,ungthưhaybấtkỳchứngbệnhnàokhác:cuộcsốngvẫntiếpdiễnsaukhibạnbịrụngtóc!

CâunóicủaJodinhấnmạnhmộtthôngđiệpquantrọng.Cônói,“Vẫncònmộtcuộcsốngthậtsựsaukhimọiảotưởngquađi,saunhữnglầnniềmtinsụpđổ,sautấtcảnhữngmảnhvỡcuộcđời.Vàsaucơnmưatrờilạisáng.”Đócònlàmộtthôngđiệpdànhchonhững

aihứngchịutổnthươngvàthấtbại:Cuộcsốngvẫncònđó.Dùchobấtcứchuyệngìxảyra,dùchobạnphảiđốimặtvớibấtkỳkhókhănnào,cuộcsốngvẫncònđó.

SỐPHẬN,NGHIỆPCHƯỚNGVÀCHÚATRỜI

JodiPliszkathúnhậnrằngkhinhữngchùmtócđầutiêntrênđầucôrụngxuốngthìnỗisợhãivàcảmgiácđaukhổkhiếncômuốnphátđiên.Cônhớlại,“Tôikhóclóc,lahét.TôinguyềnrủaChúaTrời...tôimuốnbiết“Tạisaolạilàtôi?”Nhưngkhichấpnhậnthựctrạng,Jodinhậnthấymìnhđangđặtranhữngcâuhỏikhác,vàchínhnhữngcâutrảlờichocâuhỏiđóđãđưacôđếnnhữngconđườngmàcôkhôngngờtới.

Khitaihọaậpđến,câuhỏiđầutiêntrongđầuchúngtathườnglà“Tạisaolạilàtôi?”hay“Tôiđãlàmgìđểbịnhưthếnày?”Mộtsốngườisẽkhiếnbạntinrằngchúngtatựgâyranhữngkhủnghoảngchobảnthânmình.Bằngmộtcáchnàođóbạn“hấpdẫn”chuyệnđóđếnvớibạn(thôngquasuynghĩhaynguồnnănglượngtiêucực),hayđólàhệquảnghiệpchướngcủabạn,kếtquảcủanhữnggìbạnđãlàmhaynóitrongquákhứ,haythậmchítheođạoHindulàđiềuđãxảyratừkiếptrước.MộtsốngườichắcchắnrằngbikịchcánhânlàsựtrừngphạtcủaThượngĐếchonhữngtộilỗitađãgâyra,vànhiềungườikháclạitinrằngnhữngtổnthươnglà“thửthách”củaChúa.NếubạntinvàoKinhthánhJobthìChúadùngnhữngbikịchnhưmộtphầntrongphépthửtìnhyêuvàlòngtônkínhcủabạnđốivớiNgài.

Nhưvớibấtkỳcâuhỏimangtínhthầnhọcnào,khôngcómộtcâutrảlờihợplýnàocả,đólàlýdotạisaocácvịlinhmụchaygiáosĩDoTháithườngtrảlờinhữngcâuhỏikhónhư“TạisaoChúalạichophéptộiácvàđaukhổtồntại?”theocáchnhưthếnày:“Córấtnhiềuđiềuchúngtakhôngthểhiểuđượctạisao,bởiChúađãsắpđặttheomộtcáchrấthuyềnbí.”Nhưngdùniềmtintôngiáocủabạnlàgì,chúngtacũngkhôngthểtránhnémộtthựctếrằngnếuchúngtaướcmongmộtthếgiớicótrậttự,luôncôngbằngvàđầylẽphảithìsẽcólúctaphảithấtvọng.Đôikhicóvẻnhưtamắckẹttrongmộtthếgiới

hỗnloạn,xungquanhtoànnhữngthứphilývàbấtcông.Tôitinrằngcónhữngcâutrảlờithậtsựvànhữngcâutrảlờiđóđềunằmởmặtphải.Đểtìmđượcchúng,chúngtacầnđặtranhữngcâuhỏirấtkhácbiệt.

NHỮNGCÂUHỎITHENCHỐTTrongPhầnMột,chúngtađãbiếtrằngrấthiếmcóchuyệnmặc

nhiêntốthayxấutrongcuộcsống.Trúngsốcóthểdẫnđếnnhữngđiềutồitệvàthậmchílàcáichết,trongkhiviệcbịmấtđicôngviệckinhdoanhhaykếsinhnhailạicóthểtrởthànhnhântốdẫntớisựthànhcôngcủamộtngười.Điểmcốtyếukhiếnchomộtviệcxảyđếnvớichúngtalàmộtđiềulànhhayđiềudữthườngkhôngnằmởhoàncảnhmàởcáchchúngtaphảnứngvớisựviệcđó.Cómộtđiềuchắcchắnrằng:chúngtasẽrấtkhóchuyểnthấtbạithànhcơhộichỉbằngnhữngcâuhỏikhônghữuíchmàchỉmangđếnđaukhổ,đạiloạinhư“Tạisaolạilàtôi?”.

Bộnãoconngườisẽtìmđượccâutrảlờichobấtkỳcâuhỏinàochúngtađặtravềbấtcứsựviệcnàotrongcuộcsống.Vídụ,nếutahỏi“Tạisaođiềunàyxảyđếnvớitôi?”thìbộnãochúngtasẽđưaramộtloạtcâutrảlờicóthểcó:Tạivìbạnvụngvề!Tạivìbạnngudốt!Tạivìbạnbịnguyềnrủa!Tạivìbạnkhônglàmđượcviệcgìrahồn!Bộnãochúngtasẽđưaramọicâutrảlờiđểgiảithíchchocáctìnhhuốngkhókhănmàtagặpphải.Nhưng,điềugìsẽxảyranếuchúngtahọccáchchuyểnhóaýnghĩacủathấtbạibằngcáchđặtranhữngcâuhỏikhác?Cuộcsốngchúngtasẽthayđổinhưthếnàonếutacóthóiquenđặtranhữngcâuhỏinhư:

“Mặttốtcủasựviệcnàylàgì?”hoặc

“Chuyệnnàycóthểmangđếnđiềutốtđẹpgì?”hoặc

“Tôicóthểrútrađượcbàihọcgìđểmanglạilợiíchchobảnthântôi?”hoặc

“Tôicóthểrútrađượcbàihọcgìđểmanglạilợiíchchongườikhác?”hoặc

“Tôicóthểlàmgìngaylúcnàyđểbiếnnóthànhlợithếchomình?”

TIÊUĐIỂMXANH“Đểgiảiquyếtnhữngvấnđềcủangàyhômnay,chúngtaphải

tậptrungvàongàymai.”

ErikNupponen

Mộtphụnữngồiởbànlàmviệc.Đôimắtcôsưngmọngvàcôkhôngthểcầmđượcnướcmắt.Mộtngườiđànôngquàngtayquavaicôvỗvề.Từngngườimộtđếnbênngườiphụnữnàyđểbàytỏsựcảmthông,anủi.Vàothờiđiểmđó,cômangmộtnỗisầukhônnguôi.Côvừamớibịmất223.000bảng!

Nóichínhxáchơnlàcôvừatrúng27.000bảngnhưngtrongtâmtrícôlúcnày,côchỉnghĩđếnviệcmìnhvừabịmất223.000bảng.

CôthamgiavàotròchơitruyềnhìnhThỏaThuậnhayKhông(DealorNoDeal)vàhàngtriệungườixemtiviđãchứngkiếnsựtiếcnuốicủacô.Chuyệnlàcôđãmởchiếchộpcuốicùngcủatròchơinàyvàpháthiệnrằnglẽramìnhsẽtrúng250.000bảngnhưngcôđãlựachọn“thỏathuận”trướcđóvàchấpnhậnsốtiềnmàngânhàngđưara:27.000bảng!

Nếuaiđónhậnđượctấmngânphiếutrịgiá27.000bảng,chắchẳnngườiđósẽphátđiênvìsungsướng.Tuynhiên,sựthậtlàcảmxúccủachúngtakhôngphụthuộcvàonhữnggìxảyramàhoàntoànlàkếtquảcủanhữnggìchúngtaquantâm.Mộttrongnhữngđặcđiểmchungcủanhữngngườitìmramặtphảilàhọđãhọcđượccáchpháttriểncáigọilà“tiêuđiểmxanh”.

Bấtkểbạnđangngồiởđâu,hãythửlàmbàitậpđơngiảnsau:

1.Nhìnkỹmọithứxungquanhbạnvàchúýđếnnhữngvậtmàunâu.Hãycốghinhớnhữngthứmàunâumàbạnnhìnthấy,dùlànâunhạthaynâuđậm.

2.Sauđó,nhắmkínmắtlại,khôngnhìnlénvàhãycốgắngnhớlạinhữngvật…màuxanhmàbạnnhìnthấy.

Hầuhếtmọingườiđềubốirối.Họquátậptrungvàonhữngvậtmàunâuđếnnỗihọkhôngđểýđếnnhữngvậtmàuxanh.Điềunàyminhhọachonhữnggìmànhiềungườitrongchúngtatrảiquatrongcuộcsống,vàolúcnàyhaylúckhác.Mộtngườichỉchotaxemmộtloạixehơihaymáytínhnàođấy,vàrồitabắtđầuđểýthấynókhắpmọinơi.Thậtralànóluônởđó,nhưngchúngtachỉnhậnranókhitâmtrítatậptrungvàonó.Tươngtự,đôikhichúngtachophépmìnhquátậptrungvàonhữngviệctiêucựctrongcuộcsống(màunâu)đếnnỗichúngtakhôngchúýđếnbấtkỳsựviệctíchcực(màuxanh)nào.

Ngườiphụnữtrúng27.000bảngtrongtròchơiThỏaThuậnhayKhônglàmộtvídụđiểnhình.Côquátậptrungvàoviệcmấtđicơhộitrúng250.000bảngthayvìtậptrungvàosựthậtlàcôđãtrúng27.000bảng.Nhữngngườicóthểchuyểnbạithànhthắngđềuluyệntập“tiêuđiểmxanh”.Khiphảiđốimặtvớikhókhănvàquanhữnggiaiđoạnbiếnđổi,họluônnỗlựctìmkiếmnhữngvậtmàuxanhtrongcuộcsống.Tiêuđiểmxanhcónghĩalàkhôngbaogiờnhìnlạiphíasau,trừkhitacóthểrútrabàihọctừquákhứ.Điềunàycónghĩalàphảiluôntậptrungnhìnvềphíatrước.Nhữngngườivới“tiêuđiểmxanh”khôngbaogiờbậntâmvềnhữnggìđãmấtmàchỉchútâmvàonhữnggìcóthểgặtháiđược.Họkhôngbaogiờnghĩvềnhữnghạnchế,màchỉnghĩđếnnhữngkhảnăng.Trongmỗisựviệc,họluôntìmcáchchuyểnhóaýnghĩacủahoàncảnhvàtíchcựctìmkiếmnhữnglợiíchđikèmvớisựviệcđó.

NGHỆTHUẬTCHUYỂNHÓAÝNGHĨAÝnghĩacủamọitrảinghiệmtrongcuộcsốngđềuphụthuộcvào

cáchchúngtanhìnnhậnsựviệcđó.Khicóbấtkỳchuyệngìxảyđếnvớita,chúngtacóthểlựachọnýnghĩacủanó;chúngtacóthểquyếtđịnhgánchonómộtýnghĩatíchcực.Vídụ,khimộtngườibịmấtviệc,ngườiđócóthểchorằngđiềuđóphảnánhtiêucựcvềkhảnăngvàtínhcáchcủahọ,bằngchứngcủaviệchọđãthấtbại.Thậmchíhọcòntựthuyếtphụcbảnthânrằngmìnhsẽkhôngbaogiờcóthểtìmđượcviệclàmkhác,mànếucóđượcđichăngnữathìcũngkhôngtốtbằngcôngviệccũ.Hoặchọcóthểxemđâylàmộtcơhộiđểlàmmột

côngviệckhác,mớimẻvàđầyhứngkhởi.Mộtsốngườicònnghĩrằngđólàcơhộiđểhọkhởinghiệpkinhdoanh.

Mộtsốngườidườngnhưcósởtrườngvềviệcchuyểnhóaýnghĩacủahoàncảnh.Diễnviênhài,tácgiả,nhàphátminh,vàchínhtrịgialàmộtsốngànhnghềđòihỏichúngtaphảiliêntụcchuyểnhóaýnghĩacủasựviệc.Vídụ,nhữngdiễnviênhàinổitiếngthườnglànhữngngườiquansátcuộcsốngmộtcáchtinhtếvàluôntựhỏi“Chuyệnnàycógìhàihước?”hay“Yếutốnàocóthểxemlàhàihướctrongviệcnày?”Vàođầunhữngnăm1970,trongquátrìnhlàmbộphimtruyềnhìnhnhiềutậpMontyPython’sFlyingCircus(RạpXiếcBaycủaMontyPython),JohnCleesecùngcácthànhviênkháccủanhómMontyPythonnhậnphòngtạikháchsạnGleneaglesởTorquay.Ngườiquảnlýkháchsạn,mộtngườiđànôngcótênlàDonaldSinclair,đãtỏralàmộtngườikháthôlỗvàlậpdị.MichaelPalinnói,“Ngaytừđầuôngấyđãxemchúngtôinhưmộtmốiphiềnhàlớn.”Ôngấynémbảnglịchtrìnhxebuýtchokháchkhihọdámmởmiệnghỏigiờcủachuyếnxebuýttiếptheo;ôngấycàmràmvềcáchTerryGilliamngồivàobànănvàquăngva-licủaEricIdlerakhỏikháchsạnvì“lỡtrongđócóbomhẹngiờthìsao!”JohnCleesechúýtấtcảcácchitiếtđóvàlấycảmhứngviếtvởhàikịchtruyềnhìnhFawltyTowers(NhữngTòaThápFawlty)hếtsứcthànhcông.

Tươngtự,trongloạtphimtruyềnhìnhOnlyFoolsAndHorses(ChỉCóNhữngKẻNgốcvàNhữngConNgựa),soạngiảJohnSullivanđãdùngrấtnhiềuyếutốcóthậttrongtoànbộcốttruyệncủamình.MộttrongnhữngcảnhhàihướcnhấtnằmtrongmộttậpphimởphầnhaicótênlàATouchOfGlass(MảnhThủyTinh)–cảnhđènchùm.CảnhtrongphimđượcdàndựngdựatrêncâuchuyệncóthậtdochaSullivankểlạichoôngnghevềnhữngngàyôngcònlàmthợsửaốngnướcvàonhữngnăm1930.ChacủaSullivanlàmộtngườitrongnhómthợcónhiệmvụlắpđặthệthốngsưởimớichomộtcănnhàsangtrọng.Đểđiđườngốngmới,họphảididờimộtsốđènchùm.Trongkhimộtsốngườiđứngbêndướimộtchiếcđènchùmvàcăngtấmvảilớnđểsẵnsàngđónlấynóthìmộtngườikháctrongnhómlạiđitháomộtchiếcđènchùmkháckhiếnnórơixuốngđấtvàvỡtantành.KhichacủaSullivankểchoanhnghecâuchuyệnnày,giọngcủaôngrấtnghiêmtúcvìngàyhômđócórấtnhiềucôngnhânbịbuộcthôiviệc.NhưngngaylậptứcSullivannhậnrakhíacạnhhàihướcvàtoànbộtậpphimđượcviếtxoayquanhcảnhtượngđó.

KhicảnhsátởManhattanyêucầumộtchàngtraitrẻcómáitócxoănláichiếcxehơitấpvàolề,họkhônghềbiếtrằnganhchínhlàMalcolmGladwell,tácgiảcủahaiquyểnsáchbánchạynhấtTheTippingPoint(ĐiểmBùngPhát)vàBlink!(TrongChớpMắt!).Cảnhsátđangtruytìmmộtkẻphạmtộihiếpdâm,vàtheoviêncảnhsát,thìGladwellgiốngvớibảnmiêutảhìnhdạngcủatênđó.HọthẩmvấnGladwellkhoảnghaimươiphúttrướckhiđồngýđểanhđi.HóaralàkhihọxemlạibảnmiêutảthìngườiđànônghọđangtìmkiếmcaotohơnvàtrẻhơnGladwellkhoảngmườilămtuổi.Gladwellnói“Tôivàtêntộiphạmchỉcómộtđiểmchungduynhấtlàcáiđầutođầytócxoăn.”Đâychỉlàkiểu“dừngxevàlụcsoát”thiếusuynghĩcóthểlàmtăngthêmsựcăngthẳngtrongmốiquanhệgiữacảnhsátvớicộngđồng.Tuynhiên,Gladwellchẳnglấylàmbậntâm.Anhtrởnêntưlựvàtựhỏilýdotạisaoviêncảnhsátcóthểnhậnlầmanhvớikẻhãmhiếptrongkhigiữahọcóquánhiềuđiểmkhácbiệttheonhưbảnmôtảtộiphạm.

AnhsuynghĩvềsứcmạnhkỳlạcủaấntượngđầutiênvàđiềunàykhiếnanhtìmhiểuvàviếtraquyểnsáchBlink!(TrongChớpMắt).Tronglờicảmơncủaquyểnsách,ngườimàGladwellbàytỏsựbiếtơn(vớimộtchútbôngđùa)chínhlànhữngviêncảnhsátđãbuộcanhdừngxevàlãngphícủaanhnửatiếngđồnghồtrongngàyhômấy,bởiđólàsựkiệntìnhcờđãkíchthíchsuynghĩcủaanhvàcuốicùngdẫndắtanhviếtraquyểnsáchmới.Gladwellcònkhẳngđịnhrằngnếuanhkhôngbịbuộcdừngxelạingàyhômđóthìchắcquyểnsáchnàyđãkhôngrađời.

TÌMKIẾMNHỮNGĐIỀUCÓLỢIMaeveBinchylàmộttrongnhữngtácgiảcósáchbánchạynhất

trênthếgiới,trongđócótácphẩmCircleOfFriends(VòngTrònTìnhBạn)đãđượcHollywooddựngthànhphim.Năm2002,Maevebịchứngsuytimbuộccôphảinhậpviệnmườingày,vàcôphảidùngthuốctrợtimtừđóđếnnay.CôtừngphátbiểutrongmộtcuộcphỏngvấncủatờDailyMailrằng,“Trướckhichuyệnđóxảyra,nếubạnhỏitôicuộcđờisẽrasaosaumộtsựkiệnnhưthếthìchắcchắntôisẽbảorằngđờithậtđángbuồnvàngắnngủi.”Nhưngtrongthựctế,côđãnóirằngcuộcsốngcủacôtừkhimắcbệnhhoàntoànngượclạinhữnggìcônghĩ.

Maevebắttayvàotìmhiểubệnhtrạngcủamình,cácphươngphápchữatrịvàchếđộănuống.Côgiảmlượngmuối,ítănbơvàcắtbớtrượubia.Hơnnữa,côcònlàngườicóniềmtinmạnhmẽvàolốisuynghĩtíchcực,điềumàcôgọilà“bíquyết”.Thậtvậy,thayvìsốngtrongđaukhổ,Maevetinrằngmìnhchưabaogiờhạnhphúcđếnthế.Và,quyểntiểuthuyếtmớinhấtcủacô,HeartandSoul(TráiTimvàLinhHồn)đượclấycảmhứngtừnhữngcuộcđốithoạicôngheđượcởphòngchờcủabệnhviện.Mộtđiềuthúvịkhác,MaeveBinchycònlàngườilạcquan.Côluônsuynghĩtíchcựcvềcuộcsống.“Tôikhôngmuốnsốngmộtcuộcsốngbịgiớihạnvàđầylolắng”,cônói,“Nếubạnthứcdậyvàomỗibuổisángvànghĩngayđếnbệnhtậtcủamình,phảichăngbạnđangmongchờmộtngàynhưthế?”

Bíquyếtcủaviệcchuyểnhóaýnghĩasựviệctươngtựthóiquentíchcựctìmkiếmcơhộicủacácdoanhnhân.Chỉlàkhibạnnhìnnhậnhoàncảnhkhácđi,bạnđangtìmkiếmlợiíchhơnlàcơhội.Mộtcâuhỏithenchốtmànhữngngườichuyểnhóaýnghĩasựviệctheohướngtíchcựcthườngtựhỏibảnthânkhihọđốimặtvớikhókhănlà“Việcnàytốtởđiểmnào?”hoặc“Đâulàyếutốtốtđẹptrongviệcnày?”Vớinhữngcâuhỏinhưthế,ngườitanhìnnhậntìnhhuốngthôngquamộtlăngkínhkhác,từđóhọsẽnhậnđượckếtquảkhácnhau.Nhưbạncóthểđoánđược,việctìmkiếmlợiíchtrongmộttìnhhuốngcăngthẳnglànétđặctrưngthườnggặpởnhữngngườilạcquan.Nghiêncứuchothấynhữngngườitíchcựctìmđiềutốtđẹpsaukhibịchẩnđoánmắcbệnhnanynhưungthưthườngsẽchốngchọitốthơn,ítbuồnrầuhơnvàchấtlượngđờisốngcủahọcũngtốthơn.Thúvịthay,đâykhôngphảilàđiềuchỉxảyrasaumộtkhoảngthờigiandài.Trongnhiềutrườnghợp,ngườitabắtđầutìmkiếmđiềutốtđẹptrongtổnthươnghaybệnhtậttừrấtsớm.Đôikhiđâylạilàyếutốquyếtđịnhvìcàngsớmbắttayvàoviệctìmkiếmlợiíchbaonhiêuthìhọcàngpháthiệnralợiíchsớmbấynhiêu.

CHUYỂNHÓAÝNGHĨACỦAVIỆCTINHGIẢMBIÊNCHẾ

KhiITVvàGranadanhậnđượcsựchấpthuậnchođềxuấtsápnhậpcôngtycủahọvàotháng10năm2003thìnhânviêncủacảhaicôngtyđềubiếtsẽcómộtcuộctinhgiảmbiênchế.Làmộttrong

nhữngnhânviênởGranada,GemmaStonecảmthấykhôngítlolắngkhicônghenhiềulờibàntánrâmran.Cônói,“Tôicómộtđứacontraichưađầyhaituổivàlạiđangmangthaiđứakếtiếp.Tôikhôngthểtránhđượcsuynghĩlàliệuaisẽthuêtôibâygiờ?”

NhưngGemmakhôngphảilàngườidễdàngbịđánhgục.Cônói,“Tôisuyngẫmvềhoàncảnhhiệntạivànhậnramộtcơhộitrongsựbấthạnhnày.”Đâylàcơhộiđểcôtheođuổiướcmơgầydựngmộtcôngtyriêngchuyênvềtổchứcsựkiện.Cônhớlại,“Khitôimớimởcôngty,sếpcũcủatôiởLWTđãnhắclạiđiềutôitừngnóitronglầnphỏngvấnxinviệccủatôihồitrước.Khiđượchỏimuốnlàmgìtrongvòngnămnămtới,tôiđãnóitôimuốnđiềuhànhmộtcôngtytổchứcsựkiệncủariêngmình.”

Gemmathúnhận,“Thậtlòngthìkhiphỏngvấntôichỉnóichocóvậythôi.Tôikhôngnghĩnhiềuvềđiềuđó.Nhưngrõrànglànóđãđọnglạitrongtiềmthứccủatôi.”

GemmathànhlậpcôngtyQuảnLýSựKiệnRockvàRubyvàonăm2004,vàđãcóđượcmộtsốkháchhàngtêntuổinhưTesco,IkeavàGranada.Xâydựngmộtdoanhnghiệptừconsốkhôngchưabaogiờđơngiảnhaydễdàng,nhưngGemmađãthànhcông.Ngàynay,côđangtậnhưởnglợiíchcủaviệclàmviệctạinhàvàsựtựdodànhthờigianchogiađìnhthayvìphảituânthủkhungthờigiancứngnhắctừchíngiờsángđếnnămgiờchiều.

Khinhìnlạikhoảngthờigiancôbịmấtviệc,khôngcònnghingờgìnữa,Gemmatinrằngcómộtmặtphảitolớncủasựviệcnày.Giờđâycônói,“Nhìnchung,đólàmộtđiềutốt.Kinhnghiệmmàtôiđạtđượctrongquãngthờigianquánxuyếncôngtythìcũngphảimấtnhiềunămmớicóđượcnếutôiđilàmthuêchomộtcôngtykhác–tôicócơhộitổchứchàngloạtcácsựkiệnvàlàmviệcvớivôsốngười.Điềuđóthậttuyệtvời!”

VớisựsuythoáikinhtếthờibấygiờởnướcAnh,ngànhquảnlýsựkiệnlàmộttrongnhữngngànhđầutiênchịuảnhhưởng,cólẽlàdoviệctổchứcsựkiệnthườngđượcxemnhưmộtthứ“xaxỉphẩm”hơnlà“nhuyếuphẩm”.NhưngGemmavẫngiữcáinhìnlạcquanvàotươnglai.Dùchobấtcứchuyệngìxảyra,côvẫnluôntìmkiếmcơhộivàtinrằngmìnhcóthểlậtngượctìnhthế.Mùahènăm2008,dựđoánlàsẽcókhủnghoảngvàđểbảovệcôngty,côđãlậprabộphận

chuyêntổchứctiệcchotrẻem,nhưmộtnguồnthunhậpmớithaythế.Vớinhánhkinhdoanhmớinày,theolờiGemma,doanhnghiệpcủacôlênnhưdiềugặpgió.

“Tôilàmộtngườilạcquan”,Gemmatựnhậnxét,“vàcònlàmộtngườihànhđộng.Tôiphátchánnhữngngườisuốtngàythanvãnvềsốphậncủamìnhnhưngchẳnglàmgìđểthayđổinócả.Tôithậtsựtinrằngchúngtatạoravậnmệnhcủachínhmìnhvàvớinhữngmụctiêurõràng,bạnhoàntoàncóthểđạtđượcnhữnggìmìnhmongmuốntrongcuộcsống.”

Ngườithànhcôngluôntìmcáchchuyểnhóaýnghĩacủahoàncảnhtiêucực.Họđặtranhữngcâuhỏitíchcựchướngtớitươnglai,vàchínhnhữngcâuhỏinàychỉranhữngcơhộitiềmẩntrongkhókhăn.Chuyểnhóaýnghĩacủasựviệclàmộtquátrìnhtươngđốiđơngiản.Bạnchỉcầnlấymộtcâunóitiêucựcnhư“Bịmấtviệclàmộtthảmhọađốivớitôi”rồibiếnnóthànhmộtcâunóitíchcựcnhư“Đâylàmộtcơhộituyệtvờiđểtôisuyxétlạinhữnggìmìnhthậtsựmuốnlàmtrongđời.”

Cómộtcâuchuyệnđángyêuvềmộtcậubéaoướctrởthànhvậnđộngviênbóngchày.Cậumanggậyvàbóngravườnnhàtậpluyện.Cậuhéttovớichínhmình,“Lượtđánhcuốicùng!Độinhàcònthiếuhaiđiểmnhưnglượtnàyđộikháchđánhbóngvàtấtcảcácgócđềucóngười.Liệungườiđánhbóngcóthựchiệnđượccúđánhănđiểmtrựctiếpvàđemvềchiếnthắnghaykhông?”Cậubétungbónglênkhôngtrungvàvungchàyhếtsức,nhưnghụt.“Lầnmột”,cậuhô,“Ngườiđánhbóngcònhaicơhộinữađểthắngtrậnđấu.”Mộtlầnnữacậutungquảbónglên,vungchày,rồilạihụt.Cậubéhétto,“Lầnhai.Giờđâytấtcảcáccặpmắtđềudồnvàongườiđánhbóng,anhấychắcchắnsẽđánhtrúngbóngtronglầnthứba.”Lầnsaucùng,cậubétungbónglênkhôngtrung,vungchàyvàlạihụt.Lựccủacúđánhcuốicùngkhiếncậungãnhàoxuốngđất.Rồicậubéđứngdậy,phủibụitrênquầnáo,nhặtbónglênvànói,“Ôi!Thậtlàmộttaynémbóngcừkhôi!”

CuộctranhcửTổngthốngMỹnăm2008diễnragiữaJohnMcCain,mộtđảngviênĐảngCộnghòa72tuổivàBarrackObama,mộtngườiđànôngdađentrẻtuổiđạidiệnchoĐảngDânchủ.Tuổitáccủahọlàmộtyếutốmàcảhaiphíađềuđưavàochiếndịchvậnđộngbầucửcủamình.PhíaCộnghòachorằngObamacònquátrẻvà

thiếukinhnghiệm.HọbiệnluậnrằngMcCaincókinhnghiệmvàsựtừngtrảicầnthiếtđểlãnhđạoquốcgiahùngmạnhnhấtthếgiới.PhíaDânchủ,ngượclại,đưamộtgócnhìnkhácvềtuổitáccủacácứngviên.HọchỉrasựthậtrằngthốngkêchothấycónhiềunguycơMcCainsẽquađờitrướckhikếtthúcnhiệmkỳcủaông.MặcdùObamacòntrẻvàtươngđốithiếukinhnghiệm,ôngấylạicósứctrẻ,nănglựcvànhiệthuyếttrànđầy.VềviệcObamachưacónhiềukinhnghiệmtrongchínhphủthìhọnóirằngđiềuđócónghĩaôngấysẽlànhân

vậtlýtưởngđểđemlạinhữngthayđổicầnthiết.Vậythìcáchnhìnnàođúng?Cảhaiđềuđúng.Quyếtđịnhtùythuộcvàoviệcbạnmuốnnhìnnhậnvấnđềtheocáchnào.

NHỮNGBÀIHỌCĐAUTHƯƠNGCỦAVỊGIÁOSƯ

Vụnổxảyđếnbấtngờkhôngbáotrước.Mộtánhsángchóilòa,sauđóngọnlửabùnglênvàkhóimùmịt.DanArielymắckẹttrongmộtcănphòngnhanhchóngbịbiếnthànhlòlửa.Anhchỉmớimườitámtuổivàanhsắpchếtcháy.

Giữabốnbềlàlửa,Dannhậnracáchduynhấtđểthoátchếtlàxôngqualửa.Anhngheđượctiếngaiđógọitừbênngoàichỉchoanhhướngthoátra.Anhphóngquangọnlửavềphíacửathoáthiểm.Khiđếnđượccánhcửa,quầnáoanhcháyphừngphừng.Anhvứtgiày,xébỏáosơmi,quầndàivàchỉchừalạivớvàđồlót.Khinhìnxuống,bâygiờanhmớithấynhữngvếtthươngtrêncơthểmình,bàntayphảicủaanhcháyđen,từngmảngdalớnbịtuộtra,treolủnglẳngbêndướicánhtaytráivàtoànbộcánhtayđóđãchuyểnthànhmàutrắng.Nềnnhàbằngđádướichânanhphủđầytrodophầndacháycủaanhrơixuống.Cơnđauậpđếnkhiếnanhkhôngthểnàochịuđựngnổi.Tấtcảnhữnggìanhcóthểlàmlànằmbấtđộngtrênsàn,cốgiữhơithởvàchờđợisựgiúpđỡ.

Nhiềuthángsauvụcháy,lầnđầutiênDanArielyđứngtrướcmộttấmgươngtođểngắmnhìnmìnhsautainạn.Chânanhbịbăngbótừtrênxuốngdưới,lưnggậpvềphíatrước,haicánhtaycủaanhcũngbịbăngbóvàbuôngthõnghaibênngười.Anhnói,“Thânthểméomócủatôinhìnthậtxalạvàchínhtôicũngkhôngnhậnranhữnggìtừngthuộcvềmình.”Thêthảmnhấtlàkhuônmặt.Nửamặtbênphảicủaanhbịlộtdagầnhết,nhữngmiếngdalẫnvớimôthịtmàuđỏvàvàngdínhlỏnglẻotrênmặt.Trôngnókhôngkhácgìmộtthứđượcđúctừsápđủmàuvàđangtronggiaiđoạntanchảy.Đôimắttôibịgiậtléhẳnmộtbên.Mépmiệngphảivàmũitôibịcháyđen,biếndạng,taiphảicủatôicũngkhôngkhágìhơn.”

70%cơthểanhbịphỏngđộbatrongvụtainạnvàanhphảinằmviệnsuốtbanămtrờicùngnhữnglầnđiềutrịđauđớncựcđộvềthểxáclẫntinhthần.TrongmộtbàiviếtcảmđộngPainfulLessons(NhữngBàiHọcĐauĐớn)củaanh,Arielymiêutảquátrìnhchữatrịvànhữngsuyngẫmvềvụtainạncùngnhữngảnhhưởngcủanólêncuộcđờianh.Hàngngày,trongsuốtbanăm(trừnhữngngàyanhtrảiquaphẫuthuật),Arielyđềuphải“tắmtrịliệu”.Anhđượcđặtvàomộtcáibồnđầythuốctímsáttrùng,vàngaykhianhngâmmìnhhoàntoàntrongnước,cácytábắtđầutháobăngtrênngườianh.Họtiếptụctháotừtừchođếnkhitấtcảbăngđượcgỡrahếtvàthườnghọmấttầmmộttiếngđồnghồđểhoàntất.Côngviệcđó,theolờiAriely,là“đauđớncựcđộmỗingày”.Khicácytátháobăngxong,họnhấcanhrakhỏibồnvàbôilênngườianhmộtlớpthuốcmỡSiverol,rồibănglại.Ngoàiracòncóvậtlýtrịliệuvàmộtsốphươngphápchữatrịkhácnhưngmỗingày,suốtbanămròngởbệnhviện,trongtâmtríanhluônlànỗikinhhãicủalần“tắmtrịliệu”tiếptheo.

TrongbuổigiớithiệuquyểnsáchbánchạynhấtcủamìnhPredictablyIrrational(PhiLýTrí),Dancóđềcậpđếnviệcanhbắtđầucócáinhìnkhácđivềcuộcsốngvànhấtlàhànhvicủaconngườisauvụtainạn,vàđiềunàyđãhướnganhbướcvàoconđườngsựnghiệpmàcólẽanhsẽkhôngchọnnếukhôngxảyravụtainạnkểtrên.Saukhiđượcxuấtviện,anhtheohọcbằngcửnhânTâmLýNhậnThứcởĐạihọcTelAviv,rồitiếptụclấybằngThạcsĩvàTiếnsĩtrongcùnglĩnhvựcởĐạihọcBắcCaliforniatạiChapelHill.SauđóanhlấytiếpbằngTiếnsĩKinhTếcủaĐạihọcDuke,nơianhhiệnlàGiáosưcủaKhoaKinhTếHọcHànhViJamesB.Duke.

Ngàynay,Danđượcbiếtđếnnhưmộtnhânvậthàngđầutrong

lĩnhvựckinhtếhọchànhvi,chuyênnghiêncứuvềcácyếutốconngười,xãhội,nhậnthứcvàcảmxúccóảnhhưởngđếncácquyếtđịnhkinhtế,vàvềviệccácyếutốnàytácđộngđếngiácảthịtrường,lợinhuậnđầutưvàsựphânphốicácnguồnlựcrasao.Tuynhiên,niềmđammêchínhcủaônglạilàquansátvàxácđịnhcáchthứcvàlýdotạisaochúngtađưaranhữngquyếtđịnhtrongcuộcsống.Ôngnhậnthấycácquyếtđịnhcủachúngtathườngphilý,nhưngđồngthờicóthểdựđoánđược.Ôngcũngkhámpháramộtsốkiếnthứcthúvịvềnhữngyếutốảnhhưởngđếnviệcraquyếtđịnhcủachúngtanóiriêng,vàcảcuộcsốnghàngngàynóichung.

Khicódịpnóichuyệnvớiông,tôinhậnraDanArielylàmộtngườiđànôngnồngnhiệt,rộnglượng,sẵnsàngchiasẻsuynghĩvà

kinhnghiệmcủamình.Ôngcónhữnghiểubiếthếtsứcsâusắcliênquanđếnkháiniệmmặtphải.Ôngnói,“Khôngcònnghingờgìnữa,chínhnhữngthayđổilớnlaotrongcuộcsốngđãlàmthayđổichúngta.Nóthayđổicáchchúngtasuynghĩvànhữnggìchúngtaquantâm.”Trongcuộcđờiông,ôngthừanhậnrằngcónhữngthayđổitíchcựclâudàimangtính“nềntảng”bắtnguồntừchínhvụtainạnđó,baogồm“thayđổivềtínhcách,cáchtôinhìnnhậnbảnthân,cáchtôinhìnnhậnngườikhác,độnglực,sởthíchcánhânvàcảcáchtôiphảnứngvớinhữngcơnđauthểxác.”

Ôngtiếptụcgiảithíchvềnhữngtrảinghiệmđãgiúpông“nhìnnhậncuộcsốngthoảimáihơn–việcbiếtđượccuộcđờinàycóthểtrởnênkinhkhủngnhưthếnàokhiếnchonhữngvấnđềnhỏnhặthàngngàytôigặpphảikhôngcònquantrọngnữa,nếukhôngmuốnnóilàvônghĩa.”Ôngcóđộnglựcmạnhmẽtheođuổinghềdạyhọclàdonhữngthayđổitrongcáchôngnhìnđờisauvụtainạn.Ôngnóiđólà“mộttrảinghiệmmạnhmẽ,đauthương,vàkéodàinhưngnóvạchrachotôi“conđường”hiểurõbảnthânvàcảnhữngngườikhác(vànócònchâmngòichonhữngýtưởngnghiêncứutrongtôi)”.

Tôirấtngạidùngtừ“nạnnhânbịphỏng”đểchỉDanAriely;bởirõràngôngkhôngxemmìnhlàmột“nạnnhân”.Ôngvừatriếtlývừathựctếkhinóivềtrảinghiệmcủamình.Ôngnói,“Nhìnchung,tôicốgắngnhìnnhậntìnhtrạngthươngtậtcủamìnhnhưmộttrảinghiệmkhác,mộttrongnhiềuđiềuđãtạonêncuộcsốngcủatôi.”

Liệuôngcótrởthànhmộtngườinhưngàyhômnay,liệuôngcóđạtđượcnhữngthứnhưôngđangcó,nếuchấtma-giêkhôngphátcháyvàgâyranhữngvếtphỏngkhủngkhiếptrêncơthể188ôngcáchđâynhiềunăm?Dĩnhiênlàkhông.BởinhưArielynói,“chínhnhữngsựkiệnlớnlàmbiếnđổicuộcđờichúngta.”Ôngkhôngchắccuộcđờimìnhsẽtốthơnhaykhôngnếuôngkhôngbịnhữngchấnthươngđó.Banămđauđớncùngcựcquảlà“quánhiều”.Tuynhiên,ôngkhẳngđịnhrằngcónhữnglợithế,nhữngthayđổitíchcực,vàchắcchắntồntạimộtmặtphảitrongsựviệcnày.Giờđây,ôngcómộtngườivợxinhđẹp,vàôngđangởđỉnhcaosựnghiệpcũngnhưlàmộttácgiảcósáchbánchạynhất.

Dùphảichịuđựngđauđớnmỗingàytrongsuốtbanăm,phảisốngchungvớisựđauđớnvàbịhạnchếcửđộng,thậmchíphảiđươngđầuvớinhữngcăngthẳngvềtâmlývàcảxãhộivốnkhôngthể

tránhkhỏiđốivớimộtbệnhnhânbịphỏng,Arielyvẫnkhámphára“mộtvàilợiích”.Ôngnói,“Khinhìnlại,thậtngạcnhiênkhithấycuộcsốngcủatôicónhữngchuyểnbiếntíchcựcđếnthế!Hóarachuyệnđólạitrởnêntốthơnnhữnggìmọingườimongđợivàchắcchắnhơnhẳnnhữnggìtôimongđợi.”

Bấtkểthấtbạivàthayđổinàoxảyra,dùlàvấnđềsứckhỏe,khủnghoảngtàichínhhaytàntậtnghiêmtrọngthìnhữngcảmnhậncủaJodiPliszka,GemmaStonevàDanArielyđãhélộmộtkhíacạnhquantrọngcủamặtphải:khibiếtcáchđặtranhiềucâuhỏitạođộnglựchơnvàchuyểnhóaýnghĩahoàncảnhtheohướngtíchcực,chúngtasẽthấymọithứtrởnêntốtđẹphơnnhữnggìtadựđoán.

Đ

CHƯƠNG11ƯỚCVỌNGKHÔNGTHÀNHVÀNHỮNGHƯỚNGĐIMỚI:TÌM

KIẾMTƯƠNGLAI“Tươnglaithuộcvềnhữngngườitinvàovẻđẹpcủaướcmơ.”

EleanorRoosevelt

ÓLÀ“câuchuyệncủamộtngườiđànôngcótấtcảmọithứ,nhưnglạitìmđượcđiềucònhơnthếnữa.”TrongphimRegardingHenry(ChuyệnVềHenry),HarrisonFordđóngvaiHenryTurner,mộtluậtsưthànhcông,cóđịavị.Anhbịchấn

thươngsọnãosaukhibịbắnvàođầuvàngực.Khảnănggiaotiếpvàcửđộngcủaanhđềubịảnhhưởng,chấnthươngcònkhiếnanhmấttrínhớ.Gầnnhưkhôngnhớđượcgìcả,Henryphảixâydựnglạicuộcsốngtừđầubaogồmviệchọclạimọithứ,từviệctậpđi,cộtdâygiàychođếnhọcđọcvàviết.Cómộtcảnhđặcbiệtcảmđộngtrongphimkhinhàvậtlýtrịliệu,doBillNunnđóng,đếnthămHenrytạinhàcủaanhởManhattan.Chươngtrìnhvậtlýtrịliệuđãkếtthúctrướcđóvàituầnnhưngnhàtrịliệu,ngườiđãtrởthànhbạnthâncủaHenrysaukhianhbịchấnthương,biếtchuyệnHenrycảmthấysuysụpvềcuộcsốngmàanhđánhmất.

Trongphim,Henryđưabiachobạnuốngrồihaingườiđànôngngồinóichuyệntrongnhàbếp.NhàvậtlýtrịliệukểchoHenryngheôngtừnglàmộtcầuthủbóngđáchuyênnghiệpvàtườngthuậtlạinhữnggìđãxảyratrongtrậnbóngcuốicùngcủaông.Quảbóngđượcchuyềnđếnchânôngđểghibàntronglúcôngbịchuồibóngtừcảhaiphía.Lúcđóôngnghevàcảmnhậnđượcđầugốimìnhkêu“bốp”mộttiếngvàôngbiếtrằngsựnghiệpcầuthủcủamìnhđãkếtthúc.“Cuộcđờicủatôichấmdứt.Tôiđãchết”,ôngnóivớiHenry,“Nhưnganhhãyhỏilàliệutôicóbậntâmtớichuyệnbịtậtởđầugốikhôngđi.”Henrygậtgùlặplạicâuhỏi,“Ờ,vậyôngcóbậntâm...”thìnhàtrịliệucắtlờianh,“Không!Không,tôikhôngquantâm,Henryà.Khônghềdùchỉmộtgiây.Hãynhìnxem.Anhcóthểđilạiđược,anhcóthểnói

chuyệnđược.Chúngtađangngồiđâyuốngmộtloạibiarấtngonvàđắttiền.Vàtôigópphầnvàoviệcnày.Thếnên,không.Tôikhôngquantâmchuyệnmìnhbịtậtởđầugối.”

Cảnhphimđóđãchuyểntảiđượctoànbộthôngđiệpcủabộphim:ngaycảkhiướcmơcủachúngtabịmấtđithìvẫncònđómộtmặtphải,vànósẽđếncùngnhữngướcmơmớimẻ,kháclạvànhấtlàýnghĩahơn.NhữngaichorằngchủđềphimRegardingHenrychỉgóigọntrongkịchbảndođạodiễnJeffreyJacob“J.J.”AbramsviếtthìhọcầnđọcquyểnIAmTheCentralParkJogger(TôiLàNgườiChạyBộỞCôngViênTrungTâm)–đãđềcậptrongPhầnMột–đểhiểurằng:thôngđiệpcủabộphimchỉđơnthuầnphảnánhlạinhữnggìcókhảnăngxảyra,thậmchítrongcảnhữngbikịchcuộcđờicòntệhạihơnnhiều.

ConđườngJulioIglesiastrởthànhsiêusaonhạcPopsaukhiướcmơcầuthủbóngđáchuyênnghiệpcủaanhtantànhchỉlàmộttrongrấtnhiềuvídụcủaviệclàmthếnàomànhữngướcmơtanvỡlạiđượcthaythếbằngnhữngướcmơkhác,lớnlaohơn.TrongtrườnghợpcủaIglesias,khôngaidámtráchnếuanhtỏracayđắng,bựcbội,vàchánnảnsautainạn.Anhcóthểngồigặmnhấmnỗibuồnvìcuộcđờiđãlừadốianhvàcướpđiướcmơtuổithơcủaanh.Nhưngthayvàođó,JulioIglesiasđãchọncáchlàmkhác,anhchọntậptrungvàotươnglaivàbắtđầuthựchiệnnhữnggìđãđưaanhđếnthànhcôngrựcrỡcủamộtngườicasĩkiêmnhạcsĩ.

MặcdùướcmơtuổithơcủaJulioIglesiasbấtthànhnhưnganhlạitìmramặtphải,vànhưHarlandSanders,tiếptụcphấnđấuđểđạtđượcnhữngđiềuanhthậmchícónằmmơcũngkhôngthấynếunhưướcmơbanđầucủaanhkhôngbịtướcmất.Trênthựctế,rấtnhiềungườithànhcôngnhấttrongmọilĩnhvựccuộcsốnglànhữngngườiđãtừngđánhmấtướcmơ,nhưnghọđãphấnđấutheođuổinhữngướcmơkhác.

VANGMÃITIẾNGNHẠC“Bạnkhôngbaogiờquágiàđếnnỗikhôngthểđặtramộtmục

tiêukháchaymơmộtướcmơmới.”

C.S.Lewis

Nhưtấtcảmọingườithườngnói,ElaineRinaldilàmộtvídụvềthầnđồngthiếuniên.Lênbảytuổi,côbéđãgõnhữngnốtnhạcđầutiêncủabàiChopintrênchiếcdươngcầmKawaiNhậtBảntrongcănnhàởWestchestercủachamẹcô.MớitừngđótuổimàmỗingàyElainengồitậpđànbabốntiếngliêntục,nênvớinhữngaibiếtvềcôbésẽkhônglấylàmngạcnhiênkhicôđoạtgiảitrongcáccuộcthiđịaphươngvàtoànbang.CôgiáodạypianocủaElaine,TiếnsĩRosalinaSackstein,mộtgiáosưâmnhạcnổitiếngởĐạihọcMiami,nóivềElainenhư“mộttrongnhữnghọcsinhtàinăngnhấtcủatôi”,vàTiếnsĩSacksteincũngnóirõthêmlàtừtrướcđếnnay,bàchỉlàmviệcvới“nhữngngườithậtsựcótàinăng,trítuệvàthiênhướng”.

KhiElaine16tuổi,côchínhthứcbiểudiễnlầnđầutiêntrướccôngchúngtrongvaitrònghệsĩdươngcầmtạibuổihòanhạccủađoàngiaohưởngthínhphòngthànhphốFortLauderdale.Năm1985côđượctraogiảiHiệpSĩBạctronglĩnhvựcâmnhạc.Chamẹcôcùngôngbà,chúbác,anhchịemvàbạnbè,tấtcảđềungồidướihàngghếkhánthínhgiả.NgườichaLeocủacônhớlạisựkiệnđóvớivẻtựhào:“Bạnnghĩxem,córấtnhiềuđứatrẻtàinăngởđónhưngcháulạigiànhđượcgiảinhất!”

ElainetiếptụctheohọctrườngEasternMusicalFestival,mộttrongnhữngtrungtâmđàotạocóuytínnhấtdànhchocácnhạcsĩtrẻcókhátvọng.SauđócôđượchọcbổngtoànphầncủaTrườngÂm

nhạcFrostthuộcĐạihọcMiami,nơicôtiếptụchọcvớicôgiáothờithơấu,TiếnsĩSackstein,trướckhilấybằngthạcsĩcủaTrườngÂmnhạcMannesởthànhphốNewYork.

Rõràng,ElaineRinaldiđãnỗlựchếtmìnhvàphảihysinhnhiềuthứđểđạtđượcướcmơtrởthànhmộtnghệsĩdươngcầmbiểudiễntrongcácbuổihòanhạc.Saukhinhậnbằngthạcsĩ,Elainexemnhưđãđạtđượcướcmơcủamìnhnhưnghạnhphúckhôngđượcbaolâu.Chưađầymườihaithángsaukhitốtnghiệp,côbịmộtchiếcxehơiđụngphảikhiđangđạpxetrênđườngphốNewYork.Ướcmơmàcônuôidưỡngvàcốgắngmộtđờiđãkếtthúc.

TainạnnàyđãhủyhoạiElaine–vềthểchất,tinhthầnlẫnsựnghiệp.Chấnthươngởphầntrêncơthểkhiếncôkhôngthểtiếptụcchơiđànchuyênnghiệp.Tấtcảthờigiancômiệtmàiluyệntậptrongnhiềunăm–nhiềuhômlênđếntámtiếngmộtngày–kểtừkhicònbé,giờđâykhôngcòngìcả.Hoặccóvẻlànhưthếvàothờiđiểmđó.

CảnămsauElainemớihồiphụcsauchấnthương,nhưngkhicôbắtđầuđixeđạptrởlại,côbịđụnglầnthứhai.Lầnnàylàmộttaytrượtpatin.Côgiáonhiềunămvàcũnglàcốvấncủacô,TiếnsĩSacksteinđãnóivềElaine,“Côấycótấtcảphẩmchấtcủamộtnghệsĩdươngcầm,khảnăngvàtàinăng.Thậtkhôngmay,mọichuyệnlạixảyranhưthế.”

NhưngcâuchuyệncủaElainekhôngdừnglạiởđó.CôsốngởNewYorkvàđitheotiếnggọimớitrongngànhâmnhạc–chỉhuydànnhạcgiaohưởng–vàchỉítlâusau,côđãrấtthànhthạo.Năm1997ElaineđượcthuêlàmtrợlýchỉhuydànnhạcvàchủđạohợpxướngchoNhàhátoperaFlorida,cáinôicủadànnhạcgiaohưởngFlorida.Côthúnhậnrằngmìnhđãđịnh“kiếmmộtcôngviệcởbấtcứnơiđâu”nhưngđâylàquêhươngcủacôvàrồithì“cuốicùngtôicũngtrởvềnhà”.

Năm2000ElainetrởlạiNewYorkđểlàmnghềchỉhuydànnhạctựdochonhàhátoperaDiCapomộtthờigianvàcũngtrongnămđó,côtrởlạiNamFloridađểlàmviệctrongnhómKeyWestởNhàhátoperaIsland.ỞđócôgặplạinhiềungườibạncũthuộcdànnhạcgiaohưởngFlorida,vàcôbuồnrầukhibiếtrằngnhómnhạcđóđãphảigiảitánvìthiếuquỹđểduytrìhoạtđộng.

MộtsốnhạcsĩđềnghịElainelậpmộtdànnhạcgiaohưởngmới.Côlàngườilýtưởngchocôngviệcnày,khôngchỉbởicôcóthểchỉhuydànnhạcmàcôcòncócácmốiquanhệchophépýtưởngnàythànhhiệnthực.Cônói,“ChúngtôicónhữngnhàsoạnnhạctàibaởNamFlorida,vànếutậphợplại,chúngtôisẽcómộtdànnhạcgiaohưởngxuấtsắc.”

Năm2006,dànnhạcgiaohưởngMiamichínhthứcđượcthànhlập.DànnhạcgồmbốnmươiconngườitàinăngbiểudiễntạiHộitrườngMiamiDadeCounty–chínhlànơimàElaineđãnhậngiảithưởngHiệpSĩBạc.Cônói,“Tấtcảkýứcquênhàhiệnvềtrongtôi.”

ElaineRinaldiđãmấtđiướcmơcủamình,nhưngnhờđómàcôcócơhộitheođuổivàđạtđượcmộtướcmơkhác,tolớnhơn.“Hìnhảnhcôấyđứngrađiềukhiểnmộtdànnhạcgiaohưởnglàđiềumàtôihằngmongđợi”,TiếnsĩSacksteinnói,“Thậtmừngchocôấy.”

TẠODỰNGTƯƠNGLAI“Tôihướngvềtươnglaibởiđóchínhlànơitôisẽsốngtrọncuộc

đờimình.”

GeorgeBurns

Điểmnổibậttrongnhữngcâuchuyệntrênlàtacóthểtinrằng,nếumộtướcmơbịtướcmấtthìluôncómộtướcmơmớiđếnvớita.Khiướcmơkhôngthành,khitấtcảnỗlựcbịmấtđi,chúngtacóthểtrởnêncayđắngvàphẫnuất,chúngtacóthểthantráchvềsựbấtcôngcủacuộcđời;hoặcchúngtacóthểnhìnvềtươnglaivàtìmmộtướcmơkhác.Thựctếlànếuchúngtalựachọnđiềuthứhai,chúngtathườngsẽtìmđượcmộtướcmơthậmchítolớnhơn,ýnghĩahơnrấtnhiều.Đôikhi,nócònhồisinhnhữngướcmơđãmất,nhữngướcmơtưởngchừngđãbịtừbỏrấtlâu,đangngủvùitrongtavàchờngàysốngdậy.

KimWilliamslàconthứtưtrongsốtámanhemcủamộtgiađìnhyêuâmnhạc.Đếnsinhnhậtlầnthứbảy,cậuchơiđượcđànghi-tavàlênmườithìcậuđãcóthểsoạnnhạc.Khibướcvàotuổithiếuniên,cậuchơichovàibannhạcnhỏvàđikhắpvùngTrungTâynướcMỹrồisaucùnglàtrởlạimiềnĐôngTennessee,yêu,lậpgiađình,vàquyếtđịnhmìnhphảigánhváctráchnhiệmbằngcáchtìmmộtviệclàmổnđịnh.Saukhilàmnhiềuviệctrongngànhxâydựng,anhchấpnhậnvịtríkỹthuậtviênđiệntửtrongmộtxưởngsảnxuấtkínhtrongvùng.Anhđãbỏsangmộtbênmọikhátkhaotheođuổisựnghiệpâmnhạctrongquákhứ,thayvàođó,anhdànhtoànbộthờigianchămlogiađình.CuộcsốngcủaKimvàgiađìnhanhbìnhthườngnhưngthoảimáichođếnmộtngàynăm1974,mộttainạnxảyraởxưởnglàmviệcđãthayđổidòngchảycuộcđờianh.

Kimbịkẹttrongmộtđámcháykhủngkhiếpbêntrongnhàxưởng.Vếtbỏngcủaanhnghiêmtrọngđếnnỗihơnmộtthậpniênsau,anhphảitrảiquahơnhaitrămcagiảiphẫuphụchồivàthẩmmỹ.ĐasốnhữnglầnđiềutrịđượctiếnhànhởTrungtâmYtếĐạihọcVanderbiltởNashville,vàcũngtạiđó,anhvôtìnhbiếtđếnlớpdạysángtácnhạcngaytrongkhuônviênĐạihọcTennessee.Anhđăngkýthamgiavànhờđómàanhcảmthấytìnhyêuâmnhạctronganhtrỗidậy.Mặcdùanhđangnỗlựchọctậpđểlấybằngtâmlýhọc,Kimbiếtđiềumìnhthậtsựmuốnlàtrởthànhmộtnhàsoạnnhạc.

Suốt5nămtiếptheo,anhthườngxuyênđilạigiữaĐôngTennesseevàNashvilleđểhọcviếtnhạcvàthỉnhthoảngraobáncáctácphẩmcủamình.Saucùng,vàonăm1988KimkýhợpđồngvớiTreeInternational(tiềnthâncủacôngtysảnxuấtnhạcSony/ATV).

Trongvòngvàithángđầutiênlàmviệctạiđây,JoeDiffrey,casĩhátnhạcđồngquê,đãthuâmmộtbảnnhạcdoKimlàđồngtácgiả,cótựaIfTheDevilDancedInEmptyPockets.NótrởthànhbàihátđượcưachuộngnhấtvànhanhchóngđưatêntuổiKimWilliamstrởthànhnhàviếtnhạctàinăngnổitiếngtrongngànhâmnhạcgiảitrí.KimcódịplàmviệcvớicasĩnhạcđồngquêtênlàGarthBrooks,tìnhbạnkhăngkhítnảynởgiữahaingườivàhọđãviếtnhạccùngnhautronghàngthậpkỷ.Kểtừđó,Kimđạtđượchàngloạtthànhtựurựcrỡcùngnhiềucasĩhàngđầucủadòngnhạcđồngquê,trongđótiêubiểunhấtlàtácphẩmThreeWoodenCrosses,ôngviếtcùngvớiDougJohnsonvàđượcRandyTravisthuâmvàonăm2003.BàihátđượcbìnhchọnlàBàihátcủaNămtrongGiảithưởngNhạcđồngquê2003vàgiảitươngtựdoHộiNhạcsĩNashvilletraotặng.

DougJohnsonnhậnxétvềKimWilliamslà“ngườitíchcựcvànhiệthuyếtnhất”màanhtừngbiết.“Tôiướcgìmọingườiđềucócơhộitiếpxúcvớianhấy”,Johnsonnói,“Anhấylànguồncảmhứnglớnlao.”Nhớlạiquãngthờigiankhigặptainạn,KimWilliamstinrằng

chínhnóđãhồisinhkhátkhaotrởthànhnhạcsĩtronganh.Nhưanhđãbàytỏtrongmộtcuộcphỏngvấn,“Tôikhôngbiếtliệutôicóbaogiờtrởlạivớiâmnhạcnếutainạnđókhôngxảyra.CólẽThượngđếđãquyếtrằng,“Taphảikhiếnanhchàngnàycảmthấykhổsởđủđểđẩyanhtavềđúngnơianhtacầnđến.”

Mộttrongnhữngmặtphảilớnnhấtcủatổnthươnglànóbuộcchúngtaphảicómụctiêu.Hầuhếtchúngtađểcuộcsốngtrôiquamàkhôngbiếtmìnhthậtsựmuốngì.NhưtrongcâuchuyệncủaSimonvàHelenPattinsonđượcđềcậpởPhầnMột,đôikhibằngtrựcgiác,ngườitanhậnramìnhcònthiếumộtđiềugìđóvàbắtđầutíchcựctìmkiếm.SimonvàHelenlànhữngluậtsưtrẻ,ngàyngàyđilàmtạithủđôLuânĐônchođếnthờiđiểmhọbiếtmìnhphảiđitìmmộtnguồncảmhứng.Vớinhiềungườikhác,mãiđếnkhiđốimặtvớithấtbạihaytổnthươngthìhọmớinhậnrađiềutươngtự,vàđôikhichínhtổnthươngtựnótraochoconngườinhữngmụctiêuđểtheođuổi.

Mộtkhibạncóđượcmụctiêucụthểtứclàbạnđãđihơnnửađườngtrongquátrìnhđạtđượcnó.LầnđầutiêntôingheRogerCrawfordnóichuyệnlàvàonăm1996.Anhnóichậmrãi,khoanthaivàđầyhàihước.Khángiảcủaanhnuốttừngtừ,khôngphảibởiRogertàntậtmàvìanhcónguồnkiếnthứcuyênthâmđểchiasẻ,vàsaukhingheanhnói,khángiảravềtrànđầycảmhứng.

Rogerbẩmsinhbịtật“thiếungón”.Anhcóhaingóntayởbàntaytrái,mộtngónởbàntayphải.Anhcóbangónchânởbànchânphảicònchântráicủaanhthìbịtháokhớptừđầugốitrởxuống.Tuyvậy,RogerđượccấpbằnghuấnluyệnviênquầnvợtcủaHộiQuầnVợtChuyênNghiệpHoaKỳ.AnhcóbằngcửnhânViễnThôngcủaĐạihọcLoyola-MarymountởLosAngeles,anhlàngườitàntậtđầutiêntrongHiệpHộiVậnĐộngViênĐạiHọcQuốcgiavàanhđãtrởthànhmộtdiễngiảtruyềncảmhứngđượcsănđón.CólẽthôngđiệpquantrọngnhấtmàRogerCrawfordchiasẻchínhlàtầmquantrọngcủaviệccóđượcnhữngmụctiêucánhâncụthể.Anhnói,“Bấtcứaicũngcóthểlàmnênnhữngđiềukỳdiệu,nhưngđầutiênbạnphảichomình

nhữngđiềukỳdiệuđểlàm.”

Nếubạnhỏimộttrămngườirằngliệuhọcómụctiêu,hoặcđiềuhọmuốnđạtđượcnhấttrongcuộcsốnghaykhôngthìhơn90%khôngthểđưaracâutrảlờicụthểngoạitrừướcmongđượchạnhphúcvàkhỏemạnh.ĐólàđiềumàNatalieduToit(tasẽgặpởchươngsau),ngườigiữmườihuychươngvàngtronghaikỳParalympics(Thếvậnhộimùahèdànhchongườikhuyếttật)xemlà“bikịchlớncủacuộcđời”.Mộttrongnhữngmónquàquýgiánhấtmàcônhậnđượclàdòngchữdohuấnluyệnviêncủacôđềtặng,điềumàcôluôntâmniệmtrongcuộcsống:

Bikịchcuộcđờikhôngnằmởviệctakhôngđạtđượcmụctiêu;

Bikịchcuộcđờinằmởviệctakhôngcómụctiêuđểvươnđến.

Mụctiêuchochúngtamụcđích,ýnghĩa,vàđịnhhướngsống.Đócũnglàlýdotạisaonhữngngườivượtquabikịchbảnthânthường

cảmthấyhạnhphúcvàtoạinguyệnhơn.Mỗingàymớimangtheonhữngtháchthứcvàmụctiêumới,vàthườngthìmỗicánhâncòncónhữngmụctiêulâudài,cụthểchoriêngmình.

Khôngcómụctiêu,chúngtakhôngkhácgìconthuyềnlênhđênhtrênbiểncảmênhmông.Vàotháng5năm2008,tôinghỉphépmộttuầnđểthamdựkhóahuấnluyệnláithuyềnDaySkipper.Đócólẽlàcôngviệckhókhănnhấtmàtôitừngthựchiện.Ngoạitrừbuổichiềuđầutiêntôichỉlangthangtrênthuyền,cònlạilànhữngtrảinghiệmtuyệtvời.Vớihaingườibạnvàmộthướngdẫnviên,tôiláithuyềnquaeobiểnGibraltarđếnBắcPhi,ghéthămvùngbiểnTâyBanNhaởCeutarồiđitiếplênMa-rốctrướckhivượtbiểnĐịaTrungHảitrongđêmđểtrởvềSotograndebênbờCostadelSol.

MộttrongnhữngphầnkhókhănnhấtcủakhóaDaySkipperlàviệctínhtoánlộtrìnhbởicóquánhiềuyếutốphảiquantâm;ngoàinhữngthứphứctạpcủachiếcthuyềncòncóthủytriều,dòngnước,gió,điểmđịnhvị(nhữngđiểmtađánhdấuđểbiếtvịtríhiệntạicủamình),thờitiếtvàdựbáokhítượngthủyvăn.Song,trướckhibạnxemxétbấtkỳyếutốnàotrongsốđó,điềuđầutiênbạncầnphảicó–vànếukhôngcónóthìchẳngcólýdogìđểrờicảng–đólàđíchđến.Bạnphảibiếtmìnhmuốnđiđâu,nếukhôngbạnsẽchẳngđiđếnđâuhết.Khiđãcóđíchđến,bạnhãybắtđầuvạchralộtrình.Bạnkiểmtradựbáokhítượngthủyvăn,thủytriều,luồngnướcbiểnvàgió.Bạnđánhdấulênhảiđồnhữngđiểmđịnhvịsuốtchiềudàihảihànhđểđốichiếuxemmìnhđangởđâuvàobấtkỳlúcnào,vàkhichắcchắnmọithứđãsẵnsàng,bạnkhởihành.Khiđanglênhđênhtrênbiển,nếuhoàncảnhthayđổi–gióđổihướng,gặpbão,hoặccógìđócảntrởcuộchànhtrình–thìthuyềntrưởng,vốnđãbiếtrõđíchđếncủamình,sẽvẽramộtlộtrìnhmớivàcăngbuồmđitiếp.Sẽtốnnhiềuthờigianvàđòihỏirấtnhiềunỗlực,nhưngbằngcáchđóthuyềntrưởngcóthểtựtinmìnhđangđiđếnđích.

Nếucuộcđờilàmộtcuộchànhtrình,baonhiêungườitrongchúngtacóđượcđíchđến?Baonhiêungườithậmchíbiếtrõphươnghướngmìnhmuốnđihoặcđâulàđiểmđịnhvịcủamình?Hầuhếtsinhviênsaukhitốtnghiệpkhôngcóbấtkỳýniệmgìvềngànhnghềhọmuốnlàm.Vàđóthậtsựlàbikịchcuộcđời.Rấtnhiềungườilàmviệcchỉđểkiếmsốngquangàythayvìxâydựngcuộcsống.Đôikhi,phảiđếnlúckhủnghoảnghaythậmchíbikịchậptớithìchúngtamớingưngtrôigiạt,nhưMikeJetternóimộtcáchchínhxáclàbắtđầu

sốngcóýthức.

CUỘCGỌI911NhờchiếcnónbảohiểmmàBrianGettingersốngsótsaumộttai

nạnxemáyvàotháng9năm1993.Khiấyanh23tuổivàchỉmớibatuầnsaukhitốtnghiệpHọcViệnCảnhSátSinclair,anhlàmchochiếcxegắnmáycủabốmìnhtantànhvìlạctayláiởmộtkhúccua.Anhnói,“Tôitưởngmìnhkhôngsốngsótnổisaucúvachạmđó.”Cơthểanhbịvăngvàothanhchắnđường,xươngsốnganhbịđènát,lưnganhbịgãyởbachỗ,cùngvàichiếcxươngsườn.TronglúcnằmvôvọngbênlềđườngởOhiovớinhữngchấnthươngnghiêmtrọng,BrianGettingerchỉnghĩđượcmộtđiều,“Tôisẽkhôngbaogiờtrởthànhmộtviêncảnhsátđượcnữa.”

Gettingersốngsótsauvụtainạn.Cácbácsĩbảorằnganhkhôngthểđilạiđượcnữa,nhưngchínngàysauvụtainạn,anhđãcửđộngđượccácngónchân,vàsaunhiềucaphẫuthuậtcùnghàngthángphụchồi,anhđãđứngđượctrênđôichâncủamình.Tuyvậy,vẫncònrấtnhiềuchấnthươngkhiếnanhkhôngthểtrởthànhnhânviêncảnhsátđượcnữa.Phầndướichântráicủaanhbịliệtvàanhkhôngcócơbắpởvaitrái.Nhưngchínhvụtainạnđãtướcđiướcmơgianhậplựclượngcảnhsátcủaanhlạiđịnhramộthướngđinghềnghiệpmới,màtheonhiềugócđộ,đãgiúpcuộcđờianhýnghĩavàmãnnguyệnhơn.Năm1996,anhđủtiêuchuẩntrởthànhcảnhsátđiềuphối–ngườitrảlờicáccuộcgọikhẩncấp.Đólàmộtcôngviệcmangđếnchoanhcơhộigiúpđỡngườikhácngaykhihọcầnđượcgiúpđỡnhất.Hômnayanhcóthểtrấnanmộtngườiởhiệntrườngtainạnchođếnkhiđộicấpcứuđến.Hômkhácanhcóthểchỉdẫnchomộtngườibịlạcđường.Đólàcôngviệcmàanhhếtsứcưngý.“Vôcùngtuyệtvời”,Briannhậnxét.

TrungúyRobinSchmutzởtổngđàiToledochorằngtainạncủaBrianđặcbiệtgiúpanhtrởnênphùhợpvớivịtrínày.“Nógiúpanhấyhiểuđượcnhữnggìđangdiễnratrongđầunạnnhânkhiởtrongtìnhcảnhnguycấp”,Schmutznói.Briantừngmongmuốntrởthànhmộtnhânviêncảnhsátlàmviệctrênđườngphố,nhưngmẹanhnóiniềmkhaokhátcủacontraibàvẫnluônlàgiúpđỡngườikhácvàbàtinrằnganhsinhrađểlàmcảnhsátđiềuphối.“ĐôilúcThượngĐế

làmrấtnhiềuđiềubíẩn”,bànói.“CólẽđólànơiBriancóthểcứusốngđượcnhiềungườihơn.”

SỨCMẠNHTINHTHẦNTÍCHCỰC“Sứcmạnhtinhthầntíchcựcthậtsựnằmtrongsuynghĩsáng

tạohìnhthànhnênsốphậncủabạn,vànhữnggìdiễnratrongđầubạntừngngàytừnggiờtạonênđộnglựcchonhữngthayđổitrongcuộcsốngcủabạn.Hãytạoramộtchuyếntàuchuyênchởsuynghĩvàlèoláinó.Chấtlượngcuộcsốngcũngnhưhạnhphúccuộcđờibạn

phụthuộcvàohướngcontàuđólướtđi.”

LaurenceJ.Peter,1919-1988

LiệucóbàntayThượngĐếcanthiệpvàocáingàyBrianGettingerbịhấtvăngkhỏixegắnmáyhaykhông,chúngtakhôngbaogiờbiết.CólẽThượngĐếquyếtđịnhrằngJulioIglesiaskhôngnêntrởthànhcầuthủbóngđávàElaineRinalditốthơnhếtkhôngnênchơiđàndươngcầm.CóngườisẽnghĩrằngĐấngQuyềnNăngcònnhiềuviệcvĩđạihơnđểlàmthayvìngồisuynghĩxemnênđểanhchàngnàylàmcảnhsátđiềuphốihaylàcảnhsátgiaothông,vàanhchàngởTâyBanNhakianênđiháthayđiđábóng.Dĩnhiên,nhữngsựkiệnnàycóthểchỉlàkếtquảngẫunhiênkhiconngườitabịnémvàodòngchảycuộcđời.Nhưng,dùgìđinữa,thựctếlàBrianGettingerđãtìmthấymột“mónquà”từvụtainạnđãcướpđiướcmơcủaanh,tựanhưJulioIglesiasvàElaineRinaldiđãtìmthấy“mónquà”từtrongướcmơmàhọđánhmất.

ChúngtacóthểnoigươngnhữngngườinhưJulioIglesias,ElaineRinaldivàBrianGettinger,đặcbiệtkhichúngtaphảiđốimặtvớinỗithấtvọngtrongcuộcsốngcủachínhmình.NhữngngườiđánhmấtướcmơthườngnguyềnrủaThượngĐếhaytrútbựctứcchosốphậnđenđủi.Họnhắcchúngtanhớrằngđôikhitấtcảnhữnggìtacầnđểtìmramặtphảilàsẵnsàngquênđinhữnggìđãmất,nhìnvềphíatrướcvớiniềmhyvọngvàtintưởngrằng:đâuđótrongtươnglai,cómộtướcmơmớimẻ,lớnlaovàtốtđẹphơnvàcólẽýnghĩahơnđangchờđợita.

Cuộcđờihọlàminhchứngchomộtsựthậtrằngởmặtphải,

khôngmấtmátnàomàkhôngcósựđềnbù.Cuộcđờihọchuyểntảimộtthôngđiệpđặcbiệt:

Khôngmộtướcmơtanvỡnàomàkhôngthểđượcthaythếbằngmộtướcmơkhác.Nếutacứmãitiếcnuốinhữngđiềulẽraphảixảyra,hoặcnhữngđiềutatinrằngnênxảyra,thìtakhôngthểnàotìmđượcnhữngướcmơmới.Nhữngướcmơđóchỉcóthểđượctìmthấykhitatậptrungtìmhiểuxemướcmơấylàgì,tađangcónhữnggìvàtasẽtrởnênnhưthếnào.

N

CHƯƠNG12DISẢNCỦAEDISON:TRIẾTLÝ

SỐNG“Nếuchúngtalàmtấtcảnhữngviệcmàtacókhảnăngthực

hiện,chúngtasẽthậtsựlàmkinhngạccảchínhmình.”

ThomasA.Edison

ĂM1997TẠPCHÍLIFExuấtbảnhaikỳbáokỷniệmliêntiếpliệtkêdanhsáchmộttrămngườiquantrọngnhấtcủathiênniênkỷ.Đứngđầudanhsáchlàmộtngườiđànôngsinhnăm1847ởtiểubangOhio,nướcMỹ.Khicònbé,cậuchỉđược

chínhthứcđếntrườnghọctrongbatháng.Thầygiáocủacậu,mụcsưEngle,chorằngcậusẽchẳngbaogiờlàmnêntròtrốnggìvìđầuóccậu“trốngrỗng”vàcậulạihaymơmộng.Vìthế,mẹcậuđãđemconvềvàtựmìnhdạyconhọctạinhà.Từnhỏ,khảnăngnghecủacậuđãbịhạnchếmàvềsauđượcpháthiệnlàdichứngcủabệnhbanđỏvàbệnhviêmtaigiữakéodài.Cậubécànglớnbệnhcàngnặng,chođếnkhitrưởngthànhvàsaumộttainạntrênxelửathìcậubịđiếchoàntoàn.Tuyvậy,vớitấtcảnhữnggiannanđó,cậubélớnlênvàtrởthànhmộttrongnhữngnhàphátminhvĩđạinhấtcủamọithờiđại,vàtrongtấtcảnhữngngườiđãsốngtrêntráiđấtnàysuốtmộtngànnămqua,thìchínhcuộcđờiôngđượcxemlàcóảnhhưởnglớnnhấtđếntươnglaicủanhânloại.NgườiđànôngđólàThomasAlvaEdison.

ChỉriêngởMỹ,ThomasEdisoncó1.093vănbằngsángchếđượcđăngkýdướitênông.Ôngcócôngphátminhravôsốthiếtbịmangtínhcáchmạngbaogồmmáyhátđĩa,máyquayphim,pinlưutrữvàdĩnhiênlàbóngđènđiện,phátminhnổitiếngnhấtvàcũnglàquantrọngnhấtcủaông.Edisonđóngvaitròthenchốttrongviệcđưacuộccáchmạngcôngnghiệptừthờikỳmáyhơinướclênkỷnguyênđiệnlực.Cólẽhơnbấtkỳngườinàokháctronglịchsửgầnđây,ThomasEdisonđãlàmthayđổicảthếgiới.

MặcdùEdisonđượcbiếtđếnnhiềunhấtvớiphátminhbóngđèn

điệnnhưngcácnhàsửhọclạixemphátminhđángghinhậnnhấtcủaônglàmáyghiâm(haycònđượcgọilàmáyhátđĩa).Edisonđãthiếtkếvàtạoramộtthiếtbịđầutiêntrênthếgiớicóthểghiâmrồiphátlại.Ngàynaythậtkhótưởngtượngmộtthếgiớimàkhôngcómáyghiâm,vàngượcdòngthờigianvềnăm1877khiEdisonphátminhranó,ôngcũngkhôngthểtưởngtượngđượcphátminhcủamìnhsẽtácđộnglênmọilĩnhvựctrongcuộcsốngđếnmứcnào,từviệckinhdoanhcủachúngta–hãytưởngtượngmộtthếgiớikhôngcóhộpthưthoại?–đếnngànhgiảitrívàthưgiãn–liệunhómTheBeatleshayRollingStonessẽởđâunếukhôngcónhữngchiếcđĩanhựavinyl?VànhữngngôisaonhạcPopngàynaysẽrasaonếukhôngcóđĩaCDhaynhạcnénMP3?

Từlầnchạythửđầutiên,chiếcmáyghiâmcủaEdisonđãkhônggặptrụctrặcgìvàđiềuđólàmkinhngạccảngườiphátminhranó,cólẽhơnbấtkỳaikhác,bởiEdisonthừabiếthầuhếtcácphátminhcầnphảiđượccảitiếnrấtnhiềulầnmớicóthểsửdụngđược.Yếutốkhiếnchothiếtbịnàytrởnênnổibậtkhôngphảivìsựđộtphácôngnghệhayýnghĩamànósẽđemlạichothếgiới,màdothựctếrằngchiếcmáythuvàphátâmthanhđầutiêntrênthếgiớilạiđượcphátminhbởimộtngườiđànôngbịđiếchoàntoàn!

Edisonsángtạoramáyghiâmbằngcáchdùngmiệngcắnvàonơiphátraâmthanhvà“lắngnghe”thôngquanhữngdaođộngcủaxươnghàm.Thậtra,ôngchorằngbệnhkhiếmthínhcủamìnhxemralạilàmộtlợithếbởibằngviệcsửdụng“kỹthuậtcắn”,ôngcóthểcảmđượcnhữngtầnsốâmthanhmàtaingườikhôngthểnàongheđược.Việcôngkhôngthểngheđượcbuộcôngphảinghĩraphươngphápcắn,cuốicùngnóđãtạođiềukiệngiúpôngđiềuchỉnhvàcảitiếnchấtlượngâmthanhvượtxahơnnhiềusovớinhữnggìcóthểđạtđượcbằngcáchnghebìnhthường.Theocáchnhìnnàythìthànhtựumàôngđạtđượcgầnnhưphithường.Nhưngvượtlêntrênsựphátminh,Edisonđãchứngtỏmộtđiềurằngthôngquacôngviệccủamình,cómộtsựthậttruyềnđộnglựcchothếhệtươnglai:đólàđôikhinhữngtrởngạilớnnhấtlạilàtàisảnquýgiánhấtcủachúngta.

Năm1988mộtngườiđànôngtênRalphTeetor,saukhiquađời,đãđượcvinhdanhtạiAutomotiveHallofFamevìcónhiềucốnghiếnchongànhcôngnghiệpôtô.Teetorlàmộtngườiđànôngphithường,vànhưEdison,ôngcóvôsốphátminh.Khichỉmới12tuổi,TeetorvàngườianhhọđãtựlắprápchiếcxehơiđầutiêncủamìnhtừAđếnZ,rápnốicácbộphậnbằngtayvàchếtạolạimộtđộngcơphếthải.

TeetortốtnghiệptrườngĐạihọcPennsylvanianăm1912,ôngđãchứngminhchonhữngngườicùngkhoathấyhọđãsaikhinghĩrằngôngkhôngthểtốtnghiệp.SauđóôngtiếptụcphấnđấutrởthànhchủtịchTậpđoànThePerfectCircleởHagerstown,bangIndiana,mộtcôngtysảnxuấtvòngđệmpíttônghếtsứcthànhcông.

Teetorphátminhramáyxéncỏchạyđiện,nhiềuloạiổkhóavàgiáđỡcầncâucá.Tuynhiên,phátminhcóýnghĩanhấtmànhờđóôngđượcnhớđếnnhiềunhấtvàđượcvinhdanhsaunàychínhlàbộđiềukhiểntốcđộtựđộngdùngchoxehơi.RalphTeetorlàmộtkỹsưcựckỳtàinăng,vàđiềukhiếnchotấtcảnhữngthànhquảcủaôngtrởnênđángnểphụchơnnữanằmởviệcôngbịmù.Từlúcnămtuổi,ôngđãkhôngcònnhìnthấyánhsángsaumộttainạntrongcửahàng.

Teetorkhôngthíchnóivềsựtàntậtcủamìnhvàhầunhưkhôngbậntâmgìđếnviệcmìnhbịmù.Song,điềuđặcbiệtthúvịlàTeetor,cũngnhưEdison,đãbiếnkhuyếttậtcủamìnhthànhmộtlợithế.Vídụ,ôngthiếtkếrakỹthuậtcânbằngđộngcơtua-bincánhquạtchạybằnghơinướctrongtàudiệtngưlôi.Teetorchưamộtlầnnhìnthấyđộngcơtua-bincánhquạt.Ôngsẽkhôngthểnhậnranónếuvấpphảinótrênđường.Nhưngôngchorằng,theomộtcáchnàođó,chínhđiềuđóđãgiúpông.Teetortinrằngviệcôngchưabaogiờnhìnthấycánhquạtcónghĩalàôngkhôngbịảnhhưởngvàgiớihạnbởinhữngthiếtkếtruyềnthống.Cuốicùng,nhờvàotrítưởngtượngcủamìnhcùngxúcgiáchếtsứcnhạycảm,Teetorcóthểgiảiquyếtđượcvấnđềmànhữngkỹsưsángmắtkhácđãphảivậtlộntrongnhiềunăm.

ÝtưởngphátminhrabộđiềukhiểntốcđộtựđộngbắtnguồntừmộtlầnTeetorbịsayxekhiđichungxevớiluậtsưcủamình.Cóvẻnhưluậtsưcủaôngkhôngthểvừanóichuyệnvừaláixecùngmộtlúc.Khiôngấynóithìôngấytựđộnggiảmtốc,cònđếnlượtTeetornóithìônglạiđộtngộttăngtốc.

Việckhôngthểnhìnthấyđượckhiếnngườitadễbịbuồnnônhơnkhiđitrêncácphươngtiệngiaothông.Nhưngcũngchínhbởi

Teetornhạycảmvớihiệntượngsaytàuxenênôngnhậnrasựcầnthiếtcủamộtbộđiềukhiểntốcđộtựđộngdànhchoxehơi.LuậtsưcủaônglúcđóchạyxenhưđangchơixeđiệnđụngtronghộichợcònTeetorphảicốgắnglắmmớikhôngnônrangoài,nhưngchínhnhờtrảinghiệmđóđãtruyềncảmhứngchoôngvềmộthệthốngtựđộngduytrìtốcđộổnđịnhchoxehơi.

Teetorthửnghiệmýtưởngđótrongsuốtmườinămchođếnkhiônghàilòngvàchorađờimộtsảnphẩmđángtincậy,lúcđóôngmớiđăngkývănbằngsángchế.Tuyvậy,mãiđếnmườibanămsau,Chrysler,nhàsảnxuấtxehơiđầutiênmớigiớithiệubộđiềukhiểntựđộngcủaTeetortrongloạtxemớicủahọ.Ngàynay,hầunhưmỗichiếcxehơisảnxuấttạiMỹđềucóbộđiềukhiểntựđộngtheotiêuchuẩn.Khôngcònnghingờgìnữa,đóchínhlàphátminhthànhcôngnhấtcủaRalphTeetor.Chínhnhờkhuyếttậtcủamình–khiếmthị–đãchophépônglàmđượcnhữngđiềuvượtngoàikhảnăngcủanhữngkỹsưsángmắt.Teetorpháttriểnmộtkhảnăngcảmnhậnđặcbiệtgiúpônghìnhdungcácvậtthểvàcáchchúnghoạtđộng,vàrõràngchínhyếutốquantrọngđóđãlàmnênthànhcôngphithườngcủaông–trởthànhmộttrongnhữngnhàphátminhsâusắcvàcónhiềusángchếnhấttronglĩnhvựcmáymóctựđộngởthếkỷhaimươi.CũngnhưEdison,tiểusửcủaTeetorlàmộtminhchứngthuyếtphụcvềmặtphải.

CảRalphTeetorvàThomasEdisonđềuđểlạichothếgiớimộtdisảnvĩđạigấpnhiềulầnnhữngphátminhcủahọ.Triếtlýsốngcủahọvẫnmãilàkimchỉnamvàlànguồncảmhứngthúcđẩyhàngtriệungườitheođuổiướcmơcủamình,ngaycảkhiđốimặtvớikhókhănvàthấtbại.Khôngaitrongsốhọtinvàoviệctàntật,chẳngquamỗiconngườicóđiểmmạnhvàđiểmyếukhácnhau.Bíquyếtthànhcôngcủahọnằmởchỗhọchútâmvàonhữnggìmìnhcókhảnăngthựchiệnhơnlànhữngkhuyếttật.Tháiđộnày,rõràng,làmộtđiểmchungcủahầuhếtnhữngngườitìmramặtphải.

ChínhnhữnghiểubiếtsâusắccủaEdisonvềkhókhănvàthấtbạitrongcuộcsốnglàđiểmnổibậtnhấttrongchiếnlượcđiđếnthànhcôngcủabảnthânông.Edisonxemsailầmlàngườibạntốtnhấtcủaconngườibởichúngtacóthểhọchỏiđượctừchúng.TrongkhinhữngngườikhácchỉnhìnthấythấtbạithìEdisonlạirútrabàihọckinhnghiệmquýgiá.Mộtlần,khiđượchỏirằngôngcócảmthấynảnlòngkhông,khirấtnhiềulầnthửnghiệmsángchếbóngđènđiệncủa

ôngbịthấtbạithìôngtrảlời,“Tôikhônghềthấtbại!Tôichỉtìmđược10.000trườnghợpbóngđènkhônghoạtđộngmàthôi!”Ônggiảithíchthêmchongườiphóngviênđangcóvẻbốirối,“Nếutôitìmđược10.000cáchthứckhônghiệunghiệm,tôikhôngthấtbại.Tôikhôngnảnchíbởimỗilầnthửnghiệmbấtthànhlàthêmmộtbướctiếnmới.”

Edisontinrằngsailầmtrongcuộcsốngtồntạilàđểthúcđẩychúngtatiếnlênphíatrước,vàsailầmcànglớnthìtacàngtiếnxahơn.Ôngkhẳngđịnhsailầmvàtrởngạilànhữngbướckhôngthểtránhkhỏitrênconđườngđiđếnthànhcông.NhiềungườithườngnhắcvềchuyệnmộtngườiquảnlýtrẻtuổilàmviệcchohãngmáytínhIBMđãphạmsailầmkhiếncôngtythiệthại10triệuđô.Khitinnàyđếntaichủtịchcôngty,TomWatson,chàngtraitrẻđượctriệutậpđếnvănphòngcủaông.Chàngthanhniênđóbiếtmìnhsắpbịđuổiviệc,nhưngWatsontinrằngmộttrongnhữnggiátrịcốtlõicủaIBMlàpháttriểnconngười.Dovậy,khingườiquảnlýtrẻhỏiliệumìnhcósắpbịsathảihaykhôngthìWatsonlậptứckhẳngđịnh,”Không!”,rồiôngnóithêm,“Tôivừabỏra10triệuđôđểđàotạoanh–tạisaotôilạimuốnđuổiviệcanhngaylúcnày?”

Sailầmthườngdẫnđếnnhữngsángtạobấtngờ.Năm1970,SpencerSilverđượcphòngnghiêncứucủacôngty3Mtuyểnvàovớinhiệmvụgiúppháttriểnmộtloạikeosiêudính.Cuốicùng,sảnphẩmmàSilvertạoralạilàmộthợpchấtkếtdínhyếuhơncảcáimàcôngtyđangcó.Nócóthểkhiếnnhữngmảnhgiấynhỏdínhlạivớinhaunhưngcũngdễdàngtáchra.Anhđãhoàntoànthấtbại,vàmãiđếnbốnnămsau,anhmớiđộtnhiênnhậnrachấtkeodínhấycóthểhữudụng.

MộttrongnhữngđồngnghiệpcủaSilverháttrongcađoànnhàthờvànhữngtờgiấyanhdùngđểđánhdấutrongquyểnthánhcacứrơixuốngmãi.NhớđếnchấtkeocóđộdínhyếumàSilvertạora,ngườibạnnàynảyraýtưởngquétchấtkeođólênnhữngtờgiấyđánhdấu,vàhếtsứcvuisướngkhithấychúngrốtcuộccũngnằmyênvịđồngthờidễdàngđượcgỡramàkhônglàmráchcáctrangsách.Khámphánàylàsựkhởiđầucủamộtsảnphẩmvềsauđượcsửdụngrộngrãitrongcácvănphòngtrênkhắpthếgiới–giấyghichúPost-it!

Kínhantoàn,mộtloạikínhkhôngvỡthànhtừngmảnhkhibịvachạm,hiệnnayxuấthiệnởkhắpnơibởinógiúpngườitatránhđượcsátthương.NhưngtạithờiđiểmEdouardBenedictus,mộtnhàkhoahọcPháplàmviệctrongphòngthínghiệmkhoảngđầuthếkỷ20thìchưaainghenóiđếnkínhantoàn.Nhưngchínhmộtsựcốxảyratrongphòngthínghiệmđãlàmônglóelênýtưởngđó.Benedictuslỡtayhấtmộtchiếcbìnhthínghiệmbằngthủytinhrớtxuốngsàn.Anhnghethấytiếngvỡ,nhưngkhinhìnxuốnganhkhôngthểrờimắtvìkinhngạc.Toànbộcácmảnhvỡvẫndínhchặtvàonhau.Chiếcbìnhkhônghềbịnátvụnhayvỡthànhtừngmảnh.Khixemxétkỹhơnthìanhđãhiểulýdotạisao.Hóarachiếcbìnhnàytrướcđóchứađầychấtdẻolỏng,saukhibayhơi,đểlạimộtlớpchấtdẻomỏngbêntrongthànhbình.Chínhlớpmàngmỏngđóđãgiữchochiếcbìnhthủytinhkhôngbịvỡvụn.

MặcdùsựcốđóđãgâychúýchoBenedictusnhưnganhvẫnchưanhậnthấybấtkỳứngdụngthựctếnàovàkhôngtìmhiểuthêmchođếnkhianhchứngkiếnmộttainạnxehơi.Vàođầuthếkỷ20,xehơichỉmớibắtđầuphổbiếntronggiớithượnglưuParis,vàdạngchấnthươngthườnggặpnhấttrongcácvụtainạnxehơilúcbấygiờlànhữngvếtcắtdomiểngkínhchắngiógâyra.Benedictuschợtnhậnrakhámphátrướcđâycủamìnhhélộmộtcơhội.Kínhchắngiótrángnhựasẽngănngừahầuhếtcácchấnthươngdotainạngiaothông.

ThậtkhôngmaylàýtưởngcủaBenedictusđãbịcácnhàsảnxuấtxehơibácbỏvớicùngmộtlýdomàhọdùngđểtừchốirấtnhiềuphátminhvềsựantoànkháctrongsuốtthếkỷqua:chiphí.Tuynhiên,saukhikínhantoànđượcứngdụngthànhcôngvàoviệcgiúpcácbinhlínhtránhnhữngchấnthươngdokínhmặtnạchốngđộcbịvỡgâyratrongsuốtThếchiếnthứnhất,cácnhàsảnxuấtxehơiđãthayđổiquanniệmcủahọ.Ngàynay,kínhantoàncủaBenedictusđượcdùngởtấtcảnhữngnơimàkínhvỡcóthểgâyranguyhại.

CóthểphảimấtđếnbốnnămvànhờmộtcasĩtrongcađoànnhàthờđểSpencerSilvertìmđượcmặtphảichothấtbạicủamình,vàphảiđếnkhichứngkiếnmộtvụtainạnxehơithìEdouardBenedictusmớinhậnracơhộingaytrướcmắtkhianhđánhrơichiếcbìnhthínghiệmbằngthủytinh,nhưngtươngtựnhưnhiềunhàkhoahọckhác,cảhaingườiđànôngnàyđãhọchỏivàđượchưởnglợitừmộttrongnhữngviênngọctrítuệcủaThomasEdison:đólà“khimộtthứkhônghoạtđộngtheođúngýbạnthìkhôngcónghĩalànóvôdụng.”

TrongkhiEdisonluônxemxétkhókhăntheonhiềukhíacạnhkhácnhauthìônglạikhôngbaogiờxembảnthânmìnhlàmộtnhàkhoahọcnhưEdouardBenedictus.Mộtnhàkhoahọclàngườitiếnhànhcácthínghiệmvàquansátđiềugìsẽxảyra.Edisonxemmìnhnhưmộtnhàphátminh.Ôngkhông“khámphá”sựviệc,ông“phátminh”ragiảipháp,vàôngluôntìmkiếmnhữngvấnđềcầnđượcgiảiquyết.Ôngnói,“Tôitìmhiểuxemthếgiớicầngìrồimớibắtđầusángtạoranó...Khôngmộtphátminhnàocủatôingẫunhiênmàđếncả.”Edisonđitìmnhữngkhókhănbởiônghiểurằngẩnchứabêntrongmỗikhókhănlàmộtcơhộiđangchờđợiđượckhámphá.

Chắckhôngcógìnảnlònghơnlàviệcđứngxếphàngmàhầunhưkhôngcóvẻdịchchuyểnchútnào.Chúngtaaicũngtừngtrảiquachuyệnđó,đứngởphíacuốihàngtạiquầychothuêxehơiởsânbaytrongkhinhânviênphụtráchmảitánchuyệnvớibạnquađiệnthoại,hoặcxếphàngởquầytínhtiềnởsiêuthịtrongkhinhânviênthâungânbậnchòngghẹođồngnghiệp.Hãytưởngtượngxemliệubạnsẽphảnứngrasaonếubạnphảiđứngxếphàngsuốtbangày!

Năm1995ngườidânởKatmandurơivàotìnhtrạngthiếuganấuănnghiêmtrọng.SanuKajiShresthađứngxếpởcuốimộthàngdàichờđếnbangàyđểcóđượclượnggacầnthiếtchogiađình.Anh

khôngcócáchnàokhácngoàiviệcxinnghỉlàmbangàyvàkiênnhẫnđợiđếnlượtmình.Tuynhiên,khôngnhưhàngtrămngườikhácmỏimònchờđợi,Sanunhậnramộtcơhội.Tronglúcđứngchờ,SanubắtđầunghĩcáchmangnguồnnănglượngthaythếổnđịnhtrongnướcđếnvớingườidânNepal.Càngnghĩanhcàngcảmthấyphấnkhích.

Suốt5nămsau,Sanumiệtmàitìmkiếmnhữngnguồnnhiênliệuthaythếvàđếnnăm2001,anhchínhthứcnghỉviệcởNgânHàngThếGiớiđểtậptrunghoàntoànchomụctiêucủamình.AnhđếnMỹvàChâuÂuđểtìmhiểuvềnhữngcôngnghệtiêntiếnnhấtvàvàotháng4năm2002,anhthànhlậpFoundationforSustainableTechnologies–FoST(TổChứcNghiênCứuCôngNghệBềnVững)–mộttổchứcphilợinhuậnđộclập.Từkhiđượcthànhlập,FoSTđãcungcấpnhữnggiảiphápcôngnghệbềnvữngchohơnmộtngànhộgiađìnhtrongnhữngngôilàngnôngthônnghèoởNepalvàliêntụctìmkiếmnhữngcôngnghệmới.TrangwebcủaFoSTxácnhận,“Nepalđanggặpnhữngvấnđềnghiêmtrọngdoviệcchặtphárừngbừabãi,môitrườngxuốngcấp,ônhiễmquámức...thiếunguồncungcấpnướcuốngsạchvàcôngtácquảnlýchấtthảicònkém.”Họcòndựđoánrằngcứđànày,phầnlớndiệntíchrừngcủaNepalsẽbiếnthànhsamạcvàkéotheonhữngtrậnthiêntai“rấtkhóchốngchọi”vàkhôngthểtránhkhỏi.NhưngFoSTđangđấutranhvìquyềnlợicủangườidânNepal,họgiáodụcvàthuyếtphụcngườidânsửdụnghợplýnguồntàinguyênthiênnhiênđểtránhgâynguyhạichothếhệtươnglai.SanuKajiShresthađãkhởixướngmộtcuộcvậnđộngcứulấyNepalkhỏithảmhọatựdiệtvong,vàsứmệnhcủaanhđượckhơinguồntừnỗithấtvọngkhibịmắckẹttrongmộthàngdàingườichờđợi.

Ngày17tháng8năm2008,tờMailonSundaycủaAnhđăngmộtbảntinvớitựađề“Ngườinôngdânbiếnkhóithảimáykéothànhphânbón”.Nghenhưmộtvídụhoànhảovềmặtphảitrongcôngviệc.Mộtvấnđề,đặcbiệtlàvấnđềảnhhưởngđếnnhiềukhíacạnh,tàichínhlẫnmôitrường,đãhélộmộtcơhộilớnlao.

BàibáokểcâuchuyệnvềSteveHeard,mộtnôngdânở

Leicestershire,nướcAnh,ngườiđãlấykhíthảitừmáykéochạydầudiesel(loạikhíthảiđượcxemlàđộchạichoconngườivàmôitrường)vàchuyểnnóthànhphânbóngiàukhoángchấtđểcảithiệnđấtđaitrongnôngtrạicủaông.

Vớigiáphânbónhóahọckhôngngừngtăngnhanh,Heardbiếttrướcôngcầngiảmthiểuviệcphụthuộcvàochúng.Năm2008,chiphíphânbónphụcvụchonôngtrạicủaôngtăngvọtlên250.000bảngmộtnăm.Giáphânbóngắnbómậtthiếtvớigiádầu,vàdầuđãchạmngưỡngchưatừngcóvàotháng7năm2008vớigiá148đômộtthùngtrênthịtrườngquốctế.Maymắnthay,lúcđóHeardđangbắttayvàomộtkếhoạch.

Năm2007,Heardđãquyếtđịnhđólàthờiđiểmthíchhợpđểtìmloạiphânbónmớichohơn1.000hectađấtcủaông.Làmộtkỹsưnghiệpdư,ôngbỏrasáuthángvàhơn10.000bảngnhằmkhaisinhmộthệthốngmangtínhcáchmạng,sửdụngkhóithảitừmáykéođểbónchođất.Khóidieselchứarấtnhiềukhoángchấtvàmặcdùnóđộchạichongườinhưngnólạicựckỳhữuíchchođất.MộthệthốngtươngtựđãđượcthửnghiệmtrênhơnmộttrămnôngtrạiởMỹvàCanadanhưngHeardlàngườitáiphátminhrahệthốngnàytrênthịtrườngnướcAnh.

HệthốngcủaHeardđượccảitiếnởchỗ:khóithảiđượcdẫntừmáykéovàomộtthùnglớnđặtbênhôngmáy,ởđókhíđượclàmnguộitrướckhibơmqua27đườngốngcắmsâuxuốnglòngđất.Ôngnói,“Chúngtôiđặtmộtdụngcụphântíchphíasaumáykéovàkếtquảchothấy98%lượngkhóithảirađượcbơmvàotrongđất.”Kỹthuậtnày,theoHeard,làmgiảmđộchuacủađất,nhờđócâytrồngcóthểtựtổnghợpchấtđạm,rễcâycũngpháttriểnkhỏehơnvàphụthuộcrấtítvàophânbónhóahọc.Nhìnchung,Heardtinrằnghệthốngđãcắtgiảmkhoảng1/3chiphíphânbónchoông,vànócũngtạođiềukiệnchocâytrồngsinhtrưởngtốthơn,kếtquảthuhoạchcaohơn.Hệthốngcủaôngđãđượccấpvănbằngsángchế,BreathingLifeIntoSoilsSystem–BLISS(ThổiSựSốngVàoĐất)vìmanglạilợiíchchođấtvàmôitrườngđồngthờitiếtkiệmtàichínhđángkểchonhànông.VềphầnSteveHeard,sángchếnàyđãgiúpôngcắtgiảmchiphíthànhcôngvàcònmởracơhộikinhdoanhmớiđầytiềmnăng,cóthểthayđổihoàntoànphươngphápnôngnghiệpởAnhQuốc.

TrevorBaylisslàmộtnhàphátminhngườiAnhnổitiếnglầnđầutiêntạođượctêntuổibằngmộtphátminhnhằmđốiphólạinạnHIV/AIDSởChâuPhi.CanhiễmAIDSđầutiênởChâuPhiđượcghinhậnvàonăm1982.Đếnnăm1989,cănbệnhlantrànvàbùngphátkhắpchâulụcnhưmộttrậncháyrừng.AIDSđangcónguycơtrởthànhmộttrongnhữngđạidịchthếkỷ.LúcđóBaylissđangngồinhàxemtiviởAnh,vànhữngvấnđềxungquanhbệnhdịchAIDSlầnđầutiênkhiếnôngchúý.Ôngkể,“Tôiđangxemtivi,vừagácchânvừangậmtẩuthuốc,cònbộđiềukhiểntừxathìnằmtậnđâuđâu.TrêntivixuấthiệnchươngtrìnhvềnạndịchHIV/AIDSbùngnổởChâuPhi.CóthểtôiđãxemchươngtrìnhComeDancinghaymộtchươngtrìnhnàokhác,nhưngtìnhcờtôilạixemchươngtrìnhnày,vàhọnóicáchduynhấtđểcóthểchấmdứtcănbệnhkinhkhủngnàylàtuyêntruyền,giáodụcngườidânChâuPhi,vàquađàiphátthanhlàphươngpháphữuhiệunhất.”Nhưng,mộttrởngạilớnđangtồntại–hầuhếtngườidânChâuPhikhôngcónguồnđiện,vànếucóthìởdạngpin–thứhànghóađắttiềnvàrấtítnơibán.

ĐiềunàylàmBaylisssuynghĩ.Ôngnói,“Tôiđilạcvàomộtgiấcmơ:tôithấymìnhđangởthuộcđịaChâuPhi,mangtheomộtchiếckínhmộttròng,mộtchairượugin,mộtchaithuốcbổvàmộtcâyvợtđậpruồi,vàtôiđanglắngnghemộtbàihátthôtụcphátratừchiếcmáyhátchạybằngdâycótvớimộtcáiloatogắnởbêntrên.Rồitôingẫmnghĩ,xemnào,nếubạncóthểtạoranhữngtiếngồnđóbằng

cáchkéolêmộtchiếcđinhrỉdọctheomộttấmgiấytựanhưbạnđangdùngmộtchiếclòxothìcơnăngtrongchiếclòxođủđểchạymộtmáyphátđiệnnhỏ,vàmáyphátđiệnđólàmchochiếcradiohoạtđộng...Khôngbuồntắttivi,tôiđivàonhàkho,đólàmột“bãichiếntrường”laliệtđủthứlinhkiệnđiệngiadụng,vàtôilắpráprathứvừanghĩra.”

ChiếcradiolêndâycótđãtrởthànhphátminhnổitiếngnhấtcủaBayliss.Nguyênbảngồmcómộtmáythuthanhbándẫn,mộtmôtơđiệnlấytừchiếcxeđồchơivàđộngcơbánhrănglấytừmộthộpphátnhạc.Baylissđăngkývănbằngsángchếchoýtưởngcủamìnhnhưngmãiđếnnăm1994,khiôngđượcmờiđếngiớithiệusảnphẩmtrênchươngtrìnhTomorrow’sWorldcủađàiBBCthìngườitamớibắtđầuchúýđếnnó.BaylissđãphátminhrathiếtbịđiệntựcấpvàchạybằngdâycótđầutiênvàtựmìnhcungcấpgiảiphápchonhucầuphổcậpthôngtintuyêntruyềnvàgiáodụcđếnngườidântrênkhắplụcđịaChâuPhi.

GiốngnhưEdison,SanuKajiShrestha,SteveHeardvàTrevorBaylisskhôngphảilànhữngnhàkhoahọc.Họsốngvàlàmviệctrongthếgiớithựchơnlàtrongphòngthínghiệm.Họcócáchtiếpcậnvấn

đề,khókhăntrongcuộcsốngtheophongcáchEdison,hoàntoàntươngphảnvớitháiđộcủangườibìnhthường.Hầuhếtchúngtasẽnảnlòngtrướcnhữngvấnđềvàtrởngạidồndậptrongcuộcsống,nhưngnhữngnhàphátminhnhưThomasEdisonlạitrởnênháohứckhithấykhókhănvìhọbiếttrongkhókhănchứađựngcơhội.KhókhăndẫndắtEdisoncảtrongcôngviệclẫncuộcsống.Khiônggặpmộtđiềugìđókhôngnhưýtrongbấtkỳlĩnhvựcnào,thayvìbuồnphiềnvàgiậndữthìEdisonlạitỏraphấnkhíchvàtìmkiếmmặtphải.Ôngnói,“Việckhôngngừngnghỉxuấtpháttừviệckhôngbằnglòngvàkhôngbằnglònglàđiềukiệntiênquyếtchosựpháttriển.Hãychỉchotôimộtngườibằnglòngvớimọithứvàtôisẽchỉchobạnsựthấtbại.”

ThomasEdisoncóthểlừngdanhdonhữngphátminh,nhưngniềmtincủaôngrằngkhuyếttậtcóthểlàtàisản,khókhănluônlàcơhộivàsailầmchínhlàbàihọckinhnghiệm,đãgiúpthayđổithếgiớikhôngkémgìbấtkỳphátminhnàocủaông.Triếtlýsốngcủaônglànguồncảmhứngkhôngngừngthúcđẩymọingườisángtạo,phátminhvàtìmkiếmmặtphảikhivấpphảithửthách.Đómớilàdisảnvĩđạinhấtcủaông.

K

CHƯƠNG13NGHỆTHUẬTNHÌNNHẬN:

BIẾNCÁIKHÔNGTHỂTHÀNHCÓTHỂ

“Biếncáikhôngthểthànhcóthểlàmộtniềmvui.”

WaltDisney,1901-1966

HINGHEmộttrongnhữngvịtướngcủamìnhnóirằngchiếnlượccủaôngkhôngthểthựchiệnđượcthìNapoleonBonapartetrảlời,“Khôngthểlàmộttừchỉđượctìmthấytrongtừđiểncủanhữngkẻngudốt!”Nhữnggìtrongquákhứ

chothấyNapoleonhiểurấtrõtừđiểncủamình.Vàođầuthếkỷ20,khôngainghĩrằngconngườicóthểbay,nhưnghaianhemWilburvàOrvilleWrightkhôngtinlànhưvậy,vànăm1903anhemnhàWrightđãchứngminhthànhcôngrằngconngườicóthểláimộtđộngcơnặnghơnkhôngkhívàbayđược.MặcdùchiếcđiệnthoạitruyềnthốngđãđượcAlexanderBellvàElishaGrayphátminhvàonăm1876nhưngcórấtítngườitinrằngrồiđâyconngườicóthểnóichuyệnđượcvớimộtngườikháccáchmìnhnửavòngtráiđấtbằngchiếcđiệnthoạikhôngdây.Vàtrướcnăm1969,nếubạnnóivớiaiđórằngconngườicóthểđibộtrênmặttrăngthìhọsẽnhìnbạnnhưthểbạnbịđiên.Ngượcdòngthờigian,chúngtahọcđượclànhữnggìtrởthànhhiệnthựcngàyhômnayđềulànhữngcáikhôngthểngàyhômqua.Nhưvậy,tacóthểkếtluậnchắcchắnrằng:nhiềuđiềukhôngthểtronghiệntạicóthểtrởthànhnhữngđiềucóthểtrongtươnglai,vànhữngngườihiểuđượcđiềunàythườnglànhữngngườitìmramặtphải.

Năm1988,khiphụcvụtrongquânđộiIsrael,RadiKaiofbịchấnthươngkhiếnanhbịliệttừhôngtrởxuống.Trongsuốthaimươinăm,cuộcsốngcủaRadigắnchặtvớichiếcxelăn.Dotủysốngcủaanhbịtổnthươngkhôngthểnàophụchồi,Radiđượcchobiếtlàanhsẽkhôngbaogiờđilạiđượcnữa.Nhưng“khôngbaogiờ”làmộttừkhácnằmtrongtừđiểncủanhữngkẻngudốt.Ngàynay,Radiđãcó

thểbướcđi.Anhcóthểtựđứngdậykhỏighế,leocầuthangvàlênxuốngxehơi.NhữngviệcRadilàmcùngvớiquákhứcủaanhtruyềnnguồncảmhứngchonhữngngườikhác.KhoannóigìđếnnhữngbướcđầutiêncủaNeilAmstrongtrênmặttrăng,việcRadiKaiofcóthểđilạimàkhôngcầnxelănđãlàmộtđiềukỳdiệu.

ĐiềukỳdiệuđãgiúpRadiKaiofcóthểđilạiđượcsauhaimươinămngồixelănchínhlàkếtquảcóđượctừmặtphảicủamộttainạnđãkhiếnmộtngườiđànôngkhácbịliệttoànthân.Năm1997,AmitGofferlàTổnggiámđốcđiềuhànhOdinTechnologies,mộtcôngtychuyênsảnxuấtcácthiếtbịytếvềchẩnđoánhìnhảnhnhưthiếtbịchụpcộnghưởngtừMRI.Saukhibịtainạn,Amitphảidichuyểnbằngxelănvàchínhviệcđilạikhókhănđóđãthôithúcôngtìmkiếmcơhộithayđổicuộcđời.Ôngkhôngthểkhôngthắcmắctạisaotrongthếgiớicôngnghệchúngtađangsốngngàynay,xelănlạilàgiảiphápduynhấtchonhữngngườibịliệthaichân.Hiệntạiôngkhôngtìmrathiếtbịnàokhácngoàinhữngchiếcxelănhỗtrợngườibịliệthaichândichuyển,vàôngtựhỏi“tạisao?”

Đólàsựkhởiđầucủamộtsảnphẩmmớimangtínhcáchmạngcótên“ReWalk™”,thiếtbịchophépRadiKaiofsốngkhônglệthuộcvàochiếcxelăn.

SảnphẩmReWalk™baogồmhaichânrôbốt,thiếtbịcảmbiếngắntrêncơthểvàmộttúiđeosaulưngcóchứamộthộpđiềukhiểnmáytínhvàpinsạc.Ngườidùngcầnthêmmộtcặpnạngđểgiữthăngbằng,vàthiếtbịnàyđượcvậnhànhbằngđồđiềukhiểntừxađeoởcổtayvớicácchếđộ–đứng,ngồi,đibộ,leolênhayleoxuống.Sauđó,chỉcầnngảngườivềphíatrước,thiếtbịcảmbiếnđượckíchhoạtvàcácchânrôbốtsẽphảnhồi.

SựkhácbiệtmàReWalk™cóthểtạorachocuộcsốngcủanhữngngườibịliệthaichânlàvôhạn.KateParkin,giámđốcvậtlýtrịliệuởTrungtâmYtếĐạihọcNewYork,nóirằngthiếtbịnàycókhảnăngcảithiệnsứckhỏechongườisửdụngtheohaicách:“Vềthểchất,cơthểconngườihoạtđộngrấtkháckhitađứngthẳngngười.Bạncóthểvậnđộngnhiềucơbắpkhácnhauvàphổibạnnởtốiđa.Vềtâmlý,thiếtbịnàychophépngườibịliệtđứngthẳngvàgiaotiếpbằngánhmắt.”

KhitôihỏiAmittạisaoôngấylạinghĩmìnhcóthểthấyđượcmột

cơhộisaukhibịtainạnthìôngtrảlờirấtgiảndịvàkhiêmtốn,“Tôilàmđiềuđómộtcáchtựnhiên,tôilàmộtdoanhnhânvàtôinhìnthấycơhội.”Rồiônggiảithíchrằngviệctìmkiếmcơhộicũnghơigiốngnhưkhitanấucanh.Khôngcómộtgiavịthầnkỳriênglẻnào.Đólàsựkếthợpcủanhiềuloạigiavịkhácnhau,mộtđiềunữacũngquantrọngkhôngkémchínhlànhữngngườixungquanhluônủnghộônghếtmình,trongsốđólàgiađìnhtuyệtvờicủaôngvớivợvàbađứaconđãlớn.Tuyvậy,Amitcũngthừanhậnrằngmìnhcómộtcáinhìntíchcựcvàlạcquanvềcuộcsống,bởiônglàmộtdoanhnhânbẩmsinh.Theobảnnăng,ôngluôntìmkiếmcơhộivàluôncóđượcchúng.LiệuôngcóbaogiờnghĩmìnhsẽphátminhraReWalk™nếutainạnnàykhôngxảyra?Câutrảlờichắcchắnlà“Không”.Ôngnói,“TainạnđóđãthúcđẩytôinghiêncứuvàpháttriểnReWalk™”,tainạnđóẩnchứamộtmặtphảithậttuyệtvời.

ReWalk™làmộtthànhtựuđángkểcókhảnănggiúphàngtrămngànngườitrênkhắpthếgiớibướcđitrởlạivàtậnhưởngchấtlượngcuộcsốnghoàntoànkhácbiệt.Đángbuồnthay,ReWalk™lạikhôngthểgiúpAmit,chađẻcủanó,bởiôngkhôngthểsửdựngtoànbộchứcnăngcủahaicánhtaycủaông.Tuyvậy,đốivớinhữngngườinhưAmittrênthếgiới,tôitinrằngtrongmộtngàykhôngxa,mộtgiảiphápkhảthikhácsẽgiúptấtcảnhữngngườibịliệtcóthểđilại.

Điềugìđượcxemlàkhôngthểthựchiệnhơncảviệcmộtngườibịliệtbướcđitrởlại?ĐểtôigiớithiệuvớibạnmộtngườibạnnhỏtuổiởthànhphốSacramento,bangCalifornia.Câuchuyệncủacậubésẽthậtsựkhiếnbạnkinhngạc.

BenUnderwoodlàmộtthiếuniênkhỏemạnh,bìnhthườngvềmọimặt.Cậuthíchlàmtấtcảnhữnggìmàbạnnghĩmộtthiếuniênsẽlàm:cậuchạyquanhnhàđùagiỡnvớianhemvàcácbạn,cậuchạyxeđạp,trượtván,trượtpa-tin,chơibóngrổ,vàdĩnhiêncậucũngthíchchơitròchơiđiệntửNintendo.Nếuchỉquansátvẻbềngoài,rấtkhóđểbạnbiếtđượcbêntrongcậubélàmộtbímậtkhôngthểtinđược.

Mộtbímật,màkhibạnbiết,sẽđậptantấtcảnhữngquanniệmcủabạnvềnhữnggìkhôngthểhoặccóthể;cậukhôngcómắt,cáimàbạnnhìnthấychỉlàmắtgiả,hoàntoànmangtínhthẩmmỹ.Tuynhiên,thậtphithường,BenUnderwoodtựdạychobảnthâncáchnhìn.

BensốngvớigiađìnhởngoạiôSacramento.Khiđượchaituổi,mẹcậu,bàAquanettađểýthấyconngươitronghaimắtcậuchuyểnsangmàutrắngđục.Chỉtrongvàingày,haiconngươicậubéđãtrắngdã.DấuhiệunàychothấyBenbịmộtkhốiuáctínhhiếmcó,tỉlệlà6trên1.000.000trẻemmắcphải,gọilàungthưnguyênbàovõngmạc(retinoblastoma).BácsĩgiảiphẫumắtchoBen,TiếnsĩJamesRubengiảithíchrằng,“Nếucứđểyênthếnày,bệnhcóthểgâyratửvong.Cănbệnhsẽgiếtchếtcậubé.Bệnhsẽdicănrakhắpcơthểvàchắcchắnthằngbékhôngsốngnổi.”NếuBenkhôngđượcchữatrị,khốiusẽtheodâythầnkinhthịgiácdicănlênnão.

LậptứcBenđượcchữatrịtíchcựcbằngphươngpháphóatrịvàxạtrịvớinỗlựccứulấyđôimắtcủacậu,nhưngsaumườitháng,khốiuvẫnkhônghoàntoànbiếnmất.MẹcủaBenđứngtrướcmộtquyếtđịnhkhókhănnhấttrongđời:tiếptụcchữatrịvớinguycơkhốiusẽdicănlênnãocủaBen,cũngcónghĩalàcầmchắccáichết,hoặcchophépbácsĩmúcbỏđôimắtBenvàcứusốngcậu,nhưngbuộccậubéphảisốngmộtcuộcsốngchìmtrongbóngtốivĩnhviễn.Bàđãlựachọnphươngánhai.

KhiBenthứcgiấcsaucagiảiphẫu,cậunghetiếngmẹởbêntaivàcậunóivớimẹ,“Mẹơi,conkhôngnhìnthấyđượcnữa,conkhôngnhìnthấyđượcnữa.Ôi,mẹơi,conkhôngnhìnthấygìhết.”NhưngAquanettađãtrấnancậu,“Concóthểnhìnthấy,Benà.Concóthểnhìnthấybằngđôitaycủacon,”rồibàáphaibàntaycủacậulênmặtcủamình.“Concóthểnhìnthấybằngmũicủamình,”vàbàđặttaymìnhlênmũicủacậu,rồibàlạinói,“Concóthểnhìnthấybằngtaicủamình.Conyêu,connghemẹnóirồiđấy.”Từkhoảnhkhắcđó,Aquanettakhôngchophépcontrainghĩ

mìnhlàmộtngườimù.“Conkhôngcònđôimắtnữa,”bànóivớicon,“nhưngconcònđôitay,mũi,vàhaitai...convẫncóthểnhìnthấy

được.”MẹcủaBenquyếttâmrằngđứaconnhỏcủabàsẽđượcsốngmộtcuộcsốngbìnhthườngnhấtcóthể.Đôikhi,bàtựnhốtmìnhtrongphòngvàkhóc,nhưngkhibướcrangoài,bàkhôngbaogiờđểBenbiếtlàbàtiếcthươngchoconđếnnhườngnào.Bànói,“Bởitôikhôngmuốncháuthươnghạichínhbảnthânmình.Tôiluôntiếpthêmchoconsựtựtin,lòngdũngcảmvàsứcmạnh.Đólàtấtcảnhữnggìmàtôiđãlàm.”

MộtnămsaukhiBenmấtđiđôimắt,mộtđiềuđãxảyralàmsửngsốtmẹcủacậu.KhibàđangláixethìBenhỏi,“Mẹ,mẹcóthấytòanhàtoởđằngkiakhông?”,Aquanettasữngsờ.Cảhaivừachạyngangquamộttòanhàlớn.Bànói,“Mẹthấymộttòanhàlớnởđó,nhưngconcóthấykhông?”Benđãlàmđượcmộtđiềumàchođếngầnđây,hầuhếtcácnhàkhoahọcvẫntinlàkhôngthể.Cậuđãtựhọccáchnhìnmàkhôngcầnđôimắt.Cũnggiốngnhưlờingườimẹđãtrấnancậu,Bencóthểnhìnthấythếgiớixungquanh...bằngâmthanh.

Benlàngườiduynhấttrênthếgiớicóthểnhìnthấymàkhôngcầnbấtcứthứgìhỗtrợngoạitrừmộtthứgọilà“echolocation”(địnhvịbằngtiếngvang).Cậutậpchocơthểmìnhđịnhvịcácvậtthểbằngcáchtặclưỡimộtcáivàlắngnghetiếngvang.Vớiphươngphápnàycậucóthểxácđịnhđượcvậtthể,nhìnthấykíchcỡ,hìnhdángvàbiếtđượcchínhxácnóđangởđâu.PhảitậnmắtchứngkiếnkhảnăngcủaBenthìngườitamớitinnổi.Khôngmộtai,kểcảtronggiấcmơhoangđườngnhất,lạicóthểtưởngtượngrằngcóngườicókhảnăngnhìnthấymàkhôngcầnmắt...ngoạitrừmộtngười,mộtnhàkhoahọcvềnãobộlỗilạcđãdạychorấtnhiềungườimùnhìnthấylạiđượcmàkhôngcầndùngmắt.

Năm1969,tạpchíkhoahọcNaturecóđăngmộtbàiviếtcủamộtnhàkhoahọcnóirằngôngđãpháttriểnmộtthiếtbịcóthểgiúpngườikhiếmthịbẩmsinhnhìnthấyđược.NhàkhoahọcvềthầnkinhPaulBach-y-ritađãphátminhramộtthiếtbịgồmcómộtchiếcmáyquayphimlớncóthểtruyềntínhiệuđiệnđếnmộttấmkimloạiđằngsaumộtchiếcghế.Tấmkimloạinàycó400đầurungkíchthíchgắnlêndacủangườikhiếmthị.Mỗiđầurungđóngvaitrònhưmộtđiểmảnh(pixel)trênmànhìnhtiviđểthểhiệncácsắctháiđenvàtrắng.Phươngphápnàyđượcgọilà“hiểnthịxúcgiác”vànhữngngườikhiếmthịđượchuấnluyệncáchsửdụngthiếtbịnàycóthểđọc,nhậndạngkhuônmặt,nhậnbiếtvậtthểvàxácđịnhkhoảngcách.Khihọđiềukhiểnchiếcmáyquayphimvàmiêutảnhữnggìhọthấy,họcó

thểchỉrachínhxáctừngngườicụthể,họcóthểchobiếtmộtngườitrongphòngđangđứnghayngồi,tócxõaxuốnghaybúicao.Họcóthểnhậnrangườiđócóđeokínhhaykhông,đangmởmiệnghaykhôngvàthậmchíthấyđượcngườiđócửđộngtayphảihaytaytrái.

PhátminhcủaBach-y-ritabịphầnlớncộngđồngkhoahọctẩychayvìnócóvẻquádịthường.Ngàynay,vớinhữngbướcnhảyvọtcủangànhcôngnghệmáytính,Bach-y-ritađãcảitiếnphátminhcủamìnhbằngcáchdùngnhữngchiếcmáyquayphimtíhonđượctíchhợpvàokínhmắtchongườikhiếmthịđeo,từđótruyềnthôngtinđếnmộtbộvixửlýnằmtrênlưỡihọ.(Ngườitakhámpháralưỡilàkhuvựcnhậntínhiệutốthơnnhiềubởinónhạycảmhơnlưngvànướcbọtgiúpchoviệctruyềntínhiệuhiệuquảhơn.)

TrongkhihầuhếtcácnhàkhoahọcđềuấntượngvớiphátminhcủaBach-y-ritathìvẫncònmộtsốtừchốicôngnhậnviệcnày,bởitheohọ,nhưthếkhôngđượcgọilà“nhìn”.Mộtnhàkhoahọcvềnãobộđãnói,“Nếuvõngmạckhôngđượckíchthíchthìtheoquanniệmcủatôithếkhôngđượcgọilànhìn.”Tuynhiên,Bach-y-ritađãchứngminhrằngphầnthịgiáccủanãobộcũngđượcthiếtbịnàykíchthích.Đôimắtchỉcóchứcnăngtruyềntínhiệuđếnnão,nơiđâythôngtinsẽđượcxửlývàviệc“nhìnthấy”mớithậtsựxảyra.Bach-y-ritanói,“Khôngcógìđặcbiệtvềdâythầnkinhthịgiáccả.Bộnãokhôngquantâmthôngtintừđâuđến.Bạncócầnđưahìnhảnhvàonãođểthấykhông?Ồkhông!Nếubạnphảnứngvớiánhsángvàcảmnhậnđược,nghĩalàbạnnhìnthấy.”

CôngtrìnhcủaBach-y-ritatheomộtcáchnàođóhướngtớiviệcgiảithíchBenUnderwoodđãtựhọccáchnhìnnhưthếnào.Cậutậpchođôitainhậnbiếtquatiếngvangđểxácđịnhnhữngvậtthểxungquanhvàvịtrícủachúng.“Cháucóthểnghethấybứctườngđằngkia”,Benvừachỉtayvừanói,“ghếsofa,bứctườngsaulưngcháu,tivivàmáyvitính.”Khảnăngcủacậubélàmộtthànhtựuđángkểvượtxamọigiớihạnyhọc.Cậuchothấynãobộconngườikhôngchấpnhậnnhữnggìgọilàbấtkhảthi.Benxuấthiệntrêntruyềnhìnhvàphimtàiliệuchiếutrênkhắpthếgiới.Cậubéthôngminh,dídỏm,đẹptrai,cóóchàihướctuyệtvờivàyêuthươngcuộcsống.Cậucónhữngmơướcvàhyvọngcaođẹp.Bennói,“Cháumuốntrởthànhmộttácgiả,mộtnhàphátminhtròchơiđiệntử.”Vànhữngngườibiếtđếncậusẽkhôngnghingờgìviệccậusẽthànhcông,trongbấtcứđiềugìmàcậuđãquyếttâmlàm.

MộtsốngườisẽchorằngBencósốlàmnênnghiệplớn.Nhữnggìcậuđạtđượcngàyhômnay,phầnlớnlànhờvàosựhỗtrợ,niềmtinvàtìnhyêumàcậunhậnđượctừgiađình,bạnbèvàđặcbiệtlàngườimẹAquanettađángkínhcủamình.Đếnnay,câuchuyệncủaBenđãchứngtỏmộtsựthậtrằng:nếutacómộttháiđộđúngđắn,thìgầnnhưkhôngcóđiềugìlàkhôngthểđạtđược.Hơnthếnữa,BenUnderwoodđãtrởthànhbiểutượngchoniềmhyvọngvàđộnglựcchohàngtrămngànngườiđãchứngkiếnhoặctừngngheđếncâuchuyệncủacậu.Bằngcáchquênđinhữngbấthạnhvàbấtchấpnhữnghạnchếvềthểchấtmàngườikhácngoàigiađìnhvàbạnbècậuchorằngcậusẽvấpphải,Benđãlàmđượcđiềumàchỉvàingườicóthểlàmđượctrongsuốtlịchsử;cậuđãbiếnđiềukhôngthểthànhcóthể.Và,bằngcáchđó,cậuđãtìmthấymộtmặtphảilớnlao.

Mộtđiềukhôngthểnữalàmộtcậubémơướcđượcchơitronggiảibóngchàychuyênnghiệp.Làmthếnàomàmộtcậubébịmấtđicánhtayphảitrongmộttainạnởnôngtrạigiađìnhlạicóthểtrởthànhmộtcầuthủbóngchàychuyênnghiệp?Đólàmộtđiềukhôngthể.Ngoạitrừviệckhôngainóinhưthếvớicậucả.

Năm12tuổi,PeterGraybịtrượttékhỏichiếcxechởhàngcủachakhixeđangchạybonbontrênđường.Cậulọtxuốnggầmxevàbịhaibánhxecánnátcánhtayphải.Cácbácsĩkhôngcònlựachọnnàokhác,họbuộcphảicắtcụtcánhtayphảicủacậutừvai.Nhưtacóthểđoán,việcmấtđicánhtayphảikhiếnPeterbịtổnthươngnặngnềnhưngcậukhôngtừbỏướcmơcủamình.Quathờigian,cậuhọcđượccáchnémvàbắtbóngbằngtaytrái,vàcậucũngđánhbóngbằngcánhtayduynhấtcủamình.Cậuhọccáchchặnbóngvànémbóngvớimộtchiếcgăngtaybóngchày.Mộtcáchnhanhchóng,cậucóthểbắtlấytráibóngbằngtaytráiđeogăng,nhétquảbóngdướináchphải,giũbỏgăngrakhỏibàntaytrái,chộplấyquảbóngvànémđi.

Saukhitốtnghiệpcấpba,Peterchơitronggiảibóngchàybánchuyêndànhchothanhthiếuniênchođếnnăm1942,anhcócơhộigianhậpđộiMemphisChickstrongGiảibóngchàymiềnNam.Chỉtronghainăm,anhđãgiànhđược63chốtgônvàcótỉlệđánhbóngthànhcôngtrungbìnhlà0.333.AnhđượcbìnhchọnlàCầuthủsánggiánhấtgiảivàtrướckhimùathiđấukếtiếpbắtđầu,độibóngchuyênnghiệpStLouisBrownsđãkýhợpđồngvớianh.Trongmùagiảitiếptheo,PeterGrayđãđạtđượcướcmơthờithơấucủamình

vàchơitronggiảibóngchàychuyênnghiệp,đỉnhcaolàthờigiananhchơichođộibóngNewYorkYankees.ĐộiBrownsvôđịchmùagiảivớibatrậnthắngliêntiếpvàGrayđóngvaitròquantrọngtrongchiếnthắngnàyvớinămcúđánhtrúngbóng,haitrongsốđóănđiểmtrựctiếp.

DùtênanhchưabaogiờđượcnhắcđếntạiBaseballHallOfFame(Sảnhvinhdanhmônbóngchày)nhưngtrênhết,PeterGrayđãthựchiệnđượcmơướcthờithơấucủamình:chơitrongđộibóngchàychuyênnghiệp.AnhđãtrởthànhnguồncảmhứngchonhữngbinhsĩHoaKỳtrởvềnhàsauThếchiếnthứhai,đặcbiệtlànhữngngườibịmấttaychântrongchiếntranh.Anhthườngxuấthiệntrongcácbộphimthờisựquaycảnhanhđếnthămcácbệnhviệnquânyvàtrungtâmphụchồisứckhỏeđểanủinhữngngườibịcụtchântayrằngcuộcđờicủahọvẫnđángsống.

ThànhtựucủaPeterGraytrongnhữngnăm1940nêulênmộtcâuhỏi:liệumộtngườivớichỉmộtcánhtaycóthểchơichođộibóngchàychuyênnghiệptrongthếgiớithểthaohếtsứccạnhtranhngàynaykhông?Câutrảlờichắcchắnlà“có”.Ngườivớimộtcánhtaykhôngchỉcókhảnăngchơitrongđộibóngchàychuyênnghiệpmàthậmchícòncóthểtrởthànhcầuthủchủchốttrongđộibóng–ngườinémbóng.

Vàongày4tháng9năm1993,mộtthanhniênbướclênụđểnémbóngchođộiNewYorkYankeestrướcđộiCleveland.Cuốitrậnđấu,độiYankeesthắng4-0.Trongsuốttrậnđấu,khôngmộtcầuthủnàocủađộiClevelandcóthểđánhtrúngbóng.Đâylàlầnđầutiêntronghơnmộtthậpkỷ,mộtcầuthủnémbóngcủađộiYankeesđãlàmnêntrậnthắngănđiểmtrựctiếpấntượngnhưvậy.ÍtngườihâmmộbóngchàynàotừngxemtrậnđấuđólạicóthểquênđượcngườinémbóngcủađộiYankeesngàyhômấy.TênanhlàJimAbbott.Anhấychỉcómộtcánhtay.

ChínhxácthìJimAbbottcóhaicánhtay,nhưngbẩmsinhanhchỉcómộtbàntaytrái,nêncánhtayphảicủaanhchỉcótácdụngnhưchỗmánggăngtaykhianhthựchiệncúnémbóng.TôiđượcxemJimAbbottchơibóngtrongdịpđếnthămchamìnhởCanada,vàtôinhớnhưinmìnhđãbịmêhoặcnhưthếnàokhinhìnthấycáchanhlàmchủkhuvựctrungtâmtrongvaitròngườinémbóng.Mộtlần,quảbóngbayvềphíaanh,vàvớimộtloạtcácđộngtáccựcnhanhvà

thuầnthục,anhchụplấyquảbóng,tuộtgăng,némquảbóngđếnchốtgônthứnhấtđểloạingườiđánhbóng.Mỗikhinémbóngxong,anhlạimanggăngvàobàntaytráiđểtiếptụcbắtbóng,tốcđộnhanhđếnkhótin,chỉmấtmộthoặchaigiâysaukhinémbóngđi,anhđãsẵnsàngđểbắtquảbóngtiếptheonếunóbayvềphíamình.Thỉnhthoảng,cónhữngđộibóngkhôngbiếtlàmthếnàotốthơnnênthửbắtchướccáchanhlàm,nhưngthiệtthòiluônđứngvềphíahọvìAbbottcóthểkhéoléođeovàtháochiếcgăngởbàntaytráichỉtrongchớpmắtvànhữngcúnémcủaanhcựckỳchínhxác.

JimAbbottlàmộttrongsốítcầuthủbóngchàychuyênnghiệpchưabaogiờtrảiquamộtgiảibánchuyênnào.Anhđượccácchuyêngiatìmkiếmtàinăngchúýtừkhicònlàmộtcầuthủbóngchàynghiệpdư.AnhgiànhđượcgiảiSullivanvớidanhhiệuCầuthủnghiệpdưxuấtsắcnhấttạiHoaKỳvàgiảithưởngCâygậyvàngdoLiênđoànbóngchàyHoaKỳtraochocầuthủnghiệpdưxuấtsắcnhấttrêntoànquốc.Năm1988,anhđưaHoaKỳgiànhchiếnthắngtrướcNhậtBảnvớitỉsốchungcuộclà5-3vàđoạthuychươngvàngtronggiảibóngchàyThếvậnhộiOlympics.ĐâylàlầnđầutiênHoaKỳgiànhđượchuychươngvàngtrongmônnày.

Trongsuốtmườinămtừ1989đến1998,Abbottchơitronggiảibóngchàychuyênnghiệpchobốnđộituyểnkhácnhau,vàtrongthờigianđó,anhđãgiànhđượccácgiảithưởngvàdanhhiệunhiềukhôngđếmxuể.Ngàynay,anhlàmộtdiễngiảtruyềnđộnglựcchuyênnghiệp,đượcrấtnhiềutổchứcmờiđếnđểtruyềnchocácnhânviêncủahọmộtniềmtinrằng:vớimộttháiđộđúngđắnthìkhôngcógìlàkhôngthể.Chínhnhậnthứcvềnhữnggìcóthểxảyramangđếnniềmhyvọngchotươnglaivàdẫndắtconngườitìmramặtphải.

V

CHƯƠNG14NHẬNTHỨCVỀNHỮNGGÌCÓ

THỂ:NIỀMHYVỌNGCHOTƯƠNGLAI“Đừngnghetheobấtkỳainóirằngbạnkhôngthểlàmđượcviệc

nàyhayviệckia.Điềuđóthậtvônghĩa.Hãyquyếttâmrằngbạnsẽkhôngbaogiờdùngnạnghaychốnggậy,hãythửlàmmọithứ.Hãy

đihọc,thamgiavàotấtcảcáctròchơi,đếnbấtcứnơiđâubạnmuốn.Nhưngđừngbaogiờ,đừngbaogiờđểngườikhácthuyếtphụcbạnrằngnhữngviệcnàykhólắm,khôngthểlàmđược.”

ĐạiúyKhôngquânhoànggiaAnh,HiệpsĩDouglasBaderCBE

ÀONGÀY13THÁNG7NĂM2007,támngườiđànôngchạynhanhnhấtthếgiớiđứngvàovịtríthiđấutrênsânvậnđộngStadioOlimpicoởRomeđểchạyđuacựlytrên400mét.Họđếnđểtranhtàivàgiànhgiảithưởng1triệuđôdoIAAF

GoldenLeague(GiảivàngHiệphộiliênđoànđiềnkinhquốctế)traotặng.Đólànhữngvậnđộngviênđánggờm,gồmcóAngeloTaylor–nhàvôđịchMỹcựly400métnăm2007,LaShawnMerrittvàDaroldWilliamson–huychươngvàngnộidungchạytiếpsức4x400méttronggiảiThểthaongoàitrờiquốctếnăm2005.Nhưngởlànchạyngoàicùngcómộtvậnđộngviênsắplàmnênlịchsử.Anhnổibậthơncácvậnđộngviênkhác,khôngphảibởichiếcáovàngrựchaychiếckínhmát.Điềugìkhiếnanhnổibậtđếnthếvàkhiếnchođámđôngphảiháhốcmiệngkinhngạcvàhòreokhianhchuẩnbịbướcvàocuộcđua?Ngườithanhniênchạyởlànđuasố8khôngcóbànchân.

OscarPistoriussinhngày22tháng11năm1986tạiPretoria,NamPhi.AnhlàcontraithứcủaHenkevàSheilaPistorius.ChacủaOscarnhớlạinỗithốngkhổmàôngphảichịuđựngkhisinhraOscar.“Tôithấykhiếmkhuyếtđóngaykhicháuvừalọtlòng,chứkhôngphảibấtkỳytáhaybácsĩnàokhác.Tôiẵmcháutrêntayvàkhingườitacắt

rốnchocháu,tôiđãnóivớibácsĩrằnghaibànchâncontôikhôngđượcbìnhthường.”Đólàmộttrườnghợprấthiếmgặp,phầnchândướiđầugốivàđôibànchâncủacậubébịbiếndạngnghiêmtrọng.Cảốngquyểnvàbànchâncậuđềukhôngcóxương.Oscarkhôngcóxươngmác.Cậucómắtcáchânnhưngmỗibànchâncủacậuchỉcóhaingón,vàxươnghaibênbànchânđềuthiếu.

SaukhiOscarđượcsinhra,chamẹanhphảiđốimặtvớimộtlựachọnkhókhăn:nhìnconmìnhlớnlênmàkhôngthểđilại,tróibuộccuộcđờivàochiếcxelăn,hoặccưađicảhaichâncủaanhvớihyvọnganhcómộttươnglaitốtđẹphơnnhờcơhộiđilạibằngchângiả.ÔngHenkehồitưởnglạicảmgiácrốibờitronghoàncảnhnangiảiđó.Oscarcóđôibànchânrấtkỳquặc.“Cảmgiácchophépngườitacắtđibànchâncủacontôivàvứtchúngvàothùngrácthậtkhôngdễchịuchútnào,”Henkegiãibày,“Rấtkhólòng.”Vàbiếtnóisaonếuconônglớnlên,phẫnnộvìbiếtmìnhbịcưađibànchân?NhưngHenkevàSheilađãquyếtđịnh,họchọnchoconcơhộimộtngàynàođónócóthểđilạiđược,dùlàbằngchângiả.TrướckhiOscartrònmộttuổi,cảhaibànchânanhđãđượccắtbỏ.

KHÔNGHỐITIẾC“Liệutôicómuốnlấylạiđôichâncủamìnhkhông?Tôisẽphải

suynghĩvềđiềunày.”

OscarPistorius

“Chưabaogiờtôingồixuốngbêncạnhchamẹtôivàhỏi,“Tạisaoconkhôngcóchân?”hay“Điềugìđãxảyravớiđôichâncủacon?”haybấtcứcâuhỏitươngtựnào,”Oscarnhớlại.“Chavàmẹtôiluôndạyanhemchúngtôirằngcụmtừ“Tôikhôngthể”khôngbaogiờtồntại.”Anhđãsốngtheotriếtlýnàyvàkhôngđểchosựkhuyếttậtngăncảnanhtrongbấtcứviệcgì.Dùđólàmônlướtván,quầnvợt,trượtbăng,trượtpa-tinhayđuamô-tôbốnbánh…Oscarđềuthamgia.ThúvịmộtđiềulàmặcdùOscarthửchơigầnnhưtấtcảcácmônthểthaohiệncó,thìanhlạikhôngnghĩđếnđiềnkinh.“Trướcđâyđiềnkinhchưabaogiờlàmôntôiyêuthích,”anhnói.

Ởtrường,Oscarmangđôichângiảnhưngvẫnchơixuấtsắctrong

hầuhếtcácmônthểthao.Bằngmọinỗlực,anhtrởthànhvậnđộngviênbóngnướcvàbóngbầudụctàinăng.Tuynhiên,ướcmơđượcchơibóngbầudụccủaanhđãkếtthúcđộtngộtkhianhbịchấnthươngtrongmộttrậnđấutạitrường.Anhđangnhậnmộtđườngchuyềntừvòngngoài,cùnglúcđócầuthủchạycánhđốiphươnglaovàoanhvàmộtđốithủkhácngãđèlênchânanh.ChấnthươngđầugốibuộcOscarphảitừbỏmônthểthaoanhyêuthích.Tuynhiên,chấnthươngđãlấymấtnhữngthángngàychơibóngbầudụccủaanhtrướcđólạilàchấtxúctáckhơinguồnchonhữngthànhtựuphithườngcủaanhsaunày.

BácsĩphẫuthuậtGerryVersveld,ngườiđãchămsócchoOscartừlúcanhmớisinh,nói,“Tôimuốnténgửakhicậubékểrằngmìnhđangchơibóngbầudục.”.ThựctếlàviệcOscarmangcặpchângiảcứngnhắckhiếnchochuyệnanhchơithểthaocàngtrởnênđặcbiệt.Nhưngđánhmấtướcmơchơibóngbầudụclạimangtớicơhộichoanhtrongmônđiềnkinh.MặcdùOscarđượcyêucầungưngchơicácmônthểthaođốikháng,ítnhấtchotớikhiđầugốicủaanhlànhlặn,thìanhvẫncóthểchạy.Oscarbướcvàođườngchạyđiềnkinhmàkhôngngờrằnganhsắpsửalàmngảnghiênglàngđiềnkinhthếgiớivàtrởthànhmộthiệntượngthểthaotầmcỡquốctế.

PHÁKỶLỤCTHẾGIỚI“Tôikhôngđượctrangbịbấtcứthứgì,”Oscarnhớlạilầnđầu

tiênanhbướcvàođườngđua,“vàngaylầnđótôiđãphákỷlụcthếgiớiParalympicsdànhchongườicụthaichân,trongtrangphụcchơibóngbầudục.”Vàongày5tháng1năm2004,chỉmớiởtuổi17,Oscarthichạycựly100mtrongmộtgiảiđấumởtạisânvậnđộngPilditchởquênhàPretoriachỉsauhaithángtậpluyện.Anhhoàntấtcuộcthichỉvới11,51giây,trongkhikỷlụcthếgiớidànhchongườikhuyếttậttạithờiđiểmđólà12,2giây.

Támthángsau,OscarđãkhiếnmọingườixúcđộngkhianhđạidiệnNamPhithamgiaParalympics(Thếvậnhộimùahèdànhchongườikhuyếttật)tạiAthens,HyLạp.Anhchỉđoạthuychươngbạcởcựly100mnhưnglạigiànhđượchuychươngvàngtạivòngchungkếtcựly200m.Mặcdùcósựkhởiđầuthảmhại,liêntiếpbốnlầnxuấtphátphạmquy,ngườitacònthấyOscarđứngnhưtrờitrồngtrong

1,8giâysaukhitấtcảcácvậnđộngviênkhácđãrờivạchxuấtphát,nhưngOscarđãvượtquatấtcảvàchiếnthắngcuộcđua,phákỷlụcthếgiớivới21,97giây.Kỷlụcnàyđãđưaanhtrởthànhvậnđộngviêncụtchânđầutiênchạyđược200mdưới22giây.Đángbuồnthay,mẹcủaOscar,bàSheilađãquađờitrướckhianhthamgiamônđiềnkinh,nhưngchaanhđãtậnmắtxemanhthiđấu,ngồibêncạnhônglàbácsĩGerryVersveld,ngườithựchiệnphẫuthuậtcưabànchâncủaOscar.Cảhaingườiđànôngđãcảmđộngđếnrơinướcmắt.

TrướckhikỳParalympicstạiAthenskếtthúcvàonămđó,Oscarđãphá4kỷlụcthếgiớivàsựnghiệpđiềnkinhcủaanhchỉvừamớibắtđầu.Anhtiếptụcphá26kỷlụcthếgiớikháctrongnhiềunộidungthiđấuởcựly100m,200mvà400m.NhưngOscarđanghướngđếnnhữngthửtháchtolớnhơn–mụctiêucủaanhlàthiđấuởcấpbậccaonhấtcùngcácvậnđộngviênlànhlặn.

BÍMẬTVỀTHÀNHCÔNGCỦAOSCARKhiOscartậpluyệncậtlựchơnvàchạynhanhhơn,anhbắtđầu

đượcxemlàđốithủđánggờmcủanhữngvậnđộngviênlànhlặn.Sự

tiếnbộđángkểcủaanhkhiếnvàingườinghingờliệuyếutốmangđếnchiếnthắngchoOscarnằmởthựclựccủaanhhaydolợithếcóđượctừCheetahs–cặpchângiảchếtạotừcarbonđặcbiệtdànhriêngchoanh.

TiếnsĩElioLocatelli,ngườiphátngônchoHiệphộiLiênđoànĐiềnkinhQuốctế(IAAF),banquảnlýđiềnkinhthếgiới,làngườiđầutiênlêntiếng.Ôngnói,“Tôicóchútnghingờvềphongđộthiđấucủaanhấyởcựly400mvìanhấyvềđíchrấtsớm.”Tấtcảcácvậnđộngviênchạy400mkhácđềutrởnênmệtmỏikhicuộcđuakéodài,chỉtrừOscarcàngchạynhanhhơn.

Vàotháng3năm2007,IAAFđãthayđổiluậtthiđấuvàbanhànhlệnhcấmtấtcả“cáchỗtrợkỹthuật”trongmônđiềnkinh.LiệulệnhcấmnàycónhằmmụcđíchđốiphóvớithànhcôngcủaOscartrênđườngđuahaykhôngvẫncòngâytranhcãi.OscarvàđộicủaanhkhôngchấpnhậnviệcxemcặpchânCheetahslàthiếtbịhỗtrợkỹthuật,vàchorằngOscarsẽluônbịbấtlợisovớinhữngvậnđộngviênlànhlặnvìđôichângiảchẳngbaogiờcóthểlàvậtthaythếtươngđươnghaytốthơnđôichânthậtcủaconngười.

Saunhữnglầnkiểmtranghiêmngặt,vàongày10tháng1năm2008,IAAFpháthiệnracặpchângiảthậtsựtạolợithếchoOscarvàkếtquảlàanhbịcấmthamgiacuộcđuađiềnkinh“mởrộng”.Tuynhiên,Oscarvàđộicủaanhđãkhángcáolêncấpcaonhấtbộmônđiềnkinh,TòaánThểthaotạiLausanne,vàđếnngày16tháng5năm2008,tòaánraphánquyếtrằngbảnnghiêncứukhoahọcbanđầumàIAAFdùnglàmcăncứraquyếtđịnhlà“đilệchhướng”vàcónhiềulỗisaichếtngười.Trongđó,IAAFđãkhôngđưarađầyđủbằngchứngthuyếtphụcđểchứngminhcặpchângiảcủaOscarPistoriusđemlạilợithếchoanhhơnnhữngvậnđộngviênlànhlặn.

Oscarthắngkiệnvàcóđủđiềukiệnthamgiagiảiđấumởrộng,baogồmThếvậnhộiOlympics,mặcdùanhkhôngđủđiềukiệnthamgiagiảithiđấuBắcKinh.Tuynhiên,phánquyếtcủatòaánđãđểlạimộtcâuhỏichưacólờiđáp:nếucặpchângiảcủaOscarkhôngđemlạilợithếchoanh,vậybíquyếtthànhcôngcủaanhlàgì?

Trớtrêuthay,nhiềungườitinrằngchínhkhuyếttậtcủaOscarlạilàchiếcchìakhóamởranhữngthànhtựunổibậttronglàngđiềnkinhcủaanh.TheobácsĩgiảiphẫuvàhuấnluyệnviêncủaOscar,chínhbikịchanhđượcsinhravớiđôibànchânbiếndạngvàbịbuộcphảicưabỏtrướckhianhbiếtđilànguyênnhânchínhchoviệcanhtrởthànhmộtvậnđộngviênđiềnkinhphithườngnhưvậy.

BácsĩVersveldkhôngnghingờgìvềviệcdịtậtbẩmsinhcủaOscarđãtrangbịchoanhmộttốcđộdichuyểnhơnngườibởianhbuộcphảitậpcửđộngđôichântheocáchtựnhiênvànhanhnhấtđểbắtkịpnhữngđứatrẻkhác.AnhtraicủaOscar–Carlcũngđồngývớilậpluậnđó,“ChâncủaOscarphảicửđộngnhanhhơnrấtnhiềuđểbắtkịptốcđộcủangườikhác,dùchođólàtôihaybấtkỳaikhácchạychơivớicậutrongvườnhoặctrênbãibiển.”Rõràng,chínhkhuyếttậtcủaOscarđãgiúpanhpháttriểnmộtthểchấtđặctrưngcủamộtvậnđộngviênđiềnkinhtừthuởbémàanhkhônghềnhậnra.

HuấnluyệnviêncủaOscar,ôngAmpieLouw,đoanchắcrằngnhữngcửđộngchânđộcnhấtcủaOscarđãtạođiềukiệnchoanhtrởthànhmộtvậnđộngviênđiềnkinhxuấtchúng.“Lầnđầutiêngặpcậuấy,tôiđãnghĩ,“Chà,mìnhsẽhuấnluyệnđượcchàngtrainày.”Bạnbiếttạisaokhông?Làmộthuấnluyệnviênchạynướcrút,tôinhìnthấyđượctốcđộchạycủacậu.Oscarlàmộtchàngtraiđặcbiệt,”ôngnóivớimộtniềmtinsắtđá.

MộttrongnhữngtínhcáchquantrọngnhấtcủaOscarcũnglàmộtđặcđiểmthườnggặpởtấtcảcácnhàvôđịch,đólàanhkhôngsốngvớiquákhứhaylolắngvềnhữnggìsắpxảyđến,vàanhkhôngtìmlýdođểđổlỗi.Anhchỉdồntâmtrívàonhữngkhảnăngtrướcmắt.

“Bạncóthểdùngnhữnggìđãxảyrađểlàmnguyênnhânchothấtbại–mọingườisẽthôngcảmthôi,”Oscarbàytỏ.“Bạnkhôngcóchân,mẹbạnđãquađời;thậtđángtiếc.Nhưngtôikhôngmuốntrongsuốtcuộcđời,mìnhphảinghemọingườixungquanhthốtlên,“Thậtđángthương”,vàtựchấtđầycuộcsốngcủamìnhbằngnhữngđiềutiêucực.

Ngày17tháng9năm2008,mộtngàymưagióởBắcKinhkhôngngănđượcbướcchâncủahơn91.000ngườiđitớisânvậnđộngBird’sNestlộnglẫytránglệ,đểchứngkiếnngàythiđấucuốicùngcủa

giảiParalympicslầnthứ13.NộidungthiđấucuốicùnglàcuộcđuaT44cựly400mvàmọicặpmắtđổdồnvềmộtvậnđộngviên,đóchínhlàOscarPistorius.Anhđãgiànhhuychươngvàngchocảhailượtthiđấuởcựly100mvà200m,nhưngliệuanhcóchiếnthắngởnộidungthứba,cựly400mvàbảovệthànhcôngdanhhiệumàanhđãgặtháiđượcởAthensbốnnămvềtrướckhông?

KhiOscarvềđếnđích,anhbỏxangườivềnhìhơn10m.Anhđãphákỷlụcthếgiớilầnthứ27vàgiànhđượcthànhtíchcaonhấtvớibahuychươngvàng.Ngaysaugiảiđấu,vớidanhhiệuđươngkimvôđịch,OscarlạinghĩngayđếnviệcthamdựGiảivôđịchĐiềnkinhThếgiớinăm2009.

ChứngkiếnOscargiànhđượcchiếnthắngsaucùngởcựly400m,tôikhôngthểkhôngnhớđếncuộcphỏngvấnmẹanhtrênđàiphátthanhtạiNamPhivàonăm1999.Bànóirằngbàhyvọngcâuchuyệncủacontraimìnhsẽlà“mộtthôngđiệpvềniềmhyvọngvàlànguồnđộngviênchonhữngaiphảitrảiquathờikhắcđaubuồntrongcuộcsống”.Nhưngtôinghĩrằng91.000ngườichứngkiếncuộcđuacủacontraibàtrênsânvậnđộngBird’sNestvàođêmđó,vàhàngtriệukhángiảkhắpthếgiớixemquamànảnhnhỏ,tấtcảcũngsẽđồngýrằngđượcxemOscarPistoriusthiđấukhôngchỉmanglạithôngđiệpvềniềmhyvọngvànguồnđộngviên;anhđãđemlạinguồncảmhứng.

LÀMNÊNLỊCHSỬTạithànhphốSeville,TâyBanNha,vàongày3tháng5năm

2008,51phụnữvàovịtríxuấtphátđểbơi10kmtrongvùngnướctốiâmu.ĐólàkhởiđầucủaGiảivôđịchThếgiớiBơilộingoàitrời.Họđangchuẩnbịbướcvàomộttrongnhữnggiảibơilộikhókhănvàthửtháchnhấttrênthếgiới.Đókhôngphảilàcuộcthidànhchonhữngngườiyếuđuối.Nhữngngườitừngthamgiacáccuộcđuatrướcđâyphảichịusứađốtvàcảnhữngcơnsaysóng.MộtvậnđộngviênbơilộithamgiaởSeville,CassiePattenđếntừVươngquốcAnhsauđóđãthuậtlại,trongsuốtvòngchungkết,mùihôivàvịcủanướclúcấykhôngkhácgìphânvịttrôivàomiệngcô.Nhưnglàmộtnữvậnđộngviênthểthaothựcthụ,Cassiekhôngđểđiềuđólàmchậmmìnhlại,côtiếptụcbơivàtrởthànhngườivềnhì,chỉ3,1giâysaungườivềnhất,

vậnđộngviênngườiNgaLarissaIlchenko.

Tuynhiên,tấtcảkhángiảlạichămchútheodõingườiphụnữvềthứtư,chínhxácchỉ2giâysauCassiePattenvà5giâysaungườivềnhất.NatalieduToit,mộtphụnữ24tuổiđếntừNamPhi.ChỉđếnkhiNatalietrồilênmặtnướcthìmọingườimớihiểuđượcmứcđộthànhcôngcủacô;chântráicủacôbịcụttừđầugốitrởxuống.Côđãthiđấuvớinhữngvậnđộngviênbơilộilànhlặnmàkhônghềcósựtrợgiúpnàocủachângiả,vàkhinằmtrongsố10ngườivềđíchđầutiên,côthậtsựđãlàmnênlịchsử.NatalieduToitđãđạtđượcướcmơtừthuởấuthơcủamìnhvàđủđiềukiệnđạidiệnchođấtnướccôthamdựThếvậnhộiOlympicsBắcKinhcũngdiễnratrongnămđó.Côlàngườibịcụttay/chânđầutiêncóđủđiềukiệnthamgiathiđấuởgiảiOlympicsdànhchonhữngvậnđộngviênlànhlặn.

NatalieduToitsinhngày29tháng1năm1984.Khicònlàmộtđứatrẻ,côđãrấtyêuthíchbơilộivàkhilênsáutuổi,cômơướcmộtngàynàođósẽđượcthiđấutạigiảiOlympics.Trongsuốtmườinămsauđó,côluyệntậphăngsayđểđạtđượcmụctiêucủamìnhvàhộiđồngbơilộiởCapeTownđãnhìnthấyởNatalietiềmnăngcủanhàvôđịchthếgiới.Côđãlậpđượcrấtnhiềukỷlụccấpquốcgiaởnhómtuổicủamìnhtrongnhiềugiảiđấuvàchiếnthắngápđảotronghầuhếtcáccuộcthi.Năm16tuổi,côbỏlỡcơhộithamdựgiảithiđấuOlympicsSydneyvàonăm2000mộtcáchsuýtsoát.

Nhưngrồisauđóvàotháng2năm2001,khicôđangchạyxemáytrởvềtrườngsaubuổitậpbơi,mộttàixếbấtcẩnđãđâmvàocôkhianhtaphóngratừbãiđậuxe.CúvachạmđãnghiềnnátchântráicủaNatalie.Cảnhtượngđượcdiễntảlà“rấtkinhkhiếp”.Nataliecònnhớcôđãhétlên,“Tôimấtchânrồi,tôimấtchânrồi.”Mặcdùcácbácsĩđãcốgắngsuốtbốnngàyđểcứulấychâncô,nhưngcuốicùnghọkhôngcólựachọnnàokháclàphảicưađiphầnchândưới.

Thậtkhôngthểtinđược,124ngàysautainạnkhiNatalievẫncònchưabướcđiđược,côđãtrởlạihồbơi.Natalienói,“Nằmtrongbệnhviện,chưabaogiờtôinghingờviệcmìnhsẽtiếptụcbơi.Bơilộilàcảcuộcđờitôi,đólàniềmđammêcủatôi.”Nhớlại,cônóirằngcôđếnhồbơiđểxemmìnhcólàmđượcgìkhông.Lúcđócôkhônghềbiếtrằngrồiđâymìnhsẽtìmđượcmặtphải,vàđiềuđósẽgiúpcôthựchiệnđượcướcmơthuởthơấucủamìnhvàhơnthếnữa,côsẽsớmtrởthànhmộthuyềnthoạithểthao.

Vàonăm2002,chưađầyhainămsauvụtainạn,Natalieđãđủđiềukiệnthamdựvòngchungkếtcựly800mtạigiảiđấuCommonwealth,mộtthànhtíchvĩđại.ĐólàlầnđầutiênmộtngườibịcụtchâncóthểvàođếnvòngchungkếtcủagiảiCommonwealth

cũngnhưbấtcứgiảibơilộiquốctếnàodànhchongườilànhlặn.Mặcdùcôkhônggiànhđượcchiếnthắngtrongcuộcthiđóvớinhữngđốithủlànhlặn,nhưngcôđãđoạthaihuychươngvàngchogiảibơitựdocựly50mvà100mdànhchongườikhuyếttậtvàcôđãnhận“GiảithưởngDavidDixonchovậnđộngviênxuấtsắccủagiảiđấu”,vượtquataybơingườiÚcIanThorpe,ngườiđãgiànhđượcsáuhuychươngvàngvàmộthuychươngbạccũngnhưlậpkỷlụcthếgiớimới.

Vàonăm2003,NataliethiđấutronggiảiAfroChâuÁ,côđãgiànhđượchuychươngbạcvàhuychươngđồngởcựly800mvà400mbơitựdo.Cũngtrongnămđó,tạigiảithiđấutoànChâuPhi,côđoạtđượchuychươngvàngởcựly800mbơitựdo.Thậtkhótinkhicôđãchiếnthắngtrướccácđốithủlànhlặn.Năm2004sauđó,Nataliegiànhđượctổngcộngsáuhuychương,nămvàngvàmộtbạctronggiảiParalympicstạiAthens.

Nhưng,chínhtạiBắcKinhvàomùahènăm2008,NatalieduToitmớihiệnthựchóaướcmơcủacôlàđượcđạidiệnđấtnướcmìnhthamgiaThếvậnhộiOlympics.Trongcuộcđuabơilộingoàitrời10km,côđãvềđíchởvịtríthứ16khibơicùngvới24đốithủlànhlặnđẳngcấpthếgiới.Đólàmộtthànhtíchvượttrội.CôđượcvinhdựlàngườicầmcờNamPhitronglễkhaimạc,mộtkỷlụcđángnểkhácvìđâylàlầnđầutiênmộtvậnđộngviênkhuyếttậtđượcvinhdựmangcờtổquốctronggiảiOlympicsdànhchonhữngvậnđộngviênbìnhthường.CôcũngđượctraovinhdựđótronggiảiParalympicstiếptheo,mùagiảimàcôgiànhđượcnămhuychươngvàngmộtcáchđángkinhngạc.

Ngàynay,ngoàiviệcbơilội,NatalieduToitcòntheohọcngànhquảnlýthểthaovàlàmộtdiễngiảtruyềnđộnglực.Côđãđạtđượcướcmơthờithơấucủamình:thiđấutạiThếvậnhộiOlympics.Đólàmộtthànhquảtolớn,hãynhớrằngcôchịunhiềubấtlợivềthểchấtsovớinhữngvậnđộngviênbìnhthườngkhác.ViệccôđủđiềukiệnthamdựThếvậnhộiOlympicskhiếnnhiềungườikinhngạc,tươngtựnhưviệcmộtngườinàođóbướcvàogiảiđuathuyềnKayakthếgiớimàchỉsửdụngmáichèomộtbên.Nhưng,giờđâykhiđãđạtđượcướcmơcủamình,côlạibắtđầunhắmtớimộtmơướckhác,cômongchờđếnThếvậnhộiOlympics2012tạiLuânĐôn,nơicôhyvọngkhôngchỉđủđiềukiệnthamdựmàcóthểcôsẽlàmnênđiềukỳdiệulàgiànhđượchuychương.

NatalieduToitlàhiệnthâncủalýtưởngOlympic:chiếnthắngkhôngphảilàđiềuquantrọngnhất,màlàsựthamgiahếtmình.Chiếnthắngkhôngchỉnằmởphútđăngquang,màcònlàcảmộtquátrìnhphấnđấuđểđạtđượcmụctiêu.GiốngnhưngườiđồnghươngOscarPistorius,NatalieduToitlàvídụđiểnhìnhcủanhữnggìcóthể.Côđãchothấydùtrảiquamộttainạnbithảm,nếuchúngtacómộttưduyđúngđắn,thìbấtcứđiềugìcũngcóthểxảyra;ngaycảtrongnghịchcảnh,chúngtavẫncóthểhoànthànhnhữngmụctiêulớnlao.

KhôngchỉcóOscarPistoriusvàNatalieduToittruyềnnguồncảmhứngchotấtcảkhángiảtheodõiParalympicsBắcKinh,màmỗivậnđộngviêntrongsố4.000vậnđộngviênthamgiathiđấuđềunhắcnhởchúngtarằng:ngaycảsaunhữngbikịch,cuộcsốngvẫncònnhiềuđiềucóthể.MỗivậnđộngviênlàmộtcâuchuyệnvềchiếnthắngvượtquanghịchcảnhvàsựcómặtcủahọởParalympicschínhlàmộtmặtphảitolớn.Họnỗlựchếtsứcđểđạtkếtquảcaonhất,vàmanglạiýnghĩacùngmụcđíchsốngchocuộcđờimình.Mộtđiềunữađặcbiệtýnghĩa:đóchínhlàmặtphảimàmỗicánhântựtạorasaunhữngthảmhọavàtainạntrongquákhứbằngcáchtậptrungvàonhữngkhảnăngvàtriểnvọngtrongtươnglai.

BANGÓNTAY,BANGÓNCHÂNVÀMỘTTHÁIĐỘSỐNGTÍCHCỰC

“Tôithàchỉcómộtchâncùngtháiđộsốngtíchcựchơnlàcóđầyđủhaichânmàlúcnàocũngbiquan”.

RogerW.CrawfordII

RogerW.CrawfordIIđượcsinhravớitậtthiếungónbẩmsinh.Tứchicủaôngđềubịảnhhưởng.Ôngrađờichỉcóhaingóntrênbàntaytráivàmộtngóntrênbàntayphải.Chânphảiôngcóbangón,cònchântráithìbịcưatừlúclênnăm.Nhưngngàynay,Rogerlàmộtdiễngiảtruyềnđộnglựcnổitiếngvàđượcnhiềunơisănđón.CũngnhưOscarPistorius,thànhcôngcủaRogerW.CrawfordIIbắtnguồntừkhuyếttậtcủachínhông.

“Tôicóthểhìnhdungrabạnngạcnhiênđếnmứcnàokhitôinóirằngchínhsựkhiếmkhuyếtcủamìnhđãgiúptôitrongrất,rấtnhiềumặt,”ôngnói.“Chẳnglẽbạnkhôngthấythúvịkhitaphảixoaysởvớinhữngyếuđiểmcủamìnhvàkhámpháranhiềuưuđiểm?”

Mặcdùbịtàntật,RogerđượcHiệpHộiQuầnVợtHoaKỳcấpgiấychứngnhậnhuấnluyệnviênchuyênnghiệp.ÔngcóbằngđạihọcngànhTruyềnthôngởtrườngLoyola-MarymounttạiLosAngelesvàôngđãtrởthànhngườibịkhuyếttậtđầutiênthamgiathiđấuthểthaotạiHiệpHộiVậnĐộngViênĐạiHọcQuốcGia,PhânkhuI.

Rogerđãtìmthấymặtphảichokhuyếttậtcủamìnhbằngcáchtrởthànhmộtdiễngiảchuyênnghiệp.Ôngnói,“Cảmgiácmàtôicóđượclàthôngquacôngviệccủamình,tôiđãtạonênsựkhácbiệt.

Tôiyêucôngviệcmìnhlàmvàtôitinvàocôngviệcđó.Dođóđốivớitôi,tôikhôngbaogiờphảilàmviệcmộtngàynàotrongcuộcđờimình.”Lờikhuyênmàôngdànhchomọingườihếtsứcđơngiảnnhưngkhôngkémphầnsâusắc:“Hãytậptrungvàonhữngđiềubạncóthểlàmthayvìlonghĩvềnhữngđiềubạnkhôngthể.”OscarPistoriusthìnóinhưthếnày:“Tôicómộtvàihạnchế,nhưngtôicóhàngtriệukhảnăng.Tôisẽkhôngđểmộtvàihạnchếđóphủlấpnănglựccủatôi.”

TRÊNĐÓCÓVÀITẢNGĐÁLỚNTrongcáinóngoibứccủamùahèTexas,mộttayleonúikỳcựu

đangtrênđườngchinhphụcđỉnhGuadalupe.Khinhìnvềphíatrước,ôngtrởnênhơilúngtúng.Trướcmặtông,mộtnhómthanhniêncũngđangtrèolênđỉnh.Ôngnhìnhọđầyhoàinghi.Khôngcáchnàohọcóthểleolênđượcđỉnhnúi.Ônglãocốkhuyênnhủhọ:“Cáccháucóbiếtlàtrênđócóvàitảngđálớnkhông?”Nhưnghọchỉcườivàđáp:“Vâng,chúngcháunghĩlàcóthểcó.”Cảnhómthừabiếtleolênđếnđỉnhkhôngphảilàchuyệndễ,nhưngkhôngaitrongsốhọnghingờviệcmìnhsẽchinhphụcđượcnó.

GuadalupelàngọnnúicaonhấtbangTexas,cáchranhgiớibangNewMexicokhoảng16km.Đỉnhnúicaotới2.667m,đượcđánhdấubằngmộtđàitưởngniệmbằngthépkhôngrỉdohãngHàngkhôngHoaKỳdựnglênvàonăm1958đểkỷniệm100nămthànhlậptuyếnxengựabưuchínhButterfieldOverlandđiquaphíaNamcủadãynúi.Đứngtrênđỉnhnúi,bạnsẽđượcthưởngthứcquangcảnhbaoquát270độhùngvĩ.NhữngdảicáttrắngchạydàivềphíaTây,cònphíaNamvàphíaĐôngthìđượcbaophủbởisamạcChihuahuanrộnglớn,vượtquacảnhữngváchđásừngsữngcủadãyElCapitan.Phíaxaxa,nhữngdãynúithấpchephủphíaBắcđườngchântrời.

LeolênđỉnhGuadalupelàmộttrảinghiệmtuyệtvời,dùởbấtkỳgócđộnào.Conđườngmòndẫnlênđỉnhdàigần7km,bắtnguồntừkhucắmtrạiCôngviênQuốcgia,băngquanhiềuvùngđịahìnhcùngnhiềucảnhquanđadạngởhaibênđườngđi.NhữngngườileonúisẽnhìnthấyhẻmnúiPineSpringsngaytrungtâm,samạcngútngànởphíaNam,tiếpđếnlàvùngđồngbằngxengiữanhữngngọnnúitrướckhileođếnđỉnh,đỉnhnúichỉhiệnrakhibạnđiđếncuốiconđườngmòn.Nhữngngườileonúiphảichinhphụchơn900mđộcaođểlênđượcđếnđỉnh.

Hầuhếtnhữngngườileonúimấtchưađầynămgiờđồnghồđểchinhphụcđỉnhnúi,nhưngđốivớinhómthanhniênkia,họmấtnămngàydàimớihoànthành.Tuynhiên,điềuquantrọnglàmặcchoônglãocảnhbáovàmốilongạicủanhữngngườixungquanh,họđãleođếnđỉnhnúithànhcông.Họđãlàmđượcđiềumànhiềungườichorằngkhôngthể.HọđãchinhphụcđỉnhnúicaonhấtởTexastrênnhữngchiếcxelăn!

TrongsốnhữngngườileonúibằngxelănngàyhômấycómộtchàngtraitênlàDonRogers.Khimới21tuổi,Rogersgặpmộttainạnxemôtôvàbịliệttừeotrởxuống.Đólàmộtbikịchtànkhốcnhưngđồngthờicũnglàtácnhânmangđếnsựthayđổicùngnhữngthửtháchmớivàhướngđimớitrongcuộcđờianh.

“Tainạnđóđãlàmsuygiảmchứcnăngvậnđộngvàxúcgiáccủatôi,”Rogersnói,“Đôichântôivẫncònkháhữuích,nhưngkhôngđủđểđilạinếuthiếukhungđỡvànạng,khálàvướngvíu.Tôinhanhchóngnhậnraxelănthậtsựlàphươngtiệntốtnhấtgiúptôidichuyển.”VàRogersđãtìmthấycuộcsốngmớicủamìnhtrênchiếcxelăn.

Anhnói,“Nghecóvẻtrớtrêu,nhưngtôinghĩtainạnđóđãchotôinhữngcơhộilàmđượcnhữngviệccóvẻphùhợpvớitháiđộsốngcủatôihơn,điềumàtôikhôngthểcóđượcnếutainạnnàykhôngxảyra.”Mộttrongsốnhữngcơhộiđólàđượcchơinhữngmônthểthaodànhchongườingồixelăn.“Saukhitốtnghiệpcấpba,tôithậtsựnghĩrằngmìnhđãhếtcơhộichơithểthao,ítnhấtlàởgócđộtranhđuacao.”Nhưng,trongquátrìnhthamgiacácmônthểthaotrênxelăn,Rogerskhôngchỉtìmthấymộtthếgiớimớivớinhiềucơhộimàcòncảmộtconđườngsựnghiệptrảiratrướcmắt,dướihìnhthứcliệuphápgiảitrí.

Rogersbắtđầuchơicácmônthểthaoxelănchỉvàituầnsauvụtainạnvàpháthiệnrarằnganhcónăngkhiếuđiềukhiểnxelănvàcácmônthiđấutrênsânvậnđộng.Anhtiếptụctậpluyệnvàtrởthànhngườigiữkỷlụcthếgiớitrongnộidungchạyngắn100m.Anhthíchchơibóngrổ,quầnvợtvàcảbóngném.KhiRogerstrởnêngắnbóvớimônthểthaoxelăn,anhnhậnrađâychínhlàđammêthậtsựtrongđờianh,điềunàykhiếnanhtừbỏnghềnghiệptrướcđâycủamình–vẽvàthiếtkếkỹthuật–đểchuyểnsangliệuphápgiảitrí.“Tôisớmnhậnramìnhkhôngcònmuốnđếnvănphòngmỗingày,ngồitrướcmànhìnhmáytínhhaygiávẽ.Tôiđãxinnghỉviệc.”

Ngàynay,DonRogerslàPhógiáosưliệuphápgiảitrítạitrường

ĐạihọcBangIndianavàlànhàhùngbiệnchoquyềnlợicộngđồngngườikhuyếttật.AnhchủnhiệmkhóađàotạomangtênThửTháchtạitrường,trongđóanhthiếtkếchươngtrìnhgiúpchonhữngngườikhuyếttậttrảinghiệmcáchoạtđộngngoàitrờinhưđiđườngrừng,ởđóngườichơiphảiứngphóvớinhiềutìnhhuốngvàtìmcáchvượtquacácchướngngạivậttrongsuốtkhóahọc.Anhchứngtỏrằngkhichúngtađiđếnmụctiêuvớimộttháiđộtíchcực,chúngtasẽlàmđượcnhữngđiềumàtrướcđótacứngỡmìnhkhôngthểlàmđược.Vàniềmtinđóchínhlànềntảngcủamặtphải;khivượtquađượcnghịchcảnh,chúngtathườngnhậnranhiềukhảnăngmớilạcủamình.Khắcphụcnhữngkhókhăntrắctrởcóthểtạorasựthayđổivềnhậnthức,lúcđóngườitasẽtinrằngquaquátrìnhđấutranhvàchinhphục,ngaycảkhiphảichịuđựngmấtmát,cuộcsốngvẫntrànđầyhyvọng.

C

CHƯƠNG15BACONĐƯỜNG:ĐITÌMÝNGHĨA

CUỘCSỐNG“Chúngtakhôngbaogiờđượcquênrằngmìnhvẫncóthểtìm

đượcýnghĩacuộcsốngngaycảtrongnhữngtìnhcảnhvôvọng,khiđốimặtvớisốmệnhanbài.Điềuquantrọnglàtachứngkiếnđược

khảnăngtuyệtvờiđộcnhấtcủaconngười,biếnbikịchcánhânthànhthắnglợi,chuyểntìnhthếkhókhănthànhthànhtựucủaloài

người.”

ViktorFrankl,Man’sSearchForMeaning

HUYỆNXẢYRAvàongày25tháng9năm1942.Cùngvớivợ,Tillyvàchamẹmình,TiếnsĩViktorFranklbịchuyểnđếntrạitậptrung

TheresienstadtởkhuvựcphíaTâyBắc,nơingàynaylànướcCộngHòaSéc.Đólàkhởiđầuchomộtcơnácmộngngoàisứctưởngtượngvàdaidẳngsuốtbanăm,khiTiếnsĩFranklgầnnhưmấttấtcảmọithứvànhữngngườithânyêunhất.Ngoạitrừ

chịgáiôngthoátnạnnhờdicưđếnÚc,cònlạitấtcảgiađìnhôngđềubịsáthại.TiếnsĩFranklđãsốngsótquathờikỳđentốinhất,nhụcnhãnhấttronglịchsửChâuÂuvàlànhânchứngchosựsuyđồi,khátmáuchưatừngthấy.Nhưngngaycảtronghoàncảnhthảmkhốcnhất,chịuđựngbaogiankhổcùngcựcvàcáichếtchựcchờ,TiếnsĩFranklvẫncóthểtìmramộtđiềugìđóđằngsaunhữngtrảinghiệm,mộtđiềukhôngchỉkhiếncuộcđờiôngthayđổimàcòngiúpíchchohàngtrămngànngườikhác.TiếnsĩFranklkhôngchỉsốngsótsaunạndiệtchủngcủaĐứcquốcxã,ôngcòntìmramặtphải.

PháođàiTerezinđượcxâydựngvàocuốithếkỷ18vàđượcđặttêntheothânmẫucủahoàngđếÁoJosephII,ngườiđãlậpnênpháođàinày.TrongsuốtThếchiếnthứnhất,nơiđâyđượcdùnglàmnhàngục,nhưngđếnnăm1941,cơquanmậtvụcủaĐứcquốcxãđãbiến

nóthànhtrạitậptrungvàđượcbiếtđếndướitêntiếngĐứclàTheresienstadt.PháođàinàytừnglàmộtthịtrấncủaCộnghòaSéctrướcthếchiếnvàcósứcchứatới7.000người.SaukhiĐứcquốcxãchuyểnnơinàythànhtrạitậptrungthìlúcnàocũngcóhơn50.000ngườiDoThái,cócảphụnữvàtrẻembịđemtớinhốt.

TrongquyểnMan’sSearchForMeaning(CôngCuộcTìmKiếmÝNghĩaSốngCủaConNgười),ViktorFranklđãmiêutảvềđiềukiệnsinhhoạtkhủngkhiếpởTheresienstadt:

1.500conngườibịnhốtchungtrongmộtnhàkhocósứcchứatốiđa200người.Chúngtôilạnh,đóivàkhôngcóchỗđểngồixổm,huốngchinóiđếnngảlưng.Mộtmẩubánhmìchừng150gramlàthứcănduynhấtcủachúngtôitrongsuốtbốnngày.

TấtcảcáctùnhâncủatrạiTheresienstadtbịbắtlaođộngkhổsai,vànhữngngườiquáyếukhôngđủsứclàmviệcsẽbịtrụcxuấtsangtrạiAuschwitzvàbịgiếtbằngkhíđộc.Thựcphẩmkhanhiếm,thuốcmenvàthuốclábịcấm,thậmchíquyđịnhcủatrạicòncấmnamnữgặpnhau.Bấtcứaiviphạmnộiquyhoặcbịcholàlàmviệckhôngchămchỉđềubịđánhđậphoặcphảichịuhìnhphạtnặnghơn.NhưngđiềumàmọingườilosợnhấtlànguycơbịchuyểnsangmộttrongcáctửngụccủaĐứcquốcxãnhưAuschwitzhayBergen-Belsen.

Nhữnghồsơcuốicùngchothấy,khiHồngquânLiênXôgiảiphóngtrạiTheresienstadtsaukhiThếchiếnthứhaikếtthúc,ngày9tháng5năm1945,chỉcòn17.247ngườisốngsót.Trongsố144.000ngườiDoTháibịđưađếntrạiTheresienstadt,33.000ngườiđãchếttrongtrại,phầnlớnvìđói,căngthẳngvàbệnhtật(nhấtlàdịchsốtphátbanmàcáctùnhânbịnhiễmvàocuốichiếntranh);hơn88.000ngườibịtrụcxuấtsangtrạiAuschwitzvàcáctrạihuỷdiệtkhác,vàtrongkhoảng15.000trẻemsốngtạicácnhàtrẻtrongtrại,chỉcòn93emsốngsót.

Trongbốicảnhnhưvậy,thậtkhómàtưởngtượngđượcbằngcáchnàoconngườitacóthểtìmrabấtcứniềmanủi,haymộtýnghĩanàotừtrongđauthươngởtrạitậptrungĐứcquốcxã.NhưngTiếnsĩFranklđãlàmđượcđiềuđóvàcònhơnthếnữa.Nhữngtrảinghiệmcủaôngđãdẫndắtôngđếnđiềumànhiềunhàtâmlýhọctinrằngđólàmộttrongnhữngkhámpháquantrọngnhấtcủathếkỷ20

tronglĩnhvựctâmlýhọclâmsàng.Khámphánàyđãgiúpnhiềungườiđangsốngtrongthờikỳđentốinhấtcủacuộcđời,vàcòntácđộnglênbấtcứaiđangphảiđốimặtvớinhữnghoàncảnhéole,hứngchịunhiềutổnthươngvàsầukhổ.ĐâylàmộtbướctiếpcậnmớitrongliệupháptâmlýmàTiếnsĩFranklgọilà“Baconđườngđếnvớiýnghĩacủacuộcsống”.

BACONĐƯỜNGViktorFranklsinhngày26tháng3năm1905trongmộtgiađình

DoTháiởVienna.Chaônglàmộtcánbộcôngchức,nhưngViktorlạicómộtniềmđammêvềyhọcvàđặcbiệtlàngànhtâmlýhọc.Lĩnhvựcchuyênmôncủaônglàđiềutrịbệnhtrầmcảmvàphòngtránhcáchànhđộngtựvẫn.Từtháng7năm1933,ViktorFrankllàngườiđứngđầu“Khoachốngtựvẫn”tạiBệnhviệnđakhoaVienna,nơicácbácsĩtìmcáchgiúpđỡnhữngngườicókhuynhhướngtìmđếncáichết.

QuasựquansátsaunàyvànhữngtrảinghiệmcủaôngtrongtrạitậptrungĐứcquốcxã,TiếnsĩFranklluôncanhcánhtronglòngmộtcâuhỏi:Làmthếnàođểmộtngườivẫnchấpnhậncuộcsốngmặcchomọibithươngvàđaukhổ?LờigiảiđápchocâuhỏiđóđãhìnhthànhcơsởchomộtlĩnhvựchoàntoànmớitrongliệupháptâmlýdoTiếnsĩFranklpháttriểnvàđượcbiếtđếnvớicáitên“logotherapy”(liệuphápýnghĩa).TừlogobắtnguồntừtiếngHylạp,cónghĩalà“ýnghĩa”.Liệuphápýnghĩakhácvớicácliệupháptâmlýkhácởchỗ:phươngphápnàychútrọnggiúpbệnhnhânhoặckháchhàngtìmđượcýnghĩatrongnhữngtrảinghiệmcủahọ,đặcbiệtlànhữngthờiđiểmđentối.TiếnsĩFranklkếtluậnrằngconngườikhônghẳnlàđượcthúcđẩybởiniềmvuihaysứcmạnh.Ôngtinrằngđộnglựcmạnhmẽnhấtthôithúcchúngta,hơntấtcả,chínhlàlòngquyếttâmđitìmýnghĩacuộcđờimình.

Liệuphápýnghĩanóirằngcóbaconđườngchính,quađóconngườicóthểtìmthấyýnghĩasống.Conđườngthứnhấtlàchúngtatìmthấyýnghĩathôngquaviệctạoramộtđiềugìđóhaylàmđượcmộtviệctốt.Đócóthểlàbấtcứđiềugìtatinsẽđemlạigiátrịhaytathấynóxứngđáng;từviệcsángtácmộtbàithơ,thămnomngườikháchaychămsócthúcưng,làmvườnhayxâymộtcănnhà.

Conđườngthứhaiđếnvớiýnghĩacuộcsốnglàkhichúngtatrảinghiệmmộtđiềugìđóhaygặpđượcmộtaiđó.Liệuphápýnghĩagiúpmọingườihiểurằngkhôngnhấtthiếtphảichiếnthắnghoặcđạtđượcmụctiêuthìmớitìmthấyýnghĩacuộcsống.ConđườngthứhaiủnghộlýtưởngcủagiảiOlympics;quantrọngnhấtkhôngphảilàchiếnthắng,màlàviệcthamgiahếtmình.TiếnsĩFranklnóirằngchínhbảnthânsựtrảinghiệm–việcthamgia–mớithậtsựquýgiávàđôikhicònquýgiáhơncảviệcgiànhđượchuychương.

Đốivớitôi,vídụhaynhấtvềconđườngthứhaiđếnvớiýnghĩacuộcsốnglàmộtcâuchuyệnkỳdiệuđượcđăngtrongtạpchíChicagoTribunevàotháng5năm2008.ĐộibóngmềmnữcủaĐạihọcWesternOregonvàĐạihọcCentralWashingtonthiđấuvớinhautrongmộtgiảiquantrọng.

SaraTucholsky,vớivócdángnhỏbé1.57m,bướcvàovịtríphátbóng.Haiđồngđộicủacôđãvàochốtgôn.Saravungchàyvàtrượtcúnémbóngđầutiên.Côvẫngiữbìnhtĩnhchờcúnémthứhai,vàvớimộtcúđánhđẹpnhấttrongđời,côđánhbóngbayrakhỏisân.Đólàlầnđầutiêncôghiđiểmtrựctiếptrongmộttrậnđấubóngmềmvàđiềuđócónghĩalàđộicủacôsẽcóbalượtchạmgônvàđưađộinhàlêndẫnđiểm.

Sararấtsungsướng,nhưngniềmvuiđókhôngkéodàilâu.KhiSarachạyvòngquachốtgônđầutiên,côquênchạmvàonó,vàtronglúcvònglạiđểchạm,côbịtrậtđầugốivàngãxuống.Côchỉcóthểbòvềchốtgônđầutiên.Cúghiđiểmtrựctiếpcủacôsẽkhôngđượctính,trừkhicôcóthểchạyvòngquatấtcảcácchốtgôn.Trọngtàiđứngởchốtgônđầutiêncảnhcáorằngcôsẽbịloạinếumộttrongcácđồngđộirataygiúpcô.Trọngtàichophépcôyêucầumột“ngườichạythay”nhưnglượtchạynàychỉđượctínhmộtđiểm.Balượtchạymàlẽracôđượchưởng(hailượtdànhchohaiđồngđộiđangđứngsẵnởcácchốtgôn)sẽkhôngđượctính.

Rồimộtviệcxảykhiếntấtcảmọingười–từkhángiả,cầuthủđếntrọngtài–sửngsốt.CầuthủđộiCentralWashingtonđanggiữchốtgônđầutiên,MalloryHoltman,hỏitrọngtàiliệucôvàđồngđộicóthểgiúpSaraTucholskyđượckhông.Mặcdùchưacótiềnlệvềviệcnàynhưngtrọngtàikhẳngđịnhluậtkhôngcấm.ThếlàHoltmanvàđồngđộiLizWallaceđãđỡchânSaralên,trongkhicôquàngtayquavaihaicầuthủđốiphương,vàhọmangcôđivòngquacácchốt

gôn,nhẹnhànghạcôxuốngthấpởmỗichốtđểcôcóthểchạmgônbằngchânkhôngbịthương.Khihọvềtớivịtríphátbóng,đámđôngcảmđộngđếnrơinướcmắt,đồngloạtđứnglênhoanhô.

MalloryHoltmanrấtđammêmônbóngmềm.CôlàngườigiữkỷlụcsốlầnghiđiểmtrựctiếptronggiảiđấuĐạiHộiThểThaoTâyBắc.GiúpđỡSaraTucholskytrongbalượtchạyngàyhômđóđãkhiếnchoHoltmanvàđộicủacôthuatrận(vớitỉsố4-2),vàkếtquảlàhọmấtcơhộiđoạtcúpvàbuộcphảiđấuloạitrựctiếp.Nhưngsauđókhiđượcphỏngvấn,Holtmannói,“Xétchocùng,thắnghaythuakhôngquantrọng.Vấnđềlàcôgáiấy.Côấyđãđánhbóngquahàngràochắnvàđangbịthương,côấyxứngđángđượcghiđiểmtrựctiếp.”

MặcdùMalloryHoltmanvàđồngđộicủacôthuatrậnđấuđó,nhưnghọđãkhámphámộtđiềucóýnghĩahơnbấtcứchiếntíchnào.Họđãtìmthấyconđườngthứhaiđếnvớiýnghĩacuộcsống.Hyvọngcâuchuyệncủahọsẽtruyềncảmhứngchonhiềungườikháchành

độngtươngtự.HuấnluyệnviênGaryFrederickcủađộiCentralWashingtonxemđólàmộthànhđộng“khôngthểtinnổi”trêntinhthầnthượngvõ.Đólàmộtsựkiệnmànhữngngườichứngkiếnngàyhômấysẽnhớmãivànhắclạitrongsuốtquãngđờicònlạicủahọ.

TiếnsĩFranklviếtrằngconđườngthứbacủaýnghĩacuộcsốnglàconđường“quantrọngnhất”.Nóđềcậpđếnviệctìmraýnghĩacuộcsốngtrongnhữngđaukhổvànghịchcảnhkhôngthểtránhkhỏi.Conđườngthứbamangđếnniềmhyvọngrằng,ngaycảtrongnhữngbikịchthảmkhốcnhất,khiđốimặtvớitaiương,ngườitavẫncóthểtìmramặtphải.TiếnsĩFranklviết,“Ngaycảmộtnạnnhânbấtlựcgiữamộttìnhcảnhvôvọng,phảiđốimặtvớiđịnhmệnhanbài,vẫncóthểđứngdậy,vượtlênchínhmình,vàtừđóthayđổibảnthân.Ngườiấycóthểbiếnbikịchcánhânthànhchiếnthắng.”

Vàonăm1978,TiếnsĩFranklnhậnđượcláthưtừmộtchàngtraitrẻtênJerryLong,anhbịgãycổtrongmộttainạnbithảmkhiđanglặndướinướcmộtnămtrướcđó.JerryLongchỉmới18tuổikhianhviếtthưchoTiếnsĩFrankl,nhưngnhữnglờinóicủaanhđãthắplênmộttìnhbạntrongcảđờingười.

Trongthư,Longviếtrằng:“Cháuthấycuộcđờimìnhngậptrànýnghĩavàmụcđíchsống.Tháiđộsốngmàcháucóđượctừcáingàyđịnhmệnhấyđãtrởthànhkimchỉnamtrongđờicháu.Cổcháubịgãy,nhưngconngườibêntrongcháukhôngsụpđổ.Cháuđangtheohọckhóatâmlýđầutiênởtrườngđạihọc.Cháutinrằngkhuyếttậtcủamìnhsẽgiúpcháutăngcườngkhảnănggiúpđỡngườikhác.Cháubiếtnếukhôngcónhữngđaukhổấy,cháusẽkhôngthểtrưởngthànhnhưngàyhômnay.”

Lúcbấygiờdùchỉmới18tuổi,nhưngLongđãxúcđộngkhiđọcquyểnsáchMan’sSearchforMeaning(CôngCuộcTìmKiếmÝNghĩaSốngCủaConNgười)củaTiếnsĩFranklvàanhquyếtđịnhnhìnnhậntainạncủamìnhtheohướngtíchcực.Mộtvàinămsauvụtainạn,anhđãhọcđượccáchđánhmáybằngmộtcâyquengậmtrongmiệngvàsauđóanhtốtnghiệpđạihọc.Longthamgiavàocáckhóahọcởtrườngthôngquamộthệthốngđiệnthoạiđặcbiệtchophépanhnghevàthamgiavàocácbàithảoluậntronglớp.Nhờsựkiêntrìvàchămchỉ,JerryLonglấyđượcbằngTiếnsĩngànhTâmlýhọclâmsàng,đượctặngnhiềudanhhiệuvàgiảithưởngtronglĩnhvựcnày.Tuynhiên,phầnthưởngtolớnnhấtanhnhậnđượcchínhlàtừngười

bạn,ngườithầycủaanh–TiếnsĩViktorFrankl,ngườiđãmiêutảJerryLongnhư“mộtnhânchứngsốngchosứcmạnhbấtkhuấtcủatinhthầnconngười’,cụmtừnàyđượcnhắcđếntrongliệuphápýnghĩađểgiảithíchvềconđườngthứbađếnvớiýnghĩacuộcsống.

Conđườngthứbalàmộttrongnhữngbướcđầutiêntrongquátrìnhkhámpháhiệntượngpháttriểnsauchấnthương(PTG).Nhưng,trongkhicácnhàtâmlýhọckhácchứngminhrằngmọitổnthươngđềumanglạicơhộichosựpháttriển,thìqualiệuphápý

nghĩa,TiếnsĩFrankllạiđưaraphácđồtrịliệuđểgiúpbệnhnhâncóđượcsựpháttriểnđó.Conđườngthứbađãtrởthànhconđườngtìmđếnmặtphảikhimàchúngtakhôngthểnhậnrabấtkỳlợiíchrõràngnàocủatổnthươngmàchúngtađangphảigánhchịu.

Nhiệmvụcủanhữngnhàtrịliệuápdụngliệuphápýnghĩalàthôngquacáccâuhỏiphảnxạ,họsẽhướngdẫnbệnhnhântìmraýnghĩatrongđaukhổ,vàmangđếnýnghĩamớichocuộcsốngcủahọ.Hyvọngtrongnhữngchươngtiếptheo,giaiđoạnphụchồitrongliệuphápýnghĩasẽtrởnênquenthuộcvớibạnđọc.

Đâylàmộtvídụ,cácnhàthựchànhliệuphápýnghĩacốgắnggiúpkháchhàngcủahọtáchbiệtbảnthânrakhỏivấnđềvànhìnnhậnvấnđềkháchquanhơn,nhưthểhọlàngườingoàicuộc.Sauđó,họbảokháchhàngchuyểnhóaýnghĩacủamộtvấnđềtiêucựcbằngcáchnhìnvàonhữngmặttíchcực,vàgiúphọtìmramụctiêu,tiềmnăngmớitrongtươnglai.Cuốicùng,quanhữngmụctiêumớivàtiềmnăngtrongtươnglai,kháchhàngsẽhiểurõgiátrịcủanhữngýnghĩamớicủacuộcsống.

TiếnsĩFranklnóirằngqualiệuphápýnghĩa,“bạnđàosâuđểgiúpngườitanhậnthứchơnvềnhữnggìđanggặmnhấmhọ”.Đâylàđiềumàônggọilà“sựsángsuốtcủacontim”.Ôngtiếptụcgiảithíchthêm:bằngtrựcgiác,tấtcảchúngtađềunhậnbiếtcuộcsốnglànhưthếnào.Aicũngkhaokhátmộtcuộcsốngýnghĩa,vàliệuphápýnghĩanhắcnhởchúngtavềnhucầunàyvàgiúpconngườitìmđượcýnghĩađóngaycảtrongnhữnghoàncảnhtưởngchừngnhưvôvọng.Mỗihoàncảnhtrongcuộcsốngmàtađươngđầuđềuđểlạimộtcâuhỏi,“Điềunàycóýnghĩagìđốivớitôi?”,nhưngđólàmộtcâuhỏichỉcóthểđượctrảlờibằngcáchphảnứngcủachúngtađốivớinhữnggìđãxảyra.

TÌMRAÝNGHĨAVÀTỔCHỨCCÁCBÀMẸCHỐNGNGƯỜISAYRƯỢULÁIXE(MADD)

VàongàyQuốctếLaođộngđẹptrờitạithànhphốFairOaks,bangCalifornia,côbé13tuổiCariLightnerđangcùngmộtngườibạn

đibộtớilễhộiđịaphương.Mảinóichuyệnvớibạn,Carikhôngđểýmộtchiếcxeđangphóngvàokhudâncư,vàbấtthìnhlìnhnóđổihướng.ChiếcxekhônghềgiảmtốcvànhắmthẳngvềhướngCari.CúvachạmhấtCarivăngxakhoảng40m,giàycôbémỗinơimộtchiếc.Bạncôbéchỉbiếtchônchânđứngnhìnkhiếphãi.Gãtàixếbấttỉnh,nhưngkhitỉnhdậy,gãlậptứcphóngxeđimấtđểmặcCarihấphốibênđường.

Buổichiều,khiCandaceLightnervừavềđếnnhàsaubuổimuasắm,côthấychavàngườichồngcũStevengồichờcôtrênbãicỏtrướcnhà.Chacôđitớivàgiangtayômchặtlấycô.Khicôhỏicóchuyệngìvậy,Stevenói,“ChúngtađãmấtCarirồi.”Candacekhônghiểuanhtanóigì.RồiStevenhìnthẳngvàomắtcôvànói,“Conbéchếtrồi.Nóbịxehơiđụngvàđãchết.”Candacesụpxuống,gàokhóc.

MộtngàysautanglễcủaCari,cảnhsátgọitớibáorằnghọđãtìmravàbắtgiamgãtàixế.Sauđótrongngày,Candaceláixengangquanơicongáicôbịnạnvànhìnthấycảnhsátđangxemxéthiệntrường.Côlậptứcxuốngxevàhỏicóphảilàhọđangđiềutravềcáichếtcủaconbé.Côkể,“Họbảođúngvậynêntôitựgiớithiệumìnhlàmẹnạnnhân”.Họđáplại,“Vậythìtôiđoánlàbàđãbiếtđượcsựtìnhrồi.”Côkhôngrõcảnhsátmuốnnóiđếnđiềugìnhưngcôvẫncốhỏithôngtintừhọ:gãtàixế47tuổigiếtcongáicôđãuốngrượutrướckhiláixe.Candacekinhhãikhibiếtrằnggãấycónhiềutiềnánvềtộisayrượuláixe.Đâylàlầnthứnămgãphạmtộitrongvòng5năm,nhưngtồitệhơncả,mộtngàytrướckhigiếtCari,gãmớiđượcbảolãnhtạingoạicũngdotộisayrượuláixe.

Candacengạcnhiênđếnsữngsờvàtứcgiậntừnhữnggìcôbiếtđược.CôhỏirằnggãđóđángphảingồitùbaolâuchohànhvigiếtchếtCari.Mộtviêncảnhsátnhìncôvàcâutrảlờicủaôngtathậtlạnhlùng.Ngườiđànôngđóchẳngbịtốnggiamngàynàocả.“Luậtởđâylàthế.”

“Tôicảmthấythậtvôvọng,thậtrốibời,vàthậttứcgiận,”Candacebàytỏ.Càngnghĩvềnhữngđiềucảnhsátnói,côcànggiậnđiênlên.Ngaytrongngàyhômấy,côquyếtđịnhmìnhsẽlàmmộtđiềugìđóđểchấmdứtnhữngbikịchvônghĩadonhữnggãtàixếsayrượugâyraởBắcMỹ.CôphátđộngchiếndịchMADD–Tổchứcnhữngbàmẹchốngngườisayrượuláixe–vàtrụsởchínhđặttạiphòngngủcủaCari.

CariLightnertrởthànhgươngmặtđạidiệnchochiếndịchMADD.Vàotháng10cùngnăm,CindiLamb–mẹbégáiLaura,6thángtuổi,bébịliệttừcổtrởxuốngtrongmộttainạncũngdotàixếsayrượugâyra–thamgiavàochiếndịch.60%cácvụtainạngiaothôngnghiêmtrọngđềucóliênquanđếnrượu.

Vàongày1tháng10năm1980,CandaceLightnervàCindiLambđãtạonênmộtsựthayđổiquantrọngtrongnhậnthứccủacôngchúngtạimộtcuộchọpbáodohọtổchứcởCapitolHill,ThủđôWashington.ChuckHurley,ngườilàmviệcchoHộiĐồngAnNinhQuốcGiađãphátbiểu,“Ngàyhômấy,tháiđộcủacôngchúngđốivớihànhvisayrượuláixeđãthayđổimãimãi.”Sauhômđó,vớicácchiếndịchcôngkhaimạnhmẽvàcáccuộcvậnđộngchínhtrị,MADDđãkhiếnchínhquyềnphảisửađổiluậtpháp.DựatrêncácthốngkêđượcVănPhòngHànhChínhQuốcGiaHoaKỳvềAnToànGiaoThôngnghiêncứu,MADDđãgópphầncứusốnghơn300.000ngườitừkhiđượcthànhlậpvàonăm1980.

Khônggìcóthểbùđắpđượcnỗiđaumấtcon.Chưacómặtphải

nàotrongviệcmấtđingườithânyêunhưng,dùsaođinữa,đóchínhlàthờiđiểmtacầnđitìmmặtphảihơnbaogiờhết.ĐólàlýdotạisaonhiềungườinhưCandaceLightnervàCindiLambđãđươngđầuvớibikịchbằngcáchbiếnđauthươngthànhmộthànhđộngcóýnghĩa,thôngquaviệcủnghộhaythànhlậptổchứctừthiệnđểgiúpđỡnhữngngườirơivàohoàncảnhtươngtự.CandaceLightnervàCindiLambđãtạoramộtmặtphảiđểmanglạiýnghĩachosựmấtmátcủahọ,vàcứusốngsinhmạngcủahàngtrămngànngườitrênkhắpBắcMỹ.

T

CHƯƠNG16YẾUTỐQUANHỆXÃHỘI:HÃYCÓTHẬTNHIỀUNGƯỜITỐTXUNG

QUANHBẠN“Chấtlượngcuộcsốngcủabạnchínhlàchấtlượngcủanhững

mốiquanhệxungquanhbạn.”

AnthonyRobbins

HÁNG4NĂM1998,khiấycuộcsốngđốivớiMarkPollockthậthoànhảo.Mọithứdiễnratheođúngnhữnggìanhmongđợi.Anhđanglàsinhviênnămthứtư,cũnglànămcuốiởĐạihọcTrinity,Dublinvàchỉvàituầnnữaanhsẽthitốtnghiệpđể

lấybằngCửnhânKinhTế&ThươngMại.Làđộitrưởngđộichèothuyềncủatrườngđạihọc,anhrấtmongchờđượcthamgiavàocuộcđuathuyềnmùahè,vàanhsẽbắtđầulàmviệcchomộtngânhàngđầutưởtrungtâmthànhphốvàotháng9.Cuộcsốngthậtngọtngàochođếnmộtngàykia,khiđangtậpluyệntạiphòngtậpthểhình,anhcảmthấymộtđiềugìđóbấtổn.

Độtngột,Markthấymắtmìnhmờđi.Đãtừngbịchứngbongvõngmạckhicònbé,anhbiếtbệnhcókhảnăngtáiphát,nhưngvìtrongthờigianquakhôngcóchuyệngìxảyranênanhkhôngmấyquantâmđếnvấnđềnày.Khinghebácsĩchẩnđoán,anhkhôngngờbệnhtìnhcủaanhlầnnàylạinghiêmtrọngđếnthế.Chỉvàituầnsau,cácbácsĩtiếnhànhphẫuthuậtđểđiềutrịmắtchoMark,nhưngkhianhrakhỏiphòngphẫuthuật,anhđãkhôngcònnhìnthấyđượcnữa.CaphẫuthuậtthứhaicũngthấtbạivàMarkphảiđốimặtvớimộttươnglaihếtsứcbấpbênh.Anhnói,“Cúsốckhibiếtmìnhbịmùkhiếntôigầnnhưkhôngthểchịunổi.Mớihômquatôicòncótấtcả,mọithứđềunhưýmuốn,vậymàbâygiờtôilạibịmù.Tôinghĩđờimìnhnhưthếlàhết.”

Marknhớlạikhoảngthờigianđónhưmột“thảmhoạ”.Anhnói,“Mọithứmàtôiphấnđấuđểcóđượcbỗngchốctanbiến.”Anhvẫn

đếncuộcđuathuyềnHenley,nhưngkhôngthểthamgia;vàngồingheđámbạnsôinổibàntánkếhoạchdulịchtrongdịphècũngnhưbắtđầusựnghiệpchỉcàngkhiếnMarkcảmthấyđờimìnhtệhạihơn.Đólàthờiđiểmđentốinhấttrongcuộcđờianh,nhưngkhinhìnlại,đólạilàyếutốtạoranhữngthayđổibấtngờvàhướngMarkđếnmộtconđườngmớimẻ,nóđưaanhđikhắpnơitrênthếgiớivàgiúpanhtrảinghiệmnhữngđiềumàanhchưabaogiờdámmơướckhicònsángmắt.

Kểtừkhibịmù,Markcótấtcả,ngoạitrừcuộcsốngđềuđặnnhưnhữngvòngxoayởngânhàngđầutưmàanhtưởngmìnhsẽđeođuổi.Anhtrởthànhmộtdiễngiảtruyềnđộnglựcnổitiếngtoànthếgiới,mộtvậnđộngviênphiêulưumạohiểmvàlàmộtnhàvăn.MarktừngcóvôsốbuổinóichuyệntruyềncảmhứngkhắpChâuÂu,ChâuÁvàBắcMỹ,anhtậptrungvàocácvấnđềcốtlõinhưchịutráchnhiệmchohànhđộngcủamình,đốidiệnvớithựctếvàvươntớithànhcông.

Markluônthựchiệnnhữngđiềumìnhnóivàdùngchínhnhữngchuyếnphiêulưucủamìnhđểminhhọatrongcácbuổidiễnthuyếttruyềnđộnglực.Năm2002,anhgiànhđượchuychươngbạcvàhuychươngđồngGiảivôđịchchèothuyềnCommonwealthvàvàongày10

tháng4năm2004,sáunămkểtừkhibịmù,anhđãhoànthànhcuộcđuathuyềnkhắcnghiệtnhấtthếgiớitạiBắcCực.

GiờđâyMarknhậnrasựmùlòađãmởrachoanhnhữngtriểnvọngmớivàhếtsứcthúvị.“Khôngmộtnhàtưvấnnghềnghiệpnàoởtrườngđạihọcmàtôitừnggặpcóthểmiêutảcôngviệcmàtôiđanglàmhiệnnay.”Anhnói,“Tôicònkhôngchắchọbiếtmộtdạngnghềnghiệpnhưcủatôitồntại.”

ĐiềugìMarkxemlàyếutốquantrọngnhấtlàmnênconngườianhngàyhômnay?“Đếnmộtthờiđiểmtôinhậnrarằngvẫncònrấtnhiềucơhộiđểtôitiếptụccuộcsốngnày,vàcơhộitheođuổicácmônthểthao,đặcbiệtlàmônchèothuyền.”Marklàdạng“ngườithựctếtíchcực”theocáchanhthườnggọivàkhôngnghingờgìnữa,chínhđặcđiểmnàyđãgópphầnvàothànhcôngcủaanh.Hơnnữa,anhcònlàngườiluônhướngvềmụctiêuđềra.Anhnói,“Tôithấyviệctậptrungvàomụctiêuvàthựchiệnnhiềukếhoạchcùnglúclàđiềuhếtsứchiểnnhiên.”Kếtquảlàanhluônmongchờthửtháchphíatrước.Nhưnglờinhậnđịnhcuốicùngcủaanhphảnánhcảmnhậncủarấtnhiềungườimàtôitừnghỏivềmặtphải.“Điềuquantrọngnhấtđốivớitôi,điềuthậtsựlàmnênsựkhácbiệtchínhlàcónhữngngườitốtxungquanhtôi,đểgiúpđỡtôi.Thậtkhôngdễdànggìkhibấtchợtlệthuộcvàongườikhác.Tôiphảiquênđisĩdiệnbảnthân.Tôiphảihọccáchnhờcậy,cũngnhưnhậnsựgiúpđỡvàhỗtrợtừngườikhác.Nhưngchínhsựgiúpđỡấyđãlàmnênsựkhácbiệt.”

KHOAHỌCCỦAHẠNHPHÚC“Giaotiếplànhucầuthiếtyếutrongcuộcsống;điềuquantrọng

làtaphảirènluyệnkỹnănggiaotiếpxãhội,pháttriểncácmốiquanhệmậtthiếtvàcóđượcsựhỗtrợcủanhữngngườixung

quanhđểtìmthấyhạnhphúc.”

GiáosưEdwardDiener

Vàotháng1năm2005,tạpchíTimexuấtbảnmộtbàibáocótựađề“Khoahọcmớivềhạnhphúc”,khámphánhữngđiềulàmchoconngườicảmthấyhạnhphúc.Đólàmộtđềtàihấpdẫncácnhàtâmlýtrongnhiềuthậpniên,nhưngchỉđếnnhữngnămgầnđây,từsựquantâmcủaGiáosưMartinSeligmantrongmộtlýthuyếtmàônggọilà“Tâmlýhọctíchcực”,cácnhàkhoahọctronglĩnhvựcnàymớibắtđầuchúýđếnnhữngcảmxúclàmtăngcườngsứckhỏevàhạnhphúcthaychophươngpháptruyềnthốngđiềutrịnhữngvấnđềvềsứckhỏetinhthần.

BàiviếtnóivềmộtnghiêncứudoGiáosưEdwardDienervàGiáosưSeligmantiếnhànhvàonăm2002,nghiêncứunàydườngnhưmâuthuẫnvớiquanniệmthôngthườngvềnhữngyếutốkhiếntahạnhphúc.Nhiềungườitinrằngtiềnbạcvàcủacảivậtchấtsẽmangtớihạnhphúc.GiáosưDienervàSeligmanđãkhảosátcácsinhviêntrongtrườngđạihọcvàkếtquảchothấy:mộtkhinhữngnhucầuthiếtyếuđượcđápứng,thìphầnthunhậpdưthừađónggóprấtnhỏvàoviệclàmtăngcảmgiáchạnhphúc.Cácnhàkhoahọcpháthiệnrarằnghạnhphúckhônggắnliềnvớituổitrẻ,hônnhânhaytrítuệvàchắcchắnkhôngbịảnhhưởngbởithờitiết,mặcdùviệcthiếuánhsángmặttrờicóthểgâynênchứngRốiloạnảnhhưởngtheomùa(SeasonalAffectiveDisorder–SAD),haycòngọilàchứngtrầmcảmmùađônghay“nỗibuồnmùađông”,mộtdạngrốiloạntâmtínhdothiếuánhsángmặttrời.Yếutốquantrọngnhấtkhiếnconngườitrởnênhạnhphúcchínhlàcácmốiquanhệcủahọ.

Theonhiềunghiêncứukhoahọcvềvấnđềnày,thìđạiđasốchorằngcóđượcmốithâmgiaovớinhiềungườichínhlàđiềukhiếnchúngtacảmthấyhạnhphúcnhất.Giúpđỡngườikhácmanglạichotamụcđíchvàýnghĩasống.Điềunàylýgiảitạisaonhữngngườitrảiquathấtbạivànghịchcảnhthườngthổlộrằnghọhạnhphúchơnsovớitrướckhisựviệcxảyra.Hoàncảnhkhókhănnhưtialửanhómlênnhữngmốiquanhệmậtthiếthơngiữangườivàngườitrongxãhội,đặcbiệtlàvớibạnbèvàngườithâncủachúngta,vàcònmangđếnnhiềumốiquanhệmớimẻkhác.

Ngàynay,hầuhếtcácbàithựchànhmanglạicảmgiáchạnhphúcdocácnhà“tâmlýhọctíchcực”thửnghiệmđềutậptrungvàoviệcgiúpđỡconngườimanglạisựgầngũivớicộngđồng.KhoahọccuốicùngđãbắtđầuhiểuđượcsựuyênthâmcủađứcĐạtLaiLạtMa:

Conngườichúngtalànhữngsinhvậtxãhội.Chúngtađếnvớithếgiớinàylàdokếtquảtừhànhđộngcủangườikhác.

Chúngtatồntạidựatrênsựphụthuộclẫnnhau.Dùmuốndùkhông,hầunhưkhôngcólúcnàotrongcuộcsốngmàchúngtakhônghưởnglợitừviệclàmcủangườikhác.Vìvậy,khôngcógìngạcnhiênkhiphầnlớnhạnhphúccủachúngtabắtnguồntừnhữngmốiquanhệvớingườikhác.

Thứsáu,ngày29tháng2năm2008,độituyểnbóngrổtrườngtrunghọcWayneHighSchoolBadgerstạiBicknell,Utahđangthiđấuvòngbánkết1Acấptiểubang.Độitrưởnglàchàngtrai18tuổiPorterEllett.Thoạtnhìn,nhữngaichưabiếtvềanhcóthểthắcmắctạisaoanhlạicómặtởđây.Tạisaođộituyểnbóngrổcủamộttrườngtrunghọclạithunhậnngườichỉcómộtcánhtay?

Portermấtđicánhtayphảiởtuổilênbốnsaumộttainạn,lúcđóanhtéxuốnggầmchiếcxetảinhỏvàbịbánhxenghiềnnátcánhtay.Từđóvềsautayanhrấtyếuvàsauhơnchụclầngãyxương,anhquyếtđịnhđểbácsĩcắtbỏtaymình.Anhnói,“Nhưthếcóvẻítrắcrốihơnnhiều.”Đángnóihơnnữa,Porterlàngườithuậntayphảivàanhphảihọcchơitấtcảcácmônthểthaobằngcánhtaytráiyếuhơncủamình.

Dùchỉvớimộtcánhtaytrái,PorterEllettđãluyệntậptrởthànhmộtvậnđộngviênxuấtsắc.Khôngchỉđạidiệnchotrườngthiđấumônbóngrổ,anhcònchơiởcácgiảiđấucấpquốcgiavàchơibóngchày.Anhcómặtởđókhôngphảichođủquânsố.Anhđãghiđược16điểmtrongsố50điểmcủađộivàobuổitốithiđấubánkếtcấptiểubang.Huấnluyệnviên,ôngKadeMorrell,nóirằngPortercótốchấtcủangườilãnhđạo,“Portercómột“tháiđộchiếnthắng”vàcậuấylàtấmgươngvềviệctháiđộsốngcóthểđưatađixađếnmứcnào.”

Khitrậnđấubắtđầu,cáckhángiảphảisửngsốttrướckhảnăngcủaPortertrênsânbóngrổ.Anhnằmtrongđộihìnhraquânvìanhlàmộtvậnđộngviênxuấtchúngvàđóngvaitròchínhyếutrongthànhcôngcủađộiđểvàođượcvòngbánkết.Khiđượchỏirằnganhcảmthấythếnàovềphảnứngcủakhángiảkhilầnđầutiênhọnhìnthấyanhbướcvàosânbóngrổ,Portermỉmcườivàđáp,“Khálàthúvị.Khibạnchứngkiếnphảnứngcủanhữngngườinghingờmìnhlúcđầu,họlấylàmlạtạisaobạnđượcthamgiathiđấu;vàrồibạnbướcrasânvàchứngtỏrằngmìnhxứngđáng.”

MặcdùmọisựchúýđềuhướngvềPorterElletttronghầuhếtcácmùagiải,nhưnganhvẫnxemthànhcôngcủamìnhcóđượclànhờđồngđộivàbạnbè.“Nếukhôngcóđồngđộivàbạnbè,tôichẳnglàgìcả.”Anhnói,“Họlàchỗdựacủatôi.Khinhữngngườikhácquậtngãtôi,họluônởcạnhtôi”.KhiPorterEllettnhậnlờilàmkháchmờicủachươngtrìnhGoodMorningAmericavàongày3tháng3năm2008,anhđồngýnhưngvớimộtđiềukiệnlàtấtcảđồngđộibóngrổcùnglêntruyềnhìnhvớianh,bởi“Họchínhlànhântốđưatôiđếnthànhcông.”

Trongnhữngcâuchuyệnvềnhữngngườitìmramặtphải,mộtchitiếtquantrọngmàtathườngxuyênbắtgặpchínhlàhọđượcgiađìnhvàbạnbègiúpđỡhếtmình.Hầuhếtnhữngngườitrongcuộcxemsựgiúpđỡcủabạnbèvàngườithânlànguyênnhângiúphọvượtquathửthách.Nếukhôngxétthêmyếutốkhác,thìviệccóđượcnhữngngườitíchcựcxungquanhmìnhsẽcókhuynhhướngmanglạihiệuquảtươnghỗvàtăngcườngsinhlựcchobạn.

MikeJettertinrằngnhờcótìnhyêuvôđiềukiệnvàsựhỗtrợtừgiađình,bạnbè,anhmớivượtquađượcnhữngnămthángđiềutrịcănbệnhbạchcầutủymãn.“Cómộtngườiđặcbiệtmànếukhôngcóngườiấy,tôisẽkhôngthểnàovượtquađược,đólàvợtôiBettina.”RồiMikeđưathêmmộtquanniệmsâusắc,“Tôikhôngchorằngviệccónhiềumốiquanhệtrongđờilạiquantrọngbằngchấtlượngcủanhữngmốiquanhệmàbạncó.”Mộtđiểmchungmàtấtcảnhữngngườitìmramặtphảiđềunhấttrí,đólàlúckhókhăn,chỉcầnbạncómộthoặchaingườihếtlòngbêncạnhmình,cònhơncócảtrămngườivôtâm.

KhiAmitGofferbiếtmìnhbịliệtvàphảiđốidiệnvớitươnglaivôđịnhtrênchiếcxelăn,rồiôngpháttriểnReWalkTM–mộtthiếtbịhỗtrợngườibịliệtbướcđitrởlại–ôngnóirằngmìnhbiếtơngiađìnhrấtnhiều–vợvàcáccon–đãgiúpôngvượtquanghịchcảnhvàtiếptụcđitìmmặtphải.MarkPollockcũngđồngý:“Điểmmấuchốtlàxungquanhtôicónhữngngườichânthành,”tronglúcanhgặpphảinhữngkhókhăntrởngạikhibịmấtđithịlực.

TạiNewZealand,AnnaFitzpatricknóirằnggiađìnhvàbạnbècôđóngmộtvaitrò“vĩđại”trongviệcgiúpcôvượtquanhữngthửtháchcủachứngrụngtóc.Cônói,“Họlàchỗdựavữngchắccủatôivàgiúptôiđượclàchínhmình.Họluônủnghộtôikhitôicầnvàluônlùilạimộtbướckhitôikhôngcần.”Cốgắngtìmraphươngthuốcđiềutrịlàđiềumàtấtcảcácbậcchamẹmongmuốn,nhưngkhitôiquyếtđịnhmìnhđãquáchánnảnvớichuyệnthuốcmenvàkhôngmuốntiếptụcđiềutrịnữaởtuổilênmười,chamẹtôitôntrọngnguyệnvọngcủatôi.Làmđượcđiềuđóchẳngdễdànggìkhithậttâmbạnmuốngiúpđứaconmớimườituổiđầulấylạinhữnggìnóđánhmất.”

Chúngtavừaxemxétmứcđộảnhhưởngcủanhữngmốiquanhệnhưgiađình,bạnbèlêncảmgiáchạnhphúccủachúngta.Điềunàygópphầngiảithíchtạisaonhữngngườitrúngsốkhôngcókếtcục

hạnhphúchơnnhiềusovớimộtnhómngườibìnhthườngtrongcùngcuộckhảosát.Trênthựctế,điềuđógiảithíchtạisaonhiềungườicuốicùnglạitrởnênkhốnkhổ.Trúngsốkhôngđảmbảolàmtăngchấtlượngnhữngmốiquanhệcủachúngta.Trongvàitrườnghợp,nócònhủyhoạicácmốiquanhệ.Điềunàycànglàmsángtỏtạisaonhữngngườibịmấtđitaychânhaybịliệtsautainạn(mặcdùhọthườngrấtgiậndữvàlolắngngaysauchấnthương)lạicảmthấyngậptrànhạnhphúcsaukhitainạnxảyrađượctámtuần.Cácmốiquanhệcókhuynhhướngtrởnênbềnvữngvàthânthiếthơnnhiềusaumộtcơnbạobệnhhaytổnthương.Ngườitasẽcảmthấygắnbóvớinhauhơnvàtruyềnchonhausứcmạnh,sựđộngviên.Đâylàlýdotạisaoviệcpháttriểnnhữngmốiquanhệthânthiếtvàbềnvữnggiúptadễcócơhộitìmramặtphảisaunhữngthấtbạivàbikịchcánhân.NhưRabbiHaroldKushnerviếttrongquyểnsáchbánchạynhấtWhenAllYou’veEverWantedIsn’tEnough(KhiNhữngGìBạnMuốnVẫnChưaĐủ):“Khôngsớmthìmuộnnhữngconsóngsẽậpđếnvàcuốntrôiđinhữnggìchúngtadàycôngxâydựng.Khiđiềuđóxảyra,chỉnhữngaicóđượcmộtbàntayđểvịnvàomớicóthểmỉmcườimàthôi.”

C

CHƯƠNG17TẬPTRUNGTÂMTRÍ:TÌMKIẾM

SỨCMẠNHBÊNTRONG“Dùđanggiữamùađông,nhưngcuốicùngtôicũngnhậnra

tronglòngmìnhmộtmùahèbấttận.”

AlbertCamus

ẢNHDIỄNRAvàonăm1964.Mộtcậubéchỉmớibảytuổingồitrướcmànhìnhtiviđentrắng,mêmẩnxemmộtchươngtrìnhtruyềnhìnhthúvịnhấtmàcậutừngđượcxem.ChươngtrìnhcótênlàMaverickvàdiễnviênngôisaoJamesGarner

đóngvaingườihùng,mộtgãcaobồichơibàigiỏihơnbấtkỳtaycờgianbạclậnnào.CậumơmộtngàykialớnlênsẽđượcnhưMaverick.Cậusẽđánhbạitấtcảcáctaychơibàitrênbànđấu.

Cảnhchuyểnđếnnăm2008.Trongthếgiớicủanhữngtaychơibàibịpchuyênnghiệp,khôngkẻnàodámđụngtớiông.Ôngkhôngphảilàmộtảothuậtgia,nhưngnhữnggìônglàmvớibộbàibìnhthườnggầnnhưlàthứmathuậtthậtsựmàbạntậnmắtchứngkiến.Bảnthântôicũnglàmộtảothuậtgianghiệpdư,tôitừngnghenhiềuchuyệnvềRichardTurnertrongnhữngnămqua.Ngườitađồnôngcóthểchiabàibịptừtrênxuống,từdướilên,thậmchíngaygiữabộbàingaytrướcmặtbạnmàkhôngaimảymaynghingờ.ÔngđãkhiếnchongườihùngMavericktrongkýứcthờithơấucủaôngtrởthànhtaychơinghiệpdư.Richardđượcngưỡngmộlẫntônkínhtrongcộngđồngảothuậtvàđượcgọimộtcáchtrìumếnlà“ÔngBịp”.

CuốicùngthìtôiđãgặpđượcÔngBịp,cònđượcbiếtđếnvớitênRichardTurner,vàotháng2năm2008trongbuổigiảngdạycủaôngtạiĐạihọcAlicanteởCostaBlanca,TâyBanNha.Cùngcáckhángiảkhác,tôingồixemtrongsựkinhngạckhiôngbiểudiễnnhữnggìôngcóthểlàmvớimộtbộbài.Nhữnggìtôisắpkểrađâybạnphảinhìnthấytậnmắtthìmớitinnổi.Lúcđó,ôngnhờmộtvịkhángiảxáobàirồiđưalạichoông.Sauđóôngđềnghịmộtvịkhángiảkháctưởngtượngrằngmìnhđangngồisòngxìphé(poker)cùngbốnngườikhác

trongmộtvánnămtaychơi.Ôngnói,“Tôilàngườichiabài.Anhmuốntaychơinàochiếnthắng?Ngườisốmột,hai,ba,bốnhaynăm?”Vịkhángiảhơilúngtúngvàhoàinghi,nhưtấtcảchúngtôi.Ôngấytrảlời,“Ngườisốbốn.”NhưnglàmthếnàoRichardcóthểchiabộbàimớixáothànhnămtụnhưngphảiđảmbảotaychơithứtưđượckhángiảchỉđịnhsẽthắng?

Khôngchầnchừ,Richardnhanhchóngchiabàithànhnămtụ,mỗitụnămlávàlậtcáctụlên,từngtụmột.Từtụmộtđếnbakhôngcógìhơnngoàimộtvàiđôinhỏ,tụnămhoàntoànkhôngcógì,nhưngkhitụbốnđượclậtlên,mộtbộcùlũ(fullhouse)hiệnratrướcsựkinhngạcvàkhótincủatấtcảngườixem.

Mọingườitrongkhánphòngđềulàảothuậtgia,nhưngkhôngmộtaiđoánnổibằngcáchnàomàRichardthựchiệnđượcmánhkhóeđó.Khôngaitinđượcnhữnggìdiễnratrướcmắtmình.Tôiđãtựtaykiểmtracáclábàivàkhôngpháthiệnđiềugìkhácthường,rõràngđâylàcácquânbàichuẩnhiệuBeeđượcdùngtrongcácsòngbàitrênkhắpthếgiới.Trướckhichúngtôicóthờigiansuyngẫmvềnhữnggìvừadiễnra,Richardlạitiếptụcvớinhữngmànbiểudiễnkhácxuấtsắckhôngkém.TấtcảnhữngaitừnggặpRichardvàchứngkiếnnhữngmànbiểudiễncủaôngđềuphảicôngnhậnôngkhôngcóđốithủtrongthếgiớichơibàibịp.Nhưng,điềulàmchomànbiểudiễncủaRichardcàngđặcsắchơnnữa,nằmởviệcôngbịmù!

Saubuổigiảng,tôigặpriêngRichard.Ônglàmộtngườiđànôngkhiêmtốn,lịchlãm,cao1.73mvàcóthânhìnhcânđối.Ôngcómáitócvàng,cặpmắtxanhthẳmcùngbộrâuquainónvàrâumépđượccắttỉagọngàng.Ôngrấtcóphongtháicủamộttaychơibàibịptrongtrangphụccompleđen,áosơmiđượcủicẩnthậnvàchiếccàvạtbolo.NgoàichiếccàvạtđặctrưngvùngBắcMỹthìkhôngcógìđặcbiệttrongdiệnmạocủaông.Nhưngkhitròchuyện,tôinhanhchóngnhậnraRichardkhácxangườibìnhthường.

Richardkểôngbịmấtthịlựckhimớilênchíntuổi.Chuyệnxảyrakháđộtngột;mộtngàynọ,ôngpháthiệnmìnhkhôngthểnhìnthấybảngđenởtrường.Khônglâusau,ôngđượcchẩnđoánbị“viêmmàngtrạchvõngmạc”(birdshotretinochoroidopathy).Ngàynaybệnhnàycóthểchữađược,vớiđiềukiệnpháthiệnsớm.Nhưngvàonhữngnăm1960,chưacóphươngphápđiềutrịnào.Bệnhcủaôngkhiấylàchứngnany,vàngàyquangày,nókhiếnRichardbịmù.

Mớituổithiếuniên,tầmnhìncủaRichardchỉcòn1/20.CónghĩalàRichardchỉcóthểthấymộtvậtởkhoảngcách1mtrongkhingườicóthịlựcbìnhthườngcóthểnhìnthấyvậtđótừkhoảngcách20m,gấpđôingưỡng“mù”.Đếntuổi30,Richardvẫncóthểcầmmộtlábàiđưasátlênmắtvàphânbiệtđượccáclábàichữ(Jack–Bồi,Queen–Đầm,King–Già)trongsốnhữnglácònlại,vàôngcóthểlấyraquânÁchvìcáclábàinàyhiệnramộtmảngtrắngmờlớn.Nhưnggiờđâythịlựccủaôngtệđếnmứcôngkhôngbiếtlábài

nằmsấphayngửa.

NhưngRichardkhôngbaogiờxemgiớihạnvềthịlựclàtậtnguyền.Trênthựctế,lạmộtđiều,ôngxemđiềuđónhưmột“mónquà”!Khitôimuốnônggiảithíchrõhơn,ôngnóirằngngẫmnghĩlạithìtậtkhiếmthịcólẽlàđiềutốtlànhnhấtxảyđếnvớiông.Lấyvídụ,tậtkhiếmthịđãbuộcxúcgiáccủaôngpháttriểnđếnmứcôngcóthểthựchiệnđượcnhữngthủthuậtvừarồi.Mộtlýdokhiếnôngthaotáckhéoléovớinhữnglábàinhưđãbiểudiễnlàvìôngcảmnhậnchúngtheosứcnặng;nhữnglábàichữcónhiềumựchơnvìvậynónặnghơnmộtchútsovớicáclábàisố.Đốivớichúngtathìkhácbiệtnàyquánhỏkhôngthểnhậnra,nhưngnhờRichardcómộtxúcgiáccựckỳpháttriển,ôngcóthểphânbiệtđượccáclábàichữvớinhữnglábàisố.

PhòngnghiêncứuvàpháttriểncủacôngtyPlayingCardHoaKỳ,nhàsảnxuấtbàilớnnhấtthếgiới,thườnghaygửicáclábàitớiRichardđểông“phântích”.VịtrưởngphòngtiếtlộrằngôngđãthửđánhlừaRichardmộtvàilầnbằngcáchgửichoôngcáclábàicũtrongkholẫnvớicáclábàimớisảnxuất,nhưngRichardluônnhậnrađượcsựkhácbiệt.

RichardTurnerlàmộttrongnhữngngườicóthểlàmxuấtsắcbấtcứđiềugìmàôngquyếttâmthựchiện.Ôngđãluyệntậpvõthuậthơn35nămvàđãthamgiavàohàngtrămtrậnđấuvõ,tacóthểthấyvàitrậntrongđĩaDVDcủaông.Làmthếnàomàmộtngườibịmùcóthểtỉthívõnghệvớinhữngđốithủsángmắt?CâutrảlờicủaRichardTurnerlà“cẩntrọng!”TạithờiđiểmRichardthiđấu,dùôngkhông

thấynhữngvậtthểtrựctiếptrướcmắt,nhưngôngvẫncòntầmnhìnngoạivigiớihạn.NhưngRichardbuộccơthểmình“nhìn”bằngtâmtrí.ĐiềunàynghecóvẻcườngđiệunếuchúngtachưatừnggặpBenUnderwood(mộtngườicũnghọcvõKa-ra-tê)vàhiểuđượccôngtrìnhnghiêncứucủaPaulBach-y-ritatrongnhữngchươngtrước.RấtkhóđểbiếtđượcRichardbịmùkhixemôngtậpluyệntạimộtvõđường(cóthểthamkhảotrongđĩaDVDcủaông).

Cũngnhưnhiềungườikháctìmđượcmặtphảitrongcuộcsống,Richardluônhướngđếnđiềutíchcựctrongtấtcảnhữngtrảinghiệmcủamình.Ôngnóirằngtừnhiềukhíacạnh,tậtkhiếmthịcủaônglàmộtlợithếkhiôngbiểudiễnvớinhữnglábài.Nókhiếnôngkhôngbịphântâmbởibấtcứviệcgìđangxảyraxungquanh,dùlàchiếctiviởnhàhaynhữnggìđangdiễnrabênngoàixehơi,xelửakhiôngđixa.Dođóôngluôncóthểluyệntậpmàkhôngbịxaolãng.Richardnóirằngkhảnăngtậptrunghoàntoànvàobấtcứviệcgìcủaônggópphầnlớnvàonhữngthànhtựuônggặtháiđượcvàgiúpôngtrởthànhconngườihômnay.

Tuynhiên,mộtđặcđiểmmàRichardTurnercóthừachínhlàđiềuđãgiúpnhiềungườitìmthấymặtphảingaytrongnghịchcảnhkhốncùngnhất.Đólàsựkếthợpgiữatínhkỷluật,sứcmạnhtinhthầnvàquyếttâmđểthànhcông.Đólàsựcươngquyếtkhônglùibướctrướcbấtcứviệcgìhaybấtcứai,đólàkhảnăngđươngđầuvớimọithửthách,bởiônghiểurằngmọiviệcxảyratrongcuộcsốngđềuẩnchứatiềmnănggiúpchúngtapháttriểnởbêntrongvàtrởthànhconngườitốtnhấtcóthể.

SỰTẬPTRUNGNỘITẠIRichardTurnertinrằngtậtkhiếmthịcủaôngmangtheomột

mónquà,khôngchỉbởinhữngthửtháchmànếukhôngbịmùlòathìôngsẽkhôngcócơhộichinhphục,màbởinógiúpôngtậptrunghoàntoànvàonhữngviệcmàôngthựchiệntrongcuộcsống.Nóinhưvậykhôngcónghĩalàôngtinrằngbịmùtốthơnlàsángmắt.Sâuxahơn,điềuđócónghĩalàtựbảnnăngônghọcđượccáchtìmkiếmmặtphải,mộtđiềugìđótíchcựcvàkhẳngđịnhcuộcsốngtrongtấtcảnhữngtrảinghiệmcủamình.Nhưnhiềunhânvậtkháctagặptrongquyểnsáchnày,Richardđãhọcđượccáchchuyểnhóaýnghĩacủađiềumàngườikháccholàkhiếmkhuyết,vàchỉtậptrungvàomặttíchcực–mặtphải–trongnhữngtrảinghiệmcủamình.

Vàongày19tháng1năm2008,bảntinKFoxtườngthuậtvềmộtbuổihộithảocuốituầnởElPaso,bangTexas,domộtngườicótênlàMiguelValdeztổchức.TươngtựnhưRichardTurner,Valdezlàmộtvõsĩđaiđencấpnămvàanhcũnggầnnhưbịmù.Anhnói,“Tôikhôngthểláixe.Tôikhôngthểđọcnếuchữkhôngđượcphóngtohếtmức,vàtôikhôngthểnhậndiệnkhuônmặt.”AnhđiềuhànhtrườngvõthuậtcủariêngmìnhtạiElPaso,nhưngvàokỳcuốituầnđó,anhkhôngđếnđểthuyếtgiảngvềmônvõKa-ratê.Anhđếnđểnóichuyệnvớimộtnhómtrẻemkhuyếttật,nhắcnhởcácemrằngbấtcứchướngngạinàomàcácemđốimặttrongđời,dùtolớnhaydườngnhưkhôngthểvượtqua,nếucácemluôntìmkiếmmặttíchcựctrongnhữngtrảinghiệm,thìcácemsẽđạtđượcướcmơcủamình.

Valdeznóirằng,“Thôngđiệpcủatôigửiđếnnhữngemnhỏnàykhôngtậptrungvàonhữnggiớihạncủacácem,màtậptrungvàokhảnăng,tàisảnvàưuđiểmcủachúng.”Buổihộithảolàmộtphầncủachươngtrình“TrainingTomorrow’sMentorsToday”(ĐàoTạoNhữngNgườiThầyTươngLaiTừHômNay),chươngtrìnhnhắmđếnviệctruyềnđộnglựcchonhữngngườikhuyếttật.Điềuphốiviênchươngtrình,côLucilaLozanonóirằngđólàmộtthôngđiệpquantrọngchobọntrẻ.Theocôthì“Nhiềungườilớncóthểkhiếncácemnghĩrằngmìnhkhônglàmđượcviệcgì.Trừkhichúngtanoigươngnhữngngườitíchcựctrongcuộcsống,bằngkhôngchúngtachẳngbaogiờtinmìnhcóthểđạtđượcnhữngmụctiêuđặtra.”

ĐITÌMNGHỊLỰCBÊNTRONG“Khibạncảmthấymìnhđangđốidiệnvớimộttrởngạikhông

thểvượtqua,tôimuốnbạnhãynghĩvềtôi.Rồihãytựnóivớichínhmình:“Nếuanhấycóthểthànhcông,tôicũngcóthể

thànhcông.”

W.Mitchell

TạithànhphốSanFrancisco,ngày19tháng6năm1971,chàngthanhniên28tuổiW.Mitchellđangởtrênđỉnhcaothếgiới.Buổisánghômđólàlầnđầutiênanhtựmìnhláimáybay.Ngàyhômtrướcanhvừasắmmộtchiếcxemôtômớicáuvàhômnayanhláichiếcxeđóđếnnơilàmviệc.Nhưngcuộcsốngthậtkhólường,vàbấtngờđãxảyravớiW.Mitchellngaychiềuhômấy.Việcanhsốngsótvàocuốingàyđượcxemlàmộtphépmầu,nhưngviệcanhtìmđượcmặtphảicủabikịchvàđiđếnhạnhphúc,thànhcôngthì–đốivớinhiềungười–làmộtđiềuhuyềnbí.

KhiMitchellđiềukhiểnchiếcxemôtôđếngầngiaolộđườngsố26vàđườngSouthVanNessthìmộtchiếcxegiặtủilưuđộngphóngratrướcmặtanh.Haichiếcxeđâmsầmvàonhau,chiếcxemáytrượtdàitrênđường,đèdậpkhuỷutayvàxươngchậuanh,sauđónắpbìnhxăngvăngra.Sứcnóngđộngcơkhiếnbìnhxăngbắtlửa,vàtrongtíchtắc,Mitchellbốccháyphừngphừng.“Tôitrởthànhmộtngọnđuốcsống,”anhhồitưởnglại.Nếukhôngnhờngườinhânviênlàmviệcởbãixegầnđópháthiệnthìchắcanhkhôngsốngnổi.NgườinhânviênđóvộivãchạytớivàdậptắtngọnlửatrênngườiMitchellbằngmộtbìnhchữacháy.Khingọnlửacuốicùngđượcdậptắt,65%cơthểanhđãbịphỏngnặng.Nhờcónónbảohiểmnênphầnlớndađầuanhkhôngbịtổnthươngvàchiếcáokhoácdacũngphầnnàobảovệđượccơthểanh.Nhưngmặt,cánhtayvàhaichâncủaanhđãbịnướngchín.Haibàntayanhcháyđenthànhthan,haichânanhđỏquạchvàchíntái.Mitchellbấttỉnhtrongsuốthaituần.Cuốicùngkhitỉnhlại,anhphảichịuđựngsựđauđớncựcđộ,vàđốidiệnvớimộttươnglainghiệtngã.

W.Mitchellphảichịu13lầntruyềnmáu,16caphẫuthuậtghépdavànhiềuphẫuthuậtkháctrongsuốtbốnthángtrướckhiđượcchovề

nhà.Saukhixuấtviện,anhnhớlạimìnhđã“mấtrấtnhiềuthờigiantìmcáchlàmnhữngviệcthườngngày”.Anhphảihọclạicáchtựlàmmọiviệcchobảnthân.Anhnói,“Tôikhôngthểcầmnổicáinĩa,thayquầnáo,đivệsinh,bấmsốđiệnthoạimàkhôngcầnsựgiúpđỡ.”NhưngW.Mitchellkhôngphảilàngườidễdàngbỏcuộc.Anhcốgắnglàmmọithứvàsáuthángsaukhigặpnạn,anhđãbaytrởlại.

Phảicólòngdũngcảmtolớnvàsứcmạnhphithườngmớicóthểvượtquađượcchấnthương,nhưngviệcvượtquahaibikịchkhủngkhiếpđòihỏinhiềuhơnthế.Bốnnămsauvụtainạnxemáy,W.Mitchellbịrơimáybay;anhlàngườiduynhấttrênmáybaykhôngthểbướcrakhỏiđốngđổnát.Chấnđộngcủavụrơimáybayđãlàmdậpnáttủysốngcủaanhđếnmứckhôngthểcứuchữa.Anhbịliệtcảhaichân.

Mitchellthúnhậnmìnhđãsốngnhữngthángngàyđentối.Anhnói,“Tôitựhỏichuyệnquáiquỷgìđãxảyravớimình,tôiđãlàmđiềugìnêntộimàphảihứngchịunhưvậy?”Nhưngvềcơbản,Mitchellvẫnlàmộtngườicựckỳlạcquanvàsốngvớitháiđộ“Tôicóthể”.Anhnhớlạilầngặpgỡmộtbệnhnhânkháctạiphòngvậtlýtrịliệucủabệnhviện,mộtchàngtraitrẻcũngbịliệt.Mitchellkể,“Cậuấytừnglàmộtnhàleonúi,mộtvậnđộngviêntrượttuyết,mộtngườinănghoạtđộngngoàitrời,vàcậuấychorằngcuộcđờicậuđếnthếlàhết.”Mitchellđãđưaramộtlýdokhiếncậuấyphảisuynghĩlại.“Trướckhitấtcả

nhữngđiềunàyxảyravớitôi,tôicóthểlàmđược10.000thứ.Bâygiờconsốđólà9.000.Tôicóthểdùngphầnđờicònlạicủamìnhđểthankhóccho1.000thứmàtôiđánhmất,nhưngtôichọntậptrungvào9.000điềucònlại.”

ĐiềuW.Mitchelltiếptụcgặtháiđượcsauhaivụtainạn,xétởbấtcứgócđộnào,cũngthậtđángkinhngạc.Sauvụtainạnxemáy,anhcùngmộtsốngườikhácđồngsánglậpVermontCastings,mộtcôngtytrịgiá65triệuđôchuyênsảnxuấtlòđốtcủivàtuyểndụnghàngngànngười.SauđóanhtrởthànhthịtrưởngcủaCreatedButteởbangColoradovàgiữvịtrínàysuốthainhiệmkỳ.Trongsuốtthờigiantại

chức,Mitchellđãdùngsốtiền120.000đôcủariênganhtrongchiếndịchcứulấymộtngọnnúigầnđókhỏisựkhaitháccạnkiệtcủamộtsốcôngty.Anhlàmộttriệuphútaytrắnglàmnên,mộtphicôngdândụngcótrìnhđộchuyênmôn,mộtnhânvậtnổitiếng,vàlàmộtnhàvăn.MitchellcònlàmộtnhàmôitrườngnăngnổvàlàthànhviêntronghộiđồngquảntrịcủaHiệpHộiBảoTồnVườnQuốcGiavàRừngHoangDãHoaKỳ.Anhlàmộtdiễngiảđượctônvinh(giữchứcChủtịchLiênĐoànDiễnGiảQuốcTế,nhiệmkỳ2008-2009),anhbaylượntrênbầutrờivàrấtthíchláibèlênthácxuốngghềnh.

CuộcđờicủaW.Mitchelllàminhchứngchomứcđộphongphúcủacuộcsốngkhingườitatìmramặtphảicủanghịchcảnh.Điềuanhđammênhấtlànângđỡtinhthầnngườikhácđểhọxemtrởngạinhưmộtxuấtphátđiểmvànếuanhcóthểthànhcôngthìbấtkỳaicũngcóthểthànhcông.Anhviếttrêntrangwebcánhânrằng,“Tôihyvọngmìnhsẽlàmộtvídụchotấtcảmọingười,làconđườngdẫnđếnnhữnglốisuynghĩmới.Nhữngbiểutượngluôncósứcthuyếtphụcmạnhmẽ.TạiMỹ,chiếcchuôngTựDotượngtrưngchokháiniệmđộclậpchỉbằngmộthìnhảnhđơngiản.TạiẤnĐộ,cungđiệnTajMahalthểhiệntìnhyêusâuđậm,nồngnàncủaconngười.TạiSanFrancisco,quêhươngyêudấucủatôi,câycầuGoldenGatelàsựkhẳngđịnhchokỹthuậtđiêuluyệngâyđượctiếngvanglớn…Điềutôimuốnchínhlàtrởthànhmộtbiểutượngchobạn.Vớikhuônmặtchằngchịtsẹo,bànchânkhôngcóngón,cùngchiếcxelăn–vàniềmhạnhphúcthuầnkhiết,chânthậttrongtráitim–tôimuốntrởthànhhìnhảnhtrongtâmtưởngbạnvềsứcmạnhtinhthầngiúpconngườivượtquađượcnghịchcảnh.”

Khinhìnlạicuộcđờimìnhsaucáctainạn,Mitchelltinrằngcóhaiđiềuchínhgiúpanhvượtquatấtcả.Mộtlàtìnhyêuvàsựhỗtrợtừphíagiađìnhvàbạnbè,điềucònlạilàtriếtlýcánhânanhđốivớicuộcsống.Anhlàngườicựckỳlạcquan,anhtậptrungvàonhữngkhảnăngcủamìnhhơnlàthankhócvềnhữnggìmìnhkhônglàmđược.Anhtheođuổinhữngmụctiêucụthể,cảtrongkinhdoanhlẫntrongcuộcsốngriêng,vàanhđãlàmchocuộcđờimìnhcóýnghĩa,khôngchỉchoriênganh,màcònchotấtcảnhữngngườianhgặp.Anhthíchgiúpđỡvàtruyềncảmhứngchongườikhác.Trongnhữngbàidiễnthuyếtcủamình,anhluônnhấnmạnhmộtđiềucốtlõivớingườinghe,tómtắttrongmộtcâumàanhchọnlàmtựađềchoquyểnsáchcủamình:“Quantrọngkhôngphảilàđiềuxảyđếnvớibạn,màchínhlàbạnsẽlàmgìvớinó.”

Ngẫmnghĩvềquákhứcủamình,anhtinrằngtainạnđãđemlạichoanhnhiềulợiích.“Tôimaymắncócơhộihọchỏiđượcnhiềuthứtrongsuốtquátrìnhđó–cảtrướcvàsaukhitainạnxảyra–nhữngđiềuđãgiúptôinhiềukhôngkểxiết.”Quanhữngtrảinghiệm,anhnóimìnhcómột“cuộcsốngtuyệtvời”,vàanhhyvọngcâuchuyệnbảnthânanhsẽnhắcnhởnhữngngườikhácrằngngaycảtrongnghịchcảnhcùngcực,họvẫncóthểtậnhưởngmộtcuộcsốngtươiđẹp.NhưnglờibìnhluậnđượcMitchellnóiđếnnhiềunhấtchínhlàgiátrịanhrútratừnhữngtrảinghiệmcủa

chínhmình,“Tôicómuốnđánhđổinhữnggìmìnhhọcđượchaykhôngư?”,câutrảlờicủaanhlà“Khôngđờinào!”

W.Mitchellđãphảivượtquahaicuộckhủnghoảnglớnnhưnganhrấtkiêncườngvàtinrằngnhữnggìanhcóthểgặtháiđượcthìmọingườiaicũngcóthể.Anhnói,“Tôikhôngcósứcmạnhsiêunhiên,haybấtkỳphépthầnthôngnàogiúptôitạodựnghạnhphúckhiđốimặtvớinhữngthửtháchkhủngkhiếp.Tôicũngchẳngmạnhmẽhơnhaythôngminhhơnngườibìnhthường.Vàcònlâutôimớitrởthànhmột“bậcthánhnhân”…Tấtcảchúngtađềuđượcbantặngmộtsứcmạnhthầnkỳđangngủquênđâuđótrongconngườichúngta.Chỉvìđasốmọingườichưacócơhộisửdụngsứcmạnhđónhiềunhưtôimàthôi”.

Ở

CHƯƠNG18KẾTLUẬN

“Nétránhnhữngtrắctrở,vàbạnsẽkhôngbaogiờlàngườivượtquachúng.”

RichardBach

PHẦNMỞĐẦUCỦAMặtPhải,chúngtabắtđầukhámpháxemliệunhữngkhókhăntrắctrởtrongcuộcsốngcóđiliềnvớinhữngcơhộihaykhông,vànếuđúngnhưthếthìbằngcáchnàochúngtatìmranhữngcơhộiđó?Trongquátrìnhđi

tìmlờigiảiđáp,chúngtađãđượcnghekểvềnhiềucâuchuyệntrongđócáckhókhăn,trởngạivàđủloạinghịchcảnhđãtrởthànhchấtxúctácchosựthayđổi.TừJulioIglesias,RichardBransonđếnOscarPistoriusvàDouglasBader,chúngtađãđượcchứngkiếnrấtnhiềumấtmátvềtiềncủalẫncuộcsốngcánhân,nhữngvụtainạnthươngtâm,nhữngcănbệnhđedọatínhmạngvànhữngbikịchcủaconngười,tấtcảđãđượcchuyểnhoáthànhnhữngtrảinghiệmtíchcựcvànângcaochấtlượngcuộcsống.

Chúngtadễcóxuhướngphómặcđờimìnhchosốphậnhoặcýtrời,mộtsốkháctinrằngcuộcsốngchẳngqualàmộtloạtnhữngkếtquảngẫunhiên;họtungxúcxắc,chắptayvàcầuxinthầnMayMắnmỉmcườivớimình.NhưngkhinhìnvàocuộcsốngcủanhữngngườinhưHarlandSandersvàMichaelBloomberg,hayWaltDisneyvàPeterJones,chúngtađiđếnmộtkếtluậnrấtkhácvềđiềuthậtsựchiphốivậnmệnhmình.

Trongnhiềutrườnghợp,rõràngkhôngphảingẫunhiênmànhữngtrắctrởhaythấtbạiđượcchuyểnhóathànhcơhội.Dùkhôngaibiếttrướcđượckếtquả,nhưngviệcnhữngngườitrongcuộctìmramộtđiềugìđógiúpdựngnênmộttươnglaingậptrànhyvọng,thìtheonhiềucách,hoàntoàncóthểdựđoánđược.Đólàvìtrắctrởnàocũngmangtheocơhội,vàchỉmộtsốngườicóniềmtinvàtháiđộđặcbiệtmớitìmracơhộiđómàthôi.

Đâylàchiếcchìakhóađầutiênđếnvớimặtphải.Việctìmthấy

nhữngcơhộitiềmẩntrongcuộcsốngkhôngphụthuộcvàonhữnggìxảyđếnvớita;vấnđềlàchúngtaphảnứngnhưthếnàođốivớinhữngthửthách.NhữngngườinhưHsiehKun-ShanvàW.Mitchellđãchứngtỏrằng,ngaycảkhiđốimặtvớibikịchcùngcực,chúngtavẫncóthểxâydựngmộtcuộcsốngmới,theonhiềugócđộ,cònphongphúvàýnghĩahơnxưa.Lýdolàvìhọlànhữngngườihếtsứclạcquan;họmongđợimộtcáchtíchcựcvàotươnglai.

Nếukhôngnhờsựlạcquan,khiđốimặtvớithấtbạitàichính,HarlandSanderscóthểđãphásảnvàsốngkhổsởchođếncuốiđời,PeterJonescóthểkhôngtrởthànhRồngvàAnthonyRobbinscóthểsốnglâylấttrênđườngphố.Chúngtabiếtrằngnhờtinhthầnlạcquan,chúngtacóthêmcơhộihồiphụcsaunhữngcănbệnhchếtngười;vàcácnhàtâmlýhọchàngđầuthếgiớikhámphárarằngtrongbấtcứđiềugìchúngtalựachọn,vớicáinhìnlạcquan,khảnăngthànhcôngcủachúngtasẽtănglênrấtnhiều.

Ngoàiviệctrởnênlạcquanhơn,nhữngngườitìmthấymặtphảicókhuynhhướngsuynghĩnhưmộtdoanhnhân;họtíchcựctìmkiếmcơhộivàlợiích.Họhướngđếntươnglai,tậptrungvàotiềmnăngcủamìnhvàcáckhảnăngtrướcmắt.HsiehKun-Shangiảithíchđâylàbíquyếtđểanhvượtquanhữngthửtháchkhắcnghiệtsauvụtainạn.Anhnói,“Tôiluônnghĩđếnmặttốtđẹp,trântrọnggiátrịcủanhữngđiềucònlạihơnlàchìmđắmtronghốitiếcvềnhữnggìđãmất.”KhichúngtatìmhiểucuộcđờicủaBenUnderwood–cậubékhôngcóđôimắtnhưngtựhọccáchđểnhìn,vàAmitGoffer–ngườiđànôngbằngchínhbikịchbảnthânvàtàinăngcủamìnhđãgiúpchongườibịliệtbướcđitrởlại,chúngtanhậnrarằngkhôngcógìlàkhôngthể.Vớimộttháiđộđúngđắn,vẫnluôncónhữngkhảnăngvàtiềmnăngchưađượckhámphátrongtươnglai.

Việctìmramặtphảiđôikhibuộcchúngtaphảilùilạimộtbướcđểnhìnnhậnvấnđềtừnhiềugócđộvàquanđiểmkhácnhau.NhưcáchEdisonđãlàmtrongsuốtcuộcđờiông,phântíchxemmìnhhọcđượcnhữnggìtừtrảinghiệmnàyvàhoàncảnhnàyđãbộclộranhucầugìcóthểdẫnđếncáckhámphámới.NếubảnthânAmitGofferkhôngbịtróibuộcvàochiếcxelăn,ôngsẽkhôngđượcthúcđẩytìmkiếmnhữnggiảiphápkhácchongườingồixelăn.Điềuôngđãlàmcóthểgiúphàngtrămngànngườibướcđitrởlại.NếuLouisBraillekhôngmấtđithịlực,hệthốngchữBrailledànhchongườikhiếmthịcólẽkhôngbaogiờđượcphátminh.

Tươngtự,vìgiáphânbónvôcơtăngphimãnênngườinôngdânSteveHeardphảibắttayvàotìmkiếmgiảiphápthaythếtiếtkiệmchiphívàantoànhơnchomôitrường,thậmchícáchmạngphươngthứccanhtácnôngnghiệptrêntoànthếgiới.Và,chỉđếnkhixếphàngchờđợitrongbangàydài,SanuKajiShresthamớikhơinguồncảmhứngthayđổicuộcsốngcủamìnhvàhànhđộngđểcứuđấtnướcanhthoátkhỏithảmhọamôitrường.

Đôikhi,mặtphảiđòihỏichúngtaphảithayđổicáchchúngtanhìnđời.Chúngtathườngkhôngtinsựmấtmátlạimangđếnthànhtựu,haythấtbạilàbướckhôngthểthiếutrênconđườngđitớithànhcông.Chúngtakhôngthểhìnhdungrằngmộtbikịch,dướibấtkỳhìnhthứcnào,lạichứađựngchấtxúctácchomộtcuộcsốngmớivànhiềuýnghĩahơn.Nhưng,giờđâychúngtađãthấyrằngmấtmátcóthểđemlạithànhcôngởmặtphải.KhiJulioIglesiasđánhmấtướcmơtrởthànhcầuthủbóngđácủamình,anhđãtìmđượcmộtmơướckhácvàtrởthànhngôisaonhạcPopquốctế.KhiMarkPollockbịmấtthịlực,anhđãxâydựngmộtcuộcsốngmới,đầyphiêulưuvàhứngthúmàanhchưabaogiờdámmơtới,vàbằngcáchđó,anhđãtruyềncảmhứngchohàngngànngườitrênkhắpthếgiới.

Tươngtự,chúngtađãthấy,nếubiếtsuynghĩđúngđắn,thấtbạisẽlàchìakhóadẫnđếnthànhcông.Mộtloạikeosiêudínhđượcchếtạobấtthànhlạitrởthànhmónvănphòngphẩmkhôngthểthiếu–giấyghichúPost-it,vàBetteNesmithGraham,mộtnhânviênđánhmáyquáchánnảntrướcnhữngsaisót,đãtìmragiảiphápbiếnbàthànhtriệuphú.Nhữngmẩuchuyệnnàyvànhữngcâuchuyệnkhácnữachứngminhrằng:nếuchúngtacóthểtậptrungvàobàihọcrútratừthấtbạivàsựthấtvọng,thìchúngtađãđếnrấtgầnmặtphải.

Khichúngtabịkhókhănngăntrở,mặtphảisẽmởlốichochúngtađitới.NhữngngườinhưW.Mitchell,HsiehKun-ShanvànhàsoạnnhạcdanhgiáKimWilliamsđãkhẳngđịnhrằngchúngtakhôngnhữngcóthểđươngđầuvớinhữngnỗiđauvàmấtmátkhôncùngmàcòncókhảnăngbiếnđaukhổthànhsứcmạnhkhôngtưởnglàmthayđổicuộcsống.NhữngngườinhưTiếnsĩViktorFranklsốngsótquanạntànsátngườiDoThái,JoniEarecksonTadavượtquađượctổnthươngvàcựuchiếnbinhnhưĐạiúyGeraldCoffee,đãtruyềncảmhứngchocácnhàkhoahọclaovàotìmhiểubằngcáchnàovàtạisaomànhữngngườitừngvượtquanghịchcảnhcùngcực,đaukhổlạitrởnênmạnhmẽhơn,vữngvànghơn.Vàchắcchắnhọđãtrưởng

thànhhơnnhiềutrongsuynghĩhoặctâmhồnsaunhữngtrảinghiệm.Cáckếtquảnghiêncứuchothấybấtkỳnghịchcảnhnàocũngchứađựngmộtmặtphảibởiluônluôncómộtýnghĩasâuxađằngsaunó.TiếnsĩViktorFranklđãkhámpháquanhữngtrảinghiệmcủaông–mộtngườisốngsótsauvụthảmsátngườiDoThái,vàquacôngviệccủamình–mộtchuyêngiatâmthầnhọc,rằngtấtcảnhữngnỗiđauđềucóýnghĩavàđócũnglàýnghĩasốngmàsâuthẳmtrongmỗichúngtakhaokhát,hơnbấtcứđiềugì.

Nhữngcâuchuyệnvềmặtphảinhắcnhởchúngtarằngcólẽđiềuquantrọngnhấttrongcuộcsốnglàtìnhyêuvàsựủnghộcủagiađình,bèbạn.Chấtlượngcuộcsốngphụthuộcvàochấtlượngnhữngmốiquanhệquanhta.Đókhôngchỉlànguyêntắclàmnênhạnhphúc,màhầunhưtấtcảnhữngngườitìmthấymặtphảiđềubiếtơnnhữngngườixungquanh–giađìnhvàbạnbè–bởisựđónggópkhôngnhỏvàothànhcôngcủahọ.BácsĩJamesRuben,chuyênphẫuthuậtmắtnhikhoa,ngườichữatrịchoBenUnderwood,nhấnmạnhtínhquantrọngcủatìnhyêuvàsựhỗtrợcủanhữngngườithânyêu.Ôngnói,“Trongđờitôi,tôikhôngnghĩmìnhsẽgặpđượcmộtngườinàođặcbiệtnhưBenvàtôicũngchưatừngthấyaiđángnểnhưmẹcủaBen.Tôinghĩđóchínhlàbímậttạonêntàinăngđángkinhngạccủacậubé.”

GiáosưPeterSchulmancủatrườngĐạihọcPennsylvaniacảnhbáonhữngaitinrằngmìnhcóthểchốngchọimọithứmộtmình:“Ngaycảmộtngườicựckỳlạcquanđôikhivẫnrơivàotrạngtháibiquankhihọgặpcăngthẳngnghiêmtrọnghoặckéodài.”Khibuộcphảiđốimặtnghịchcảnh,mọichuyệnsẽtrởnêntốtđẹphơnvớisựhỗtrợcủanhữngngườixungquanhta.

Cuốicùng,thôngđiệpđượckhẳngđịnhtừnhữngconngườiđãtìmthấymặtphảilàkhimọiviệctrởnêntồitệ,chúngtacầnchuyểnhóaýnghĩasựviệcvàđặtracâuhỏigiúptatìmthấynhữngđiềutíchcực.Nhữngcâuhỏithenchốttậptrungkhaitháckhảnăngtrongtươnglaithayvìníugiữquákhứ.Nhưng,mặtphảicũngnhắngửichúngtarằngcuộcsốngkhôngphảilúcnàocũngcôngbằngnhưtamongđợi.Chúngtacóthểngửamặtlêntrờivànguyềnrủasốmệnh,nhưngtrừkhichúngtachấpnhậnsựthật,nếukhôngtasẽkhôngbaogiờrũbỏđượcgánhnặngthươngđauvàthấtvọngcủaquákhứđểtiếptụcbướcđi,nhìnvềtươnglaivớinhiềuhyvọngvàmongước.

Vớitôi,bàihọccóýnghĩanhấtmàmặtphảimanglạilàquanhữngđấutranhtrongcuộcsống,tấtcảchúngta,mỗicánhânđềungạcnhiênnhậnramìnhmạnhmẽđếnkhôngtưởng.Đólàkhichúngtahiểucuộcsốngnàykhôngxảyđếnvớichúngta,màlàcuộcsốngdiễnrathôngquachúngta.Khôngsớmthìmuộnchúngtacũngsẽhiểurằngnhữnggìxảyđếnvớichúngtahômnaykhôngquyếtđịnhtươnglaicủachúngta;màchínhcáchchúngtaứngphóvớinhữngtrởngạisẽquyếtđịnhphầnlớnconngườichúngtamaisau.

Đâylàbàihọcquantrọngnhấtcủamặtphải;mộtlầnnữanókhẳngđịnhtiềmnăngtrongtấtcảchúngta,khôngchỉđểđươngđầuvớigiannanthửtháchmàcònđểtìmramộtđiềugìđóbêntrongkhókhăn,giúpchúngtatạodựngmộttươnglaitươisánghơn.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com