ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TƢ NHIÊN

NGUYỄN THỊ THANH NGA

NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ HỆ SINH THÁI RỪNG

ĐẦU NGUỒN TỈNH NGHỆ AN VÀ ĐỊNH HƢỚNG

BẢO TỒN HỢP LÝ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

Hà Nội - 2014

2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TƢ NHIÊN

NGUYỄN THỊ THANH NGA

NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ HỆ SINH THÁI RỪNG

ĐẦU NGUỒN TỈNH NGHỆ AN VÀ ĐỊNH HƢỚNG

BẢO TỒN HỢP LÝ

Chuyên ngành: Khoa học Môi trƣờng

Mã số: 60440301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. Trần Văn Thụy

Hà Nội - 2014

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn: “Nghiên cứu, đánh giá hệ sinh thái rừng đầu

nguồn tỉnh Nghệ An và định hƣớng bảo tồn hợp lý” là công trình nghiên cứu của

bản thân với sự hƣớng dẫn của PGS.TS. Trần Văn Thụy. Nội dung, kết quả trình

bày trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ luận văn

nào trƣớc đây. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Sinh viên

Nguyễn Thị Thanh Nga

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự

dạy bảo tận tình của các thầy cô, sự giúp đỡ của các bạn đồng nghiệp, sự động viên

to lớn của gia đình và những người thân.

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS.

Trần Văn Thụy cùng những người thầy tận tâm đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ

động viên tôi học tập, nghiên cứu khoa học và thực hiện luận văn, đã dìu dắt tôi

từng bước trưởng thành trong chuyên môn cũng như trong cuộc sống.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Chi cục Bảo vệ Môi trường Nghệ An,

phòng Kiểm soát ô nhiễm cùng tập thể anh chị em đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện

thuận lợi để giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Hà Nội, tháng 12 năm 2014

Tác giả

Nguyễn Thị Thanh Nga

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ....................................... 3

1.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội khu vực nghiên cứu ............. 3

1.2. Khái quát các nghiên cứu chức năng hệ sinh thái rừng trên thế giới và ở Việt

Nam ............................................................................................................................. 9

1.2.1. Trên thế giới ...................................................................................................... 9

1.2.2. Ở Việt Nam ..................................................................................................... 14

1.2.3. Tình hình nghiên cứu hệ sinh thái rừng đầu nguồn trên địa bàn tỉnh Nghệ An ..... 18

CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................ 24

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu......................................................................................... 24

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 25

2.2.1. Cách tiếp cận ................................................................................................... 25

2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 26

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................. 28

3.1. Những nhân tố tác động đến hệ sinh thái rừng đầu nguồn trên địa bàn tỉnh Nghệ

An .............................................................................................................................. 28

3.1.1. Các tác động trực tiếp ..................................................................................... 28

3.1.2. Các nguyên nhân gián tiếp .............................................................................. 35

3.2. Biến động về diện tích và độ che phủ rừng tại hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh

Nghệ An .................................................................................................................... 39

3.3. Thực trạng về đa dạng sinh học và các loài cần đƣợc bảo tồn tại HST rừng đầu

nguồn tỉnh Nghệ An .................................................................................................. 41

3.3.1. Đa dạng hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An ....................................... 41

3.3.2. Đa dạng sinh học rừng đầu nguồn Nghệ An. .................................................. 48

3.3.3. Các loài thực vật quý hiếm cần đƣợc bảo vệ .................................................. 57

3.3.4. Các loài động vật quý hiếm cần đƣợc bảo vệ ................................................. 57

iv

3.4. Đánh giá các chức năng của hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An. Các

mối đe dọa chính tới đa dạng sinh học và chức năng sinh thái phòng hộ rừng đầu

nguồn ......................................................................................................................... 58

3.4.1. Chức năng bảo tồn cảnh quan hệ sinh thái đa dạng loài và gen, đa dạng văn

hóa truyền thống ........................................................................................................ 59

3.4.2. Chức năng thúc đẩy phát triển kinh tế và nguồn lực con ngƣời, bền vững về

mặt sinh thái và văn hóa xã hội ................................................................................. 61

3.4.3. Chức năng hỗ trợ hậu cần ............................................................................... 62

3.4.4. Các mối đe dọa chính tới đa dạng sinh học và chức năng sinh thái phòng hộ

rừng đầu nguồn.......................................................................................................... 63

3.5. Thực trạng công tác quản lý, bảo vệ rừng đầu nguồn và định hƣớng bảo tồn hợp

lý các hệ sinh thái rừng trên địa bàn tỉnh Nghệ An. .................................................. 64

3.5.1. Hiện trạng cơ cấu tổ chức quản lý nhà nƣớc ngành Lâm nghiệp .................... 64

3.5.2. Hiện trạng về quản lý, bảo vệ rừng đầu nguồn trên địa bàn tỉnh .................... 65

3.5.3. Các chính sách, văn bản quy định hiện hành về quản lý, bảo vệ rừng, bảo vệ

đa dạng sinh học ........................................................................................................ 66

3.5.4. Những khó khăn trong công tác quản lý, bảo vệ rừng tại Nghệ An hiện nay. ..... 66

3.5.5. Định hƣớng bảo tồn hợp lý các hệ sinh thái rừng trên địa bàn tỉnh Nghệ An. ....... 67

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 69

1. Kết luận ................................................................................................................. 69

2. Kiến nghị ............................................................................................................... 71

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 72

PHỤ LỤC .................................................................................................................. 75

v

DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT

BTTN Bảo tồn thiên nhiên

BVR Bảo vệ rừng

CBD Công ƣớc đa dạng sinh học

DTSQ Dự trữ sinh quyển

ĐDSH Đa dạng sinh học

HST Hệ sinh thái

KBTTN Khu bảo tồn thiên nhiên

KBT Khu bảo tồn

LSNG Lâm sản ngoài gỗ

QHLN Quy hoạch lâm nghiệp

QLBVR Quản lý bảo vệ rừng

VQG Vƣờn quốc gia

UBND Ủy ban nhân dân

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Diện tích rừng mất đi cho xây dựng thủy điện ở Nghệ An (2009-2013) . 29

Bảng 3.2. Các loài cây gỗ bị khai thác nhiều ............................................................ 30

Bảng 3.3. Môt sô lâm san phi gô đƣơc khai thác phổ biến tại HST rừng đầu

nguồn ....................................................................................................... 32

Bảng 3.4. Tổng thu nhập trung bình hộ mỗi năm và các nguồn thu nhập chính của

các hộ sống trong vùng lõi KBTTN ......................................................... 36

Bảng 3.5. Diện tích rừng đầu nguồn Nghệ An năm 2010-2013 ............................... 39

Bảng 3.6. Thành phần của các ngành thực vật bậc cao tại Rừng đầu nguồn Nghệ

An ............................................................................................................. 48

Bảng 3.7. Các loài thực vật bổ sung đƣợc phát hiện tại khu vực điều tra ................ 50

Bảng 3.8. Đa dạng thành phần loài thú tại Khu HST rừng đầu nguồn Nghệ An ...... 52

Bảng 3.9. Các loài thú mới đƣợc bổ sung vào danh sách loài tại khu HST rừng đầu

nguồn Nghệ An ........................................................................................ 53

Bảng 3.10. Thành phần loài chim điều tra đƣợc tại khu vực Pù Hoạt, Pù Huống .... 55

Bảng 3.11. Thành phần loài lƣỡng cƣ bò sát tại HST rừng đầu nguồn Nghệ An ..... 56

Bảng 3.12. Số loài bƣớm bổ sung vào danh lục các loài bƣớm tại HST rừng đầu

nguồn Nghệ An ........................................................................................ 57

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1 Khai thác LSNG tại Pù Mát. 31

Hình 3.2 Đốt rừng làm nƣơng rẫy tại Pù Huống. 34

Hình 3.3 Hoạt động khai thác vàng trái phép tại Pù Huống. 35

Hình 3.4 Hệ sinh thái rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An. 42

Hình 3.5 Rừng rậm thƣờng xanh nhiệt đới gió mùa cây lá rộng trên

đai thấp (VQG Pù Mát, 2014). 44

Hình 3.6 Rừng rậm thƣờng xanh nhiệt đới thứ sinh cây lá rộng thƣờng

xanh (VQG Pù Huống, 2014). 47

viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1 . Sƣ biên đông diên tich rƣng đầu nguồn Nghệ An qua cac năm tƣ

2010-2013 (ha) ................................................................................... 40

Biểu đồ 3.2 . Sƣ biên đông đô che phu rƣng đầu nguồn Nghệ An qua cac năm tƣ

2010 -2013 .......................................................................................... 40

Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ các loại rừng đầu nguồn tỉnh Nghệ An phân theo diện tích. ....... 41

72

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1]. Bộ Lâm nghiệp (1999). Tài liệu Hội thảo trồng rừng Bạch đàn.

[2]. Chi cục Kiểm Lâm Nghệ An (năm 2013). Báo cáo tổng kết, đánh giá kết quả

thực hiện nhiệm vụ quản lý rừng năm 2013.

[3]. Nguyễn Quang Mỹ, Quách Cao Yêm, Hoàng Xuân Cơ (1984). Nghiên cứu xói

mòn và thử nghiệp một số biệp pháp chống xói mòn đất nông nghiệp Tây

Nguyên. UBKHKTNN – các báo cáo khoa học thuộc chƣơng trình điều tra

tổng hợp vùng Tây Nguyên, Hà Nội 1984.

[4]. Nguyễn Anh Dũng (2002). Nghiên cứu tính đa dạng hệ thực vật tại xã Môn

Sơn, Con Cuông.

[5]. Nguyễn Anh Dũng (2011). Nghiên cứu bổ sung một số giải pháp kỹ thuật và

kinh tế - xã hội phục hồi rừng phòng hộ xung yếu ven hồ sông Đà tỉnh Hoà

Bình. Luận án tiến sỹ Khoa học Nông nghiệp.

[6]. Dự án SFNC (EU, 1998-2004). Điều tra đa dạng sinh học tại VQG Pù Mát.

[7]. Danh lục Đỏ IUCN.

[8]. Võ Đại Hải (1996). Nghiên cứu các dạng cấu trúc hợp lý cho rừng phòng hộ

đầu nguồn ở Việt Nam. Luận án phó tiến sỹ khoa học nông nghiệp.

[9]. Lê Đông Hiếu (2008). Nghiên cứu đa dạng sinh học Lưỡng cư, Bò sát VQG Pù

Mát.

[10]. Trần Mạnh Hùng (2007) . Đa dạng sinh học khu hệ thú ở Khu bảo tồn thiên

nhiên Pù Huống, tỉnh Nghệ An .

[11] . Nguyễn Xuân Khoa (2001). Góp phần nghiên cứu khu hệ cá ở các khe suối

khu bảo tồn thiên nhiên Pù Mát và vùng phụ cận.

[12]. Phạm Thị Hƣơng Lan (2005). Báo cáo chuyên đề “Đánh giá xói mòn đất và

điều tiết nước của rừng ở lưu vực sông Cầu và hồ Thác Bà”. Trung tâm

nghiên cứu Sinh thái và Môi trƣờng rừng, Hà Nội.

[13]. Chu Đình Liệu (2006). Điều tra nghiên cứu đa dạng sinh học các loài thú ăn

thịt nhỏ khu vực Tây Bắc Nghệ An).

73

[14]. Nguyễn Ngọc Lung, Võ Đại Hải (1996). Kết quả bước đầu nghiên cứu tác

dụng phòng hộ nguồn nước của một số thảm thực vật chính và các nguyên tắc

xây dựng rừng phòng hộ . NXB Nông nghiệp, Hà Nội.

[15]. Nguyễn Đức Lƣơng (2004). Góp phần tìm hiểu thành phần loài Lưỡng Cư –

Bò Sát tại vùng đệm VQG Pù Mát, Nghệ An.

[16]. Lee Soo-hwa (Lee-Soo-hwa, 2007, http://www.korea.net/news/news).

[17]. Hamilton L and King P (1993). Tropical forest watershed hydrologic and soil

respones to major uses or Coversion, Boulder: westviewPress.

[18]. Bùi Nghạnh, Vũ Văn Mế, Nguyễn Danh Mô (1984). Nghiên cứu về xói mòn

trên một số kiểu thảm thực vật ở phía Bắc Việt Nam. Báo cáo khoa học, Viện

Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam.

[19]. Nguyễn Hoàng Nghĩa (2003). Xác định phạm vi phân bố và vùng tiềm năng

trồng rừng của một số loài cây dựa vào nhu cầu khí hậu. Tạp chí Nông

nghiệp và phát triển nông thôn, số 4-2003.

[20]. Hoàng Niêm (1994). Ảnh hưởng của rừng đến dòng chảy. Tạp chí Khí tƣợng

Thuỷ văn 7- 1994.

[21]. Nguyễn Xuân Quát (2003). Phương pháp điều tra đánh giá rừng trồng sản

xuất. Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam.

[22]. Ngô Đình Quế (2008). Ảnh hưởng của một số loại rừng đến môi trường ở Việt

Nam. Nhà xuất bản nông nghiệp, Hà Nội.

[23]. Nguyễn Thị Quý (1998). Góp phần điều tra thành phần loài Dương xỉ khu

Bảo tồn thiên nhiên Pù Mát, Nghệ An.

[24]. Hoàng Văn Sơn (1998). Thành phần loài thực vật trên nương rẫy của người

H’Mông tại Xã Nậm Căn, Kỳ Sơn.

[25] Sách đỏ Việt Nam.

[26]. Sổ tay hướng dẫn điều tra và giám sát đa dạng sinh học, NXB.Giao thông vận

tải.

[27]. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

74

[28]. (SPAM) Dự án tăng cường công tác quản lý hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên

tại Việt Nam (2003)

[29] . Trần Trung Thành (2010). Nghiên cứu diễn biến một số yếu tố môi trường

dưới tác động của các công thức sử dụng đất thuộc dự án RENFODA khu vực

xung yếu vùng lòng hồ Hoà Bình. Trƣờng Đại học Lâm Nghiệp, Hà Nội.

[30]. Hoàng Ngọc Thảo (2004). Nghiên cứu tính đa dạng sinh học chim Khu bảo

tồn Pù Huống, Nghệ An.

[31]. Thái Phiên, Trần Đức Toàn (1998). Dòng chảy và xói mòn sườn dốc dưới ảnh

hưởng của các hệ thống canh tác. Tuyển tập báo cáo khoa học. Đánh giá ảnh

hƣởng của hồ chứa Hoà Bình đến môi trƣờng.

[32]. Thái Văn Trừng (1978). Thảm thực vật trên quan điểm sinh thái.nxb KH&KT,

Hà Nội.

[33]. Vũ Văn Tuấn (1982). Nhận xét về ảnh hưởng của rừng qua tài liệu thực

nghiệm Thuỷ văn, Tập san Khí tƣợng Thuỷ văn số 7 /1981.

[34]. Đậu Quang Vinh (2008). Đa dạng sinh học Lưỡng dư, Bò sát ở huyện Quỳ

Hợp, Nghệ An.