Muang Saikhao: An Important Ancient Community of Lan Xang ... · ปีที่ 1 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม – ธันวาคม) 2558 เมืองซายขาว:

ปท 1 ฉบบท 2 (กรกฎาคม – ธนวาคม) 2558

67 เมองซายขาว: ชมชนโบราณส าคญของอาณาจกรลานชางในลมแมน าเลย

ธระวฒน แสนค ำ1 / Teerawatt Sankom

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอศกษาพฒนาการทางประวตศาสตรทองถนของชมชนโบราณเมองซายขาว ซงตงอยในทราบลมแมน าเลย ในเขตต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย จากการศกษาพบวา ชมชนโบราณเมองซายขาวมรองรอยมนษยเขามาอาศยตงแตประมาณพทธศตวรรษท 14-16 ในวฒนธรรมทวารวด และมความเจรญรงเรองอยางมากในชวงทอยภายใตการปกครองของอาณาจกรลานชาง ตงแตพทธศตวรรษท 19-23 โดยมสถานะเปนเมองหนาดาน เปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทส าคญโดยเฉพาะของปาและแรธาต และยงพบวาผปกครองเมองซายขาวในชวงตนพทธศตวรรษท 21 มความสมพนธทางเครอญาตกบราชส านกทเมองหลวงพระบางดวย เมองซายขาวไดเปลยนชอเปนเมองเลยและคอยๆ

1 อาจารยประจ าสาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาลยสงฆเลย อเมล [email protected]

เมองซำยขำว: ชมชนโบรำณส ำคญของอำณำจกรลำนชำง

ในลมแมน ำเลย

Muang Saikhao: An Important Ancient Community of

Lan Xang Kingdom in Loei Basin Area


68

หมดบทบาทลงในชวงหลงพทธศตวรรษท 23 เพราะเกดการยายถนฐานของผคนลงมาทางทศเหนอตามทราบลมแมน าเลย ค าส าคญ: เมองซายขาว ชมชนโบราณ อาณาจกรลานชาง พฒนาการทางประวตศาสตร Abstract

This article aimed to investigate local historical development of Muang Saikao Ancient Community located beside Loei Basin Area in Saikao Sub-District, Wangsaphung District, Loei Province.

The study revealed that Muang Saikao Ancient Community had evidenced of human habitation from the 9th Buddhist Century to the 11th Buddhist Century of Davaravati Culture. It was also found to be the most civilized outpost town under the rule of Lan Xang Kingdom between the 19th Buddhist Century to the 23rd Buddhist Century. Muang Saikao Ancient Community is abundant of important natural resources and valuable forest mineral. The ancient governor of Muang Saikao Ancient Community in the early 21 Buddhist Century was a relative of the Laotian royal family of Luang Prabang. Muang Saikao Ancient Community had changed its name to Muang Loei and was overshadowed in the late 18th Buddhist Century due to the migration of the people from the North to Loei Basin Area.



Keywords: Muang Saikao, Ancient Community, Lan Xang Kingdom The Historical Development ความน า แมน าเลยเปนแมน าสายหลกซงเปรยบเสมอนเสนเลอดใหญของชาวจงหวดเลย ไหลจากทศใตไปทางทศเหนอ แมน าเลยมตนก าเนดจากภกอกซากในเขตภหลวง แมน าเลยลดเลาะไปตามหบหวยของภหลวง ไหลลงสพนทราบในเขตอ าเภอภหลวง อ าเภอวงสะพง อ าเภอเมองเลย แลวไหลไปบรรจบกบแมน าโขงทปากเลย บานคกมาด อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย รวมความยาวของแมน าเลยทงสน 231 กโลเมตร (สมาตร ภลายยาว, 2553) แมน าเลยจงไหลผานเฉพาะพนทจงหวดเลยเทานน ในพนทราบลมแมน าเลยไดมการพบรองรอยชมชนโบราณและแหลงโบราณคดส าคญหลายแหง โดยเฉพาะอยางยงชมชนโบราณเมองซายขาวทอยบรเวณทราบลมแมน าเลยตอนบนในเขตต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย ซงเปนเมองส าคญเมองหนงของอาณาจกรลานชาง เรองราวของชมชนโบราณเมองซายขาวปรากฏขอมลในเอกสารประวตศาสตรชนตนหลายชน ทงเอกสารพงศาวดารของลานชางและพระราชพงศาวดารของสยาม ปรากฏรองรอยต าแหนงทตงทบงชถงความเปนชมชนโบราณขนาดใหญ มซากโบราณสถานหลายแหงทสะทอนถงความรงเรองของชมชนในชวงพทธศตวรรษท 22-24 แตทวาขอมลในเชงพฒนาการทางประวตศาสตรทองถนของเมองซายขาวนน กลบไมไดรบการศกษาสบคนและมการน าเสนออยางเปนระบบระเบยบตามวธการศกษาประวตศาสตรเทาทควรจะเปน สวนใหญมกจะม


70

นกวชาการกลาวถงในลกษณะผวเผนมากกวาการเจาะลกในเชงพฒนาการ หากจะมบางกเปนการน าเสนอขอมลมขปาฐะ ต านานพนบาน การทรงเจาเขาผและเอกสารชนรองของขาราชการและผ รในทองถน จงท าใหขอมลของเมองซายขาวทถกเผยแพรอยางกวางขวางในจงหวดเลยในปจจบนมความคลาดเคลอนในหลายๆ กรณ ทงประเดนทเกยวของกบต าแหนงทตงของเมอง กลมผปกครองเมอง และทมาของชอเมอง บทความน ผ เขยนจงมวตถประสงคทจะน าเสนอขอมลเบองตนเกยวกบเมองซายขาว เพอแสดงใหเหนถงพฒนาการทางประวตศาสตรทองถน และบรบททางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมทเกยวของ รวมทงสภาพบรบทใกลเคยงอนๆ ตงแตชวงแรกกอตงชมชนขนในทราบลมแมน าเลยตอนบนเมอประมาณพทธศตวรรษท 18-19 จนถงการเปนชมชนเมองในสงคมแบบรฐจารตในวฒนธรรมลานชาง โดยมมมมองการศกษาจากพฒนาการภายในเมองเปนหลกตงแตพทธศตวรรษท 18-23 ตลอดจนการโตแยงขอมลเกยวกบต าแหนงทตงและพฒนาการทางประวตศาสตรเมองซายขาวทมผ เสนอไวกอนหนา เพอเปนแนวทางส าหรบการศกษาพฒนาการทางประวตศาสตรทองถนเมองซายขาวอยางละเอยดลมลก และสรางความเขาใจในบรบททางประวตศาสตรทองถนของเมองซายขาวตามหลกฐานประวตศาสตรใหเกดขนแกวงวชาการ ชาวจงหวดเลยและผสนใจทวไป ปญหาเกยวกบการศกษาต าแหนงทตงเมองซายขาวทผานมา ชอเมองซายขาวปรากฏในเอกสารพงศาวดารลาวและพระราชพงศาวดารสยามมลกษณะการเขยนแตกตางกน ในนทานขนบรมราชา พงศาวดารเมองลานชางเขยนวา “เมองซายขาว” (กรมศลปากร, 2545: 156)



ในพงศาวดารลานชางตามถอยค าในฉบบเดมเรยกวา “เมองซาย”(กรมศลปากร, 2506: 157-159) ในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนตเขยนชอวา “เมองซายขาว” (กรมศลปากร, 2542 ก: 217) ในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทนมาศ (เจม) เขยนวา “เมองซายขวา” (กรมศลปากร, 2542 ข: 221) ซงสรศกด ศรส าอางไดสนนษฐานชอดงกลาวลวนแตหมายถงชอเมองซายขาว เพราะเนอความในพงศาวดารเปนเรองราวทสอดคลองกน ภายหลงจงท าใหเกดความสบสนในการสอบหาทตงของเมองดงกลาว (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 52-53) แตเดมนน สลา วระวงส นกปราชญคนส าคญของลาวไดสนนษฐานวาเมองซายขาวหรอเมองซาย คอ เมองดานซาย อ าเภอดานซาย จงหวดเลย ในปจจบน (สลา วระวงส, 2549: 71) ซงเปนทตงของพระธาตศรสองรกทสมเดจพระไชยเชษฐาธราชและสมเดจพระมหาจกรพรรด โปรดใหสรางไวเปนสกขพยานแหงสมพนธไมตรระหวางสองแผนดนในป พ.ศ.2103 (วนย พงศศรเพยร, 2554: 14-29) ท าใหนกวชาการรนหลงอาศยขอสนนษฐานและอางองผลการศกษาดงกลาวของสลา เชน งานการศกษาเรอง “ประวตศาสตรเศรษฐกจของราชอาณาจกรลาวลานชาง สมยครสตศตวรรษท 14-17” ของโยซยก มาซฮารา กสนนษฐานวาเมองซายขาวคอเมองดานซายโดยอางองขอสนนษฐานของสลา (โยซยก มาซฮารา, 2546: 85-86) เปนตน ตอมา เตม วภาคยพจนกจ ไดพจารณาถงทตงชมชนขนาดใหญบรเวณพนทใกลเคยงโดยเฉพาะบรเวณทราบลมแมน าเลยซง มความอดมสมบรณ และพนทราบกวางขวางกวาพนทอนๆ ในบรเวณนพบวาชอบานทรายขาวทตงอยบนทราบรมฝงแมน าเลยทางดานทศเหนอของภหอ หางจากอ าเภอวงสะพง จงหวดเลย ลงมาทางดานทศใต ประมาณ 12 กโลเมตร


72

และเตมยงไดกลาวถงเมองนวา บานทรายขาวยงปรากฏหลกฐานในประวตศาสตรอกวาเคยเปนเมองเกามาครงหนง มหลกเมอง ก าแพงเมอง ปรากฏใหเหนอยทกวนน (เตม วภาคยพจนกจ, 2542: 271) ทส าคญคอ ในแผนทสยามฉบบแมคคารธ พ.ศ.2431 พระวภาคภวดล (James Fitzroy McCarthy) ชาวองกฤษเชอสายไอรช เจากรมแผนทคนแรก ไดเขยนขน และแผนท กปรากฏชอ “M. Sai Kow” (ซงหมายถงเมองซายขาว) อยในลมแมน าเลยใกลเคยงกบเมองเลย(M. Loey)ในแผนทดวย (ชาญวทย เกษตรศร, 2554: 284-286) ซงเปนหลกฐานยนยนต าแหนงทตงของเมองซายขาววาอยในบรเวณบานทรายขาวปจจบน นอกจากน ยงพบจารกทฐานพระพทธรปส ารดปางหามสมทร (หรอพระบางเมองเลย) จารกเมอป พ.ศ.2255 เดมประดษฐานอยทวดกค า บานทรายขาว ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย ตอมาพระธรรมวราลงการ (ศรจนทร วณณาโภ) ไดอญเชญมาประดษฐานไวทวดศรสทธาวาส ต าบลกดปอง อ าเภอเมองเลยจนถงปจจบน (พระครถรธรรมพทกษ , สมภาษณ) จารกปรากฏขอความทกลาวถง “มหาสมเดจสงฆราชเจาวดกลางเมองซายขาว” และ “พระยาซายขาว” อยดวย (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ, 2544: 65) และในบรเวณบานทรายขาวยงมการพบรองรอยโบราณสถานกระจายอยหลายแหง ซงสนนษฐานไดวาบรเวณนเคยเปนชมชนโบราณมากอนอยางแนนอน ดงนน บรเวณนรองรอยชมชนโบราณในเขตบานทรายขาว ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย จงนาจะเปนทตงของเมองซายขาวตามทปรากฏในหลกฐานประวตศาสตร ซงในบทความนผ เขยนเลอกใชชอ “เมองซายขาว” ตามหลกฐานประวตศาสตร ซงอาจจะแตกตางกบทปรากฏ



ในเอกสารชนรองในปจจบนทเขยนวา “เมองทรายขาว” ตามอกขรวธการเขยนในหลกภาษาไทย เพอเนนใหเหนวาเมองซายขาวทผ เขยนศกษาเปนชมชนโบราณในวฒนธรรมลานชาง

ภาพท 1 พระบางเมองซายขาวหรอพระบางเมองเลย พระพทธรปส ารดปางหามสมทร มจารกทฐานระบวาสรางขนเมอป พ.ศ.2255 โดยมหาสมเดจสงฆราชาเจาวดกลางเมองซายขาวและพระยาซายขาว จารกฐานพระพทธรปองคนถอเปนหลกฐานส าคญชนหนงในการศกษาพฒนาการทางประวตศาสตรทองถนชมชนโบราณเมองซายขาว (ทมา: ศกดชย สายสงห, 2554: 321)


74

ชมชนโบราณเมองซายขาว : ขอมลเชงกายภาพ ชมชนโบราณเมองซายขาวเปนชมชนโบราณขนาดใหญ ปจจบนไมปรากฏลกษณะผงเมองทชดเจน เนองจากไมมการขดคน าและคนดนท าแนวเขตตวเมองหลงเหลออย แตในงานการศกษาของเตม วภาคยพจนกจ ไดระบวาเคยมก าแพงเมองปรากฏใหเหนอย (เตม วภาคยพจนกจ , 2542: 271) จงมความเปนไปไดวาก าแพงเมองทเตมกลาวถงนน อาจเปนเพยงคนดนธรรมดาทปจจบนถกปรบจนไมเหลอรองรอยแลวกเปนได ปจจบนบรเวณศนยกลางชมชนโบราณเมองซายขาวตงอย ทรอบหนองบวซงเปนหนองน าใหญในเขตชมชนบานทรายขาว ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย บานทรายขาวเปนชมชนขนาดใหญทตงอยรมฝงซายของแมน าเลยในเขตทราบลมแมน าเลยตอนบน เปนทราบลมมแมน าเลยไหลผานตรงกลางพนท ลกษณะคลายแองกระทะทลาดเอยงจากทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก มทวเขาลอมรอบสามดาน สวนทศตะวนออกเปนทราบคอนขางกวางตอเนองไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอตามล าแมน าเลย ท าใหเปนบรเวณทมความอดมสมบรณเหมาะแกการเพาะปลกและตงถนฐาน ในเขตบานทรายขาวยงมภเขาลกยอมๆ ซงชาวบานเรยกกนวา “โนนภฝาง” ปจจบนเปนทตงของ “วดจอมศรสวาง” อยกลางทราบลมอกดวย บนยอดภเขาแหงนสามารถมองเหนทราบลมแมน าเลยตอนบนในเขตบานทรายขาวไดอยางชดเจน เหมาะส าหรบการใชเปนทสงเกตการณทางการทหารของชมชนโบราณเมองซายขาวเปนอยางยง



ภาพท 2 สภาพชมชนบานทรายขาวในปจจบนเมอมองลงมาจากยอดภเขาโนนภฝาง จะเหนวาชมชนตงอยในทราบลมและมทวเขาลอมรอบ

แมน าเลยชวงทไหลผานบรเวณบานทรายขาวในอดตนน ชาวบานเลาวามลกษณะล าน าทคอนขางกวาง ตลงไมสงชนอยางในปจจบน ฤดน าหลากน าจะไหลเตมขอบตลง น าคอนขางใส พอถงฤดแลงน าจะเหลอนอย แตจะปรากฏเปนหาดทรายสขาวเปนบรเวณกวาง โดยเฉพาะบรเวณทาน าหนาวดกค า ชาวบานจะอาศยน าในแมน าเลยไปใชในการอปโภคบรโภค ในฤดแลงจะมการขดพนทรายใหเปนแองคลายบอน า เพอใหน า ไหลซมออกมา จากนนกใชภาชนะตกขนมากกเกบไวใชในครวเรอน แตสภาพภมประเทศและวถชวตลกษณะนไดหายไปหลงจากทมการสรางฝายน าลนเพอ


76

กนล าแมน าเลยในหลายๆ พนท ท าใหตลงพงลงแมน า และไมเปนหาดทรายเชนในอดต ชาวบานกใชน าประปาในการอปโภคบรโภคแทนน าในแมน าเลย (ดอกไม ณ นาน, 2558) จากลกษณะภมประเทศทปรากฏเปนหาดทรายขาวในแมน าเลยชวงฤดแลงในอดตนเอง นาจะเปนทมาของชอชมชนโบราณเมองซายขาวและใชเปนชอชมชนบานทรายขาวมาจนถงปจจบน ภาพท 3 ภาพถายทางอากาศเหนอบรเวณชมชนบานทรายขาว แสดงใหเหนสภาพภมประเทศบรเวณทตงชมชนโบราณเมองซายขาวในทราบลมแมน าเลย (ปรบปรงจาก Google Earth)



ภายในบรเวณบานทรายขาวมรองรอยโบราณสถานทส าคญปรากฏอย 3 แหง คอ

1) วดกค า อยรมฝงแมน าเลยมพระเจดยทเรยกชอวา “พระธาตกค า” หรอ “พระธาตกดเรอค า” เปนพระเจดยทรงแปดเหลยมศลปะลาว อายประมาณพทธศตวรรษท 23-24 ปจจบนไดรบการบรณะจนเปลยนรปทรงใหม และมพระพทธรปปนปนศลปะลานชาง ฝมอชางพนบาน ขนาดหนาตกประมาณ 1.80 เมตร เปนพระประธานในโบสถ อายประมาณพทธศตวรรษท 22-24

2) วดเทง เปนวดรางทอยบนเนนกลางชมชนบานทรายขาว มซากวหารหลงเหลออย

3) วดโพธเยน ตงอยบรเวณรมฝงแมน าเลยมพระพทธรปปนปนศลปะลานชาง ฝมอชางพนบาน ขนาดหนาตกประมาณ 1.20 เมตร เปนพระประธานในโบสถ อายประมาณพทธศตวรรษท 22-24 และวดทง ซงเปนวดรางอยนอกชมชนบานทรายขาวทางทศตะวนออก ปรากฏรองรอยซากวหารแตถกท าลายจนไมเหลอรปทรงสถาปตยกรรม โบราณสถานเหลานเปนหลกฐานทางโบราณคดทแสดงใหเหนถงความเปนชมชนโบราณเมองซายขาวในอดตไดเปนอยางด


78

ภาพท 4 พระธาตกดเรอค าหรอพระธาตกค า วดกค า บานทรายขาว เปนพระเจดยส าคญกลางชมชนโบราณเมองซายขาว และมต านานทองถนระบวาเจาฟารมขาวสรางขน เดมเปนพระเจดยทรงแปดเหลยมศลปะลาว ในราวพทธศตวรรษท 23-24 ปจจบนไดรบการบรณะจนเปลยนรปทรงอยางทปรากฏในภาพ



ภาพท 5 โบราณสถานวดเทง(ราง) ตงอยบนเนนสงกลางชมชนบานทรายขาว ถอเปนหลกฐานทางโบราณคดทสะทอนใหเหนถงความรงเรองของเมองซายขาวในชวงพทธศตวรรษท 21-23 และผลกระทบของชมชนโบราณแหงนทไดรบในชวงศกเจาอนวงศ (พ.ศ.2369-2370)


80

นอกจากน ทางทศตะวนออกของวดกค ารมฝงแมน าเลยยงมพนทสาธารณะทเปนทตงของศาลหรอหอโฮงเจาฟารมขาว ซงเชอวาเปนทสงสถตของวญญาณเจาฟารมขาว อดตเจาเมองซายขาวตามความเชอของชาวบาน (เผยน อนทรา, 2558) เมอพจารณาจากสภาพพนทและความรบรทสบทอดมาของชาวบานมความเปนไปไดวาบรเวณนอาจเคยเปนทตงของกลมเรอนผปกครองเมองซงมสถานะเปน “โฮง” หรอศนยกลางการปกครองของเมองซายขาวในอดตกเปนได ทงนบรเวณดงกลาวกอยใกลกบวดกค าซงมพระธาตกค า พระเจดยส าคญของเมองและนาจะเปนวดเดยวกนกบชอ “วดกลางเมองซายขาว” ทปรากฏในจารกฐานพระพทธรปพระบางเมองเลย พ.ศ.2255 ดวย (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ, 2544: 65) ซงแสดงใหเหนถงความเปนพนทกลางเมองของบรเวณนอกดวย ในขณะทฝงขวาของแมน าเลยตรงขามต าแหนงทตงวดกค าและหอเจาฟารมขาวเยองไปทางทศตะวนออกเลกนอย ซงมลกษณะเปนเนนดนปจจบนเปนทตงของวดปาวงทรายขาว มการขดพบโครงกระดกมนษยทฝงอยในดนไมลกมาก ไมพบเครองปนดนเผาหรอโบราณวตถ สมยกอนประวตศาสตรอยใกลเคยงอยางทเคยพบตามโครงกระดกสมยกอนประวตศาสตรโดยทวไป ผ เขยนจงสนนษฐานวาโครงกระดกมนษยดงกลาวนาจะมอายไมเกาจนถงสมยกอนประวตศาสตร แตนาจะเปนโครงกระดกของศพมนษยทถกฝงในสมยประวตศาสตร ซงมความเปนไปไดวาเนนดนบรเวณวดปาวงทรายขาวอาจจะเปนสสานหรอปาชาของชมชนโบราณเมองซายขาวกเปนได เพราะชาวบานทรายขาวกเรยกบรเวณนวา “โนนปาชา” มาชานานกอนมการสรางวดปาวงทรายขาวแลว (เผยน อนทรา, 2558)



รองรอยการเขามาของผคนในทราบลมแมน าเลยตอนบนกอนการเกดเมองซายขาว สภาพภมประเทศทแวดลอมชมชนโบราณเมองซายขาวสวนใหญจะเปนทวเขาทสลบซบซอน โดยเฉพาะอยางยงทวเขาภหลวงทางดานทศตะวนตกซงเปนพนทปาตนน าของแมน าเลยกอนทจะไหลผานบรเวณบานทรายขาว ไดมการพบรองรอยการอาศยอยของมนษยในสมยกอนประวตศาสตรหลายแหงกระจายอยตามทราบหบเขา จากการส ารวจและขดคนแหลงโบราณคดตางๆ ในเขตพนท “โครงการผามอง” ทครอบคลมบรเวณสวนหนงของจงหวดเลย อดรธานและหนองคาย ไดพบวามหลกฐานทางดานโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรอยอยางหนาแนนเปนกลมใหญอยบรเวณลมแมน าเลยตอนตนในทองทอ าเภอวงสะพง จงหวดเลย ในการส ารวจไดพบหลกฐานบนเนนดนหลายแหง ทางเจาหนาทโครงการไดท าการขดคนแหลงโบราณคดจ านวน 6 แหง พบหลกฐานทางโบราณคดหลายประเภทไมวาจะเปนขวานหนขดและเครองมอเหลก ในบทความนผ เขยนขอเรยกรวมๆ วา “แหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรในเขตลมน าเลยตอนตน” ซงพอจะเรยงล าดบอายสมยของแตละแหงไดดงน 1) แหลงบานนามลตนพบหลกฐานทเปนวฒนธรรมอยในยคหนใหม 2) แหลงบานหวนาสนนษฐานวาจะเปนยคคาบเกยวกนระหวางสมยหนใหมตอนปลายกบยคโลหะ 3) แหลงบานหนองบวหลกฐานทพบเปนวฒนธรรมอยในยคโลหะตอนปลาย 4) แหลงบานกกเกลยงพบหลกฐานทเปนวฒนธรรมอยในยคโลหะตอนปลาย 5) แหลงบานหวยสเสยดสนนษฐานวาจะเปนยค


82

โลหะตอนปลาย และ 6) แหลงบานนาววหลกฐานทพบอยในยคโลหะตอนปลาย (สรพล ด ารหกล, 2549: 23-32) ในขณะเดยวกน กมรายงานการพบภาพเขยนสหรอศลปะถ าสมยกอนประวตศาสตรตามเพงผาและผนงถ าจ านวนมากกระจายอยในพนทใกลเคยงอกดวย เชน ถ าคววว ถ าผาฆอง 1 ถ าผาฆอง 2 ถ าพระ ถ ามอ ถ าลายแทง ถ าฝามอ อ าเภอภกระดง ถ ามโหฬาร ถ าสง อ าเภอหนองหน เปนตน ภาพเขยนสวนใหญนยมใชสแดง เปนภาพฝามอ ภาพสตว ภาพคน และภาพเรขาคณตแบบตางๆ (กรมศลปากร, 2531: 81-84) เมอเขาสสมยประวตศาสตรยคแรกไมมการคนพบเอกสารหรอบนทกทเปนลายลกษณอกษรเกยวกบการตงถนฐานของมนษยในพนทราบลมแมน าเลยตอนบน แตกมการคนพบรองรอยชมชนโบราณและเสมาหนทเกยวเนองกบพธกรรมทางพระพทธศาสนาสมยทวารวดในบรเวณทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของบานทรายขาว อนเปนเขตบานบงผกกาม ต าบลวงสะพง อ าเภอวงสะพง จากรายงานการส ารวจทางโบราณคดระบวามรองรอยเนนดนคอนขางกวางใหญมาก บรเวณขอบของเนนดนมรองรอยทางน าไหล บางตอนมลกษณะเปนคน าคนดนทนาจะเกดจากการกระท าของมนษย มน าขงออมโดยรอบ บรเวณเนนดนเปนชวงๆ และมทางระบายน าไหลลงสแมน าเลยทางดานทศตะวนตก ปจจบนเนนดนแหงนเปนทท าไรของชาวบานและสวนหนงเปนปาชาของหมบาน บรเวณทพบเสมาหนเมอแรกพบวางนอนอยพนดนจ านวน 13 หลก โดยวางนอนอย ทกลางเนนดน (สมชาต มณโชต, 2534: 91) ปจจบนนถกน าไปรวบรวมไวทวดพทธสมาราม บานบงผกกาม ดานหลงโรงพยาบาลวงสะพง



นอกจากน ยงมการคนพบเสมาหนหลกหนงทบานกกเกลยง ต าบลผาบง อ าเภอวงสะพง ซงอยฝงขวาแมน าเลยทางทศตะวนออกของบานทรายขาวลงมาประมาณ 5 กโลเมตร เสมาหนทพบทบานกกเกลยงมการแกะสลกลวดลายเปนรปสถปทกงกลางเสมา แตทสวนลางของสถปไดสลกเปนรปหมอน าซอนกนถงสองใบ โดยเฉพาะบรเวณดานขางของหมอน าทงสองใบ มลายพนธพฤกษาสลกประกอบไวดวย ถดจากปากหมอน าใบซอนอยขางบนสลกเปนพมทรงกรวยยอดแหลม แตสวนยอดนนหกหายไป (สมชาต มณโชต, 2534: 93) และมการพบชนสวนฐานเสมาหนอยภายในบรเวณวดกค าในชมชนบานทรายขาวดวย เมอพจารณาจากหลกฐานทางโบราณคดและลกษณะทางศลปกรรม ท าใหก าหนดอายและรปแบบทางศลปกรรมไดวาเสมาหนทมพบในเขตจงหวดเลย วาเปนสงทสรางขนระหวางพทธศตวรรษท 13-16 มลกษณะเปนศลปะแบบทวารวด(สมชาต มณโชต, 2534: 101) ซงสะทอนใหเหนวาในชวงประมาณพทธศตวรรษท 16 อยางนอยเปนตนมา บรเวณทราบลมแมน าเลยตอนบนไดมมนษยมาตงถนฐานเปนชมชนแลว ตอมาชมชนในวฒนธรรมทวารวดนนาจะมพฒนาการของชมชนใหญขน และขยบถนฐานไปทางทศตะวนตกตามล าแมน าเลย ดงปรากฏรองรอยวฒนธรรมสมยทวารวดอกหลายแหงในลมแมน าเลย (ธระวฒน แสนค า, 2558ก: 9-16) และปรากฏหลกฐานความเปนเมองขนอยางชดเจนในหลกฐานทางประวตศาสตรในราวพทธศตวรรษท 18-19 ในบรเวณทเปนชมชนบานทรายขาวในปจจบน แตอยางไรกด เนองจากเราไมพบหลกฐานทางประวตศาสตรทแสดงใหเหนถงเรองราวทเกดขนภายในบรเวณชมชนโบราณเมองซายขาวในชวงเวลาดงกลาว จงยากทจะสนนษฐานไดวากลมคนทเขามาตงถนฐานและ


84

สรางบานแปงเมองขนในบรเวณนเปนคนกลมใด และมรปแบบวถชวตทางสงคมเปนเชนใด ซงยงจะตองมการศกษาวจยอยางลมลกตอไป ก าเนดเมองซายขาวกบสถานะเมองชายแดนของอาณาจกรลานชาง เมองซายขาวเปนสวนหนงของราชอาณาจกรกรงศรสตนาคนหตหรอ “อาณาจกรลานชาง” อยางชดเจนมาจนถงป พ.ศ.2371 ทราชส านกลานชางเวยงจนทนลมสลาย กอนทจะอยภายใตการปกครองของราชส านกสยามทกรงเทพมหานคร เนองจากปรากฏในนทานขนบรมราชาซงเปนหลกฐานประวตศาสตรทส าคญของลานชางทกลาวยอนไปถงสมยพระเจาฟาง ม (ครองราชย พ.ศ.1896-1936) ซงกลาวถงเมองซายขาว ทงยงระบวาเจาเมองซายขาวเปน “ขนใหญขอบเมอง” ทดแลดานสามหมนรวมกบเมองแกนทาวและเมองหนองบว หลงจากทพระเจาฟางมไดท าสงครามรวบรวมบานเมองใหเปนปกแผนจนเปนอาณาจกรลานชางหรออาณาจกรกรงศรสตนาคนหต ดงปรากฏในพงศาวดารความวา “...ขนใหญขอบเมองแกนทาว เจาเมองหนองบว เจาเมองซายขาว เอาดานสามหมน ขนทงมวลฝงนพระยาฟาใหรกษาขอบเมองลานชางแล” (กรมศลปากร, 2545: 156) จากหลกฐานขางตนแสดงใหเหนวาเมองซายขาวมพฒนาการความเปนชมชนระดบเมองแลว อยางนอยกเปนเมองทดแลชายแดนเนองจากอยใกลกบดานสามหมนหรอมสถานะเปนเมองดาน (ดวงไช หลวงพะส, 2001 ข: 31) คกบเมองหนองบวและเมองแกนทาวมาตงแตพทธศตวรรษท 19 เปนอยางนอย



ส าหรบดานสามหมนทปรากฏในพงศาวดารนน สรศกด ศรส าอางสนนษฐานวาคอบรเวณหนองสามหมน หรอทตงของพระธาตหนองสามหมน ในเขตอ าเภอภเขยว จงหวดชยภมในปจจบน (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 46-47) แตผ เขยนสนนษฐานวาดานสามหมนนาจะอยบรเวณชองเขาภสามหมน บนเสนทางโบราณระหวางเมองนครไทยกบเมองซายขาวและเมองดานซายมากกวา เพราะมหลกฐานปรากฏทงทางสภาพภมศาสตรและเอกสารโบราณทกลาวถงความเปนเขตแดนกนระหวางอาณาจกรสยามกบอาณาจกรลานชาง และบรเวณภสามหมนยงอยในต าแหนงกงกลางใกลกบเมองแกนทาว เมองหนองบวและเมองซายขาวมากกวาทหนองสามหมน (ธระวฒน แสนค า, 2558 ข: 56-57) ทงยงปรากฏหลกฐานความเปนเสนทางคมนาคมโบราณระหวางอาณาจกรสยาม (ดานเมองเพชรบรณ) กบอาณาจกรลานชางในบรเวณนเรอยมาจนถงปลายพทธศตวรรษท 24 กอนจะมการตดถนนใหมดงทปรากฏเปนทางหลวงแผนดนหมายเลข 2016 (หลมเกา-วงสะพง) ในปจจบน (ธระวฒน แสนค า, 2556: 113-119) นอกจากหลกฐานดงกลาวยงแสดงใหเหนวาเมองซายขาวเปนสวนหนงของอาณาจกรลานชางตงแตเรมมพฒนาการความเปนรฐแบบจารตในรชกาลพระเจาฟางมแลว แตคงมโครงสรางความสมพนธเปนไปอยางหลวมๆ เทานน เพราะราชส านกตองการเพยงการสงเครองบรรณาการตรงตามก าหนด เจาเมองตองมาเขาเฝาอยางสม าเสมอ ตองเตรยมพรอมทจะสงคนและอาวธมาใหเมอถกเรยก โดยทเจาเมองกเปนอสระในการปกครองตนเอง (มารตน สจวต-ฟอกซ, 2553: 12-13) ภายหลงราชส านกอาณาจกรลานชางจงเรมใชวธการปกครองทรดกมยงขน เชน การสงเจานายหรอเชอพระวงศมาปกครอง เปนตน


86

ความสมพนธระหวางผปกครองเมองซายขาวกบราชส านกลานชางในตนพทธศตวรรษท 20 - 21 จากสถานะความเปนเมองหนาดานและตงอยในบรเวณทราบลมแมน าเลยท าใหเมองซายขาวเปนเมองใหญทมความส าคญเมองหนงส าหรบราชส านกลานชาง โดยเฉพาะอยางยงในชวงตนพทธศตวรรษท 20-21 นอกจากน ยงพบวาผปกครองเมองซายขาวมความสมพนธทางเครอญาตกบพระมหากษตรยของอาณาจกรลานชางดวย ดงปรากฏหลกฐานวามพระมหากษตรยลานชางอยางนอย 2 พระองค ทเคยเปนเจาเมองซายขาวกอนเสดจขนครองราชยเปนพระมหากษตรยทเมองหลวงพระบาง คอ 1. พระยาไชยจกรพรรดแผนแผว พระยาไชยจกรพรรดแผนแผวปรากฏพระนามเดมในพงศาวดารลานชางตามถอยค าในตนฉบบเดมวา “ทาวลอไชย” (กรมศลปากร, 2506: 157) เปนพระโอรสองคท 3 ของพระยาสามแสนไท พระมหากษตรยหลวงพระบาง พระองคไดเปนเจาเมองซายขาวกอนขนเสวยราชยมพระนามวา “เจาซายมอย” (ซายด า) (กรมศลปากร, 2506: 157) หรอ “พระซายมย” (กรมศลปากร, 2529: 330) หลงจากทพระยาสามแสนไทสวรรคต ทาวลอไชยไดขนครองราชยตอจากพระบดา ทรงมพระนามวา “พระยาไชยจกรพรรดแผนแผว” (กรมศลปากร, 2507: 170-171) จากการตรวจสอบหลกฐานของสรศกด ศรส าอาง พบวาพระองคครองราชยราวป พ.ศ.1992 จนถงป พ.ศ.2023 รวมระยะครองราชยทงสนได 31 ป (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 65)



ในชวงทพระยาไชยจกรพรรดแผนแผวปกครองเมองซายขาวนน ไมปรากฏหลกฐานทางประวตศาสตรทกลาวถงพระกรณยกจของพระองค แตการทพระองคไดปกครองเมองซายขาวกอนขนครองราชยนน ไดสะทอนใหเหนถงความส าคญของเมองซายขาววาเปนเมองใหญ และบทบาทของพระองคในฐานะผปกครองเมองซายขาวซงเปนเมองหนาดาน การทพระองคเคยปกครองเมองซายขาวซงเปนเมองหนาดานตอแดนกบอาณาจกรกรงศรอยธยานเอง ทนาจะท าใหพระองคมความสมพนธทดกบราชส านกกรงศรอยธยาอยมาก ดงปรากฏหลกฐานในฝายลาววา ในพระราชพธราชาภเษกของพระองค สมเดจพระอนทราชา พระมหากษตรยกรงศรอยธยาไดสงเครองมงคลราชบรรณาการมาชวยสมโภชเปนอนมาก (สลา วระวงส, 2549: 68) 2. พระยาสวรรณบลลงก พระยาสวรรณบลลงกมพระนามเดมวา “ทาวแทนค า” พงศาวดารบางฉบบเขยนวา “ทาวแทงค า” (กรมศลปากร, 2507: 173-174) เปนพระโอรสองคท 2 ของพระยาไชยจกรพรรดแผนแผว พระมหากษตรยของหลวงพระบาง พระองคไดเปนเจาเมองทรายขาวตอจากพระบดา เนองจากพระบดาไดเสดจไปครองราชยเปนกษตรยทเมองหลวงพระบาง ปรากฏพระนามขณะปกครองเมองทรายขาววา “พระยาซายขาว” หรอ “พระยาซายขาว” (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 71) หลงจากทพระยาไชยจกรพรรดแผนแผวสวรรคต พระยาซายขาว (ทาวแทนค า) ไดขนครองราชยตอจากพระบดา ทรงมพระนามวา “พระยาสวรรณบลลงก” (กรมศลปากร, 2507: 174) จากการตรวจสอบหลกฐานของสรศกด ศรส าอางพบวา พระองคครองราชยราวป พ.ศ.2023 จนถงป พ.ศ.2029 รวมระยะครองราชยทงสนได 7 ป (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 70)


88

พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต ไดกลาวถงการทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหอภเษกพระยาซายขาวหรอทาวแทนค า เจาเมองซายขาวขนเปนกษตรยของลานชางสบแทนพระยาไชยจกรพรรดแผนแผว พระราชบดาทเสดจสวรรคตในป พ.ศ.2023 “ศกราช 842 ชวดศก (พ.ศ.2023) พญาลานชางถงแกกรรมแลพระราชทานใหอภเษกพญาซายขาวเปนพญาลานชางแทน” (กรมศลปากร, 2542: 217) หลงจากทพระยาสวรรณบลลงกขนครองราชยแลว พระองคกทรงตงใหทาวของ พระอนชาซงเปนเจาเมองเชยง ใหมาเปนเจาเมองซายขาวแทนพระองค (กรมศลปากร, 2506: 159) แตไมปรากฏหลกฐานวาทาวของเปนเจาเมองซายขาวนานเทาใด และมใครมาเปนเจาเมองคนถดไป ในชวงเวลาทายๆ ทพระยาสวรรณบลลงกหรอทาวแทนค าปกครองเมองซายขาวในต าแหนง “พระยาซายขาว” นน ปรากฏขอมลวา ในป พ.ศ.2022 จกรพรรดรฐเวยดนามไดน ากองทพญวนยกมาตเมองหลวงพระบางในรชกาลของพระยาไชยจกรพรรดแผนแผว พระบดาของพระองค กองทพของพระยาไชยจกรพรรดแผนแผวพายตอกองทพญวนทปากน าพน จงถอยรนลงมาถงเมองเชยงคาน จงมรบสงใหทาวแทนค าน าก าลงทหารจากเมองซายขาวตอสกบกองทพญวนทปากน าพน ทาวแทนค าน าทหารขบไลทหารญวนไปจนถงเมองหลวงพระบาง และแตกพายออกจากแดนลาวไดส าเรจ จากนนพระองคไดลงมาอญเชญพระยาไชยจกรพรรดแผนแผวทเมองเชยงคานใหกลบไปครองราชยทเมองหลวงพระบาง แตพระยาไชยจกรพรรดแผนแผวขอประทบทเมองเชยงคานจนสวรรคตในปตอมา ครงนน ทาวแทนค าจงใหกอ



เจดยบรรจพระอฐของพระยาไชยจกรพรรดแผนแผว แลวสรางพระพทธรปองคหนงถวายทวดสบเชยงคาน (กรมศลปากร, 2506: 158 -159-159 ; สลา วระวงส, 2549: 69-72) ปจจบนอยในเขตเมองสานะคาม แขวงไซยะบร ประเทศลาว ตรงขามกบอ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย จากหลกฐานดงกลาว ไดแสดงใหเหนวาเมองซายขาวเปนเมองทมผคนอาศยอยเปนจ านวนมาก จงท าใหมกองทพทแขงแกรง สามารถยกทพขนไปชวยขบไลกองทพญวนออกจากเมองหลวงพระบางได ทงทกองทพเมองหลวงพระบางนนถกกองทพญวนตแตกพายจนตองถอยรนลงมาเมองเชยงคาน ดงนน ในสมยทพระยาสวรรณบลลงกปกครองเมองซายขาว กลมผปกครองและชาวเมองนาจะมความสมพนธกนกบราชส านกและผคนทเมองหลวงพระบางอยางแนบแนน แตหลงจากททาวของมาเปนเจาเมองซายขาวตอจากพระองคแลวกแทบจะไมปรากฏหลกฐานกลาวถงบทบาทและความส าคญของเมองซายขาวเลย อาจจะเปนเพราะทาวของไมไดถกเลอกขนเปนพระมหากษตรยลาว จงท าใหเมองนไมคอยปรากฏบทบาทและคงท าใหความสมพนธของผปกครองเมองกบราชส านกอาณาจกรลานชางลดลงตามไปดวย นอกจากน เตม วภาคยพจนกจ ไดสนนษฐานไววาบรเวณบานทรายขาวนาจะตรงกบ “บานเซไล” ตามรายงานของพระยาทายน าทไดออกส ารวจเขตแขวงเมองตางๆ ในแถบลมแมน าเลย ซงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดโปรดเกลาฯ ใหยกบานเซไลขนเปนเมองเลยในป พ.ศ.2396 เพราะบรเวณบานทรายขาว อ าเภอวงสะพงเดยวนมรองรอยความเปนเมองเกามากอน (เตม วภาคยพจนกจ, 2542: 270-272) ท าใหขอมลดงกลาวถกถายทอดและเผยแพรอยางตอเนองเรอยมาเมอมการกลาวถงประวตศาสตร


90

จงหวดเลย โดยเรยกชอวา “เมองเซไลทรายขาว” และตอมานายแพทยอเทอง ทพรส อดตสาธารณสขจงหวดเลย ยงไดอางวามบนทกในลกษณะต านานกลาวถงการปกครองเมองเซไลในสมดขอยทนายห า อทธตร ชาวบานทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย พบในขณะบรรพชาทวดกค าเมอป พ.ศ.2471 ซงแบงออกเปน 5 ยค ไดแก 1) ยคเจาฟารมขาวซงมความสมพนธกบพระมหากษตรยลาวทเมองหลวงพระบาง ยคนมการสรางพระธาตกดเรอค าขน 2) ยคทาวหลาน าซงมการสรางวดเทง 3) ยคทาวศลามการสรางวดทงและแตละครวเรอนจะตองสงสวยดวยผาขาวเรอนละ 1 วาใหแกเมองหลวงพระบาง 4) ยคทาวสายเดอนมการสรางวดตาล (ปจจบนคอวดโพธเยน) และชาวเมองเซไลยงตองสงสวยผาขาวอยเปนประจ า 5) ยคทาวเตอนสข ซงเมองเซไลกเกดทพภกขภยขาวยากหมากแพงฝนฟาไมตก ทงมโรคระบาดเกดขน ทาวเตอนสขจงอพยพชาวเมองออกจากเมองเซไลไปถงบรเวณปากหวยหมานไหลตกแมน าเลย เหนมชยภมเหมาะสมจงใหผคนทอพยพมาตงบานเรอนขนแลวเรยกชอวา “บานแฮ” (ในส าเนยงทองถนออกเสยงวา “แห” มความหมายตรงกบค าวา “แร” ในภาษาไทย) พรอมทงสรางวดศรภมและหลอพระพทธรปขนในป พ.ศ.2220 (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ, 2544: 62-63) จากบนทกดงกลาวนายแพทยอเทองไดน ามาเผยแพรใหเปนทรบรอยางกวางขวาง และเกดเปนความเชอฝงแนนในความรสกและการรบรของชาวเมองเลยไมนอยกวา 50 ปมาแลว มการสรางหอโฮงเจาฟารมขาวขนทบรเวณรมฝงแมน าเลยทางทศตะวนออกวดกค า และมการประทบทรงของเจาฟารมขาว ตลอดจนมการเลยงหอบชาเจาฟารมขาวเปนประจ าทกป แตทวาขอมลทถกอางวาเปนบนทกต านานเจาฟารมขาวทพบนนกลบมลกษณะ



ทขดแยงกบหลกฐานทางประวตศาสตรอนๆ ทมอย โดยเฉพาะอยางยงพงศาวดารเมองหลวงพระบางและนทานขนบรมราชา พงศาวดารลานชางซงเปนหลกฐานส าคญในการศกษาพฒนาการทางประวตศาสตรในอาณาจกรลานชาง และปจจบนสมดขอยตนฉบบกสญหายไปแลวจงยากทจะน ามาตรวจสอบหลกฐานได แตอยางไรกด บนทกต านานเจาฟารมขาวกยงถอเปนอกหลกฐาน ทสะทอนใหเหนถงความสมพนธระหวางกลมผปกครองเมองซายขาวกบราชส านกลานชางทเมองหลวงพระบางทเกดขนไดอกทางหนง เมองซายขาวในพทธศตวรรษท 22 - 23 หลงจากมความเปลยนแปลงทางการเมองและสงคมเกดขนในอาณาจกรลานชาง สบเนองจากพระเจาไชยเชษฐาธราชทรงยายเมองหลวงของอาณาจกรลานชางจากเมองหลวงพระบางลงมาอยทเมองเวยงจนทนในป พ.ศ. 2103 (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 96-98) ซงเปนทราบลมทกวางใหญกวา ท าใหมการโยกยายผคนครงใหญในอาณาจกรลานชาง และยงพบวาการปกครองภายในเมองซายขาวกถกลดฐานะความส าคญจากราชส านกลานชางลงดวย เนองจากวากอนหนานผปกครองเมองนนสวนใหญปรากฏหลกฐานวาเปนเจานายหรอพระราชวงศจากราชส านกลานชางทเมองหลวงพระบางสงมาปกครอง แตในชวงเวลานปรากฏการเรยกชอเจาเมองซายขาวแคเพยงวา “พระยาซายขาว” (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ, 2544: 65) ซงสะทอนใหเหนวาต าแหนงเจาเมองซายขาวนาจะถกลดอ านาจ สถานะและบทบาทลงใหเปนเพยงแค “ขนนางทองถน” ทปกครองเมองตามล าดบเครอญาตเทานน หาไดมความสมพนธทางเครอญาตกบพระมหากษตรยอยางทเคยปรากฏไม


92

เหตทเปนเชนนอาจเพราะตงแตรชกาลพระวรวงษามหาธรรมกราช (พ.ศ.2141-2167) เปนตนมา มการเปลยนสายวงศการปกครองของกษตรยในอาณาจกรลานชาง เนองจากพระองคมฐานะเปนเพยงพระญาตของพระมหากษตรย กลาวคอไมไดเปนพระราชโอรสหรอพระราชนดดาของพระมหากษตรยองคกอน แตวาพระบดาของพระองคมอ านาจคมราชส านกในขณะนนไวได จงถกยกขนเปนพระมหากษตรยตงแตอาย 14 พรรษา โดยมพระบดาส าเรจการแทน (สรศกด ศรส าอาง, 2545: 70) จงอาจท าใหเกดการก าจดหรอกดกนกลมเชอพระวงศเดมใหมอ านาจปกครองตามเมองส าคญกเปนได แตการทเมองซายขาวตงอยบนเสนทางคมนาคมโบราณระหวางอาณาจกรสยามกบอาณาจกรลานชาง ซงปรากฏหลกฐานอยางเชนในป พ.ศ.2112 พระเจาไชยเชษฐาธราชไดยกพล 50,000 คน ชาง 300 เชอก และมา 3,000 ตว ลงมาทางเมองเพชรบรณ เมองสระบรหมายจะเขาตขนาบดานหลงทพพระเจาหงสาวดตามค าขอสมเดจพระมหนทราธราช แตถกกองทพพระเจาหงสาวดตแตกกลบไป (กรมศลปากร, 2542 ข: 269) เปนตน ครงนน พระเจาไชยเชษฐาธราชกคงไดอาศยเสนทางคมนาคมเสนนขามไปยงเมองเพชรบรณ การทเมองซายขาวตงอยบนเสนทางคมนาคมโบราณระหวางรฐดงกลาวนเอง นาจะสงผลใหเมองซายขาวมบทบาททางดานเศรษฐกจขนมาแทน เสนทางนไมไดมเพยงแตผคนทวไปเทานนทเดนทางไปมา หากแตมกลมพอคาลานชางเปนกลมคนส าคญทสญจรไปมาบนเสนทางนดวยในชวง พทธศตวรรษท 22-23 เนองจากพอคาลานชางไดมการเดนทางขนสนคามาท าการคาทกรงศรอยธยา เพราะชวงเวลานกรงศรอยธยามฐานะเปนเมองทา



ส าคญทชาวตางชาต อาทเชน จน ญป น อนเดย อาหรบ และชาตตะวนตก เดนทางเขามาตดตอคาขายแลกเปลยนสนคาอยเสมอ (ศรศกร วลลโภดม, 2552: 68-78) สนคาทชาวตางชาตตองการสวนใหญเปนของปาและแรธาตซงมมากในเขตอาณาจกรลานชาง โดยเฉพาะอยางยงในลมแมน าเลย ของปาในทนหมายถงสตวและพชทมอยในปาหรอผลผลตทไดจากสงเหลานน ซงมคณคาทางเศรษฐกจ แตไมรวมตนไมในฐานะทเปนวสดกอสราง ของปาทเปนสนคาส าคญของลานชาง ไดแก ก ายาน ครง นอแรด งาชาง หนงกวาง ชะมดเชยง สวนแรธาต ประกอบไปดวย ทองค า เงน เหลก ตะกวและดบก ซงไดจากการขดเหมองและรอนแรตามรมฝงแมน าในเขตอาณาจกรลานชาง(วรางคณา นพทธสขกจ, 2550: 27- 40) สนคาทงหมดทกลาวมานลวนแตถอวาเปนสนคาสงออกทส าคญของอาณาจกรลานชาง เมอพจารณาถงต าแหนงทตงเมองซายขาวซงอยในเขตลมแมน าเลยตอนบนแลว พบวาในบรเวณนเปนแหลงของปาทส าคญแหงหนง โดยเฉพาะอยางยงเปนแหลงชางปาและแรด ซงชาวบานเลาวามสตวดงกลาวอาศยอยเปนจ านวนมากในเขตภหลวง (ปจจบนเปนสวนหนงของเขตรกษาพนธสตวปาภหลวง) ซงมความอดมสมบรณเปนทอยของชางปาหลายโขลงจนถงปจจบน แตวาแรดนนไดสญพนธจากปานไปนานแลว (ดอกไม ณ นาน , สมภาษณ) งาชางและนอแรดถอวาเปนสนคาทมราคาสงและเปนทตองการอยางมากของพอคาชาวตางชาต และบรเวณลมแมน าเลยยงเปนแหลงแรธาตส าคญมาจนถงปจจบน ในเอกสารพรรณนาภมสถานพระนครศรอยธยา เอกสารจากหอหลวง (ฉบบความสมบรณ) ไดมความตอนหนงกลาวถงเรอสนคาจากหวเมองฝายเหนอทน าสนคาลงไปขายทกรงศรอยธยา วามพอคาหวเมองฝายเหนอน าแรเหลก


94

จากบรเวณลมแมน าเลยลงไปขายททาน าหนาวดมหาธาตในชวงฤดน าหลาก (วนย พงศศรเพยร, 2551: 90) จากการส ารวจทางโบราณคดพบแหลงถลงแรเหลกหลายแหงในทราบลมแมน าเลย เชน บรเวณภขมเหลก ต าบลปากปวน อ าเภอวงสะพง บรเวณภบอเหลกและบานปาขาวหลาม ต าบลนาโปง อ าเภอเมองเลย เปนตน มการส ารวจทางโบราณคดพบรองรอยแหลงถลงแรทองค าหลายแหง เชน บรเวณภขมทอง ต าบลปากปวน อ าเภอวงสะพง บรเวณบานนาน ามน ต าบลบานเพย และบรเวณภถ าพระ ต าบลนาโปง อ าเภอเมองเลย เปนตน (อดม ถตปรวตร, 2534: 180-187) เอเจยน แอมอนเย (ETIENNE AYMONIER) นกส ารวจชาวฝรงเศสทเขามาในเขตเมองเลยในชวงปลายเดอนกมภาพนธถงตนเดอนมนาคม พ.ศ.2426 ระบวา คนเมองเลยจะไปคลองชางปาในเขตภหลวงและภเขยว ซงมโขลงชางปาจ านวนมาก และเทอกเขาในแถบนเปนแหลงแรเหลกขนาดใหญมดบกคณภาพพเศษ มแรพลวงและทองแดงปนเงนดวย (เอเจยน แอมอนเย, 2539: 200-201) การพบแหลงของปา สตวปาและแหลงถลงแรธาตตางๆ ในทราบลมแมน าเลยใกลเคยงเมองซายขาว สะทอนใหเหนวาพนทแหงนเปนแหลงทรพยากรส าคญของอาณาจกรลานชาง โดยเฉพาะแรเหลกทนาจะถกน ามาถลงและสงขายเปนสนคาไปยงกรงศรอยธยา ซงอาจชวยสงผลใหเมอง ซายขาวมความรงเรองทางเศรษฐกจและศลปกรรมตามไปดวย ดงปรากฏหลกฐานวาในป พ.ศ.2224 สมเดจราชครปาหลวงไดสรางพระพทธรปส ารดปางมารวชย ขนาดหนาตกกวางประมาณ 30 เซนตเมตรขน ทงยงมศรทธาอทศ “ลกหลานซมแสนตวงศเสนาทง 11 ครว” ใหเปนขาพระดวย(ดนพล ไชยสนธ, 2556: 1) และในป พ.ศ.2255 มหาสมเดจสงฆราชา



เจาวดกลางเมองซายขาวพรอมดวยพระสงฆทงหลาย และมพระยาซายขาวเปนประธานฝายคฤหสถ พรอมดวยศรทธามรรคนายก อบาสกอบาสกาเมองเลยและน าคอไดรวมกนสรางพระพทธรปยนส ารดปางหามสมทร สง 98 เซนตเมตร ฐานกวาง 20 เซนตเมตรขน (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ , 2544: 98) ซงถอวาเปนพระพทธรปศลปะฝมอชางพนบานอยางแทจรง (ศกดชย สายสงห, 2555: 208) การหลอพระพทธรปยนส ารดปางหามสมทรในลกษณะเดยวกบพระพทธรปพระบาง ซงเปนพระพทธรปส าคญของอาณาจกรลานชาง ท าใหพระพทธรปองคนมชอในภายหลงวา “พระบางเมองซายขาว” หรอ “พระบางเมองเลย” ศกดชย สายสงห อธบายวาเนองจากพระบางไดรบการยกยองวามความส าคญสงสดองคหนงของลาว ท าใหมการจ าลองพระบางไปสรางประดษฐานยงทตางๆ จ านวนมาก ทงนกเพอจ าลองความศกดสทธไปสถต ณ ทแหงนนๆ และพระบางจ าลององคตางๆ กจะไดรบยกยองใหเปนพระพทธรปศกดสทธประจ าเมองหรอชมชนนนๆ (ศกดชย สายสงห, 2555: 208-209) ซงสะทอนใหเหนถงความสมพนธระหวางเมองซายขาวกบราชส านกลานชางไดอกทางหนง นอกจากน ยงพบวาพระเจดยและพระพทธรปปนปนทพบในเขตชมชนโบราณเมองซายขาวกสรางขนราวประมาณพทธศตวรรษท 22-24 ทงการสรางพระพทธรปส ารดและศาสนสถานยอมตองอาศยปจจยทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมในชมชนเปนส าคญ ดงนน การสรางพระพทธรปส ารดและศาสนสถานเหลานจงสะทอนใหเหนถงความรงเรองทางดานเศรษฐกจและศลปกรรมในชวงพทธศตวรรษท 22-23 ไดเปนอยางด


96

ขณะเดยวกนยงพบวา ในชวงเวลาดงกลาวไดมชมชนระดบเมองขนาดเลกและหมบานกระจายอยบรเวณทราบลมตลอดล าแมน าเลย โดยเฉพาะอยางยงทางทศตะวนออกและทศเหนอของเมองซายขาว เชน ชมชนโบราณบรเวณบานนาโปงและบานหวนา ต าบลนาโปง ชมชนโบราณบรเวณบานกางปลา ต าบลชยพฤกษ ชมชนโบราณบานแฮ ต าบลกดปอง ชมชนโบราณบรเวณบานนาออและวดหวยหาว ต าบลนาออ ชมชนโบราณเมองจ าปา ต าบลนาแขม อ าเภอเมองเลย (ธระวฒน แสนค า, 2558 ก: 11) และชมชนโบราณบานธาต ต าบลธาต อ าเภอเชยงคาน (ธระวฒน แสนค า , 2554 ค: 121) เปนตน โดยเฉพาะอยางยงบรเวณวดหวยหาวนนยงเปนชมชนโบราณขนาดใหญและปรากฏจารกการพระราชทานทดนของพระเจาโพธสาลราช พระเจาไชยเชษฐาธราชและพระยาวรวงษามหาธรรมกราช ใหแกวดหวยหาวดวย (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ, 2544: 123-127) อยางไรกด แมวาในชวงเวลานเมองซายขาวจะมความรงเรองทางเศรษฐกจดงไดกลาวมาแลวขางตน แตสถานะความเปนเมองหนาดานของเมองซายขาวกยงคงอย ดงปรากฏหลกฐานในจารกฐานพระเจาองคทอง พ.ศ.2224 วาสมเดจราชครปาหลวงไดสรางพระพทธรปส ารดปางมารวชยชอวาพระเจาองคทอง แลวท าการอทศขาพระจ านวน 11 ครวให ดแลรกษาพระพทธรปนตอหนาเจาดานทง 4 ซงเปนพยาน (ดนพล ไชยสนธ, 2556: 1) เจาดานทง 4 ในจารกไมปรากฏหลกฐานวามใครบางและเปนเจาดานใด แตผ เขยนสนนษฐานวาจะตองมความเกยวของกบดานในเขตเมองซายขาวทปรากฏชอวา “ดานสามหมน” แนนอน ขอความในจารกจงสะทอนใหเหนวา



ในชวงพทธศตวรรษท 21-23 เมองซายขาวกยงคงเปนเมองหนาดานส าคญของอาณาจกรลานชางอยเชนเดม สถานะเมองซายขาวหลงพทธศตวรรษท 23 จากหลกฐานประวตศาสตรตงแตพทธศตวรรษท 24 เปนตนมา ไมปรากฏชอ “เมองซายขาว” เลย แตปรากฏชอ “เมองเลย” วาเปนเมองส าคญในบรเวณลมแมน าเลยแทน ในเอกสารพรรณนาภมสถานพระนครศรอยธยา เอกสารจากหอหลวง (ฉบบความสมบรณ) ไดมความตอนหนงกลาวถงเรอสนคาจากหวเมองฝายเหนอทน าสนคาลงไปขายทกรงศรอยธยาในชวงปลายพทธศตวรรษท 23-24 วา “อนง เรอระแหงแขวงเมองตาก แลเรอหางเหยยวเมองเพชรบรณนายมบรรทกครง ก ายาน เหลกหางกง เหลกลมเลย เหลกน าภ ใต หวาย ชน น ามนยาง ยาสบ เขา หนง หนองา อนง เรอใหญทายแกวงชาวเมองสวรรคโลกยแลหวเมองฝายเหนอบนทกสนคาตางๆ ฝายเหนอมาจอดเรอฃายรมแมน าแลในคลองใหญวดมหาธาตในเทศกาลนาน า” (วนย พงศศรเพยร, 2551: 90) ค าวา “เหลกลมเลย” ในเอกสารขางตนนนหมายถง เหลกทน ามาจากเมองหลมซงกคอเมองหลมสก และเมองเลย ทเรยกชอตอกนนนเนองจากเมองหลมสกและเมองเลยอยใกลกน ซงแสดงวาในขณะนนมเมองเลยเกดขนแลวในบรเวณลมแมน าเลย และมการถลงเหลกน าลงไปขายทกรงศรอยธยาดวย แตในชวงเวลานเมองเลยอยในการปกครองของอาณาจกรลานชาง นอกจากน ในจารกฐานพระพทธรปยนส ารดปางหามสมทร พ.ศ.2255 ระบวาม “ศรทธามรรคนายก อบาสกอบาสกาเมองเลยและน าคอ” ได


98

รวมกนสรางพระพทธรปองคนรวมกบมหาสมเดจสงฆราชาเจาวดกลางเมองซายขาวและมพระยาซายขาว ซงนาสงเกตวาการหลอพระพทธรปองคนมพระยาซายขาวเปนประธานฝายคฤหสถ แตไมกลาวถงชาวเมองซายขาวเลย หากแตมการกลาวถงชาวเมองเลยและน าคอแทน ผ เขยนสนนษฐานวาตงแตชวงกลางพทธศตวรรษท 23 เปนตนมา มความเปนไปไดสงวาเมองซายขาวไดเปลยนชอเปน “เมองเลย” ตามชอแมน าเลย แตต าแหนงเจาเมองยงคงมการเรยกหรอใชราชทนนามวา “พระยาซายขาว” และเรยกชอวดกลางเมองวา “วดกลางเมองซายขาว” อยตามเดม ซงลกษณะเชนนมปรากฏทวไปในการปกครองของรฐโบราณในภมภาคนทมการเปลยนชอเมอง แตชอต าแหนงเจาเมองและสถานทส าคญของเมองยงคงใชชอเดมอย ชอชมชนทพบในจารกคอ “น าคอ” นน สนนษฐานวาคอบานบงคอ หมท 1 ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง ซงตงอยรมฝงแมน าเลยทางดานทศตะวนออกของบานทรายขาว หางจากบานทรายขาวประมาณ 2 กโลเมตร และมการพบรองรอยการอยอาศยของมนษยรวมสมยกบชมชนโบราณเมองซายขาวดวย เมองเลยในจารกนจงนาจะตงอยใกลกบบานน าคอเพราะมการเรยกชอคกน ซงผ เขยนมความเหนวาเมองเลยในจารกขณะนนนาจะเปนเมองเดยวกบเมองซายขาว ในเอกสารจดหมายเหตซงเปนรายงานการสงครามของฝายสยามในศกเจาอนวงศในชวงป พ.ศ.2369-2371 กไดเรยกบรเวณบานทรายขาวทตงของชมชนโบราณเมองซายขาวในขณะนนวา “บานเลยไสขาว” (จดหมายเหตรชกาลท 3 เลม 3, 2530: 56) สะทอนใหเหนวาบรเวณบานทรายขาวอาจจะเปนทตงเมองเลยมากอน



ทงน ต าแหนงทตงเมองเลยในปจจบนนนไดตงอยทบรเวณบานแฮ หลกฐานทเปนจดหมายเหตในศกเจาอนวงศเรยกชอบานนวา “บานแรเมองเลย” (จดหมายเหตรชกาลท 3 เลม 3, 2530: 77) และแผนทโบราณราวปลายพทธศตวรรษท 24 เรยกชอบานนวา “บานแหเลย” (Santanee Phasuk & Philip Stott, 2004: 131) สะทอนใหเหนวาชมชนทเปนทตงของเมองเลยมกจะมการน าค าวา “เลย” มาใชคกนดวย เพอแสดงใหเหนวาเปนทตงของเมองเลย จงมความเปนไปไดวาตงแตชวงกลางพทธศตวรรษท 23 เปนตนมาเมองซายขาวไดเปลยนชอเปนเมองเลย ตอมาจงไดมการยายทตงเมองเลยลงมาตามทราบลมแมน าเลยในบานวงสะพง ต าบลวงสะพง อ าเภอวงสะพงในปจจบน กอนทจะถกเจาราชวงษแหงเมองเวยงจนทนใหจดไฟเผาคาย เผายงขาว เผาเรอนในเขตเมองเลย (จดหมายเหตรชกาลท 3 เลม 3, 2530: 28) ท าใหบานเรอนในลมแมน าเลยถกเผาท าลายเปนจ านวนมาก รวมทงบานทรายขาวดวย ดงปรากฏหลกฐานในปจจบนวาศาสนสถานของเมองซายขาวคอ วดเทงและวดทงถกทงจนมสภาพเปนวดรางเหลอเพยงรองรอยซากฐานอฐในปจจบน และคงมผคนสวนหนงถกกวาดตอนไป สวนหนงกคงหลบหนเขาไปอาศยอยในปาเพอเอาตวรอด สรป

จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวาชวงครงหลงพทธศตวรรษท 23 มความเปนไปไดวาเมองซายขาวไดเปลยนชอเปนเมองเลย และตอมาเมอมผคนพลเมองมากขนจงเกดการยายทตงเมองลงมาตามทราบลมแมน าเลย ซงมทราบในการเพาะปลกกวางขวางกวา จงท าใหบรเวณเมองซายขาวคอยๆ หมดบทบาทลง ดงปรากฏในหลกฐานในชวงพทธศตวรรษท 24 เปน


100

ตนมา ระบวาบรเวณทตงชมชนโบราณเมองซายขาวมสถานะเปนเพยง “หมบาน” เทานน อยางไรกด แมวาผลการศกษาในครงนจะแสดงใหเหนพฒนาการทางประวตศาสตรทองถนของชมชนโบราณเมองซายขาวตามหลกฐานประวตศาสตรทมอยอยางจ ากดตงแตราวพทธศตวรรษท 18-23 อกทงยงท าใหเหนวาพฒนาการทางประวตศาสตรของเมองนไมไดมความเกยวของกบเจาฟารมขาวและเครอญาตอยางทเขาใจกนมาแตเดมกตาม แตสงทไดจากการลงพนทศกษาในชมชนบานทรายขาวกท าใหผ เขยนมความเหนสอดคลองกบศรศกร วลลโภดม ทกลาวไววาความรและความเชอเรองราวในอดตของคนเรานน มทมาอยสองทางดวยกน ทางหนงคอจากหลกฐานขอเทจจรงทางประวตศาสตรและโบราณคดทมความสมบรณในตวของมนเอง อกทางหนงคอการสนนษฐานและการบอกเลาของผ ทเปนทเชอถอกนตอๆ มาวาเปนเหตการณหรอเรองราวทเกดขนตามความเปนจรง และผ เขยนเองกยนยอมรบในความจรงทวา ในการเปนมนษยของเรานนความเชอในสงทพสจนไมไดหรอทเรยกวา “myth” นนยงมความส าคญในการจรรโลงสงคมใหมความเปนปกแผน และด ารงอยไดอยางราบรน (ศรศกร วลลโภดม, 2540: 131-134) ดงนน ต านานเจาฟารมขาวจงเปนประเดนส าคญตอการศกษาพฒนาการทางประวตศาสตรทองถนของชมชนโบราณเมองซายขาว ซงมความจ าเปนอยางยงทตองอาศยผทรงคณวฒในการวพากษและวเคราะหหลกฐานอยางละเอยดลมลกอกครงหนง เพอใหเกดความชดเจนของประวตศาสตรตามหลกฐานเทาทมอยอยางจ ากดตอไป แตในการศกษาครงนผ เขยนจงพยายามทจะยดตามหลกฐานประวตศาสตรทเกยวของชมชนโบราณเมองซายขาวมาใชประกอบการวเคราะหและน าเสนอใหมากทสด อน



จกไดเปนฐานขอมลส าหรบนกวชาการหรอผ ทสนใจภายหนาจะไดใชอางองและเปนแนวทางในการศกษาตอไป เอกสารอางอง ก. เอกสารชนตนทตพมพแลว กรมศลปากร. (2506). ประชมพงศาวดาร เลม 2. พระนคร: องคการคา ของครสภา. กรมศลปากร. (2507). ประชมพงศาวดาร เลม 10. พระนคร: องคการคา ของครสภา. กรมศลปากร. (2529). จารกในประเทศไทย เลม 5 อกษรขอม อกษร ธรรม และอกษรไทย พทธศตวรรษท 19-24. กรงเทพฯ: หอสมดแหงชาต กรมศลปากร. กรมศลปากร. (2542 ก). ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม 1. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. กรมศลปากร. (2542 ข). ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม 3. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. กรมศลปากร. (2545). นทานเรองขนบรมราชา พงศาวดารเมอง ลานชาง. ใน ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม 9. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. จดหมายเหตรชกาลท 3 เลม 3. (2530). กรงเทพฯ: หางหนสวนสามญนต บคคลสหประชาพาณชย.


102

ชาญวทย เกษตรศร. (2554). ประมวลสนธสญญา อนสญญา ความ ตกลง บนทกความเขาใจและแผนท ระหวางสยามประเทศ ไทยกบประเทศอาเซยนเพอนบาน: กมพชา-ลาว-พมา- มาเลเซย. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. ดนพล ไชยสนธ. (2556). จารกฐานพระเจาองคทอง. เลย: วดศรสะอาด. พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา(ภาคจบ). (2505). พระนคร: คลงวทยา. ข. หนงสอภาษาไทย กรมศลปากร. (2531). ศลปะถ าในอสาน. กรงเทพฯ: กองโบราณคด กรมศลปากร. คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตฯ. (2544). วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณ และภมปญญา จงหวดเลย. กรงเทพฯ: ครสภาลาดพราว. เตม วภาคยพจนกจ. (2542). ประวตศาสตรอสาน. (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. ธระวฒน แสนค า. (2556). เมองเพชรบรณและเมองหลมสกกบศก เจาอนวงศ. เพชรบรณ: ไทยมเดยเพชรบรณ. ธระวฒน แสนค า. (2558 ก). รองรอยวฒนธรรมพระพทธศาสนาสมย ทวารวด-ลพบรในพนทจงหวดเลย. เลย: รงแสงธรกจการพมพ.



มารตน สจวต-ฟอกซ. (2553).ประวตศาสตรลาว. จราภรณ วญญรตน, ผแปล. กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ มนษยศาสตร. โยซยก มาซฮารา. (2546). ประวตศาสตรเศรษฐกจของราชอาณาจกร ลาวลานชาง สมยครสตศตวรรษท 14-17 จาก “รฐการคา ภายในภาคพนทวป” ไปส “รฐกงเมองทา”. กรงเทพฯ: มตชน. วรางคณา นพทธสขกจ. (2550). หนงกวาง ไมฝาง ชาง ของปา: การคา อยธยาสมยพทธศตวรรษท 22-23. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. วนย พงศศรเพยร. (2551). พรรณนาภมสถานพระนครศรอยธยา เอกสารจากหอหลวง(ฉบบความสมบรณ).กรงเทพฯ: อษาคเนย. ศรศกร วลลโภดม. (2553). กรงศรอยธยาของเรา. กรงเทพฯ: มตชน. ศกดชย สายสงห. (2554). พระพทธรปส าคญและพทธศลปในดนแดน ไทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. ศกดชย สายสงห. (2555). เจดย พระพทธรป ฮปแตม สม ศลปะลาว และอสาน. กรงเทพฯ: มวเซยมเพรส. สลา วระวงส (เขยน). (2539). ประวตศาสตรลาว. สมหมาย เปรมจตต, ผแปล. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: มตชน. สรพล ด ารหกล. (2549). แผนดนอสาน. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. สรศกด ศรส าอาง. (2545). ล าดบกษตรยลาว. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร.


104

ค. บทความ ธระวฒน แสนค า. (2553). ความสมพนธทางการคาระหวางเมอง พษณโลกกบอาณาจกรลานชาง. ศลปะศาสตรปรทศน, 5(10), 66-78. ธระวฒน แสนค า. (2554 ก). ความสมพนธระหวางชมชนโบราณสมย ทวารวดในลมน าปาสกกบลมน าเลย. ศลปวฒนธรรมเพชบระ, 2(3), 4-12. ธระวฒน แสนค า. (2554 ข). ชองขาวสารกบความสมพนธไทย-ลาว. สาร มตรภาพไทย-ลาว, 18(4), 41- 45. ธระวฒน แสนค า. (2554 ค). ประวตศาสตรโบราณคดในลมน าบนเสน ทางโขง-นานตอนลาง. อารยธรรมศกษา โขง-สาละวน, 2(2), 117-130. ธระวฒน แสนค า. (2558 ข). พฒนาการดานแดนระหวางสยามกบลาวใน พนทรอยตอระหวางจงหวดเลย พษณโลกและเพชรบรณ: ขอสงเกต เบองตน. ใน เรอง ‘ลาว’ ทลาว-ไทยควรร. เอกสารประกอบงาน เสวนาประวตศาสตรเพอสนตภาพ ครงท 1 วนท 20-21 กมภาพนธ 2558 ณ หอประชมสงคตวฒนา สถาบนดนตรกลยาณวฒนา. วนย พงศศรเพยร. (2554). จารกพระธาตศรสองรก: มรดกความทรงจ าแหง จงหวดเลย วาดวยสญญาทางไมตรศร อโยธยา-ศรสตนาคนหต พ.ศ.2103. ใน 100 เอกสารส าคญ : สรรพสาระประวตศาสตร ไทย ล าดบท 6. กรงเทพฯ: โครงการวจย “100 เอกสารส าคญ เกยวกบประวตศาสตรไทย” ในความสนบสนนของส านกงาน กองทนสนบสนนการวจย (สกว.).



ศรศกร วลลโภดม. (2540). เจดยยทธหตถของ 2 กษตรยไทย ใน สจตต วงษเทศ (บรรณาธการ). เจดยยทธหตถมจรงหรอ?. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: มตชน. สมชาต มณโชต. (2534). ใบเสมาหน จงหวดเลย. ใน ดนพล ไชยสนธ (บรรณาธการ). มรดกไทเลย. เลย: ศนยวฒนธรรมจงหวดเลย วทยาลยครเลย. อดม ถตปรวตร. (2534). “ทองค า: มรดกล าคาของชาวเลย”. ใน ดนพล ไชยสนธ (บรรณาธการ). มรดกไทเลย. เลย: ศนยวฒนธรรม จงหวดเลย วทยาลยครเลย. เอเจยน แอมอนเย (2539). บนทกการเดนทางในลาว ภาคหนง พ.ศ. 2438. ทองสมทร โดเร และสมหมาย เปรมจตต, ผแปล. เชยงใหม: สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

ง. สออเลกทรอนกส สมาตร ภลายยาว. (2553). เชยงคาน : เมองแหงแมน าสามสาย (ตอน จบ). สบคนเมอวนท 25 กรกฎาคม 2558, จาก http://www.prachatai.com/column- archives/node/2605. จ. สมภาษณ พระครถรธรรมพทกษ อาย 61 ป. (22 สงหาคม 2558). สมภาษณ. เจาอาวาสวดกค า หมท 5 ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย.

http://www.prachatai.com/


106

นางดอกไม ณ นาน อาย 72 ป. (22 สงหาคม 2558).สมภาษณ. บานเลขท 95 หมท 5 ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย. นางเผยน อนทรา อาย 88 ป. (22 สงหาคม 2558). สมภาษณ. บานเลขท 37 หมท 2 ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย. นางสมจตร โซมาลา อาย 73 ป. (22 สงหาคม 2558). สมภาษณ. บานเลขท 138 หมท 6 ต าบลทรายขาว อ าเภอวงสะพง จงหวดเลย.

Documents

Muang Saikhao: An Important Ancient Community of Lan Xang ... · ปีที่ 1 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม – ธันวาคม) 2558 เมืองซายขาว: