NEWS.ILTUMEN.RU ИЛ ТYМЭНnews.iltumen.ru/wp-content/uploads/2017/05/20-nomer-dlya...1980 сыл сэтинньи 1 күнүнээҕи Уурааҕынан "Химиктэр күннэрэ"

Россия урбаанньыттарын күнэРоссия Президенэ В.В.Путин

2007 с. алтынньы 18 күнүгэр 1381(Д) №-дээх "Россия урбаанньыттарын күнүн туһунан" ыйааҕы бигэргэппи-тэ. Бу күнтэн ыла судаарыстыбаннай бырааһынньык ыам ыйын 26 күнүгэр бэлиэтэнэр.

Химиктэр күннэрэ

СССР Бырабыыталыстыбатын аҕа баһылыгын 1980 сыл сэтинньи 1 күнүнээҕи Уурааҕынан "Химиктэр күннэрэ" сылын ахсын ыам ыйын бүтэһик өрөбүлүгэр бэлиэтэнэр.

ПАРЛАМЕНТ ХАҺЫАТА

И Л Т Y М Э НЫам ыйын 26 күнэ, 2017 сыл

NEWS.ILTUMEN.RU

16+

Таас чох хостонор сиригэр

Өйөбүл баар – ахсаан аҕыйыыр

18 стр.

7 стр.

3 стр.

19 стр.

Нолуокка прогрессивнай шкаланы киллэрии тохтотулунна

Экология сыла Тыа хаһаайыстыбатаФедерация СэбиэтэПарламент сонуннара

Көҕөрдүүгэ – күргүөмнээхтик!

@iltumen_gazeta

https://facebook.com/iltumengazeta

https://vk.com/

iltumen_gazeta

Олоҥхо иккис уон сылын тэрийэн ыытыыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин

Национальнай тэрийэр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков сахалар түҥ былыргыттан туттар сэптэригэр-сэбиргэллэригэр – ох сааҕа суолта ууран, инникитин киэҥник биллэрэр, сайыннарар соругу туруорбута. Ол туһунан «Саха ох саата: төрүттэрбит үгэстэриттэн – Олимпиада оонньууларыгар тиийэ» диэн бу сыл саҥатыгар Ил Түмэн дьиэтигэр буолбут «төгүрүк остуолга» норуот дьокутааттара, этнографтар, учуонайдар, спортсменнар кэпсэппиттэрэ. Бүлүүгэ буолар Олоҥхо ыһыаҕар аан бастакы ох саа күрэҕин ыытар туһунан быһаарбыттара. Ону таһынан оскуола саастаах оҕолорго ох саанан ытыыны уонна ох сааны оҥоруу технологиятын үөрэтиини эбии дьарык быһыытынан киллэрэр,

«Дыгын оонньуулара» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһии бырагыраамаларыгар ох саанан ытыыга куоталаһыыны киллэрэр быһаарыы ылыллыбыта.

Олоҥхо ыһыаҕароноҕостор куһууруохтара

№20 (1842)

Туохха да тойон — норуот, норуот!Норуоттан тутуһуҥ, норуокка туһалааҥ!

Анемподист Иванович Софронов — Алампа.

Валюта кууруһа 24.05. 25.05США доллара $ солк. 56,5552 солк. ↓56,2743Евро € солк. 63,6189 солк. ↓62,9203

Бивалютнай корзина кууруһа25.05.2017 солк. 59,2650

Күндү металл сыаната (1 грамм.солк.) Кыһыл көмүс Au 2 264,02Үрүҥ көмүс Ag 30,81Платина Pt 1 704,32Палладий Pd 1 400,37

Ыам ыйын

26 күнэ

17стр.

ИЛ ТҮМЭНПАРЛАМЕНТ ХАҺЫАТА

www.news.iltumen.ru №20 (1842) //Ыам ыйын 26 күнэ, 2017 сыл 3


№20 (1842) // Ыам ыйын 26 күнэ, 2017 сыл2 www.news.iltumen.ru

Парламент пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков

Нерюнгри оройуонугар үлэлиир кэмигэр Элгэтээҕи таас чохтоох сиргэ сырытта.

Кинини бу айаныгар Ил Түмэн эконо-мика, инвестиция уонна бырамыысыланнас политикатыгар, предпринимательствоҕа, туризмҥа уонна инфраструктура сайды-ытыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Виктор Федоров, Нерюнгри оройуонун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэ-лэ Валерий Селин, «Якутуголь» ХК АУо персоналы кытта үлэҕэ директора Роман Шегельняк арыаллаатылар.

Элгэ – металлургияҕа туһаныллар үрдүк хаачыстыбалаах коксаланар таас чох үөскүүр, аан дойдуга биир саамай кэскиллэ-эх сир. Чинчийиллибит саппааһа 2,2 млрд тоннаҕа тэҥ. Бу таас чохтоох сир Нерюнгри куораттан 415 км ыраах сытар. Манна хо-стонор чох Азия-Чуумпу акыйаан регионун дойдуларыгар экспорга таһаарыллар.

Элгэҕэ кэлээт, Александр Жирков таас чох комплексын үлэтин кытта билистэ. Ол курдук, парламент спикерэ таас чох хосто-нор миэстэтигэр уонна байытар фабрикаҕа сылдьан, горняктары кытта сэһэргэстэ, үлэлэрин уонна олохторун усулуобуйала-рын туоһуласта.

Сүнньүнэн Нерюнгри куораттан биир ыйга вахтанан үлэлээччилэр олорор бөһүө-лэктэригэр тупсаҕай усулуобуйалаах-тара көстөр. Бөһүөлэккэ “кураанах” со-куон тутуһуллара үтүө бэлиэнэн буолар. Тэрилтэҕэ үлэһиттэр кэлэ-бара туруулара суоҕун, хамнастара ыйга ортотунан 70 тыһ. солк. буоларын кэпсээтилэр.

Таас чох комплексын директора Вале-рий Горельников бүгүҥҥү үлэлэрин уонна тэрилтэ инники былааннарын туһунан сырдатта. Элгэҕэ таас чоҕу хостооһунтан саҕалаан байытыыга, бородууксуйаны тиэрдиигэ диэри технологическай үлэни бүтүннүүтүн хабар оҥорон таһаарыы ситимэ үөскээбит. Онуоха анаан уустук туорааһыннаах Становой сис хайа нөҥүө икки сыл устатыгар 321 км усталаах Элгэ – Уулаах чааһынай тимир суол салаата тардыллыбыт. Ити тимир суолу тутууга «Мечел» хампаанньа 48 млрд солк. укпут. Бу Саха сиригэр оҥорон таһаарыы инфра-структуратын үөскэтиигэ бизнес олоххо киллэрбит бастакы бөдөҥ инвестиционнай бырайыага буолар. Бүгүн тимир суолунан сылга 3-4 мөл. тонна таас чох тиэйиллэр. Билигин оҥорон таһаарыыны энергиянан хааччыйыы таһымын үрдэтиигэ анаан Зеятааҕы ГЭС-тэн үрдүк күүрүүлээх уот

линията тутуллар.Александр Жирков таас чох комплек-

сын салайааччыларын иннигэр олохтоох дьону үлэҕэ тардыы боппуруоһун көтөхтө. Валерий Горельников бэлиэтээбитинэн, тэрилтэ үрдүк квалификациялаах экска-ваторщиктарга, таһаҕаһы тиэйэр улахан «БелАЗ» массыыналары ыытааччыларга, өрөмүөннүүр-хааччыйар үлэһиттэргэ, про-граммистарга сытыытык наадыйар ити-эннэ олохтоох дьону үлэҕэ тардарга бэлэм.

Нерюнгри куоракка Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков уонна «Якутуголь» ХК АУо салайар директора Игорь Ха-физов Нерюнгри оройуонун баһылыга Виктор Станиловскайы, дьокутааттар оройуоннааҕы Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Валерий Селины кытта Саха сирин соҕуруу өттүгэр таас чох бырамыысыланнаһа сай-дар кэскилин боппуруостарын көрдүлэр. Хампаанньа чугастааҕы сылларга Элгэҕэ таас чоҕу хостооһун кээмэйин балайда улаа-

тыннарарга былаанныыр. Итини сэргэ таас чох комплексыгар саҥа байытар фабрика тутуллара былааҥҥа баар, кэнэҕэс эбии үс итинник фабрика тутуллуохтаах.

Александр Жирков хампаанньа салал-тата оройуон дьаһалтатын, дьокутаатта-рын куорпуһун, куорат салалтатын кытта Саха сирин соҕуруу өттүн социальнай-эко-номическай сайдыытыгар эрэ буолбакка, ону ааһан бүтүн өрөспүүбүлүкэ сайдыы-тыгар таһаарыылаах үлэни ыыталларын

бэлиэтээтэ.Кини салгыы өрөспүүбүлүкэ сири-

гэр-уотугар үлэлиир бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр олохтоох дьону тардыыга уонна олохсутууга парламент истиилэрин сүбэлэрэ Ил Түмэн ураты хонтуруолугар сылдьалларын бэлиэтээн, онуоха көрсүһүү кыттыылаахтарын болҕомтотун туһаайда. «Якутуголь» хампаанньа бу докумуону олоххо киллэриигэ инники күөҥҥэ сыл-дьар хаһаайынныыр субъект буолар. Ол курдук, хампаанньа үлэһиттэрин үгүс өттө – Саха сирин олохтоохторо. «Якутуголь» өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин тэрилтэлэрин, чу-олаан М.К.Аммосов аатынан ХИФУ кытта бииргэ үлэлээн, хампаанньаҕа наадалаах кадрдары тус сыаллаах бэлэмнээһин чэр-читинэн үөрэҕи бүтэрээччилэри үлэҕэ олохтуур.

Игорь Хафизов тэрилтэҕэ олохтоох дьону үлэҕэ ыытыыга интэриэстээх бары муниципальнай оройуоннарга персоналы талалларын, өрөспүүбүлүкэҕэ вакансиялар дьаарбаҥкаларыгар хампаанньа көхтөөхтүк кыттарын иһитиннэрдэ.

Маны сэргэ өрүттэр бэлиэтээбиттэрин курдук, бырамыысыланнас тэрилтэлэ-ригэр олохтоох нэһилиэнньэни тардыы проблематын быһаарыыга билигин баар сыһыаны уларытыы ирдэнэр итиэннэ Ил Түмэн, Бырабыыталыстыба уонна Саха сиригэр үлэлиир бырамыысыланнас хампа-анньалара бииргэ үлэлииллэрэ наадалаах. Ол курдук, ити кыттыгас үлэ ыччаты, ол иһигэр тыа сирин улуустарыттан, үлэтэ суох нэһилиэнньэни бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр, сезонунан уонна вахтанан үлэни киллэрэн туран, үлэҕэ тардыыга, ону сэргэ бырамыысыланнас тэрилтэлэрин на-адыйыыларын учуоттаан орто анал уонна

үрдүк үөрэх тэрилтэ-лэригэр бэлэмнээн үлэҕэ олохтооһуҥҥа, ү л эт э с уох г р а ж -даннары хаттаан үөрэтиигэ дьаһаллар к э л и м с и с т е м а -л а р ы н о ҥ о ру у г а , олоххо киллэриигэ туһаайыллыахтаах.

Ил Түмэн спике-рин кытта көрсүһүүгэ

Элгэ таас чох комплексын чугаһыгар вахта бөһүөлэгин төрүтүгэр поселение статустаах муниципальнай тэриллиини үөскэтиэххэ сөбүн туһунан боппуруос таарылынна. Оҥорон таһаарыы кыамтатын улаатынна-рыы түмүгэр комплекс бары салааларыгар үлэлиир дьон ахсаана балайда улаатыаҕа. Оттон вахта ньыматыттан аккаастаныы түмүгэр үлэлиир миэстэлэригэр чугас, на-адалаах инфраструктура барыта хааччыл-лыбыт нэһилиэнньэлээх пууҥҥа олорор дьоҥҥо тэрилтэ кэрэхсэбиллээх буолуоҕа.

“ Б и и р н ь ы г ы л Р о с -сия” партия бэрэссэдээтэлэ Д.А.Медведев регионнааҕы уопсастыбаннай приемнайыгар Өлүөхүмэ оройуонуттан биир дойдулаахтар түмсүүлэрин уонна Саха сирин эбэҥкилэрин Ассоциациятын бэрэстэбиитэл-лэрэ Саха сирин уһулуччулаах уола, Аҕа дойду Улуу сэриитин геройа Иван Николаевич Куль-бертинов аатын үйэтитиигэ көмө оҥороллоругар туруорсу-буттара.

Быйыл сэтинньи 7 к. Саха сирэ уһулуччулаах буойун төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтиэҕэ.

Билигин Дьокуускай куо-рат Уокуруктааҕы дьаһалтата ДСК оройуонун эргин биир уулуссаҕа Аҕа дойду Улуу сэри-итин геройун аатын иҥэрии боппуруоһун быһаара сылдьар. Чуолаан ити миэстэҕэ паама-тынньыгы туруоруохха диэн тэрийээччилэр этиилээхтэр. Па-аматынньык эскиһин оҥорууга өрөспүүбүлүкэҕэ куонкурус биллэрилиннэ. Өйдөбүнньүгү

оҥорууга өрөспүүбүлүкэҕэ бил-лэр скульптор Александр Дьяч-ковскай ылсыаҕа.

Д.А.Медведев Регионнааҕы уопсастыбаннай приемнайын са-лайааччыта, Ил Түмэҥҥэ норуот дьокутаата Елена Голомарева бэлиэтээбитинэн, ити улахан, уһун болдьохтоох, сыралаах үлэ буолар. Норуот дьокутаата ман-ныгы кэпсээтэ:

— Биһиэхэ барыбытыгар Иван Николаевич олоҕо тулу-урдаах буолуу, хорсун быһыы, норуокка уонна Ийэ дойдуга бэ-риниилээх буолуу уонна муҥура суох таптал холобурунан буолар.

Аҕа дойду Улуу сэриитэ Сэбиэскэй Сойуус нору-оттарын сомоҕолообута. Снайпер Иван Кульбер-тинов аата фашистарга суостаах-суодаллаах этэ итиэннэ сэрии бүтүөр диэри өстөөхтөр ки-ниттэн, уоттан курдук, куттаналлара уонна сал-лааты суох гынарга кы-аллары барытын оҥоро сатаабыттара. Чернигов

куоракка ньиэмэс сал-лаатын суруга көстүбүтэ: «Ну-учча снайперыттан улаханнык сүтүктэннибит. Кини биһигини хас хардыыбыт аайы батыһа сылдьар, төбөбүтүн өрө көтөҕөр кыаҕы биэрбэт. Уута, аһылыга суох олоробут, блиндажтан тахсар кыах суох». Ити этэр снайперынан Иван Кульбертинов этэ. Ньиэмэ-стэр куораттарга маннык сурук-тары хаалларан дьоннорун сэ-рэтэллэрэ: «Сэрэниҥ, Кульберт».

1943-1945 сылларга кини 428 фашиһы суох оҥорбута. Ийэ дой-дута саллаат хорсун быһыытын сыаналаабыта: кини «За отвагу»

мэтээлинэн, үһүс истиэпэннээх «Слава», Кыһыл Знамя, бастакы уонна иккис истиэпэннээх Аҕа дойду сэриитин уордьаннарынан наҕараадаламмыта. Иккитэ Сэ-биэскэй Сойуус Геройун аатыгар түһэриллибитэ.

Саха сирин номоххо киир-бит уолун үйэтитии, киниэхэ Россия Геройун аатын иҥэрии боппуруоһун өрөспүүбүлүкэ баһылыга Егор Борисов Россия Федерациятын салалтатын ин-нигэр хаста да көтөхпүтэ.

Герой аймахтара уонна биир дойдулаахтара эрэллэрин сүтэрбэттэр. Быйыл сайын кини-лэр РФ оборонатын Киин архы-ыбыгар барарга соруктаналлар. Ону Михаил Гуляев бэрэссэдээ-тэллээх үбүлүөй тэрээһиннэрин ыытыыга бырабыыталыстыба хамыыһыйата өйүүр.

Ийэ дойду бэйэтин герой-дарын аатын умнуо суохтаах. Биһиги, Саха сирин дьоно, Иван Кульбертинов төрөөбүтэ 100 сылын көрсө кини аатыгар сөп түбэһэр дьоһун пааматынньыгы Дьокуускай куорат саҥа уулусса-

ларыттан биирдэстэригэр туру-оруох тустаахпыт. “Биир ньыгыл Россия” партия муниципальнай тэриллиилэргэ баар уопсастыбан-най приемнайдара харчы хомул-ларын көҕүлүөхтэрэ. Меценаттар уонна спонсордар ааттара герой скверигэр Бочуот дуоскатыгар суруллуохтара.

Аҕа дойду Улуу сэриитин геройа Кульбертинов Иван Ни-колаевичка пааматынньыгы тутууга анаан харчыны хомуйууга туох кыалларынан өйүүллэригэр өрөспүүбүлүкэ бары олохто-охторун, уопсастыбаннаһы ыҥырабын. «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат» диэн аныгы көлүөнэ махталлаах тыллара чопчу дьыалаларга олоххо кии-риэхтээхтэр. Номох буолбут Саха сирин олохтооҕо, эбэҥки норуо-тун уола Иван Кульбертинов аа-тын кини төрөөбүтэ 100 сыллаах үбүлүөйүгэр үйэтитиэххэйиҥ.

«Биир ньыгыл Россия» партия өрөспүүбүлүкэтээҕи

салаатын пресс-сулууспатын матырыйаалынан.

Сэттэ күн│

Иван Кульбертиновка пааматынньык баар буолуохтаах!

ТЫА ХАҺААЙЫСТЫБАТА

Сайылыкка көһүү

Сүөһү көрөөччүлэр үйэлэр тухары олохтоммут үгэһинэн ыам ыйыгар

сүөһүлэрин сайылыкка таһаараллар. Сэбиэскэй кэм саҕана сопхуостар бары сайылыктаах этилэр, онно ыанар ынахтарын мэччирэҥҥэ туталлара. Чуолаан сайылыктарга өлгөм үүтү ыаһыҥҥа рекордар олохтоноллоро. Ааспыт үйэ 90-с сылларыттан саҕалаан бөдөҥ хаһаайыстыбалар ахсааннара, сүөһү төбөтө сарбыллыаҕыттан ыла сайылыктары туһаммат буолбуттара.

Бүгүҥҥү күҥҥэ балаһыанньа төрдүттэн уларыйыах курдук. 2000 сыллар үүнүөхтэриттэн тыа хаһаайыстыбатыгар сыыйа-баайа сайылыктары сөргүтүү саҕаламмыта, онон ити сыалга араас сылларга судаарыстыбат-тан өйөбүл оҥоһуллубута. Бу өйөбүл сайылыктары тутууга эрэ буолбакка, техническэй өттүнэн саҥардыыга – үүтү харайыыга уонна тиэйиигэ аналлаах техни-

каны, араас тэрили атыылаһыыга оҥоһуллубута.

Бүгүн өрөспүүбүлүкэ сири-гэр-уотугар 390 сайылык баар, ол иһигэр 357 – ынахтан үүтү ылыыга уонна 33 – сүөһүнү уотууга аналла-ах, диэн СӨ тыа хаһаайыстыбатыгар уонна ас-үөл политикатыгар минис-тиэристибэтин пресс-сулууспата иһитиннэрдэ.

Быйылгы 2017 сылга сайылык-тарга барыта 33 310 төбө сүөһүнү таһаарыы былааннаммыта, ол иһигэр 18 256 төбө ыанар ынах.

Ыам ыйын 24 к. туругунан сайылыктарга 25 714 төбө сүөһү үүрүлүннэ.

Саамай элбэх сүөһүнү та-һаарбыт улууһунан Амма буолар, сайылыкка билигин 4 191 төбө мэччийэр. Чурапчы улууһугар сай-ылыкка 3 120 төбө сүөһү таҕыста, Мэҥэ-Хаҥалас – 2355, Бүлүү улууһа – 2898, Ньурба улууһа – 2362.

Онтон атын сүөһү иитэр улуустар сүөһүнү сайылыкка таһаарыылара маннык буолла: Хаҥалас – 1913 төбө, Үөһээ Бүлүү - 1084, Нам - 1 085, Өлүөхүмэ - 1 163, Уус-Алдан - 1 108.

ҮЙЭТИТИИ

Балаһаны Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ.

БЫРАМЫЫСЫЛАННАСКА – ОЛОХТООХ ҮЛЭҺИТТЭРИ

Таас чох хостонор сиригэр Дьабарыкы-Хайаттан оттук тиэйиллэр

Сайыҥҥы уу суола аһыллыбытынан сибээстээн «Якутуголь»

ХК АУо Дьабарыкы-Хайа таас чоҕун тиэйиини саҕалаата. Навигацияҕа бэлэмнэнэн хампаанньа бириистэҥҥэ үлэ ыытыллар сирин өрөмүөннээн бүтэрдэ. Ити сыалга 10 мөл. солк. кэриҥэ харчы ороскуоттанна.

Сайыҥҥы уу суолунан сы-рыы саҕаланыытыгар эрдэттэн бэлэмнэммиттэрэ. Дьабарыкы-Хайатааҕы ыскылааттарга баар таас чох кээмэйэ 360 тыһ. тоннаны аһарар, онон алтынньыга диэри на-адыйааччылары толору хааччыйар кыахтаахтар.

Хотугу тиэйиини хааччыйыыга анаан өрөспүүбүлүкэ судаарысты-баннай сакааһын толорууга 350 тыһыынча тонна кэриҥэ оттугу туһанааччыларга тиэрдэргэ была-анныыллар. Дьабарыкы-Хайатааҕы таас чохтоох сиргэ хостонор чоҕу сүрүн атыылаһааччыларынан өрөспүүбүлүкэ хотугу уонна киин оройуоннарын дьиэ-уот комму-нальнай хаһаайыстыбалара буо-лаллар. Олор ортолоругар – Үөһээ Бүлүү, Үөһээ Дьааҥы, Эдьигээн, Ньурба, Өлүөхүмэ, Таатта, Томпо, уо.д.а. улуустар.

Ыам ыйа бүтүөр диэри 43 тыһыынча тонна таас чох тиэйил-лиэхтээх. Аан бастакынан Амма, Ньурба уонна Сунтаар улуустара хааччыллыахтара, кинилэргэ ха-лаан кэмигэр уу хаатыгар туолан турдаҕына эрэ таһаҕаһы тиэрдил-лэр. Хампаанньа пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, уу суолунан таас чоҕу график быһыытынан тиэйиэхтэрэ.

УУ СУОЛУНАН

│ Парламент сонуннара

Элгэ – металлургияҕа туһаныллар үрдүк хаачыстыбалаах коксаланар таас чох үөскүүр, аан дойдуга биир саамай кэскиллээх сир. Чинчий-

иллибит саппааһа 2,2 млрд тоннаҕа тэҥ. Бу таас чохтоох сир Нерюнгри куораттан 415 км ыраах сытар. Манна хостонор чох Азия-Чуум-пу акыйаан регионун дойдуларыгар экспорга таһаарыллар.

2017 сылга Дьокуускай – Аллараа Бэстэ-эх маршрутунан паромунан туорааһыҥҥа тарифтар уларыйыахтара суоҕа диэн Саха сирин Сыана политикатыгар судаары-стыбаннай кэмитиэтин пресс-сулууспата иһитиннэрдэ. Сыаналар маннык буолуох-тара:

— улахан дьон уонна 10-тан үөһэ саастаах оҕолор – 122 солк., 5-10 саастаах оҕолор – 62 солк.;

— таһаҕас массыыналара – 405 солк. саҕалаан (0,5 т диэри уйуктаах массыыналар) 1 660 солк. диэри (30 т үөһэ уйуктаах массы-ыналар);

— легковой массыыналар, усулуобунай

ыйааһыннарыттан тутулуктанан – 340 солкуо-байтан 1 275 солк. диэри;

— пассажирдары тиэйэр автобустар – 1 535 солкуобайтан 2 730 солк. диэри;

— бары мааркалаах мотороллердар уонна мотоцикллар – 170 солк.;

— контейнердар – 320 солкуобайтан 3 085 солк. диэри;

Биир тонна таһаҕас сыаната ортотунан 340 солк. буолуоҕа.

Бу бигэргэтиллибит тарифтар муҥутуур буолаллар – тиэйии сыанатын таһааччы бэйэтэ быһаарар, ол эрээри Сыана кэмитиэтэ бигэргэп-пититтэн үрдүк буолуо суохтаах, диэн кэмитиэк-кэ бэлиэтээтилэр.

«Бигэргэтиллибит тарифтары улаатынна-рар түгэннэригэр төлөөбүт квитанцияны илдьэ хааларгытыгар уонна СӨ Сыана политикатын судаарыстыбаннай кэмитиэтигэр (4112) 34-34-37 төлөпүөнүнэн биллэрэргитигэр көрдөһөбүт», – диэн иһитиннэриигэ этиллэр.

Ыам ыйын 25 күнүттэн киин куораттан Аллараа Бэстээххэ диэри “Якутск” хампаанньа па-ромнара айаннарын саҕалаатылар. Барыта түөрт паром үлэлиир, массыына толору киирдэҕинэ устуу саҕаланар. Ыам ыйын 26 күнүгэр суднолар айаннарын графига оҥоһуллуоҕа.

Сүүрбэ тохсус пленарнай мунньаҕы ыҥырыы

БИЛЛЭРИИ

СЫАНА

Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков 2017 с. ыам ыйын 19 к. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэһис ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) сүүрбэ тохсус (уочараты таһынан) пленарнай мунньаҕын ыҥырар туһунан дьаһалга илии баттаата.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Бэрэссэдээтэлин дьаһалын быһыытынан, бэһис ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) сүүрбэ тохсус (уочараты таһынан) пленарнай мунньаҕа 2017 с. ыам ыйын 30-31 күннэригэр буолар. Пленарнай мунньах 2017 с. ыам ыйын 30 к. Дьокуускай куоракка олохтоох бириэмэнэн 10.00 чаастан саҕаланар.

Ил Түмэн пресс-сулууспата.

Паромҥа тарифтар уларыйыахтара суоҕа






Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков

ыам ыйын 23 күнүгэр Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар тутулла турар объектарга үлэ хаамыытын билистэ, ону сэргэ норуот дьокутаата Александр Романов аатынан сквер былааннаныллар миэстэтин көрдө. Ити туһунан парламент пресс-сулууспата иһитиннэрдэ.

И л Т ү м э н с п и к е р э ү с нэһилиэккэ уонна Аллараа Бэ-стээх бөһүөлэгэр үлэлиир бэ-рээдэгинэн сырытта. Кинини арыаллаабыт улуус баһылыга Николай Старостины, спикери бастакы солбуйааччы Анатолий Добрянцевы кытта Александр Жирков бастакынан норуот дьо-кутаата, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун бочуоттаах гражданина Алек-сандр Романов аатынан сквер тутуллуохтаах миэстэтин көрдө. Кэнэҕэски сквер бөһүөлэк кыты-ытыгар, Өлүөнэ өрүс биэрэгин үрдүк сиригэр баар буолуон сөп. Манна сир учаастактара элбэх оҕолоох ыалларга бэриллибит-тэр, инники өттүгэр 56 чааһынай дьиэттэн турар саҥа кыбартаалы тутуу былааннанар.

Александр Жирков бэлиэтэ-эбитинэн, уулусса уонна дьиэлэр чугас суох, киэҥ-куоҥ сиргэ сквер баар буолуохтаах. Ону тэҥэ спикер сүрүн трассаттан тахсыыга, уһулуччулаах киһиэхэ өйдөбүнньүк киһи хараҕар быраҕылларын курдук, сквер оҥоһулларыгар баҕа санаатын тиэртэ. Салгыы Александр Нико-лаевич бөһүөлэк ортотугар скве-ри тутуохха сөптөөх өссө биир учаастагы көрдө. Омос көрүүгэ, федеральнай трасса уҥа кытыы-тыгар турар элбэх квартиралаах олорор дьиэ уонна “Алмаасэрги-энбаан” икки ардыларыгар баар учаастак табыгастаах буолуох курдук. Онуоха кумаҕы кутууга уонна уот, төлөпүөн линияларын остуолбаларын көһөрүүгэ үлэлэр ыытыллыахтарын наада. Спикер ханнык да түгэҥҥэ быйыл скве-ри тутууну түмүктүүргэ уонна 2018 сылга трассаттан тахсыыга стеланы туруоралларыгар улуус баһылыгар сорудахтаата.

Салайааччылар салгыы Доллу нэһилиэгэр “ Тумул” тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар кооперативыгар саҥа хотону тутуу боппуруоһун кыт-та билистилэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ манна 120 ынах сүөһү төбөтүгэр анаан саҥатык хотон итиэннэ 120 ыанар ынах турар урук-ку хотон үлэлииллэр. Билигин сүөһүлэрин төбөтө 600-тэн таҕыста, ол иһигэр 240 ыанар ынах, 180 ньирэй уо.д.а.

Спикер «Тумул» ТХПК ди-ректора Таисия Десяткинаны кытта кэпсэттэ. Таисия Васи-льевна саҥа хотон тутуутун ки-нилэр балаҕан ыйын ортотугар

түмүктүөхтээхтэрин, тымныы түһүөр диэри эргэ хотонтон 120 ынаҕы онно көһөрүөхтээхтэрин быһаарда. Табылыннаҕына, ынахтар саҥа сылаас дьиэлэни-эхтэрэ, оттон мас эргэ хотоҥҥо ньирэйдэр туруохтара. Итини таһынан өссө биир хотон баарын кооператив Тумул сэлиэнньэтин олохтоохторун туһаныытыгар биэрэргэ былаанныыр.

«Хотону кыстык чугаһыгар бэлэм оҥоруохтаахпыт. Бу ый бүтүүтэ, уу суола аһыллаатын кытта, «Адгезия» ХЭТ алын сүһүөх тэрилтэтэ учаастакка кумах кутуутун саҕалыахтаах. Биһиги бэйэбит өттүбүтүттэн, номнуо сарсыҥҥы күнтэн ку-мах кутулларыгар анаан тэллэх маһын ууруохтаахпыт. Былаа-нынан, кумах кутан баран, бетон акылаат тутабыт уонна тутууну тимир каркаһынан саҕалыыбыт. Билигин баар хотон эмиэ итин-ник ньыманан тутуллубута», – диэн кэпсээтэ Таисия Десяткина.

Тумул сэлиэнньэтигэр тутуу биир объегынан элбэх үлэни толорор култуура киинэ буолар. Бүгүҥҥү күҥҥэ дьиэ көҥдөйө бүппүт, хас да туспа саалалардаах. Бырайыак быһыытынан, биир саала хореографиянан дьарык-танарга, атын саала – почта от-делениетыгар, ааҕар саалалаах библиотекаҕа ананаллар. 80 кв. м иэннээх улахан хос 200-тэн тахса киһи киирэр миэстэлээх көрөр саалаланан, буолуоҕа. Ити саала-ны сэргэ артыыстарга анаан хос, ону таһынан кэккэ атын үлэлиир хостор былааҥҥа киирбиттэр.

Нэһилиэк баһылыга Инно-кентий Птицын этэринэн, олох-тоох бюджеттан, улуус бюджетыт-тан, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Сахам сирэ XXI үйэҕэ» бырагырааманан кыттыгас үбүлээһин көрүллүбүт. Култуура киинэ күһүн балаҕан ыйын 27 к. үлэҕэ киириэхтээх. Александр Жирков объегы тутта рыыга хойутааһын кутта-ла баарын бэлиэтээтэ итиэннэ үлэни хас да күн иннинэ эрдэлээн түмүктүүргэ сорудахтаата.

Спикер итинтэн салгыы

Төҥүлү сэлиэнньэтигэр «Хоту» ТХПК иккис сылын үлэлиир буойунатыгар сырытта. Мэҥэ-Хаҥаласка маннык үс пуун баар.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэ-лин ааспыт сырыытыгар тэҥ-нээтэххэ, сүөһүнү өлөрөр сыах-ха үлэ күөстүү оргуйар. Манна 6 киһи бастайааннай төрүккэ үлэлиир, оттон сүөһүнү маасса-байдык өлөрөр кэмҥэ олохтоох нэһилиэнньэ тардыллар. «Хоту» ТХПК директора Иван Максимов ыалдьыттарга пуун үлэтин, чуо-лаан полуфабрикаттары оҥорон

таһаарыыны билиһиннэрдэ. Иван Максимов тэрилтэ

үп өттүгэр кыһалҕаларын бы-һаарыыга өйөбүлүн иһин Алек-сандр Жирковка махтанарын эттэ.

«Тутуу 2015 с. күһүнүгэр саҕа ламмыта уонна 2016 с. кулун тутарыгар пуун аһыллыбыта. Урукку өттүгэр үбүлээһини атын уорганнар нөҥүө оҥорор эбит буоллахтарына, эйиэхэ туруор-субуппут кэннэ харчы быһаччы киирэр буолла, онон билигин иэһэ суох үлэлиибит. Полуфабри-

каттары оҥорууга субсидияны биэрии саҕаланна. Онон толору кыаҕынан үлэлиэхпит диэн эрэ-нэбит», — диэн бэлиэтээтэ пуун старшай технолога.

Төҥүлүгэ итини таһынан 140 миэстэлээх оҕо саада ту-тулла турар. Билигин дьиэ көҥдөйүн тутууга үлэ тэтимнэ-эхтик барар, онуоха анаан ма-тырыйааллар тиэйиллибиттэр. Тутааччылар бу кэмҥэ дьиэ иһин-таһын оҥорууга наадалаах матырыйааллары атыылаһаары үбүлээһини күүтэллэр. Тута-ах боппуруоһунан хочуолунай тутуута буолар, билигин ити быһаарылла илик. Кэпсэтии кэмигэр Александр Николаевич объегы тутууга эппиэттээх дьону барыларын кытта көрсүһүүнү тэрийэргэ сорудахтаата итиэн-нэ онуоха чопчу болдьоҕу - ыам ыйын 29 к. анаата.

Мэҥэ нэһилиэгэр Балыкта-ахха орто оскуола саҥа дьиэтин тутуу боппуруоһа быһаарылла сылдьар. Александр Жирков нэһилиэк баһылыга Александр Куприяновы , улуус үөрэҕин управлениетын начальнига Ирина Черкашинаны кытта көрсөн, саҥа оскуола тутуллу-охтаах миэстэтин көрдүлэр. Бу учаастак нэһилиэк дьаһалтатын дьиэтин утары күөл кытыыты-гар баар. Киэҥ-куоҥ миэстэҕэ оскуола, туспа оонньуур уонна спорт былаһааккалара олохсуй-алларыгар табыгастаах. Спикер нэһилиэккэ суолталаах соци-альнай объектар: оҕо саадын уонна балыыһа туруктарын боппуруоһун көтөхтө.

Ил Түмэн спикерэ улууска үлэтин Мөҥүрүөн орто оскуола-тыгар сылдьыынан түмүктээтэ. А л е к с а н д р Ж и р к о в М э ҥ э -Хаҥалас улууһун Бочуоттаах гражданина Егор Дмитриевич Кычкин бюһун көрдө, бу киһи аатынан нэһилиэк оскуолата ааттаммыта. Итини сэргэ спикер оскуолаҕа төрөппүттэри кытта көрсөн, туох сыаллаах-соруктаах сылдьалларын кэпсээтэ, ыйы-тыыларга хоруйдаата. Чуолаан, үөрэнээччилэр лааҕырдарыгар сайыҥҥы дьиэлэри тутууга өйөбүлү оҥоруу, киһи үлэлээбит кэминэн пенсия анаттарыы-тын туһунан уо.д.а. Үөрэх тэ-рилтэтин бэрэстэбиитэллэрин кытта сэһэргэһиигэ Александр Жирков оскуоланы кыра ком-плектаах оскуолалар кэрискэлэ-ригэр киллэриигэ үлэни күүскэ саҕалыыр туһунан боппуруоһу көтөхтө. Ону сэргэ директор Ан-тонина Находкинаҕа билигин үлэлиир өрөспүүбүлүкэ агро-оскуолаларын бырайыактарын үөрэтэригэр уонна бэйэлэрин ураты, атыттары хатылаабат бырайыактарын оҥороллоругар сүбэлээтэ.


Өрөспүүбүлүкэҕэ үлэ бэтэрээннэрин медицина уонна

социальнай өҥөлөрүнэн хааччыйыы хайдаҕый?

«Ытык кырдьаҕастарга, бэтэ-рээннэргэ үбү-харчыны кэмчилиэ суохтаахпыт», — диэн судаары-стыбаннай-политическай дея-тель, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин, Ил Түмэн үстүү ыҥырыытын депутата Климент Иванов этии-титтэн суруйуубун саҕалыыбын.

Кырдьык, саастаах дьонун, нэһилиэнньэ кыаммат араҥатын өрө тутар эрэ судаарыстыба бэйэтин сайдыылаах дойдунан ааттаныан сөп. Ыам ыйын 24 күнүгэр Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьа-рыктаах буолууга сис кэмитиэтэ ыыппыт киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар үлэ бэтэрээннэрин хаачыстыбалаах медицинскэй уонна социальнай өҥөлөрүнэн хааччыйыы тула кэпсэтиһии буолла. Ааҕааччыларга тустаах боппуруос судаарыстыба ыытар политикатын биир сүрүн хайыс-хата буоларын санатабын.

Гериатрия диэн ситэ үөрэ-тиллэ илик бөдөҥ наука буолар. Этэргэ дылы, кырдьартан ким да куоппат. Киһи сааһыран, бох-тон истэҕин ахсын доруобуйата кэбириирэ, араас кыһалҕалар үөскүүллэрэ баар суол. Сайды-ылаах судаарыстыба итилэри аччатарга кыһаллыахтаах.

Электроннай уочарат итэҕэс өрүтэ

Бэтэрээннэртэн бэрэстэби-итэл, өр сылларга прокурору-нан үлэлээбит Павел Ивано-вич Федоров этиитигэр ытык кырдьаҕастарбыт эмтэнэллэри-гэр күн ахсын кэриэтэ кэтиллэр, көрсөр кыһалҕаларыгар тохтоото.

Б а с т а т а н т у р а н , к и н и өрөспүүбүлүкэбитигэр сотору-тааҕыта олоххо киирбит поликли-никаларга электроннай уочарат итэҕэс өрүттэригэр тохтоото. «Электроннай уочарат олоххо киириэҕиттэн ылата, бырааска доруобуйаҥ туругун көрдөрө киирэр наһаа уустугурда. Ити уо-чараккын хас да күн кэтэһиэххин наада. Ордук саастаах киһи ыа-рыыта хаһан көбөн кэлиэҕин хантан билиэҕэй? Аны улаханнык ыалдьыбыт киһини электроннай уочараттаахтар бүппүттэрин кэн-ниттэн биирдэ көрөллөр. «Суһал көмөнү» ыҥырдахха, кыраады-скыт үрдээбэтэх, учаастактааҕы терапевкытын ыҥырыҥ эбэ-т э р п о л и к л и н и к а ҕ ы т ы г а р барыҥ диэн көлбөрүтүнэллэр. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, поликлиникаҕа бырааска көрдөрө киирэр олус эрэйдээх. Электрон-най уочарат үтүө өрүттэрдээҕин

кытта мэлдьэспэппин. Онон бу боппуруоска маннык этиилэ-эхпин. Нэдиэлэҕэ 1-2 күҥҥэ су-рутуунан көрдөрүү күннэрин тэрийиэххэ баара», — диэн Павел Иванович күн бүгүн үгүс киһи көрсөр кыһалҕатын туһунан саас-сааһынан быһааран биэрдэ.

С о т о р у т а а ҕ ы т а б и -лэр киһим хараҕа ыалдьан, 1 №-дээх поликлиникаҕа окулиска көрдөрө тиийэн баран, көрсүбүт кыһалҕатын миигин кытта үллэстибитэ. Кинини электрон-най уочаратыҥ суох диэннэр, үлтү сылайыар диэри күнү быһа кэтэһиннэрбиттэр. Кабинекка киирдэҕин ахсын, сиэстэрэ кый-даан таһааран иһэр үһү. Кырдьык, ыксаабыт киһи иэдэйэр хартыы-ната. Улаханнык ыалдьан кэлбит киһини икки эҥин ыарыһаҕы аһардан баран, быраас көрүөн сөп.

Д о р у о б у й а м и н и с т р и н солбуйааччы Людмила Вер-бицкая федеральнай сокуон

быһыытынан, «суһал көмө» ула-ханнык ыалдьыбыт дьоҥҥо кэ-лэрин туһунан эттэ.

Карточкаҕа — сымыйа сурук

Маны таһынан Павел Фе-доров өрөспүүбүлүкэтээҕи ха-рах балыыһатыгар уочарат олус улаханын туһунан эттэ. Кини быраастар таҥаскын уһултаран да көрбөккө, айаххын атытта-ран көрбөккө эрэ, медицинскэй карточкаҕар сымыйанан искин-үөскүн баттаталаан көрбүт кур-дук суруйалларын аҕынна. Кини: «Быраастар компьютерга баар халыыбынан, аптамаатынан, ыарыһаҕы көрбөккө сылдьаннар,

медицинскэй карточканы толо-роллор. Окулиска хаҥас харах-пын көрдөрбүппүн, карточкабар уҥа хараҕа ыалдьыбыт диэн суруйбуттарын таба көрбүтүм. Биэс-алта сыллааҕыта хаһыакка эмиэ сыыһа карточка толоруллу-утуттан биир дьахтар доруобай бүөрүн эпэрээссийэлээбиттэрин туһунан суруллубут этэ. Мин таба көрбөтөҕүм буоллар, харахпын кытта эмиэ итинник хомолтолоох хартыына буолуон сөптөөх этэ. Эмчиттэр маннык боппуруостар-га чуолкайдык үлэлиэхтэрин на-адалаах», — диэн эттэ. Бу — баар дьыала.

Доруобуйа министрин сол-буйааччы Людмила Вербицкая быраастарга сурук-бичик дьыа-лалара элбэҕинэн, бириэмэлэрэ тиийбэтинэн, итинник быһыы-майгы баарын билиннэ.

Павел Федоров поликли-никаҕа көрдөрө тиийдэххэ, ба-стакы уочаратынан, саастарын ыйыталларын аҕынна. Кини быраастар аҕыс уон саас диэн хоруйу иһиттэхтэринэ, ити саа-скар доруобуйаҥ тупсан кэлбэтэ чуолкай диэх курдук этэллэрин туһунан бэлиэтээтэ.

Эминэн-томунан хааччыйыы

Павел Иванович эминэн-то-мунан хааччыйыы боппуруоһугар эмиэ тохтоото. Аптекаларга сы-ана араастаһыыта улаханын, манна хонтуруол суоҕун бэлиэ-тээтэ. Чэпчэкитэ суох олохтоох-дьаһахтаах ыраах сытар хоту улуустарга эмп сыаната ордук ыараханын ыйда.

Маныаха министри солбуй-ааччы аптекалар чааһынай бас

билиигэ баалларын, хоту улуу-старга айан ороскуота улаханын бэлиэтээтэ.

Мин саныахпар, саамай на-адалаах эмтэр сыаналарын, муҥ саатар киин куораппытыгар Дьо-куускайга хонтуруоллуохха баара.

Павел Федоров эми көҥүл атыылааһын боппуруоһугар эмиэ тохтоото. Кини: «Дьон онно-ман-на ааҕа-ааҕалар талбыт эмтэ-рин атыылаһаннар эмтэнэллэр. Сыыһа-халты эмтэнии, эмчиттэр, эһиги, үлэҕитин-хамнаскытын уу-стугурдубат дуо? Сорох күүстээх эмтэри ырысыабынан эрэ биэри-эххэ баара», - диэн эттэ.

Бюджет миэстэтигэр — улууска барааччылары эрэ

Ытык кырдьаҕас медицина эйгэтэ кадрынан хайдах хаач-чыллан олорор боппуруоһугар эмиэ тохтоото. Кини үгүс улууска сылдьарын туһунан эттэ. Ордук хотугу улуустар быраастары-нан хааччыллыылара мөлтөҕүн туһунан бэлиэтээтэ.

Павел Иванович: «Урук-ку схеманан медицинскэй ин-ститукка бюджет миэстэтин үөрэхтэрин бүтэрдэхтэринэ, улууска үлэлии барар эрэ ыч-чакка биэриэххэ баара. Бюджет үбүгэр-харчытыгар үөрэнэр усту-дьуоннары улуустарга үлэлии барар курдук эбээһинэстиир нуорма-быраап докумуона на-ада. Улууска үлэлии барбат түгэннэригэр үөрэммит ороску-оттарын төннөрүөхтээхтэр», - диэн эттэ. Промышленность эй-гэтигэр үөрэммит ыччат хайдах быһыылаахтык дуогабарынан үлэлиирин холобурга аҕалла.

Кини үөрэхтэрин бүтэрбит ыччат үгүс өттө Дьокуускайга хааларын бэлиэтээтэ.

«Доруобуйа диэн туохтааҕар да күндү. Ол эрээри күн бүгүн доруобуйатааҕар, үп-харчы сы-аналанар үйэтэ кэллэ», - диэн Павел Иванович санаатын иһитиннэрдэ. Медицина саамай сыаналанар кадрдарын бэйэлэ-ригэр тардан ылбыт төлөбүрдээх поликлиникалар сыаналара ыа-раханын туһунан эттэ.

Ураты болҕомтону эрэйэллэр

Ил Түмэн үс ыҥырыытын депутата Климент Иванов, үөһэ этэн аһарбытым курдук, ытык кырдьаҕастарга, бэтэрээннэргэ үбү-харчыны кэмчилиир наада-та суоҕун туһунан тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Кини: «Бэтэрээннэр — ураты болҕомтону эрэйэр нэһилиэнньэ араҥата. Сүүрбэ биэс сыл анараа өттүгэр «Якутзо-лото» балыыһата бэтэрээннэргэ анаан үлэҕэ киирбитэ. Кэлиҥҥи кэмҥэ ити аналын сүтэриэх кур-дук. 1991 сыллаахха Российскай Федерация Президенэ Москва куоракка биэрбит «Бэс Чагда» санаторийы мүлчү тутумуохха наада», - диэн эттэ.

Кини өрөспүүбүлүкэбитигэр д о р у о б у й а х а р ы с т а б ы л ы -г а р б ю д ж е т т а н т ө һ ө ү п -харчы көрүллэрин, эмчит-тэр орто хамнастара төһөтүн интэриэһиргээтэ. Министри солбуйааччы доруобуйа харыста-былыгар бюджеттан тыырыллар харчы сылын ахсын улаата тура-рын бэлиэтээтэ. Ол курдук, бый-ылгы сылга ити эйгэҕэ 35 млрд солк. көрүллүбүт. Үс сыл анараа өттүгэр ити сыыппара 29 млрд солк. тэҥнэһэр эбит. Күн бүгүн быраастар орто хамнастара — 74 тыһ. солк.

Маны таһынан киэҥ ыҥы-

рыылаах мунньахха кыттыыны ылбыт бэтэрээннэр гериатриче-скай балыыһа өрөмүөнүн, онко-логическай диспансер тутуутун, тиис протеһын босхо оҥоруу, «Дьиэ кэргэн луохтуура» быра-гыраама хайдах туолан эрэрин интэриэһиргээтилэр.

Урукку өттүгэр бэтэрэ-эннэргэ тиис протеһын босхо оҥорор этилэр. Кэлин бюджекка ити үп-харчы сарбыллыбытын, Климент Иванов эппитинии, ытык кырдьаҕастарга үбү кэм-чилиир наадата суоҕун туһунан бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэ-рэссэдээтэлэ Люлия Григорье-ва аҕынна. Тэрээһин түмүгэр киэҥ ыҥырыылаах мунньах быһаарыыта ылылынна. Бэтэрэ-эннэр санааларын сайа этэн, ый-ытыыларыгар толору хоруйдары ылан, астынан тарҕастылар.

Людмила НОГОВИЦЫНА.

ТЫА СИРИН ТУТУУТА

Норуот дьокутаатын скверэ баар буолуоҕа

Парламент сонуннара │

Кырдьаҕастар бырааска көрдөрөллөрө тоҕо эрэйдээх буолла?

│ Парламеҥҥа

КИЭҤ ЫҤЫРЫЫЛААХ МУННЬАХ

Төҥүлүгэ оҕо саада тутуллар.

"Тумул" ТХПК хотоно.

"Хоту" ТХПК сыаҕар.

Гериатрия диэн ситэ үөрэтиллэ илик бөдөҥ наука буолар. Этэргэ дылы, кырдьартан ким да куоппат. Киһи сааһыран, бохтон истэҕин ах-

сын доруобуйата кэбириирэ, араас кыһалҕалар үөскүүллэрэ баар суол. Сайдыылаах судаары-стыба итилэри аччатарга кыһаллыахтаах.

Быйылгы сылга доруо-буйа харыста былыгар

35 млрд солк. көрүллүбүт





Дойдуга үрдүкү таһымҥа нолуогу төлөөһүҥҥэ прогрессивнай шкаланы

киллэрии тула кэпсэтиһии, санаа атастаһыыта барбыта ыраатта. Бу күннэргэ Федерация Сэбиэтигэр тустаах боппуруоһу дьүүллэстилэр.

Социальнай климаты мөлтөтүө суохтаах

Бу кыһын Российскай Феде-рация бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Оль-га Голодец нолуогу төлөөһүҥҥэ прогрессивнай шкаланы киллэрии боппуруоһа быһаарыллан эрэрин туһунан эппитигэр, этэргэ дылы, сэргэхсийэ түспүппүт.

Ааҕааччыларга быһааран биэрэр эбит буоллахха, нолуогу төлөөһүҥҥэ прогрессивнай шкала киирдэҕинэ, киһи төһөнөн элбэх дохуоту аахсар да, соччонон элбэх подоходнай нолуогу төлүөхтээх. Би-лигин манна хартыына хайдаҕый? Ким төһө хамнаһы ыларыттан туту-луга суох, бары үлэбит төлөбүрүттэн 13% подоходнай нолуокка биэрэбит. Намыһах хамнастаах дьоҥҥо ити улахан охсуулааҕа биллэр.

Ол эрээри төһө да тустаах боппуруос дойду салалтатыгар дьүүллэһии киинигэр сырыттар, фи-зическэй сирэйдэр дохуоттарыттан нолуогу төлөөһүҥҥэ уларыйыылар чугастааҕы кэмҥэ түргэн тэтиминэн киллэриллэллэрэ күүтүллүбэт.

Итини Федерация Сэбиэтэ эмиэ бигэргэттэ. Ол курдук, вице-спикер Евгений Бушмин Россия олох-тоохторо прогрессивнай нолуок киириитигэр бэлэмнэрэ суохтарын бэлиэтээтэ. Кини нолуок ситимигэр уларыйыы киирэр түгэнигэр, баай-дар куотунар ньыманы булуохтарын, ноҕурууска бүтүннүүтэ орто кылаа-ска ыйанан хаалыан сөбүн туһунан этэр. Маныаха Америка президенэ Дональд Трамп өр сыллар усталара нолуоктан куотуммут холобурун аҕалар тоҕоостоох.

Федерация Сэбиэтин бэрэс-сэдээтэлэ Валентина Матвиенко нолуогу төлөөһүҥҥэ прогрессив-най шкаланы киллэриини эмиэ төрдүттэн утарар. Кини төһөнөн нолуок элбиир даҕаны, хомуллуута уустугурарын туһунан этэр. Нолуок сокуоннарыгар уларыйыылар кии-риилэрэ дойду социальнай клима-тын мөлтөтөрө табыллыбатын уон-на нэһилиэнньэ олоҕор-дьаһаҕар охсуута суох буолуохтааҕын ыйар. Итини таһынан Валентина Мат-виенко “күлүк экономика” сектора аччыырыгар нолуок ситимэ ситэ-риллэн-хоторуллан биэриэхтээҕин туһунан бэлиэтиир.

Дохуоту аахсар көхтөрө намтыан сөп

Ольга Голодец бу кыһын дьоҥ-ҥо-сэргэҕэ эрэмньини үөскэппитин кэнниттэн Российскай Федерация Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдэ-

этэлин бастакы солбуйааччы Игорь Шувалов дойду нолуогун ситими-гэр саҥа сүүрээннэри, ол иһигэр физическэй сирэйдэр НДФЛ-ы төлөөһүннэригэр уларыйыылары 2018 сыл ортотуттан киллэриэхтэ-рин туһунан бэлиэтээбитэ.

Оттон дойду үбүн мини-стрин солбуйааччы Илья Трунин физическэй сирэйдэр дохуотта-рыттан нолуогу тутууга уларый-ыылар 2018 сыл кэнниттэн эрэ көрүллүөхтэрин туһунан эппитэ. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, ити боппуруос тула санаа хайдыһыыта бөҕө буолла.

Дойду үбүн министерствотын Коллегиятын чилиэнэ, экономиче-скай наука кандидата Владимир Назаров нолуок төлөбүрүгэр про-грессивнай шкаланы киллэриини төрдүттэн утарар. Кини нолуок ситимигэр итинник уларыйыы киирэр түгэнигэр дьон үлэлиир-хамсыыр, элбэх дохуоту аахсар көҕүн сүтэриэҕин туһунан этэр. Оччоҕо дойду экономикатын сайдыыты-гар харгыстар үөскүөхтэрин сөбүн туһунан бэлиэтиир.

Владимир Назаров судаары-стыба соругунан дьадаҥыларга көмөлөһүү буоларын, баайдары кытта охсуһуу буолбатаҕын ыйар. «Судаарыстыба оччо дьадаҥыларга көмөлөһүөҕүн баҕарар буоллаҕына, аадырыстаах социальнай көмөнү оҥордун ээ», — диир кини. На-заров дьадайыыны суох оҥоруу ньыматынан экономика үүнүүтэ буоларын бэлиэтиир. Оттон но-луок төлөбүрүгэр прогрессивнай шкаланы киллэрии итиннэ мэһэй эрэ буолуоҕун туһунан этэр. Кини ити уларытыы баай дьон олох да нолуоктарын төлөөбөт, кисти-ир балаһыанньатыгар тиэрдиэн сөптөөҕүн туһунан бэлиэтиир. Вла-димир Назаров Америка милли-ардердара бухгалтердарынааҕар кыра нолуогу төлүүллэрин туһунан холобурдары аҕалар.

Норуоту кытта үллэстэр кэмнэрэ кэллэ

Госдума оппозиционнай фрак-циялара: РЛДП, РФКП уонна «Сиэр-дээх Россия» прогрессивнай нолу-

огу киллэрэр наадалааҕын, баайдар үптэрин-харчыларын норуоту кытта үллэстэр кэмнэрэ кэлбитин туһунан этэллэр. Кинилэр тустаах боппуруо-ска сокуоннар барылларын бэлэмнэ-эн киллэрбиттэрэ.

Ол курдук, РЛДП бэлэмнээбит сокуонун барылыгар намыһах хам-настаахтар НДФЛ-тан олоччу бос-холонуохтаахтарын туһунан ыйыл-лар. Кинилэр намыһах хамнастаах-тарынан ыйга 180 тыһ. солк. диэри аахсар дьону ааттыыллар. Тус бэйэм 100-180 тыһ. солк. намыһах үлэ төлөбүрүгэр кыайан киллэрбэппин (ыырбыт оччо кыараҕас дуу?). РЛДП фракцията 180 тыһ. солк. саҕалаан 2 мөл. 400 тыһ. солк. хамнастаахтарга дохуоттан нолуоктарын 13% хаалла-рары туруорсаллар. Оттон 100 мөл. солк. диэри дохуоттаах дьонтон но-луоктарын 30%, 100 мөл. солк. үөһэ дохуоттаахтарга 70% оҥоруохха диэн этэллэр.

Итиннэ майгынныыр соку-он барылын «Сиэрдээх Россия» фракция тын депутаттара бэлэмнээ-биттэр. Кинилэр ыйга 200 мөл. солк. тахса дохуоттаах гражданнар дохуот-тарын быстар аҥаарын бюджекка ыытыахтаахтарын туһунан этэллэр.

Оттон РФКП фракциятын депу-таттара 400 тыһ. солк. диэри хамна-стаахтарга 13% оннунан хаалларар туһунан этэллэр. 1 мөл. солк. үөһэ үлэ төлөбүрдээх дьоҥҥо дохуоттан 50% нолуогу киллэрэри туруорсаллар.

Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэми-тиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров ааспыт сыллаахха дойду салалтатыгар бу боппуруоһу ту-руорсубутун эмиэ билэбит. Кини: «Экономикаҕа уустук балаһыанньа үөскээбитинэн, кризиһинэн си-бээстээн, баай дьоммут үптэрин-харчыларын норуоту кытта үллэстэр кэмнэрэ үүннэ. Бары сайдыылаах судаарыстыбалар нолуоктарын ситимнэрин ырытан көрдөххө, Нолуогу төлөөһүн про-

грессивнай шкалата диэн баар. Тоҕо эрэ, дойду салалтата манна болҕомтотун уурбат. Итинник баай дьонтон нолуогу төлөөһүн баар буоллаҕына, боростуойдук ааҕан-суоттаан да көрдөххө, хамнаһы, пенсияны «ыарыыта суох» икки-үс төгүл улаатыннарыахха сөптөөх», - диэн этэр. Кини ити туһунан соторутааҕыта хаһыаппытыгар эмиэ суруйан турар.

Российскай Федерация соци-альнай сыһыаннаһыыларга уонна үлэҕэ Академиятын проректора, экономическай наука доктора Алек-сандр Сафонов подоходнай нолуок төлөбүрүгэр прогрессивнай шка-ланы киллэриини, этэргэ дылы, икки илиитинэн өйүүр. Кини ити уларыйыы киирдэҕинэ, Россияттан ким даҕаны арҕаа дойдуларга куотуо суоҕун туһунан этэр. Онно нолуок-тара биһиэнинээҕэр быдан үрдүгүн туһунан бэлиэтиир. Александр Сафонов кытаанах накаастабылы олохтоотоххо, нолуоктан куоту-нуу, күлүккэ түһүү суох буолуоҕун ыйар. Итиннэ аан дойдуга чуолкай механизмнар баалларын туһунан этэр. Холобур, Америкаҕа нолуогу төлүүртэн куотунар түгэҥҥэр, ха-айыллыаххын сөп. Оттон Италияҕа нолуок полицията дохуоккун кисти-иргин уорбалаатаҕына, саамай үрдүк нолуогу төлөттөрөрүн таһынан, эбии ыстарааптыыр эбит. Дохуоккун кистээбэтэххин дакаастыахтааххын, итэҕэтиэхтээххин. Голландияҕа оннооҕор киһи бэйэтин массыы-натыттан корпоративнай массыы-наны туһаныыга көстөҕүнэ кытта нолуок ааҕыллар.

Сафонов Россияҕа нолуок төлөбүрүгэр кытаанах хонтуруол баар буоллаҕына, ким даҕаны но-луок төлөбүрүттэн куотунуо суоҕун туһунан этэр. Александр Сафонов прогрессивнай нолуок социальнай өттүнэн сиэрдээҕин тоһоҕолоон бэлиэтиир. Атын нолуоктарга аль-

тернатива буолуоҕун ыйар, намыһах дохуоттаах дьону НДФЛ-тан босхолу-ур наадалааҕын туһунан этэр. Кини: «Судаарыстыба биир илиитинэн кинилэртэн ыла олорор, атын или-итинэн араас социальнай чэпчэти-илэринэн, эбии төлөбүрдэринэн биэрэ олорор», — диир. Манна ло-гика суоҕун бэлиэтиир. Кини ыйга мөлүйүөн дохуоттаах дьоҥҥо подо-ходнай нолуок төлөбүрүгэр прогрес-сивнай шкала киирэрэ наадатын, дохуоттарыттан 20% НДФЛ-га тутуллуохтааҕын туһунан ыйар.

Credit Suisse Research дааннай-ынан, Россия 10 бырыһыан саамай баай дьонугар дойду дохуотун 89% баарын туһунан Сафонов бэлиэти-ир. Америкаҕа ити сыыппара 78%, Кытайга 73% тэҥнэһэр эбит.

Холобурга аҕалар эбит буол-лахха, Францияҕа 6 тыһ. евроҕа диэри дохуоттаах гражданнар но-луоктан бүтүннүү босхолоноллор эбит. Оттон мөлүйүөн евроттан үөһэ дохуоттаахтартан 75% тутан ылаллар. Швеция баайдара до-хуоттарыттан 56,6%, Израильга 57%, Нидерландыга 52% нолуокка биэрэллэр.

Бастаан менталитеппытын уларытыахха наада

Федерация Сэбиэтигэр про-грессивнай нолуок олоххо киирии-тин кытта сөпсөспөттөр. Вице-спи-кер Евгений Бушмин нэһилиэнньэ, оннооҕор ыччат урукку менталите-тынан сылдьарын туһунан бэлиэти-ир. Ол курдук, нолуок төлөөһүнүгэр прогрессивнай шкала киирдэҕинэ, гражданнартан дохуоттарын туһунан декларация толоруллуута ирдэниллиэҕэ. Оттон үгүстэр итин-ник докумуону толорорбутугар илиибит-атахпыт барбата баар суол. Итини өрөспүүбүлүкэбитигэр улуус уонна нэһилиэктэр депутаттара декларацияларын толорботох хо-лобурдарыттан көрөбүт. Бушмин этэринэн, прогрессивнай нолуоктаах Америкаҕа дьон декларацияны то-лороругар көмөлөһөр, сүбэлиир үгүс ахсааннаах идэтийбит налоговай кон-сультаннар баалларын ыйар. Онон кини бастаан менталитеппытын ула-рытыахпытын наадатын, чугастааҕы 5-6 сылга прогрессивнай нолуок кыайан киирбэтин туһунан этэр.

Прогрессивнай нолуок биһиги дойдуга саҥа сүүрээн буолбатах. Баар практика. Ол курдук, 200 тыһ. солк. диэри дохуоттаахтар 12%, 600 тыһ. солк. тахса хамнастаахтар 40% подо-ходнай нолуогу төлүүллэрэ. Бу нолуок ситимэ 2001 сыллаахха диэри баара. Хамнаһы «кэмбиэргэ» биэриини тох-тотоору итинтэн аккаастаммыттара.

Нолуок төлөбүрүгэр прогрессив-най шкала урут эбэтэр хойут хайаан да олоххо киирэн, билигин дойдуга баар биир сүрүн кыһалҕа – дьадайыы таһымыгар сылдьар нэһилиэнньэ кыаммат араҥата аччааһыныгар далаһанан буолуох этэ дии саныы-бын.

Людмила НОГОВИЦЫНА.

Нолуокка прогрессивнай шкаланы киллэрии тохтотулунна

НОЛУОК СИТИМЭ

Бу күннэргэ Федерация Сэбиэтигэр тустаах боппуруоһу дьүүллэстилэр Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттара балыктаан

айахтарын ииттэр бырааптарын толору туһаналларыгар көрсөр кыһалҕаларын туһунан норуот дьокутааттара, тустаах биэдэмистибэ бэрэстэбиитэллэрэ, уопсастыбанньыктар “Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоохторо үгэс дьарыктарынан аһаан-таҥнан олороллорун туһугар балыктыыр дьарыктарын сокуонунан салайыы туһунан” диэн бырабыыталыстыба чааһыгар кэпсэттилэр.

Бырабыыталыстыба чааһын вице-спикер Анатолий Добрян-цев салайан ыытта. Кини аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттарга сокуонунан бэриллэр быраап-тарын күөмчүлээһин суох диир. “Судаарыстыба аҕыйах ахсааннаах норуоттар төрүт дьарыктары-гар усулуобуйа оҥорон, өрүскэ

53 уонна күөлгэ 44 балыктыыр учаастагы анаабыта. 2015 сылга диэри балыктыырга квота би-эрэллэрэ. Онтон бу быраабыла тохтообута. Бырамыысыланнай балыктааһынынан дьарыктанар аҕыйах ахсааннаах хотугу норуот-тарга киирсэр дьон уонна төрүт уус общиналар сайаапка биэрэн-нэр, бу учаастактарга балыкты-ахтарын сөп буолбута”, — диэн быһаарда.

Бырабыыталыстыба чааһы-гар аҕыйах ахсааннаах төрүт но-руоттар балыктыыр дьарыктарын хааччыйар уонна хонтуруоллу-ур биэдэмистибэлэр үлэлэрин туһунан кэпсэттилэр.

Саба быраҕан көрдөххө, өйөөһүн баар курдук

Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар үгэс дьарыктарын – балыктааһыны 2014 сыл-га диэри өрөспүүбүлүкэ тыа хаһаайыстыбатыгар, ас-үөл поли-тикатыгар уонна айылҕа харыста-былыгар министиэристибэлэрэ салайаллара, хонтуруоллууллара. Онтон бу боломуочуйа Росры-боловство Ленскэй территори-альнай управлениетыгар уонна

Арктика дьыалатыгар СӨ Суда-арыстыбаннай кэмитиэтигэр бэриллибитэ.

Бырабыыталыстыба чааһы-гар дакылааты Арктика дьыала-тыгар СӨ Судаарыстыбаннай кэ-митиэтин бэрэссэдээтэлин баста-кы солбуйааччыта Иван Павлов оҥордо. Кини иһитиннэриитин сүрүн түгэннэригэр тохтуур буол-лахха маннык:

— Билиҥҥитэ Хоту сир аҕы йах ахсааннаах норуоттара уонна төрүт уус общиналар ба-лыктыылларыгар өрүскэ 55 уонн-на күөлгэ 44 учаастак анаммыт.

— Бу учаастактарга балык-тыыр көҥүлү ылал ла рыгар сайа-апка түһэриэх тээхтэр.

— 2017 сылга куонкурус түмүгүнэн 41 балыктыыр учаа-стак 7 төрүт уус общинаҕа уонна аҕыйах ахсааннаах норуоттарга киирсэр 2 чааһынай урбаанньык-ка бэриллибит.

— Улахан өрүстэргэ – Өлүөнэҕэ, Индигииргэ, Халымаҕа уонна Өлөөн, Анаабыр улууста-рыгар баар учаастактары балык-

тыырга анаан биэрэр куонкуруһу Росрыболовство Ленскэй терри-ториальнай управлениета тэрий-эр. Оттон күөллэргэ уонна кыра өрүстэргэ баар учаастактары биэрии куонкуруһун Арктикаҕа СӨ Судаарыстыбаннай кэмитиэтэ ыытар.

— 2012-2015 сс. бэрилли-бит квотанан балыктыы олорбут буоллахтарына, 2016 сылга Хоту сир аҕыйах ахсааннаах норуот-тара уонна төрүт уус общиналар сайаапка биэрэн балыктыыр бэрэ-эдэктэрин тохтоппуттар. Ол иһин 2016 сылга балыктааһын кээмэйэ

биллэрдик аччаабыт. Тэҥнээн көрөр буоллахха, 2012 сылга 156 тоннаны, 2013 сылга 198 тоннаны, 2014 сылга 201 тоннаны, 2015 сылга 338 тоннаны балыктаабыт эбит буоллахтарына, 2016 сылга 400 кг эрэ балыктаммыт.

— 2015 сыллаахха Ил Түмэн дьокутаата Виктор Губарев СӨ Конституционнай суутугар аҕыйах ахсааннаах хотугу нору-оттар былыргыттан үгэс буолбут дьарыктара сайаапка биэрдэхтэ-ринэ эрэ көҥүллэнэрэ төһө соку-оннайын туһунан быһааралларын ирдэспит. Ол түмүгэр 2015 сыл муус устарыгар судаарыстыба биэдэмистибэтинэн бигэргэм-мит балыктыыр учаастактара суох аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар сайаапканы биэрэн туран балыктыылларын туһунан сокуон пууна СӨ Конституционнай суутунан көтүрүллүбүт. Мантан ыла учаастага суох аҕыйах ахсаан-наах хотугу норуоттар көҥүллүк балыктыылларыгар кыах бэрил-либит.

— Өрөспүүбүлүкэҕэ уоп-сайа 158 туһанааччы бырамы-ысыланнай балыктааһынынан дьарыктанар. Онтон 50-на аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар төрүт уус общиналара буолар. Кинилэр куонкурус түмүгүнэн

сыһыарыллыбыт балыктыыр учаастактаахтар уонна квотала-ахтар. Балык хаһаайыстыбатын комплексын сайыннарыы туһунан бырагыраама чэрчитинэн, быра-мыысыланнай балыктааһынынан дьарыктанар аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар общиналарыгар материальнай-техническэй база-ларын тупсаралларыгар субсидия бэриллэр. 2015 сыллаахха 23 мөл. солк. биэрбит эбит буоллахта-рына, 2017 сылга 8,7 мөл. солк көрбүттэр.

— Маны таһынан бырамы-ысыланнай балыктааһынынан дьарыктанар общиналар ба-лыктыылларыгар көрсөр оро-скуоттарын сороҕун толуйар үп көрүллэр. 2016 сыллаахха 20 родовой общинаҕа 25,3 мөл. солк. ыыппыттар.

Биир соппутуойтан сылтаан

Сүрүн отчуот кэнниттэн но-руот дьокутааттара биэдэмистибэ бэрэстэбиитэлигэр ыйытыылары биэрдилэр. Александр Уаров аҕыйах ахсааннаах хотугу нору-оттар балыктыыр бырааптара күөмчүлэнэр түгэннээҕин бэли-этээтэ. Ол курдук, Эдьигээҥҥэ “Куту” төрүт уус община хаһыс да сылын Росрыболовство Ленскэй управлениетыгар балыктыыр учаастактары туһаныыга куонку-руска кыттаары сайаапка биэрэр даҕаны, киниэхэ аккаастыыллар эбит. Маныаха биэдэмистибэ бэрэ-стэбиитэлэ сайаапкаларын сыыһа толороллор диэн быһаарда. “Биир соппутуойтан сылтаан дьону айах-тарын ииттинэр дьарыктарыттан матараҕыт”, — диэн дьокутаат хомуруйда.

Салгыы вице-спикер Анато-лий Добрянцев: “Балыксыттар докумуону сөптөөхтүк толорол-лоругар көмөлөһөр миэстэти-гэр үлэһиттэргит суох дуо? Тоҕо

үөрэх ыыппаккыт, методическай кинигэлэри тарҕаппаккыт? Ити барыта эһиги тэрилтэҕит ситэри үлэлээбэтиттэн тахсар”, — диэн түмүккэ кэллэ. Добрянцев этиитин кытта норуот дьокутаата Елена Голомарева сөбүлэстэ: “Эдьигэ-энтэн баара-суоҕа түөрт сайаапка киирбитин, сыыһа толорбук-кут диэн аахайбакка аккаастыы олороҕут. Бу дьон кыһалҕатын чугастык ылынаргыт эбитэ буол-лар, кинилэргэ тахсан, электрон-най ньыманан даҕаны сайаап-каларын сөпкө толороллоругар көмөлөһүө этигит. Билигин бу общиналары учаастага суох хаал-лардыгыт!!” — диэн итэҕэстэри кытта сөпсөспөтүн биллэрдэ уон-на управление оҥорбут табли-цатыттан холобур аҕалла. Баар көрдөрүүлэр, кырдьык, киһини хомотоллор. Холобур Булуҥҥа 134 балыктыыр өрүс учаастага баа-рыттан аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр 1 эрэ учаастагы биэрбиттэр. От-тон 28 күөл учаастагыттан – 3 эрэ учаастагы биэрбиттэр. Аллараа Халымаҕа эмиэ оннук быһыы-майгы – 42 өрүс учаастагыттан 2 эрэ учаастакка балыктыыр кыах-таммыттар.

Норуот дьокутаата Дмитрий Саввин СӨ прокуратуратын бэрэ-стэбиитэлиттэн Росрыболовство Ленскэй управлениетын үлэтин төһө хонтуруоллуулларын ыйыт-та. Маныаха биэдэмистибэ киһитэ икки сылтан бэттэх төрүт уус общиналартан үҥсүү киирбэтэҕэ диэтэ.

Маны таһынан, бырабыыта-лыстыба чааһыгар кыттааччылар балык көрүҥэ аҕыйаабытын, оҕо саадыгар, оскуолаларга оҕолору төрөөбүт төрүт астарынан – ба-лыгынан аһаппат буолбуттарын бэлиэтээтилэр.

Норуот дьокутаата Влади-мир Членов балык быра мыы-сыланнаһа сайдыбатын, бу салааҕа балыксыттартан балык атыылаһан хас да бүк сыанаҕа атыылыыр эргиэмсиктэр эрэ байалларын, балыгы астаан аты-ылыыр салаа сайдыбатаҕын ыйан туран, балык бородууксуйатын киэҥ ырыынакка таһаарар үчүгэй бырагыраама наадатын эттэ.

Бырабыыталыстыба чааһын түмүгэр вице-спикер Анатолий Добрянцев этиллибит итэҕэстэри туоратыыга үлэлэһиэххэ диэн ыҥырда.

Сардаана КУЗЬМИНА.

БЫРАБЫЫТАЛЫСТЫБА ЧААҺА

Ил Түмэҥҥэ │

Хотугу норуоттар балыктыыр бырааптарын күөмчүлээһин дуо?

Баар көрдөрүүлэр, кырдьык, киһини хомотоллор. Холобур Булуҥҥа 134 балыктыыр өрүс уча-астага баарыттан аҕыйах ахсаан-

наах хотугу норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр 1 эрэ учаастагы биэрбиттэр. Оттон 28 күөл учаастагыттан – 3 эрэ учаастагы биэрбиттэр. Аллараа Халымаҕа эмиэ оннук быһыы-майгы – 42 өрүс учаастагыттан 2 эрэ учаастакка ба-лыктыыр кыахтаммыттар.

│Федерация Сэбиэтэ

Credit Suisse Research дааннайы-нан, Россия 10 бырыһыан саамай баай дьонугар дойду дохуотун 89% баар. Америкаҕа ити сыыппара

78%, Кытайга 73% тэҥнэһэр.





Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бырааптарын уонна сокуонунан көрүллүбүт интэриэстэрин тутуһуу туһунан

уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар бырааптарыгар

Боломуочунай 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан дакылаат туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

У У Р А А Ҕ АСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бырааптарын уонна

сокуонунан көрүллэр интэриэстэрин тутуһуу туһунан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бырааптарыгар Боломуочунай 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан дакылааты сибидиэнньэҕэ ылынарга.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар (Е.А.Чекин) сүбэлииргэ:1) маннык боппуруостары көрөрүгэр:«Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бырааптарыгар

Боломуочунай 2014 сыллааҕы үлэтин туһунан дакылаат туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин 2015 сыл ыам ыйын 28 күнүнээҕи ИТ 605-V №-дээх уурааҕын 2 пуунун 1 хос пуунун толорор туһунан;

«Саха Өрөспүүбүлүкэтин нэһилиэнньэлээх пууннарыгар дьон-сэргэ олоҕун-дьаһаҕын хааччыйарга анаан табаары (бородууксуйаны) тиэйии-таһыы ураты бэрээдэгин туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонун барылыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин арктическай уонна хотугу улуустарыгар бастааҥҥы суолталаах аһылык уонна аһылыктан атын табаардары тиэйэн таһыы уратытын учуоттаан туран, көннөрүү киллэрэр туһунан;

ханнык омукка киирсэрин быһаарыы быраабылатын ырытан оҥорор уонна бигэргэтэр туһунан;Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын ахсааныттан үөрэнэ

сылдьар устудьуоннары материальнай өттүнэн хааччыйар туһунан;2) «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын үгэс быһыытынан

олорор уонна үгэс буолбут хаһаайыстыбанан дьарыктанар сирдэригэр этнологическай экспертиза туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2010 сыл муус устар 14 күнүнээҕи 820-С 537-IV №-дээх Сокуонун 5 ыстатыйатын 8 чааһын олоххо киллэрии тобулун ырытан оҥорууга биэдэмистибэлэр икки ардыларыгар үлэлиир бөлөҕү тэрийэригэр;

3) «Российскай Федерация төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын үгэс быһыытынан олорор уонна үгэс буолбут хаһаайыстыбанан дьарыктанар сирдэрин кэрискэтин уонна Российскай Федерация төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын үгэс буолбут хаһаайыстыбанан дьарыктанар дьарыктарын көрүҥнэрин кэрискэтин бигэргэтэр туһунан» Российскай Федерация Бырабыыталыстыбатын 2009 сыл ыам ыйын 8 күнүнээҕи 631-р №-дээх дьаһалын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын үгэс быһыытынан олорор уонна үгэс буолбут хаһаайыстыбанан дьарыктанар сирдэрин кэрискэтин кэҥэтии чааһыгар уларытыы киллэрэр туһунан Российскай Федерация Бырабыыталыстыбатын дьаһалын барылын ырытан оҥорууну уонна Российскай Федерация Бырабыыталыстыбатыгар киллэриини түргэтэтэригэр.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата бу уураах 2 пуунун туолуутун туһунан иһитиннэриини Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнигэр 2017 сыл алтынньы 1 күнүгэр диэри болдьоххо киллэрэригэр.

4. Уурааҕы уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бырааптарын уонна сокуонунан көрүллүбүт интэриэстэрин тутуһуу туһунан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар бырааптарыгар Боломуочунай 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан дакылааты Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар ыытарга.

5. Уурааҕы уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бырааптарын уонна сокуонунан көрүллүбүт интэриэстэрин тутуһуу туһунан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар бырааптарыгар Боломуочунай 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан дакылааты «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.

6. Уураах ылыныллыаҕыттан ыла күүһүгэр киирэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ

А.ЖИРКОВ

Дьокуускай к., 2017 сыл муус устар 25 күнэ ИТ 1081-V №-дээх

2017 сылга итиэннэ 2018 уонна 2019 сыллардааҕы былааннанар кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай баайын-дуолун приватизациялааһын

билгэлиир былааныгар (тосхолугар) уларытыы киллэрэр туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

У У Р А А Ҕ АСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:1. 2017 сылга итиэннэ 2018 уонна 2019 сыллардааҕы былааннанар кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин

судаарыстыбаннай баайын-дуолун приватизациялааһын билгэлиир былааныгар (тосхолугар) уларытыы киллэриини бигэргэтэргэ (сыһыарыллар).

2. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга. 3. Уураах ылыныллыаҕыттан ыла күүһүгэр киирэр.


А.ЖИРКОВ


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин 2017 сыл муус устар 25 күнүнээҕи

ИТ 1088-V №-дээх уурааҕын сыһыарыыта

2017 сылга итиэннэ 2018 уонна 2019 сыллардааҕы былааннанар кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай баайын-дуолун приватизациялааһын

билгэлиир былааныгар (тосхолугар) уларытыы киллэрэр туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин 2016 сыл сэтинньи 24 күнүнээҕи ИТ 952-V №-дээх уурааҕынан

бигэргэтиллибит 2017 сылга итиэннэ 2018 уонна 2019 сыллардааҕы былааннанар кэмҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай баайын-дуолун приватизациялааһын билгэлиир былаанын (тосхолун) II түһүмэҕэр маннык уларытыы киллэрэргэ:

1) 1 табылыыссаҕа маннык ис хоһоонноох 6 пууну эбэн биэрэргэ:«1 табылыысса

6 «Саха Өрөспүүбүлүкэтин күндү таастарга уонна күндү металларга кэмитиэтэ» СУП;677000, СӨ, Дьокуускай к., Киров уул., 12 дь.

200 1 243 171

»;2) 3 табылыыссаны маннык сааһылаан биэрэргэ:«3 табылыысса

2017-2019 сылларга приватизацияланыахтаах атын баай-дуол кэрискэтэ

№п/п Баай-дуол аата уонна баар сирэ

Баай-дуол анала

Баайы-дуолу

быһааран суруйуу

Балаансанан (кадастрынан)устуойумаһа

(тыһ. солкуобай)I Лабораторнай-производственнай холбоһук

(кадастрынан нүөмэрэ 14:36:103013:3038);677009, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Дьокуускай к., Кальвица уул., 24 дь.

Олорорго анала суох

4073,4 кв. м 196 824,55

Электроэнергетика объектара II Хаптаҕай – Майа учаастагар ВЛ-110 (220)

кВ «Табаҕа-Майа» (кадастрынан нүөмэрэ 14:15:200001:380);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһа (оройуона)

Электроэнергетикатутуута

24396 м 141 876,04

III Мирнэй – Сунтаар – Ньурба учаастагар ВЛ-220 кВ электричествоны биэрии салгынынан линията (кадастрынан нүөмэрэ 14:26:000000:193);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Сунтаар улууһа (оройуона)

Электричествоны биэрии

73430 м 264 796,42

Сир учаастага (кадастрынан нүөмэрэ 14:26:000000:15);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Сунтаар улууһа (оройуона)

12158 кв. м 3, 28

IV ВЛ-220 кВ «Мирнэй – Сунтаар – Ньурба» II комплекса (линейнай чааһа, кадастрынан нүөмэрэ 14:26:000000:109);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Сунтаар улууһа (оройуона)

Линейнэй тутуу 80712 м 408 184,28

Сир учаастага (кадастрынан нүөмэрэ 14:26:000000:247); Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Сунтаар улууһа (оройуона)

9342 кв. м 2,52

V Объектардаах сир учаастага (кадастрынан нүөмэрэ 14:26:011003:1540);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Сунтаар улууһа (оройуона)

30809 кв. м 39 604,66

1 Тутуу (биир этээс, кадастрынан нүөмэрэ 14:26:000000:240);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Сунтаар улууһа (оройуона), Сунтаар с., Межколхознай уул.

Аһаҕас тарҕатар-үллэрэр тэрил 220 кВ

1421,7 кв. м 128 196,43


Трансформатор 22 кв. м 129 527,68







VI Сулҕаччы ПС 110/35/10 «Сулҕаччы-Элдьикээн» ВЛ-110 кВ объега кадастрынан нүөмэрэ 14:30:000000:106);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Уус Маайа улууһа

Электроэнергетикатутуута

42868 м 200 317,09

Сир учаастага (кадастрынан нүөмэрэ 14:30:010003:184);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Уус Маайа улууһа

1825 кв. м 0,41

VII «Мини-ТЭЦ тутуу» ситэ тутуллан бүппэтэх объект тэриллэрэ: КЕ-25(35)-24 ВЦКС хочуол (2 устуука);Р-2,5-2,4/0,12 турбина (1 устуука);Т-2,5-2,4/0,12 турбина (2 устуука);Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Уус Маайа улууһа

Тутуу 420 000,00

».Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна

Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын

Концепциятын туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

У У Р А А Ҕ АСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын Концепциятын бигэргэтэргэ (сыһыарыллар).2. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга. 3. Уураах ылыныллыаҕыттан ыла күүһүгэр киирэр.


А.ЖИРКОВ


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин 2017 сыл муус устар 25 күнүнээҕи

ИТ 1090-V №-дээх уурааҕын сыһыарыыта

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх

уорганнара хардарыта дьайсыыларынК О Н Ц Е П Ц И Я Т А

1. Уопсай балаһыанньата1. Бу Концепция Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай

тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын сүрүн тускулун, соругун уонна хайысхатын быһаарар.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын хардарыта дьайсыылара Россия Федерациятын Конституциятыгар, «Россия Федерациятыгар олохтоох салайыныыны тэрийии сүрүн тускулларын туһунан» 2003 сыл алтынньы 6 күнүнээҕи 131-ФС Федеральнай сокуоҥҥа, атын федеральнай сокуоннарга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуонугар, «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох салайыныы туһунан» 2004 сыл сэтинньи 30 күнүнээҕи 171-С 349-III №-дээх Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонугар уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин атын сокуоннарыгар сөп түбэһиннэрэн олохтонор.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

│ Аах. Тутус. Туһан

Ыам ыйын 26 күнэ, 2017 с. №20 (1842)

ИЛ КЭРЭhИТЭСаха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын

аудиторын солотугар анааһын туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

У У Р А А Ҕ А«Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын туһунан» Саха

Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонун 5 ыстатыйатын 1 чааһыгар сөп түбэһиннэрэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын аудиторын солотугар аныырга:

Лукина Елена НикитичнаныОлесов Семен СеменовиһыПищулина Елена ВалерьевнаныСтолбов Владислав ВладимировиһыФедорова Екатерина СофроновнаныХиль Елена Юрьевнаны.2. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ

хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.3. Уураах ылыныллыаҕыттан ыла күүһүгэр киирэр.


А.ЖИРКОВ Дьокуускай к., 2017 сыл олунньу 28 күнэИТ 1014-V №-дээх

«Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Россия Федерациятын норуоттарын култуураларын баайын объектарын

(история уонна култуура пааматынньыктарын) туруктарын уонна олору судаарыстыбаннай

харыстааһыны тупсарыы дьаһалын туһунан» тиэмэҕэ парламент истиитин сүбэлэрин туһунан

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил ТүмэнинУ У Р А А Ҕ А

«Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Россия Федерациятын норуоттарын култуураларын баайын объектарын (история уонна култуура пааматынньыктарын) туруктарын уонна олору судаарыстыбаннай харыстааһыны тупсарыы дьаһалын туһунан» тиэмэҕэ парламент истиитин сүбэлэрин бигэргэтэргэ (сыһыарыллар).

2. Бу уурааҕы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлигэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытыгар – Саха Өрөспүүбүлүкэтин экэниэмикэҕэ миниистиригэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үпкэ миниистиригэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуура баайын объектарын харыстааһыҥҥа Департаменын салайааччытыгар, «Россия наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын гуманитарнай чинчийиигэ уонна Хоту дойду аҕыйах ахсааннаах омуктарын проблемаларыгар института» наука федеральнай судаарыстыбаннай бюджет учреждениетын дириэктэригэр, муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарыгар ыытарга.

2. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.



А.ЖИРКОВ Дьокуускай к., 2017 сыл олунньу 28 күнэИТ 1031-V №-дээх

Саха Өрөспүүбүлүкэтин ис дьыала уорганнарын үлэтин

2016 сыллааҕы отчуотун туһунанСаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

У У Р А А Ҕ АСаха Өрөспүүбүлүкэтин ис дьыала уорганнарын үлэтин 2016

сыллааҕы отчуотун истэн баран, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин ис дьыала уорганнарын үлэтин 2016 сыллааҕы отчуотун сибидиэнньэҕэ ылынарга.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин ис дьыала уорганнарын министиэристибэтигэр (В.Н.Прокопенко) сүбэлииргэ:

1) холуобунай эппиэтинэскэ урут тардылла сылдьыбыт дьон буруйу оҥорууларын, ону тэҥэ Россия Федерациятын Холуобунай Кодексын 264.1 ыстатыйатынан көрүллүбүт буруйу оҥорууну сэрэтиигэ ис дьыала уорганнарын үлэтин көдьүүһүн үрдэтиигэ туһаайыллыбыт биир кэлим дьаһаллары ылынарыгар;

2) ис дьыала уорганнарын үлэһиттэрэ сокуону кэһиилэрин таһаарбат туһугар туһаайыллыбыт сэрэтэр миэрэни ылынарыгар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар (Е.А. Чекин) сүбэлииргэ:

1) «Тырааныспары ыыта сылдьар киһини итирик туруктааҕын быһааран туоһулааһын уонна ол түмүгүн оҥоруу, ыйыллыбыт киһини итирик туруктааҕын быһаарарга медицинскэй өттүнэн туоһулааһыҥҥа ыытыы, бу киһи итирик туругун медицинскэй өттүнэн туоһулааһын уонна ол түмүгүн оҥоруу Быраабылатын уонна тырааныспары ыыта сылдьар киһи итирик туругун быһаарарга медицинскэй өттүнэн туоһулааһыны оҥорууга киһи этигэр-хааныгар наркотическай сириэстибэ эбэтэр психотропнай вещество баарын быһаарыы Быраабылатын бигэргэтэр туһунан» Россия Федерациятын Бырабыыталыстыбатын 2008 сыл бэс ыйын 26 күнүнээҕи 475 №-дээх уурааҕын уонна «Итирии (алкогольнай, наркотическай уонна атын токсическай) туругун медицинскэй өттүнэн туоһулааһыны ыытыы бэрээдэгин туһунан» Россия Федерациятын доруобуйа харыстабылыгар миниистиэристибэтин 2015 сыл ахсынньы 18 күнүнээҕи 933н №-дээх бирикээһин ирдэбиллэригэр сөп түбэһиннэрэн, итирии туругун быһаарарга киһиэхэ медицинскэй өттүнэн туоһулааһыны оҥорон ыытыыны хааччыйарыгар;

2) маннык тэрийиллэр кыаҕын көрөрүгэр: наркотическай итирии туругун быһаарарга медицинскэй өттүнэн

туоһулааһын чэрчитин иһинэн биологическай эйгэни (иик, хаан, тыҥырах) гаас уонна убаҕас хроматографиялаах иммунохимическэй ньыманан чинчийиини оҥорорго анаан кииннэммит лаборатория иһинэн масс-спектрометрическай детекторынан булан ылардаах, химическэй-токсикологическай лаборатория тиһигин тэрийиини, ол иһигэр Саха

Өрөспүүбүлүкэтин «Алдан оройуона» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Мииринэй оройуона» муниципальнай тэриллиитин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Ньурба оройуона» муниципальнай тэриллиитин оройуоннааҕы киин балыыһаларыгар;

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тыыннаах дьонтон уонна өлүктэн ылыллыбыт биологическай матырыйаалы судебнай-химическэй өттүнэн экспертизаны оҥорор, ону тэҥэ биологическай матырыйаал таһан тиэйиллиитин олохтуур лабораторияны;

3) «Оҕолору автоһунан тэрээһиннээхтик тиэйэн таһыы быраабылатын бигэргэтэр туһунан» Россия Федерациятын Бырабыыталыстыбатын 2013 сыл ахсынньы 17 күнүнээҕи 1177 №-дээх уурааҕа туолуутугар, ону тэҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар оҕолору таһар автобустар техническэй өттүнэн сөптөөх туруктарын иһин эппиэттиир идэтийбит специалистарынан уонна туһааннаах өрөмүөннүүр-техническэй базанан хааччыйарга дьаһалы ылынарыгар.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин баһылыктарыгар сокуоннай саастарын туола илик оҕолор төгүрүк суукканы сылдьар хас биирдии стационарнай лааҕырга сокуоннай саастарын туола илик оҕолор дьыалаларыгар уонна кинилэр бырааптарын көмүскүүр улуустааҕы (оройуоннааҕы, куораттааҕы) хамыыһыйаларга, ону тэҥэ ис дьыала уорганнарыгар профилактическай учуокка турар сокуоннай сааһын туола илик оҕолорго анаан тустаах профильнай сменаны оҥороллоругар сүбэлииргэ.

4. «Дьокуускай куорат» куораттааҕы уокурук баһылыгар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тутуллубут тырааныспар сириэстибэтин анал туруорар сиргэ көһөрүү, ону харайыы, көһөрүү уонна харайыы ороскуотун төлөөһүн, тырааныспар сириэстибэтин төннөрүү бэрээдэгин туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2013 сыл олунньу 21 күнүнээҕи 1163-С 1221-IV №-дээх Сокуонун уонна «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар аналлаах тохтуур сири оҥорон үлэлэтиини тэрийэр туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын 2013 сыл балаҕан ыйын 2 күнүнээҕи 294 №-дээх уурааҕын ирдэбиллэрин толорорго анаан улахан кээмэйдээх уонна ыарахан ыйааһыннаах таһаҕаһы таһар-тиэйэр, тутуллубут тырааныспары харайан туруорарга, ону тэҥэ тутуллубут тырааныспары аналлаах туруорар сиргэ илдьэ барар эвакуатор быыстала суох үлэтин тэрийэргэ анаан усулуобуйаны оҥоруу чааһыгар дьаһалы ылынарыгар сүбэлииргэ.

5. Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Абый улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Аллайыаха улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Анаабыр национальнай (долган-эбэҥки) улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Булуҥ улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Үөһээ Халыма улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Үөһээ Дьааҥы оройуона» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Бүлүү улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Горнай улууһа» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Кэбээйи улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, «Муома оройуона» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Аллараа Халыма оройуона» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Өймөкөөн улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Өлөөн эбэҥки национальнай оройуона» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Орто Халыма улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Таатта улууһа» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Томпо оройуона» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Усуйаана улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Эбээн–Бытантай национальнай улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин баһылыктарыгар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тутуллубут тырааныспар сириэстибэтин анал туруорар сиргэ көһөрүү, ону харайыы, көһөрүү уонна харайыы ороскуотун төлөөһүн, тырааныспар сириэстибэтин төннөрүү бэрээдэгин туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2013 сыл олунньу 21 күнүнээҕи 1163-С 1221-IV №-дээх Сокуонун уонна «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар аналлаах тохтуур сири оҥорон үлэлэтиини тэрийэр туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын 2013 сыл балаҕан ыйын 2 күнүнээҕи 294 №-дээх уурааҕын ирдэбиллэрин толорор туһугар тутуллубут тырааныспары харайан туруорарга анаан усулуобуйа оҥоруу чааһыгар дьаһалы ылалларыгар сүбэлииргэ.

6. «Абый улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Анаабыр национальнай (долган-эбэҥки) улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Булуҥ улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Үөһээ Бүлүү улууһа (оройуона)» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Үөһээ Дьааҥы оройуона» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Горнай улууһа» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Ленскэй оройуона» муниципальнай тэриллиитин, «Муома оройуона» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Нам улууһа» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Өлөөн эбэҥки национальнай оройуона» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Орто Халыма улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Таатта улууһа» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Томпо оройуона» муниципальнай оройуонун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Чурапчы улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Эбээн–Бытантай национальнай улууһа (оройуона)» муниципальнай тэриллиитин баһылыктарыгар 2017 уонна 2018 сылларга суол-тырааныспар саахалын ахсаанын аччатыыга уонна ол содулун намыратыыга туһаайыллыбыт муниципальнай тосхоллору ырытан оҥороллоругар уонна ылыналларыгар сүбэлииргэ.

7. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай палаатата (С.В.Кырбасов) уопсастыбаннай түмсүүлэри кытыннаран туран, автотранспортнай сириэстибэни алкогольнай, наркотическай уонна итирии атын көрүҥэ туруктаах сылдьан ыытыы тирээн турар кыһалҕатын быһаарарга, уопсастыбаҕа итирик туруктаах массыына ыытар суоппардарга омсолоох сыһыаны олохтуурга анаан туһаайыллыбыт дьаһалы ырытан оҥорор туһугар суол сырыыта куттала суох буолуутун боппуруостарын киэҥник дьүүллэһии таһааран ыытарыгар сүбэлииргэ.

8. Федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи суолталаах уопсай туһаныллар массыына суолларын бас билээччилэрэ туһааннаах олохтоох салайыныы уорганнарын кытта бииргэ үлэлэһэн, «Уопсай туһаныллар массыына суоллара. Уопсай ирдэбиллэр» Р 52766-2007 ГОСТ 4.6.1 – 4.6.1.12 пууннарын ирдэбиллэригэр олоҕуран, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Чурапчы улууһун (оройуонун) Чурапчы сэлиэнньэтин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Томпо улууһун (оройуонун) Хаандыга бөһүөлэгин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сунтаар улууһун (оройуонун) Сунтаар сэлиэнньэтин нөҥүө барар массыына суолларын учаастактарыгар, ону тэҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Дьокуускай куорат

уонна Нам улууһун (оройуонун) кыраныыссатыгар «Нам» массыына суолугар (идентификационнай нүөмэрэ 98 ОП РЗ 98К-005) стационарнай электрическэй уотунан сырдатыы ситимин оҥоруу туһунан боппуруоһу 2017 сыл иккис кварталыгар көрөллөрүгэр сүбэлииргэ.

9. Уурааҕы уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин ис дьыала уорганнарын үлэтин 2016 сыллааҕы отчуотун «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил ТүмэнинБэрэссэдээтэлэ

А.ЖИРКОВ


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан отчуот туһунан


«Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2011 сыл сэтинньи 10 күнүнээҕи 976-С 897- IV №-дээх Сокуонугар олоҕуран киирбит Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан отчуоту көрөн баран, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын үбүн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын Сирдээҕи-уоттааҕы фондатын бюджетын үбүн туһаныы сокуоҥҥа сөп түбэһиитин, көрдөрүүлээх түмүктээҕин, ыйыллыбыт бюджеттары толоруу хаамыытыгар учуот уонна отчуот чахчытын, ону тэҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бас билиитигэр баар баайы-дуолу салайыы уонна дьаһайыы бэрээдэгин тутуһууну хонтуруоллуурга туһаайыллыбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын үлэтэ үтүө түмүктээҕин бэлиэтиир.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан отчуотун дьүүллэһии түмүгүнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:

1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын 2016 сыллааҕы үлэтин туһунан отчуоту сибидиэнньэҕэ ылынарга.

2. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин сис кэмитиэттэрэ мунньахтарыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын салайааччыларын уонна аудиттарын кытыннаран туран, маннык боппуруостары көрүүнү салгыы ыыталларыгар этии киллэрэргэ:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин сорудаҕынан ыытыллар хонтуруоллуур уонна экспертиир-ырыҥалыыр дьаһаллар түмүктэрин туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын отчуоттарын, тас судаарыстыбаннай аудит (хонтуруол) кэмигэр сокуон кэһиллиитэ уонна туох итэҕэс баар буолар түбэлтэтигэр көстүбүт сокуону кэһиини наардааһыҥҥа олоҕуран, туһааннаах быһаарыылары сыһыаран туран;

2) бу пуун 1 хос пуунугар ыйыллыбыт дьаһаллары ыытыы кэмигэр көстүбүт сокуону кэһиини уонна итэҕэһи туоратыыга дьаһаллары ылынар туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын киллэрбит этиилэрин толорор туһунан иһитиннэриини.

3. «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын тупсаран оҥоруу туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин 2016 сыл алтынньы 14 күнүнээҕи 109 №-дээх дьаһалынан тэриллибит Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын тупсаран оҥорууга үлэлиир бөлөххө Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тосхоллорун барылларын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тосхоллоругар уларытыы киллэрэр барылларын үп-экэниэмикэ өттүнэн сыаналыырга сыһыаннаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын боломуочуйатын чааһыгар уларытыы киллэрэр туһунан этиилэри киллэрэригэр сүбэлииргэ.

4. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататыгар (Е.Е.Марков) сорудахтыырга:

1) «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататыгар сорудах туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин 2016 сыл ахсынньы 20 күнүнээҕи ИТ 981-V №-дээх уурааҕар олоҕуран, 2017 сылга хонтуруоллуур уонна экспертиир-ырытар дьаһаллар ыытыллыыларын хааччыйарыгар;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин хонтуруоллуур-ааҕар уорганнарын кытта холбоһуктаах (тэҥҥэ ыытыллар) хонтуруоллуур уонна экспертиир-ырытар дьаһаллары салгыы тэрийэн ыытарыгар;

3) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай баайын-дуолун туһаныы көдьүүстээҕин быһаарыыга аудиты тэрийэн ыытарга сыһыаннаан сокуонунан олохтоммут Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататын боломуочуйатын олоххо киллэриини хааччыйарыгар;

4) Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туолуутун хас квартал аайы ырытан оҥоруу чэрчитинэн бастааҥҥы суолталаах бырайыактары олоххо киллэриини кэтээн көрөрүгэр.

5. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар (Е.А.Чекин) сүбэлииргэ:

1) Россия Федерациятын Бюджет Кодексын балаһыанньатыгар олоҕуран үп-экэниэмикэ өттүнэн экспертизаны оҥорорго анаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тосхоллорун барылларын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тосхоллоругар уларытыы киллэрии барылларын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататыгар киллэриини хааччыйарыгар;

2) 2016 сылга хонтуруоллуур уонна экспертиир-ырытар дьаһаллары ыытыы кэмигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын үбүн көдьүүстээхтик уонна тус сыаллаахтык туһаныы туһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаатата булан арыйбыт бюджет сокуоннарын кэһиини туоратыыга миэрэ ылынарыгар.

6. Уурааҕы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Счетнай палаататыгар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар ыытарга.

7. Уураах туолуутун хонтуруолун Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана бэлиитикэтигэр, бас билии уонна приватизация боппуруостарын сис кэмитиэтигэр сүктэрэргэ.

8. Уурааҕы «Ил Түмэн», «Саха сирэ», «Якутия» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.



А.ЖИРКОВ






Бэнидиэнньик, ыам ыйын 29 күнэ

ПЕРВЫЙ 05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00, 03.00 Новости09.10 Контрольная закупка 12+09.40 Женский журнал 12+09.50 Жить здорово! 12+10.55, 03.55 Модный приговор 12+12.15 Наедине со всеми 16+13.20, 15.15 Время покажет 16+16.00 Мужское / Женское 16+17.00 Давай поженимся! 16+18.00 Вечерние Новости18.40 Первая Студия 16+19.50 Пусть говорят 16+21.00 Время21.30 Т/с "А у нас во дворе" 16+23.35 Тихий дом 16+00.00 Вечерний Ургант 16+00.35 Признание первой леди 16+01.40 Ночные новости01.55, 03.05 Х/ф "Французский связной" 16+

РОССИЯ05.00, 09.15 Утро России09.00, 11.00, 14.00, 17.00, 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11.40, 14.40, 17.20, 20.45 Вести. Местное время11.55 Т/с "Отец Матвей" 12+14.55 Т/с "Тайны следствия" 12+17.40 Прямой эфир 16+18.50 60 Минут 12+21.00 Т/с "Пороги" 12+00.15 Специальный корреспон-дент 12+02.45 Т/с "Две зимы и три лета" 12+

НВК06:00 Дойдум дьоно (Панорама ТВ) 6+06:30 Дойдум дьоно (Нам ТВ) 6+07:00 Саҥа күн-Новый день 6+10:00 Саха сирэ 12+10:15 В кадре-республика (Абый ТВ) 6+10:45 В кадре-республика (Ленск ТВ) 6+11:00 Ис сүрэхтэн 6+12:15 Дойдум дьоно (Маарыкчаан ТВ) 6+

12:45 Аал-луук мас 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Эфиргэ-саха радиота 6+15:00 В кадре-республика (Ча-роит ТВ) 6+15:30 Тыыннаахтар умнубат сыл-лара 6+16:00 Сайыҥҥы эфир 6+17:00 Аал-луук мас 6+17:30 Дойдум дьоно (Сунтаар ТВ) 6+18:00 Саха сирэ 12+18:15 Тыа сирэ 6+18:45 Күнчээн 0+19:00 Якутия 12+19:15 В кадре-республика (Розо-вая чайка ТВ) 6+19:30 Считаю важным 12+20:30 Саха сирэ-Якутия 12+21:00 Сайыҥҥы эфир 6+22:00 Биһикчээн 6+22:15 Вестник 01 6+22:30 Саха сирэ-Якутия 12+

Саха 2429 мая, понедельник 06:00 С бодрым утром 6+06:15 В кадре-республика. ТВ "Розовая чайка" 6+06:30 Детское время 0+07:00 Новый день 6+10:00 Саха сирэ. Информ. про-грамма 12+10:15 Питер-лайф 6+10:30 FM 107,1. Якутск сегодня 12+11:00 Новости Саха 24 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Новости Саха 24 12+11:45 Совет Федерации 12+12:00 Новости Саха 24 12+12:15 Обедаем правильно и вкусно 6+12:30 Летний эфир 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Т.О.К. 6+15:00 Новости Саха 24 12+15:15 Совет Федерации 12+15:30 В мире музыки 6+16:00 Новости Саха 24 12+16:15 Актуальное интервью 12+16:30 Новости Саха 24 12+16:45 Квадратный метр 6+17:00 Новости Саха 24 12+

17:15 Ужинаем правильно и вкус-но 6+17:30 В кадре-республика. ТВ "Чароит" 6+18:00 Саха сирэ. Информ.про-грамма 12+18:15 Актуальное интервью 12+18:30 Саха Сирэ 12+18:45 В кадре-республика. ТВ "Ленск" 6+19:00 Якутия 12+19:15 Актуальное интервью 12+19:30 Считаю важным 12+20:30 Саха сирэ-Якутия. Информ.программа 12+21:00 Актуальное интервью 12+21:15 Вестник 01 12+21:30 Питер-лайф 6+21:45 Время кино. Ничего лиш-него 16+23:30 FM 107,1. Якутск сегодня 12+00:00 Летний эфир 6+01:00 Считаю важным 12+02:00 Саха сирэ-Якутия 12+02:30 Они и мы 16+03:15 Детективные истории 16+04:15 В кадре-республика. ТВ "Розовая чайка" 6+04:30 Время кино. Ничего лиш-него 16+

НТВ 04.00, 05.05 Т/с "Висяки" 16+05.00, 09.00, 12.00, 15.00, 18.00 Сегодня06.00 Деловое утро НТВ 12+08.00 Т/с "Мухтар. Новый след" 16+09.20 Т/с "Лесник" 16+11.00 Суд присяжных 16+12.25, 17.30 Чрезвычайное про-исшествие13.00 Место встречи15.30 Т/с "Свидетели" 16+18.40 Х/ф "Морские дьяволы. Смерч. Судьбы" 16+20.30 Т/с "Шеф. Игра на повы-шение" 16+22.35 Итоги дня23.05 Поздняков 16+23.15 Т/с "Погоня за тенью" 16+00.10 Место встречи 16+02.10 Говорим и показываем 16+

03.10 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ

06.00, 06.30 Агенты 003 16+07.00, 07.30 Т/с "Дружба наро-дов" 16+08.00 Дом-2. Lite 16+09.30, 22.00 Дом-2. Остров люб-ви 16+10.30 Холостяк 16+12.00, 12.30, 13.00, 13.30, 14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с "Интерны" 16+19.00, 19.30 Т/с "Универ" 16+20.00 Т/с "Полицейский с рублев-ки" 16+21.00 Комеди Клаб 16+23.00 Дом-2. После заката 16+00.00 Такое кино! 16+00.30 Х/ф "Мулен руж" 12+02.50 Т/с "V-визитеры-2" 16+03.45 Т/с "Последний корабль" 16+04.40 Т/с "Нижний этаж-2" 12+05.05 Т/с "Саша+Маша" 16+

ЗВЕЗДА06.00 Сегодня утром08.10, 09.15, 12.00, 13.10, 17.05 Т/с "Рожденная революцией" 6+09.00, 13.00 Новости дня17.00 Военные новости18.15 Д/с "Хроника Победы" 12+18.40 Д/ф "Ледяное небо" 12+19.35 Теория заговора 12+20.20 Специальный репортаж 12+20.45 Д/с "Загадки века с Сергеем Медведевым" 12+21.35 Особая статья 12+23.15 Д/с "Легенды советского сыска" 16+00.00 Звезда на "Звезде" 6+00.45 Х/ф "Валерий чкалов" 12+02.30 Х/ф "Пятнадцатая весна" 12+04.25 Х/ф "В моей смерти прошу винить Клаву К." 16+

РОССИЯ К 06.00 Евроньюс 0+09.00, 14.00, 18.30, 22.20 Новости

культуры09.15 Наблюдатель 0+10.15 Т/с "Коломбо" 0+11.30 Джентльмен Серебряного века 0+12.15 Д/ф "Магия стекла" 0+12.25 Затерянный мир 0+13.05 Линия жизни 0+14.10 Х/ф "Старомодная коме-дия" 0+15.40 Д/ф "Алиса Фрейндлих. Нет объяснения у чуда" 0+16.20 Д/ф "Ускорение. Пулковская обсерватория" 0+16.50 Сэр Саймон Рэттл и Бер-линский филармонический ор-кестр 0+17.25 Д/ф "Липарские острова. Красота из огня и ветра" 0+17.45 Д/с "Запечатленное вре-мя" 0+18.15 Спокойной ночи, малыши! 0+18.45 Главная роль 0+19.05 Сати. Нескучная класси-ка... 0+19.45 Правила жизни 0+20.10 Д/ф "Пушки победы кон-структора Грабина" 0+20.55 Х/ф "Михайло Ломоносов" 0+22.35 Худсовет 0+22.40 Тем временем 0+23.25 Д/ф "Бесы". Спустя годы" 0+00.25 Д/ф "Дворец каталонской музыки в Барселоне. Сон, в ко-тором звучит музыка" 0+00.40 Т/с "Казус Кукоцкого" 0+01.25 П.И.Чайковский, Скрипич-ные соло из балетов 0+

ТВЦ 05.00 Настроение07.05 Х/ф "След в океане" 12+08.40 Х/ф "Наградить (посмер-тно)" 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Постскриптум 16+11.55 В центре событий 16+12.55 Линия защиты 16+13.50 Город новостей (21.00)14.05 Городское собрание 12+14.55, 03.25 Откровенно 12+15.50 Естественный отбор 12+

16.40 Т/с "Орлова и Алексан-дров" 16+19.00 Петровка, 3819.20 Право голоса 16+21.30 Пограничное состояние 16+22.05 Без обмана 16+23.30 Х/ф "Женщина в беде" 12+04.20 Д/ф "Надежда Румянцева. Во всём прошу винить любовь..." 12+

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+06.10 Х/ф "Майор Пейн" 0+08.05 М/с "Да здравствует король Джулиан!" 6+08.30 М/с "Семейка Крудс. На-чало" 6+09.00, 23.05, 00.30 Уральские пельмени 16+09.35 М/ф "Облачно, возможны осадки в виде фрикаделек" 0+11.15 Х/ф "Хеллбой-2. Золотая армия" 16+13.30 Т/с "Кухня" 12+15.00 Т/с "Восьмидесятые" 12+17.00 Т/с "Воронины" 16+20.00 Т/с "Отель "Элеон" 16+21.00 Х/ф "Копы в глубоком за-пасе" 16+23.30 Кино в деталях 18+01.00 Т/с "Вечный отпуск" 16+02.00 Х/ф "Хеллбой. Парень из пекла" 16+04.15 Х/ф "Очень страшное кино-3" 16+05.50 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ 04.00, 05.00, 08.00, 12.00, 21.00 Сейчас04.10, 05.10 Х/ф "Ты - мне, я - тебе!" 12+06.00 Утро на "5"08.25, 09.20, 10.10, 11.05, 12.25, 13.20, 14.10, 15.05 Т/с "Морской патруль 1" 16+16.00, 16.40, 17.20, 01.55, 02.35, 03.20 Т/с "Детективы" 16+18.00, 18.45, 19.30, 20.15 Т/с "След" 16+21.25, 22.15 Т/с "Акватория" 16+23.00 Открытая студия00.00 Х/ф "Опасные друзья" 16+

Репертуар кинозала «РЕСПУБЛИКА»

с 25-31 мая

Репертуар кинотеатра «СINEMACENTER»

с 25 мая

Пираты Карибского моря: Мертвецы не рассказывают

сказки 3DПриключения/130 мин. от 16 лет 11-30, 14-00, 19-00 (от 210 до 380 руб.) Красный зал12-00 (от 230 до 300 руб.) Синий зал17-20 (от 290 до 360 руб.) Зеленый зал

Пираты Карибского моря: Мертвецы не рассказывают

сказки 2DПриключения/130 мин.от 16 лет 09-00, 16-30, 21-30, 23-59 (от 190 до 360 руб.)

Красный зал

Чужой. Завет

Фантастика/120 мин. от 18 лет 17-00, 19-20, 21-40, 23-59 (от 240 до 350 руб.) Синий зал09-00 (от 160 до 230 руб.) Зеленый зал

Трио в перьяхМультфильм/80 мин. от 6 лет 11-20, 15-40 (от 140 до 270 руб.) Зеленый зал

Меч короля Артура 2DФэнтези/130 мин.от 16 лет 14-30 (от 170 до 240 руб.)

Синий зал

Меч короля Артура 3DФэнтези/130 мин.от 16 лет 19-50 (от 260 до 330 руб.) Зеленый зал

Большойдрама/130 мин. от 12 лет 22-20 (от 200 до 270 руб.) Зеленый зал

Стражи галактики. Часть 2 2D

Фантастика/140 мин. от 16 лет 09-20 (от 130 до 200 руб.) Синий зал13-00 (от 180 до 250 руб.) Синий зал

Аах. Тутус. Туһан │

бэрэстэбиитэллээх уорганнара тустаах боппуруостарга хардарыта дьайсыылара сокуонунан олохтоммут бэрээдэгинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын икки ардыларыгар түһэрсиллэр сөбүлэһиинэн сүрүннэниэн сөп.

3. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын тускулунан сокуону тутуһуу, тэҥ буолуу, холбоһуктаах быһаарыыны ылыныыга биир санаанан салайтарыы, бэйэ баҕатынан кыттыы, аһаҕас, кистэлэҥэ суох буолуу буолар.

4. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын хардарыта дьайсыылара маннык соругу толорууга туһаайыллар:

1) олохтоох салайыныы эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын уонна муниципальнай нормативнай правовой аакталары тупсарыы;

2) олохтоох салайыныы эйгэтигэр сокуону оҥорууну көҕүлүүр быраабынан киэҥник туһаныыны күүһүрдүү;

3) сокуону оҥоруу үлэтин киэҥник иһитиннэрии-биллэрии, методическай көмөнөн хааччыйыы, ырыҥалаан ырытыы.

II. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уоннаСаха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын сүрүн хайысхата уонна көрүҥэ

5. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара маннык хайысханан хардарыта дьайсаллар:

1) сокуону оҥоруу үлэтэ;2) олохтоох салайыныы эйгэтигэр сокуоннары кэтээн көрүү;3) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэтин хааччыйар специалистар идэлэрин үрдэтии;

4) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэтин туһунан иһитиннэрии аһаҕас буолуутун хааччыйыы.

Сокуону оҥоруу үлэтэ

6. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара сокуону оҥорууга маннык көрүҥүнэн хардарыта дьайсаллар:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара сокуону оҥорууну көҕүлүүр быраабынан киэҥник туһаныыларыгар көмөлөһүү;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин сис кэмитиэттэрин, хамыыһыйатын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын кэмитиэттэрин, хамыыһыйаларын холбоһуктаах мунньахтарын ыытыы;

3) олохтоох салайыныы эйгэтигэр федеральнай сокуоннары, Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын уонна муниципальнай нормативнай правовой аакталары тупсарыы сүрүн хайысхатын быһаарыыга сүбэ-ыйыы оҥоруу;

4) хардарыта дьайсыы атын көрүҥэ.

Олохтоох салайыныы эйгэтигэр сокуоннары кэтээн көрүү

7. Олохтоох салайыныы эйгэтигэр сокуоннары кэтээн көрүүнү олохтуур туһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара маннык көрүҥүнэн хардарыта дьайсаллар:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэригэр семинар-мунньаҕы ыытыы;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэригэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин сис кэмитиэттэрин, хамыыһыйатын мунньаҕын ыытыы;

3) олохтоох салайыныы боппуруостарыгар «төгүрүк остуолу» уонна парламент истиитин ыытыы;


Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэтин хааччыйар специалистар идэлэрин үрдэтии

8. Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэтин хааччыйар специалистар идэлэрин үрдэтэр туһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрэ маннык көрүҥүнэн хардарыта дьайсаллар:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарыгар уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэтин хааччыйар специалистарга анаан «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын иһинэн Инновационнай менеджмент үрдүкү оскуолата» эбии идэлээх үөрэх судаарыстыбаннай автономнай учреждениетыгар анал семинардары ыытыы;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэригэр семинары уонна консультацияны ыытыы;


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэлэрин туһунан иһитиннэрии аһаҕас буолуутун хааччыйыы

9. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэлэрин туһунан иһитиннэрии аһаҕас буолуутун хааччыйар туһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара маннык көрүҥүнэн хардарыта дьайсаллар:

1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын үлэлэрин сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ таһаарыы тиһигин тупсарыы;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутааттарын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын үлэлэрин туһунан иһитиннэрэр-биллэрэр бюллетеннэри уонна анал литератураны бэчээттээн таһаарыы уонна тарҕатыы;

3) олохтоох салайыныы эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын холбоһуктаах үлэлэрин туһунан дьоҥҥо-сэргэҕэ иһитиннэрии-биллэрии;


III. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин

бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын туһунан Сөбүлэһии

10. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыы туһунан сөбүлэһиини түһэрсиэхтэрин сөп.

IV. Концепцияны олоххо киллэрии

11. Концепция олоххо киирдэҕинэ, олохтоох салайыныы эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуоннарын тупсарар, сокуону оҥорууну көҕүлүүр быраабынан киэҥник туһанар, итиэннэ олохтоох суолталаах боппуруостары быһаарар туһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта дьайсыыларын сүрүннүүр төрүт буолуоҕа.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Регламеныгар уларытыы киллэрэр туһунан


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:1. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Регламеныгар маннык уларытыы

киллэрэргэ:1) 39 ыстатыйатын 4 чааһыгар «докумуонунан хааччыйыы

управлениета» диэн тыллары «докумуоннары оҥорор управление» тылларынан уларытарга;

2) 49 ыстатыйа 1 чааһыгар «докумуонунан хааччыйыы управлениета» диэн тыллары «докумуоннары оҥорор управление» тылларынан уларытарга;

3) маннык ис хоһоонноох 16.1 баһы эбэн биэрэргэ:«16.1 баһа. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай палаататын

састаабын чааһын бигэргэтии114.1 ыстатыйа1. «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай палаататын туһунан»

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонугар сөп түбэһиннэрэн Ил Түмэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай палаататын (мантан салгыы – Уопсастыбаннай палаата) саҥа састаабын тэрийии үлэтэ саҕаламмыт күнүттэн халандаарынан алта уон күнү хойутаппакка эрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар регистрацияламмыт, идэтийбит уонна социальнай бөлөхтөр бырааптарын уонна сокуонунан көрүллэр тустарын көрдөрүү уонна көмүскээһин эйгэтигэр үс сылтан аҕыйаҕа суох кэмҥэ үлэлээбит коммерческайа суох тэрилтэлэр, ол иһигэр регионнааҕы уопсастыбаннай холбоһуктар (мантан салгыы – коммерческайа суох тэрилтэлэр) түһэриилэринэн Уопсастыбаннай палаата сүүрбэ икки киһилээх састаабын чааһын бигэргэтэр.

2. Уопсастыбаннай палаата чилиэнигэр хандьыдааттары (мантан салгыы – хандьыдааттар) туруорууга «Россия Федерациятын Уопсастыбаннай палаататын туһунан» Федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн хандьыдааттары туруорар кыахтара суох коммерческайа суох тэрилтэлэр киирэллэрэ көҥүллэммэт.

114.2 ыстатыйа1. Хандьыдааттар туһунан этиилэр Ил Түмэҥҥэ Уопсастыбаннай

палаата саҥа састаабын тэрийии үлэтэ саҕаламмыт күнүттэн отут күн устатыгар киириэхтээхтэр. Өскөтүн ыйыллыбыт болдьох бүтэһик күнэ сынньалаҥ эбэтэр үлэ күнэ буолбатах бырааһынньык күнүгэр түбэһэр түбэлтэтигэр, хандьыдаат туһунан этиини киллэрии болдьоҕун бүтэһик күнүнэн үлэ күнүн кэнниттэн кэлэр бастакы күн ааҕыллар. Ыйыллыбыт болдьох бүппүтүн кэнниттэн киирбит хандьыдааттар туһунан этиилэр Ил Түмэнинэн көрүллүбэттэр.

2. Өскөтүн бу ыстатыйа 1 чааһыгар ыйыллыбыт болдьох бүтэригэр, Ил Түмэҥҥэ хандьыдааттар тустарынан сүүрбэ икки этииттэн аҕыйах этии киирбит түбэлтэтигэр, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин быһаарыытынан бу болдьох уһатыллан бэриллэр.

3. Хандьыдааттар тустарынан этиилэргэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай палаататын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонун 8 ыстатыйатын 11 чааһыгар ыйыллыбыт докумуоннар сыһыарыллыбыт буолуохтаахтар.

114.3 ыстатыйа1. Ил Түмэҥҥэ киирбит хандьыдааттар туһунан этиилэри Ил Түмэн

Бэрэссэдээтэлэ Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуоннарга сис кэмитиэтигэр (мантан салгыы – тутаах кэмитиэт) барыллаан көрүүтүгэр анаан ыытар.

2. Тутаах кэмитиэт киирбит докумуоннар уонна олорго баар сибидиэнньэлэр чахчылаах буолууларыгар, ол иһигэр туһааннаах судаарыстыбаннай уорганнарга уонна тэрилтэлэргэ ыйытык ыытан, бэрэбиэркэ оҥорон ыытыыны тэрийэр.

3. Тутаах кэмитиэт өскөтүн «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Уопсастыбаннай палаататын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонун 8 ыстатыйатын 11 чааһыгар ыйыллыбыт наадалаах докумуон барыта ситэри киирбэтэх, эбэтэр олору көрүү кэмигэр докумуон итиэннэ онуоха баар сибидиэнньэ чахчыта суох буолуута көстүбүт түбэлтэтигэр хандьыдаат туһунан этиини көрүүнү аккаастыыр туһунан быһаарыыны ылынар.

Хандьыдаат туһунан этии көрүллүүтүн аккаастыыр түбэлтэтигэр, тутаах кэмитиэт итинник аккаас төрүөтүн ыйан туран, түмүктээһини оҥорон бэлэмниир.

4. Тутаах кэмитиэт мунньаҕар хандьыдааттар, хандьыдааттары туруорбут коммерческайа суох тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ уонна тутаах кэмитиэт бэрэссэдээтэлин көҕүлээһининэн ыҥырыллыбыт атын дьон кыттыыны ылаллар.

5. Хандьыдааты туруорбут коммерческайа суох тэрилтэ бэрэстэбиитэлэ кинини тутаах кэмитиэт мунньаҕар билиһиннэрэр.

6. Тутаах кэмитиэт хандьыдааттар тустарынан этиилэри көрүү түмүгүнэн быһаарыы ылынар, ол быһаарыынан Ил Түмэҥҥэ Уопсастыбаннай палаата чилиэннэрин хандьыдааттарын бигэргэтэргэ сүбэлиир уонна Ил Түмэн уурааҕын барылын бэлэмниир.

7. Тутаах кэмитиэт бэлэмнээбит Ил Түмэн уурааҕын барыла уонна тутаах кэмитиэт быһаарыыта Ил Түмэн көрүүтүгэр киирэр.

114.4 ыстатыйа1. Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар хандьыдааттар тустарынан

этиилэри көрүүтэ тустаах кэмитиэт кылгас иһитиннэриититтэн саҕаланар.2. Хандьыдаат туһунан этиини көрүү хандьыдаат бэйэтэ суох да

буоллаҕына буолуон сөп, өскөтүн хандьыдаат аахсыллар төрүөтүнэн Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар кыайан сылдьыбат буоллаҕына.

3. Дьокутааттар хандьытаакка ыйытыы биэрэр, кини туһугар эбэтэр

кинини утары тыл этэр бырааптаахтар.4. Пленарнай мунньахха кыттар дьокутааттар ахсааннарыттан

баһыйар куолаһынан ылыныллыбыт Ил Түмэн быһаарыытынан дьүүллэһии тохтотуллар.

5. Уопсастыбаннай палаата чилиэннэрин хандьыдааттарын бигэргэтэр туһунан быһаарыы кистэлэҥ куоластааһынынан ылыныллар.

6. Кистэлэҥ куоластааһын бюллетенигэр Уопсастыбаннай палаата чилиэннэринэн бигэргэтэргэ анаан тустаах кэмитиэт киллэрбит бары хандьыдааттар араспаанньалара алпаабыт бэрээдэгинэн, ону тэҥэ хандьыдааттары туруорбут коммерческайа суох тэрилтэлэр туһунан сибидиэнньэлэр киирэллэр.

7. Дьокутаат кистэлэҥ куоластааһын бюллетенигэр талбыт хандьыдаатыгар сыһыаннаах квадракка ханнык баҕарар бэлиэни туруоран, сүүрбэ иккиттэн элбэҕэ суох хандьытаакка куоластыыр бырааптаах.

8. Куоластааһыҥҥа атын хандьыдааттарга сыһыаннаан баһыйар үгүс куолаһы ылбыт хандьыдаат бигэргэтиллибитинэн ааҕыллар.

9. Өскөтүн куоластааһын түмүгүнэн хас даҕаны хандьыдаат тэҥ куолаһы ылбыт буоллахтарына, ол түмүгэр куолас баһыйар ахсаанын ылбыт хандьыдааттар ахсааннара бу Регламент 114.1 ыстатыйатын 1 чааһыгар ыйыллыбыт Уопсастыбаннай палаата чилиэннэрин ахсаанын аһара барбыт түбэлтэтигэр, куоластааһын иккис туура ыытыллар. Кистэлэҥ куоластааһын бюллетенигэр куоластааһын бастакы тууругар тэҥ куолаһы ылбыт хандьыдааттар араспаанньалара киирэр.

10. Куоластааһын иккис туурун түмүгүнэн куоластааһыҥҥа атын хандьыдааттарга сыһыаннаан баһыйар үгүс куолаһы ылбыт хандьыдаат бигэргэтиллибитинэн ааҕыллар.

11. Өскөтүн куоластааһын иккис туурун түмүгүнэн хас даҕаны хандьыдаат тэҥ куолаһы ылбыт буоллахтарына, ол түмүгэр куолас баһыйар ахсаанын ылбыт хандьыдааттар ахсааннара бу Регламент 114.1 ыстатыйатын 1 чааһыгар ыйыллыбыт Уопсастыбаннай палаата чилиэннэрин ахсаанын аһара барбыт түбэлтэтигэр, бу ыстатыйа 9 уонна 10 чаастарынан олохтоммут бэрээдэгинэн куоластааһын үһүс туура ыытыллар.

12. Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһын бигэргэтии Ил Түмэн уурааҕынан оҥоһуллар.

114.5 ыстатыйа1. Өскөтүн тустаах кэмитиэт Ил Түмэҥҥэ Уопсастыбаннай палаата

чилиэннэринэн сүүрбэ икки хандьыдааты бигэргэтэргэ сүбэлиир быһаарыыны ылынар түбэлтэтигэр, аһаҕас куоластааһын ыытыллар.

2. Хандьыдааттары Уопсастыбаннай палаата чилиэннэринэн бигэргэтэр туһунан быһаарыы дьокутааттар олохтоммут ахсааннарыттан баһыйар куолаһынан ылыныллар.

114.6 ыстатыйа1. Өскөтүн бу Регламент 114.5 ыстатыйатын 2 чааһыгар ыйыллыбыт

быһаарыы ылыныллыбат түбэлтэтигэр, Ил Түмэн пленарнай мунньахха сылдьыбыт дьокутааттар ахсааннарыттан баһыйар куолаһынан Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһын хаттаан тэрийэр туһунан быһаарыыны ылынар.

2. Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһын хаттаан тэрийэр туһунан быһаарыыны Ил Түмэн уурааҕынан ылынар. Ыйыллыбыт уураах ылыныллыбыт күнүн кэнниттэн кэлэр күнү хойутаппакка эрэ, Интернет ситимигэр Ил Түмэн официальнай саайтыгар таһаарыллар.

3. Ил Түмэн бу ыстатыйа 1 чааһыгар ыйыллыбыт быһаарыыны ылынар түбэлтэтигэр, Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһа бу Регламент 114.2 – 114.4 ыстатыйаларынан олохтоммут бэрээдэгинэн Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһын хаттаан тэрийэр туһунан Ил Түмэн уурааҕа Интернет ситимигэр Ил Түмэн официальнай саайтыгар тахсыбыт күнүттэн отут күн устатыгар Ил Түмэн Сэбиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар бигэргэтиллэр.

4. Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһын хаттаан тэрийиигэ хандьыдааттар туһунан этиилэр Ил Түмэҥҥэ Уопсастыбаннай палаата састаабын чааһын хаттаан тэрийэр туһунан Ил Түмэн уурааҕа Интернет ситимигэр Ил Түмэн официальнай саайтыгар тахсыбыт күнүттэн уон биэс күн устатыгар киириэхтээхтэр.

5. Уопсастыбаннай палаата чилиэннэринэн бигэргэтиллибэтэх хандьыдааттары коммерческайа суох тэрилтэлэр хаттаан туруоруохтарын сөп.

114.7 ыстатыйа1. Ил Түмэн бигэргэппит Уопсастыбаннай палаата чилиэнин

боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотор туһунан боппуруоһу Уопсастыбаннай палаата киллэриитинэн Ил Түмэн көрөр.

2. Уопсастыбаннай палаата чилиэнин боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотор туһунан быһаарыы аһаҕас куоластааһынынан дьокутааттар олохтоммут ахсааннарыттан баһыйар куолаһынан ылыныллар.

3. Уопсастыбаннай палаата чилиэнин боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотор туһунан быһаарыы Ил Түмэн уурааҕынан оҥоһуллар.

4. Ил Түмэн бигэргэппит Уопсастыбаннай палаата чилиэнин боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотуллар түбэлтэтигэр, Уопсастыбаннай палаата саҥа чилиэнэ бу Регламент 114.2 – 114.4 ыстатыйаларынан олохтоммут бэрээдэгинэн Ил Түмэн Уопсастыбаннай палаата чилиэнин боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотор туһунан быһаарыыны ылыммыт күнүттэн алта уон күн устатыгар бигэргэтиллэр.».

2. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга.



А.ЖИРКОВ Дьокуускай к., 2017 сыл муус устар 25 күнэ ИТ 1092-V №-дээх

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин тустаах сис кэмитиэттэрин састаабыгар уларытыы туһунан уонна

«Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэнин сис кэмитиэттэрин уонна хамыыһыйатын састааптарын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил

Түмэнин уурааҕын сорох балаһыанньаларын күүһүн сүтэрбитинэн билинэр туһунан


Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ у у р а р:1. Михайлов Юрий Петровиһы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин

маннык сис кэмитиэттэрин састаабыттан таһаарарга:1) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин экэниэмикэ, инвестиция уонна

бырамыысыланнас бэлиитикэтигэр, предпринимательствоҕа, туризмҥа уонна инфраструктура сайдыытыгар сис кэмитиэтин;

2) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин;

10:00 Чужой: ЗаветЖанр: фантастика, триллерПродолжительность: 2 часа 05 минВозрастные ограничения: 18+

150 рублей

12:20 МуммуттарЖанр: драмаПродолжительность: 1 час 40 минВозрастные ограничения: 12+

150 рублей

14:15 Костёр на ветруЖанр: драмаПродолжительность: 1 час 30 мин.Возрастные ограничения: 16+

150 рублей

16:00 МуммуттарЖанр: драмаПродолжительность: 1 час 40 минВозрастные ограничения: 12+

150 рублей


150 рублей


150 рублей





ТВ │

Оптуорунньук, ыам ыйын 30 күнэ

Сэрэдэ, ыам ыйын 31 күнэ

│ ТВ

Чэппиэр, бэс ыйын 1 күнэ

Бээтинсэ, бэс ыйын 2 күнэ

ПЕРВЫЙ 05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00, 03.00 Но-вости09.10, 04.25 Контрольная за-купка 12+09.40 Женский журнал 12+09.50 Жить здорово! 12+10.55 Модный приговор 12+12.15 Наедине со всеми 16+13.20, 15.15 Время покажет 16+16.00 Мужское / Женское 16+17.00 Давай поженимся! 16+18.00 Вечерние Новости18.40 Первая Студия 16+19.50 Пусть говорят 16+21.00 Время21.30 Т/с "А у нас во дворе" 16+23.35 Вечерний Ургант 16+00.10 Ночные новости00.25 Х/ф "Помеченный смер-тью" 16+02.10, 03.05 Х/ф "Деловая де-вушка" 16+

РОССИЯ 05.00, 09.15 Утро России09.00, 11.00, 14.00, 17.00, 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11.40, 14.40, 17.20, 20.45 Вести. Местное время11.55 Т/с "Отец Матвей" 12+14.55 Т/с "Тайны следствия" 12+17.40 Прямой эфир 16+18.50 60 Минут 12+21.00 Т/с "Пороги" 12+23.30 Вечер с Владимиром Со-ловьёвым 12+02.00 Т/с "Две зимы и три лета" 12+

НВК30 мая, вторник 06:00 Дойдум дьоно (Амма ТВ) 6+06:30 Дойдум дьоно (Ньурба ТВ) 6+07:00 Саҥа күн-Новый день 6+10:00 Саха сирэ 12+10:15 В кадре-республика (Ча-роит ТВ) 6+10:45 Дойдум дьоно (Ньурба ТВ) 6+11:15 Чэгиэн-чэбдик буол 6+12:15 Ыччат сылыгар (Майа ТВ) 6+

12:45 ТВ-спорт 6+13:00 Кэм кэрэһитэ 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Эфиргэ-саха радиота 6+15:00 Дойдум дьоно (Нам ТВ) 6+15:30 Тыыннаахтар умнубат сыллара 6+16:00 Сайыҥҥы эфир 6+17:00 Геван 6+17:30 Дойдум дьоно (Панорама ТВ) 6+18:00 Саха сирэ 12+18:15 Прогресс 6+18:45 Күнчээн 0+19:00 Якутия 12+19:15 Сахатранснефтегаз 6+19:30 Олох үөһүгэр 12+20:30 Саха сирэ-Якутия 12+21:00 Сайыҥҥы эфир 6+22:00 Биһикчээн 6+22 :15 В к адре-респу блик а (Хаҥалас ТВ) 6+22:30 Саха сирэ-Якутия 12+

Саха 24 30 мая, вторник 06:00 Беседы о вечном 6+06:15 В кадре-республика. ТВ "Алдан" 6+06:30 Детское время 0+07:00 Новый день 6+10:00 Саха сирэ. Информ. про-грамма 12+10:15 В кадре-республика. ТВ "Хангалас" 6+10:30 FM 107,1. Якутск сегодня 12+11:00 Новости Саха 24 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Новости Саха 24 12+11:45 Совет Федерации 12+12:00 Новости Саха 24 12+12:15 Обедаем правильно и вкусно 6+12:30 Летний эфир 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Т.О.К. 6+15:00 Новости Саха 24 12+15:15 Совет Федерации 12+15:30 Прогресс 6+16:00 Новости Саха 24 12+16:15 Актуальное интервью 12+16:30 Новости Саха 24 12+16:45 Беседы о вечном 6+17:00 Новости Саха 24 12+17:15 Ужинаем правильно и вкусно 6+

17:30 В кадре-республика. ТВ "Нерюнгри" 6+18:00 Саха сирэ. Информ.про-грамма 12+18:15 Актуальное интервью 12+18:30 Саха Сирэ 12+18:45 Телеурок 6+19:00 Якутия 12+19:15 Актуальное интервью 12+19:30 В гуще событий /на як.яз./ 12+20:30 Саха сирэ-Якутия. Ин-форм.программа 12+21:00 Актуальное интервью 12+21:15 В кадре-республика. ТВ "Нерюнгри" 6+21:45 В кадре-республика. ТВ "Хангалас" 6+22:00 Время кино. Сватовство гусара 12+23:30 FM 107,1. Якутск сегодня 12+00:00 Летний эфир 6+01:00 В гуще событий /на як.яз./ 12+02:00 Саха сирэ-Якутия 12+02:30 Они и мы 16+03:15 Живая история. Старая сказка 16+04:00 Прогресс 6+04:30 В кадре-республика. ТВ "Ленск" 6+04:45 Время кино. Сватовство гусара 12+

НТВ 04.00, 05.05 Т/с "Висяки" 16+05.00, 09.00, 12.00, 15.00, 18.00 Сегодня06.00 Деловое утро НТВ 12+08.00 Т/с "Мухтар. Новый след" 16+09.20 Т/с "Лесник" 16+11.00 Суд присяжных 16+12.25, 17.30 Чрезвычайное про-исшествие13.00 Место встречи15.30 Т/с "Свидетели" 16+18.40 Х/ф "Морские дьяволы. Смерч. Судьбы" 16+20.30 Т/с "Шеф. Игра на повы-шение" 16+22.35 Итоги дня23.05 Т/с "Погоня за тенью" 16+00.00 Место встречи 16+01.55 Квартирный вопрос 0+03.00 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ 06.00, 06.30 Агенты 003 16+07.00, 07.30 Т/с "Дружба на-родов" 16+08.00 Дом-2. Lite 16+09.30 Дом-2. Остров любви 16+10.30, 11.00, 11.30, 12.00, 12.30, 13.00, 13.30, 14.00, 14.30, 15.00, 15.30, 16.00, 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с "Интерны" 16+19.00, 19.30 Т/с "Универ" 16+20.00 Т/с "Полицейский с ру-блевки" 16+21.00 Комеди Клаб 16+22.00 Дом-2. Город любви 16+23.00 Дом-2. После заката 16+00.00 Х/ф "Морпех-2" 18+01.55 Т/с "V-визитеры-2" 16+02.50 Т/с "Последний корабль" 16+03.45 Т/с "Нижний этаж-2" 12+04.10 Т/с "Убийство первой сте-пени" 16+05.05 Т/с "Саша+Маша" 16+

ЗВЕЗДА 06.00 Сегодня утром08.00 Д/с "Военная контрразвед-ка. Наша победа" 12+09.00, 13.00 Новости дня09.15 Специальный репортаж 12+09.40 Политический детектив 12+10.10 Х/ф "Невыполнимое за-дание" 16+13.10 Д/с "Победоносцы" 6+13.40, 17.05 Т/с "Сильнее Огня" 12+17.00 Военные новости18.15 Д/с "Хроника Победы" 12+18.40 Д/ф "Ледяное небо" 12+19.35 Легенды армии с Алексан-дром Маршалом 12+20.20 Теория заговора 12+20.45 Улика из прошлого 16+21.35 Особая статья 12+23.15 Д/с "Легенды советского сыска" 16+00.00 Звезда на "Звезде" 6+00.45 Х/ф "Без права на ошиб-ку" 6+02.35 Х/ф "Одиссея капитана Блада" 6+05.25 Д/с "Перелом. Хроника Победы" 12+

РОССИЯ К 05.30 Евроньюс 0+09.00, 14.00, 18.30, 22.20 Ново-сти культуры09.15 Наблюдатель 0+10.15 Т/с "Коломбо" 0+11.30 Д/ф "Андреич" 0+11.55 Эрмитаж 0+12.25 Д/ф "Город №2 (город Курчатов)" 0+13.05 Д/ф "Аниматы - новая форма жизни" 0+14.10, 20.55 Х/ф "Михайло Ло-моносов" 0+15.35 Д/ф "Пушки победы кон-структора Грабина" 0+16.20 Д/с "Культурный отдых" 0+16.50, 00.05 Туган Сохиев и Не-мецкий симфонический оркестр в Берлине 0+17.35 Цвет времени 0+17.45, 23.35 Д/с "Запечатленное время" 0+18.15 Спокойной ночи, малы-ши! 0+18.45 Главная роль 0+19.05 Игра в бисер 0+19.45 Правила жизни 0+20.10 Д/ф "Разведка в лицах. Маркус Вольф" 0+22.35 Худсовет 0+22.40 Д/ф "Как думает наш мозг" 0+00.50 Д/ф "Кацусика Хокусай" 0+00.55 Т/с "Казус Кукоцкого" 0+01.40 Д/ф "Лептис-Магна. Рим-ский торговый город в Северной Африке" 0+

ТВЦ 05.00 Настроение07.10 Доктор И... 16+07.45 Х/ф "Сумка инкассатора" 12+09.35 Д/ф "Георгий Бурков. Гам-лет советского кино" 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Т/с "Чисто английское убийство" 12+12.40, 04.10 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05 Без обмана 16+14.55, 03.20 Откровенно 12+15.50 Естественный отбор 12+16.40 Т/с "Орлова и Алексан-дров" 16+

19.00 Петровка, 3819.20 Право голоса 16+21.30 Осторожно, мошенники! 16+22.05 Удар властью 16+23.30 Право знать! 16+01.05 Х/ф "Наградить (посмер-тно)" 12+

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+06.15 М/с "Марин и его друзья. Подводные истории" 0+06.30, 08.30 М/с "Семейка Крудс. Начало" 6+06.55 М/с "Лига WatchCar. Битвы чемпионов" 6+07.25 М/с "Три кота" 0+07.40 М/с "Драконы. Гонки по краю" 6+09.00, 00.00 Уральские пель-мени 16+09.55 Х/ф "Копы в глубоком за-пасе" 16+12.00 Т/с "Мамочки" 16+13.00 Т/с "Кухня" 12+15.00 Т/с "Восьмидесятые" 12+17.00 Т/с "Воронины" 16+20.00 Т/с "Отель "Элеон" 16+21.00 Х/ф "Быстрее пули" 16+22.55 Шоу "Уральских пельме-ней" 16+01.00 Т/с "Вечный отпуск" 16+02.00 Х/ф "Дублёр" 16+03.35 Х/ф "Неудержимый" 16+05.20 Ералаш05.40 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ 04.00, 05.00, 08.00, 12.00, 21.00, 23.00 Сейчас04.10, 05.10 Х/ф "Ответный ход" 12+06.00 Утро на "5"08.25, 09.20, 10.10, 11.05, 12.25, 13.20, 14.10, 15.05 Т/с "Летучий отряд" 16+16.00, 16.40, 17.20 Т/с "Детек-тивы" 16+18.00, 18.45, 19.30, 20.15 Т/с "След" 16+21.25, 22.15 Т/с "Акватория" 16+23.30 Х/ф "Стрелец неприкаян-ный" 16+01.25 Х/ф "Ты - мне, я - тебе!" 12+03.05 Д/ф "Девчата". История о первом поцелуе" 16+

ПЕРВЫЙ 05.00 Доброе утро09 .00 , 12 .00 , 15 .00 , 03 .00 Новости09.10, 04.15 Контрольная за-купка 12+09.40 Женский журнал 12+09.50 Жить здорово! 12+10.55 Модный приговор 12+12.15 Наедине со всеми 16+13.20, 15.15 Время покажет 16+16.00 Мужское / Женское 16+17.00 Давай поженимся! 16+18.00 Вечерние Новости18.40 Первая Студия 16+19.50 Пусть говорят 16+21.00 Время21.30 Т/с "А у нас во дворе" 16+23.35 Вечерний Ургант 16+00.10 Ночные новости00.25 Х/ф "Дерево Джошуа" 16+02.20, 03.05 Х/ф "Целуя Джес-сику Стейн" 16+

РОССИЯ 05.00, 09.15 Утро России09 .00 , 11 .00 , 14 .00 , 17 .00 , 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11.40, 14.40, 17.20, 20.45 Ве-сти. Местное время11.55 Т/с "Отец Матвей" 12+14.55 Т/с "Тайны следствия" 12+17.40 Прямой эфир 16+18.50 60 Минут 12+21.00 Т/с "Пороги" 12+23.30 Вечер с Владимиром Соловьёвым 12+02.00 Т /с "Две зимы и три лета" 12+

НВК 31 мая, среда 06 :00 В к адре -респу блик а (Тикси ТВ) 6+06 :15 В к адре -респу блик а (Зырянка ТВ) 6+06:45 Питер-лайф 6+

07:00 Саҥа күн-Новый день 6+10:00 Саха сирэ 12+10:15 Айылгы 12+1 1 : 1 5 К э л , о л о р , сэһэргэһиэх...6+1 2 : 1 5 Д о й д ум д ь о н о ( Н а м ТВ) 6+12 :45 В к адре -респу блик а (Хаҥалас ТВ) 6+13:00 Кэм кэрэһитэ 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Эфиргэ-саха радиота 6+15:00 ТВ-спорт 6+16:00 Сайыҥҥы эфир 6+17:00 В кадре-республика (Не-рюнгри ТВ) 6+17:30 Хотугу сулус 6+18:00 Саха сирэ 12+18:15 Дойдум дьоно (Сунтаар ТВ) 6+18:30 Дальневосточный гек-тар 12+18:45 Күнчээн 0+19:00 Якутия 12+19:15 Квадратный метр 12+19:30 Один из нас 12+20:30 Саха сирэ-Якутия 12+21:00 Сайыҥҥы эфир 6+22:00 Биһикчээн 6+22:15 Үйэлээх хоһооннор (Бэр-дьигэс ТВ) 6+22:30 Саха сирэ-Якутия 12+

Саха 2431 мая, среда 06:00 Живая йога 6+06:15 Питер-лайф 6+06:30 Детское время 0+07:00 Новый день 6+10:00 Саха сирэ. Информ. про-грамма 12+10:15 В кадре-республика. ТВ "Алдан" 6+10:30 FM 107,1. Якутск сегод-ня 12+11:00 Новости Саха 24 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Новости Саха 24 12+11:45 Совет Федерации 12+12:00 Новости Саха 24 12+12:15 Обедаем правильно и вкусно 6+12:30 Летний эфир 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Т.О.К. 6+15:00 Новости Саха 24 12+

15:15 Совет Федерации 12+15:30 С любовью к Якутии 6+16:00 Новости Саха 24 12+16:15 Актуальное интервью 12+16:30 Новости Саха 24 12+16:45 Телеурок 6+17:00 Новости Саха 24 12+17:15 Благодарю свою счаст-ливую звезду 6+17:30 В кадре-республика. ТВ "Ленск" 6+18:00 Саха сирэ. Информ.программа 12+18:15 Актуальное интервью 12+18:30 Огнеборцы 12+18:45 Квадратный метр 6+19:00 Якутия 12+19:15 Актуальное интервью 12+19:30 Один из нас 12+20:30 Саха сирэ-Якутия. Ин-форм.программа 12+21:00 Актуальное интервью 12+21:15 В кадре-республика. ТВ "Ленск" 6+21:45 Время кино. Старики-разбойники 12+23:30 FM 107,1. Якутск сегод-ня 12+00:00 Летний эфир 6+01:00 Один из нас 12+02:00 Саха сирэ-Якутия 12+02:30 Они и мы 16+03:15 Живая история. Королев. Чувство неба 12+04:00 С любовью к Якутии 6+04:30 Время кино. Старики-разбойники 12+

НТВ 04.00, 05.05 Т/с "Висяки" 16+05.00 , 09 .00 , 12 .00 , 15 .00 , 18.00 Сегодня06.00 Деловое утро НТВ 12+0 8 . 0 0 Т / с " М у хта р . Н о в ы й след" 16+09.20 Т/с "Лесник" 16+11.00 Суд присяжных 16+12.25, 17.30 Чрезвычайное происшествие13.00 Место встречи15.30 Т/с "Свидетели" 16+18.40 Х/ф "Морские дьяволы. Смерч. Судьбы" 16+

20.30 Т/с "Шеф. Игра на повы-шение" 16+22.35 Итоги дня23.05 Т/с "Погоня за тенью" 16+00.00 Место встречи 16+01.55 Дачный ответ 0+03.00 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ 06.00, 06.30 Агенты 003 16+07.00, 07.30 Т/с "Дружба на-родов" 16+08.00 Дом-2. Lite 16+09.30 Дом-2. Остров любви 16+10 .30 , 11 .00 , 11 .30 , 12 .00 , 12 .30 , 13 .00 , 13 .30 , 14 .00 , 14 .30 , 15 .00 , 15 .30 , 16 .00 , 16 .30 , 17 .00 , 17 .30 , 18 .00 , 18.30 Т/с "Интерны" 16+19.00, 19.30 Т/с "Универ" 16+20.00 Т/с "Полицейский с ру-блевки" 16+21.00 Комеди Клаб 16+22.00 Дом-2. Город любви 16+23.00 Дом-2. После заката 16+00.00 Х/ф "Остановка" 18+01.40 Т/с "V-визитеры-2" 16+02.35 Т/с "Последний корабль" 16+03.30 Т/с "Нижний этаж-2" 12+03.50 Т/с "Убийство первой степени" 16+04.35, 04.55 Т/с "Саша+Маша" 16+

ЗВЕЗДА 06.00 Сегодня утром08.00 Д/с "Военная контрраз-ведка. Наша победа" 12+09.00, 13.00 Новости дня09.15 Теория заговора 12+09.40 Научный детектив 12+10.00, 13.10, 17.05 Т/с "Группа zeta" 16+17.00 Военные новости18.15 Д/с "Хроника Победы" 12+18.40 Д/ф "Штурм неба. Вы-жить в пятом океане" 16+19.35 Последний день 12+20.20 Специальный репортаж 12+20.45 Д/с "Секретная папка" 12+

21.35 Процесс 12+23.15 Д/с "Легенды советского сыска" 16+00.00 Звезда на "Звезде" 6+00.45 Х/ф "Признать вино-вным" 12+02.25 Х/ф "Годен к нестроевой"04.00 Х/ф "Сладкая женщи-на" 6+

РОССИЯ К 05.30 Евроньюс 0+09.00, 14.00, 18.30, 22.20 Но-вости культуры09.15 Наблюдатель 0+10.15 Т/с "Коломбо" 0+11.55 Пешком... 0+12.25 Больше, чем любовь 0+13.05 Д/ф "Как думает наш мозг" 0+14.10, 20.55 Х/ф "Михайло Ломоносов" 0+15.35, 20.10 Д/ф "Разведка в лицах. Маркус Вольф" 0+16 .20 Д /с "Культ урный от -дых" 0+16.50, 00.05 Александр Таро 0+17.45, 23.35 Д/с "Запечатлен-ное время" 0+18.15 Спокойной ночи, малы-ши! 0+18.45 Главная роль 0+19.05 Острова 0+19.45 Правила жизни 0+22.35 Худсовет 0+22.40 Д/ф "Климат на планете Земля в XXII веке" 0+00.55 Т/с "Казус Кукоцкого" 0+01.40 Д/ф "Реймсский собор. Вера, величие и красота" 0+

ТВЦ 05.00 Настроение07.05 Доктор И... 16+07.40 Х/ф "Пираты XX века" 12+09.20 Д/ф "Александр Шилов. Судьба России в лицах" 12+10.30 , 13 .30 , 18 .40 , 21 .00 , 23.00 События10.50 Т/с "Чисто английское убийство" 12+12.40, 04.20 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05 Удар властью 16+14.55, 03.25 Откровенно 12+

15.50 Естественный отбор 12+16.40 Т/с "Орлова и Алексан-дров" 16+19.00 Петровка, 3819.20 Право голоса 16+21.30 Линия защиты 16+22.05 Свадьба и развод 16+23.30 Х/ф "Жена напрокат" 12+

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+06.15 М/с "Марин и его друзья. Подводные истории" 0+06 .30 , 08 .30 М/с "Семейк а Крудс. Начало" 6+06 .55 М/с "Лига WatchCar. Битвы чемпионов" 6+07.25 М/с "Три кота" 0+07.40 М/с "Драконы. Гонки по краю" 6+09.00, 00.05 Уральские пель-мени 16+09.30, 23.05 Шоу "Уральских пельменей" 16+10.05 Х/ф "Быстрее пули" 16+12.00 Т/с "Мамочки" 16+13.00 Т/с "Кухня" 12+15.00 Т/с "Восьмидесятые" 12+17.00 Т/с "Воронины" 16+20.00 Т/с "Отель "Элеон" 16+21.00 Х/ф "2 ствола" 16+01.00 Т/с "Вечный отпуск" 16+02.00 Х/ф "Бедная богатая девочка" 16+03.45 Х/ф "Паранормальное явление-3" 16+05.15 Ералаш05.35 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ 04.00 , 05 .00 , 08 .00 , 12 .00 , 21.00, 23.00 Сейчас04.10, 05.10 Х/ф "Стрелец не-прикаянный" 16+06.00 Утро на "5"08 .25 , 09 .20 , 10 .20 , 11 .05 , 12.25, 13.20, 14.10, 15.05 Т/с "Лютый" 16+16.00, 16.40, 17.20 Т/с "Детек-тивы" 16+18.00, 18.45, 19.30, 20.15 Т/с "След" 16+21.25, 22.15 Т/с "Акватория" 16+23.30, 00.25, 01.20, 02.10, 03.05 Т/с "Сердца трех" 16+

ПЕРВЫЙ 05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00, 03.00 Но-вости09.10, 04.15 Контрольная за-купка 12+09.40 Женский журнал 12+09.50 Жить здорово! 12+10.55, 03.15 Модный приговор 12+12.15 Наедине со всеми 16+13.20, 15.15 Время покажет 16+16.00 Мужское / Женское 16+17.00 Давай поженимся! 16+18.00 Вечерние Новости18.40 Первая Студия 16+19.50 Пусть говорят 16+21.00 Время21.30 Т/с "А у нас во дворе" 16+23.35 Вечерний Ургант 16+00.10 Ночные новости00.25 На ночь глядя 16+01.20, 03.05 Х/ф "Скажи что-нибудь" 12+

РОССИЯ 05.00, 09.15 Утро России09.00, 11.00, 14.00, 17.00, 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11.40, 14.40, 17.20, 20.45 Вести. Местное время11.55 Т/с "Отец Матвей" 12+14.55 Т/с "Тайны следствия" 12+17.40 Прямой эфир 16+18.50 60 Минут 12+21.00 Т/с "Пороги" 12+23.30 Поединок 12+01.30 Х/ф "Лесное озеро" 12+03.25 Т /с "Две зимы и три лета" 12+

НВК1 июня, четверг 06 :00 В к адре -респу блик а (Абый ТВ) 6+06:30 Оҕо саас ыллыыр 6+06:45 Дойдум дьоно (Амма ТВ) 6+07:00 Саҥа күн-Новый день 6+10:00 Саха сирэ 12+10:15 К дню защиты детей. Окрыленные танцем. Концерт ансамбля "Маленькие анге-лы" 6+

12:00 К дню защиты детей. Вместе с Күнчээн 6+13:00 Хранители времени 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Эфиргэ-саха радиота 6+15:00 Оҕо саас ыллыыр 6+15:15 Аал-луук мас 6+16:00 Сайыҥҥы эфир 6+17:00 К дню защиты детей. Вместе с Күнчээн 6+17:45 "Эрчимэн Бэргэн" олоҥхо 6+18:00 Саха сирэ 12+18:15 Новости парламента 6+18:30 Күнчээн 0+19:00 Якутия 12+19:15 Болҕомто киинигэр 12+19:30 Олох үөһүгэр 12+20:30 Саха сирэ-Якутия 12+21:00 Сайыҥҥы эфир 6+22:00 Биһикчээн 6+22:15 Оҕо саас ыллыыр 6+22:30 Саха сирэ-Якутия 12+

Саха 24 1 июня, четверг 06:00 Живая йога 6+06:15 В кадре-республика. ТВ "Хангалас" 6+06:30 Детское время 0+07:00 Новый день 6+10:00 Саха сирэ. Информ. про-грамма 12+10:15 Детское время 0+10:30 FM 107,1. Якутск сегод-ня 12+11:00 Новости Саха 24 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Новости Саха 24 12+11:45 Детское время 0+12:00 Новости Саха 24 12+12:15 Обедаем правильно и вкусно 6+12:30 Летний эфир 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Из архива ТВ. Концерт Арины Даниловой и Кирилла Скрипника 0+15:00 Новости Саха 24 12+15:15 Совет Федерации 12+15:30 Хранители времени 6+16:00 Новости Саха 24 12+16:15 Актуальное интервью 12+16:30 Новости Саха 24 12+16:45 Наш университет 12+17:00 Новости Саха 24 12+17:15 Ужинаем правильно и

вкусно 6+17:30 Будем вместе 6+17:45 Вестник Харысхал 6+18:00 Саха сирэ. Информ.про-грамма 12+18:15 Актуальное интервью 12+18:30 Саха Сирэ 12+18:45 В мире профессий 6+19:00 Якутия 12+19:15 Актуальное интервью 12+19 :30 В г уще с обытий /на як.яз./ 12+20:30 Саха сирэ-Якутия. Ин-форм.программа 12+21:00 Актуальное интервью 12+21:15 Отмороженная 6+21:30 Вестник Харысхал 6+21:45 Время кино. Доверие 16+23:30 FM 107,1. Якутск сегод-ня 12+00:00 Летний эфир 6+01 :00 В г уще с обытий /на як.яз./ 12+02:00 Саха сирэ-Якутия 12+02:30 Они и мы 16+03:15 Ю. Гагарин. Помните, каким он парнем был 12+04:00 Хранители времени 6+04:30 Время кино. Доверие 16+

НТВ 04.00, 05.05 Т/с "Висяки" 16+05.00, 09.00, 12.00, 15.00, 18.00 Сегодня06.00 Деловое утро НТВ 12+08.00 Т/с "Мухтар. Новый след" 16+09.20 Т/с "Лесник" 16+11.00 Суд присяжных 16+12.25, 17.30 Чрезвычайное происшествие13.00 Место встречи15.30 Т/с "Свидетели" 16+18.40 Х/ф "Морские дьяволы. Смерч. Судьбы" 16+20.30 Т/с "Шеф. Игра на повы-шение" 16+22.35 Итоги дня23.05 Т/с "Погоня за тенью" 16+00.05 Место встречи 16+02.00 Д/ф "Пуля-дура" 16+03.00 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ

06.00, 06.30 Агенты 003 16+07.00, 07.30 Т/с "Дружба на-родов" 16+08.00 Дом-2. Lite 16+09.30 Дом-2. Остров любви 16+10 .30 , 11 .00 , 11 .30 , 12 .00 , 12 .30 , 13 .00 , 13 .30 , 14 .00 , 14 .30 , 15 .00 , 15 .30 , 16 .00 , 16.30, 17.00, 17.30, 18.00, 18.30 Т/с "Интерны" 16+19.00, 19.30 Т/с "Универ" 16+20.00 Т/с "Полицейский с ру-блевки" 16+21.00 Комеди Клаб 16+22.00 Дом-2. Город любви 16+23.00 Дом-2. После заката 16+00.00 Х/ф "Остановка-2" 18+01.40 ТНТ-Club 16+01.45 Т/с "Нижний этаж-2" 12+02.15 Т/с "Убийство первой степени" 16+03.05 Т/с "Я - зомби" 16+03.55 Т/с "Селфи" 16+0 4 . 2 0 , 0 4 . 5 5 , 0 5 . 2 0 Т / с "Саша+Маша" 16+

ЗВЕЗДА 06.00 Сегодня утром08.00 Д/с "Военная контрраз-ведка. Наша победа" 12+09.00, 13.00 Новости дня09.15 Специальный репортаж 12+09.40 Научный детектив 12+10.00, 13.10, 17.05 Т/с "Группа zeta-2" 16+17.00 Военные новости18.15 Д/с "Хроника Победы" 12+18.40 Д/ф "Штурм неба. Выжить в пятом океане" 16+19.35 Легенды кино 6+20.20 Теория заговора 12+20.45 Код доступа 12+21.35 Процесс 12+23.15 Десять фотографий 6+00.00 Х/ф "Порох" 12+01.55 Х/ф "Право на выстрел" 12+03.35 Х/ф "Ижорский бата-льон" 6+05.30 Д/с "Москва фронту" 12+

РОССИЯ К 05.30 Евроньюс 0+09.00, 14.00, 18.30, 22.20 Но-

вости культуры09.15 Наблюдатель 0+10.15 Т/с "Коломбо" 0+11.30 Д/ф "Владимир Алексан-дров. Корабль судьбы" 0+11.55 Россия, любовь моя! 0+12.25 Д/ф "Константин Пау-стовский. Последняя глава" 0+13.05 Д/ф "Климат на планете Земля в XXII веке" 0+14.10 Х/ф "Михайло Ломоно-сов" 0+15.35 Д/ф "Разведка в лицах. Маркус Вольф" 0+16.20 Д/с "Культурный отдых" 0+16 .50 Д /ф "Я пок аж у тебе музей" 0+17.15 Концерт "Весна" 0+18.15 Спокойной ночи, малы-ши! 0+18.45 Главная роль 0+19.05 Черные дыры, белые пятна 0+19.45 Правила жизни 0+20.15 Больше, чем любовь 0+20.55 Энигма. Маттиас Гёрне 0+21.35 Д/ф "По ту сторону сна" 0+22.35 Худсовет 0+22.40 Д/ф "Метеориты" 0+23.35 Д/с "Запечатленное вре-мя" 0+00.05 Алексей Огринчук, Вале-рий Гергиев и Симфонический оркестр Мариинского театра 0+00.55 Т/с "Казус Кукоцкого" 0+01.40 Д/ф "Дельфы. Могуще-ство оракула" 0+

ТВЦ 05.00 Настроение07.10 Доктор И... 16+07.40 Х/ф "Человек родился" 12+09.35 Д/ф "Нина Дорошина. По-жертвовать любовью" 12+10.30, 13.30, 18.40, 21.00, 23.00 События10.50 Т/с "Чисто английское убийство" 12+12.40 Мой герой 12+13.50 Город новостей14.05 Свадьба и развод 16+14.55, 03.15 Откровенно 12+15.50 Естественный отбор 12+16.40 Т/с "Орлова и Алексан-

дров" 16+19.00 Петровка, 3819.20 Право голоса 16+21.30 Обложка 16+22.05 Д/ф "Родственные узы. От любви до ненависти" 12+23.30 Х/ф "Последний ход ко-ролевы" 12+04.05 Д/ф "Василий Ливанов. Я умею держать удар" 12+

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+06.15 М/с "Марин и его друзья. Подводные истории" 0+06.30 , 08 .30 М/с "Семейк а Крудс. Начало" 6+06.55 М/с "Лига WatchCar. Бит-вы чемпионов" 6+07.25 М/с "Три кота" 0+07.40 М/с "Драконы. Гонки по краю" 6+09.00, 00.30 Уральские пель-мени 16+09.55 Х/ф "2 ствола" 16+12.00 Т/с "Мамочки" 16+13.00 Т/с "Кухня" 12+15.00 Т/с "Восьмидесятые" 12+17.00 Т/с "Воронины" 16+20.00 Т/с "Отель "Элеон" 16+21.00 Х/ф "Штурм белого дома" 16+23.35 Шоу "Уральских пельме-ней" 16+01.00 Т/с "Вечный отпуск" 16+02.00 Муз/ф "Свободные" 16+04.10 Х/ф "Ч/б" 16+

ПЯТЫЙ 04.00, 05.00, 08.00, 12.00, 21.00, 23.00 Сейчас04.10, 05.10 Х/ф "Зеленые це-почки" 12+06.00 Утро на "5"08.25, 09.20, 10.10, 11.05, 12.25, 13.20, 14.10, 15.05 Т/с "Встреч-ное течение" 16+16.00, 16.40, 17.20 Т/с "Детек-тивы" 16+18.00, 18.45, 19.35, 20.15 Т/с "След" 16+21.25, 22.15 Т/с "Акватория" 16+23.30 Х/ф "Неуловимые мсти-тели" 12+01.05 Х/ф "Новые приключения неуловимых" 12+02.35 Х/ф "Ответный ход" 12+

ПЕРВЫЙ 05.00 Доброе утро09.00, 12.00, 15.00 Новости09.10, 05.15 Контрольная за-купка 12+09.40 Женский журнал 12+09.50 Жить здорово! 12+10.55 Модный приговор 12+12.15 Наедине со всеми 16+13.20, 15.15 Время покажет 16+16.00 Мужское / Женское 16+17.00 Жди меня 16+18.00 Вечерние Новости18.45 Человек и закон 16+19.50 Поле чудес 16+21.00 Время21.30 Победитель 16+23.10 Вечерний Ургант 16+23.55 Городские пижоны 18+01.00 Х/ф "Мы купили зоо-парк" 12+03.20 Х/ф "Любовь в космо-се" 12+

РОССИЯ 05.00, 09.15 Утро России09 .00 , 11 .00 , 14 .00 , 17 .00 , 20.00 Вести09.55 О самом главном 12+11 . 4 0 , 1 4 . 4 0 , 1 7 . 2 0 , 2 0 . 4 5 Вести. Местное время11.55 Т/с "Отец Матвей" 12+14.55 Т/с "Тайны следствия" 12+17.40 Прямой эфир 16+18.50 60 Минут 12+21.00 Т/с "Пороги" 12+01.00 Х/ф "Поздняя любовь" 12+03.00 Х/ф "Обет молчания" 12+

НВК2 июня, пятница 06 :00 В к адре -респу блик а (Томпо ТВ) 6+06:30 Дойдум дьоно (Хаҥалас ТВ) 6+07:00 Саҥа күн-Новый день 6+10:00 Саха сирэ 12+10:15 Сардаана 6+11:00 Аал-луук мас 6+

11:15 Квадратный метр 12+11:30 Ыраах-чугас аймахтар-быт 6+11:45 Кинозавод 6+12:30 Тыа сирэ 6+13:00 Байанай 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14 :00 Эфиргэ -саха радио -та 6+15:00 ТВ-спорт 6+16:00 Сайыҥҥы эфир 6+17:00 Геван 6+17 :30 В к адре -респу блик а (Томпо ТВ) 6+18:00 Саха сирэ 12+1 8 : 1 5 О х от а и р ы ба л к а в Якутии 6+18:45 Күнчээн 0+19:00 Якутия 12+19:15 Эргимтэ 12+19:30 Будем вместе 6+19:45 Спорт-клуб 6+20:30 Саха сирэ-Якутия 12+21:00 Сайыҥҥы эфир 6+22:00 Биһикчээн 6+22:15 Новости спорта 6+22:30 Саха сирэ-Якутия 12+

Саха 24 2 июня, пятница 06:00 Наш университет 12+06:15 В кадре-республика. ТВ "Ленск" 6+06:30 Детское время 0+07:00 Новый день 6+10 :00 Саха сирэ . Информ. программа 12+10:15 Детское время 0+10:30 FM 107,1. Якутск се-годня 12+11:00 Новости Саха 24 12+11:15 Актуальное интервью 12+11:30 Новости Саха 24 12+11:45 Детское время 0+12:00 Новости Саха 24 12+12:15 Обедаем правильно и вкусно 6+12:30 Летний эфир 6+13:30 Саха сирэ-Якутия 12+14:00 Живая история. Коро-лев. Чувство неба 12+15:00 Новости Саха 24 12+15:15 Совет Федерации 12+15:30 Хранители времени 6+

16:00 Новости Саха 24 12+16:15 Актуальное интервью 12+16:30 Новости Саха 24 12+16:45 Наш университет 12+17:00 Новости Саха 24 12+17:15 Ужинаем правильно и вкусно 6+17:30 Акцент 12+17:45 Пропеллер 12+18:00 Саха сирэ. Информ.программа 12+18:15 Актуальное интервью 12+18:30 Саха Сирэ 12+18:45 Новости Парламента 12+19:00 Якутия 12+19:15 Актуальное интервью 12+19:30 Новости спорта 6+19:45 Спорт-клуб 6+20:30 Саха сирэ-Якутия. Ин-форм.программа 12+21:00 Актуальное интервью 12+21:15 С. Морозов. Судьба, с которой я не боролся 12+22:00 Время кино. Про жену, мечту и еще одну 12+23:30 FM 107,1. Якутск се-годня 12+00:00 Летний эфир 6+01:00 Спорт-клуб 6+01:45 Пропеллер 12+02:00 Саха сирэ-Якутия 12+02:30 Они и мы 16+03:15 С. Морозов. Судьба, с которой я не боролся 12+04:00 Хранители времени 6+04:30 Новости спорта 6+04:45 Время кино. Про жену, мечту и еще одну 12+ НТВ 04.00, 05.05 Т/с "Висяки" 16+05.00 , 09 .00 , 12 .00 , 15 .00 , 18.00 Сегодня06.00 Деловое утро НТВ 12+0 8 . 0 0 Т / с " М у хта р . Н о в ы й след" 16+09.20 Т/с "Лесник" 16+11.00 Суд присяжных 16+12.25 Чрезвычайное проис-шествие13.00 Место встречи15.30 Т/с "Свидетели" 16+

17.30 ЧП. Расследование 16+18.40 Х/ф "Морские дьяволы. Смерч. Судьбы" 16+20.30 Т/с "Шеф. Игра на по-вышение" 16+22.35 Д/ф "Мировая закулиса. Тайные общества" 16+23.30 Мы и наука. Наука и мы 12+00.25 Место встречи 16+02.25 Поедем, поедим! 0+03.00 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ 06.00, 06.30 Агенты 003 16+07.00, 07.30 Т/с "Дружба на-родов" 16+08.00 Дом-2. Lite 16+09.30 Дом-2. Остров любви 16+10.30, 11.00 Т/с "Интерны" 16+11 .30 , 12 .00 , 12 .30 , 13 .00 , 13 .30 , 14 .00 , 14 .30 , 15 .00 , 15 .30 , 16 .00 , 16 .30 , 17 .00 , 17.30, 18.00, 18.30 ИНТЕР-НЫ 16+19.00 Импровизация 16+20.00 Комеди Клаб 16+21 .00 Открытый микрофон 16+22.30 Дом-2. Город любви 16+23.30 Дом-2. После заката 16+00.30 Такое кино! 16+01.00 Х/ф "Транс" 18+03.00 Т/с "Нижний этаж-2" 12+03.25 Т/с "Убийство первой степени" 16+04.15, 04.45 Т/с "Саша+Маша" 16+05.00 Т/с "Вероника Марс" 16+

ЗВЕЗДА 06.00 Теория заговора 12+06.35 Научный детектив 12+07.05, 09.15, 11.40, 13.10 Т/с "Граф Монте-Кристо" 12+09.00, 13.00 Новости дня16.10, 17.05 Х/ф "Ход конем" 12+17.00 Военные новости18.15 Д/с "Хроника Победы" 12+18.40 Х/ф "Дом, в котором я

живу" 6+20.45 Доброе утро22.35 Х/ф "Ссора в Лукашах" 12+0 0 . 3 5 Х / ф " З ол ото й тел е -нок" 12+04.05 Х/ф "Родня" 12+

РОССИЯ К 05.30 Евроньюс 0+09 .00 , 14 .00 , 18 .30 , 22 .20 Новости культуры09.20 Д/ф "Виктор Захарчен-ко. Портрет на фоне хора" 0+10.15 Т/с "Коломбо" 0+11.25 Д/ф "Настоящая совет-ская девушка" 0+11.55 Письма из провинции 0+12 .20 Д /ф "Одиссея одной семьи. Нет ничего в жизни случайного" 0+13.05 Д/ф "Метеориты" 0+14.10 Х/ф "Дело" 0+15.35 Царская ложа 0+16 .20 Д /с "Культ урный от -дых" 0+16.45 Энигма. Маттиас Гёр-не 0+17.25 Цвет времени 0+17.35 Д/ф "Игорь Ильинский. Жизнь артиста" 0+18.45 Смехоностальгия 0+19.25, 00.55 Искатели 0+20 .15 Х /ф "Шла собак а по роялю" 0+21.20 Линия жизни 0+22.35 Худсовет 0+22 .40 Х /ф "История Бенни Гудмана" 0+00.35 Мультфильм для взрос-лых 18+01.40 Д/ф "Азорские острова. Ангра-ду-Эроишму" 0+

ТВЦ 05.00 Настроение07.00 Х/ф "Стёжки-дорожки" 12+08.20 Х/ф "Любопытная Вар-вара" 12+10.30, 13.30, 21.00 События10.50, 14.05 Т/с "Любопытная Варвара" 12+13.50 Город новостей16.35 Х/ф "Притворщики" 12+18.30 В центре событий19.40 Красный проект 16+

21.30 Все девять муз Ефима Шифрина 12+22 .40 Х /ф "На Дерибас ов -ск ой хорошая по года , или На Брайтон-Бич опять идут дожди" 16+00.30 Т/с "Умник" 16+04.15 Петровка, 38

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+06.15 М/с "Марин и его друзья. Подводные истории" 0+06.30 , 08 .30 М/с "Семейк а Крудс. Начало" 6+06 .55 М/с "Лига WatchCar. Битвы чемпионов" 6+07.25 М/с "Три кота" 0+07.40 М/с "Драконы. Гонки по краю" 6+09.00, 19.00 Уральские пель-мени 16+0 9 . 3 0 Х / ф " Ш т у р м б ел о го дома" 16+12.00 Т/с "Мамочки" 16+13.00 Т/с "Кухня" 12+15.00 Т/с "Восьмидесятые" 16+17.00 Т/с "Воронины" 16+19.30 Шоу "Уральских пель-меней" 16+21.00 Х/ф "Вспомнить всё" 16+23.15 Х/ф "Очень страшное кино-4" 16+00.45 Х/ф "Игрок" 18+02.50 Х/ф "Голый пистолет-33 и 1/3" 0+04.20 М/ф "Тэд Джонс и За-терянный город" 0+

ПЯТЫЙ 04 .00 , 05 .00 , 08 .00 , 12 .00 Сейчас04.10, 05.10 Х/ф "Опасные друзья" 16+06.00 Утро на "5"08 .25 , 09 .20 , 10 .15 , 11 .05 , 12 .25 , 13 .15 , 14 .10 , 15 .05 Т/с "Личное дело капитана Рюмина" 16+16.00 , 16 .50 , 17 .40 , 18 .30 , 19 .20 , 20 .05 , 20 .55 , 21 .45 , 22.35 Т/с "След" 16+23.20 , 00 .05 , 00 .45 , 01 .25 , 02.05, 02.50 Т/с "Детективы" 16+





Субуота, бэс ыйын 3 күнэ

Баскыһыанньа, бэс ыйын 4 күнэ

ТВ │ │ Аах. Тутус. Туһан

ПЕРВЫЙ 06.00, 10.00, 12.00 Новости06.10 Х/ф "Лысый нянька" 12+08.00 Играй, гармонь люби-мая! 12+08.45 Смешарики. Новые при-ключения09.00 Умницы и умники 12+09.45 Слово пастыря 12+10.15 Александр Демьяненко. Шурик против Шурика 12+11.20 Смак 12+12.15 Идеальный ремонт 12+13.15 На 10 лет моложе 16+14.00 Вокруг смеха 12+15.50 Это касается каждого 16+16.50 Кто хочет стать милли-онером? 16+18.00 Вечерние Новости18.15 Точь-в-точь 16+21.00 Время21.20 Сегодня вечером 16+23.00 Х/ф "Шеф Адам Джонс" 16+00.50 Х/ф "Отель "Мэриголд". Лучший из экзотических" 12+03.05 Х/ф "Быть или не быть" 12+

РОССИЯ 05.15 Х/ф "7 футов под ки-лем" 12+07.10 Живые истории 12+08.00, 11.20 Вести. Местное время08.20 Россия. Местное вре-мя 12+09.20 Сто к одному 12+10.10 Пятеро на одного 12+11.00, 14.00 Вести11.40 Смеяться разрешается 12+14.20 Д/ф "Сила Веры" 12+18.00 Субботний вечер 12+20.00 Вести в субботу21.00 Х/ф "Никому не гово-ри" 12+00.50 Х/ф "Соучастники" 12+02.50 Т/с "Марш Турецкого-3" 12+

НВК3 июня, суббота 06:00 Дойдум дьоно (Бэрдьи-гэс ТВ) 6+

06 :30 В к адре -респу блик а (Алдан ТВ) 6+06:45 Дойдум дьоно (Хотун Бүлүү ТВ) 6+07:15 Дойдум дьоно (Майа ТВ) 6+07 :45 В к адре -респу блик а (Розовая чайка ТВ) 6+08 :00 В к адре -респу блик а (Чароит ТВ) 6+08:30 Дойдум дьоно (Сунтаар ТВ) 6+0 9 : 0 0 " Э р ч и м э н Б э р г э н " олоҥхо 6+09:15 Будем вместе 6+09:30 К дню защиты детей. Вместе с Күнчээн 6+10:30 Огнеборцы 6+10 :45 Дойдум дьоно (Кадр ТВ) 6+11:00 Истиҥ илдьит 6+11:45 Сардаана 6+12:30 Чэгиэн-чэбдик буол!13:30 Саха сирэ. Күнтэн күн 12+14:15 К дню защиты детей. Окрыл ен ные тан цем . Кон -церт ансамбля "Маленькие ангелы" 6+1 6 : 0 0 Д о й д ум д ь о н о ( Н а м ТВ) 6+16:30 Күнчээн 0+16:45 Геван 6+17:15 Кэм кэрэһитэ 6+17:45 Истиҥ илдьит 6+18:30 "Острова мечты" розы-грыш в прямом эфире 6+19:00 Ыраах-чугас аймахтар-быт 6+19:15 Аал-луук мас 6+20:00 Хранители времени 6+20:30 Якутия. День за днем 12+21:15 Сайа этиим 12+22:15 Тыыннаах дорҕоон 6+

Саха 2406:00 С бодрым утром 12+06:15 В кадре-республика. ТВ "Нерюнгри" 6+06:45 Ю. Гагарин. Помните, каким он парнем был 12+07:30 Наш университет 12+07:45 Геван 6+08:15 Время кино. Про Крас-ную шапочку. 1 серия 6+09:30 Детское время 0+10:00 Беседы о вечном 6+

10:15 Продвижение 12+10:30 Время обедать. Кули-нарное шоу 12+11:15 Цирк Солнца. Полуноч-ное солнце 6+13:00 С любовью к Якутии 6+13:30 Саха сирэ. День за днем /на як.яз./ 12+14:15 Хранители времени 6+14:45 Время кино. Про Крас-ную шапочку. 1 серия 6+16:00 ТВ-Спорт 6+17:00 Врачи 16+17:45 Династия 12+18:30 С любовью к Якутии 6+19:00 Геван 6+19:30 Хранители времени 6+20:00 В мире музыки 6+20:30 Якутия. День за днем 12+21:15 Время кино. Зона турбу-лентности 16+23:00 Пропеллер 12+23:15 Династия 12+00:00 ТВ-Спорт 6+01:00 Л. Млечин. Вторая миро-вая случайная война 16+01:45 Новости спорт 6+02:00 Якутия. День за днем 12+02:45 Акцент 12+03 :00 Время кино . Зол ото Кольджата 16+04:30 Время кино. Зона турбу-лентности 16+

НТВ 04.00 Их нравы 0+04.40 Звезды сошлись 16+06.25 Смотр 0+07.00, 09.00, 15.00 Сегодня07.20 Устами младенца 0+08 .00 Готовим с Алек сеем Зиминым 0+08.25 Умный дом 0+09.20 Главная дорога 16+10.00 Еда живая и мёртвая 12+11.00 Квартирный вопрос 0+12.05 Двойные стандарты. Тут вам не там! 16+13.05 Красота по-русски 16+14.05 Своя игра 0+15.20 Однажды... 16+16.00 Секрет на миллион 16+18.00 Центральное телеви-дение

19.00 Ты супер! 6+21.30 Ты не поверишь! 16+22.30 Международная пило-рама 16+23.30 Х/ф "Конец Света" 16+01.15 Ёлка. Сольный концерт 16+03.00 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ 06.00, 06.30 ТНТ. MIX 16+07.00, 07.30 Женская лига 16+08.00 Агенты 003 16+08.30 Дом-2. Lite 16+09.30 Дом-2. Остров любви 16+10.30 Школа ремонта 12+11 . 3 0 , 1 8 . 0 0 , 1 8 . 3 0 , 1 9 . 0 0 Экстрасенсы ведут рассле-дование 16+13.00, 13.30, 14.00, 14.30 Т/с "Универ" 16+15.00 Х/ф "Гарри Поттер и тайная комната" 12+20.30 Холостяк 16+22.00 Дом-2. Город любви 16+23.00 Дом-2. После заката 16+00.00 Т/с "Мама всегда ря-дом" 16+00.40 Х/ф "Вулкан" 12+02.45 Т/с "Убийство первой степени" 16+03.35 Т/с "Я - зомби" 16+04.25 Т/с "Селфи" 16+05.00 Т/с "Вероника Марс" 16+

ЗВЕЗДА 06.00 Х/ф "Зимородок" 6+07.35 Х/ф "Ученик лекаря" 6+09.00, 13.00, 18.00 Новости дня09.15 Легенды музыки 6+09.40 Последний день 12+10.30 НЕ ФАКТ! 6+11.00 Д/с "Загадки века с Сер-геем Медведевым" 12+11.50 Улика из прошлого 16+12.35 Специальный репор-таж 12+13.15 Д/с "Секретная папка" 12+1 4 . 1 5 Х / ф " Б л о н д и н к а з а углом" 6+16.00 Х/ф "Человек с бульвара Капуцинов" 12+18.10 ЗАДЕЛО! 12+18.25 Т/с "Блокада" 12+

01.35 Х/ф "Черный океан" 16+03.10 Х/ф "Воскресная ночь" 12+05.20 Д/с "Перелом. Хроника Победы" 12+

РОССИЯ К 05.30 Евроньюс 0+0 9 . 0 0 Д / ф " В ел и к о р е ц к и й крестный ход. Обыкновенное чудо" 0+09 .35 Х /ф "Шла собак а по роялю" 0+10 .45 Д /ф "Леонид Курав -лев" 0+11.25 Пряничный домик 0+11.55 На этой неделе.. . 100 лет назад. Нефронтовые за-метки 0+12.20 Д/ф "Лето с вертишей-кой" 0+1 3 . 0 0 Д / с " М и ф ы Д р е в н е й Греции" 0+13.30 Х/ф "Всё началось с Евы" 0+15.00 Д/ф "Перерыв" 0+16.00 Новости культуры16.30 Романтика романса 0+17.55 Х/ф "Тень, или Может быть, все обойдется" 0+20.00 Агора 0+2 1 . 0 0 Х / ф " З ол ото М а к к е -ны" 0+2 3 . 1 0 К и н е с к о п с П ет р о м Шепотинником 0+23.50 Д/ф "Как спасти оран-гутана" 0+0 0 . 4 0 М у л ьт ф и л ь м ы д л я взрослых 18+00.55 Искатели 0+0 1 . 4 0 Д / ф " Н а ц и о н а л ь н ы й парк Тингведлир. Совет ис-ландских викингов" 0+

ТВЦ 04.35 Марш-бросок 12+05.05 АБВГДейка0 5 . 3 5 Х / ф " О ч н а я с та в к а " 12+07 .20 Православная энци-клопедия 6+07.50 Д/ф "Леонид Куравлев. На мне узоров нету" 12+08 .35 Х /ф "На Дерибас ов -ск ой хорошая по года , или На Брайтон-Бич опять идут дожди" 16+10.30, 13.30, 22.40 События

1 0 .4 5 Х /ф "Ночн ое пр оис -шествие"12.35, 13 .45 Х/ф "Девушк а средних лет" 16+16.20 Х/ф "Письма из про-шлого" 12+20.00 Постскриптум21.10 Право знать! 16+22.55 Право голоса 16+02.05 Пограничное состоя-ние 16+02.40 Т/с "Инспектор Морс" 16+

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+07.00 М/с "Семейка Крудс. Начало" 6+07.25 М/с "Драконы. Гонки по краю" 6+07.50 М/с "Три кота" 0+08 .05 М/с "Да здравствует король Джулиан!" 6+09.30 ПроСТО кухня 12+10.30 Успеть за 24 часа 16+11.25 Х/ф "Питер пэн" 0+13 .30 , 03 .30 Х /ф "Васаби" 16+15.20 Шоу "Уральских пель-меней" 16+16.00 Уральские пельмени 16+16.45 Х/ф "Вспомнить всё" 16+1 9 . 0 0 В з в е ш е н н ы е л ю д и . Третий сезон 12+21.00 Х/ф "Обливион" 16+23.25 Х/ф "Корпоратив" 16+01.10 Х/ф "Каратель" 18+05.15 Ералаш05.35 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ 04.00 Мультфильмы08.00, 23.00 Сейчас08.15 , 09 .05 , 09 .55 , 10 .50 , 11 .35 , 12 .25 , 13 .15 , 14 .00 , 14 .50 , 15 .40 , 16 .25 , 17 .15 , 18 .05 , 18 .55 , 19 .40 , 20 .35 , 21.20, 22.10 Т/с "След" 16+23.30 Х /ф "Если любишь - прости" 16+01.35 , 02 .25 , 03 .20 , 04 .05 , 04 .55 , 05 .45 , 06 .35 , 07 .20 Т/с "Личное дело капитана Рюмина" 16+

ПЕРВЫЙ 0 5 . 2 5 , 0 6 . 1 0 Н а е д и н е с о всеми 16+06.00, 10.00, 12.00 Новости06.30 Х/ф "Женя, Женечка и "Катюша" 12+08.10 Смешарики. ПИН-код08.25 Часовой 12+08.55 Здоровье 16+1 0 . 1 5 Н е п у т е в ы е з а м ет к и 12+10.35 Пока все дома 12+11.25 Фазенда 12+12.15 Идеальный ремонт 12+13.15 Теория заговора 16+14.10 Страна Советов. За-бытые вожди 16+17.25 Концерт "Взрослые и дети" 12+19.30 Лучше всех! 12+21.00 Воскресное "Время"22 .30 Клуб Веселых и На-ходчивых 16+00.45 Х/ф "Полет Феникса" 16+03.30 Модный приговор 12+04.30 Контрольная закупка 12+

РОССИЯ 05.00 Х/ф "7 футов под ки-лем" 12+07.00 Мульт утро 12+0 7 . 3 0 С а м с ебе р еж и с с ё р 12+08.20 Смехопанорама 12+08.50 Утренняя почта 12+09.30 Сто к одному 12+10.20 Вести-Москва11.00, 14.00 Вести11 . 2 0 Ф е с т и в а л ь д ет с к о й художественной гимнастики "Алина" 12+1 3 . 0 0 , 1 4 . 2 0 Т / с " Ч ет ы р е времени лета" 12+20.00 Вести недели22 .00 Воскресный вечер с В л а д и м и р о м С ол о в ь ё в ы м 12+00.00 Дежурный по стране 12+00.55 Нашествие 12+02.50 Х/ф "Срок давности" 12+

НВК 4 июня, воскресенье 06:00 Дойдум дьоно (Таатта ТВ) 6+06:30 Дойдум дьоно (Пано-рама ТВ) 6+07:00 Дойдум дьоно (Ньурба ТВ) 6+07 :30 Дойдум дьоно (Маа-рыкчаан ТВ) 6+08:00 Спорт-клуб 6+08:45 Простые истины 6+09:15 Полярная звезда 0+10:00 Дойдум дьоно (Пано-рама ТВ) 6+10:30 Аал-луук мас 6+11:00 Истиҥ илдьит 6+11:45 Умнуллубат сулустар 6+1 2 : 3 0 К э л , о л о р , сэһэргэһиэх.. .13:30 Якутия. День за днем 12+14:15 Дойдум дьоно (Майа ТВ) 6+14:45 Хотугу сулус 6+15:15 Күнчээн 0+15:45 Прогресс 6+16:15 ТВ-спорт 6+

Саха 244 июня, воскресенье 06:00 С бодрым утром 12+06:15 В к адре-республик а . ТВ "Чароит" 6+06:45 С. Морозов. Судьба, с которой я не боролся 12+07:30 Наш университет 12+07:45 Геван 6+08:15 Время кино. Про Крас-ную шапочку. 2 серия 6+09:30 Детское время 0+09:45 Будем вместе 6+10:00 Простые истины 6+10:30 Время обедать. Кули-нарное шоу 12+11 : 1 5 П р и ют к о м ед и а н то в 10 серия13:00 Прогресс 6+1 3 : 3 0 С а ха с и р э . Д е н ь з а днем /на як.яз. / 12+14:15 Хранители времени 6+14:45 Время кино. Про Крас-ную шапочку. 2 серия 6+

16:00 ТВ-Спорт 6+17 :00 Цирк Солнца . Полу -ночное солнце 6+18:45 Отмороженная 12+19:00 Геван 6+19:30 Хранители времени 6+2 0 : 0 0 О х о т а и р ы ба л к а в Якутии 12+20:30 Якутия. День за днем 12+2 1 : 1 5 В р е м я к и н о . П р и ют комедиантов. 10 серия 12+23:00 Продвижение 12+23:15 Л. Млечин. Вторая ми-ровая случайная война 16+00:00 ТВ-Спорт 6+01:00 Врачи 16+01:45 Вестник Харысхал 6+02:00 Якутия. День за днем 12+0 2 : 4 5 В р е м я к и н о . П о ч т и молодожены 12+04:15 Отмороженная 12+0 4 : 3 0 В р е м я к и н о . П р и ют комедиантов. 5 серия 12+

НТВ 04 .00 , 00 .50 Х /ф "Русский дубль" 16+06.00 Центральное телеви-дение 16+07.00, 09.00, 15.00 Сегодня07.20 Лотерея "Счастливое утро" 0+08.25 Едим дома 0+09.20 Первая +10.05 Чудо техники 12+11.00 Дачный ответ 0+12.05 НашПотребНадзор 16+1 3 . 1 0 , 0 2 . 4 5 П о ед е м , п о -едим! 0+14.05 Своя игра 0+15.20 Следствие вели.. . 16+17.00 Новые русские сенса-ции 16+18.00 Итоги недели19.10 Звезды сошлись 16+21.00 Х/ф "Деньги" 16+22.55 Х/ф "Шик" 12+03.05 Т/с "Дознаватель" 16+

ТНТ 06.00 ТНТ. MIX 16+06.30 Агенты 003 16+

07.00 , 07 .30 Женск ая лига 16+08.00 Дом-2. Li te 16+09.00 Дом-2. Остров любви 16+10.00 Перезагрузка 16+11.00 Импровизация 16+12.00 Х/ф "Гарри Поттер и тайная комната" 12+15.10 Х/ф "Гарри Поттер и узник Азкабана" 12+1 8 . 0 0 , 1 8 . 3 0 К о м ед и К л а б 16+19.00 Где логика? 16+20.00 Однажды в России 16+21.00 Stand up 16+22 .00 Д ом-2 . Город любви 16+23.00 Дом-2. После заката 16+00.00 Не спать! 16+0 1 . 0 0 Х / ф " С в и д а н и е с о звездой" 12+02.55 Т/с "Убийство первой степени" 16+03.45 Т/с "Я - зомби" 16+04.40 Т/с "Селфи" 16+05.05 Т/с "Саша+Маша" 16+

ЗВЕЗДА 06.00 Х/ф "Кольца Альман-зора" 12+07.15 Х/ф "Похищение "Са-войи" 6+09.00 Новости недели с Юри-ем Подкопаевым09.25 Служу России! 12+09.55 Военная приемка 6+10.45 Политический детек-тив 12+11.10 Код доступа 12+12.00 Специальный репор-таж 12+12.25, 13.15 Теория загово-ра 12+13.00 Новости дня13.55 Т/с "Кремень" 16+18.00 Новости. Главное18.45 Д/с "Легенды советско-го сыска" 16+20.20 Д/с "Незримый бой" 16+22.00 Прогнозы 12+22.45 Фетисов 12+23.35 Х/ф "Щит отечества" 16+01.15 Х/ф "Альпийская бал-

лада" 12+03.00 Х/ф "Улица младшего сына" 6+05 .05 Д /ф "Без срок а дав-ности. Дело лейтенанта Руд-зянко" 12+

РОССИЯ К 05.30 Евроньюс 0+09.00 Лето господне 0+09.35 Х/ф "Тень, или Может быть, все обойдется" 0+11.45 Россия, любовь моя! 0+12.15 Д/ф "Как спасти оран-гутана" 0+1 3 . 0 0 Д / с " М и ф ы Д р е в н е й Греции" 0+13.30 Шедевры французской музыки 0+14.55 Гении и злодеи 0+15 .25 Библиотек а прик лю-чений 0+15.40 Х/ф "Том Сойер Марка Твена" 0+16.55 Пешком... 0+17.20, 00.55 Искатели 0+18.05 Х/ф "Мой добрый папа" 0+19.10 Мой серебряный шар 0+19.55 Концерт "Республика песни" 0+21.00 Ближний круг Алексан-дра Галибина 0+21.55 Шедевры мирового му-зыкального театра 0+0 0 . 4 5 М у л ьт ф и л ь м ы д л я взрослых 18+01.40 Д/ф "Селитряный завод Санта-Лаура" 0+

ТВЦ 04.45 Х/ф "Человек родил-ся" 12+06.40 Фактор жизни 12+07.10 Д/ф "Короли эпизода" 12+08.00 Х/ф "Притворщики" 12+09.55 Барышня и кулинар 12+10.30, 13.30 События10.45 Х /ф "Молодая жена" 12+12.45 Смех с доставкой на дом 12+13.45 Х/ф "Небо падших" 16+

16.10 Х/ф "Муж с доставкой на дом" 12+19.50 Х/ф "Декорации убий-ства" 12+23.30 Петровка, 3823.40 Х/ф "Африканец" 12+01 .25 Т /с "М ол одой М орс" 12+03 .15 Д /ф "Засекреченная любовь" 12+

СТС тхт06.00 М/с "Смешарики" 0+07.00, 08.05 М/с "Да здрав-ствует король Джулиан!" 6+07.50 М/с "Три кота" 0+09.00, 10.00, 16.00 Уральские пельмени 16+09.30 Мистер и миссис Z 12+1 0 . 3 0 В з в е ш е н н ы е л ю д и . Третий сезон 12+1 2 . 2 5 М / ф " О бл а ч н о . . . 2 . Месть ГМО" 6+14.05, 01.55 Х/ф "50 первых поцелуев" 16+16.45 Х/ф "Обливион" 16+19.10 М/ф "Хранители снов" 0+21.00 Х/ф "2012" 16+00.05 Х/ф "Безумный спец-наз" 16+0 3 . 4 5 М / ф " О б л а ч н о . . . 2 . Месть ГМО" 6+05.25 Музыка на СТС 16+

ПЯТЫЙ 0 8 . 1 5 М / ф " М а ш а и М е д -ведь" 0+08.35 День ангела 0+09.00 Сейчас09.10 Истории из будущего 0+10 .00 Д /ф "Любовь Успен -ская. "Я знаю тайну одино-чества" 12+11 .00 , 11 .40 , 12 .25 , 13 .15 , 14.00, 14.45, 15.25, 16.10 Т/с "Акватория" 16+17.00 Главное c Никой Стри-жак18.30, 19 .30 , 20 .25 , 21 .25 , 22.25, 23.25, 00.20, 01.20 Т/с "Снайперы" 16+02.20 Х/ф "Неуловимые мсти-тели" 12+

3) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин.

2. «Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэнин сис кэмитиэттэрин уонна хамыыһыйатын састаабын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин 2013 сыл алтынньы 16 күнүнээҕи ИТ 14-V №-дээх уурааҕын 1 пуунун 4 хос пуунун уон биирис абзаһын, 7 хос пуунун уон алтыс абзаһын уонна 8 хос пуунун уон үһүс абзаһын күүһүн сүтэрбитинэн ааҕарга.

3. Уурааҕы «Якутия», «Саха сирэ» уонна «Ил Түмэн» өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттээн таһаарарга. 4. Уураах ылыныллыаҕыттан ыла күүһүгэр киирэр.


А.ЖИРКОВ


(Салгыыта. Иннин 19 №-гэ көр).

«Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2016 сыллааҕы судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонугар уларытыы киллэрэр туһунан»

СӨ Сокуонугар 5 сыһыарыы

«СӨ 2016 сыллааҕы судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонугар 10 сыһыарыы

2016 сылга бюджет ассигнованиетын бюджет ороскуотун классификациятын ороскуот түһүмэхтэринэн, хос түһүмэхтэринэн, тус сыаллаах ыстатыйаларынан

уонна көрүҥнэринэн үллэрии(тыһ. солк.)

2012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин тулалыыр эйгэтин харыстааһын

06 03 7700000000 554 882

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр экологическай мониторинг уонна кэтээн көрүү судаарыстыбаннай тиһигин сайыннарыы

06 03 7720000000 159 331

Судаарыстыбаннай (муниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениеларын, судаарыстыбаннай бюджеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хааччыйар сыалтан персоналга төлөбүр ороскуота

06 03 7720000000 100 45 227

Судаарыстыбаннай (муниципальнай)наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

06 03 7720000000 200 56 528

Социальнай хааччыйыы уонна нэһилиэнньэҕэ атын төлөбүр

06 03 7720000000 300 758

Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

06 03 7720000000 600 55 365

Бюджет атын ассигнованиета 06 03 7720000000 800 1 453СӨ сиригэр-уотугар радиационнай куттал суох буолуутун хааччыйыы

06 03 7730000000 3 000

Судаарыстыбаннай (муниципальнай) наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

06 03 7730000000 200 3 000

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар дьону-сэргэни экологическай үөрэтии уонна сырдатыы

06 03 7740000000 1 160


06 03 7740000000 200 1 160

«Алмаастаах түөлбэ» улуустарыгар экологическай быһыыны-майгыны кэтээн көрүү

06 03 7750000000 5 613


06 03 7750000000 600 5 613

«Орто дойду» өрөспүүбүлүкэтээҕи зоопарканы сайыннарыы 06 03 7760000000 33 578Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

06 03 7760000000 600 33 578

Ураты харыстаныллар айылҕа сирэ-уота уонна биологическай баайа

06 03 7770000000 329 732


06 03 7770000000 200 119

Судаарыстыбаннай (муниципальнай) бас билии объектарыгар капитальнай угуу

06 03 7770000000 400 110 682


06 03 7770000000 600 218 932

Саха Өрөспүүбүлүкэтин уу биологическай баайын хаттаан оҥорон таһаарыы

06 03 7780000000 22 468

Бюджет атын ассигнованиета 06 03 7780000000 800 22 4682012-2019 сылларга булт ресурсатын хаттаан оҥорон таһаарыы уонна харыстааһын

06 03 8000000000 141 769

Тосхолу салайыы 06 03 8010000000 43 946Судаарыстыбаннай (муниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениеларын, судаарыстыбаннай бюджеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хааччыйар сыалтан персоналга төлөбүр ороскуота

06 03 8010000000 100 37 723


06 03 8010000000 200 6 033

Бюджет атын ассигнованиета 06 03 8010000000 800 190Федеральнай судаарыстыбаннай булт хонтуруолун уонна кэтээн көрүүнү тупсарыы

06 03 8020000000 505


06 03 8020000000 200 505

Булт баайын уонна үөскүүр эйгэтин харыстааһын, учуоттааһын уонна чөлүгэр түһэрии

06 03 8030000000 97 318


06 03 8030000000 100 35 211


06 03 8030000000 200 48 499

Бюджет атын ассигнованиета 06 03 8030000000 800 13 608Тосхолго киирбэтэх ороскуот 06 03 9900000000 29 981Российскай Федерация субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоох салайыныытын уорганнарын олохтоммут анал үлэлэрин эйгэтигэр салалта уонна салайыы

06 03 9910000000 29 981


06 03 9910000000 100 25 900


06 03 9910000000 200 1 524


06 03 9910000000 300 2 537

Бюджет атын ассигнованиета 06 03 9910000000 800 20Тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа атын боппуруос 06 05 208 8482012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин тулалыыр эйгэтин харыстааһын

06 05 7700000000 206 253


06 05 7710000000 100 201 529


06 05 7710000000 200 4 600

Бюджет атын ассигнованиета 06 05 7710000000 800 124Судаарыстыба үбүн уонна судаарыстыба иэһин салайыы 06 05 9500000000 2 532Бюджет тиһигэ тэҥ уонна бигэ туруктаах буолуутун уонна бюджет хаамыытын тэрийиини хааччыйыы

06 05 9520000000 2 532


06 05 9520000000 100 2 153


06 05 9520000000 200 380

Тосхолго киирбэтэх ороскуот 06 05 9900000000 62Тосхолго киирбэтэх атын ороскуот 06 05 9950000000 62Судаарыстыбаннай (муниципальнай) наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

06 05 9950000000 200 62

Үөрэх 07 38 924 000Оскуола иннинээҕи үөрэх 07 01 8 434 7032012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үөрэҕи сайыннарыы

07 01 6200000000 8 245 901

Оскуола иннинээҕи үөрэх 07 01 6220000000 8 242 301Судаарыстыбаннай (муниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениеларын, судаарыстыбаннай бюджеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хааччыйар сыалтан персоналга төлөбүр ороскуота

07 01 6220000000 100 170


07 01 6220000000 200 48 235


07 01 6220000000 300 260


07 01 6220000000 400 70 424

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 01 6220000000 500 7 422 843Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 01 6220000000 600 507 896

Бюджет атын ассигнованиета 07 01 6220000000 800 192 474«Үөрэх» бастааҥҥы суолталаах национальнай бырайыак 07 01 6270000000 3 600Социальнай хааччыйыы уонна нэһилиэнньэҕэ атын төлөбүр

07 01 6270000000 300 3 600

2012-2019 сылларга хаачыстыбалаах олорор дьиэнэн хааччыйыы

07 01 6800000000 7 424

Олорор дьиэни тутууга анаан сири-уоту кэлимник баһылааһын уонна сири-уоту сайыннарыы

07 01 6890000000 7 424


07 01 6890000000 400 7 424

Судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһини сайыннарыы уонна өр сыллаах инвестиционнай бырайыактары олоххо киллэрии

07 01 7200000000 181 377

СӨ судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһин бырайыактарын уонна концессионнай сөбүлэһиннэриилэри олоххо киллэрии

07 01 7230000000 181 377

Бюджет атын ассигнованиета 07 01 7230000000 800 181 377Уопсай үөрэх 07 02 24 415 7562012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин сайыннарыы

07 02 6200000000 21 264 124

Уопсай үөрэх 07 02 6230000000 20 206 682Судаарыстыбаннай (муниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениеларын, судаарыстыбаннай бюджеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хааччыйар сыалтан персоналга төлөбүр ороскуота

07 02 6230000000 100 326 577


07 02 6230000000 200 438 914


07 02 6230000000 300 8 180

Судаарыстыбаннай (муниципальнай) бас билии хамсаабат баайын-дуолун объектарыгар капитальнай угуу

07 02 6230000000 400 345 300

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 6230000000 500 18 573 453Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 6230000000 600 506 524

Бюджет атын ассигнованиета 07 02 6230000000 800 7 733Эбии үөрэх 07 02 6240000000 340 623Судаарыстыбаннай (муниципальнай) уорганнар, хааһына учреждениеларын, судаарыстыбаннай бюджеты таһынан фондалары салайар уорганнар анал үлэни толорууларын хааччыйар сыалтан персоналга төлөбүр ороскуота

07 02 6240000000 100 80


07 02 6240000000 200 22 912


07 02 6240000000 300 110

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 6240000000 500 5 000Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 6240000000 600 312 521

Тулаайах оҕолор уонна төрөппүт көрүүтэ-харайыыта суох хаалбыт оҕолор

07 02 6250000000 555 301


07 02 6250000000 300 510

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 6250000000 500 554 791«Үөрэх» бастааҥҥы суолталаах национальнай барыл 07 02 6270000000 161 518





2014-2019 сылларга физическэй култуура уонна спорт сайдыыта

07 04 7400000000 3 640

Култуура-сынньалаҥы тэрийии үлэтин сайыннарыыны хааччыйыы

07 04 7420000000 800


07 04 7420000000 600 800

Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуура уонна искусство учреждениеларын кыахтарын бөҕөргөтүү

07 04 7480000000 2 840


07 04 7480000000 600 2 840

2014-2019 сылларга физическэй култуураны уонна спорду сайыннарыы

07 04 9800000000 15 004

Оҕо-улааппыт оҕо спордун сайыннарыы 07 04 9840000000 15 004Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 04 9840000000 600 15 004

Идэҕэ бэлэмнээһин, идэни хаттаан бэлэмнээһин уонна квалификацияны үрдэтии

07 05 87 510

2012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин сайыннарыы

07 05 6200000000 56 716

Уопсай үөрэх 07 05 6230000000 56 716Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 05 6230000000 600 56 716

2012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин каадырынан хааччыллыытын сайыннарыы

07 05 9200000000 30 795

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай гражданскай сулууспатын сайыннарыы

07 05 9220000000 27 266


07 05 9220000000 600 27 266

Инновационнай экэниэмикэҕэ анаан кадры бэлэмнээһин 07 05 9240000000 3 529Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 05 9240000000 600 3 529

Үрдүк уонна үрдүк үөрэх кэннинээҕи идэлээх үөрэх 07 06 642 9342012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр идэлээх үөрэҕи сайыннарыы

07 06 6300000000 642 934

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр хаачыстыбалаах идэлээх үөрэх көдьүүстээх тиһигин олохтооһун

07 06 6320000000 278 903


07 06 6320000000 400 242 455


07 06 6320000000 600 36 448

Саха Өрөспүүбүлүкэтин үлэ ырыынагар наадалаах үрдүк квалификациялаах кадры тус сыаллаахтык үөрэтии

07 06 6330000000 362 715


07 06 6330000000 200 263 681


07 06 6330000000 300 99 035

Идэлээх үөрэх уонна талааннаах үөрэнэр ыччаты көҕүлээһин тиһигин судаарыстыбаннай өйөөһүн дьаһалларын холбоһуга

07 06 6360000000 1 316


07 06 6360000000 300 1 316

Ыччат бэлиитикэтэ уонна оҕолору чэбдигирдии 07 07 641 4572012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр үөрэҕи сайыннарыы

07 07 6200000000 398 357

Уопсай үөрэх 07 07 6230000000 12 600Судаарыстыбаннай (муниципальнай) наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

07 07 6230000000 200 12 450


07 07 6230000000 300 150

Оҕо сынньалаҥа уонна чэбдигирдии 07 07 6260000000 385 757Судаарыстыбаннай (муниципальнай) наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

07 07 6260000000 200 21 950


07 07 6260000000 300 102 246

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 07 6260000000 500 235 011Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 07 6260000000 600 26 550

2012-2019 сылларга буруйу кэһиини сэрэтии, уопсастыбаннай бэрээдэги хааччыйыы уонна буруйу оҥорууну утары дьайыы

07 07 7100000000 14 078

Наркотигынан үлүһүйүүнү аччатыыга сэрэтэр дьаһалы тэрийии

07 07 7110000000 13 623


07 07 7110000000 200 12 123


07 07 7110000000 300 500


07 07 7110000000 600 1 000

Наркотикка ылларбыт дьон доруобуйаларын чөлүгэр түһэрии уонна олоххо төнүннэрии

07 07 7130000000 455


07 07 7130000000 200 455

2014-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьиэ-кэргэн, демографическай уонна ыччат бэлиитикэтин олоххо киллэрии

07 07 7300000000 229 022


07 07 7310000000 100 30 370


07 07 7310000000 200 6 377

Бюджет атын ассигнованиета 07 07 7310000000 800 30Ыччат көҕүлээһинин өйөөһүн уонна социальнай-психологическай өйөөһүн

07 07 7320000000 171 533


07 07 7320000000 200 12 525

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт07 07 7320000000 500 51 542

Аах. Тутус. Туһан │


07 02 6270000000 200 6 177


07 02 6270000000 300 23 900


07 02 6270000000 600 131 441

2016-2025 сылларга билгэлэнэр наадыйыыга олоҕуран Саха Өрөспүүбүлүкэтин уопсай үөрэҕин тэрилтэлэригэр саҥа миэстэни тэрийиигэ көмөлөһүү

07 02 6400000000 1 641 788

2016-2025 сылларга билгэлэнэр наадыйыыга олоҕуран Саха Өрөспүүбүлүкэтин уопсай үөрэҕин тэрилтэлэригэр саҥа миэстэни тэрийиигэ көмөлөһүү

07 02 6400000000 1 641 788


07 02 6400000000 400 648 371

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 6400000000 500 993 4172012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр гражданнары социальнай өйөөһүн

07 02 6500000000 910

Тоҕоостоох эйгэ 07 02 6580000000 910Судаарыстыбаннай (муниципальнай) наадыйыыга табаары, үлэни уонна өҥөнү атыылаһыы

07 02 6580000000 200 910

2012-2019 сылларга хаачыстыбалаах олорор дьиэнэн хааччыйыы

07 02 6800000000 1 791

Эдэр учууталларга ипотека кредитин биэрии 07 02 68П0000000 1 791Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 68П0000000 500 1 791Судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһини сайыннарыы уонна өр сыллаах инвестиционнай бырайыактары олоххо киллэрии

07 02 7200000000 69 965

СӨ судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһин бырайыактарын уонна концессионнай сөбүлээһиннэри олоххо киллэрии

07 02 7230000000 69 965

Бюджет атын ассигнованиета 07 02 7230000000 800 69 9652012-2019 сылларга Саха сирин норуоттарын духуобунастарын-култуураларын сайыннарыыга усулуобуйаны тэрийии

07 02 7400000000 161 630

Култуура-сынньалаҥ үлэтин сайыннарыы 07 02 7420000000 200Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 7420000000 600 200

Музей уонна библиотека үлэтэ 07 02 7460000000 17 374Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 7460000000 600 17 374

Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуура уонна искусство учреждениеларын кыахтарын бөҕөргөтүү

07 02 7480000000 144 057

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 7480000000 500 971Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 7480000000 600 143 086

2012-2018 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин сейсмическэй оройуоннарыгар олорор дьиэ, сүрүн объектар уонна олох-дьаһах тиһигэ бигэ туруктаах буолууларын бөҕөргөтүү

07 02 8100000000 288 378

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сейсмическэй оройуоннарыгар олорор дьиэлэр бигэ туруктаах буолууларын бөҕөргөтүү

07 02 8130000000 288 378


07 02 8130000000 400 227 827

Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 8130000000 500 60 5512012-2020 сылларга тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сырьетын уонна аһын-үөлүн атыытын сүрүннээһин

07 02 8500000000 17 000

2014-2017 сылларга уонна 2020 сылга диэри кэмҥэ тыа сиринээҕи сири-уоту бигэтик сайыннарыы

07 02 85Б0000000 17 000


07 02 85Б0000000 400 17 000

2014-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр физическэй култуураны уонна спорду сайыннарыы

07 02 9800000000 965 470

Үрдүк ситиһии спорда 07 02 9830000000 4 000Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 9830000000 600 4 000

Оҕо- улааппыт оҕо спордун сайыннарыы 07 02 9840000000 961 470Бюджеттан үбүлэнэр, автономнай учреждениеларга уонна атын коммерческайа суох тэрилтэлэргэ субсидия

07 02 9840000000 600 961 470

Тосхолго киирбэтэх ороскуот 07 02 9900000000 4 700Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 9960000000 4 700Бюджеттар икки ардыларынааҕы трансферт 07 02 9960000000 500 4 700Орто идэлээх үөрэх 07 04 4 177 3442014-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин идэлээх үөрэҕин сайдыыта

07 04 6300000000 4 154 700

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр хаачыстыбалаах идэлээх үөрэх көдьүүстээх тиһигин олохтооһун

07 04 6320000000 4 135 818


07 04 6320000000 200 963


07 04 6320000000 300 319 443


07 04 6320000000 400 2 476


07 04 6320000000 600 3 812 684

Бюджет атын ассигнованиета 07 04 6320000000 800 252Судаарыстыбаннай үөрэх тэрилтэлэригэр баһаартан куттал суох буолуутун хааччыйыы уонна терроризмы утарыыны хааччыйыы

07 04 6350000000 17 882


07 04 6350000000 600 17 882

Идэлээх үөрэх уонна талааннаах үөрэнэр ыччаты көҕүлээһин тиһигин судаарыстыбаннай өйөөһүн дьаһалларын холбоһуга

07 04 6360000000 1 000


07 04 6360000000 600 1 000

2012-2019 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр гражданнары социальнай өйөөһүн

07 04 6500000000 4 000

Тоҕоостоох эйгэ 07 04 6580000000 4 000


07 04 6580000000 600 4 000

Салгыыта бэчээттэниэ.

Олоҥхо иккис уон сылын тэрийэн ыытыыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин

Национальнай тэрийэр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков сахалар түҥ былыргыттан туттар сэптэригэр-сэбиргэллэригэр – ох сааҕа суолта ууран, инникитин киэҥник биллэрэр, сайыннарар соругу туруорбута. Ол туһунан «Саха ох саата: төрүттэрбит үгэстэриттэн – Олимпиада оонньууларыгар тиийэ» диэн бу сыл саҥатыгар Ил Түмэн дьиэтигэр буолбут «төгүрүк остуолга» норуот дьокутааттара, этнографтар, учуонайдар, спортсменнар кэпсэппиттэрэ.

Бастакы күрэх буолара чугаһаата

«Төгүрүк остуол» түмүгүнэн бэрт кэскиллээх быһаарыылар ылыллыбыттара. Ол курдук , Бүлүүгэ буолар Олоҥхо ыһыаҕар аан бастакы ох саа күрэҕин ыы-тар туһунан быһаарбыттара. Ону таһынан оскуола саастаах оҕолорго ох саанан ытыыны уон-на ох сааны оҥоруу технологи-ятын үөрэтиини эбии дьарык быһыытынан киллэрэр, «Дыгын оонньуулара» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһии бырагыраамаларыгар ох саанан ытыыга куоталаһыыны киллэрэр, норуот маастардарыгар саха ох саатын оҥоһуутугар ку-онкурус тэрийэр уонна маныаха тустаах пособие таһаарар туһунан этиилэри ылыммыттара. Онон ум-нууга хаала сыспыт саха ох саатын чөлүгэр түһэрии үлэтэ саҕаланна диэххэ сөп.

Б а с т а к ы о х с а а к ү р э ҕ э Ытык Бүлүү сиригэр XI Олоҥхо ыһыаҕын чэрчитинэн бэс ыйын 27 күнүгэр ыытыллыаҕа. Саха-бын дэнээччилэр сэргээн кэтэһэр күрэхтэһиилэрин туһунан, манна кыттаары бэлэмнэнэр уустары салайар Роман Готовцевы кытары кэпсэттибит. Биир сэһэргэһээччим Роман Готовцев — саха тимир уу-стара тумус туттар киһилэрэ, кини өрөспүүбүлүкэ норуотун мааста-рынан, Арассыыйа тимир уустарын ассоциациятын чилиэнинэн, Саха

сирин тимир уустарын түмсүүтүн бэрэссэдээтэлин солбуйааччыты-нан буолар.

Күрэхтэһии спортсменнарга анаммат

Мин иннибэр күрэхтэһии балаһыанньата сытар. Ол кур-дук күрэхтэһии сыалынан-со-ругунан ох сааны оҥорууга өбүгэ төрүт, умнуллубут үгэстэрин сөргүтүү, уустар маастарыстыба-ларын үрдэтии, тэнитии, төрүт ньымалары туһанан маһынан уһаныы уонна саҥа ааттары киэҥ эйгэҕэ таһаарыы буолар. Ол эбэтэр саха уустара мустаннар, түҥ былыргы сахалар ох сааны оҥорууга үгэстэрин тилиннэрэн, куоталаһалларын көрүөхпүт.

Роман Готовцев куонкуруска бэлэмнэнии туһунан бу курдук кэпсиир:

— Былырыын Үөһээ Дьаа-ҥыга буолбут Олоҥхо ыһыаҕар Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алек-сандр Жирков этиитин бары олус сөбүлүү истибиппит. Кини саха быһаҕа, батыйата араас үрдүк таһымнаах куонкурустарга кыт-тан, бэйэтин биллэрдэ, биллэр-көстөр буолла диэбитэ уонна төрүт өбүгэлэрбит дьарыктарын илдьэ сылдьарбытыгар махтам-мыта. Александр Николаевич аны өбүгэлэрбит саадахтарын – ох сааны сөргүтүөххэйиҥ диэн ыҥырбыта. Уустар кини этиитин өйөөбүппүт. Буряттар, монголлар ох сааларын туппутунан сылдьал-лар, кинилэр ох саалара аан дойду-га киэҥник биллэр. Ол курдук, саха ох саатын биһиги эмиэ киэҥник биллэриэхтээхпит.

Өбүгэлэрбит мындыр оҥоһуктарын – сүбэнэн

Роман Ильич Александр Жирков этиитин олоххо киллэ-рэр сыаллаах, тимир уустарын кытары билсэн, үлэ хаамыытын туһунан кэпсэппиттэр. Билигин уонча буоланнар былыргы ох саа оҥоһуутугар холоноллор. “Олоҥхо ыһыаҕар буолуохтаах күрэххэ кыттар уонча уус бөлөх тэринэн биир сүбэнэн үлэлии сылдьа-

быт. Уус-Алдан, Таатта, Мэҥэ-Хаҥалас улуустарыттан уонна да атын сирдэртэн бааллар”, — диэн Роман Готовцев кэпсиир. Мин: “Күрэхтэһиигэ эһиги бэйэ-бэйэҕитин кытта куоталаһар буол-батаххыт дуо? Кистии-саба оҥорон баран, ыһыахха кэлэн кыаххытын көрдөрөр буолбатаххыт дуо?” — диэн соһуйа былаан ыйытабын.

Ро м а н И л ь и ч б у б уо л а -ары турар күрэх ханнык уус уран тарбахтааҕын быһаарара эрэ тутаҕын этэр. “Биһиги ин-

нибитигэр билигин биир ула-хан сорук турар. Түҥ былыр өбүгэлэрбит бултарыгар-алта-рыгар, сэриилэһэллэригэр тут-тубут ох сааларын төһө кыал-ларынан үкчү үтүктэн оҥоруу буолар. Дьүүллүүр хамыыһыйа ох сааны былыргылыы оҥоруу тех-нологията төһө тутуһуллубутун

көрүөхтээх, оноҕоһо төһө ыраах куйаарарын сыаналыахтара. Онон сүбэлэһэ-сүбэлэһэ ох сааларбытын оҥоробут”, — диэн этэр.

Сурукка хаалбатаҕа кыһыылаах

Роман Готовцев үлэтигэр көрсүбүт кыһалҕатын кытары үллэстэр. “Былыргы ох сааны оҥоруу технологията ханна да суруллан хаалбатах. Кыраайы

үөрэтээччилэр, археологтар хостообут экземплярдарынан көрөн маһын, кирсин, оноҕоһун, килиэйин тустарынан, мастарын хайдах хатаран оҥорбуттарын туһунан быһа холоон эрэ этиэххэ сөп”, — диир.

Манна даҕатан эттэххэ, саха ох саатын туһунан икки улахан

үлэ баар. Историк, этнограф Федор Федорович Васильев «Во-енное дело якутов», Николай Николаевич Аржаков — Боло Уус «Былыргы былдьаһыктаах сыл-лартан — Саха боотурун сэбэ-сэ-биргэлэ» диэн таһаарыылара. Бу кинигэлэригэр этнографтар саха ох саатын оҥоһуутун туһунан ханна да үчүгэйдик суруллан хаалбатах диэн суруйаллар. Ити-эннэ былыргы хаһыылартан ох саа аҕыйахтык булулларыт-тан көрөн, нууччалар булка, кыргыһыыга туттуллар атын сэптэри-сэбиргэллэри илдьэ кэлэннэр, сыыйа-баайа умнууга барбытын уонна нууччалар олох-тоохторго ох сааны тутталларын боболлорун таһынан, уматан аҕыйах оҥорбут буолуохтаахтар диэн сабаҕалыыллар.

Роман Ильич уонна атын уу-стар саха ох саатын оҥоруутугар кэккэ ыарахаттары көрсүбүттэр. “Былыргы ох сааны оҥоруу тех-нологиятын туһунан чуолкай билии-көрүү суох. Ол иһин үлэбит ыпсарыллан испэт. Номоххо су-рулларынан, биэс араҥалаах ох саалар бааллар. Биһиги биир да, икки да араҥалааҕы оҥорорго холонобут. Сорохтор мастарын ситэри хатарбакка эбэтэр олус хатараннар, тостон хаалар. Биир ох саанан эрэ муҥурдаммаппыт. Сыыһабытын, итэҕэстэри учуот-таан, хаһы да тэҥҥэ оҥоро сатыы-быт. Былыргылыы технологияны тутуһабыт. Сүөһү иҥиирин, туоһу туттабыт, хатыыс хабаҕынан килиэйдиибит. Ол эрээри, куон-куруска кыттар ох саа оноҕоһо уонна кирсэ аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир гына спортивнай бу-олаллар. Тоҕо диир буоллахха, бу күрэхтэһиигэ кыайбыт ох сааны салгыы араас таһымнаах спор-тивнай күрэхтэһиилэргэ анньы-ахпыт. Оттон улахан таһымнаах күрэхтэһиилэргэ былыргылыы оноҕоһу, кирсин ылымматтар”, — диэн быһаарар уус.

Маны таһынан күрэхтэһии балаһыанньатынан уус ох саа-тын спортсмеҥҥа биэрэн куота-лаһыннарыан сөп. “Өссө төгүл эттэхпинэ, бу Олоҥхо ыһыаҕар буолар ох саанан күрэхтэһии спор-тсменнар күрэхтэһиилэрэ буол-батах. Уус күрэхтэһиигэ анаан оҥорбут ох саатынан бэйэтэ ытыан сөп эбэтэр спортсмеҥҥа биэрэн ыттарара эмиэ көҥүллэнэр. Но-моххо сурулларынан, буойуннар бэйэ-бэйэлэриттэн 200 м тэйиччи туран ыталлар үһү. Ол аата кыҥаан ыттахтарына, оноҕосторо 200 м ти-ийэ көтөрө. Оттон мин билэрбинэн, саха ох саатыгар аныгы холонуулар 100 м эрэ тахса ыраах ыппыттара”, — диир.

Уустар тылларын бигэргэтэн, бэс ыйын 28 күнүгэр Бүлүү ытык сиригэр Дьөһөгөй түһүлгэтигэр Саха сирин биллэр уустарын ох сааларын оноҕосторо халлааҥҥа тиийэ куһууруохтара.

Сардаана КУЗЬМИНА.

ОХ САА КҮРЭҔЭ

│ Төрүт үгэс

“Көкөөнөй уус күөртээбит,Бакаанай уус балталаабытҮс бастаах тэлээн-былаанСаардаан ох”

(Саха ох саатыгар далла мэндэйии)

Саха ох саатын сөргүтэр туһунан этии кумаа ҕыга эрэ су-руллан хаалбатах. Ааспыт сылтан саҕалаан араас тэрээһиннэр буоллулар. Ол курдук, Ил Түмэн дьиэтигэр киэҥ ыҥырыылаах “төгүрүк остуол” буолбута, археологическай хаһыылартан бу-луллубут ох саалары өрөспүүбүлүкэ музейдарыттан мунньан,

Ем. Ярославскай ааты-нан судаарыстыбан-най музейга улахан быыстапка тэрил-либитэ. Ол быыстап-ка коллекциятын өрөспүүбүлүкэ ула-хан тэрээһиннэригэр туруорбуттара. Хо-лобур, олунньуга “Куруһаала” атыы-эргиэн дьиэтигэр бу-олбут Саха быһаҕын өрөспүүбүлүкэтээҕи ул а ха н б ы ы с т а п -катыгар Ем.Ярос-лавскай аатынан музейга турбут бы-ыстапканы көһөрөн илдьэн, дьон кө-рүүтүгэр туруорбут-

тара. Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков тэрээһиҥҥэ сылдьан, саха ох саата дириҥ историялаах өбүгэлэрбит саа-дахтара буоларын, инникитин саха ох саата аан дойдуга аата ааттаныаҕар эрэнэрин туһунан тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.

Александр Жирков этиитин дорҕооно симэлийэ илигинэ илинтэн-арҕааттан тимир, мас уустара кэлэннэр, этнографтар уонна учуонайдар кыттыылаах семинарга сылдьыбыттара. Онон өбүгэлэрбит ох сааларын тилиннэриигэ хамсааһын саҕаланна диэн этиэххэ сөп.

Олоҥхо ыһыаҕар оноҕостор куһууруохтара





Быйылгы сыл өрөспүүбүлүкэ табаһыттарыгар

бэлиэ сылынан буолар. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэ табаһыттарын сийиэстэрин кэнниттэн, уолдьах баттаһа, аны Арассыыйа Бэдэрээссийэтин табаһыттарын IV сийиэстэрэ ыытыллыбыта. Маннык улахан түмсүүгэ араас хайысхалаах кэпсэтии тахсыбыта, кыһалҕалар этиллибиттэрэ, соруктар туруоруллубуттара.

Билигин таба кыстыга тү-мүктэнэн эрэр. Төрүөх кэлэр ый ортотугар диэри барыаҕа. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аар-тыка дьыалаларыгар судаары-стыбаннай кэмитиэтин даан-найдарынан, билиҥҥитэ 22 тыһыынча тугут ылыллыбыт. Төрүүр-ууһуур таба ахсаана 66 тыһыынчаҕа тэҥнэһэр. Ол аата, бу күннэрдээҕи дааннайы-нан, тыһы таба 31% төрөөбүт. Кэмитиэт исписэлиистэрэ саҥа төрөө бүт тугут ахсаанын 40 тыһыынчаҕа тириэртэрбит диэн баҕалаахтар.

Кэлиҥҥи сыллааҕы сыып-п а р а л а р ы ы л а н к ө рд өх хө , өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн таба төрүөҕэ ортотунан 80%-ҥа тэҥнэһэр. Бу куһаҕана суох көрдөрүү буолуон сөп этэ, өскөтө төрүөх тыыннаах хараллыы-тын бырыһыана үрдүгэ эбитэ буоллар. Ол курдук, күһүнүгэр тиийэн төрөөбүт тугут 40%-на эрэ тыыннаах ордон хаалар. Аҥаарын эрэ тутан хаалыы диэн, бу иэдээннээх сүтүк буолар.

Тохсунньу 1 күнүнээҕи ту-ругунан, өрөспүүбүлүкэ 156 т ы һ ы ы н ч а т а б а л а а х о л о -рор. Кэлин уон сылга таба ахсаана бигэтик аҕыйыы ту-рар. Тыа хаһаайыстыбатынан интэриэһиргиир дьон билэр буолуохтаахтар, эрийсиилээх-эриһиилээх 90-с сылларга таба ахсаана 360 тыһыынчаттан 130 тыһыынчаҕа диэри таҥнары түспүтүн. Оччотооҕу иэдээн-нээх сиҥниини өссө хайдах эрэ өйдүү сатыахха сөп этэ, бүтүн судаарыстыба тыыннаах буолар боппуруоһа ыган турар кэмэ этэ буоллаҕа.

Саҥа тутуллаах, саҥа ха-й ы с х а л а а х б э л и и т и к э л э э х аны гы Арассыыйа салалтата Хотугу сирин уонна Аартыка-тын кыһалҕаларыттан адьас туора туруммута. Табатааҕар буолуох, хотугу норуоттар тус дьылҕалара даҕаны үрдүкү са-лалтаны интэриэһиргэппэт буол-бута диэтэххэ, кырдьыктан олус халыйыы буолуо суоҕа. Дэлэҕэ, бырабыыталыстыба оччотооҕу баһылыга Егор Гайдар, биир кыракый куораты тутан баран, Арассыыйа бары аҕыйах ахсаан-наах норуоттарын онно олохтуур туһунан идьиэйэни этиэ дуо? Ороскуота оччугуй буолуо диэн толкуйтан.

Билигин судаарыстыба ары-

ый да оннун-тойун булбут курдук кэмэ. Таба иитиитин салаата өрө охсон тахсыах курдук майгын-нана сылдьыбыта. 2006-2007 с.с. таба ахсаана 200 тыһыынчаҕа тиийбитэ. Ол кэнниттэн этириэс аҕыйыы, төттөрү түһэ турар. Тох-туу, түһүү, биллэн турар, төрүөтэ суох буолбат. Ол туһунан испи-сэлиис тугу этэр буолар эбитий.

И н н о ке н т и й Б а л а н о в , судаарыстыбаннай кэмитиэт хотугу үгэс буолбут салаала-ры сайыннарыыга отделын са-лайааччыта. Иннокентий Ми-хайлович Булуҥтан төрүттээх, өссө сэбиэскэй кэм саҕана тыа хаһаайыстыбатын үнүстүүтүн бүтэрбит, производствоҕа үлэ-лээбит уонна төрүт хотугу киһи буоларынан, табаны кыт-та сэргэстэһэ улааппыт уопут бөҕөлөөх исписэлиис.

— Быйылгы кыстык ыара-ханнык ааһыахтааҕа биллэр этэ, — диир Иннокентий Михайло-вич. – Индигиир уонна Халыма сүнньүлэринэн сирин, мууһун тоҥоруон иннинэ, олус өлгөмнүк хаардаан чахчыта ыарахан балаһыанньаны үөскэппитэ. Үс Халыма, Усуйаана, Абый, Му-ома улуустара ордук ыарахан балаһыанньаҕа ыктарбыттара. Мантан Аллараа Халыма уонна Усуйаана өрөспүүбүлүкэ саа-май элбэх табалаах улуустары-нан буолаллар. Эбии аһылыгы (комбикорманы) тиэрдии уу-стуктара суох буолбата. Муус хойутаан халыҥаан, бу улуу-старга кыһыҥҥы айан суола олунньу бүтүүтэ, кулун тутар-га аһыллыбыта уонна ити ый бүтүүтэ сабылларга барбыта. Ол түмүгэр эбии аһылык хойутаан тиэрдиллибитэ.

Таба маассабай охтуута суох буо лан баран, ырыганнааһын уон на ол түмүгэр төрүөх мөл-төөһүнэ ханна барыай. Алла-раа Халымаҕа урукку сыллар-га төрүөх көрдөрүүтэ 80%-тан түспэт эбит буоллаҕына, быйыл 45%-ҥа тэҥнэстэ. Быйылгы кы-стыкка бу улуус 1,5 тыһыынча табата оҕунна . Б а ры та 2 0 тыһыынча табалаах улуус буо-лар.

Ү г э с б уо л б у т с а л а а л а -ры сүрүннүүр исписэлиистэн, сааскы өттүгэр ылыллыбыт төрүөхтэн күһүнүгэр тиийэн тоҕо

нэһиилэ аҥаарын эрэ тутан хаа-лар биричиинэлэрин ыйытабын. «Бруцеллез ыарыы элбэх, оттон ол төрүөххэ улаханнык охсор. Туһата суох өлүү-сүтүү улаатар. Күн-дьыл, килиимэт уларый-да. Сайынын наар сөрүүдүйэр, өссө тымныйар буолла. Дьиҥэр, сөрүүн сайын табаҕа саамай та-быгастаах буолар. Ол эрэн, били, мас икки уһуктааҕын кэриэтэ, төттөрү эмиэ өрүттээх. Тымныы сайыҥҥа, ордук туундара сиргэ, от-мас сиппэккэ хаалан, таба мөлтөхтүк мэччийэр. Ол түмүгэр күһүн ырыганнаан кыстыкка киирэр. Оннук табаттан үчүгэй төрүөҕү кэтэспэккин», — диир сэһэргэһээччим.

Ити этиллэр барыта баар суол. Хотугу сир уйан экологи-ятын систиэмэтигэр кыра да кэһиллии тахсыыта, күнэ-дьыла уларыйыыта тулалыыр эйгэҕэ, кини хамсыыр харамайыгар булгуччу куһаҕан өрүттээх бу-олар. Таба төһө да дьиэ сүөһүтэ буоллар, айылҕаттан адьас быһаччы тутулуктаах түөрт атахтаах харамай. Куйаастан, кумаартан-бырдахтан маасса-байдык охтуон сөп. Эгэ, атахсыт ыарыы буулаатаҕына дуо, бүтүн ыстаадаттан да илии соттон хаа-лыахха сөп. Ол оннугар үөскүүрэ-төрүүрэ кэллэҕинэ, ыам бырдаҕа түспүтүнүү элбиэҕэ, үксүөҕэ.

Таба ахсаана аҕыйыырыгар с и э м э х а д ь ы р ҕ а « у л а х а н үтүө лээҕэ» биллэр уонна ол мөккүһүллүбэт суол. Урут сүтүгү кыыл табаҕа түһэрии баара, ол билигин олус дарбатыллыбат буолла. Арай Чукотка диэкит-тэн кыыл таба киирэн, кэтэҕи сөрүүрүн туһунан хам-түм ахтан аһараллар.

Ту о х д а к и с т э л э с у о х , Арас сыыйаҕа таба иитиитэ үгэс буолбут хотугу салаа эрэ быһыытынан тутуллан турар. Ол аата аҕыйах ахсааннаах но-руоттары тыыннарын эрэ хары-стыыр сыалынан. Ямал-Ненец уокуруга 800 тыһыынча таба-лаах. Биһиги 156 тыһыынча та-бабытынан Арассыыйаҕа иккис миэстэҕэ сылдьабыт. Биһигиттэн 1 тыһыынча төбөнөн аҕыйах та-балаах Чукотка үһүс миэстэлээх. Атын эрэгийиэннэр табаларыт-тан букатын даҕаны мэлийэр балаһыанньалаах олороллор. Ту-

ундара бырдаҕыныы э л б э х т а б а л а а х ямаллар эрэ таба-ларын табаарынай бородууксуйа гына оҥорон таһаарар кы-ахтаахтар. Биһиги, ахсаана төтөлө суох аҕыйыы турар таба-бытыттан, табаары-най бородууксуйаны оҥорорбут күн бүгүн кыаллыбат дьыала.

И н н о к е н т и й Баланов этэринэн, 10 тыһыынчаттан итэҕэһэ суох таба-лаах нэһилиэктэргэ, к э п э р э т и и п т э р -гэ астыыр эбэтэр ө л ө р ө р с ы а х т а р

аһыллыахтарын сөп. Өлүөхүмэ, Алдан, Нерюнгри, Өлөөн, Абый курдук 3-түү, 5-тии тыһыынча табалаах улуустардаахпыт. От-тон 10-нуу тыһыынча табалаах нэһилиэктэр уонна кэпэрэти-иптэр ахсааннара букатын да дуона суох буолуохтаах. «Сылга 200 туонна эти астыыр кыам-талаах сыах быйыл Дьокуускай-га аһылынна, — диэн кэпси-ир Иннокентий Михайлович. – Усуйаанаҕа уонна Аллараа Халымаҕа иккис сылларын үлэлиир өлөрөр сыахтар бааллар. Эти ыыһыыр, полуфабрикат-тары, бэлимиэни оҥорор сыах Анаабырга аһылынна».

Бу аҥаар тарбахха батта-нар ахсааннаах астыыр уонна өлөрөр сыахтар, табаттан ылыл-лар бородууксуйа нэһилиэнньэҕэ киэҥник атыыланар буоларыгар тирэх буолар кыахтара суох. Табаарынай бородууксуйаны оҥорон таһаарбат производство – кэскилэ суох салаа. Эмиэ ол кур-дук, Сахабыт сирин киин өттүгэр ынах сүөһүнү иитии көстөн турар ночооттоох производствоҕа ку-булуйбута быданнаата. Табаҕа да, ынах сүөһүгэ да итинник хотто-руулаах балаһыанньа үөскээбит биричиинэлэрэ элбэхтэр.

90-с сылларга, ыһыллыы кэми гэр, биһиэхэ хайдах бала-һыанньа үөскээтэ этэй? Киин улуустар бааһынай, фермер хаһаайыстыбаларынан, хотулар төрүт уус общиналарынан бар-дылар этэ дии. 4 тыһыынчаттан тахса бааһынай уонна фермер хаһаайыстыбалар, 400-чэ кэриҥэ төрүт уус общиналар тэриллибит-тэрэ. Кэпсиир тиэмэбитигэр сөп түбэһиннэрэн, төрүт уус община-ларга тохтуум. Бу сүрүннээн дьиэ кэргэнинэн уонна аймаҕынан кэ-тэх табаны иитии көрүҥэ буолар. Сэбиэскэйи эһэрбитигэр туох ба-рыта тус хаһаайыннаах буолуохта-ах диэн луоһуннаах этибит. «Судаа-рыстыба көдьүүһэ суох хаһаайын» диир «кынаттаах тыллары» бүгүн да туттабыт. Сүрүннээн «прихва-тизациялаары» гыннахпытына. Төрүт уус общинанан барыы таба иитиитин салаатыгар ханнык да хамсааһыны таһаарбата, оттон умуллубута хара баһаам. Маныаха кинилэри буруйдуур көстөн турар сыыһа суол буолуоҕа. Били, буруйу

Моттойоҕо түһэрбит кэриэтэ.Манан мин, үгэс буолбут тө-

рүт салааларбытыттан акка-астаныахтаахпыт диир сана-аны төрдүттэн эппэппин. От-учча сылга чугаһаата, тыабыт хаһаайыстыбатын, үгэс буолбут төрүт салааларбытын сайынна-рар суолбутун-ииспитин кыайан тобулбакка, бүдүмүккэ олорбуп-пут. Өссө төһө өр салҕанар…Төрүт үгэс – хайа да омук тыыннаах буолар тирэҕэ. Олохтоох омук-тар сирбит аннын баайыттан тэҥҥэ сомсуһуохтааҕар, өҥүн да көрбөтөхпүт курдук, инникитин да көрүөхпүт суоҕа. Ол оннугар ынахтаах, сылгылаах уонна таба-лаах буоллахпытына, хайдахтаах да кириисистэр ааҥнаатыннар, тыыннаах буола туруохпут.

Судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэстэбиитэлэ кэпсииринэн, кэлин сылларга таба баазала-рын, таба мэччийэр ыырдары-нан олорор дьиэлэри тутууга күүстээх хамсааһын баар буолбут. Табаһыттар хамнастара, хараал-лары, күрүөлэри өрөмүөннээһин, бэтэринээринэй дьаһаллары ыытыыга, тууска көрүллэр хар-чы улуустарга тиэрдиллибит. Судаарыстыбаннай кэмитиэт туохтан да иҥнибэт сырыылаах тиэхиньикэни, «Бурааны», табаны атыылаһыы, ону тиэйии-таһыы ороскуоттарын 80%-рын уйунар. Анал таҥаһынан, спутниковай төлөпүөнүнэн, улахан кыамталаах араадьыйа-ыстаансыйаларынан хааччыйар.

Манна сыһыаран эттэххэ, бу сылга судаарыстыбаннай бюд-жеттан таба иитиитин салаатыгар 800 мөл. солк. харчы көрүллүбүт. Бу үчүгэй харчы, ордук бый-ылгы бюджет ыктарыылаах балаһыанньалаах олорорун учу-оттуур буоллахха.

Табаһыт хамнаһа кини таба-тын ахсаанынан көрөн төлөнөр. Урукку курдук элбэх табалаах хаһаайыстыбалар уонна ыста-адалар билигин суохтарынан, хамнас санаа хоту үрдээн биэрэн испэтэ өйдөнөр. Элбэх табалаах Усуйаана улууһун табаһыттарын хамнаһа 35 тыһ. солк. тиийэрин сэһэргэһэ олорор киһим бэли-этиир. Табаҕа үлэлиир үрдүк үөрэхтээх исписэлиискэ сүрүн хамнаһыгар 15 тыһ. солк., орто анал үөрэхтээххэ 10 тыһ. солк. эбиллэр эбит.

— 2022 сылга таба ахсаанын 200 тыһыынчаҕа тиэрдэргэ со-руктанабыт, — диир кэмитиэт от-делын салайааччыта. – Бу сорук кыаллыан сөп. Билигин таба ии-тиитин салаатыгар көлүөнэлэр солбуйсууларын сүрдээх эппиэт-тээх уонна ол курдук ыарыылаах быһыыта-майгыта үөскээн ту-рар. Салайар каадыр, исписэлиис тиийбэт. Ол эрээри, бу олох кэлин кэмҥэ 5-6 хаһаайыстыбаҕа ис-писэлиис идэлээх, салайа, үлэлии үөрүйэхтээх, кылаабынайа, бэй-элэрэ баҕалаах, 35-40 саастаах дьон кэллэ. Маннык хамсааһын эрэли сахпат буолуон сатаммат.

Прокопий ИВАНОВ.

ТАБА ИИТИИТИН САЛААТА

Тыа хаһаайыстыбата│

Өйөбүл баар – ахсаан аҕыйыыр

Ыам ыйыгар Россия бары регионнарыгар, куораттарыгар

уонна нэһилиэнньэлээх пууннарыгар маһы олордууга киэҥ далааһыннаахтык ыытылла турар субуотунньуктарга Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков уонна норуот дьокутааттара, аппараат үлэһиттэрэ көхтөөхтүк кытыннылар.

Сыл аайы дойду үрдүнэн «Маһы олордуу Бүтүн Россия-тааҕы күнэ» экологическай акция чэрчитинэн мас олор-дуутугар субуотунньуктар ыытыллаллар. Бу акция аан бастаан 2011 сыллаах-ха ыам ыйын 14 күнүгэр Ойуур хаһаайыстыбатын федеральнай агентствотын көҕүлээһининэн буолбута уонна үтүө үгэскэ кубулуйда.

Быйыл норуот депутат-тара Петровскай уонна Бе-линскай уулуссалар быһа охсуһууларыгар сири-уоту хо-муйдулар уонна эдэр хатыҥ мастары олортулар.

Спикер Александр Жир-ков Дьокуускай куоракка олорор кэмин устата балайда элбэх маһы олордубутун, ол эрээри хас да сыл ааспытын кэннэ биир сиргэ иккистээн тиийэн мас олорпутун бэли-этээтэ. “Олордуллубут мас акция да кэнниттэн салгыы көрүллүөхтээх, харайыллы-ахтаах, үүнэ, чэлгийэ туруох-таах. Ол куорат хас биирдии олохтооҕун кыһамньылаах сыһыаныттан тутулуктаах. Оччоҕо эрэ куораппыт өрүү күөх туруоҕа”, - диэтэ спикер.

Александр Жирков бүгүн норуот дьокутааттара уни-верситекка тиэрдэр уулуссаҕа мастары олордубуттарын бэлиэ түгэнинэн сыанала-ата. «Бүгүн олордуллубут мастар аҕыйах сылынан силистэрэ бөҕөргөөн, кэрэ көстүүлэринэн оҕолорбутун у о н н а с и э н н э р б и т и н , биһигини кэрэхсэтиэхтэрэ диэн эрэнэбин», — диэтэ.

Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Анатолий Добрян-

цев биһиги куораппыт Россия биир көҕөрдүллэ илик куоратынан буола-рын бэлиэтээтэ: “Хаһыс д а с ы л ы н к уо р а т ы көҕөрдүүгэ үлэ ыытыл-лар да, маһы үүннэриигэ технология, агрономия өттүттэн болҕомтолоох

сыһыан, көрүү-харайыы суох. Ол иһин мастар, ордук хатыҥ мас, ситэн-хотон испэттэр. Дьиҥинэн, сиргэ хара буору кутан, бастакы биир-икки сыл устата уу куттах-ха мас үчүгэйдик үүнэр кыах-таах. Куорат хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ бу боппуруоска үчүгэйдик, үрдүттэн ылсан, анал идэлээх агрономнары, садовод-тары, ойуур үлэһиттэрин, на-ука бэрэстэбиитэллэрин кытта сүбэлэһэн үөрэтиэхтэрин наада”.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балаб-кина маннык хабааннаах ак-

циялар куорат олохтоохторун сомоҕолуулларын уонна Дьоку-ускай куорат ыраас туруктаах, күөх сирин-уотун элбэтиигэ ыч-

чат болҕомтотун туһаайалларын бэлиэтээтэ. Ольга Валерьевна маһы үүннэриини эдэр сааһы, кэрэни, саҥа тыыны кытта си-тимниирин эттэ.

И л Т ү м э н с и р с ы һ ы а н -наһыыларыгар, айылҕа ресур-саларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээ-тэлэ Владимир Прокопьев быйыл дойду үрдүнэн Эколо-гия сыла биллэриллибитин санатта. Кини итинэн сибээ-стээн өрөспүүбүлүкэ бар дьо-нун итэҕэллээхтэрэ Кыайыы күнүн иннинэ ыытыллыбыт улахан субуотунньукка кытты-ыны ылбыттарын, инникитин да сири-уоту көҕөрдүүттэн, ыраастааһынтан туора турбат санаалаахтарын эттэ. «Аҕа саастаах көлүөнэ өйдүүрүнэн, сэбиэскэй кэмҥэ субуотун-ньук көмөтүнэн элбэх үлэ ыы-тыллар этэ. Хас биирдиибит маннык тэрээһиннэргэ кыт-тан тулалыыр эйгэҕэ харыста-быллаахтык сыһыаннаһарга сэмэй кылааппытын киллэ-р э б и т » , – д и эт э В л а д и м и р Прокопьев.

Д ь о к у ус к а й к уо р а т О к -тябрьскай уокуругун баһы-лыга Александр Ильин бый-ы л ү л э и к к и т ү һ ү м э ҕ и н э н – күһүҥҥү уонна сааскы кэм-нэри хабан ыытылларын эттэ. Уо к у ру к к а б ы й ы л уо п с а й а 1200 мас олордуллара былаан-нанар эбит. Уокурук баһылыга к у о р а т ы к ө ҕ ө рд ү ү г э к ы т -талларыгар нэһилиэнньэни көҕүлүүргэ Александр Жир-ков салайааччылаах норуот дьокутааттара үтүө холобур буолалларын иһин махталын биллэрдэ.

Ил Түмэн дьокутааттара күргүөмүнэн тахсан мас олор-дуутугар көхтөөх кыттыыны ылбыттара куорат олохтоох-торун, ыччаты батыһыннарар холобур буолуон сөп.

Мария ПАВЛОВАВасилий КОНОНОВ

хаартыскалара.

МАҺЫ ОЛОРДУУ БҮТҮН РОССИЯТААҔЫ КҮНЭ

Көҕөрдүүгэ – күргүөмнээхтик!

РОССИЯҔА ЭКОЛОГИЯ СЫЛА

Олордуллубут мас акция да кэнниттэн салгыы кө-рүллүөхтээх, харайыллыах-таах, үүнэ, чэлгийэ туруох-

таах. Ол куорат хас биирдии олохтооҕун кыһамньылаах сыһыаныттан тутулук-таах. Оччоҕо эрэ куораппыт өрүү күөх туруоҕа





Уолбат ойбоннор… Дьыл-хонук кубулҕатынан, ааһар-устар айылгытынан, үйэлэр бүппэт мөккүөрдэринэн, ардыгар таһарахсыта тутуллар, суолталыыр сонуннара сойо быһыытыйар, аны-гылыы арааһынай сүүрээннэргэ ку-булута сатааһын уххана мэлдьитин баара, баар буола да туруоҕа. Киһи барахсан, оччоттон баччаҕа диэри, биир киччэмнээх киэмсик уонна дохсун санаата – кини киһи буолан килбэйэн сиргэ төрүөҕүттэн эрэ, аан дойду аан бастакытын айыл-лыбытыныы толкуйдуур толкуйун уратытыгар сытар.

Саха — бөлүһүөктүү анаарар төрүт толкуйа сайдыбыт омук. Эгэ, саха киһитэ бэйэтин тус олоҕор, идэтигэр, тулалыыр эйгэтигэр сыһыаннаахха бөлүһүөктээбэтэ диэн суоҕун кэриэтэ буолуохтаах.

Хомус аан дойдутааҕы мусуо-йун дириэктэрэ, Аан дойдутааҕы хомус уопсастыбатын генеральнай сэкирэтээрэ Николай Шиши-гин үлэтинэн, эриллэ-мускулла сылдьар эйгэтин киэҥ ыырынан уонна оттон «сааһа да сиппити-нэн», итинник «эрэйгэ» хайы-үйэ хаптаран бүтэн сылдьар киһи быһыылаах. Ону омнуолуурга хан-нык да төрүөт суох. Бүтүн норуот кута-сүрэ иҥэн сылдьар ыллы-ыр тимир ымыы чыычааҕын — Хомуһу кытта уһун сылларга ыкса алтыһан сылдьар киһиэхэ, кини баҕарбытын да, баҕарбатаҕын да иһин, төбөтүгэр араас санаалар үөскүүллэрэ, дууһатыгар дьикти иэйиилэр уһукталлара кэмнээх буолуо дуо.

Ил Хомус эйэни туругурдар аналын

— Хомус кэскилин боппу-руоһун кытта ыкса ситимнээх киһи буоларбынан, — диэн саҕалыыр Николай Спиридонович, — төбөбөр бииртэн биир санаалар үөскүүллэр. Өксөкүлээх Өлөксөй «Хомус» хоһоонун «сойуппак-ка» хос-хос ааҕабын. Хомус бүтүн киһи аймахха суолтатын олус да дьэҥкэтик, дириҥник этэн кэби-спит эбит! Инньэ «Араас омук/ Ал-бас саҥатынан/ Абылаан айдым/ Үгүс омук/ Үгэтин-хоһоонун/ Үмүрүтэн түмнүм/ Элбэх омук/Этэр тылын/Иҥэрэн биэр-дим» дэттэрдэҕэ үһү. Өксөкүлээх Үрүҥ Аар Тойоно хомуһу Орто дойдуга урааҥхай сахаҕа анаан түһэрэригэр, сир үрдүн араас омук-тарын үгэлэрин-хоһооннорун, этэр тылларын-саҥаларын иҥэрэн түһэрбит эбит. Хомус, араас көрүҥүнэн, киэбинэн-таһаатынан, аан дойду бары кэриэтэ норуотта-рыгар баар, планета мастааптаах, түҥ былыргы этитиилээх тыл-лаах сүдү үстүрүмүөн буоларын, саха уһулуччулаах бэйиэтэ уонна

бөлүһүөгэ Өксөкүлээх, адьас кур-дары көрбүт курдук, этэн кэбиспит эбит. Дьэ, кырдьык даҕаны, Ил Хомус сир үрдүгэр эйэни уонна тапталы эрэ хоһуйар уонна түстүүр, сырдыгы уонна кэрэни эрэ туойар, араас норуоттары иллээх-эйэлээх буолуу биир санаатыгар түмэргэ Айбыттан анаппыт үрдүк ыйаах-таах, суон оҥоһуулаах, саҥарар тыллаах-өстөөх ыллыыр ымыы чыычаахпыт буолар.

Саха хомуһун бу үрдүк миис-сийэтин биһиги күүскэ өрө тутуох-таахпыт, аан дойдуга өссө киэҥник бырапагаандалыахтаахпыт. Ол онтон сир үрдүгэр сэрии тохтуо суоҕа гынан баран, биһиги, саха-лар, сэриини утарар, эйэни өрө тутар сырдык санаабыт уонна баҕабыт, быычыкаа тимир хому-спут абылаҥнаах дорҕоонунан аан дойдуга дьүрүһүйдүн! Ол кыра саха норуота аан дойдутааҕы эйэ дьыалатыгар киллэрэр сэмэй кы-лаата буолуохтун. Өксөкүлээх этэр эбээт: «Икки атахтааҕы/ Эрэй-буруй обургу/ Иэдэтэр күнүгэр/ Эҥсиллибит көхсүн/ Эмтии этэр буол!» диэн.

Аргыый, аргыый сыыйа тардан

Олох устар, эволюция соку-она үлэлиир. Сүүрбэһис үйэ ик-кис аҥаарыттан хомуска бүтүн ансаамбылынан оонньооһун тэтимнээхтик сайдан барбыта. Хомус саҥалыы тыыннаммы-та, үөһэ үктэлгэ тахсыбыта. Ол үрдүнэн үгэс буолбут тардыы-га уонна төрүт дорҕооҥҥо туох да кэһиллии, уларыта сатааһын тахсыбатаҕа. Билиҥҥи биһиги кэммитигэр хомуһу тардыы эл-бэх ньымалара уонна көрүҥнэрэ дэлэйэн эрэллэр. Ол быыһыгар дорҕоону аҥаардастыы кутан-си-мэн таһаарыынан, салгыны сата-рытыынан үлүһүйүү баар буолуох курдук. Истээччини соһутан, онон сөхтөрөн түргэн ситиһиини ыларга дьулуһуу күүһүрэн иһэрэ сэрэхэди-тиэн сөп этэ.

Биһиги, аныгы дьон, улахан күүстээх тыаска-ууска үөрэнэн ха-аллыбыт. Олохпут майгыта оннук.

Чуолаан куорат киһитэ суукканы эргиччи да тыастан-уустан сын-ньамматын кэриэтэ. Оонньуу-көр, кэнсиэр туһунан этэ да барыл-лыбат. Түгэхтэрэ көстүбэт киэҥ саалалары, баараҕай улахан стади-оннары күүстээх микрофоннары-нан дэлбэритэ тэптэрэр сөҕүмэр

тыаска-ууска бары букатыннаах-тык үөрэннибит. Намыын, иһирэх, сымнаҕас дорҕооҥҥо кыһаммат, истэ да барбат буоллубут.

Хомуһу чуумпуга сыыйа тар-дыы ураты дьиктилээҕин бил-бэппитин ааһан, төрүт да баар-дылаабаппыт. Биһиги улахан тыаска-ууска үөрэммит истэр аппарааппыт намыын дорҕоону кыайан ылыммат эбэтэр мэйиибит төрдүттэн мэлдьэһэн кэбиһэр. Саха биир чулуу киһитэ Хомус Уйбаан Куораттааҕы саха гимна-зиятын үөрэнээччилэрин кытта көрсүһүүгэ, сыыйа тардыы ньы-матын иһитиннэрбитин оҕолор долоҕойдоругар тохтоппотохто-ро быһыылааҕа. Чулуу хомусчут Альбина Дегтярева аныгылыы ньыманан, уһулуччу улахан тыа-стаахтык-уустаахтык уонна түргэн тэтимнээхтик оонньообутугар уруй-айхал, ыһыы-хаһыы бөҕө буолбуттара.

Хомуска тардыы бу икки ньы-матыттан хайата да олоххо толору бырааптаах.

Бу гынан баран, сыыйа тар-дыы, саха хомуһун төрүт бы-лыргы үгэһэ буоларын оҕолуун-улаханныын бары билиэхтээхпит. Оҕону хомуска уһуйааччы булгуч-чу төрүт үгэһи уонна дорҕоону үөрэтииттэн саҕалыахтаах. Буо-лан баран, биһээллик, кичэллэ-эхтик, эттэригэр-хааннарыгар иҥэрэрдии. Хомуска үөрэммит оҕо сыыйа тардыы бөлүһүөпүйэтин билбэт эбэтэр улахаҥҥа уурбат буоллаҕына, кини уһуйааччытын үлэтин сыаната кэлтэгэй кэппиэй-кэҕэ тэҥнэһиэҕэ.

Хомус сүдү кыаҕын толору туһаныахха

Былыр дьон иннигэр тахсан хомуһу тардыы баара дуо? Саха кэпсээннэригэр уонна номохтору-гар эдэр кыыс, сааһыра баран эрэр дьахтар сүрэхтэрин чугаһынан, хоонньуларыгар уктан сылдьар хо-мустаах буолаллара. Эдэр килбик кыыс, ким да суох сиригэр оҥостон олорон, сүрэҕин кистэлин, симик тапталын хомуһугар иэйэн-куой-ан тардан лаглайбыт хатыҥҥа,

силигилии үүммүт сибэккигэ, долгуйбат уулаах тыымпы күөлгэ, көтөргө-сүүрэргэ итэҕэйэн кэп-сиирэ. Олох үөрүүтүн сэргэ, кини аһыы амтанын толору амсай-быт хотун дьахтар, туоххаһыйа б ы һ ы ы т ы й д а ҕ ы н а э б э т э р үөрбүччэ майгыннаннаҕына, эбэтиттэн тиксибит, элэйэ быһыытыйбыт хомуһун тар-дан, санаатын сайҕыыра, көхсүн көнньүөрдэрэ.

Хомуска тардан араас сиэ-ри-туому толорор, доҕуһуоллуур үгэстэр умнуллубут буолуохтарын сөп. Күһүҥҥү муҥханы түһэриэх иннинэ, күөл кытыытыгар туран, чуумпуга хомуһу тартахтарына, биэрэстэлээх сиргэ иһиллэрэ биллэр. Монгуол омук ойуунун кыырар таҥаһын куругар хаалаах хомуһун иилинэ сылдьарын илэ көрбүт дьонноохпут. Сахалар, аан дойдуга аатырбыт хомуста-ах дьон буоларбытынан, кыра-тыттан-улаханыттан тутулуга суох, бары бэлиэ түмсүүлэрбитин, б ы р а а һ ы н н ь ы к т а р б ы т ы н , күрэхтэһиилэрбитин, оонньу-уларбытын хомус өрөгөйдөөх дорҕоонунан доҕуһуоллатан аһар уонна сабар саҥалыы үгэһи, си-эри-туому олохтуурбут наада буолла. Ол онуоха хомус намыын, дьүрүскэн, уохтаах, өрөгөйдөөх дорҕоонуттан ордук табыгастаах уонна сиэрдээх туох да суох. Хомус – бүгүн саханы аан дойдуга омук быһыытынан туспа тутан, үрдэтэн, киэргэтэн көрдөрөр собус-соҕотох духуобунай баайбыт, киэн туттуу-бут. Аан дойду түөлбэтигэр оннук улуутук тутуллар хомуспут, бэй-этин төрүт буоругар уонна төрүт норуотугар ылар суолтата эмиэ оннук дириҥээн биэриэхтээх.

Олоҥхо ыһыаҕа уонна Хомус

Бүлүү улууһугар Олоҥхо ыһыаҕа ыһыллара бу тиийэн кэллэ. Биһиги, хомусчуттар, Бүлүү улууһун хомус биһигинэн билинэбит, онон бу ыһыахха ураты суолтаны биэрэбит. «Аан дойду» диибит, ол аата туох ба-рыта киирэр-тахсар ааннаах буолар. Бүлүүгэ ыһыллар Олоҥхо ыһыаҕын аанын күлүүһэ – Хомус дорҕооно буолуохтун. Сэбирдэх тэлибириир, күөх от суугунуур, уу чалымныыр тыаһа-ууһа, көтөр-сүүрэр күйгүөрэ, бар атыыр кистээн дьырылата-ра, оҕо аймах саҥата – барыта хо-мус тыаһынан бэриллэн, Олоҥхо ыһыаҕын аана тэлэллиэхтээх.

Бүлүү – хомус биһигэ. Мантан төрүттээхтэр Кылыадьы Уус, Е.П. Гоголев, Түмээ Уус, Чөмчөө Уус, Төлөн Уус, Кылаан Уус, Үрүҥ Уус, Утум Уус, Бычаа Уус уо. д. а. уонунан ахсааннаах хомус чулуу уустара. Улуус бары нэһилиэктэрэ хомуска оонньуур ансаамбыллаахтар. Урукку да, билиҥҥи да номохторго киир-бит Христина Федотовна Таскина, Марфа Сергеевна Бадаева, Хомус Уйбаан, Георгий Иванов, Альбина Дегтярева – бүлүүлэр. Чөмчөө Уус охсубут Бүлүү хомуһа Улуу дуол куйаарга тахсыһа сылдьыбыта. Өрөспүүбүлүкэ Аатылас кинигэти-гэр хомус Бүлүү улууһун ытык бэли-

этин быһыытынан киирэн сылдьар.Уустарга, ону таһынан биир-

диилээн уонна ансаамбылынан толорооччуларга аналлаах куонку-рустар ыытыллыахтара. Ииндий-эттэн уонна Дьобуруопаттан хомус эйгэтигэр үчүгэйдик биллэр дьон ыалдьытынан кэлиэхтэрэ. Аан дой-дуга сэрии уонна терроризм куттала суоһуу турарынан, ыһыах дьоно Орто дойду бары олохтоохторугар анаан, или уонна эйэни өрө тутарга ыҥырыылаах Аһаҕас сурукка илии баттыахтара.

Атырдьах ыйыгар Москваҕа. Варгаан аан дойдутааҕы 9-с кэнгириэһэ ыытыллыахтааҕын, үп-харчы кырыымчыгынан 2018 сылга көһөрүлүннэ. Варгааҥҥа нуучча уустара баар буоллулар, дьиҥэр, сүтэрбиттэрэ элбэҕэ бэрт. Арассы-ыйа култууратын министиэристибэ-тэ өйүөхтээх этэ, ол билиҥҥитэ суох.

IX үйэтээҕи варгаан көстүбүтүн туһунан иһитиннэрии баар этэ. Бу олус улахан суолталаах булумньу буолуон сөп: оччотооҕу Нуучча сирин уонна кини норуотун исто-рияларын сырдатыыга уһулуччу туһалаах археологическай булумньу быһыытынан.

Баҕа санаа олоххо киириэхтин

Хомуспут куосумаска тахсыһа сылдьыбыта. Билигин акыйаан түгэҕэр түсүһэ сырыттар диэн ыраланабыт. Өрөспүүбүлүкэбит үбүлүөйүгэр бэлэх буолуо этэ. Кылаан Уус идьиэйэтинэн акый-ааннар түгэхтэринэн сундулуйар луодка дьаакыра моһуоннаах хомус охсуллан бэлэм. Оборуона мини-истирэ Сергей Шойгуга тахсан, сөбүлэҥин ылыахпытын наада. Олоҥхо бухатыыра халлаан куйа-арынан көтүтэр, байҕал түгэҕинэн сундулуйар. Киһи аймах ити фанта-зияны олоххо киллэрбитэ ыраатта. Аны ил-эйэ түсчүтэ – Ил Хомус ити ыра санааны чиэстээхтик толору-охтаах.

«Хомус» диэн дьиҥ сахалыы ааттаах, нууччалыы уонна аангы-лыйалыы тылларынан суруллубут хапытаалынай кинигэ тахсыан на-ада. Бу бырайыак норуоппут уонна өрөспүүбүлүкэбит ааттарыгар-суолларыгар үлэлииригэр ханнык да саарбахтааһын суох.

«Ил Хомус дьиэтэ» тутулун-нар ханнык диэн күн баҕалаахпыт. Эскиистээх бырайыага оҥоһулунна. Сирин боппуруоһа быһаарыллыан наада. Куорат мээрэ Айсен Никола-ев Хомус аан дойдутааҕы мусуойун бэпэчиитэлин сэбиэтин бэрэссэ-дээтэлигэр сөбүлэҥин биэрдэ. Үп-харчы кириисиһэ охсоро чуолкай, ол да үрдүнэн хамсана сатыахта-ахпыт. Куораттарынан-тыалары-нан хомус сүүһүнэн тыһыынча сүгүрүйээччилэрдээх. Хомус — аан дойдутааҕы түһүлгэҕэ са-ханы уонна өрөспүүбүлүкэни дорҕоонноохтук ааттата сыл-дьар, күөн туттар баар-суох ытык ымыы чыычаахпыт, туойар тыллаах-өстөөх төлкөбүт төрүт түөрэҕэ буолар.

Прокопий ИВАНОВ.

Олоҥхо. Оһуохай. Хомус. Түҥ былыргы өбүгэ мифологията, итэҕэлэ, бөлүһүөпүйэтэ, үгэһэ, сиэрэ-туома, кута-сүрэ түмүллэн, тутуллан турар үс тойон

өһүөтэ. Маны таһынан, былыргы саха ыарахан санаата-оноото сайҕанарыгар, үөрүүтэ-көтүүтэ үксүүрүгэр, кэскилгэ эрэлэ хаттаан уонна хаттаан саҕылларыгар өрүһүлтэлээх өлбөт мэҥэ уутугар тэҥнээх үс уолбат чөҥөрө ойбоно буолар.

САХА САРГЫТЫН ТҮСТЭҺЭ

│ Хомус

Үөһэттэн этиттэриилээх ыйааҕынан

Тыа хаһаайыстыбатыгар уонна ас-үөл политикатыгар министиэристибэ пресс-

сулууспата иһитиннэрбитинэн, быйыл тыа хаһаайыстыбатыгар саҥардыы политиката салгыы ыытыллар. Ол курдук, “Техническэй уонна технологическай саҥардыы, инновация сайдыыта” хос бырагыраама чэрчитинэн, 2017 сылга өрөспүүбүлүкэ аграрийдарыгар аныгы тыа хаһаайыстыбатын техникатын уонна тэрилин атыылаһыыга, хаһаайыстыбалар ороскуоттарын сороҕун толуйууга судаарыстыба бюджетыттан 61 мөл.700 тыһ. солк. көрүллүбүтэ.

И т и б ы р а г ы р а а м а ч э р ч и т и -нэн өрөспүүбүлүкэ 15 тыа хаһаа-йыстыбатыгар үлэлиир тэрилтэтэ, ол иһигэр 6 бурдук итиэннэ 9 хортуоп-пуйу үүннэрэр хаһаайыстыбалар ку-онкурус түмүгэр техника сыанатын 95

бырыһыпнын толуйууга субсидияны ылыахтара. Сир оҥоһуутугар туһаныллар хас биирдии маннык аныгы техника хас да мөлүйүөн солкуобай сыаналаах.

Бу күннэргэ 7 мөл. солк. ордук сыа-налаах К-744 тыраахтар, хаһаайыстыбаҕа 6,5 мөл. солк. ордук суума толуйул-лар, ону сэргэ 4 мөл. солк. тахса сы-

аналаах «Агратор» ыһыы комплекса, хаһаайыстыбаҕа 3,8 мөл. солк. толуйул-лар, Амма улууһугар тиэрдиллиэхтэрэ. Тыраахтары «Агротехника ДВ» (Амур уобалаһа) ААУо, ыһыы комплексын «Агро Альянс» (Новосибирскай уобалас) АУо хааччыйаллар. Техника Россияҕа оҥоһуллар. Номнуо итинник тыраахтар,

ыһыы комплекса Амма улууһун Покров-ка сэлиэнньэтин хонууларыгар сааскы ыһыыга үлэлии сылдьаллар.

2017 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ үөһэ ыйыллар хос бырагыраама чэрчитинэн хаһаайыстыбалар 3 модун күүстээх ты-раахтары, бурдук хомуйар 5 «Вектор 410» комбайны, 3 ыһыы комплексын, хорту-оппуйу хомуйар 8 «Болко» комбайны, биирдии хортуоппуй олордооччуну уонна оҕуруот сиэмэтин ыһааччыны, 5 сири таҥастыыр техниканы атыылаһыахтара.

Бу саҥа техника 300 гааттан эл-бэх бурдук ыһар уонна 20-тэн тах-са га хортуоппуй олордор сирдээх хаһаайыстыбаларга ананар. Бырагы-раама быһыытынан, техника толору сыанатын 95 бырыһыаныгар субсидия бэриллиэҕэ.

Өр сылларга тутуһуллар үгэһинэн, «СОТ-1131» экипаһын үөрүүлээх быһыыга-майгыга көрүстүлэр.

Теплоход хапытаана Алек-сандр Прошутинскай 1,5 тыһ. тонна таһаҕастаах Киренскэй-Дьокуускай рейсин этэҥҥэ то-лорбуттарын туһунан «ЛОРП» ААУо генеральнай директора, Ил Түмэн дьокутаата Сергей Ларио-новка араапардаата.

Ө р ө с п ү ү б ү л ү к э т ы р а а -ныспарга уонна суол хаһаа-й ы с т ы б а т ы г а р м и н и и с т и -р э Се м е н В и н о к у р о в т ы л этэригэр, чуолаан Ньукуолун күнүгэр теплоход кэлиитэ өрүс үлэһиттэригэр барыла-рыгар суолталааҕын бэлиэтэ-

этэ. «Навигацияҕа – бу олус эппиэтинэстээх кылгас кэмҥэ өрөспүүбүлүкэбитигэр олоххо тыын суолталаах таһаҕастар тиэрдиллиэхтээхтэр. Чугастааҕы кэмҥэ Амма, Бүлүү өрүстэринэн, ону сэргэ Арктика оройуонна-рыгар таһаҕастары тиэрдии саҕаланыаҕа. Регион клима-тын уонна гидрологическай усулуобуйаларын аахсыбакка, өрүс үлэһиттэрэ туруоруллу-бут соруктары мэлдьи толо-роллор. Быйылгы сыл нави-гацията эмиэ ситиһиилээхтик түмүктэниэҕэ дии саныыбын», — диэтэ тырааныспар уонна суол хаһаайыстыбатын миниистирэ. Ити кэннэ «СОТ-1131» теплоход хапытаана Александр Прошутин-

скайга министиэристибэ махтал суругун уонна сыаналаах бэлэҕи туттарда.

Оттон СӨ Эргиэҥҥэ-быра-мыы сыланнаска палаататын президенэ, Ил Түмэн дьокутаата Владимир Членов бастакы уу аала Полярник күнүн кэнниттэн тута кэлбитигэр мустубут дьон болҕомтотун тарта. «Полярник-тар уонна Өлүөнэ өрүс бассейнын үлэһиттэрэ быстыспат ситим-нээхтэр, биһиги речниктэрбит Арктика улуустарыгар таһаҕаһы тиэйэллэр, Хотугу Муустаах му-ора суолун ааһаллар, ол эбэтэр, кинилэр эмиэ биир өттүнэн по-лярниктар буолаллар. Оттон Ар-ктика оройуоннарыгар таһаҕаһы күүстээх санаалаах, хорсун эрэ дьон тиэрдэр кыахтаахтар», - диэн бэлиэтээтэ кини.

«ЛОРП» ААУо генеральнай директора Сергей Ларионов

хапытаан Александр Прошутин-скайга бэйэтин теплоходун бы-лааннаммыт болдьоххо туох да саахала суох тиэрдибитин иһин махтанна. Генеральнай директор ону сэргэ бүгүҥҥү күҥҥэ реч-никтэр иннилэригэр туруорул-лубут соруктары 100% толорор сыал турарын эттэ. 2016 сылга, гидрологическай усулуобуйа-лар мэһэйдэри үөскэппиттэрин үрдүнэн, «ЛОРП» ААУо таһаҕаһы тиэйии кээмэйин барытын то-лорбут. Быйылгы сылга эмиэ на-вигация ситиһиилээх буолуоҕар Сергей Ларионов эрэнэрин бил-лэрдэ.

П а р о х о д с т в о к э л э к т и -ибин аатыттан «СОТ-1131» экипаһыгар тоҥорор камераны уонна эт эрийэр тэрили бэлэх-тээтилэр.

Бүгүҥҥү күҥҥэ ЛОРП ном-нуо 70 тыһ. тонна таһаҕаһы сүөкээтэ, ол иһигэр 28 тыһ. тонна ньиэп бородууктатын уонна 42 тыһ. тонна кураанах таһаҕаһы.

Ыам ыйыгар 165 тыһыынча тонна таһаҕас ыытыллара была-аннанар, ол иһигэр 48 тыһ. тонна ньиэп бородууктата уонна 117 тыһ. тонна кураанах таһаҕас.

Билигин флокка 84 ахсаанна-ах тырааныспар үлэлиир.

« СОТ- 1 1 3 1 » те п л о -ход х а п ы т а а н а А л е к -с а н д р П р о ш у т и н с к а й Новосибирскайдааҕы уу тырааныспарын инсти-тутун бүтэрбитэ. 1991 сылтан флотка үлэлиир. «СОТ - 1131» теплоходка 2007 сылтан бастаан руле-вой моториһынан үлэтин саҕалаабыта.

Экономика│

Өрүс суола аһылынна!УУ ТЫРААНЫСПАРА

15 хаһаайыстыбаҕа – саҥа техника

ТЫА СИРЭ

«ЛОРП» ААУо пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, Ньукуолун күнүгэр Дьокуускайдааҕы өрүс пордугар Иркутскай уобалас Киренскэйиттэн бастакы уу аала

кэллэ. Ааспыт сылга бастакы теплоход өрүс пордугар ыам ыйын 24 к. кэлбитэ.

ЫСПЫРААПКА:






Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин

бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэнин тутууга уонна дьиэ-уот-коммунальнай хаһаайыстыбатыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнигэр «Биир ньыгыл Россия» Бүтүн Россиятааҕы политическай партия фракциятын чилиэнэ, Россия Федерациятын дьиэ-уот-коммунальнай хаһаайыстыбатын бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тутааччыта Александр Афанасьевич Романов бу дьыл ыам ыйын 19 күнүгэр 53 сааһыгар олохтон соһумардык туораата.

Александр Афанасьевич Романов 1963 сыл балаҕан ыйын 18 күнүгэр Саха АССР Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Майа сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ.

1985 с. Саха государственнай университетын «промышлен-най уонна гражданскай тутуу» салаатыгар үөрэнэн тутуу ин-женерин идэтин баһылаабыта. Эдэр специалист үлэтин 1985 с. «Мэҥэ» совхозка тутуу маа-старынан саҕалаабыта, онтон капитальнай тутуу прорабын, старшай прораб, бырайыак-тыыр инженер быһыытынан с и т и һ и и л э э х т и к ү л э л э э н төрөөбүт улууһун сайдыыты-гар тус кылаатын киллэрбитэ. А.А.Романов үрдүк таһымнаах, дириҥ билиилээх-көрүүлээх специалист, талааннаах тэрийэ-эччи буолан предприниматель-ство тэтимнээхтик сайдар кэ-мигэр, 1994–2000 сс. «Кэскил», «Эркин», «Радон» уонна «СУ-98» чааһынай предприятиелары салайан Саха сиригэр тутуу сайдыытыгар сүҥкэн үтүөлээх.

А.А.Романов биир дойду-лаахтарын итэҕэллэрин ылан 2003–2011 сс. «Мэҥэ Хаҥалас у л у у һ а » м у н и ц и п а л ь н а й оройуон Сэбиэтин дьокутаа-

тынан икки төгүл талыллан үлэлээбитэ.

Кини салалтатынан өрөс-пүү бүлүкэ 17 оройуонугар уонна Дьокуускай куоракка 80-тан тахса тутуу бырайы-ага үлэҕэ киир битэ. Ол кур-дук, М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федераль-най университет техническэй факультеттарын корпуһа, Алла-раа Бэстээххэ тырааныспар тех-никума, Өлүөхүмэ куоратыгар спортивнай комплекс уонна стадион, итиэннэ Дьокуускайга таҥара дьиэтин уонна Нуучча православнай итэҕэлин духу-обунай училищетын комплек-стара уо.д.а. объектар тутуллу-буттара.

2011 с. дьону-сэргэни түмэр, салайар дьоҕурдаах салайаач-чы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенин Ыйааҕынан Са-ха Өрөспүүбүлүкэтин архи-

т е к т у р а ҕ а у о н н а т у т у у холбоһугар миниистирин ба-стакы солбуйаач чытынан анам-мыта. Манна үлэлиир кэмигэр А.А.Романов өрөспүүбүлүкэҕэ дьиэ-уот тутуутун сүрүннээн « 2 0 1 3 – 2 0 1 6 с с . т у п с а ҕ а й оҥоһуулаах дьиэнэн хааччый-ыы» судаарыстыбаннай тосхол олоххо киириитин ситиспитэ. Кини быһаччы өйөбүлүнэн 2012 с. олох-дьаһах, культура 28 объега үлэҕэ киирбитэ, дьону хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү үлэтэ күүскэ ыытыллыбыта.

2013 с. А .А .Романов 24 №-дээх Мэҥэ-Хаҥаластааҕы б и и р м а н д а а т т а а х б ы ы -бардыыр уокуруктан Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутаатынан талыллан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин тутууга уонна дьиэ-уот-ком-мунальнай хаһаайыстыбаҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэ-

линэн анаммыта. А.А.Романов быһаччы көҕүлээһининэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин дьонугар-сэргэтигэр капитальнай ту-туу, дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба, газ, энергети-ка курдук тыын суолталаах боппуруостары сүрүннүүр со-куоннар ылыныллыбытта-ра, дьону хаарбах дьиэттэн көһөрүүгэ, тупсаҕай оҥоһуулаах дьиэнэн хааччыйыыга уонна илин эҥэр нэһилиэктэригэр газ ситимин киллэриигэ, «Сахам сирэ – ХХI үйэҕэ» үтүө дьыа-ла бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын чэрчитинэн тыа сирин нэһилиэнньэлээх пуун-нарын кииннэммит ититиигэ көһөрүүгэ, саҥа технология-нан түргэнник тутуллар олох-дьаһах объектарын киллэриигэ дьоһуннаах үлэ ыытыллыбыта.

А .А. Романов дьокутаат быһыы тынан дьиэ тутуутун эйгэтигэр үөскүүр мөккүөрдээх, дьоҥҥо-сэргэҕэ охсуулаах сы-тыы боппуруостары быһааран, муниципальнай дьиэ-уот ту-туутун, эбэһээтэлистибэлэрин толорбот тутааччылары хонту-руоллааһын сокуон өттүнэн сүрүннэниитин ситиспитэ. Ону таһынан тыа сирин сай-ыннарар кэскиллээх соругу өйдөөн-өйөөн муниципальнай тэриллиилэр дьаһалталарыгар үрдүк квалификациялаах тутуу инженердэрин бэлэмнээһиҥҥэ көмөлөспүтэ. Төрөөбүт улуу-һугар ситэриилээх уонна бэрэ-стэбиитэллээх уорганнар хар-дарыта көдьүүстээхтик дьайсан, ситимнээхтик үлэлииллэригэр сыратын уурбута.

Александр Афанасьевич улахан эппиэттээх, түбүктээх үлэтин быыһыгар спорт, куль-тура сайдыытын өрө тутан общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттара, тыа сиригэр саха төрүт дьарыктарын сөргүтүүнү көҕүлүүрэ, ыччаты спорка уһуйууну өйүүрэ. Кини Саха Өрөспүүбүлүкэтин дуобакка фе-дерациятын президенэ, Россия Федерациятын дуобакка феде-рациятын вице-президенэ этэ.

Александр Афанасьевич Ро манов судаарыстыбаннай граж данскай сулууспаҕа эҥкилэ суох үлэтин, өрөспүүбүлүкэҕэ тутуу эйгэтин сайдыытыгар бөдөҥ кылаатын иһин «Россия Федерациятын дьиэ-уот-комму-нальнай хаһаайыстыбатын бо-чуоттаах үлэһитэ» ытык бэли-энэн наҕараадаламмыта, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тутааччыта» бочуоттаах ааты, оҥорон таһаарыы эйгэтигэр Ю.Н.Прокопьев аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарысты-баннай бириэмийэтин лауреа-тын үрдүк аатын ылбыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыы-талыстыбатын Грамотатынан наҕараадаламмыта.

Александр Афанасьевич ту-руоруммут сыалын ситиһэр дьа-ныардаах үлэһит быһыытынан, үтүө, көнө майгытынан, тэри-йэр-көҕүлүүр дьоҕурунан, далаа һыннаах санаатынан дьоҥ ҥо-сэргэҕэ сөбүлэтэн, Саха Өрөс пүүбүлүкэтин дьокута-аттарын, биир идэлээхтэрин, бүтүн общественность ытыкта-былларын ылан куруутун олох оргуйар үөһүгэр сылдьара. Кини кыһамньылаах кэргэн, таптал-лаах аҕа, чугас дьонугар өйөбүл-тирэх, бэриниилээх доҕор уонна эрэллээх коллега этэ.

Биһиги кэккэбититтэн сыр-дык-ыраас санаалаах киһи, бул-гуруйбат сүрүннээх, бигэ тыл-лаах салайааччы суох буолла...

Александр Афанасье вич кэргэнигэр Елена Николаевнаҕа, оҕолоругар Владиславка, Нары-йаҕа, Дайаанаҕа, бары аймах-тарыгар уонна чугас дьонугар дириҥ кутурҕаммытын биллэ-рэбит.

Александр Афанасьевич Романов бар дьонун итэҕэлин толорон дойдутун туһугар туру-уласпыт үлэтэ үйэлээх холобур буо лан үтүө аатын ааттата туруоҕа.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ.

│ Кэриэстэбил

Александр Афанасьевич Романов туһунан үтүө өйдөбүл умнуллуо суоҕа

«Мэҥэ-Хаҥалас улууһа» му-ниципальнай оройуон дьаһалтата, дьокутааттарын Сэбиэттэрэ, улу-ус Ытык Сүбэтэ, В.П. Ларионов аатынан биир дойдулаахтарбыт «Дойду ситимэ» түмсүүлэрэ Россия Олох-дьаһах хаһаайыстыбатын Б о ч у о т т а а х ү л э һ и т э , С а х а Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх ту-тааччыта, Ю.Н. Прокопьев ааты-нан Судаарыстыбаннай бириэ-мийэ лауреата, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун, Дьаҥхаады, Нөөрүктээйи

нэһилиэктэрин Бочуоттаах гражданиннара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин V ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) улуус путуттан дьокутаата, Тутуу, олох-дьаһах хаһаайыстыбатын сис кэмитиэтин бэ-рэссэдээтэлэ

РОМАНОВ

Александр Афанасьевич

олохтон эмискэ туораабытынан чугас дьонугар дириҥ кутурҕаннарын тиэр дэллэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин тутууга уонна дьиэ-уот коммунальнай хаһаайыстыбаҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Россия дьиэ-уот коммунальнай хаһаайыстыбатын бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тутааччыта, Ю.Н. Прокопьев аатынан судаары-стыбаннай бириэмийэ лауреата

РОМАНОВ Александр Афанасьевич

олохтон соһумардык барбы тынан Саха Өрөс-пүүбүлүкэтин Ил Түмэнин аатыттан кэргэнигэр Елена Николаевнаҕа, оҕолоругар, аймахтарыгар, бары чугас дьонугар дириҥ кутурҕаммын ти-риэрдэбин. Александр Афанасьевич норуотун, төрөөбүт дойдутун туһугар анаммыт олоҕо бар дьонугар, биһиги сүрэхпитигэр, өйбүтүгэр-санаабытыгар умнуллуо суоҕа.


А.Н. Жирков.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэнин туту-уга уонна дьиэ-уот-коммунальнай хаһаайыстыбатыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнигэр «Биир ньыгыл Россия» Бүтүн Россиятааҕы политическай партия фракциятын чилиэнэ, Россия Фе-дерациятын дьиэ-уот-коммунальнай хаһаайыстыбатын бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тутааччыта, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун бочуоттаах олохтооҕо

РОМАНОВ Александр Афанасьевич

бу дьыл ыам ыйын 19 күнүгэр олохтон соһумардык туо-раабытынан таптыыр кэргэнигэр Елена Николаевнаҕа, оҕолоругар Владиславка, Нарыйаҕа, Дайаанаҕа, бары ай-махтарыгар уонна чугас дьонугар дириҥ кутурҕаммытын тиэрдэбит. Эһиги ыар сүтүккүтүн тэҥҥэ үллэстэбит.

Александр Афанасьевич үтүө аата үйэлэргэ умнуллуо суоҕа.

В.П.Ларионов аатынан«Дойду ситимэ» түмсүү.

Быйыл сайын, М.К.Аммосов төрөөбүтэ 120

сылыгар сөп түбэһиннэрэн, судаарыстыбалар икки ардыларыгар сыһыаннаһыыны бөҕөргөтөр сыалтан, Саха сиригэр Кыргызстан Култууратын күннэрэ ыытыллыахтара.

Хаһыакка эрдэ суруйбуппут курдук, ити бэлиэ түгэҥҥэ кыргыз суруйааччыларын айымньыларын сахалыы тылбааһын кинигэтэ күн сирин көрүөҕэ. Онон сотору кэминэн кыргыз уһулуччулаах уус-уран айымньыларын сахалыы тылбаастарын кинигэтэ бэчээт-тэнэн ааҕааччы киэҥ араҥатыгар т и и й и э ҕ э . К и н и г э н и С а ха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков, Кыр-гызстан Өрөспүүбүлүкэтин нору-

одунай суруйааччыта, «Аан дойду норуоттарын эпостара» норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциа-ция бэрэсидьиэнэ Б.Ж. Жакиев хомуйан оҥордулар. Эрэдээксий-

элиир кэллиэгийэ: А.Н.Жирков (бэрэссэдээтэл), Г.Г. Андросов, А.А. Борисова, В.Н. Луковцев, О.Г. Сидоров. Бу хомуурунньук кыргыз бастыҥ 38 суруйааччытын айым-ньыларын 35 киһи тылбаастаабы-тыттан таҥылынна. Кинигэ икки түһүмэхтээх: поэзия уонна проза.

Кинигэни бэлэмниир кэмҥэ тылбааска үлэлэспит дьонтон биирдэстэрэ, эдэр суруйааччы Александра Попова – Долгура маннык кэпсээтэ:

— Мин кыргыз суруйаач-чыта, драматург Бурул Калчабаева «Чуораанчык» диэн пьесатын тыл-баастыырга холоннум. Үлэлииргэ олус уустук буолбатах этэ, тоҕо диэтэр, бу пьеса оҕолорго анаммыт буолан тыла-өһө судургу соҕус уон-на айылҕаны тыыннааҕымсытан көрдөрөр, өбүгэҕэ сүгүрүйэр туһунан былыргы саха номох-

торугар олус майгынныыр ис хоһоонноох номох эбит. Сатаан тылбаастаабатах түгэннэрбэр тылбаасчыт Аита Шапошникова уонна ааптар көмөлөспүттэрэ. Ну-уччалыыттан тылбаастаабыппыт, ол гынан баран кыргызтыы су-руллубутун Бурул Макыповнаттан көрдөһөн ылбытым.

— Кыргыз уонна саха ли-тературатын айымньылара төһө майгыннаһалларый?

— Кыргыз уонна саха лите-ратуралара түҥ былыргы өбүгэ айымньытыгар – фольклорга уонна нуучча классическай лите-ратуратыгар олоҕурбут буоланнар, майгыннаһар өрүттэрэ үгүс. Ол гынан баран айымньы түгэннэрэ: биирэ – Өлүөнэ Эбэ хотун үрдүгэр, саха алааһыгар, киэҥ нэлэмэн туундараҕа, баай хара тыаҕа ойу-уланар эбит буоллаҕына, иккиһэ

– киэҥ нэлэмэн истиэпкэ, Ала-Тоо хайа тэллэҕэр, Иссык Күөл хочоту-гар ойууланар.

— Бэйэҥ кыргыз суруйаач-чыларыттан кими ордороҕун?

— Аан дойдуга биллэр Чин-гиз Айтматов бэчээттэммит ай-ымньыларын барытын кэриэтэ анаан-минээн батыһа сылдьан аах-пытым. Олус сөбүлүүр, ытыктыыр суруйааччым. Айтматовы төрөппүт норуот мындырыгар, сиэрдээҕэр эрэнэбин.

Санатар эбит буоллахха, Саха сиригэр Кыргызстан Култууратын күннэрин чэрчитинэн кыргыз киинэтин декадата ыытыллыаҕа, Кыргызстан худуоһунньуктарын быыстапката тэриллиэҕэ, кыргыз суруйааччыларын, драматурда-рын айымньыларынан испэктээ-киллэр туруоруллаллар, онтон да атын дьаһаллар ылыллаллар.

“Айтматовы төрөппүт норуот мындырыгар итэҕэйэбин”

КЫРГЫЗСТАН КУЛТУУРАТЫН КҮННЭРИН КӨРСӨ

Ыччат сыла│

Соторутааҕыта Госдумаҕа «РФ ыччат политикатын туһунан» тиэмэҕэ парламент истиилэрэ

буолан ааспыта. Ити мунньах олус интэриэһинэйдик ааспытын туһунан бу күннэргэ дойду көрдөрөр-иһитиннэрэр сириэстибэлэрэ бары кэриэтэ кэпсээтилэр.

Дойдуга ыччат политикатын туругун туһунан дьүүллэһэр мунньахха аан баста-кытын Youtube социальнай ситим видео-блоггердарын ыҥырдылар. Мунньах биир ураты түгэнинэн билиҥҥи ыччат ортотугар киэҥник биллэр 19 саастаах блоггер Алек-сандра Балковская — Саша Спилберг дойду үрдүнэн ыытыллар ыччат политикатын хайдах өйдүүрүн, аныгы олоххо социаль-най ситимнэр оруолларын туһунан тыл эппитэ буолла. Саша Спилберг – 10 мөл. киһи көрөөччүлээх дойду биир саамай биллиилээх ви-деоблоггера. Кини Госдума дьокутааттарын иннигэр кэлэн турарын судаарысты-ба ыччакка, видеоблоггинг эйгэтигэр болҕомто уурарын быһыытынан сыаналаата.

Интернет ситимин чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ тыл этиитин: «Билиҥҥи ыччакка YouTube уонна да атын социальнай ситимнэр аҕа саастаах көлүөнэҕэ тэлэ-биисэр курдуктар», — диэн тыллартан саҕалаата.

«Мин уонна мин аудито-риям бүгүҥҥү күҥҥэ диэри ыччат политикатын бэйэ-битинэн билэ илик этибит. Бүгүн дьэ биллим. Бэйэбин судаарыстыба уонна дойду ыччатын алтыһыыларыгар далаһанан ааҕынабын», — диэтэ блоггер.

«Өскөтүн мин бы-лаас бэрэстэбиитэлин

быһыытынан социальнай ситимнэргэ үлэлэһэрим буоллар, былаас социальнай ситимнэргэ сыһыанын тосту уларытыам этэ. “Подписчиктар” диэн эмиэ быыбардааччы-

лар, ол эрээри түмүгэ тута көстөр. Мин хас биирдии видеом – кыра быыбар кэриэтэ. Мин 13 сааспыт-тан аһаҕас киһибин. Эһиги эмиэ аһаҕас буолуҥ! Ви-деота устан социальнай ситимнэргэ тарҕатыҥ! Бэйэҕит ис дьиҥҥитин, дьиэ кэргэҥҥитин, сөбүлүүр дьарыккытын уонна, саа-май сүрүнэ, үлэҕитин көрдөрөртөн куттанымаҥ! Оччоҕо сотору кэминэн су-даарыстыба абстрактнай өйдөбүлтэн чопчу дьоҥҥо кубулуйуоҕа», — диэн дьо-кутааттары ыҥырда.

Саша Спилберг Госдума мунньаҕар кыттаары сыл-дьарын билэн баран, кини-ни кытта кэпсэтээччилэр дойду президенэ Путин оҕо сааһын, туох кыһалҕалары көрсүбүтүн туһунан били-эхтэрин баҕаралларын эп-питтэр.

Мунньахха Госдума дьо-кутааттара ыччат полити-катын туһунан санааларын

үллэстибиттэр. Социальнай си-тимнэр туста-рынан «Сиэрдэ-эх Арассыыйа» фракциятыттан Сергей Миро-нов тыл этии-

тин хайдах баарынан аҕалабын: «В соцсетях сидит искуситель, который учит: презирай свою Родину, не люби свою Родину. Там в сетях они все это находят. Молодежи свойственно рисковать, и через соцсети сегодня очень успешно зарубежные фабрики мысли навя-зали самые разные модели поиска реальных острых ощущений: зацеперы, паркурщики, диггеры, сталкеры, руферы…».

Ыччат бэрэстэбиитэлэ, блоггер Саша Спилберг этиитигэр икки санаа хайдыһыыта үөскээбитэ өйдөнөр.

Интернет билигин хас биирдии дьиэҕэ баар. Күннэтэ мөлүйүөнүнэн киһи социаль-най ситимнэр өҥөлөрүнэн туһанар: ким эрэ аан дойду сонунун ааҕар, ким эрэ саҥа доҕоттору булар, ким эрэ үлэ миэстэтин көрдүүр, о.д.а. Биллэн турар, Интернети саа-май актыыбынай туһанааччы — ыччат.

Саха сирин ылан көрдөххө, кэнники сылларга ыччат эрэ буолбатах, аҕа саастаах көлүөнэ эмиэ күннээҕи олоххо социальнай ситимнэри актыыбынайдык туһанар буол-бута мэлдьэһиллибэт. Тыа сиригэр эмиэ Ин-тернет хабар эйгэтэ биллэ кэҥээтэ. Холобур, WhatsApp нөҥүө үгүс боппуруос дөбөҥнүк

быһаарылларын, табыгастааҕын иһин хас би-ирдии киһи туһанар буолла. Үгүс тэрилтэлэр Instagram, Вконтакте курдук ситимнэр нөҥүө бэйэлэрин өҥөлөрүн сыҥалыыллар, килий-иэннэри булаллар. 2010 сылтан үлэлиир Instagram социальнай ситими, 2016 сыл бүтүүтүнээҕи дааннайдарынан, ыйга 600 мөл. киһи туһанара биллибитэ. Россияҕа аҥардас бу сыл кулун тутар ыйыгар 22 мөл. киһи Инстаграмы туһаммыт.

Социальнай ситимнэр уонна интернет-ресурсалар кэнники кэмҥэ аан дойду хас биирдии киһитин күннээҕи олоҕор бигэтик олохсуйдулар. Аан дойду нэһилиэнньэтин үгүс өттө ханнык эмэ социальнай ситимҥэ баар. Юридическай уонна физическай си-рэйдэр бэйэлэрин икки ардыларыгар эмиэ интернет-ресурсалар көмөлөрүнэн ситим-нээхтэр. Ити барыта аныгы дьон социальнай ситимэ суох олохторун сатаан санаабаттарын этэр. Ол иһин даҕаны учуонайдар социаль-най ситимнэри туспа институт быһыытынан ааҕаллар.

Ол эрээри ити санааны утарааччы-лар эмиэ бааллар. Научнай үлэһиттэр, ол иһигэр психологтар, педагогтар социальнай ситимнэр киһи, ордук улаатан эрэр оҕо сайдыытыгар, уйулҕатыгар алдьатыылаах-тык дьайалларын бигэргэтэллэр. Итиэннэ социальнай ситимнэр нөҥүө элбэх буруйу кэһии (харчыны уоруу, дьону албыннааһын, наркотигы тарҕатыы уо.д.а.) тахсарын эмиэ бэлиэтииллэр. Кырдьык, ити былаас өттүттэн улахан болҕомтону эрэйэр про-блема буолла.

Аҕыйах сыллаахха диэри биһиги WhatsApp, Instagram, YouTube диэни билбэт этибит, оҕолор тэлэбиисэринэн сэбиэскэй мультиктары көрөллөрө, библиотекаттан уларсан кинигэ ааҕаллара. Билигин, бэл, киэһээҥҥи аһылыгы Интернет нөҥүө сакаастаан ылабыт. Бу кэхтии дуу, сайдыы дуу? Мин саныырбынан, информационнай технология үйэтигэр олорор дьон сиэри таһынан элбэх, наадата суох информацияны иҥэринэ сылдьабыт.

Балаһаны бэлэмнээтэ Мария ПАВЛОВА.

Видеоблоггер — ГосдумаҕаСАНАА

19 саастаах Алексан-дра Балковская YouTube 10 саамай биллиилээх блоггер-дарын испииһэгэр киирсэр. Спилберг каналыгар бэйэ-тин олоҕун туһунан кэпсиир. Кыыс менеджера — аҕата Александр Балковскай. Кини «Агентство Z» диэн со-циальнай ситимнэргэ бырай-ыактары хамсатар агентство-ны салайар эбит. Быйыл муус устар ыйга Саша Спилберг блогар РФ култуураҕа минии-стирэ Владимир Мединскэй уһуллубута. Санатар эбит бу-оллахха, дойду култууратын миниистирэ блоггердары музейдарга уонна театрдарга босхо сырытыннарар, кини-лэр ону ыччат ортотугар сыр-даталлара наадатын туһунан этии киллэрбитэ. Мин сана-абар, ити, аныгы олох ирдэ-билинэн, информационнай технологиялары туһанан ыччат дойду историятын, култууратын билиитигэр биир саамай көдьүүстээх ньы-ма буолуон сөп.

2017 сыл муус устар ыйыттан “Ил Түмэн” хаһыакка Дьокуус кай куорат олохтоохторо, тэрилтэлэр сыл аҥаарыгар 600 солк. суруйта-рыахтарын сөп.

“Ил Түмэн” хаһыакка дириҥ ырытыылаах матырыйааллары, Саха сирин парламена РФ Судаарыстыбаннай Думатыгар ханнык со-куоннары көҕүлээн киллэрэрин, сокуоннарга биллэр-көстөр дьон этиитин, норуот дьокутаат-

тарын үлэлэрин, олохторун-дьаһахтарын уонна да атын араас тиэмэҕэ матырыйаал-лары ааҕыаххыт. Сокуон хан-нык баҕарар киһини олоҕун устата арыаллыыр. Ол кур-дук, “Ил Түмэн” парламент хаһыата сокуон оҥоһуутун эйгэтигэр эһиэхэ сирдьити-нэн буолуоҕа. Онон бу бары

өттүнэн барыстаах сурутуу көрүҥүн мүлчү тутумаҥ.

“Ил Түмэн” хаһыакка сыл иккис аҥаарыгар суруйтарар сыана — 600 солкуобай!

Сурутуу бу көрүҥүн туһунан 8(4112) 40-22-10 уонна 8(924)5961349 нүөмэрдэринэн эрийэн билсиҥ.

"Ил Түмэн" хаһыат редакцията.

№1 (1804) // Тохсунньу 13 кµнэ, 2017 сыл24 www.news.iltumen.ru№51 (1802) // Ахсынньы 30 кµнэ, 2016 сыл www.news.iltumen.ru24

«Ил Түмэн» парламент хаһыата (16+)

Сибээс, информационнай технологиялар уонна маассабай коммуникациялар эйгэлэригэр надзорга Федеральнай сулууспа Саха сиринээҕи управлениеты-

гар 2010 c. кулун тутар 10 к.ПИ №ТУ 14-0085

регистрацияланна.

Хаһыат тахсар күнэ: 26.05.2017, №20 (1842).

Кээмэйэ 6 б. л.Бэчээккэ илии баттанар кэмэ

график быhыытынан — 20.00 ч.Бэчээккэ илии баттанна — 19.00 ч. (25.05.2017).

Тахсар уопсай ахсаана— 750 экз.(анал таһаарыыны кытта)

Атыыга — көҥүл сыана.Нэдиэлэҕэ биирдэ тахсар.

Индекспит 31851

Хаһыат «Якутия «Медиа-холдинг» ААО типографиятыгар бэчээттэннэ.

Аадырыһа: 677008, Дьокуускай к., Бүлүү пер., 20.

Суруктар ырытыллыбаттар уонна төннөрүллүбэттэр. Автор санаата редакция тутуһар

позициятыттан атын буолуон сөп. Реклама ис хоһоонун иһин редакция эппиэти сүкпэт.

Хос бэчээттээһиҥҥэ редакцияҕа сигэнии булгуччулаах. Суруйуулары электроннай

көрүҥүнэн ылабыт.

Тэрийээччи: Саха Республикатын Государственнай Мунньаҕа

(Ил Түмэн)

Таһаарааччы: «Ил Түмэн» Издательскай дьиэ» АУ

(677000, Дьокуускай к., Орджоникидзе уул., 36/1, 205, 206 каб.)

Приемнай төл.: 40-22-10, 40-22-08

Генеральнай директор,кылаабынай редактор:

Иванова Елена Николаевна

Таһаарааччы редактор: Е.Н. Баишева

Нүөмэри оҥорууга үлэлээтилэр:

Л.Д. НоговицынаП.С. Иванов

С.С. КузьминаМ.М. Павлова

Таҥааччы:В.П. Прокопьев

Редакция:

677000, Дьокуускай к., Орджоникидзе уул., 36/1,

205, 206 каб

Приемнай төл.: 40-22-10, 40-22-08.

[email protected] ® бэлиэлээх матырыйаал лар

рекламнайынан ааҕыллаллар

Сурутуу —2017│

Болҕойуҥ!Дьокуускай куорат

тэрилтэлэригэр анаан

Т.В.Голубь ИП сурутууга Агентствотын

нөҥүө «Ил Түмэн» хаһыакка суруйтарыы

ыытыллар

Суруйтарыы сыаната:

2017 с. иккис аҥаарыгар – баара-суоҕа 1184,52 солк.Дьокуускай куорат иһигэр

тиэрдиллэр.

Тэрилтэлэр суруйтарыы-лара:

Реквизиттэри [email protected] эл.почтаҕа ыытаҕыт.

Сакаас маннык оҥо һул-лар:

а) таһаарыы ахсаана;б) тиэрдии аадырыһа;в) билсэр төлөпүөн уо.д.а.Уу харчынан суруйта-

рыыны маннык аадырыска ылаллар:

Дьокуускай к., Орджони-кидзе уул. 31, 1 этээс, хаһыат киоската. Билсэр төлөпүөн: 8(924)176-27-29.

ЫТЫКТАБЫЛЛААХ РЕКЛАМАНЫ БИЭРЭЭЧЧИ!

Парламент «Ил Түмэн» хаһыатын

балаһаларыгар реклама өҥөтүнэн туһанарга

этиилээхпит (имиджи үөскэтэр ыстатыйалар,

баннердар, биллэриилэр). Хаһыат өрөспүүбүлүкэ

бары улуустарыгар, ону сэргэ Дьокуускай

к. элбэх киһилээх, уопсастыбаннай

миэстэлэригэр тарҕанар.Наада буоллаҕына,

суруналыыс өҥөтүнэн (босхо) туһаныахха сіп.

ХАС БИИРДИИ КЛИЕҤҤЭ –

БИИРДИИЛЭЭН СЫҺЫАН!

Сибээстэһэр төлөпүөннэр:

402-193; 718-050, электроннай аадырыспыт:

[email protected]

Манна эһиги рекламаҕыт баар буолуон сөп этэ!

ИНДЕКСЭ

31851 сахалыыта

31850 нууччалыыта

1 зона

(солк.)

2 зона

(солк.)

1 ыйга 197,42 264,663 ыйга 592,26 793,98

Сыл аҥаарыгар 1184,52 1587,96Сэрии уонна тыыл бэтэрээннэригэр

(сыл аҥаарыгар)

1050,30 1373,10

"ИЛ ТҮМЭН" ХАҺЫАККА СУРУТУОҤ— БЭЙЭҔЭР ТУҺАЛААҔЫ БУЛУОҤ!

2017 сыл иккис аҥаарыгар «Ил Түмэн» парламент хаһыатыгар сурутуу сыаната

Эрийиҥ, билсиҥ,

суруйтарыҥ!

“Ил Түмэн” хаһыакка БАРЫСТААХ СЫАНАНАН суруйтарыҥ!

Суруйтарар

сыана —

600 солкуобай!

Documents

NEWS.ILTUMEN.RU ИЛ ТYМЭНnews.iltumen.ru/wp-content/uploads/2017/05/20-nomer-dlya...1980 сыл сэтинньи 1 күнүнээҕи Уурааҕынан "Химиктэр күннэрэ"