Najaarscongres Kring van Pensioenspecialisten · Reken de boel niet kapot • De sociale waarde van ons pensioen overstijgt de marktwaarde van het nu • Ons pensioenstelsel kan geen

1 1 1

Najaarscongres

Kring van Pensioenspecialisten

2 2

3 3

Opening – Helen Heijbroek, voorzitter KPS

4 4

En wat niet?

5 5

Wat kwam er wel uit?

6 6

7 7

8 8

9 9

En hoe zit dat met ons pensioen?

10 10

Programma

09.30 – 09.40 uur Opening en introductie

Mr. Helen Heijbroek, voorzitter KPS

09.40 – 10.10 uur Terugblik op onze maatschappij, cultuur en sociale cohesie

Dr. Lennart Booij, oprichter BKB Academie en (Kunst)historicus

10.10 – 10.50 uur Ons pensioenstelsel van toen, bezien vanuit nu

Dr. Jan Tamerus, Master Actuariaat & ALM bij PGGM

10.50 – 11.20 uur Pauze

11.20 – 12.00 uur De wereld verkeert in transitie: “Reset je mentale software!”

Tony Bosma, Futurist en Trendwatcher voor Extend Limits

12.00 – 12.10 uur Beschouwingen KPS-werkgroep Jong (& Oud)

Arjan Pepping, lid werkgroep

12.10 – 12.40 uur Voortvarend op weg naar een toekomstbestendig stelsel

Drs. Jacqueline Lommen, director European Pensions Robeco

12.40 – 13.00 uur

Paneldiscussie o.l.v. Lennart Booij

• Drs. Jacqueline Lommen, director European Pensions Robeco

• Drs. Juliëtte Tesselhoff, lid KPS werkgroep Jong (& Oud)

• Paul Bakker,, lid KPS werkgroep Jong (& Oud)

• Don van der Steeg MSc, voorzitter werkgroep Toekomstig Pensioenstelsel

PensioenLab

13.00 – 14.15 uur Afsluiting en vervolgens lunch

11 11

Zonder geschiedenis, geen toekomst

1985 2015

12 12

Terugblik op onze maatschappij, cultureel en sociale cohessie

Dr. Lennart Booij

Oprichter BKB Academie en (Kunst)historicus

12

13 13

Dr. Lennart Booij

11 December 1970

14 14

Jeugdjaren

1983

Demonstreren in collectieve verontwaardiging tegen

plaatsing kernwapens in Nederland

15 15

Jeugdjaren

16 16

Jeugdjaren

1989

• Eerst euforie, dan ontnuchtering over de val van de Muur, het collectivisme, het

socialisme als leef en werkvorm wordt ontkracht. Ook in Nederland heeft dat grote

gevolgen in de jaren daarna...

17 17

Jeugdjaren

18 18

The Nineties

De jaren negentig

• Dominantie van marktdenken en ‘Derde weg’

• Beste van de markt en beste van overheid

• ‘Verzelfstandiging’ als pars pro toto voor de samenleving

• Grotere nadruk op tweede pijler: ‘pensioensparen’

• Bomen groeien tot in de hemel

19 19

Pensioen

Pensioenen en mijn generatie?

• Nadruk op tweede pijler

• Verloop door de jaren heen:

• Angst voor werkloosheid

• Pensioen is ver weg

• Zit toch al vast in je loonafdracht?

• Het wordt toch door anderen geregeld

• Iets van vroeger?

• Wel betalen, maar niet profiteren

• Ik krijg later geen (aanvullend) pensioen

20 20

Reclame

Reclame als spiegel van de samenleving

• Nauwelijks reclame voor (aanvullend) pensioen

• Angst voor later

• Genieten!

• Nuchter en wat nu?

21 21

STER Blok 06-10-1988

22 22

Zwitserleven Commercial Pensioenen voor ondernemers

23 23

Pensioen regelen begint nu – Niets is zeker Delta Lloyd reclame

24 24

Trends:

1970-80’s

• Collectieve verontwaardiging

• Collectieve actie

1990-2010

• Collectieve verontwaardiging

• Individuele actie

2015

• Collectieve ontnuchtering

• Individuele actie, politieke of collectieve actie?

25 25

Tegenstellingen

Individuele belangen

Politieke actie

1950

Collectieve belangen

Collectieve actie

1960-1980

Collectieve belangen

Individuele actie

1990-2000

Individuele belangen (ZZP)

X actie?

2010 ev.

26 26

Conclusies

Conclusies:

• Reclame in periode 1980-2010 laat schuivende paradigma’s

zien:

• Van niets naar aandacht

• Van angst naar genieten

• Van later naar nu

• Van burger naar klant

• Van zekerheid naar onzekerheid

• Nu ontnuchtering en zoekend naar nieuwe waarden

27 27

Dreiging

• Maatschappelijke beloftes versus realiteit:

• Grote reality-gap in zowel politiek als pensioen wereld

• Vertrouwenscrisis

• Verlies in zowel collectieve als individuele aanpak

• Men zegt:

• Is pensioenstelsel niet de grootste leugen van de 20e eeuw?

• Een piramidespel waarin de ondervertegenwoordigde jeugd de laatste en grootste

inleg betaald?

• En de babyboom generaties net op tijd consumeren...

• En betekenis ZZP zelf zoekend persoon is geworden

28 28

Oplossingen

Collectieve oplossing als basis:

• Maar aandacht voor individuele casus

• Flexibiliteit daarbinnen is sleutelbegrip

• Solidariteit tussen oud en jong

• Verplichting alleen als oplossing echt maatwerk is

• Beste van de markt en beste van Marx (rol politiek)

• Realistische beloftes binnen heldere kaders: ‘we never promised you a rosegarden’

29 29

Dr. Lennart Booij

• 45 jaar

• Mede-eigenaar bedrijf

• Eigen BV, daarbinnen pensioen opbouwen

• Daarnaast vastgoed, kunst en beleggen

• Geen pensioendeelname whatsoever

• Met pensioen? Denk t niet...ik ga nu weer aan t werk

30 30

Ons pensioenstelsel van toen, bezien vanuit nu

Dr. Jan Tamerus

Master Actuariaat & ALM bij PGGM

Back to the future KPS Najaarscongres 11 dec 2015 Jan Tamerus

32 32

Waar stonden we in de periode 1985 - 1995?

Historisch besef: welvaart doet risicobesef vervagen

• Een periode van grote welvaartsgroei en mooie financiële posities van de fondsen

(internet, aandelen)

• Eindloon/defined benefit is heilig Geen houdbaarheidsvraag, want welvaart en jonge beroepsbevolking

Alle risico gaat in de premie, maar is vooralsnog alleen maar goed nieuws

• VUT en ADV om jongeren toegang te geven tot de arbeidsmarkt Maar langer leven zette wel al in

• En verdere verbetering, vaak met terugwerkende kracht en ook vanuit Europa,

van pensioenregelingen en voor achterstandsgroepen Betaald uit de gezonde financiële positie; door zeer lage premies was de inkoop goedkoop;

echte last bleef verborgen

Vakbonden ‘wonnen’ van werkgevers; de overheid deed met de bonden mee; werkgevers

konden het betalen

Maar de rente was aan gestage langzame daling begonnen

We weigeren de bubbles te zien

33 33

Dekkingsgraad PFZW 1970 - 2004 4% rekenrente

105%

80%

90%

100%

110%

120%

130%

140%

150%

160%

170%

180%

1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

111%

herstelplan

doel-stelling 2004

100%

herstelplan

doelstelling 2003

98%

34 34

1995-2006 Kentering zet in (1) Twee trendsettende rapporten vanuit de overheid in 1996/97

• Reëel pensioen of nominale zekerheid? Pensioenveld Risico nemen brengt welvaart, mits goed gemanaged

ALM is eerste grote stap naar professioneel risicomanagement

Bestendig en betaalbaar indexeren vraagt LT-beleggingsstrategie

En sturen vanuit continuïteit

Toezichthouder brengt in antwoord APP uit PSW betekent bescherming nominaal opgebouwde pensioenaanspraak

En vraag sturen op discontinuïteit (31-12 is heilig)

Risico nemen is daarmee in strijd

En vraagt risico- of solvabiliteitsbuffer

• Historisch besef Contract heeft januskop van twee doelen

Voer debat als de zon schijnt, dat voorkomt escalatie

• De maatschappij wordt meer en meer risicoavers

(na dotcomcrisis) Pech hebben mag niet meer

Neerwaartse spiraal zet in

35 35

1995-2000 Kentering zet in (2) Twee trendsettende rapporten vanuit de overheid in 1996/97

• Demografie en maatschappelijke veranderingen vragen actie Kabinet Kok brengt Nota Werken aan Zekerheid uit Motto: naar minder, langer werken en meer maatwerk/keuzevrijheid

Betaalbaarheid op termijn van AOW en pensioen (mede vanuit Europa) Kan eindloon nog wel?

Ouderen moeten langer werken: VUT en prepensioen moeten weg

Van eenverdiener/kostwinner naar twee- en anderhalfverdiener Franchise omlaag; vrijwillige aanvullingsmodules; keuze mbt uittreedleeftijd en ruilen OP/PP

• Pensioenconvenant Maar werknemers willen er niet aan Geen urgentiegevoel bij zeer hoge rendementen en hoge dekkingsgraad

En werkgevers gedogen

En de overheid heeft vooralsnog het nakijken

36 36

2000-2015 We modderen voort bij gebrek aan leiderschap, pensioen is een

spiegel van de maatschappij

• Toezichthouder grijpt in na dotcomcrisis en overheid voert FTK in (2007) Zekerheidseisen sterk aangescherpt

Overgang op marktwaardering verplichtingen maakt fondsen en pensioen speelbal van

de almaar dalende rente

Van eindloon naar middelloon omwille van betaalbaarheid en evenwichtig sturen op

indexeren

Dus beweging naar meer bescherming (=houden wat je hebt) ten koste van indexeren

(=groei)

• Overheid dwingt langer werken af (2006) VUT en prepensioen fiscaal verboden

Maar langjarige affinanciering overgangsmaatregelen

• Historisch besef Contract blijft defined benefit, maar premiestuur wordt snel bot

Kredietcrisis toont aan dat FTK slechts schijnzekerheid brengt

Contract blijft januskop; dus beleggings- en rentespagaat blijven

Het generatiedebat begint: we beginnen te rekenen in termen van ‘winnaars en

verliezers’, lees oud en jong

37 37

2000-2015 We modderen voort (2)

• De bordjes worden verhangen: werkgevers ‘winnen’ nu van werknemers, met steun van

de overheid

• Het is nu echt te mooi en te duur geworden We gaan nu echt duidelijk langer leven

De rente blijft maar dalen

Werkgevers trekken zich terug uit het risico (premie)

• Leidt tot historisch tripartiete pensioenakkoord in 2010, dat echter niet wordt uitgevoerd AOW leeftijd omhoog en gekoppeld aan levensverwachting

Flexibele AOW-leeftijd

AOW beetje omhoog om zware beroepen wat te ontzien

Pensioenleeftijd omhoog en gekoppeld aan levensverwachting

Januskop weg: vlucht vooruit naar zachte maar reële uitkeringen met ruimte voor LT-

beleggingsstrategie zonder spagaten

• Het nieuwe FTK (1-1-2015) trekt ons weer terug het moeras in Januskop blijft met alle ellende van dien

38 38

Blijven zitten is geen optie: de omgeving verandert

Nieuw FTK: Financiële

Houdbaarheid

Klijnsma: Maatschappelijke

Houdbaarheid

economie

demografie

arbeidsmarkt

maatschappij

QE extreem lage rente

39 39

Waar komen we vandaan en waar willen we naar toe?

Ontbrekende waarden:

Indexeringsperspectief

LT beleggen

Rentespagaat (stabiliteit)

Nominale

uitkerings-

overeenkomst

(Nieuw FTK)

Individuele premie-

overeenkomst

Reële uitkerings-

overeenkomst

(macrostabiele

discontovoet)

Collectieve premie-

overeenkomst met

risicodeling

SER-verkenning

Verbeterde

premieovereenkomst


Risicodeling

Voldoende premie

LT beleggen

Stabiliteit

Verplichtstelling (?)

Kritiek:

Doorsneesysteem

Geen maatwerk

Geen keuzevrijheid

ZZP

Arbeidsmarkt

Gebrek aan transparantie


Risicodeling

Verplichtstelling (?)

Verkenning:

Kan het met risicodeling?

Kan het met behoud verplichtstelling?

Levert het een goed pensioen op?

40 40

Hoe passen we het contract aan om de niet veranderde doelen te

kunnen blijven bereiken?

• Historisch besef: een goed en stabiel pensioen voor alle werkenden en over alle

generaties met een stabiele prijs is individueel en maatschappelijk belang Welvaartsvaste AOW is basis, maar niet genoeg

Inkomensgerelateerd, koopkrachtbestendig en levenslang

Pensioen is voor pensioen en dus voor later

Werkgever en werkende zorgen samen voor voldoende premie

Evenwichtige risicodeling binnen en tussen generaties; daarin passen geen

zekergestelde aanspraken

Lange termijn beleggingsbeleid geeft het beste resultaat

Verplichtstelling maakt risicodeling, lange termijn focus en collectiviteit mogelijk en

voorkomt free-rider gedrag

Lage kosten door schaalgrootte

41 41

Zonder solidariteit (=collectieve risicodeling) komt de puzzel niet af

BETAALBAARHEID ZEKERHEID/RISICO

AMBITIE

SOLIDARITEIT?

42 42

Historisch besef van gilden tot nu:

Risicodeling, het belang is erg groot

• Collectiviteit geeft schaal en toegang tot risicodeling Voor kanssolidariteit (jij leeft langer dan ik)

Voor kostenefficiency (uitvoering; betere en goedkopere toegang tot LT-beleggen)

• Pensioenfondsen kunnen meer dan financiële markten Langleven, inflatie, risico delen tussen generaties

• Belang van collectieve risicodeling is groot Doel: betaalbaar inkomensgerelateerd en koopkrachtbestendig pensioen

Dat vraagt om rendement en dus: risico nemen

Dat risico wil je spreiden en delen (Wat is hierin de optimale mix?)

Omwille van stabiliteit, genoeg=genoeg, dempen pech en geluk

Geeft welvaartswinst voor individu en BV Nederland: iedereen over opeenvolgende

generaties een goed pensioen

En niemand verschaft zekerheid: risicodeling is het nieuwe fundament

• Verplichtstelling (1949) is krachtig instrument Geeft continuïteit aan risicodeling en benutten lange termijn beleggen

Voorkomt free-rider gedrag

43 43

Risicodeling in premieovereenkomst:

Van anoniem/emotioneel naar transparant/rationeel?

• Schokken uitsmeren Geeft stabiliteit (vertrouwen!)

Maar ‘uitsmeren met jezelf’ is geen risicodeling

Dus: werk met een ‘open AFS’: de toekomst is nodig

• Collectieve expliciete zichtbare buffer voor gemene rekening Dempen: geluk nu bewaren voor pech straks

Genoeg=genoeg (sowieso afgedwongen door fiscus)

Opvangen unknown unknowns (discretionaire ruimte)

Werkkapitaal voor actuariële resultaten en extra bron van rendement

Vergroot robuustheid stelsel, mits niet negatief en transparant gemanaged

• Interne swapmarkt invullen Micro en macro langleven, en inflatie

Niet-verhandelbare risico’s, dus subjectiviteit onontkoombaar

Kunnen beprijzing longevity en inflation linked bonds helpen?

• SER verkenning moet antwoord geven: Bekend? Interessant?

44 44

De premieovereenkomst met collectieve risicodeling Model SER IV-C

Vlakke premie

Vastgesteld vanuit een pensioendoel!

Voorwaardelijke levenslange

uitkering (koopkracht!)

collectief rendement

uit life-cycle

bij/af: bijdrage

risicodeling

45 45

Reken de boel niet kapot

• De sociale waarde van ons pensioen overstijgt de marktwaarde van het nu

• Ons pensioenstelsel kan geen goede doorstart maken zonder solidariteit tussen

generaties

• We moeten niet rekenen in termen van winnaars en verliezers, niet verder

verstrikt raken in de stereotypen van oud en jong

• Het succes zit in het verbinden van individuele wijsheid met maatschappelijke

wijsheid: als het met ‘wij’ goed gaat, gaat het ook met ‘ik’ goed

• Vrij naar Mazower, interview in FD 5 dec 2015

46 46

Stelling

Risicodeling tussen generaties is het bindmiddel voor een goed

pensioen.

Eens

Oneens

47

Pauze

47

tot 11.20 uur

48 48

2015 2045

49 49

De wereld verkeert in transitie:

“Reset je mentale software”

Tony Bosma

Futurist en Trendwatcher voor Extend Limits

50 50

Beschouwingen KPS-werkgroep Jong (& Oud)

Arjan Pepping

Actuarieel Analist, Shared Product Specialist Aegon,

lid werkgroep

51 51

Werkgroep “Jong (& Oud)”

Daar maken wij nu gelijk

Werkgroep “Jong & Oud” van ….

52 52 2

53 53

54 54

55 55

56 56

57 57

58 58

59 59

Call for action….

“Ga aankomende maand eens het gesprek

aan over pensioen met zo’n 3 (jonge)

mensen in je omgeving, zonder het woord

pensioen te gebruiken”

“Vertel je omgeving hoe zij pensioen kunnen

gebruiken bij sollicitatiegesprekken”

60 60

Dank voor jullie aandacht….

Namens:

Paul Bakker – neemt nog deel aan paneldiscussie

Juliette Tesselhoff – neemt nog deel aan paneldiscussie

Tim Zuiderman

Gerard van ‘t Hoff

Arjan Pepping

Voor meer info weten jullie ons te vinden….

Voortvarend op weg naar een toekomstbestendig pensioenstelsel

Jacqueline Lommen, Ex. Director European Pensions, Robeco Group

KPS Najaarscongres, Hilversum, 11 December 2015

Inhoud

1. Door de bomen het bos blijven zien: een analyse tool

2. Fundamentele Veranderingen in de sector: A. PensioenStelsel

B. PensioenInstellingen

C. PensioenRegelingen

D. PensioenUitvoering

62

Inhoud


2. Fundamentele Veranderingen in de sector: A. PensioenStelsel ZZPers

B. PensioenInstellingen keuzevrijheid

C. PensioenRegelingen solidariteit en risicodeling

D. PensioenUitvoering het gaat nu snel…..

63

Inhoud


2. Fundamentele Veranderingen in de sector: A. PensioenStelsel




64

65

Een prachtstelsel, maar houdbaarheid onder druk: Wet

Remmende voorsprong

Mercer: “Nederlandse pensioensysteem een na beste ter wereld”

OESO: “Nederlandse pensioenbesparingen 150% van BNP”

Darwin: “It is not the strongest of the species that survives, nor the

most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change“

Administratie /

communicatie

Financiering

Verzekeren

Door de bomen het bos blijven zien – een analyse tool

66

2. PensioenInstelling

3. PensioenRegeling

1. PensioenStelsel

Beleggen

Fundamentele veranderingen gaande op 4 onderscheiden

gebieden

4. PensioenUitvoering

67

Voortvarende aanpak richting een toekomstbestendig

pensioenstelsel Noodzakelijk onderhoud

Fiscaal Witteveen kader 2014 (versobering opbouw)

Fiscaal Witteveen kader 2015 (100k grens)

Aanpassing FTK / UFR funding eisen pensioenfondsen

Pension Fund Governance pensioenfondsen

Pensioenknip (Motie Lodders)

Individuele waardeoverdrachten

Wet Pensioencommunicatie Pensioen 1-2-3

Transparantie uitvoerings/vermogensbeheerkosten

…

Stelsel Instelling Regeling Uitvoering

68











…


Fundamentele aanpassingen

Fiscaal Witteveen kader (vervolg)

Nationale pensioenregeling/plicht, ZZPers

Doorsneesystematiek beëindigen

Zorg/Pensioen/Wonen

Means-tested AOW?

Introductie/evaluatie PPI

Introductie APF / marktwerking en ring-fencing

Grote verplichtstelling verhangen

EIOPA QAST (“Europese FTK/Stresstest”)

Solvency2 verzekeraars

Premieovereenkomst met variabele uitkering

SER Variant 4 (invaren oude DB rechten?)

Nieuwe pensioenuitvoerders met nieuwe werkwijzen (klantgericht, kosten-efficient, digitaal, …….)

69











…

Niet nodig of defaitistisch te zijn en angst te hebben! Er gebeurt erg veel in Den Haag (en in de sector)


Fundamentele aanpassingen

Fiscaal Witteveen kader (vervolg)

Nationale pensioenregeling/plicht, ZZPers

Doorsneesystematiek beëindigen

Zorg/Pensioen/Wonen

Means-tested AOW?

Introductie/evaluatie PPI

Introductie APF / marktwerking en ring-fencing

Grote verplichtstelling verhangen

EIOPA QAST (“Europese FTK/Stresstest”)

Solvency2 verzekeraars

Premieovereenkomst met variabele uitkering

SER Variant 4 (invaren oude DB rechten?)

Nieuwe pensioenuitvoerders met nieuwe werkwijzen (klantgericht, kosten-efficient, digitaal, …….)

70

Directe impact van Europa op NL pensioensysteem en op dagelijkse praktijk in Nederlandse

pensioensector nauwelijks merkbaar. Echter, Europa heeft heel impliciet, heel subtiel invloed op alles wat

thans in de NL pensioenpolder speelt

• Invloed van “Europa” vooral via marktontwikkelingen

• Invloed van “Europa” via EU wetgeving verloopt primair via pensioeninstelling (aangrijpingspunt)en ECJ

• EU heeft veelal géén mandaat en géén intentie om zich met Nederlands pensioenstelsel te “bemoeien”

• “Europa” is als een mammoettanker die vaart. Zelf in de stuurhut gaan zitten

Europa werkt als Catalyst for Change in de Nederlandse

pensioensector

Inhoud






71

72

Op het niveau van het stelsel spelen de écht fundamentele vraagstukken:

• Financiële stabiliteit van Nederland (verdere) vermindering fiscale facilitering 2e pijler

pensioenopbouw

• Flexibilisering arbeidsmarkt (ZZPers) nationale pensioenplicht/regeling invoeren

• Draagvlak pensioenstelsel (intergenerationele solidariteit) doorsneesystematiek afschaffen

• Combineren Pensioen – Wonen – Zorg doorlopende voorbereidende verkenning

• Demografische ontwikkelingen en overheidsbegroting versobering 1e pijler AOW (means-testing)

• Invaren oude (underfunded) DB rechten toekomstbestendige pensioenregeling via SER

PensioenStelsel

SER speelt een belangrijke rol in groot deel van deze vraagstukken

Stelsel

73

Pensioenopbouw voor ZZPers:

• Verplicht of vrijwillig pensioenopbouw?

• Nationale pensioenregeling of regeling naar keuze?

• In 2e (strenge regels) of 3e pijler (meer flexibiliteit)?

• Via een pensioenfonds of andere pensioenaanbieder?

PensioenStelsel – ZZPers – Wat heeft jullie voorkeur?

ZZP pensioenoplossing via 3e pensioenpijler collectief contract: een nog onderbelichte oplossing

Praktijkvoorbeeld:

• 3e pijleroplossing (niet 2e)

• Verzekeringswet of Banksparenwet (beleggingsinstelling,

bank)

• Collectief contract (“group pensions”)

• ism vakbonden

• Oplossing geijkt op 2e pijler DC regeling

• met persoonlijke pensioenrekening en LC beleggen en

default/opting-out

• Fiscaal gefaciliteerd (ZZP wetgeving)

• Flexibele inleg (hoogte, duur). Bij banksparen flexibeler

dan bij verzekeringsoplossing

• Flexibele opname (vorm, duur, bestedingsdoel) Bij

banksparen flexibeler dan bij verzekeringsoplossing

• Low cost, low hassle

Stelsel

Inhoud






74

75

Werkgever – onderbrengingsplicht

Pensioenfonds

PPI, APF en XB-IORP beschikbaar gekomen naast traditionele pensioenfonds (90%) en verzekeraar (10%)

IORP Pensioenfonds

Ondernemings-pensioenfonds

(opf)

Bedrijfstak-pensioenfonds (bpf)

Beroeps-pensioenfonds (brpf)

PPI, APF en IORPs: extra keuzemogelijkheden in

uitvoeringsmodellen

Verzekeraar

Rechtstreekse regeling

“Buy-in” (herverzekerd

pensioenfonds)

PPI

Closed-end PPI (in eigendom van sociale

partners)

Open-end PPI (in eigendom van financiele

dienstverleners )

Closed-end APF

Open-end APF

Buitenlandse IORP

(OFP, ASSEP, SEPCAV, trust, Kasse, etc )

MopF “Buy-out” (liquidatie pensioenfonds;

Rechtstreekse regeling)

Instelling

76

Algemeen Pensioenfonds: APF wordt een succes - grote impact

• Oprichting door “eenieder” (sociale partners en anderen)

• Domeinafbakening vervalt

• Een-financieel-geheel eis vervalt, ring-fencing toegestaan

• Governance flexibel, paritair bestuur niet langer verplicht

Het pensioenfonds wordt doorontwikkeld naar een APF – beschikbaar 1/1//2016 (naar verwachting)

• Meer keuzevrijheid sociale partners (aansluiten bij Bpf en buy out verzekeraar niet toereikend)

• Versterking Governance (uitdagingen vinden bestuurders, tijdsbeslag/ontzorgen, professionalisering bestuur)

• Versterking werking pensioensector: Consolidatieslag stimuleren, Uitvoeringskosten omlaag, Versterking marktwerking, Meer dynamiek, innovatie en veranderingsgezindheid

• Lange voorgeschiedenis (“API is een no-brainer”); MinSZW in de “lead” (APF is “gewoon” een pensioenfonds)

• Nederland sluit meer aan bij gangbare uitvoeringsmodellen in andere landen

Wat gebeurt hier ….

• BPFen ook omvormen tot APF grote verplichtstelling verhanging / ring-fencing

• Level-playing field APF, PPI , verzekeraars, XB-IORPs solvabiliteit arbitrage

• Governance model / charter APF bestuur vs. belanghebbenden per kring

• Internationale ambitie Europees pensioenfonds via PPI (niet APF)

…….. openstaande issues ……..

• Werkkapitaal én eigen vermogen

• Exit clauses verplicht

• Rechtsvorm Stichting (uitbestedingspartners vrije keuze)

• Vergunningplicht

• APF is geen oplossing voor funding issues regeling aanpassen

• Open-end versus closed-end APFs

• Advies RvSt mbt motie ring-fencingin BPF

…….. en de actuele ontwikkelingen

Instelling

77

Pensioenregeling

Pensioendeelnemer

werknemer

Onderneming

Werkgever

Sociale partners

Pensioeninstelling

uitvoeringsorganisatie

Vermogens

beheerder

Verzekeraar

APF en verhanging van de Grote verplichtstelling voor BPFen

Kleine verplichtstelling

Grote verplichtstelling 1 Grote verplichtstelling 3

Grote verplichtstelling 2

Instelling

Verzekeraar

PPI

BPF Y APF

78

Pensioenregeling

Pensioendeelnemer

werknemer

Onderneming

werkgever

Sociale partners

Pensioeninstelling

uitvoeringsorganisatie

Vermogens

beheerder

Verzekeraar

APF en verhanging van de Grote verplichtstelling voor BPFen

BPFen kunnen hun rol als consolidator in de sector invullen

Kleine verplichtstelling




79

Closed-end IORP / pensioenfonds

Meest gehanteerde uitvoeringsmodel in:

UK, Ierland, Nederland, België, Malta, Cyprus

• “in eigendom” van sociale partners

• bestuur door sociale partners

• beheert alleen regelingen eigen onderneming/sector

• impliciete contracten

• een “pension trust”

PPI en APF zijn zoveel meer dan een nieuw uitvoeringsmodel Instelling

80

Closed-end IORP / pensioenfonds Open-end IORP / pensioeninstelling

PPI APF


UK, Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Z- en

Oost-Europa

Australie, Zuid-Amerika, Azie








• “in eigendom” van financiële dienstverlener

• bestuur door “professionals”

• beheert regelingen verschillende ondernemingen

• expliciete contracten

• een “financiële instelling”


81

Closed-end IORP / pensioenfonds Open-end IORP / pensioeninstelling

PPI APF


UK, Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Z- en

Oost-Europa

Australie, Zuid-Amerika, Azie








• “in eigendom” van financiële dienstverlener

• bestuur door “professionals”

• beheert regelingen verschillende ondernemingen

• expliciete contracten

• een “financiële instelling”


Uitbreiding keuzemogelijkheden sociale partners m.b.t. uitvoeringsmodellen

Pensioenuitvoerders mogen worden opgericht door “eenieder” (rol van sociale partners)

Vrije marktwerking in de tweede pensioenpijler (vrijheid van dienstverlening)

Pensioenregeling

Pensioendeelnemer

werknemer

“IK”

Onderneming

Werkgever

Sociale partners

Verplichtstelling en keuzevrijheid – Toren van Babel – Wat heeft jullie voorkeur?

Pensioeninstelling

Uitvoerings-

organisatie

Vermogens

beheerder

Verzekeraar

Beleg-

gingen

Pensioen

-uitkering

Pensioenregeling

Pensioendeelnemer

werknemer

“IK”

Onderneming

Werkgever

Sociale partners

Verplichtstelling en keuzevrijheid – Toren van Babel – Wat heeft jullie

voorkeur?

Pensioeninstelling

Uitvoerings-

organisatie

Vermogens

beheerder

Verzekeraar

Beleg-

gingen

(1) Alle

werknemers

(3) Pensioen aanbieden (5) Pensioenuitvoerder

(6) Uitbestedings-

partners

(8) Shoprecht

(4) Soort regeling

Pensioen

-uitkering

(7) Beleggingsbeleid

(2) Werkgevers

bijdrage

Instelling

Inhoud






84

Pensioenregelingen: evolutionair proces in Nederland

85

Uitkerings

overeen-

komst

(“DB”)

Premie

overeen-

komst

(“DC”)

Regeling


86

Traditioneel DB

Middelloon DB

Afstempelen DB

Conditionele indexatie DB

Dutch CDC

Reële contract

Uitkerings

overeen-

komst

(“DB”)

Premie

overeen-

komst

(“DC”)

Regeling


87

Smart DC

Individueel DC

Traditioneel DB

Middelloon DB

Afstempelen DB


Dutch CDC

Reële contract

Uitkerings

overeen-

komst

(“DB”)

Premie

overeen-

komst

(“DC”)

Regeling


88

Smart DC

Individueel DC

Collectieve premieovereenkomst

Traditioneel DB

Middelloon DB

Afstempelen DB


Dutch CDC

Reële contract

Uitkerings

overeen-

komst

(“DB”)

Premie

overeen-

komst

(“DC”)

Collectieve premieovereenkomst: slaat brug tussen DB en DC (gulden middenweg)

Regeling

Toekomstbestendige regeling: Combineren goede elementen DB en DC

Zwart-wit discussie in Nederlandse “pensioenpolder”

DB

DC

89

Het goede van DC (premieovereenkomst):

IFRS- proof / beheersbare pensioenlasten

Expliciet contract (ex-ante afspraken vastleggen)

Persoonlijke eigendomsrechten (geen ex-post herverdeling)

Keuzevrijheid voor deelnemers (“control”)

Maatwerk voor deelnemers/populatie

Default opties (bescherming tegen onnodige risico’s)

Begrijpelijk pensioen / waardering / betrokkenheid

Collectieve premieovereenkomst: De Gulden middenweg van Aristoteles

Premieovereenkomst met persoonlijke eigendomsrechten EN collectieve uitvoering en risicodeling

Het goede van DB (uitkeringsovereenkomst):

Solidariteit (risicodeling)

Collectieve schaalvoordelen (uitvoeringskosten)

Collectief pensioen (2e pijler)

Centrale rol sociale partners (professionaliteit)

Paternalisme (kleine verplichtstelling, gemak)

Hoge premieinleg (fiscale facilitering)

Zachte uitkering (conditionele indexatie, afstempelen)

Regeling

90

Collectieve premieovereenkomst afgepeld

Beoogde aanpassingen in premieovereenkomst omvatten vier elementen (zie volgende pagina’s voor

toelichting):

1. risicovoller DOORBELEGGEN

2. “INKOPEN” in een collectieve pot rondom pensioendatum

3. (HERVER)DELEN van biometrische en financiële risico’s

4. UITSMEREN SCHOKKEN in de tijd

• Twee varianten worden mogelijk gemaakt door wetsvoorstel: (1) collectief en (2) persoonlijk

• Geen/nauwelijks materieel verschil in pensioenresultaat voor de deelnemers

Regeling

91

Collectieve premieovereenkomst – DOORBELEGGEN

a) Verplichte uitkeringsgarantie vervalt waardoor uitkering variabel wordt (óók voor

premieovereenkomsten; bij uitkeringsovereenkomsten was reeds toegestaan)

b) Risico’s verschuiven van pensioeninstelling en/of werkgever naar de deelnemer(s)

c) Gevolg: meer risicovol beleggen mogelijk direct voor en na pensioendatum

(beleggingsspagaat verminerd)

d) Verwachte hoogte van de pensioenuitkering stijgt

• Grootste deel positieve impact op verwachte hoogte pensioenuitkering komt uit nieuwe

mogelijkheid om voortaan te kunnen DOORBELEGGEN

Regeling

92

Collectieve premieovereenkomst – “INKOPEN”

* NB: Deze vorm van “Inkopen” niet verwarren met de traditionele definitie van inkoop bij een verzekeraar waarbij een garantie op uitkering wordt

gegeven.

Op pensioendatum of eerder het persoonlijk gespaarde kapitaal geleidelijk inbrengen in een

“collectieve pot”

a) (uitkeringsfase van) premieovereenkomsten vaker via pensioenfonds (naast verzekeraar of

PPI)

b) pensioenknip en renteconversierisico op pensioendatum voorkomen (zoals in goede LC

aanpak)

c) door vervroegde (10 jaar voor pensioendatum) “inkoop” meer volume en grotere

solidariteitskring creëren in collectieve pot

d) persoonlijke pensioenrekening (kapitaal, eigendomsrechten) omzetten in collectieve pot

(aanspraak)

e) beleggingen: standaard asset allocatie toepassen (i.p.v. maatwerk life-cycling beleggen per

persoon)

• Variant 1: wel “INKOPEN” in de collectieve pot in de uitkeringsfase

• Variant 2: niet “INKOPEN”; behouden van de persoonlijke pensioenrekening in de uitkeringsfase

Regeling

93

Collectieve premieovereenkomst – (HERVER)DELEN

RISICO’S (HERVER)DELEN

Risicodrager:

Risico zelf dragen als deelnemers en samen delen óf extern onderbrengen

Hoogte van pensioenuitkeringen afhankelijk van:

a) Financieel (beleggings)resultaat

b) Biometrisch resultaat

micro langleven (“sterftewinst”)

macro langleven

NB: kortleven-, arbeidsongeschiktheid- risico in opbouwfase altijd extern gedekt via verzekeraar

• In beide varianten worden risico’s zoveel mogelijk collectief gedeeld

• In beide varianten kunnen risico’s door deelnemers worden gedragen of uitbesteed worden

• In Variant 2: beleggingsrisico wordt niet gedeeld (optimaal Life Cycle beleggen)

Regeling

94

Collectieve premieovereenkomst – (HERVER)DELEN

RISICO’S (HERVER)DELEN

Herverdelen:

Toebedelen van de biometrische en financiële resultaten naar de pensioenuitkering

Variant 1: via collectieve pot en toebedelingsmechanismen - met/zonder toekomstige

generaties?!

Variant 2: geen herverdeling; effecten direct via persoonlijke pensioenrekening

• HERVERDELEN brengt extra complexiteit, waarderingsvraagstukken (discretionaire bevoegdheden

bestuur en solvabiliteitsbuffers) met zich mee. In hoeverre wegen de voor- en nadelen van

herverdelen tegen elkaar op?

Regeling

95

Collectieve premieovereenkomst – SPREIDEN

SCHOKKEN SPREIDEN: Fluctuatie in pensioenuitkeringen “smoothen” door schokken uitsmeren in de tijd

Maximum periode (5 jaar) met oog op voorkomen kruiend-ijs-effect

SCHOKKEN SPREIDEN

• Kan in uitkerings- (gebeurt reeds) en ook in premieovereenkomsten (nieuw toegestaan)

• Kan zowel in Variant 1 en en Variant 2 worden toegepast

Regeling

Collectieve premieovereenkomst: Collectief en solidair

Collectiviteit

Centrale rol sociale partners

inhoud regeling bepalen

pensioenuitvoerder kiezen

Centrale rol van pensioenfondsen

uitvoeringsmodellen

Non-profit

pensioeninstelling (pensioenuitvoerders)

uitbestedingspartners (PUOs, vermogensbeheerders)

Verplichtstelling

Klein (elke werknemer een pensioen)

groot (regeling en uitvoerder)

Schaalvoordelen

inkoopkracht

professionaliteit

Paternalisme

via 2e pijler (niet 3e pijler individueel)

bescherming deelnemers (default opties)

beperking hassle (ontzorgen)

Beleggingsbeleid

Prudent person en default options en zorgplicht

96

Nieuwe premieovereenkomst: geen verandering m.b.t. collectiviteit

Regeling

Collectieve premieovereenkomst: collectief en solidair

Collectiviteit Solidariteit / risicodeling





uitvoeringsmodellen

Non-profit



Verplichtstelling

klein (elke werknemer een pensioen)


Schaalvoordelen

inkoopkracht

professionaliteit

Paternalisme




Beleggingsbeleid


Risicodrager(s)

Staat (belastingen)

Pensioeninstelling (FTK)

werkgever (IFRS)

3rd party (verzekeraar, markt, captive)

Deelnemer(s)

Risico’s samen delen

biometrisch (langleven, kortleven, arbeidsongeschikt)

financieel (beleggingen)

micro langleven

macro langleven

Risico’s herverdelen

ex-ante (doorsneesystematiek, m/v)

ex-post en discretionair (bijstorten, afstempelen)

met huidige en/of toekomstige generaties

97

Nieuwe premieovereenkomst: wel verandering m.b.t. solidariteit en risico(herver)deling

Regeling

Collectiviteit en Solidariteit: Wat heeft jullie voorkeur? (tick the box)

Collectiviteit Solidariteit / risicodeling





uitvoeringsmodellen

Non-profit



Verplichtstelling

klein (elke werknemer een pensioen)


Schaalvoordelen

inkoopkracht

professionaliteit

Paternalisme




Beleggingsbeleid


Risicodrager(s)

Staat (belastingen)

Pensioeninstelling (FTK)

werkgever (IFRS)

3rd party (verzekeraar, markt, captive)

Deelnemer(s)

Risico’s samen delen

biometrisch (langleven, kortleven,

arbeidsongeschikt)

financieel (beleggingen)

micro langleven

macro langleven

Risico’s herverdelen

ex-ante (doorsneesystematiek, m/v)

ex-post en discretionair (bijstorten, afstempelen)

met huidige en/of toekomstige generaties

98

Kind niet met het badwater weggooien!!! Collectiviteit en solidariteit zijn een groot goed

Regeling

Inhoud





D. PensioenUitvoering het gaat nu snel…..

99

100

Op niveau van de pensioenuitvoering zijn de volgende veranderingen gaande:

• Verzekeren:

• sterk verminderd risicoabsorbatievermogen verzekeraars + macro longevity risk

• Unbundling vermogensopbouw- en risicodekking element in een pensioenregeling

• Beleggen:

• Alle brillante DB ALM brains worden thans ingezet voor optimaal DC beleggings- en

risicobeleid

• life-cycle investing + default opties (ontzorgen) + decumulatie strategieën

• Administratie:

• kosten-efficiency in de uitvoering (50/50 regel)

• digitale deelnemerscommunicatie / portaal (Facebook?)

PensioenUitvoering

Impact van beschikbaarheid van meerdere uitvoeringsmodellen en meer marktwerking in komende jaren

Uitvoering

101

• We hadden, hebben en zullen blijven hebben een pracht pensioenstelsel; met voldoende financiële zekerheid voor de

oudedag. Geen noodzaak voor defaitisme en angst dat “er geen pensioen meer is als ik oud ben”

• Er gebeurt veel goeds in Den Haag met oog op het toekomstbestendig maken van ons pensioenstelsel; meer dan

vaak in de sector of publiekelijk wordt onderkend. Ga door met pro-actief input geven!

• Hopelijk is de analyse tool van nut voor jullie; om door de bomen het bos te blijven zien en ter voorkoming van

Babylonische spraakverwarringen en suboptimale discussies

• De individualisering trend zet door, met alle voordelen (meer grip, meer transparantie, begrijpelijker, persoonlijke

eigendomsrechten) en nadelen (risico’s meer zelf dragen, meer eigen verantwoording) van dien.

• De premieovereenkomst met collectieve risicodeling is een mooie Gulden middenweg. Koester collectiviteit en

solidariteit waar mogelijk, maar Keep it Simple and Smart (KISS!) met oog op vertrouwen, betrokkenheid, draagvlak en

tegemoet komen aan veranderende behoeften.

Ter afsluiting: Maak je geen al te grote zorgen.....

Jacqueline Lommen

Robeco

Executive Director European Pensions

Boardmember Robeco PPI

Tel: +31.10.224.1283

Mobile: +31.6.1131.7279

Email: [email protected]

102

mailto:[email protected]?subject=foto

Belangrijke Informatie

• Deze informatie is met zorg opgesteld door Stichting Robeco Premiepensioeninstelling (Robeco PPI). Het is bedoeld om professionele

partijen te voorzien van informatie over Robeco PPI’s specifieke vaardigheden, maar is geen aanbeveling om financiële instrumenten te

kopen of verkopen.

• De informatie in deze presentatie is uitsluitend bedoeld voor professionele partijen als bedoeld in de Wet op het Financieel Toezicht of

personen die bevoegd zijn deze informatie te ontvangen op basis van andere van toepassing zijnde wetgeving.

• De informatie in deze publicatie is mede ontleend aan betrouwbaar geachte externe bronnen. Aan de informatie in deze publicatie kunnen

geen rechten worden ontleend. Er wordt geen garantie of verklaring omtrent de juistheid of volledigheid gegeven, noch uitdrukkelijk, noch

stilzwijgend.

• Dit document is niet bedoeld voor distributie aan of gebruik door enig persoon of entiteit in enige jurisdictie of land waar de plaatselijk

geldende wet- of regelgeving een dergelijke distributie of een dergelijk gebruik niet toestaat.

• Historische rendementen worden alleen ter illustratie gegeven en zijn als zodanig geen weergave van de verwachtingen van Robeco PPI

voor de toekomst. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de

toekomst.

• Alle copyrights, octrooien en andere rechten op de informatie in dit document zijn het eigendom van Robeco PPI. Er worden geen rechten

van welke aard dan ook in licentie gegeven of toegewezen of op andere wijze overgedragen aan personen die toegang hebben tot deze

informatie.

• Stichting Robeco Premiepensioeninstelling te Rotterdam(Handelsregister no. 51867680) heeft een vergunning van De Nederlandsche

Bank te Amsterdam

103

104 104

Paneldiscussie o.l.v. Lennart Booij

Paneldiscussie: Hoe kijken de panelleden én de deelnemers in de zaal aan tegen

de geschetste vergezichten?

Panel:

• Drs. Jacqueline Lommen,

director European Pensions Robeco

• Drs. Juliëtte Tesselhoff,

account Manager Blue Sky Group, lid KPS werkgroep Jong (& Oud)

• Paul Bakker,

commercieel Service Medewerker Aegon,

lid KPS werkgroep Jong (& Oud)

• Don van der Steeg MSc,

voorzitter werkgroep Toekomstig Pensioenstelsel PensioenLab

105 105

Stelling 1

• Het pensioenstelsel is in beweging. Een

toekomstbestendig stelsel bereiken we door:

Evolutie (aanpassing van bestaande systemen)

Revolutie (rigoureus het roer om)

106 106

Stelling 2

• Jonge mensen leven in het nu en bekommeren zich onvoldoende om

hun toekomst.

Eens

Oneens

107 107

Stelling 3

• Geen reden voor angst voor je pensioen later (“als ik oud ben dan is

er geen pensioen meer…..”)

Eens

Oneens

108 108

Stelling 5

• Iedere werkende dient naast zijn AOW verplicht een minimaal

pensioenniveau op te bouwen.

Eens

Oneens

109 109

Stelling 6

• De pensioenbijdrage is straks net zo onderhandelbaar als salaris.

Mensen moeten zelf maar bepalen waar ze hun geld aan besteden.

(pensioen moet transformeren van een secundaire naar primaire

arbeidsvoorwaarde)

Eens

Oneens

110 110

Stelling 7

• In de toekomstige betekeniseconomie zal maatschappelijk rendement

eerste prioriteit hebben

Eens

Oneens

111 111

Stelling 8

• Ons toekomstig pensioen zal besteed worden aan voorzieningen* in plaats

van een levenslange uitkering.

* zoals zorginkoop, aanpassing woning, inkoop in woongemeenschap

Eens

Oneens

112

Afsluiting

Postbus 44

3879 CA Hoevelaken

T: 033 257 05 88

F: 033 258 03 40

[email protected]

www.kps.nl

112 3

Documents

Najaarscongres Kring van Pensioenspecialisten · Reken de boel niet kapot • De sociale waarde van ons pensioen overstijgt de marktwaarde van het nu • Ons pensioenstelsel kan geen