Najwybitniejsze Najwybitniejsze postaci oświeceniapostaci oświecenia

w Polsce i na świeciew Polsce i na świecie

FilozofiaFilozofia

Jan Jakub RousseauJan Jakub Rousseau

Urodzony w Szwajcarii, w młodym wieku opuścił Urodzony w Szwajcarii, w młodym wieku opuścił rodzinną Genewę i udał się na wędrówkę do rodzinną Genewę i udał się na wędrówkę do Włoch i Francji. W Paryżu zaczął zdobywać Włoch i Francji. W Paryżu zaczął zdobywać wykształcenie, zajmując się literaturą, muzyką i wykształcenie, zajmując się literaturą, muzyką i filozofią. filozofią.

Wg niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka Wg niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść. panowania nad innymi, nienawiść.

Swoje poglądy na powstanie i rozwój Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele dziele Umowa społecznaUmowa społeczna (1762, wydanie polskie (1762, wydanie polskie w tomie pt. w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pismapolskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). , 1966). Przedstawił w nim model doskonałego Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, tórego państwie o ustroju demokratycznym, tórego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci. jego najmłodszych obywateli - dzieci.

MonteskiuszMonteskiusz

(1689–1755), francuski prawnik, myśliciel, pisarz polityczny. 1708 adwokat, następnie (1689–1755), francuski prawnik, myśliciel, pisarz polityczny. 1708 adwokat, następnie radca, w 1716 prezes parlamentu (sądu) w Bordeaux. Od 1727 członek Akademiiradca, w 1716 prezes parlamentu (sądu) w Bordeaux. Od 1727 członek Akademii Francuskiej. 1728–1731 odbył podróż po krajach europejskich, podczas której Francuskiej. 1728–1731 odbył podróż po krajach europejskich, podczas której prowadził studia nad prawem, obyczajami i ustrojami politycznymi. Jeden z prowadził studia nad prawem, obyczajami i ustrojami politycznymi. Jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego Oświecenia. Prekursor liberalizmu. W znanym najwybitniejszych twórców wczesnego Oświecenia. Prekursor liberalizmu. W znanym dziele dziele O duchu prawO duchu praw (1748, wyd. pol. 1777) wyłożył teorię dobrze rządzonego i (1748, wyd. pol. 1777) wyłożył teorię dobrze rządzonego i praworządnego państwa, w myśl zasad wczesnego oświecenia i ideałów monarchii praworządnego państwa, w myśl zasad wczesnego oświecenia i ideałów monarchii konstytucyjnej głosząc, że państwo jest wynikiem umowy społecznej obywateli dla konstytucyjnej głosząc, że państwo jest wynikiem umowy społecznej obywateli dla ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności obejmującej swobodę sumienia, ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności obejmującej swobodę sumienia, słowa mówionego i drukowanego. Prawa powinny kierować się "duchem słowa mówionego i drukowanego. Prawa powinny kierować się "duchem umiarkowania". Podstawą ustroju społecznego powinna być wartość prywatna. umiarkowania". Podstawą ustroju społecznego powinna być wartość prywatna.

DiderotDiderot (1713-1784), francuski pisarz, filozof, krytyk i (1713-1784), francuski pisarz, filozof, krytyk i

teoretyk sztuki, tłumacz. Redagował (wraz z J. teoretyk sztuki, tłumacz. Redagował (wraz z J. d'Alembertem) słynną Wielką Encyklopedię d'Alembertem) słynną Wielką Encyklopedię Francuską w duchu ideałów oświecenia. Francuską w duchu ideałów oświecenia. Nieustannie poszerzał swoją wiedzę w Nieustannie poszerzał swoją wiedzę w dziedzinie filozofii, języków obcych, dziedzinie filozofii, języków obcych, matematyki i prawa.matematyki i prawa.

W 1749 aresztowany pod zarzutem W 1749 aresztowany pod zarzutem wprowadzania treści antyreligijnych do wprowadzania treści antyreligijnych do swoich utworów, np. do swoich utworów, np. do Listu o ślepcachListu o ślepcach (1749, wydanie polskie 1953) i (1749, wydanie polskie 1953) i Myśli Myśli filozoficznychfilozoficznych (1746, wydanie polskie 1953). (1746, wydanie polskie 1953). Przebywał w Rosji na zaproszenie carycy Przebywał w Rosji na zaproszenie carycy Katarzyny II, opracowując projekt organizacji Katarzyny II, opracowując projekt organizacji szkolnictwa w tym kraju.szkolnictwa w tym kraju.

Opublikował dzieła z dziedziny filozofii Opublikował dzieła z dziedziny filozofii przyrody, m.in. przyrody, m.in. O interpretacji naturyO interpretacji natury (1754, (1754, wydanie polskie 1953). Wśród prac z wydanie polskie 1953). Wśród prac z dziedziny estetyki - nowa teoria dramatu w dziedziny estetyki - nowa teoria dramatu w utworze utworze O poezji dramatycznej. Rozmowy o O poezji dramatycznej. Rozmowy o synu naturalnymsynu naturalnym (1761, wydanie polskie (1761, wydanie polskie 1958).1958).

Autor znanych powieści, takich jak Autor znanych powieści, takich jak Kubuś Kubuś

Fatalista i jego panFatalista i jego pan (1796, wydanie polskie (1796, wydanie polskie 1915), 1915), ZakonnicaZakonnica (1775, wydanie polskie (1775, wydanie polskie 1954), 1954), Paradoks o aktorze i inne utworyParadoks o aktorze i inne utwory (1950), (1950), Wybór pism filozoficznychWybór pism filozoficznych (1953). (1953).

Jean d’AlambertJean d’Alambert

(1717 1783), francuski filozof, fizyk i matematyk. (1717 1783), francuski filozof, fizyk i matematyk. Wybitny przedstawiciel oświecenia. Od 1754 Wybitny przedstawiciel oświecenia. Od 1754 członek, od 1772 sekretarz Akademii Francuskiej. członek, od 1772 sekretarz Akademii Francuskiej. Współtwórca i współredaktor Współtwórca i współredaktor Wielkiej Wielkiej encyklopedii francuskiejencyklopedii francuskiej, której założenia , której założenia przedstawił we przedstawił we Wstępie do encyklopediiWstępie do encyklopedii (1751, (1751, wydanie polskie 1954). W 1757 wskutek represji wydanie polskie 1954). W 1757 wskutek represji politycznych zmuszony do rezygnacji z prac nad politycznych zmuszony do rezygnacji z prac nad nią. Zwolennik empiryzmu, za pewną uważał nią. Zwolennik empiryzmu, za pewną uważał wiedzę opartą na doświadczeniach zmysłowych, wiedzę opartą na doświadczeniach zmysłowych, które, oczyszczone przez umysł z tego, co które, oczyszczone przez umysł z tego, co przypadkowe, tworzyć miały podstawę pojęć przypadkowe, tworzyć miały podstawę pojęć ogólnych i definicji - zasadniczego elementu ogólnych i definicji - zasadniczego elementu rozumowania nauk. rozumowania nauk.

Za główne zadanie myślenia i działalności Za główne zadanie myślenia i działalności naukowej uznał porównywanie faktów lub idei i naukowej uznał porównywanie faktów lub idei i poszukiwanie związków między nimi. Dokonał poszukiwanie związków między nimi. Dokonał podziału nauk na historię, filozofię i sztuki podziału nauk na historię, filozofię i sztuki piękne, upatrując ich dominant odpowiednio w piękne, upatrując ich dominant odpowiednio w pamięci, rozumie i wyobraźni. Filozofii przypisał pamięci, rozumie i wyobraźni. Filozofii przypisał funkcje metodologiczne. Jako pierwszy zwrócił funkcje metodologiczne. Jako pierwszy zwrócił uwagę na społeczne i biologiczne uwarunkowania uwagę na społeczne i biologiczne uwarunkowania ludzkich pojęć i sądów o świecie. Ostatecznie ludzkich pojęć i sądów o świecie. Ostatecznie skłaniał się ku sceptycyzmowi, nawet skłaniał się ku sceptycyzmowi, nawet agnostycyzmowi, zakładając niepoznawalność agnostycyzmowi, zakładając niepoznawalność tzw. istoty rzeczy. Przyjmował istnienie duszy, tzw. istoty rzeczy. Przyjmował istnienie duszy, która jako oddzielna substancja miała w która jako oddzielna substancja miała w człowieku kształtować świadomość niezależnie człowieku kształtować świadomość niezależnie od materii. Za podstawę moralności uznał od materii. Za podstawę moralności uznał niezmienne zasady etyczne, właściwe z natury niezmienne zasady etyczne, właściwe z natury wszystkim ludziom, a z drugiej strony - właściwie wszystkim ludziom, a z drugiej strony - właściwie pojęty interes osobisty i społeczny. pojęty interes osobisty i społeczny.

Baruch SpinozaBaruch Spinoza (1632-1677), filozof pochodzenia żydowskiego osiadły (1632-1677), filozof pochodzenia żydowskiego osiadły

w Niderlandach. Jego najważniejszym dziełem jest w Niderlandach. Jego najważniejszym dziełem jest Etyka sposobem geometrycznym wyłożonaEtyka sposobem geometrycznym wyłożona (1662- (1662-1675, wydania polskie 1888, 1954, 1990), gdzie 1675, wydania polskie 1888, 1954, 1990), gdzie przedstawił swe poglądy, na których ukształtowanie przedstawił swe poglądy, na których ukształtowanie mieli wpływ kabaliści.mieli wpływ kabaliści.

Od Kartezjusza przejął koncepcję racjonalności Od Kartezjusza przejął koncepcję racjonalności poznania i podobnie jak on postanowił zbudować swą poznania i podobnie jak on postanowił zbudować swą filozofię "more geometrico" (na sposób geometrii), filozofię "more geometrico" (na sposób geometrii), matematycznie, tak, by z przyjętych ogólnych matematycznie, tak, by z przyjętych ogólnych przesłanek można było wyprowadzić niepodważalne przesłanek można było wyprowadzić niepodważalne wnioski. Nie uznał jednak kartezjańskiego podziału wnioski. Nie uznał jednak kartezjańskiego podziału rzeczywistości na ducha i świat (świadomość i rzeczywistości na ducha i świat (świadomość i rozciągłość).rozciągłość).

Chciał stworzyć system monistyczny, przełamujący Chciał stworzyć system monistyczny, przełamujący istniejące w myśli filozoficznej dualizmu (Boga i istniejące w myśli filozoficznej dualizmu (Boga i przyrody, wolności i konieczności, moralności i przyrody, wolności i konieczności, moralności i natury). Przyjął istnienie jednej substancji rozumianej natury). Przyjął istnienie jednej substancji rozumianej jako Bóg, uznając, że świat nie może istnieć poza Nim. jako Bóg, uznając, że świat nie może istnieć poza Nim. Był to pogląd utożsamiający Boga i przyrodę, czyli Był to pogląd utożsamiający Boga i przyrodę, czyli panteizm, za który Spinoza został wykluczony z panteizm, za który Spinoza został wykluczony z synagogi.synagogi.

Odnosząc się do tradycyjnego podziału rzeczywistości Odnosząc się do tradycyjnego podziału rzeczywistości na ducha i materię, Spinoza uważał, że są one na ducha i materię, Spinoza uważał, że są one przymiotami (atrybutami) jednej substancji (przyrody, przymiotami (atrybutami) jednej substancji (przyrody, tj. Boga). Sam Bóg ma nieskończenie wiele atrybutów, tj. Boga). Sam Bóg ma nieskończenie wiele atrybutów, lecz tylko dwa są poznawalne: materia (rozciągłość) lecz tylko dwa są poznawalne: materia (rozciągłość) oraz myślenie (świadomość). Spinoza był oraz myślenie (świadomość). Spinoza był zwolennikiem radykalnego determinizmu, co wiązało zwolennikiem radykalnego determinizmu, co wiązało się z tym, że traktował świat jako mechanizm. się z tym, że traktował świat jako mechanizm. Koncepcja ta rzutowała na kwestie etyczne: Spinoza, Koncepcja ta rzutowała na kwestie etyczne: Spinoza, podobnie jak stoicy, utrzymywał, że działanie dobre podobnie jak stoicy, utrzymywał, że działanie dobre etycznie musi być zgodne z naturą.etycznie musi być zgodne z naturą.

Malarstwo Malarstwo ii

architektura architektura

Francois BoucherFrancois Boucher

(1703-1770), francuski malarz, rysownik, (1703-1770), francuski malarz, rysownik, grafik i dekorator. W 1723 uzyskał grafik i dekorator. W 1723 uzyskał akademicką nagrodę Prix de Rome. W akademicką nagrodę Prix de Rome. W 1734 członek Akademii Królewskiej, 1765 1734 członek Akademii Królewskiej, 1765 jej dyrektor i pierwszy malarz króla jej dyrektor i pierwszy malarz króla Ludwika XV. Protegowany markizy J.A. de Ludwika XV. Protegowany markizy J.A. de Pompadour. Pozostawał pod wpływem G.B. Pompadour. Pozostawał pod wpływem G.B. Tiepola i P.P. Rubensa. Sztukę Bouchera Tiepola i P.P. Rubensa. Sztukę Bouchera charakteryzuje delikatny różowawo-biały charakteryzuje delikatny różowawo-biały koloryt, miękki modelunek i lubieżnie koloryt, miękki modelunek i lubieżnie potraktowana erotyczna tematyka. Jego potraktowana erotyczna tematyka. Jego pełne wdzięku i niewyszukanej radości pełne wdzięku i niewyszukanej radości życia prace uważa się za ucieleśnienie życia prace uważa się za ucieleśnienie francuskiego rokoka.francuskiego rokoka.

Podejmował tematy mitologiczne, Podejmował tematy mitologiczne, traktując je jako okazję do pokazania traktując je jako okazję do pokazania zmysłowego kobiecego aktu (zmysłowego kobiecego aktu (Triumf Triumf WenusWenus 1740, 1740, Diana wychodząca z kąpieliDiana wychodząca z kąpieli 1742, 1742, Toaleta WenusToaleta Wenus 1746, 1746, Narodziny Narodziny WenusWenus 1754). Malował także akty bez 1754). Malował także akty bez mitologicznego pretekstu (mitologicznego pretekstu (Na sofieNa sofie 1752). 1752). Portretował francuską arystokrację (Portretował francuską arystokrację (Portret Portret pani de Pompadourpani de Pompadour 1759). Tworzył też 1759). Tworzył też obrazy pastoralne, bukoliczne i rodzajowe obrazy pastoralne, bukoliczne i rodzajowe ((Sprzedawczyni galanteriiSprzedawczyni galanterii 1746). 1746). Wykorzystując chińskie motywy Wykorzystując chińskie motywy wykonywał projekty porcelany i wykonywał projekty porcelany i dekoracyjnych tkanin dla królewskich dekoracyjnych tkanin dla królewskich manufaktur. Projektował dekoracje manufaktur. Projektował dekoracje teatralne i ilustrował komedie Moliera. teatralne i ilustrował komedie Moliera.

Jan Piotr NorblinJan Piotr Norblin

(1745-1830), francuski malarz, (1745-1830), francuski malarz, rysownik i grafik, działający także w rysownik i grafik, działający także w Polsce (1774-1804). Wykształcony w Polsce (1774-1804). Wykształcony w Paryżu, w pracowni batalisty i autora Paryżu, w pracowni batalisty i autora scen parkowych F. Casanovy, a także scen parkowych F. Casanovy, a także w tamtejszej Akademii. w tamtejszej Akademii.

Podejmował także tematykę polską Podejmował także tematykę polską ((Kobziarz, MazepaKobziarz, Mazepa), rysował sejmiki ), rysował sejmiki polskie, scenę zaprzysiężenia polskie, scenę zaprzysiężenia Konstytucji 3 Maja (1792-1806), sceny Konstytucji 3 Maja (1792-1806), sceny z powstania kościuszkowskiego. Po z powstania kościuszkowskiego. Po powrocie do Francji (1804) powrocie do Francji (1804) kontynuował tematykę polską na kontynuował tematykę polską na podstawie przywiezionych szkiców podstawie przywiezionych szkiców ((Zbiór polskich ubiorów - Costumes Zbiór polskich ubiorów - Costumes polonaispolonais, 1804-1817). Malował także , 1804-1817). Malował także sceny batalistyczne z wojen sceny batalistyczne z wojen napoleońskich. W ostatnim okresie napoleońskich. W ostatnim okresie twórczości był kronikarzem paryskiej twórczości był kronikarzem paryskiej ulicy i prowincji. ulicy i prowincji.

Będąc pedagogiem, Norblin rozwijał Będąc pedagogiem, Norblin rozwijał zdolności obserwacyjne i poczucie zdolności obserwacyjne i poczucie realizmu swoich uczniów.realizmu swoich uczniów.

Jacques Jacques Louis David David

(1748-1825), francuski malarz, główny (1748-1825), francuski malarz, główny przedstawiciel neoklasycyzmu. Uczeń J.-przedstawiciel neoklasycyzmu. Uczeń J.-M. Viena. W 1774 uzyskał prestiżowe M. Viena. W 1774 uzyskał prestiżowe stypendium Prix de Rome i wyjechał do stypendium Prix de Rome i wyjechał do Włoch. Poznał tam sztukę antyku (m.in. Włoch. Poznał tam sztukę antyku (m.in. ruiny Herkulanum i Pompei) oraz poglądy ruiny Herkulanum i Pompei) oraz poglądy A.R. Mengsa i J.J. Winckelmanna, pod A.R. Mengsa i J.J. Winckelmanna, pod których wpływem ewoluował od stylistyki których wpływem ewoluował od stylistyki różnych nurtów malarstwa baroku i różnych nurtów malarstwa baroku i rokoka (rokoka (St. Kostka Potocki na koniuSt. Kostka Potocki na koniu 1781) 1781) do formuły klasycystycznej. Od 1780 w do formuły klasycystycznej. Od 1780 w Paryżu. W 1784 wybrany do Akademii Paryżu. W 1784 wybrany do Akademii Królewskiej. W okresie tym malował Królewskiej. W okresie tym malował wielkoformatowe obrazy o tematyce wielkoformatowe obrazy o tematyce antycznej (antycznej (Belizariusz przyjmujący Belizariusz przyjmujący jałmużnęjałmużnę 1780-1781, 1780-1781, Andromacha Andromacha opłakująca Hektoraopłakująca Hektora 1783, 1783, Śmierć Śmierć SokratesaSokratesa 1787, 1787, Liktorzy przynoszą Liktorzy przynoszą Brutusowi zwłoki jego synówBrutusowi zwłoki jego synów 1789). 1784 1789). 1784 we Włoszech namalował słynny obraz we Włoszech namalował słynny obraz Przysięga HoracjuszyPrzysięga Horacjuszy (wymiary 3,3 m x (wymiary 3,3 m x 4,2 m), który wystawiony 1785 na Salonie 4,2 m), który wystawiony 1785 na Salonie wzbudził sensację i został uznany za wzbudził sensację i został uznany za artystyczny manifest neoklasycyzmu i artystyczny manifest neoklasycyzmu i cnót obywatelskich. Obrazy te cechuje cnót obywatelskich. Obrazy te cechuje teatralny patos, prostota form, statyczna teatralny patos, prostota form, statyczna kompozycja oparta na liniach pionowych i kompozycja oparta na liniach pionowych i poziomych, ostry światłocień, reliefowy poziomych, ostry światłocień, reliefowy modelunek i podporządkowanie koloru modelunek i podporządkowanie koloru rysunkowi. rysunkowi.

Dominik MerliniDominik Merlini

(1730-1797), polski architekt pochodzenia włoskiego, działający w Polsce ok. 1750, (1730-1797), polski architekt pochodzenia włoskiego, działający w Polsce ok. 1750, głównie w służbie króla Stanisława Augusta. 1768 nobilitowany. Od 1773 architekt głównie w służbie króla Stanisława Augusta. 1768 nobilitowany. Od 1773 architekt Rzeczypospolitej. W swoich pracach ewoluował od późnego baroku włoskiego ku Rzeczypospolitej. W swoich pracach ewoluował od późnego baroku włoskiego ku klasycyzmowi stylu Ludwika XVI i palladynizmowi, był wierny barokowemu klasycyzmowi stylu Ludwika XVI i palladynizmowi, był wierny barokowemu monumentalizmowi, kolorystyce i złoceniom. monumentalizmowi, kolorystyce i złoceniom.

Współpracował często z J.Ch. Kamsetzerem. Prace m.in.: przebudowa Zamku Współpracował często z J.Ch. Kamsetzerem. Prace m.in.: przebudowa Zamku Ujazdowskiego (1766-1771), wnętrza w Zamku Królewskim (od 1774), rozbudowa Ujazdowskiego (1766-1771), wnętrza w Zamku Królewskim (od 1774), rozbudowa Łazienek (pałacyk Myślewicki, Biały Domek, Pałac na Wodzie 1775-1788), pałace w Łazienek (pałacyk Myślewicki, Biały Domek, Pałac na Wodzie 1775-1788), pałace w Jabłonnie (1775-1779), Królikarnia (1786-1789). Odbudowa po pożarze pałacu Jabłonnie (1775-1779), Królikarnia (1786-1789). Odbudowa po pożarze pałacu Krasińskich (Rzeczpospolitej) w Warszawie (1783). Krasińskich (Rzeczpospolitej) w Warszawie (1783).

TeatrTeatr

Wojciech BogusławskiWojciech Bogusławski

(1757–1829), polski aktor, reżyser, (1757–1829), polski aktor, reżyser, zwany „ojcem polskiego teatru”. zwany „ojcem polskiego teatru”. Debiutował 1778 w Warszawie – jako Debiutował 1778 w Warszawie – jako aktor w komedii aktor w komedii Fałszywe niewiernościFałszywe niewierności N.Th. Berthgo, jako autor adaptacji N.Th. Berthgo, jako autor adaptacji francuskiej komedii francuskiej komedii Amant, autor i sługaAmant, autor i sługa oraz jako śpiewak operowy w oraz jako śpiewak operowy w Nędzy Nędzy uszczęśliwionejuszczęśliwionej M. Kamieńskiego. M. Kamieńskiego. Trzykrotnie był dyrektorem Teatru Trzykrotnie był dyrektorem Teatru Narodowego (1783–1785, 1790–1794 i Narodowego (1783–1785, 1790–1794 i 1799–1814). Organizował występy 1799–1814). Organizował występy teatru poza Warszawą. teatru poza Warszawą.

Reżyserował dramy i opery, w których Reżyserował dramy i opery, w których często przemycał aluzje polityczne, miał często przemycał aluzje polityczne, miał wielkie zasługi we wprowadzeniu na wielkie zasługi we wprowadzeniu na polską scenę tragedii klasycznych i polską scenę tragedii klasycznych i dramatów W. Shakespeare’a, sam dramatów W. Shakespeare’a, sam przełożył i napisał ok. 80 utworów przełożył i napisał ok. 80 utworów scenicznych, opublikowanych w zbiorze scenicznych, opublikowanych w zbiorze Dzieła dramatyczneDzieła dramatyczne (t. 1–12, 1820– (t. 1–12, 1820–1830). Jego sztuka C1830). Jego sztuka Cud mniemany, czyli ud mniemany, czyli Krakowiacy i GóraleKrakowiacy i Górale, której prapremiera , której prapremiera odbyła się w 1794, należy do kanonu odbyła się w 1794, należy do kanonu klasyki narodowej, a inne sztuki, jak klasyki narodowej, a inne sztuki, jak Henryk VI na łowach, Spazmy modneHenryk VI na łowach, Spazmy modne utrzymują się do dziś w repertuarze utrzymują się do dziś w repertuarze polskich teatrów. Napisał pamiętnik polskich teatrów. Napisał pamiętnik Dzieje Teatru NarodowegoDzieje Teatru Narodowego (wydanie (wydanie 1820 i 1821).1820 i 1821).

Franciszek BohomolecFranciszek Bohomolec

(1720-1784), polski komediopisarz, poeta, publicysta, jezuita, autor podręczników (1720-1784), polski komediopisarz, poeta, publicysta, jezuita, autor podręczników dla szkół zakonnych. Uczestnik obiadów czwartkowych u króla Stanisława Augusta. dla szkół zakonnych. Uczestnik obiadów czwartkowych u króla Stanisława Augusta.

Działacz oświecenia, współzałożyciel (1765) i publicysta (do 1784) Działacz oświecenia, współzałożyciel (1765) i publicysta (do 1784) MonitoraMonitora. Autor . Autor licznych komedii satyryczno-dydaktycznych pisanych początkowo dla szkolnego licznych komedii satyryczno-dydaktycznych pisanych początkowo dla szkolnego teatru jezuickiego (tzw. Komedii konwiktowych), później - dla sceny narodowej, teatru jezuickiego (tzw. Komedii konwiktowych), później - dla sceny narodowej, m.in. m.in. Małżeństwo z kalendarza, Pan dobry, Czary,Małżeństwo z kalendarza, Pan dobry, Czary, atakujących sarmatyzm. atakujących sarmatyzm.

Zajmował się także działalnością wydawniczą (Zajmował się także działalnością wydawniczą (Zbiór dziejopisów polskichZbiór dziejopisów polskich, zbiór , zbiór dzieł pisarzy XVI i XVII w., m.in. J. Kochanowskiego). Współtwórca polskiej opery dzieł pisarzy XVI i XVII w., m.in. J. Kochanowskiego). Współtwórca polskiej opery narodowej, np. narodowej, np. Nędza uszczęśliwionaNędza uszczęśliwiona (1778). (1778).

Franciszek ZabłockiFranciszek Zabłocki

((1752-1821), komediopisarz i poeta. 1752-1821), komediopisarz i poeta. Przebywał na dworze A. Górskiego. Przebywał na dworze A. Górskiego.

Położył ogromne zasługi dla rozwoju Położył ogromne zasługi dla rozwoju polskiego teatru. Początkowo pisał polskiego teatru. Początkowo pisał wiersze okolicznościowe, ody, bajki, wiersze okolicznościowe, ody, bajki, listy poetyckie, sielanki, satyry, listy poetyckie, sielanki, satyry, poemat mitologiczny poemat mitologiczny Cztery żywiołyCztery żywioły (Z(Zabawy Przyjemne i Pożyteczneabawy Przyjemne i Pożyteczne 1775 i 1777, wydanie osobne 1780). 1775 i 1777, wydanie osobne 1780).

Autor ponad 50 komedii Autor ponad 50 komedii nawiązujących do dramaturgii nawiązujących do dramaturgii francuskiej, ale nasyconych polskimi francuskiej, ale nasyconych polskimi problemami i obyczajowością. problemami i obyczajowością. Atakująca sarmatyzm i ciemnotę Atakująca sarmatyzm i ciemnotę komedia komedia ZabobonnikZabobonnik (wydanie i (wydanie i wystawienie 1780) została wystawienie 1780) została nagrodzona przez króla Stanisława nagrodzona przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medalem Augusta Poniatowskiego medalem Merentibus. FMerentibus. Fircyk w zalotachircyk w zalotach (wydanie i wystawienie 1781) wszedł (wydanie i wystawienie 1781) wszedł do klasyki polskiej dramaturgii. do klasyki polskiej dramaturgii.

LiteraturaLiteratura

Adam NaruszewiczAdam Naruszewicz

(1733-1796), poeta i historyk. Reprezentował klasycyzm stanisławowski, ale łamał (1733-1796), poeta i historyk. Reprezentował klasycyzm stanisławowski, ale łamał jego reguły, narażając się na krytyczne ataki. Został doceniony dopiero przez jego reguły, narażając się na krytyczne ataki. Został doceniony dopiero przez pozytywistów. W 1748 wstąpił do zakonu jezuitów. Studiował w Akademii Wileńskiej i pozytywistów. W 1748 wstąpił do zakonu jezuitów. Studiował w Akademii Wileńskiej i za granicą (1758-1762), następnie był profesorem w warszawskim kolegium za granicą (1758-1762), następnie był profesorem w warszawskim kolegium jezuickim. Ok. 1770 stał się doradcą i powiernikiem króla Stanisława Augusta, jezuickim. Ok. 1770 stał się doradcą i powiernikiem króla Stanisława Augusta, uczestnikiem obiadów czwartkowych oraz nadwornym poetą. W latach 1771-1777 uczestnikiem obiadów czwartkowych oraz nadwornym poetą. W latach 1771-1777 redaktor redaktor Zabaw Przyjemnych i PożytecznychZabaw Przyjemnych i Pożytecznych. .

Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskiego oświecenia. Debiutował w latach Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskiego oświecenia. Debiutował w latach 50. XVIII w. jako autor łacińskich panegiryków, ale główny jego dorobek literacki 50. XVIII w. jako autor łacińskich panegiryków, ale główny jego dorobek literacki pochodzi z lat 1770-1774, a zebrany został przez Bohomolca w tomach 1-4 pochodzi z lat 1770-1774, a zebrany został przez Bohomolca w tomach 1-4 DziełDzieł (1778). Naruszewicz pisał sielanki, bajki, epigramaty, satyry (np. (1778). Naruszewicz pisał sielanki, bajki, epigramaty, satyry (np. Chudy literatChudy literat, 1773), , 1773), tragedie, ody i parafrazy z poezji łacińskiej i francuskiej. tragedie, ody i parafrazy z poezji łacińskiej i francuskiej.

Stanisław TrembeckiStanisław Trembecki

(ok. 1739-1812), polski poeta. (ok. 1739-1812), polski poeta. Twórczość Trembeckiego, związana z Twórczość Trembeckiego, związana z

nurtem oświeceniowego klasycyzmu i nurtem oświeceniowego klasycyzmu i rokoka, cieszyła się ogromnym rokoka, cieszyła się ogromnym uznaniem. Uchodził za mistrza języka uznaniem. Uchodził za mistrza języka poetyckiego, wywarł wpływ na wielu poetyckiego, wywarł wpływ na wielu twórców, m.in. na A. Mickiewicza. twórców, m.in. na A. Mickiewicza. Sprzyjał libertynizmowi, hedonizmowi, Sprzyjał libertynizmowi, hedonizmowi, antyklerykalizmowi, zmysłowej antyklerykalizmowi, zmysłowej erotyce. Jego utwory zostały wydane w erotyce. Jego utwory zostały wydane w całości dopiero w 2. połowie XX w.: całości dopiero w 2. połowie XX w.: Pisma wszystkiePisma wszystkie (tom 1-2, 1953), (tom 1-2, 1953), Wiersze wybraneWiersze wybrane (1965), (1965), Poezje Poezje wybranewybrane (1978), (1978), ListyListy (tom 1-2, 1954). (tom 1-2, 1954).

Stanisław Trembecki napisał poemat Stanisław Trembecki napisał poemat SofijówkaSofijówka, w którym lirycznie oddał , w którym lirycznie oddał piękno parku. piękno parku.

Ignacy KrasickiIgnacy Krasicki

(1735-1801), polski poeta, prozaik, dramatopisarz, (1735-1801), polski poeta, prozaik, dramatopisarz, publicysta. Uważa się go za najwybitniejszego pisarza publicysta. Uważa się go za najwybitniejszego pisarza polskiego oświecenia. Uczył się w kolegium jezuickim we polskiego oświecenia. Uczył się w kolegium jezuickim we Lwowie i w seminarium duchownym w Warszawie 1751-Lwowie i w seminarium duchownym w Warszawie 1751-1754. Studia uzupełniające w Rzymie 1759-1761. 1754. Studia uzupełniające w Rzymie 1759-1761. Początkowo związany koligacjami rodzinnymi ze Początkowo związany koligacjami rodzinnymi ze stronnictwem przeciwników reform i tzw. Familii stronnictwem przeciwników reform i tzw. Familii Czartoryskich. Czartoryskich.

Zwolennik klasycyzmu i racjonalizmu, wykazywał krytycyzm Zwolennik klasycyzmu i racjonalizmu, wykazywał krytycyzm wobec różnych warstw społecznych, nie wyłączając kleru. wobec różnych warstw społecznych, nie wyłączając kleru.

Do najważniejszych utworów Krasickiego należą: poemat Do najważniejszych utworów Krasickiego należą: poemat heroikomiczny heroikomiczny MyszeisMyszeis (1775), powieść satyryczno-utopijna (1775), powieść satyryczno-utopijna Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkiMikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776), (1776), Monachomachia, czyli Wojna mnichówMonachomachia, czyli Wojna mnichów (1778) wyszydzająca (1778) wyszydzająca zepsucie obyczajów zakonnych, powieść edukacyjna zepsucie obyczajów zakonnych, powieść edukacyjna Pan Pan PodstoliPodstoli (cz. 1-2, 1778-1784), (cz. 1-2, 1778-1784), Bajki i przypowieściBajki i przypowieści (1779), (1779), SatyrySatyry (1779), (1779), AntymonachomachiaAntymonachomachia (1779), powieść o (1779), powieść o charakterze rozprawy filozoficzno-obyczajowej charakterze rozprawy filozoficzno-obyczajowej HistoriaHistoria (1779), (1779), Wojna chocimskaWojna chocimska (1780), encyklopedia (1780), encyklopedia Zbiór Zbiór potrzebniejszych wiadomości...potrzebniejszych wiadomości... (tom 1-2, 1781-1783), (tom 1-2, 1781-1783), alegoryczna alegoryczna Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w KukurowcachKukurowcach (1794). (1794).

Jest także autorem głośnych patriotycznych utworów: Jest także autorem głośnych patriotycznych utworów: Hymnu Hymnu do miłości ojczyznydo miłości ojczyzny (1774) i (1774) i Pieśni na dzień 3 maja 1792Pieśni na dzień 3 maja 1792. Był . Był w wielu gatunkach literackich, jak bajki czy satyry, w wielu gatunkach literackich, jak bajki czy satyry, prawdziwym mistrzem, w innych zaś - np. w prozie - prawdziwym mistrzem, w innych zaś - np. w prozie - nowatorem. Także m.in. nowatorem. Także m.in. Dzieła poetyckieDzieła poetyckie (tom 1-2, 1802), (tom 1-2, 1802), DziełaDzieła (tom 1-8, 1829-1833), (tom 1-8, 1829-1833), Pisma wybranePisma wybrane (tom 1-4, (tom 1-4, 1954), 1954), KorespondencjaKorespondencja (tom 1-2, 1958), (tom 1-2, 1958), Pisma poetyckiePisma poetyckie (tom 1-2, 1976). (tom 1-2, 1976).

Franciszek KarpińskiFranciszek Karpiński (1741-1825), najwybitniejszy poeta sentymentalizmu (1741-1825), najwybitniejszy poeta sentymentalizmu

w literaturze polskiej XVIII w. Wykształcenie w w literaturze polskiej XVIII w. Wykształcenie w Akademii Jezuickiej we Lwowie. Potem m.in. Akademii Jezuickiej we Lwowie. Potem m.in. guwerner w rodzinie Ponińskich. Po pobycie w guwerner w rodzinie Ponińskich. Po pobycie w Wiedniu gospodarował w dzierżawionych majątkach Wiedniu gospodarował w dzierżawionych majątkach w Galicji. Od 1780 w Warszawie, jako sekretarz w Galicji. Od 1780 w Warszawie, jako sekretarz księcia A.K. Czartoryskiego zbliżył się do dworu księcia A.K. Czartoryskiego zbliżył się do dworu królewskiego. królewskiego.

Publikował swoje wiersze w Publikował swoje wiersze w Zabawkach wierszem i Zabawkach wierszem i proząprozą (tom 1-7, 1782-1787), wśród których znalazł (tom 1-7, 1782-1787), wśród których znalazł się głośny liryk miłosny się głośny liryk miłosny Do Justyny. Tęskność na Do Justyny. Tęskność na wiosnęwiosnę. Teoretyczne założenia tego kierunku zawarł . Teoretyczne założenia tego kierunku zawarł w w O wymowie w prozie albo wierszuO wymowie w prozie albo wierszu (1782) i w (1782) i w O O szczęściu człowieka. List do Rozynyszczęściu człowieka. List do Rozyny (1783). (1783).

Piewca uroków natury, zajmował się także Piewca uroków natury, zajmował się także problematyką społeczno-polityczną, np. znana problematyką społeczno-polityczną, np. znana Pieśń Pieśń dziada sokalskiego.dziada sokalskiego. Inspirował się kulturą i poezją Inspirował się kulturą i poezją ludową, m.in. w wydanym 1792 śpiewniku religijnym ludową, m.in. w wydanym 1792 śpiewniku religijnym dla ludu pt. dla ludu pt. Pieśni nabożnePieśni nabożne, gdzie znalazła się kolęda , gdzie znalazła się kolęda Bóg się rodzi…Bóg się rodzi…

Po rozbiorach niemal całkowicie zamilkł jako poeta, Po rozbiorach niemal całkowicie zamilkł jako poeta, publikując utwory prozatorskie.publikując utwory prozatorskie.

Dionizy KniaźninDionizy Kniaźnin

(1749 lub 1750-1807), polski poeta i dramatopisarz. (1749 lub 1750-1807), polski poeta i dramatopisarz. Sekretarz i poeta nadworny księcia A.K. Czartoryskiego, nauczyciel jego dzieci. 1792 Sekretarz i poeta nadworny księcia A.K. Czartoryskiego, nauczyciel jego dzieci. 1792

rozpoczęła się jego choroba umysłowa, doprowadzając pod koniec życia do rozpoczęła się jego choroba umysłowa, doprowadzając pod koniec życia do całkowitego wyniszczenia. Popularne całkowitego wyniszczenia. Popularne BajkiBajki (1776), wzorowane na J. La Fontainie. (1776), wzorowane na J. La Fontainie.

Jego talent ujawnił się w pełni w zbiorach: Jego talent ujawnił się w pełni w zbiorach: ErotykiErotyki (tom 1-2, 1779), (tom 1-2, 1779), WierszeWiersze (1781), (1781), PoezjePoezje (tom 1-3, 1787-1788). Łącząc formy klasyczne, jak oda, z poezją tzw. (tom 1-3, 1787-1788). Łącząc formy klasyczne, jak oda, z poezją tzw. sentymentalną oraz realiami codziennego życia stał się Kniaźnin jednym z sentymentalną oraz realiami codziennego życia stał się Kniaźnin jednym z najwybitniejszych twórców epoki stanisławowskiej. najwybitniejszych twórców epoki stanisławowskiej.

Jan PotockiJan Potocki

(ur. 8 marca 1761 w Pikowie na Podolu, (ur. 8 marca 1761 w Pikowie na Podolu, zm. 2 grudnia 1815) – polski pisarz zm. 2 grudnia 1815) – polski pisarz (tworzący w języku francuskim), podróżnik, (tworzący w języku francuskim), podróżnik, polityk, historyk, etnograf, pierwszy polityk, historyk, etnograf, pierwszy archeolog polski, badacz starożytności archeolog polski, badacz starożytności słowiańskich. słowiańskich.

Obecnie jest pamiętany głównie jako Obecnie jest pamiętany głównie jako pisarz i autor napisanej po francusku pisarz i autor napisanej po francusku powieści fantastyczno-filozoficznej powieści fantastyczno-filozoficznej Rękopis Rękopis znaleziony w Saragossieznaleziony w Saragossie (1805) (tytuł oryg. (1805) (tytuł oryg. Manuscrit trouvé a SaragosseManuscrit trouvé a Saragosse), romansu ), romansu fantastycznego na wzór persko-arabski, o fantastycznego na wzór persko-arabski, o tak zwanym układzie szkatułkowym (z tak zwanym układzie szkatułkowym (z jednego wątku wysnuwaja się w niej jednego wątku wysnuwaja się w niej kolejne, a z tych kolejne, itd.). Powstały kolejne, a z tych kolejne, itd.). Powstały trzy wersje tego dzieła, z których dwie trzy wersje tego dzieła, z których dwie ostatnie Potocki pisał w latach 1804-1810 – ostatnie Potocki pisał w latach 1804-1810 – ostateczna, autorska jego wersja nie jest ostateczna, autorska jego wersja nie jest znana. Wersje pisarza zostały znana. Wersje pisarza zostały skompilowane i ocenzurowane przez skompilowane i ocenzurowane przez polskiego tłumacza Edmunda Chojeckiego polskiego tłumacza Edmunda Chojeckiego w 1847: do 45 rozdziałów z wersji drugiej w 1847: do 45 rozdziałów z wersji drugiej dodał zakończenie wersji trzeciej, dodał zakończenie wersji trzeciej, dokonując przeróbek. dokonując przeróbek.

W W 18151815 popełnił samobójstwo, używając popełnił samobójstwo, używając jako kuli srebrnej gałki od cukiernicy, którą jako kuli srebrnej gałki od cukiernicy, którą systematycznie wypiłowywał codziennie systematycznie wypiłowywał codziennie przez lata. przez lata.

Jonathan SwiftJonathan Swift (1667-1745), angielski pisarz i pamflecista, zdaniem (1667-1745), angielski pisarz i pamflecista, zdaniem

A. Bretona twórca czarnego humoru. Urodzony w A. Bretona twórca czarnego humoru. Urodzony w Dublinie, krótki czas przebywał w Anglii, gdzie Dublinie, krótki czas przebywał w Anglii, gdzie sprawował funkcję sekretarza angielskiego męża sprawował funkcję sekretarza angielskiego męża stanu, sir W. Temple’a. W tym okresie poznał 8-stanu, sir W. Temple’a. W tym okresie poznał 8-letnią wówczas Esther Johnson, która odegrała letnią wówczas Esther Johnson, która odegrała ważną rolę w późniejszym życiu pisarza, a w ważną rolę w późniejszym życiu pisarza, a w literaturze została przez niego upamiętniona jako literaturze została przez niego upamiętniona jako Stella.Stella.

Po powrocie do Irlandii Swift przyjął święcenia w Po powrocie do Irlandii Swift przyjął święcenia w Kościele anglikańskim, a w kilka lat później objął Kościele anglikańskim, a w kilka lat później objął stanowisko dziekana katedry Św. Patryka. Brał stanowisko dziekana katedry Św. Patryka. Brał czynny udział w życiu społecznym i politycznym, czynny udział w życiu społecznym i politycznym, pisząc liczne pamflety, m.in.: pisząc liczne pamflety, m.in.: Listy kupca Listy kupca bławatnegobławatnego (1724), które zapobiegły wprowadzeniu (1724), które zapobiegły wprowadzeniu mało wartościowej monety do Irlandii, mało wartościowej monety do Irlandii, Skromna Skromna propozycjapropozycja (1729), gdzie z właściwą sobie okrutną (1729), gdzie z właściwą sobie okrutną ironią Swift radzi wprowadzić spożycie niemowląt ironią Swift radzi wprowadzić spożycie niemowląt jako sposób na rozwiązanie problemów jako sposób na rozwiązanie problemów ekonomicznych, ekonomicznych, Opowieść o baliiOpowieść o balii (1704), (1704), alegoryczna satyra prozą, atakująca katolicyzm i alegoryczna satyra prozą, atakująca katolicyzm i kalwinizm. Na twórczość Swifta złożyły się ponadto: kalwinizm. Na twórczość Swifta złożyły się ponadto: miłosny pamiętnik w formie listów miłosny pamiętnik w formie listów Dziennik dla Dziennik dla StelliStelli (1710-1713) oraz wiersze, m.in. (1710-1713) oraz wiersze, m.in. Cadenus and Cadenus and VanessaVanessa (1726), (1726), Wiersz na własną śmierćWiersz na własną śmierć (1731). W (1731). W pamięci potomnych Swift przetrwał jako autor pamięci potomnych Swift przetrwał jako autor Podróży Guliwera, stanowiących tragiczną w Podróży Guliwera, stanowiących tragiczną w wymowie satyrę na społeczeństwo i ludzkość. wymowie satyrę na społeczeństwo i ludzkość.

Daniel DefoeDaniel Defoe

(1660-1731), angielski pisarz i publicysta. (1660-1731), angielski pisarz i publicysta. Autor ponad 200 prac z dziedziny Autor ponad 200 prac z dziedziny

ekonomii, polityki, etyki, a także ekonomii, polityki, etyki, a także pamfletów. Opowiadał się za liberalizmem pamfletów. Opowiadał się za liberalizmem i tolerancją religijną, za co skazano go na i tolerancją religijną, za co skazano go na karę pręgierza. Uchodzi za współtwórcę karę pręgierza. Uchodzi za współtwórcę nowożytnej powieści. nowożytnej powieści.

W swojej twórczości łączył elementy W swojej twórczości łączył elementy reportażu, opisu podróży czy kroniki reportażu, opisu podróży czy kroniki policyjnej z fikcją, np. policyjnej z fikcją, np. Dziennik roku Dziennik roku zarazyzarazy (1772, wydanie polskie 1959), (1772, wydanie polskie 1959), opisujący straszliwą epidemię dżumy w opisujący straszliwą epidemię dżumy w Londynie 1665. Pisywał też romanse Londynie 1665. Pisywał też romanse obyczajowe: obyczajowe: Dole i niedole sławnej Moll Dole i niedole sławnej Moll FlandersFlanders (1722, wydanie polskie 1951) i (1722, wydanie polskie 1951) i Roxana czyli szczęśliwa kochankaRoxana czyli szczęśliwa kochanka (1724, (1724, wydanie polskie 1954) - o znanych wydanie polskie 1954) - o znanych nierządnicach i awanturnicach. nierządnicach i awanturnicach. Wprowadzał do swoich powieści elementy Wprowadzał do swoich powieści elementy przygody i sensacji. przygody i sensacji.

Światowy rozgłos przyniosły mu Światowy rozgłos przyniosły mu Przypadki Przypadki Robinsona CruzoeRobinsona Cruzoe (1719, wydanie polskie (1719, wydanie polskie 1769), oparte na rzeczywistych 1769), oparte na rzeczywistych przeżyciach marynarza Aleksandra przeżyciach marynarza Aleksandra Selkirka (jest to pochwała aktywności Selkirka (jest to pochwała aktywności życiowej, pracowitości i purytańskich życiowej, pracowitości i purytańskich cnót). Liczne przeróbki na świecie i w cnót). Liczne przeróbki na świecie i w Polsce oraz tzw. robinsonady, Polsce oraz tzw. robinsonady, wykorzystujące motyw. wykorzystujące motyw.

Jean de La FontainJean de La Fontain

(1621-1695), francuski pisarz. Przez (1621-1695), francuski pisarz. Przez krótki czas w seminarium duchownym, krótki czas w seminarium duchownym, potem ukończył prawo. 1684 członek potem ukończył prawo. 1684 członek AkademiiAkademii Francuskiej. Francuskiej.

Za arcydzieło zostały uznane Za arcydzieło zostały uznane BajkiBajki w w 12 księgach i 4 zbiorach (1668-1694, 12 księgach i 4 zbiorach (1668-1694, pierwszy wybór polski 1699 pt. pierwszy wybór polski 1699 pt. Bajki Bajki EzopoweEzopowe). Wzorując się na pisarzach ). Wzorując się na pisarzach starożytnych stworzył nową formę starożytnych stworzył nową formę tego gatunku, znajdując licznych tego gatunku, znajdując licznych naśladowców w Europie, m.in. w naśladowców w Europie, m.in. w Polsce - A. Naruszewicza i S. Polsce - A. Naruszewicza i S. Trembeckiego. Trembeckiego.

PolitykaPolityka

Stanisław August PoniatowskiStanisław August Poniatowski (1732-1798), ostatni król Polski 1764-1795, syn Stanisława (1732-1798), ostatni król Polski 1764-1795, syn Stanisława

Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego, i Konstancji z Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego, i Konstancji z Czartoryskich. Starannie wykształcony, w młodości wiele Czartoryskich. Starannie wykształcony, w młodości wiele podróżował po krajach Europy Zachodniej. Podczas pobytu w podróżował po krajach Europy Zachodniej. Podczas pobytu w Anglii zapoznał się z systemem rządów parlamentarnych. Anglii zapoznał się z systemem rządów parlamentarnych.

W pierwszych latach swego panowania przeprowadził reformę w W pierwszych latach swego panowania przeprowadził reformę w armii, zastępując kawalerię piechotą i innymi rodzajami broni, armii, zastępując kawalerię piechotą i innymi rodzajami broni, założył odlewnię dział, utworzył komisję menniczą, która zajęła założył odlewnię dział, utworzył komisję menniczą, która zajęła się uporządkowaniem spraw monetarnych, a komisje dobrego się uporządkowaniem spraw monetarnych, a komisje dobrego porządku dla miast miały się zająć skarbowością i gospodarką porządku dla miast miały się zająć skarbowością i gospodarką miejską. 1765 z inicjatywy króla powołano Szkołę Rycerską. miejską. 1765 z inicjatywy króla powołano Szkołę Rycerską.

1772 nastąpił I rozbiór Polski, a król pod naciskiem O.M. 1772 nastąpił I rozbiór Polski, a król pod naciskiem O.M. Stackelberga 1773 powołał sejm (sejmy rozbiorowe), który Stackelberga 1773 powołał sejm (sejmy rozbiorowe), który zatwierdził traktaty rozbiorowe. W czasie trwania sejmu królowi zatwierdził traktaty rozbiorowe. W czasie trwania sejmu królowi udało się powołać Radę Nieustającą i Komisję Edukacji udało się powołać Radę Nieustającą i Komisję Edukacji Narodowej. Narodowej.

Sprawując rządy w państwie o ograniczonej suwerenności Sprawując rządy w państwie o ograniczonej suwerenności Stanisław August dążył do rozwoju gospodarczego i kulturalnego Stanisław August dążył do rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju. Popierał manufaktury, założył liczne wytwórnie fajansów, kraju. Popierał manufaktury, założył liczne wytwórnie fajansów, wyrobów marmurowych i broni, z jego inicjatywy przebudowano wyrobów marmurowych i broni, z jego inicjatywy przebudowano zamek królewski, wzniesiono zespół pałacowy w Łazienkach. Był zamek królewski, wzniesiono zespół pałacowy w Łazienkach. Był mecenasem nauki, literatury i sztuki.mecenasem nauki, literatury i sztuki.

Największym sukcesem dążeń reformatorskich króla stało się Największym sukcesem dążeń reformatorskich króla stało się uchwalenie podczas Sejmu Czteroletniego w 1791 Konstytucji 3 uchwalenie podczas Sejmu Czteroletniego w 1791 Konstytucji 3 Maja. 1792 po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski Stanisław Maja. 1792 po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski Stanisław August przystąpił do konfederacji targowickiej, mając nadzieję na August przystąpił do konfederacji targowickiej, mając nadzieję na uratowanie państwa i części reform. Przyłączenie się do uratowanie państwa i części reform. Przyłączenie się do targowiczan zostało ocenione negatywnie przez społeczeństwo i targowiczan zostało ocenione negatywnie przez społeczeństwo i przyniosło królowi miano "zdrajcy narodu". przyniosło królowi miano "zdrajcy narodu".

W czasie powstania 1794 odsunięty od władzy, sprzyjał W czasie powstania 1794 odsunięty od władzy, sprzyjał powstańcom mimo braku wiary w końcowy sukces. Po upadku powstańcom mimo braku wiary w końcowy sukces. Po upadku powstania, w styczniu 1795 wywieziony do Grodna, mimo powstania, w styczniu 1795 wywieziony do Grodna, mimo nalegań rosyjskich abdykował dopiero w listopadzie 1795. nalegań rosyjskich abdykował dopiero w listopadzie 1795.

Józef WybickiJózef Wybicki

(1747-1822), publicysta, pisarz i poeta, działacz (1747-1822), publicysta, pisarz i poeta, działacz polityczny. Jako poseł na Sejm 1767 ostro polityczny. Jako poseł na Sejm 1767 ostro występował przeciwko ambasadorowi występował przeciwko ambasadorowi rosyjskiemu N.W. Repninowi. Uczestnik rosyjskiemu N.W. Repninowi. Uczestnik konfederacji barskiej 1768-1772. Działacz konfederacji barskiej 1768-1772. Działacz królewskiego stronnictwa patriotycznego, m.in. królewskiego stronnictwa patriotycznego, m.in. 1776-1780 sekretarz zespołu pracującego pod 1776-1780 sekretarz zespołu pracującego pod kierownictwem A. Zamoyskiego nad nowym kierownictwem A. Zamoyskiego nad nowym kodeksem praw. Z ramienia Komisji Edukacji kodeksem praw. Z ramienia Komisji Edukacji Narodowej wizytator szkół wileńskich, 1778 Narodowej wizytator szkół wileńskich, 1778 przeprowadził reformę Akademii Wileńskiej. Od przeprowadził reformę Akademii Wileńskiej. Od 1777 członek Towarzystwa do Ksiąg 1777 członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Poseł na Sejm Czteroletni Elementarnych. Poseł na Sejm Czteroletni (1778-1792). W czasie powstania (1778-1792). W czasie powstania kościuszkowskiego 1794 walczył pod komendą kościuszkowskiego 1794 walczył pod komendą generała J.H. Dąbrowskiego, m.in. uczestnik generała J.H. Dąbrowskiego, m.in. uczestnik wyprawy wielkopolskiej. wyprawy wielkopolskiej.

Najwybitniejszy działacz Agencji, przyczynił się Najwybitniejszy działacz Agencji, przyczynił się do powstania Legionów J.H. Dąbrowskiego. do powstania Legionów J.H. Dąbrowskiego. 1797 napisał 1797 napisał Pieśń Legionów Polskich we Pieśń Legionów Polskich we WłoszechWłoszech, znaną jako Mazurek Dąbrowskiego , znaną jako Mazurek Dąbrowskiego (polski hymn narodowy). 1806, na polecenie (polski hymn narodowy). 1806, na polecenie Napoleona I wkraczającego do Berlina, wraz z Napoleona I wkraczającego do Berlina, wraz z generałem Dąbrowskim wezwał Polaków do generałem Dąbrowskim wezwał Polaków do powstania przeciwko Prusom. Odegrał znaczącą powstania przeciwko Prusom. Odegrał znaczącą rolę przy tworzeniu Księstwa Warszawskiego, rolę przy tworzeniu Księstwa Warszawskiego, m.in. jako członek Komisji Rządzącej (1807). Po m.in. jako członek Komisji Rządzącej (1807). Po upadku Napoleona I zmienił orientację na upadku Napoleona I zmienił orientację na prorosyjską. 1817-1820 prezes Sądu prorosyjską. 1817-1820 prezes Sądu Najwyższego w Królestwie Polskim. Najwyższego w Królestwie Polskim.

Henryk DąbrowskiHenryk Dąbrowski

(1755-1818), generał, jeden z najwybitniejszych polskich dowódców wojskowych. W (1755-1818), generał, jeden z najwybitniejszych polskich dowódców wojskowych. W 1771 zaciągnął się do armii saskiej, gdzie służył przez ponad 20 lat. W okresie Sejmu 1771 zaciągnął się do armii saskiej, gdzie służył przez ponad 20 lat. W okresie Sejmu Czteroletniego i wojny polsko-rosyjskiej wstąpił do wojska polskiego (1792). Czteroletniego i wojny polsko-rosyjskiej wstąpił do wojska polskiego (1792).

Po upadku powstania liczył na konflikt Prus z pozostałymi zaborcami, swe nadzieje Po upadku powstania liczył na konflikt Prus z pozostałymi zaborcami, swe nadzieje wiązał również z Francją, dokąd przybył w 1796. W porozumieniu z Napoleonem wiązał również z Francją, dokąd przybył w 1796. W porozumieniu z Napoleonem Bonaparte utworzył Legiony Polskie we Włoszech, opierając się na układzie Bonaparte utworzył Legiony Polskie we Włoszech, opierając się na układzie podpisanym w 1797 z Republiką Lombardzką. W 1799 jako dowódca I Legii walczył podpisanym w 1797 z Republiką Lombardzką. W 1799 jako dowódca I Legii walczył nad Trebbią i pod Novi. Od 1802 piastował stanowisko naczelnego inspektora nad Trebbią i pod Novi. Od 1802 piastował stanowisko naczelnego inspektora legionów. legionów.

Brał udział w kampanii przeciw Austriakom (1809) i kampanii rosyjskiej (1812-1813). Brał udział w kampanii przeciw Austriakom (1809) i kampanii rosyjskiej (1812-1813). Po bitwie pod Lipskiem w 1813 mianowany naczelnym wodzem wojsk polskich. W Po bitwie pod Lipskiem w 1813 mianowany naczelnym wodzem wojsk polskich. W 1814 zreorganizował resztki armii i wziął udział w kampanii toczonej na ziemi 1814 zreorganizował resztki armii i wziął udział w kampanii toczonej na ziemi francuskiej. W Królestwie Polskim piastował godność senatora – wojewody.francuskiej. W Królestwie Polskim piastował godność senatora – wojewody.

Pieśń Legionów poświęcona Dąbrowskiemu, Mazurek Dąbrowskiego, stała się polskim Pieśń Legionów poświęcona Dąbrowskiemu, Mazurek Dąbrowskiego, stała się polskim hymnem narodowym. hymnem narodowym.

OświataOświata

Stanisław KonarskiStanisław Konarski

(1700-1773), ksiądz, pedagog, pisarz (1700-1773), ksiądz, pedagog, pisarz polityczny i poeta. W latach 1741-1742 polityczny i poeta. W latach 1741-1742 pełnił urząd prowincjała pijarów w pełnił urząd prowincjała pijarów w Polsce. Wykładał poezję i retorykę w Polsce. Wykładał poezję i retorykę w szkołach pijarskich. szkołach pijarskich.

1 IX 1740 otworzył nowocześnie 1 IX 1740 otworzył nowocześnie zorganizowaną uczelnię – Collegium zorganizowaną uczelnię – Collegium Nobilium, którą kierował do 1756. Nobilium, którą kierował do 1756.

W latach 1750-1755 przeprowadził W latach 1750-1755 przeprowadził gruntowną reformę szkół pijarskich w gruntowną reformę szkół pijarskich w duchu nowożytnym, szczególną uwagą duchu nowożytnym, szczególną uwagą zwracając na wychowanie patriotyczne i zwracając na wychowanie patriotyczne i obywatelskie. Po 1754 przejściowo obywatelskie. Po 1754 przejściowo związał się z przywódcą partii saskiej J.K. związał się z przywódcą partii saskiej J.K. Branickim, później popierał Branickim, później popierał reformatorski program Familii.reformatorski program Familii.

Twórczość literacka Konarskiego Twórczość literacka Konarskiego związana była głównie z walką o związana była głównie z walką o czystość języka polskiego (czystość języka polskiego (O poprawie O poprawie wad wymowywad wymowy, 1741). Napisał podręcznik , 1741). Napisał podręcznik retoryki, tłumaczył klasyków retoryki, tłumaczył klasyków francuskich. Jest autorem zbioru wierszy francuskich. Jest autorem zbioru wierszy Opera liricaOpera lirica (1767, wydanie polskie - (1767, wydanie polskie - Wiersze wszystkie z łacińskich na Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożonepolskie przełożone, 1778). Konarski , 1778). Konarski cieszył się przychylnością króla cieszył się przychylnością króla Stanisława Augusta, był uczestnikiem Stanisława Augusta, był uczestnikiem obiadów czwartkowych. obiadów czwartkowych.

Adam CzartoryskiAdam Czartoryski

(1734-1823), polski książę. Rzecznik reform ustrojowych Polski. (1734-1823), polski książę. Rzecznik reform ustrojowych Polski. We wczesnym oświeceniu był znanym zwolennikiem reform oświaty. Od 1768 We wczesnym oświeceniu był znanym zwolennikiem reform oświaty. Od 1768

komendant Szkoły Rycerskiej w Warszawie. Jeden z twórców Komisji Edukacji komendant Szkoły Rycerskiej w Warszawie. Jeden z twórców Komisji Edukacji Narodowej. W dobie Sejmu Czteroletniego współdziałał w projektowaniu zmian Narodowej. W dobie Sejmu Czteroletniego współdziałał w projektowaniu zmian ustrojowych w Polsce. Poparł Konstytucję 3 Maja i powstanie kościuszkowskie, co ustrojowych w Polsce. Poparł Konstytucję 3 Maja i powstanie kościuszkowskie, co spowodowało konfiskatę jego dóbr przez władze rosyjskie i przekazanie ich jego spowodowało konfiskatę jego dóbr przez władze rosyjskie i przekazanie ich jego synom. Po 1795 osiadł w Puławach, gdzie stworzył ważny ośrodek życia politycznego synom. Po 1795 osiadł w Puławach, gdzie stworzył ważny ośrodek życia politycznego i kulturalnego. Członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Znany mecenas i kulturalnego. Członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Znany mecenas artystów i uczonych. Autor komedii i współtwórca artystów i uczonych. Autor komedii i współtwórca MonitoraMonitora. W 1812 uczestniczył, jako . W 1812 uczestniczył, jako marszałek sejmu nadzwyczajnego, w napoleońskiej kampanii politycznej. marszałek sejmu nadzwyczajnego, w napoleońskiej kampanii politycznej.

Hugo KołłątajHugo Kołłątaj

(1750-1812), ksiądz, uczony, polityk, (1750-1812), ksiądz, uczony, polityk, filozof i publicysta, jeden z głównych filozof i publicysta, jeden z głównych przedstawicieli polskiego Oświecenia, przedstawicieli polskiego Oświecenia, zwolennik fizjokratyzmu. Kształcił się w zwolennik fizjokratyzmu. Kształcił się w Krakowie, Wiedniu i we Włoszech. Po Krakowie, Wiedniu i we Włoszech. Po powrocie do kraju w 1774 objął jedną z powrocie do kraju w 1774 objął jedną z kanonii krakowskich. Zaangażował się kanonii krakowskich. Zaangażował się w prace Komisji Edukacji Narodowej w prace Komisji Edukacji Narodowej (KEN) i Towarzystwa do Ksiąg (KEN) i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Jako delegat KEN, Elementarnych. Jako delegat KEN, wspomagany przez M. Poniatowskiego i wspomagany przez M. Poniatowskiego i I. Potockiego, pomimo silnego oporu I. Potockiego, pomimo silnego oporu konserwatywnej profesury w latach konserwatywnej profesury w latach 1777-1783 zasiadał w radzie Akademii 1777-1783 zasiadał w radzie Akademii Krakowskiej, a w 1783-1786 został jej Krakowskiej, a w 1783-1786 został jej rektorem. rektorem.

Opracował plan rozbudowy szkół w Opracował plan rozbudowy szkół w całym kraju, który stał się podstawą całym kraju, który stał się podstawą UstawUstaw KEN, ogłoszonych w 1783. W KEN, ogłoszonych w 1783. W 1786, powołany na urząd referendarza 1786, powołany na urząd referendarza litewskiego, przeniósł się do Warszawy, litewskiego, przeniósł się do Warszawy, gdzie skupił wokół siebie grono gdzie skupił wokół siebie grono zwolenników reform ustrojowych, zwolenników reform ustrojowych, publicystów (m.in. T.A. Ostrowskiego, publicystów (m.in. T.A. Ostrowskiego, S. Małachowskiego, L. Strassera), przez S. Małachowskiego, L. Strassera), przez przeciwników zwane Kuźnicą przeciwników zwane Kuźnicą Kołłątajowską. Kołłątajowską.

WykonałyWykonały

Marta KucewiczMarta Kucewicz Magda BasińskaMagda Basińska

KoniecKoniec