1

"Người tốt việc tốt" trên báo chí hiện nay thực trạng và vấn đề đặt ra : khảo sát trên các báo: Nhân dân, Quân đội nhân dân, Hà Nội mới, Lao động từ năm 2004 - 2006 :Luận văn ThS. Truyền thông đại chúng: 60.32.01 /Bùi Thị Thu Trang ; Nghd. : TS. Phạm Tất Thắng

1. Tính cấp thiết của đề tài Trong tiến trình phát triển của lịch sử loài người, bất kỳ chế độ xã hội nào, giai cấp nào

cũng đều quan tâm đến việc phát triển, bồi dưỡng, nhân rộng những tấm gương người tốt việc tốt theo những tiêu chí nhất định, không ngoài mục đích góp phần phát triển xã hội ấy. Báo chí chính là một công cụ đắc lực để thực hiện công việc này.

Vấn đề biểu dương người tốt việc tốt ở nước ta được đặt ra từ rất sớm. Sinh thời Bác Hồ của chúng ta rất quan tâm tới vấn đề này. Người đã khẳng định “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa”.

Trong thực tiễn cuộc sống, trên bất kỳ mọi mặt đời sống luôn xuất hiện nhiều những tổ chức, cá nhân có những đóng góp tích cực cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Những tấm gương đó cần phải được phát hiện, cổ vũ, giới thiệu kịp thời để học tập, noi theo, dấy lên phong trào thi đua yêu nước rộng khắp… tạo thành động lực to lớn thúc đẩy xã hội phát triển. Đất nước ta đang trên con đường xây dựng xã hội chủ nghĩa, thực hiện tốt việc biểu duơng người tốt việc tốt cũng chính là góp phần làm đẹp cho đời, góp phần xây dựng con người, xây dựng đất nước giàu đẹp hơn.

Tuy nhiên, trong hoạt động của các cơ quan báo chí, bên cạnh những thành tích đáng được biểu dương thì còn không ít cơ quan báo chí vẫn coi nhẹ hoặc chưa làm tốt nhiệm vụ này. Một biểu hiện khá rõ nét, trong nền kinh tế thị trường cũng xuất hiện những khuynh hướng chạy theo lợi nhuận nên cạnh tranh thiếu lành mạnh, chạy theo thị hiếu của công chúng. Có nhiều tờ báo nặng về phê phán, nặng về phản ánh những mặt tiêu cực, mặt trái trong xã hội mà xa rời tôn chỉ mục đích, không coi trọng tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về việc biểu dương gương tốt người tốt trong xã hội. Như vậy dễ dẫn đến nhận thức lệch lạc trong quần chúng nhân dân, đồng thời tạo cơ hội cho thế lực phản động dựa vào đó để bôi nhọ chế độ ta.

Mặt khác, về mặt lý luận còn có nhiều ý kiến chưa thống nhất. Có quan niệm cho rằng, báo chí thông tin những mặt trái, mặt tiêu cực sẽ dễ viết hay, hấp hẫn, thu hút được đông đảo độc giả, như thế sẽ bán được nhiều báo. Có ý kiến khác cho rằng, báo chí tuyên truyền về người tốt việc tốt không mang tính chiến đấu, dễ viết, viết nhanh, không vất vả thu thập tư liệu, cũng không đỏi hỏi tính trách nhiệm ở nhà báo…

Chính vì những lý do trên, tác giả luận văn đã chọn vấn đề biểu dương gương tốt việc tốt trên báo chí làm đề tài luận văn nhằm góp phần vào nhiệm vụ rất lớn lao và vô cùng cần thiết của báo chí hiện nay.

2. Tình hình nghiên cứu Từ trước tới nay, vấn đề biểu dương gương tốt việc tốt trên báo chí là một vấn đề luôn được

Đảng và Nhà nước ta quan tâm. Đã có một số luận văn cử nhân nghiên cứu về vấn đề này như Luận văn của Trần Ngọc Bảo Linh (K40) và Nguyễn Thị Thu Hà (K43). Tuy nhiên, những luận văn này chỉ nghiên cứu trong phạm vi hẹp, đối tượng nghiên cứu chưa sâu rộng.

Để thấy được bức tranh rộng lớn hơn về việc biểu dương người tốt việc tốt trên báo chí, luận văn lựa chọn đối tượng khảo sát là 4 tờ báo tiêu biểu: báo Nhân Dân, báo Hà Nội mới, báo Lao Động,

2

Báo Quân đội nhân dân. Đây là những tờ báo lớn, tiêu biểu trong những lĩnh vực khác nhau để thấy được một cách toàn diện nhất về công việc biểu dương gương người tốt việc tốt trên báo chí.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn • Mục đích của luận văn là trên cơ sở xác định rõ vai trò của báo chí với việc tuyên truyền

và biểu dương gương tốt việc tốt; đánh giá đúng thực trạng, thực hiện nhiệm vụ đó của báo chí trong thời gian qua; từ đó, đưa ra những định hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc biểu dương gương tốt việc tốt trên báo chí trong thời gian tới.

• Nhiệm vụ của luận văn: - Làm rõ những vấn đề lý luận về biểu dương gương tốt việc tốt trên báo chí. - Qua việc khảo sát việc biểu dương gương tốt việc tốt trên 4 tờ báo Nhân Dân, Hà Nội

mới, Lao Động, Quân đội nhân dân, luận văn khái quát những mặt được và chưa được, những vấn đề đang đặt ra, cần giải quyết.

- Đề xuất một số định hướng và giải pháp chủ yếu để nâng cao chất lượng loại bài biểu dương gương tốt việc tốt.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và những bài báo viết về biểu

dương gương tốt. - Phạm vi nghiên cứu là khảo sát trên 4 tờ báo hàng ngày: Nhân Dân, Hà Nội mới, Lao

Động, Quân Đội Nhân Dân. - Thời gian khảo sát từ năm 2004 đến 2006 5. Đóng góp của luận văn - Về nhận thức: góp phần làm rõ hơn vai trò của báo chí với việc nêu gương tốt việc tốt trong

đời sống xã hội, những tác động tích cực của những gương tốt việc tốt tới nhận thức và hành động của con người, tạo dựng niềm tin cho con người, giúp họ tự vượt lên mình.

- Về tư liệu: Luận văn hệ thống hoá những tư liệu, văn kiện, những đánh giá, những bài viết về gương người tốt việc tốt theo một trình tự lô gíc.

- Luận văn phác hoạ hoạt động của báo chí đối với việc biểu dương người tốt việc tốt, đồng thời đưa ra những giải pháp hữu hiệu để hoạt động này ngày càng có hiệu quả hơn.

6. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích

khảo sát, đánh giá, đề xuất giải quyết vấn đề… Người viết tiến hành các bước sau: - Tập hợp các tài liệu, các chủ trương, đường lối, các văn kiện, sách, báo… liên quan đến

vấn đề biểu dương người tốt việc tốt. - Khảo sát các loại bài biểu dương người tốt việc tốt trên một số báo tiêu biểu. Qua đó lập

các bảng biểu so sánh để thấy được sự phát triển, hiệu quả của việc biểu dương gương tốt việc tốt trên báo chí.

- Lấy ý kiến của những nhà báo chuyên viết về gương tốt việc tốt hay những người trực tiếp quản lý những chuyên mục về biểu dương gương tốt việc tốt cừng với điều tra bạn đọc. Mục đích là nhằm đánh giá, xem xét tác động xã hội của loại bài này.

7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm có 3 chương sau: - Chương 1: Một số vấn đề chung về báo chí và việc biểu dương gương tốt việc tốt. - Chương 2: Thực trạng việc biểu dương gương tốt việc tốt của báo chí trong thời gian qua. - Chương 3: Một số định hướng và giải pháp chủ yếu để nâng cao chất lượng và hiệu quả

của việc biểu dương gương tốt việc tốt trên báo chí.

3

CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BÁO CHÍ

VÀ BIỂU DƯƠNG GƯƠNG NGƯỜI TỐT VIỆC TỐT 1.1. Tác động của gương tốt việc tốt trong đời sống xã hội 1.1.1. Khái niệm Về vấn đề biểu dương, theo Từ điển tiếng Việt của Nhà xuất bản khoa học xã hội, xuất bản

năm 1991, thì biểu dương là nêu lên để khen. Điều này đúng nhưng chưa đủ. Đối với báo chí cách mạng, biểu dương không chỉ là nêu lên để khen, để khuyến khích, động viên, cổ vũ mà còn góp phần định hướng tư tưởng, bảo vệ và nhân rộng những gương tốt, những nhân tố mới, điển hình tiên tiến ra phạm vi rộng lớn hơn. Vì thế, Đảng ta đã nhấn mạnh: "Coi trọng việc phát hiện và đề cao nhân tố mới”. Đây cũng chính là vai trò quan trọng của báo chí trong suốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, để đi đến một nhận thức chung về biểu dương, trước hết, chúng ta cần nhìn nhận biểu dương trên bình diện chính trị - xã hội của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng ta.

Đã có nhiều định nghĩa về biểu dương nói chung, nhưng biểu dương mà chúng ta đề cập đến ở đây là biểu dương của báo chí cách mạng. Dĩ nhiên, nói đến biểu dương là nói đến việc ca ngợi những nhân tố mới, kinh nghiệm hay, điển hình tiên tiến; phản ánh nhằm động viên, cỗ vũ những gương sáng, người tốt việc tốt trong các phong trào thi đua yêu nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Biểu dương của báo chí cách mạng có vai trò và sứ mệnh rất lớn lao. Lê-nin đã bao quát ý nghĩa này trong một định nghĩa nổi tiếng: "Báo chí không những chỉ là người tuyên truyền tập thể và cổ động tập thể mà còn là người tổ chức tập thể". Ngày nay, vai trò đó của báo chí cách mạng còn thể hiện là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước, diễn đàn của nhân dân, của các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội, góp phần thẩm định và phản biện toàn bộ các vấn đề xã hội và con người.

Nói đến người tốt việc tốt là nói con người về mặt xã hội chứ không phải nói đến con người nhìn dưới góc độ sinh vật học. Mỗi con người có một nét khác biệt, đó là do sống trong những hoàn cảnh khác nhau. Khái niệm “Người tốt, việc tốt” được mở ra cả chiều rộng và bề sâu. Con người tốt hôm nay không chỉ có đức hy sinh tận tụy phục vụ nhân dân và tổ quốc, mà còn phải hiểu biết khoa học- kỹ thuật, biết làm nên sự nghiệp từ bàn tay trí óc của mình, cho xã hội, cho đất nước. Khái niệm “người tốt, việc tốt” bây giờ cũng khác trước, người tốt, việc tốt thời kỳ này không phải là những nhân vật xa lạ, cao vời, mà là những tấm gương bình dị, gần gũi thuộc mọi tầng lớp, đủ các lứa tuổi, xuất hiện hàng ngày hàng giờ trong cuội sống sản xuất và chiến đấu của nhân dân ta. Họ có tri thức, đầu óc kinh doanh, biết làm giàu bởi chính mồ hôi và công sức của mình, họ là những đối tượng cần được báo chí biểu dương.

1.1.2. Tác động của gương "người tốt, việc tốt" trong đời sống xã hội Việt Nam. “Lấy gương tốt việc tốt hàng ngày để giáo dục lẫn nhau là một trong những cách làm tốt nhất để

xây dựng Đảng, xây dựng tổ chức cách mạng, xây dựng con người mới, cuộc sống mới”. Việc nêu gương “người tốt, việc tốt” được xem là phương pháp chỉ đạo, định hướng hữu hiệu của công tác giáo dục tư tưởng. Vì con người không quen hành động theo những chuẩn mực trừu tượng mà theo những gương sáng cụ thể, có tác dụng chỉ đường, có sức thuyết phục số đông. Nêu gương tốt cũng là biện pháp tạo dựng niềm tin cho con người, giúp con người biết tự vươn lên chính mình. Việc nêu gương “người tốt, việc tốt” cũng là nghệ thuật giúp vào việc hình thành một nhân cách công dân. cuộc sống sôi động luôn chấp nhận sự có mặt của cái mới, cái tiên tiến và việc báo chí quan tâm nêu gương kịp thời những hiện tượng này chính là một hình thức tạo ra môi trường văn hóa lành mạnh, môi trường xã hội tốt đẹp để nhân tiếp các điển hình.

Vai trò của việc tuyên truyền gương tốt việc tốt là hết sức cần thiết, quan trọng và có ý nghĩa lớn lao đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam trong quá trình xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

4

Bởi vì, biểu dương gương tốt việc tốt gắn liền với việc thực hiện các quyết sách lớn của Đảng và Nhà nước mà Đại hội Đảng quyết định. Việc tuyên truyền về điển hình tiên tiến chính là thể hiện quan điểm, lập trường, chủ chương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước, chế độ ưu việt của xã hội ta, cũng như ý trí, tâm tư, nguyện vọng của mọi tầng lớp nhân dân lao động.

1.2. Sự quan tâm của Bác Hồ với việc phát hiện, biểu dương gương "người tốt, việc tốt" trên báo chí.

Bác Hồ, với tư cách là nhà báo cách mạng vĩ đại nhất trong lịch sử báo chí của dân tộc đã sớm vận dụng ưu thế cổ động, tuyên truyền của báo chí để phục vụ cách mạng. Người đã rất thành công khi sử dụng báo chí như một vũ khí chính trị sắc bén trong việc đấu tranh chống các thế lực thù địch, chống cái xấu, cái ác, khơi dậy các phong trào thi đua của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta. Và việc tuyên truyền về người tốt việc tốt trên các phương tiện thông tin đại chúng, theo Bác là hết sức cần thiết.

Quan điểm của Bác là tuyên truyền làm sao cho lời nói phải đi đôi với việc làm, cán bộ, đảng viên phải là người gương mẫu trong mọi công tác. Đồng thời cùng với việc giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên làm gương mẫu, Bác rất coi trọng xây dựng làng, xã, tỉnh kiểu mẫu, những “người tốt, việc tốt”. Từ mô hình, điển hình tiên tiến làm gương mẫu, những người tốt việc tốt dấy lên các phong trào thi đua, các điển hình tiên tiến ở khắp các ngành, địa phương, đơn vị, tạo nên khí thế cách mạng hào hùng trong sản xuất, chiến đấu, công tác... rộng khắp trong cả nước. Bác yêu cầu các nhà báo phải chú ý đến đời sống thường nhật của nhân dân để nhanh chóng, kịp thời biểu dương những gương tốt, góp phần xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Bác luôn coi trọng sức dân, lấy dân làm gốc, vì vậy mọi việc dân làm Bác đều thường xuyên theo dõi, cho dù đó là việc rất nhỏ, rất bình thường. Những những việc làm đó là cái nền xây dựng nên sự thành công, là những giọt nước nhỏ tạo thành sông thành biển. Báo chí phải bám sát thực tiễn đó để biểu dương kịp thời

Trên mặt trận báo chí, Người đã chỉ rõ trách nhiệm quan trọng của các cán bộ làm báo trong việc phục vụ phong trào thi đua yêu nước của đồng bào miền Bắc và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bác nhấn mạnh: Trong phong trào thi đua ấy, có những người, những công việc vô cùng anh dũng, oanh liệt . Đó là những đề tài cực kỳ phong phú để cổ vũ đồng bào ta và để giáo dục con cháu ta.

1.3. Trách nhiệm của báo chí cách mạng Việt Nam với việc biểu dương gương người tốt việc tốt.

1.3.1. Đặc thù của báo chí cách mạng Việt Nam Trong suốt quá trình lịch sử cách mạng nước ta, báo chí luôn giữ vị trí, vai trò hết sức quan

trọng, là bộ phận không thể tách rời của nghiệp cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. ở mỗi giai đọan, mỗi thời kỳ cách mạng, báo chí đều thực hiện các nhiệm vụ chính trị khác nhau do yêu cầu mục tiêu, nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước ta đặt ra. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, báo chí của ta chủ yếu tập trung tuyên truyền đường lối, chủ chương của Đảng là đánh đuổi giặc ngoại xâm, giành lại độc lập, thống nhất đất nước.

Quan điểm của Đảng và Nhà nước tuyên truyền gương tốt việc tốt phải liên tục, thường xuyên theo định hướng cụ thể. Việc tuyên truyền như vậy là thể hiện hướng đi mới, xu thế phát triển mới của đất nước. Việc báo chí biểu dương gương người tốt việc tốt có ý nghĩa hết sức quan trọng vì đó là sự giải quyết mâu thuẫn theo xu hướng tiến lên, là biểu hiện sự phát triển đúng với quy luật hiện thực khách quan của nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh việc biểu dương thành tích của cá nhân hay tập thể đạt được, báo chí còn chỉ ra, định ra xu thế, hướng đi mới, những mục tiêu cần phải đạt đến để lôi cuốn, cổ vũ phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân.

5

1.3.2 Vai trò của báo chí trong việc biểu dương gương người tốt việc tốt. Báo chí là một sản phẩm văn hóa, có tính chất lan tỏa và sức lưu trữ lâu bền, bởi thế báo chí

và nhà báo là những chủ thể tuyên truyền những tấm gương người tốt việc tốt, đó là việc làm thiết thực, góp phần phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, chăn lo cho sự trường tồn và phát triển sức sống của dân tộc mình. Là một trong những phương tiện truyền thông đại chúng hữu hiệu, chỉ có báo chí mới thực hiện và hoàn thành tốt công tác tuyên truyền và biểu dương gương tốt việc tốt tới công chúng một cách nhanh nhạy và sâu rộng nhất. Đây cũng là một phương pháp báo chí đặc thù của chủ nghĩa xã hội.

Trong Luật Báo chí 1990, ở điều 6, mục 4 quy định về nhiệm vụ và quyền hạn của báo chí, đã nêu: “Phát hiện, biêu dương gương tốt, nhân tố mới; đấu tranh phòng chống các hành vi vi phạm pháp luật và các hiện tượng tiêu cực xã hội khác”. Như vậy, việc phát hiện, biểu dương gương người tốt việc tốt, những nhân tố mới, những điển hình tiên tiến không chỉ đơn thuần hoạt động nghiệp vụ của cơ quan báo chí và nhà báo thích thì tuyên truyền, không thích thì thôi, mà đã trở thành quy định của luật pháp nhà nước, “bắt buộc” các cơ quan báo chí và các nhà báo phải có trách nhiệm và nghĩa vụ tuyên truyền về người tốt việc tốt, nhân tố mới, điển hình tiên tiến.

Công cuộc đổi mới đất nước hôm nay đang diễn ra cuộc đấu tranh gay gắt giữa cái xấu và cái tốt, cái tiên tiến và lạc hậu, đòi hỏi nhà báo phải có thái độ đúng đắn, chân thực, khách quan “nêu cái hay, cái tốt”, phát hiện cái mới, cái điển hình tiên tiến từ thực tiễn để biểu dương góp phần giáo dục, động viên và tổ chức quần chúng. Nhà báo cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, dám nhìn thẳng vào bản chất sự thật, biểu dương đúng sự thật của hiện tượng khách quan, xu thế vận động, phát triển tất yếu của những nhân tố mới, điển hình mới.

1.3.3. Ảnh hưởng của những bài báo viết về gương "người tốt, việc tốt" trong đời sống xã hội hiện đại.

Tác động của những bài biểu dương trên báo chí đã tạo nên một sức mạnh không nhỏ, Trong công cuộc xây dựng đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội, việc tuyên truyền những gương gười tốt việc tốt đã trở thành một bộ phận trong công tác tư tưởng của Đảng, góp phần vào việc xây dựng lối sống của người dân cũng như xây dựng xã hội ngày càng tốt đẹp văn minh hơn. Báo chí là một công cụ lãnh đạo tư tưởng của Đảng, nên càng đóng vai trò quan trọng trong việc nêu gương “người tốt việc tốt”. Căn cứ vào những lý do trên, chúng ta có thể thấy công tác tuyên truyền gương tốt việc tốt có những tác dụng sau đây:

+ Hình thành chuẩn mực giá trị con người mới trong xã hội: Người tốt là những người có hành vi tích cực, hành vi tốt, họ thể hiện cái đẹp trong nhân cách và lối sống, họ là những con người của kiểu mẫu xã hội. Gía trị đạo đức có tính chuẩn mực của xã hội bao giờ cũng là những giá trị đẹp và người tốt việc tốt là bằng chứng sống động nhất của những giá trị ấy. Thông qua những gương tốt được biểu dương, những chuẩn mực đạo đức xã hội sẽ dần được định hình.

+ Kích thích, động viên tư tưởng, khích lệ hành vi tích cực, đẩy lùi hành động tiêu cực: Cái tốt sẽ có tác dụng làm gương, làm tiêu chí để mỗi người phấn đấu đạt tới nó. Con người không quen hành động theo những chuẩn mực trừu tượng mà theo những gương sáng cụ thể, có tác dụng chỉ đường, có sức thuyết phục số đông. Nêu gương “người tốt việc tốt” cũng chính là một biện pháp tích cực trong việc tạo dựng niềm tin cho con người, giúp con người biết tự vượt qua chính bản thân, biết tự mình vươn lên trong cuộc sống.

+ Xây dựng thế hệ con người Việt Nam ngày càng có sức khoẻ, trí tuệ, năng lực, sáng tạo: Con người mới của thời đại ngày nay biểu hiện đầy đủ nhất, rõ nét nhất những phẩm chất tốt đẹp của mình qua các tâm gương “người tốt, việc tốt” có tính tiêu biểu mà báo chí đã nêu. Khi lý tưởng chủ nghĩa đã thành nguồn sống, thành sức mạnh lý tưởng cho mỗi con người thì việc nêu gương “người tốt, việc tốt” cũng là nghệ thuật giúp vào việc hình thành một nhân cách công dân.

6

1.4. Những yếu tố, điều kiện ảnh hưởng đến chất lượng bài viết về gương người tốt, việc tốt trên báo

1.4.1. Những điều kiện khách quan Đây là những điều kiện cần thiết và quan trọng để báo chí, người làm báo thực hiện tốt hơn

nhiệm vụ của mình. Những điều kiện khách quan được thể hiện ở một số khía cạnh: Một là, báo chí muốn biểu dương được thì phải có nhiều đối tượng để biểu dương. Đối

tượng ở đây là những gương người tốt, việc tốt, là các điển hình tiên tiến xuất sắc, là cách làm ăn mới có hiệu quả, là những sáng tạo trong sản xuất, trong xây dựng... Đối tượng để biểu dương rất nhiều, rất đa dạng, phong phú ở khắp các ngành nghề, các lĩnh vực, các địa phương.

Hai là, cùng với việc tạo ra phong trào, phát động và cổ vũ phong trào, Đảng, Nhà nước có những cơ chế chính sách tạo những điều kiện thuận lợi để báo chí có thể tiếp cận, nắm bắt kịp thời để có thể tuyên truyền, biểu dương một cách có hiệu quả, đúng sự chỉ đạo. Tạo điều kiện chính là tạo ra môi trường cho các nhà báo chủ động sáng tạo: định hướng tuyên truyền cụ thể, rõ ràng, cung cấp thông tin đầy đủ, tạo sự thuận lợi để tiếp cận với các đối tượng, chế độ chính sách phù hợp cho người làm báo, trang bị các phương tiện làm việc.

Ba là, các cơ quan quản lý báo chí, các tổ chức đoàn thể và Hội Nhà báo các cấp đã quan tâm đưa việc tuyên truyền người tốt, việc tốt vào chương trình hành động của mình. Từ đó có kế hoạch và cơ chế chỉ đạo cụ thể, đôn đốc theo dõi chặt chẽ hoạt động báo chí của phóng viên cũng như của cơ quan báo chí. Từng thời gian có sơ kết, tổng kết, phát động thi đua để các cơ quan báo chí và các nhà báo tham gia.

Những yếu tố đó chính là những điều kiện không thể thiếu được để báo chí, để nhà báo thực hiện có hiệu quả vai trò của mình.

1.4.2. Nhân tố chủ quan Muốn biểu dương đạt hiệu quả, vấn đề đặt ra là phải có cái nhìn nhận đúng đắn về vấn đề

này, bên cạnh đó cần nâng cao năng lực, kiến thức, thái độ và bản lĩnh của người làm báo. Đây là vấn đề hết sức cần thiết và là một đòi hỏi bức xúc vì:

Thứ nhất, việc phát hiện và phản ánh người tốt việc tốt là một công việc đòi hỏi nhiều tài năng, nhạy cảm chính trị và tinh thần trách nhiệm cao. Bởi lẽ, người tốt việc tốt không chỉ nằm trong những sự kiện phi thường, những người xuất chúng mà nó nằm trong cái rất bình thường, trong cuộc sống hàng ngày, thậm chí còn nằm trong cái bề ngoài tưởng chừng như gai góc, ngược chiều, nghịch lý. Cũng có thể điển hình tiên tiến, các nhân tố mới chỉ là chiều hướng, là một điểm sáng nhưng ta cần phát hiện và nắm bắt được xu thế phát triển tất yếu của nó.

Thứ hai, biểu dương người tốt việc tốt cũng rất cần sự dũng cảm, chịu đựng khó khăn gian khổ. Bám sát thực tiễn tại các địa phương, cơ sở, vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, hải đảo, cùng chia sẻ cuộc sống còn đang gặp nhiều khó khăn, cảm nhận và chứng kiến sự vận động, vươn lên của nhân dân để phát hiện cái mới, cái tiến bộ là yêu cầu bắt buộc đối với nhà báo. Mặt khác, không có mô hình nào, sáng kiến nào ngay từ đầu đã hoàn thiện để người làm báo đưa tin, viết bài một cách dễ dàng. Không phải mọi sự vật vừa mới nảy sinh nhà báo đều có thể lý giải được. Có những vấn đề phải trải qua thử nghiệm, tổng kết đúc rút kinh nghiệm mới có thể nhân rộng. Những bài học thành công cũng như thất bại luôn có giá trị thực tiễn rất to lớn.

Thứ ba, muốn nâng cao chất lượng biểu dương trên báo chí nhà báo nhất định phải trung thực và phản ánh thật khách quan. Yêu cầu đặt ra đối với nhà báo là phản ánh khách quan, trung thực, chống tô hồng, cường điệu cái mới một cách thái quá. Cần phát hiện và vun đắp cho những gương người tốt. Rõ ràng, muốn chọn lọc và phản ánh biểu dương cái tiến bộ, cái mới thì bản lĩnh chính trị của nhà báo có vai trò hết sức quan trọng.

Thứ tư, nhà báo phải có kiến thức sâu, rộng, có "cái tâm" trong sáng. Người tốt, việc tốt được phản ánh như thế nào, với mục đích gì, chân thật đến đâu, hình thức như thế nào, lượng thông

7

tin đến đâu, có đáp ứng được yêu cầu của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá hay không phụ thuộc rất lớn vào vai trò chủ quan của nhà báo thông qua khả năng nhận thức hiện thực khách quan, sự nhạy bén chính trị, kinh nghiệm và trình độ nghề nghiệp của họ.

Có thể nói, những điều kiện khách quan và chủ quan có vai trò như điều kiện, môi trường để biểu dương trên báo có hiệu quả. Đó là những điều kiện mà báo chí, nhà báo không thể không trù tính đến, không thể không xem xét, lưu ý trong từng bước hoạt động nghề nghiệp của mình.

Tiểu kết chương 1: Trong chương 1 với đề mục “Một số vấn đề chung về báo chí và biểu dương gương người

tốt việc tốt”, tác giả đã đưa ra và làm rõ những khái niệm về “người tốt việc tốt”, khái niệm về “biểu dương”, những tác động của gương người tốt việc tốt, cũng như những ảnh hưởng của những bài báo viết về gương người tốt việc trong đời sống xã hội. Bên cạnh đó, tác giả cũng đưa ra được những quan điểm, đường lối của Đảng, các chính sách của Nhà nước, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc biểu dương gương người tốt, việc tốt. Trách nhiệm, vai trò của báo chí cách mạng trong việc thực hiện nhiệm vụ này. Từ đó thấy được sự quan tâm cũng như tầm quan trọng của việc biểu dương gương người tốt việc tốt trên báo chí là rất cần thiết.

Đặc biệt trong chương này, tác giả đã nêu ra những yếu tố, điều kiện ảnh hưởng đến chất lượng bài viết về gương người tốt việc tốt, trong đó có cả điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan. Đây chính là cơ sở để đi tìm hiểu và phân tích thực trạng của việc biểu dương người tốt việc tốt trên báo chí hiện nay - vấn đề cần được giải quyết trong chương 2.

Chương 2: THỰC TRẠNG VIỆC BIỂU DƯƠNG GƯƠNG NGƯỜI TỐT VIỆC TỐT TRÊN BÁO CHÍ

TRONG THỜI GIAN QUA

2.1. Vài nét về cơ quan báo chí và chuyên mục Người tốt việc tốt luận văn khảo sát 2.1.1. Báo Nhân Dân Báo Nhân Dân là cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng, là tiếng nói của quần chúng

nhân dân trong cả nước, Báo Nhân Dân giữ vai trò quan trọng trong đời sống báo chí nước nhà, là công cụ tuyên truyền hiệu quả của Đảng trước những yêu cầu lịch sử của từng giai đoạn cách mạng. Thấm nhuần quan điểm, tư tưởng của Hồ Chí Minh về biểu dương người tốt việc tốt trong công cuộc chiến đấu, lao động xây dựng tổ quốc, ngay từ khi ra đời, Báo Nhân Dân đã hình thành chuyên mục người tốt việc tốt. Chuyên mục này đặc biệt đạt được những thành tựu và góp phần đưa phong trào thi đua của nước nhà lên một tầm cao mới trong giai đoạn xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, xây dựng hậu phương lớn cổ vũ công cuộc giải phóng đất nước thời kỳ những năm 60 của thế kỷ XX.

2.1.2. Báo Quân đội nhân dân Ngay khi ra đời, Báo QĐND đã thực hiện vai trò cổ vũ sức chiến đấu của toàn quân và

toàn dân trong thời kỳ mới của cuộc cách mạng. Đáng chú ý là ngay từ khi ra đời, Báo QĐND đã duy trì được chuyên mục người tốt việc tốt (có thể được mang các tên gọi khác nhau trong từng giai đoạn khác nhau) để nêu những tấm gương chiến đấu giỏi, sản xuất tốt trong toàn quân và toàn dân, tạo sức cổ vũ chiến đấu rất lớn. Chuyên mục “Nét đẹp cuộc sống” trên Báo QĐND có tần suất xuất hiện đều đặn và phản ánh được rất nhiều tấm gương tiêu biểu trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ đất nước thời kỳ hội nhập kinh tế. Các tấm gương tốt, các hoạt động có ý nghĩa được chuyên mục chuyển tải thuộc về mọi lĩnh vực quân sự, kinh tế, văn hoá, xã hội...

2.1.3. Báo Hà Nội mới Đây là tờ báo địa phương duy nhất được tác giả lựa chọn để khảo sát. Báo Hà Nội mới

cũng là tờ báo có những đóng góp rất lớn trong việc xây dựng, duy trì và phát triển chuyên

8

mục người tốt việc tốt trên báo chí cách mạng. Báo Hà Nội mới đã được giao nhiệm vụ “biểu dương những gương tốt” trong phong trào của quần chúng nhân dân. Ngay từ những năm đầu tiên ra đời, tờ báo đã có nhiều bài viết về các tấm gương học tập, chiến đấu, sản xuất của thủ đô anh hùng.

2.1.4. Báo Lao Động Báo Lao Động. Lao Động là cơ quan của Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, là tiếng

nói của người lao động Việt Nam thuộc mọi lĩnh vực. Trong những năm cuối của thập niên 90, Báo Lao động được coi là một trong những tờ báo có sự đổi mới mạnh mẽ trong làng báo chí Việt Nam. Chuyên mục “Nét đẹp đời thường” trên Báo Lao Động bắt đầu xuất hiện trên mặt báo từ năm 2004. Ban biên tập của tờ báo này đã đặt ra mục tiêu: đăng chuyên mục này một cách đều đặn trong mỗi số báo để cân bằng với các vấn đề tiêu cực được đăng khá dày đặc trên báo.

2.2. Những mặt đạt được của việc nêu gương người tốt, việc tốt” trong các chuyên mục trên báo chí

2.2.1. Về Nội dung Nội dung của chuyên mục biểu dương gương người tốt việc tốt trên 4 báo rất sinh động,

phong phú, đề cập tới mọi ngành nghề, mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Để thuận tiện trong phân tích các luận cứ, tác giả chia nội dung của các chuyên mục này thành những phần sau:

a. Gương người tốt việc tốt trong lĩnh vực kinh tế. Những gương điển hình trong lĩnh vực kinh tế phản ánh trong các chuyên mục chủ yếu là

những gương làm kinh tế giỏi, đạt một số thành tựu góp phần nhỏ vào công cuộc phát triển kinh tế của đất nước. Hình ảnh những “anh hùng” trong thời kỳ đổi mới được miêu tả, phác hoạ rất dung dị, chân dung của những cá nhân dám nghĩ, dám làm, biết vươn lên trong hoàn cảnh để làm giàu cho quê hương, đất nước....

Số lượng bài viết về lĩnh vực kinh tế trên 4 báo chiếm tỷ lệ không cao. Trên báo Nhân dân là 21,21% cơ cấu nội dung bài, báo Hà Nội mới ít hơn 20,2%. Cao nhất là báo Lao động 31,31% và báo QĐND Là 24,24%.

b. Gương tốt việc tốt trong hoạt động đoàn thể. Thực tế trong giai đoạn vừa qua, việc xây dựng các tổ chức chính trị được đánh giá rất

thành công, có nhiều đóng góp tích cực cho việc xây dựng Đảng. Nhiều tổ chức, đơn vị thực hiện tốt chủ trương của Đảng bộ, chính quyền nhân dân tỉnh luôn đi đầu trong các phong trào thi đua yêu nước, được Đảng và Nhà nước phong tặng nhiều danh hiệu cao quý, danh hiệu anh hùng. Việc biểu dương thành tích của họ là hết sức cần thiết, nhằm cổ vũ động viên tinh thần toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta, tạo thành sức mạnh tổng hợp giữ vững khối đại đoàn kết thống nhất, làm trong sạch hàng ngũ của Đảng, góp phần ổn định chính trị xã hội.

Những bài biểu dương gương người tốt việc tốt ở lĩnh vực hoạt động đoàn thể không nhiều, chủ yếu những đối tượng được biểu dương là những người cán bộ xã, phường làm tốt công việc, hoặc có những thành tích trong công việc... Trên báo Nhân dân số lượng loại bài này chỉ chiếm 7,7%, báo Hà Nội mới cũng 5,5%, báo Lao động là 6,6% và cao nhất là báo QĐND chiếm 7,7%.

c. Gương tốt việc tốt trong lĩnh vực Văn hoá- xã hội. Phản ánh gương người tốt, việc tốt, điển hình tiên tiến trên báo chí nói chung và trên các tờ

báo hằng ngày như Nhân dân, Lao động, Hà Nội mới, Quân đội nhân dân là đi sâu tuyên truyền bản sắc văn hoá dân tộc, thể hiện quan niệm về tiêu chuẩn đạo đức, lối sống... có tính lâu bền trường tồn của con người Việt Nam, của dân tộc Việt Nam.

Lĩnh vực văn hoá- xã hội là một nội dung rất phong phú, chiếm một số lượng lớn trong nội dung của các bài tuyên truyền về gương người tốt việc tốt. Việc tuyên truyền, biểu dương những điển hình tiên tiến trong xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá mang lại hiệu quả rất to lớn, làm lành mạnh hoá các mối quan hệ xã hội... Trên báo Nhân dân loại bài này chiếm tới

9

52,52%, báo Hà Nội mới chiếm 40,40%, báo Lao động là 19,19% và báo QĐND cũng chiếm 40,40%.

d. Gương tốt việc tốt trong lĩnh vực Giáo dục- Y tế. Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, đổi mới của ngành giáo dục và phát triển của ngành y tế,

sự nổi bật của các tập thể, cá nhân bác sĩ, y tá, giáo viên, học sinh... cần phải được phát hiện và tuyên dương. Số lượng các bài về lĩnh vực y tế, giáo dục cũng chiếm một phần không nhỏ trong cơ cấu nội dung của các báo. Báo Nhân dân có 15,15% các bài về y tế- giáo dục, báo Hà Nội mới là 16,16%, báo Lao động chiếm 29,29% và báo QĐND là 19,19%.

e. Gương tốt việc tốt trong lĩnh vực An ninh quốc phòng. Việc tuyên truyền về các gương tốt việc tốt trong lĩnh vực an ninh quốc phòng, là một mảng

đề tài này luôn được xem là nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động nghiệp vụ của cơ quan báo chí. Hơn nữa, phải là việc làm thường xuyên, liên tục vì đây là một trong những hoạt động thiết thực để tăng cường sức chiến đấu cho lực lượng an ninh, bảo vệ đất nước. Tuy nhiên, so với số lượng các thể loại nội dung khác thì bài thuộc lĩnh vực này chiếm không nhiều. Trên báo Nhân dân số lượng loại bài này là 5,5%; báo Hà Nội mới cao nhất 19,19%; báo Lao động là 15,15 % và báo QĐND chiếm 10,10%.

Cơ cấu nội dung phản ánh của các báo cũng có sự khác biệt rõ nét, được biểu hiện rõ ở các biểu đồ sau:

Cơ cấu nội dung Báo Nhân Dân

21%

7%

52%

15%

5%

Kinh tÕ X©y dùng ®oµn thÓ V¨n hãa x· héi

Y tÕ gi¸o dôc An ninh QP

Cơ cấu nội dung Báo Hà Nội mới

10

20%

19%

40%

16%

5%

Kinh tÕ X©y dùng ®oµn thÓ V¨n hãa x· héi

Y tÕ gi¸o dôc An ninh QP

11

Cơ cấu nội dung Báo Lao động

31%

15%

19%

29%

6%

Kinh tÕ X©y dùng ®oµn thÓ V¨n hãa x· héi

Y tÕ gi¸o dôc An ninh QP

Cơ cấu nội dung Báo Quân đội nhân dân

24%

10%

40%

19%

7%

Kinh tÕ X©y dùng ®oµn thÓ V¨n hãa x· héi

Y tÕ gi¸o dôc An ninh QP

2.2.2. Về hình thức thể hiện a. Về dung lượng Hầu hết các chuyên mục trên 4 báo đều có phong cách viết ngắn gọn, cô đúc trong khuôn

khổ khoảng 300 – 600 chữ. Tiêu chí đầu tiên đặt ra cho cách viết các chuyên mục về gương người tốt việc tốt đều phải là ngắn gọn, xúc tích. Có thể lý giải được điều này: diện tích đất dành cho các bài viết về thể loại người tốt việc tốt không nhiều. Hơn nữa cách viết ngắn gọn sẽ giúp độc giả dễ đọc, bởi đối tượng độc giả của tờ báo nói chung và chuyên mục nói riêng là đông đảo tầng lớp công nhân tri thức, họ có khả năng nhìn nhận vấn đề nhanh nhưng lại ít có thời gian để đọc bài dài. Vì vậy vấn đề nêu ra phải đúng, rõ ràng và súc tích. Mặt khác, hầu hết các chuyên mục này hình thành trong giai đoạn đổi mới, thông tin báo chí và nhu cầu của cuộc sống hiện đại không chấp nhận những yếu tố mang tính chất rông dài ít thông tin, các tiêu chí như ngắn gon, mạch lạc, ấn tượng, có định hướng rõ ràng là tiêu chuẩn hàng đầu của một tác phẩm báo chí, đặc biệt là cách viết cho chuyên mục.

b. Tính định kỳ

12

Có thể nhận xét về tính định kỳ của các chuyên mục trên 4 báo bằng 3 từ: Không ổn định, thậm chí là có sự thụt lùi về tần xuất xuất hiện của các chuyên mục. Sự thụt lùi này biểu hiện rất rõ nét qua các biểu đồ sau:

Biểu đồ 2.1: Tần xuất số bài xuát hiện trên báo Lao động theo các năm 2004 đến 2006

324310

282

0

50

100

150

200

250

300

350

2004 2005 2006

Tần xuất số bài xuát hiện trên Báo Nhân Dân theo các năm 2004 đến năm 2006.

116 105 110

0

50

100

150

200

250

300

350

2004 2005 2006

13

Tần xuất số bài xuát hiện trên báo QĐND theo các năm 2004 đến 2006

257

198

30

0

50

100

150

200

250

300

350

2004 2005 2006

Tần xuất số bài xuát hiện trên Hà Nội mới theo các năm 2004 đến 2006

202

151

100

0

50

100

150

200

250

300

350

2004 2005 2006

Lý giải về sự suy giảm của tần số xuất hiện các bài viết, hầu hết những người phụ trách chuyên mục đều cho rằng việc duy trì thể loại chuyên mục này là rất khó khăn, mà khó khăn lớn nhất là thiếu “chất liệu” để tạo nên bài viết hay, thứ nữa đó là cách viết những loại bài này cũng rất khó và không nhiều người thích viết về thể loại này. Vì vậy mà rất khó duy trì chuyên mục một cách thường xuyên.

c. Phương thức phản ánh Cách thể hiện nội dung trong các tác phẩm ở các chuyên mục được thể rất phong phú, có

bài được thể hiện theo thể loại bài phản ánh, có bài lại được thể hiện dưới hình thức một câu chuyện kể (có nhân vật, có cốt chuyện, có tình tiết, có đối thoại). Câu chuyện đó có thể là chuyện của bản thân người kể hoặc chuyện của bạn đọc... Nhưng hầu hết các tác giả khi lựa chọn cách thể hiện những thể loại bài viết về người tốt việc tốt đều dùng thể loại là phản ánh, với một giọng kể từ đầu đến cuối và thêm một vài ý kiến đánh giá hoặc nhận xét của ái đó hoặc của chính bản thân tác giả. Cách viết này mang tính chân thực cao, nhưng sự hấp dẫn và lôi cuốn bạn đọc không nhiều.

d. Các thủ pháp sử dụng ngôn ngữ Điểm nổi bật của các chuyên mục này là viết ngắn gọn, từ ngữ giản dị, dễ hiểu. Ngôn ngữ

mang đậm màu sắc đời thường, lấy từ lời ăn tiếng nói của nhân dân hàng ngày, những thủ pháp như chơi chữ, các biện pháp tu từ cũng được các tác giả vận dụng và phát huy có hiệu quả. Có những bài viết, tác giả đã khéo léo đưa lời ăn tiếng nói vào trong bài viết làm cho nội dung vừa có

14

tính thời sự mà ngôn ngữ vẫn dung dị, qua đó tạo cho bạn đọc cảm nhận được sự gần gũi, thân thiết với mình.

e. Vai trò của ảnh trong chuyên mục Ảnh trong các chuyên mục hầu hết chỉ mang tính chất minh hoạ, do phóng viên chụp hoặc

do bạn đọc cung cấp, vừa làm sinh động thêm cho hình thức, vừa tạo được độ tin cậy của thông tin. Tuy nhiên, theo sự khảo sát của tác giả, sự hiện diện của các bức ảnh minh hoạ trong các

chuyên mụcnày không thường xuyên, bài có, bài không. Bên cạnh đó, ảnh chụp chưa thật sinh động, hầu hết chỉ là những bức chân dung của người được biểu dương. Vì vậy, những bức ảnh này không mang lại được hiểu quả cao trong việc minh hoạ cho bài viết. Cũng theo sự khảo sát của tác giả, chuyên mục “Nét đẹp đời thường” trên báo Lao động là chuyên mục có sự xuất hiện của ảnh minh hoạ thường xuyên nhất.

2.3. Hạn chế và những vấn đề đặt ra 2.3.1. Những hạn chế a. Hạn chế về nội dung tuyên truyền - Điều quan trọng nhất chính là vấn đề nhận thức tư tưởng, quan niệm về việc biểu dương.

Có một số cơ quan báo chí cũng như một số nhà báo còn quan niệm sai lệch, chưa nhận rõ mối quan hệ giữa xây và chống trong hoạt động báo chí. Các bài chống tiêu cực do viết dễ hay, dễ lệch, do nhiệt tình thái quá và cố ý chạy theo thị trường mà báo chí đã có phần sa đà vào cuộc đấu tranh chống tiêu cực và làm thưa dần đi các bài biểu dương, cổ vũ nhân tố mới.

- Đại bộ phận các bài báo viết biểu dương thường dừng lại ở những thành tích, ở những điều đã làm được, còn việc tiếp theo, đó là việc tổng hợp, so sánh khái quát, đúc rút những kinh nghiệm quý, hình thành mô hình hay... còn chưa làm được bao nhiêu.

- Những bài viết về người tốt, việc tốt, về điển hình tiên tiến thường dễ nhận ra là đơn giản, giống nhau, không hấp dẫn. Trong các chuyên mục, thông tin còn mang tính đơn điệu, một chiều. Những hình mẫu được biểu dương chưa thật tiêu biểu, thật điển hình, hay nói cách khác là chưa biểu dương đúng người, đúng việc, đúng đối tượng.

- Một yếu tố khá quan trọng đó là sự chân thật của thông tin được phản ánh, đây là một yếu tố sống còn, không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng bài viết, uy tín của chuyên mục mà còn là danh dự của nhân vật được nêu trong bài.

- Một hạn chế cũng dễ nhận thấy trong nội dung của các bài viết về gương người tốt việc tốt đó là sự chung chung, na ná giống nhau, cũng đều là các chị phụ nữ giỏi việc nước, đảm việc nhà; những người các bộ hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao...có khác chi là tên nhân vật khác và ở một địa phương khác. Nhưng điển hình kiểu này được nhắc đi nhắc lại rất nhiều lần khiến cho độc giả dễ nhàm chán...

- Điều cũng dễ nhận thấy ở các bài báo viết về gương người tốt việc tốt là chưa mang tính thời sự, phần lớn các bài đều được viết từ trước để đảm bảo tính định kỳ của chuyên mục, thậm chí có bài để đến nửa năm vài tháng rồi mới đăng. Cũng đã có những sự cố xảy ra như khi những bài viết được đăng thì sự việc cũng như nhân vật được ca ngợi đã có sự thay đổi. Về phía người đọc, khi tiếp nhận thông tin quá chậm sẽ không cảm thấy hứng thú, không cảm thấy xúc động.

b. Hạn chế về hình thức thể hiện Cách thể hiện nội dung ở các bài viết chưa hấp dẫn, chưa cuốn hút được bạn đọc. Cách viết

vẫn đi theo một lối mòn, khuôn mẫu, cứng nhắc, na ná giống nhau, gây cảm giác khó chịu cho người đọc. Đơn cử như việc đặt tít báo, ví dụ: trên báo Quân đội nhân dân, hai bài báo cùng trong tháng 9/2004 lại có1 cái tít tương tự như nhau: “Làm giàu từ mô hình VAC” (ngày 16) và “Giàu lên từ mô hình VAC” (ngày 18), gây cho người đọc sự ức chế, nhàm chán. Hay như hàng loạt tít nghe như đọc khẩu hiệu: 8 năm liền đạt danh hiệu nông dân sản xuất giỏi; ngày 4-6 hoặc 8 năm liền đạt danh hiệu chiến sĩ thi đua... Nhiều trường hợp viết sai chính tả, cấu trúc câu, ý, tứ, cấu cú

15

không rõ ràng, thậm chí gây nghi ngờ, phản tác dụng, ví dụ: “Tiền ít, vẫn dạy giỏi”; “Gìa vẫn nhiệt tình” (báo Lao Động, ngày 1 và 3/4/2005).

Nhiều bài viết rơi vào kể nể dài dòng tất cả những thành tích của nhân vật khiến cho người đọc cảm giác như đọc một bản báo cáo thành tích khô cứng. Cách nêu hết thành tích này đến thành tích khác không những không tác động đến cảm xúc của người đọc mà trái lại còn gây nên sự khó chịu, nhàm chán. Đơn cử như chuyên mục “Người tốt việc tốt” trên báo Nhân dân còn hạn chế ở hình thức thể hiện. Phần lớn các bài biểu dương người tốt việc tốt, điển hình tiên tiến được viết theo lối ký chân dung quen thuộc. Cách viết này có ưu điểm là dễ viết, đơn giản, làm người đọc dễ hiểu, dễ nhớ, chủ thể hiện lên rõ ràng. Nhưng nếu duy trì cách viết như vậy sẽ gây ra sự nhàm chán với độc giả. Các thể loại khác như phóng sự, phản ánh, ghi chép, phỏng vấn... sẽ là những vị khác nhau mang tính hấp dẫn nhiều hơn cho báo Nhân dân qua các chuyên mục tuyên truyền người tốt việc tốt.

Một hạn chế nữa về hình thức thể hiện của các bài viết về gương người tốt việc tốt là các bức ảnh minh hoạ, hầu hết các ảnh minh hoạ đều là những bức ảnh chân dung khô cứng, không những không mang 1 chút biểu cảm mà nhiều khi còn gây phản cảm cho người đọc. Có nhiều bài biểu dương về gương người tốt không có ảnh minh hoạ, khiến cho mức độ tin cậy của bài viết không cao

Trên đây chỉ là một vài vấn đề về các mặt hạn chế được nêu lên, tuy nhiên, bất kể sự hạn chế nào cũng đều có nguyên nhân của nó, mà điều quan trọng đối với người làm công tác nghiên cứu là phải chỉ rõ ra được những nguyên nhân xuất phát từ đâu, để từ đó đưa ra được biện pháp khắc phục, xử lý những hạn chế đó.

2.3.2. Nguyên nhân Thông qua phân tích, lý giải những mặt hạn chế, tác giả có thể chỉ ra một số nguyên nhân

chủ yếu, cơ bản sau: -Thứ nhất: Tuy đã nhận thức rõ việc duy trì các chuyên mục biểu dương gương người tốt

việc tốt trên báo chí là một nhiệm vụ “chính trị” và đã nhận được sự quán triệt từ các cấp lãnh đạo. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí vẫn chưa làm hết khả năng của mình về công tác tuyên truyền về mảng đề tài này. Chính sự giảm sút về số lượng của các bài viết, cũng như thay đổi vị trí đứng của các chuyên mục về gương người tốt việc tốt trên các báo đã chứng minh rõ điều này. Như vậy thiếu sót ở đây một phần một phần trách nhiệm thuộc về lãnh đạo và ban biên tập của các tờ báo.

-Thứ hai: Trong đội ngũ nhà báo, phóng viên, biên tập viên của 4 cơ quan báo chí, những người tham gia viết về gương người tốt việc tốt không nhiều. Thậm chí có những người cho rằng: phải viết những bài điều tra, phóng sự, những bài chống tiêu cực mới là đáng viết, còn chuyên đi viết ca ngợi, biểu dương thì quá dễ, họ không thích viết, để dành những bài đó cho các cộng tác viên viết. Đó cũng chính là hạn chế trong nhận thức của các phóng viên. Bên cạnh đó còn một hạn chế nữa, đó là những người viết về gương người tốt việc tốt (cả nhà báo, phóng viên, cộng tác viên) chưa phát huy được năng lực, kinh nhiệm và tay nghề để khai thác, khám phá, phát hiện về các đối tượng, chưa thể hiện được bút pháp linh hoạt, khả năng diễn đạt hay cấu tứ của một tác phẩm khi viết về gương người tốt việc tốt.

- Thứ ba: Hai nguyên nhân trên hoàn toàn thuộc về phía cơ quan chủ quản, cơ quan báo chí, nhà báo, phóng viên... thì nguyên nhân này lại xuất phát từ những đối tượng được biểu dương, được tuyên truyền. Trong thực tế, có nhiều gương người tốt việc tốt đáng để biểu dương, thế nhưng họ lại không “mặn mà” lắm với việc tuyên truyền lắm của báo chí, thậm chí đôi khi hị còn “né tránh”. ở đây chúng ta không đặt vấn đề mổ xẻ nguyên nhân từ phía họ như thế nào? Vì sao? Chỉ biết rằng những cá nhân, tập thể này không thích hợp tác với báo chí, họ từ chối tuyên truyền mà không hề cho biết lý do.

16

- Thứ tư: Đó là về vấn đề kinh phí, theo phản ánh thì mức nhuận bút hiện tại để trả cho một bài viết về gương người tốt việc tốt còn quá thấp so với công sức để bỏ ra viết một bài báo về thể loại nà. Vì vậy, đã không khuyến khích được nhiều người tham gia viết, mà nếu có viết thì với mức nhuận bút đó cũng không khuyến khích người viết đầu tư vào bài viết một cách công phu. Điều này đã ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng của những bài viết về thể loại này.

2.3.3. Những vấn đề đặt ra Chỉ thị 22/CT-TW của Bộ Chính trị về “tiếp tục đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo, quản lý

công tác báo chí, xuất bản” đã nêu rõ: Báo chí trong thời gian qua còn “coi nhẹ việc biểu dương, cổ vũ người tốt việc tốt, nhân tố mới trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” trong khi đó lại nặng về phê phán những khuyết điểm, yếu kém. Có thể khẳng định rằng nhược điểm mà báo chí chúng ta đang mắc phải là mang tính phổ biến và rõ nét. Từ những tồn tại và những vấn đề đang đặt ra của báo chí trong nhiệm vụ biểu dương thể hiện trên một số khía cạnh chính như sau:

- Báo chí cần chú trọng đúng mức và thực hiện thật tốt nhiệm vụ biểu dương. - Trong khi thực hiện chức năng biểu dương, không ít báo chí toàn nói đến điều tốt, nói

một chiều. Chính căn bệnh “tô hồng”, đề cao thái quá điển hình tiên tiến, người tốt việc tốt đã không chỉ làm mất đi chức năng giáo dục, tính định hướng, hình thành phong trào người tốt việc tốt, thúc đẩy nhân tố mới nẩy sinh mà còn mất lòng tin của bạn đọc đối với tờ báo, cơ quan báo chí, đánh mất đi tính khách quan chân thật vốn có của báo chí.

- Những bài viết về người tốt, việc tốt, về điển hình tiên tiến thường dừng lại ở những thành tích, dễ nhận ra là đơn giản, giống nhau, không hấp dẫn, hình thức thể hiện đơn điệu.

-Bản thân sự hình thành và phát triển cái mới cái tiến bộ, cái tốt, trong đó có người tốt, việc tốt đã phức tạp nên việc phản ánh một cách chính xác, một cách có hiệu quả những điển hình đó sẽ càng phức tạp hơn. Làm sao để phản ánh đúng người, đúng sự việc như nó vốn có trong cuộc sống nhưng lại nhận rõ được chiều hướng phát triển của nó, đó là hệ thống các vấn đề đặt ra mà bài viết này chỉ đề cập được một số, có vấn đề đã được bàn tới nhưng chưa phân tích sâu, chưa toàn diện.

Tiểu kết chương 2: Chương 2 với đề mục: “Thực trạng việc biểu dương gương người tốt việc tốt trên báo chí

trong thời gian qua” tác giả đã phân tích nội dung và hình thức của các bài báo viết về gương người tốt việc tốt trên 4 báo trong 3 năm (từ năm 2004-2006). Qua khảo sát cũng như phân tích những kết quả đạt được và những hạn chế, đưa ra những nguyên nhân của những hạn chế đó đã cho thấy: Chuyên mục người tốt việc tốt trên 4 tờ báo này đang trong giai đoạn phát triển khó khăn, đang có sự thụt lùi về tần suất xuất hiện trên mặt báo. Đây là một chuyên mục bị đánh giá là rất khô khan, khó thu hút được độc giả khiến cho các nhà báo đang loay hoay lựa chọn cách thể hiện chuyên mục. Bên cạnh đó, việc xây dựng và duy trì chuyên mục người tốt việc tốt trên báo đang gặp những khó khăn từ nguyên nhân khách quan như các phong trào thi đua, bình bầu các danh hiệu trong cuộc sống hiện nay đang bị làm hết sức hình thức và không thực sự là động lực để người lao động, các nhân tố điển hình thấy đủ tự hào về những vinh danh của cộng đồng. Sự thiếu hụt chất liệu này chính là một trong những nguyên nhân khiến cho các tờ báo “loay hoay” với chuyên mục người tốt... Từ những kết quả phân tích này sẽ là cơ sở cho những giải pháp mà tác giả đưa ra phân tích ở chương 3.

17

Chương 3: MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG VÀ HIỆU QUẢ LOẠI BÀI BIỂU DƯƠNG GƯƠNG NGƯỜI TỐT VIỆC TỐT TRÊN BÁO CHÍ

3.1. Một số định hướng để nâng cao chất lượng và hiệu quả loại bài biểu dương gương

người tốt việc tốt trên báo chí 3.1.1. Quan điểm chung a. Biểu dương và truyên truyền điển hình tiên tiến, gương người tốt việc tốt là nhiệm vụ

quan trọng của báo chí cách mạng Báo chí cách mạng của chúng ta có chức năng vô cùng quan trọng, đó là người tuyên truyền

tập thể, cổ động tập thể cho mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, biểu dương, khen ngợi những gương người tốt, việc tốt, những điển hình tiên tiến. Cần phải tiến hành đồng thời việc biểu dương gương người tốt việc tốt với việc đấu tranh chống những hiện tượng lạc hậu, trì trệ và mọi biểu hiện tiêu cực khác. Hơn lúc nào hết, công tác tư tưởng - văn hoá phải đổi mới để thực hiện sự nâng cao chất lượng trong nhiệm vụ “xây”. Phải đi vào bồi dưỡng từng con người, từng tổ chức trong hệ thống chính trị ; đương nhiên muốn “xây” tốt phải gắn chặt với “chống”, nhưng “xây” vẫn là chính.

b. Biểu dương nhân tố mới, điển hình tiên tiến, gương người tốt việc tốt là phương thức hoạt động có tính quy luật của báo chí cách mạng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc ta cũng đã khẳng định: "Muốn xây dựng được chủ nghĩa xã hội thì cần phải có con người mới xã hội chủ nghĩa". Muốn xây dựng con người mới thì phải triệt tiêu những cái xấu, cái ác và khơi dậy những tính thiện, cái đẹp tồn tại trong mỗi con người. Là phương tiện thông tin đại chúng, là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, của các tổ chức chính trị, xã hội và nhân dân, báo chí cũng không nằm ngoài mục đích và nhiệm vụ nhân rộng cái tốt, triệt tiêu cái xấu trong xã hội.

Báo chí cách mạng có đặc trưng nổi bật là thông tin chân thực mọi mặt của đời sống xã hội, mà trong xã hội thì luôn song song tồn tại những mặt tốt và những yếu tố tiêu cực, báo chí phản ánh chân thực cuộc sống thì không được chỉ phản ánh một thái cực tốt hoặc xấu. Báo chí cần phản ánh chân thực cả cái tốt và cái xấu. Vì vậy, biểu dương nhân tố mới, điển hình tiên tiến, nêu gương người tốt, việc tốt trên báo chí là một yêu cầu tất yếu, là một phương thức hoạt động mang tính quy luật của báo chí cách mạng.

3.1.2. Một số định hướng cơ bản Nghị quyết 16 Hội nghị Trung ương 5 "Về công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu

cầu mới" đã đưa ra yêu cầu đối với công tác báo chí: - Báo chí phải nắm vững và tuyên truyền sâu rộng, kịp thời, có hiệu quả đường lối, chủ trương

của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, bám sát nhiệm vụ công tác tư tưởng, tích cực tuyên truyền, cổ vũ thành tựu của công cuộc đổi mới. Coi trọng đúng mức việc phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; tích cực đấu tranh, góp phần ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, quan liêu, các tiêu cực và tệ nạn xã hội.

- Đổi mới, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lí nhà nước đối với hoạt động báo chí.

-Rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch phát triển hệ thống báo chí, các đài phát thanh, truyền hình từ Trung ương đến địa phương và báo chí điện tử; sắp xếp, thu gọn đầu mối theo hướng khoa học, hợp lí, hiệu quả. Nghiên cứu, phân loại báo chí theo chức năng, nhiệm vụ, bảo đảm tính đa dạng; khắc phục tình trạng xa rời tôn chỉ, mục đích, trùng lặp, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ của một số cơ quan báo chí.

18

- Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác đào tạo, bồi dưỡng phẩm chất chính trị, trình độ nghiệp vụ, năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ những người làm báo.

- Có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, bổ sung cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực, tạo điều kiện về cơ sở vật chất - kỹ thuật để các báo, đài, tạp chí chủ lực đổi mới, nâng cao chất lượng về nội dung, hình thức, tăng tính thuyết phục, tính hấp dẫn, lượng phát hành, phạm vi phủ sóng, làm tốt khả năng chi phối, định hướng thông tin và dư luận xã hội.

- Tăng cường và nâng cao chất lượng hoạt động thông tin đối ngoại. Tiếp tục tăng thời lượng phát thanh, truyền hình, báo điện tử ra các nước, các khu vực, đưa được nhiều thông tin và sản phẩm văn hoá có nội dung tốt đến đồng bào ta ở nước ngoài và bạn bè quốc tế; tăng cường giới thiệu, quảng bá hình ảnh về đất nước và con người Việt Nam đến nhiều nước trên thế giới.

Thực hiện yêu cầu đó các cơ quan báo chí cần tăng cường và quan tâm hơn nữa đến công tác tuyên truyền người tốt việc tốt. Không chỉ giao cho bộ phận chuyên trách và các phóng viên đảm bảo kế hoạch bài vở mà cần phải chỉ đạo nội dung, đối tượng, thể loại... phù hợp với từng thời gian, từng báo, có sổ sách theo dõi, thống kê để sơ kết, đánh giá kết quả một cách chính xác, động viên, khen thưởng các bài hay, các phóng viên, cộng tác viên tích cực.

Từ gương người tốt, việc tốt cần phải nhân lên thành phong trào "người người làm việc tốt, nhà nhà làm việc tốt", làm cho những nhân tố mới, những "người tốt việc tốt" trở thành phổ biến áp đảo trong đời sống xã hội của chúng ta. Để làm được điều đó cũng phải tính đến những điều kiện cụ thể.

3.2. Những giải pháp để nâng cao hiệu quả của các bài viết về gương người tốt việc tốt Xuất phát từ những hạn chế, tìm ra được các nguyên nhân nêu trên thì việc đưa ra một số

giải pháp hữu hiệu nhằm khắc phục những hạn chế, từng bước nâng cao hiệu quả tuyên truyền về gương người tốt việc tốt trên báo chí là điều cần thiết. Đối với các cơ quan chủ quản báo chí, việc đề ra các giải pháp phải hoàn toàn dựa trên cơ sở nghiên cứu khoa học cũng như xuất phát từ những đúc kết hoạt động thực tiễn của các cơ quan báo chí. Chắc chắn rằng, những giải pháp này sẽ có tác dụng tốt, mang lại hiệu quả cao đối với công tác thông tin tuyên truyền, biểu dương giới thiệu các gương người tốt việc tốt giai đoạn hiện nay cũng như lâu dài.

3.2.1. Những giải pháp chung về tăng cường nhận thức, cải tiến phương pháp hoạt động tuyên truyền của báo chí

Nhận thức rõ được vị trí, vai trò, ý nghĩa của biểu dương trên báo chí để có quan điểm thống nhất, rõ ràng là cơ sở để cơ quan báo xác định rõ được trách nhiệm của mình đối với công tác này và đề ra các phương thức, các biện pháp tổ chức hoạt động cho phù hợp. Yêu cầu đặt ra là phải bám sát đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; có quan điểm biểu dương rõ ràng và thống nhất để có kế hoạch triển khai cụ thể.

Chính vì vậy, cần nâng cao nhận thức, tư duy cho phù hợp với xu thế đổi mới đất nước, đổi mới báo chí. Các nhà lãnh đạo cần có cái nhìn đúng đắn và đầy đủ hơn nữa về gương tốt việc tốt, cũng như công tác tuyên truyền, giới thiệu, biểu dương các gương tốt đó. Bên cạnh đó, cần có những hoạt động tổng kết đánh giá các hoạt động biểu dương gương người tốt việc tốt trên báo chí. Từ việc tổng kết, đánh giá mới rút ra được những kinh nghiệm, nhiều bài học quý giá, chỉ ra được các nguyên nhân; đề ra nhiều giải pháp, biện pháp khắc phục mới định hướng tốt công tác tuyên truyền về gương tốt việc tốt cho các cơ quan báo chí, các phương tiện thông tin đại chúng đi đúng hướng, đúng mục tiêu đã định; từ đó dấy lên các phong trào thi đua yêu nước, mới tôn vinh các tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến xuất sắc, phong tặng các danh hiệu cao quý như anh hùng lao động, chiến sĩ thi đua trở thành động lực to lớn thúc đẩy kinh tế- xã hội phát triển.

3.2.2. Những giải pháp đối với các cấp uỷ đảng và cơ quan chủ quản

19

Cơ quan chủ quản là người trực tiếp xin phép ra báo, lãnh đạo và quản lý cơ quan báo như một bộ phận cấu thành trong hệ thống tổ chức của mình. Trong thực tế, các cơ quan chủ quản thường phối hợp với các cấp ủy Đảng tương đương để lãnh đạo và quản lý cơ quan báo chí. Sự lãnh đạo, quản lý cơ quan báo chí của các cấp ủy Đảng, của cơ quan chủ quản có vai trò và ý nghĩa to lớn đối với hoạt động của cơ quan báo, hoạt động của nhà báo. Thực hiện vai trò lãnh đạo của mình, các cấp ủy Đảng, các cơ quan chủ quản sử dụng toàn bộ các biện pháp để nâng cao tính tư tưởng, hiệu quả và hiệu lực của các tác phẩm báo chí. Sự lãnh đạo và quản lý ấy thường tập trung hướng vào một số nội dung sau:

a. Định rõ nhiệm vụ và kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ của cơ quan báo trong từng thời kỳ.

Những công tác này tiến hành thông qua việc xem xét, góp ý và phê duyệt kế hoạch tuyên truyền, cả kế hoạch định kỳ, cả kế hoạch các đợt, các chiến dịch tuyên truyền của cơ quan báo chí. Duyệt và thông qua kế hoạch như vậy cần phải có sự nghiên cứu và chuẩn bị một cách công phu. Các cấp ủy Đảng, cơ quan chủ quản lãnh đạo và quản lý cơ quan báo chí thông qua Tổng biên tập và Ban biên tập cho nên việc gặp gỡ và trao đổi thường xuyên của tập thể hay cá nhân lãnh đạo cấp ủy Đảng hay cơ quan chủ quản với lãnh đạo cơ quan báo chí, với các nhà báo khi cần là những hình thức có hiệu quả để các cấp uỷ Đảng, cơ quan chủ quản kiểm tra hoạt động của cơ quan báo chí, để đánh giá và khẳng định những mặt tích cực, uốn nắn kịp thời những thiếu sót, để ủng hộ và giúp đỡ các nhà báo thực hiện tốt những chức năng, nhiệm vụ của mình.

Cần có sự khen, chê và đánh giá một cách xác đáng công việc tuyên truyền gương người tốt việc tốt trên các báo. Báo nào làm tốt thì nên có sự khuyến khích, khen thưởng, báo nào làm chưa tốt thì nhắc nhở, phê bình…

b. Cung cấp và định hướng thông tin một cách thường xuyên cho cơ quan báo, cho các nhà báo. Cơ quan báo chí không thể hoạt động tốt nếu thiếu những thông tin chỉ đạo, thông tin hướng

dẫn giúp cho việc định hướng, xây dựng kế hoạch và giải quyết những nhiệm vụ cơ bản hàng ngày. Cấp uỷ Đảng hay cơ quan chủ quản phải cung cấp thông tin đầy đủ, toàn diện và kịp thời, chỉ đạo, định hướng xử lý những vấn đề mới nảy sinh, những vấn đề mới phát hiện được dưới các hình thức khác nhau.

c. Đào tạo, bồi dưỡng và nâng cao trình độ chính trị, kỹ năng nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ báo chí.

Một thực tế hiện nay, tại các trường đào tạo báo chí, vẫn chưa có không có một chương trình nào, môn học nào nói đến, cũng như dạy về vai trò của việc tuyên truyền gương người tốt việc tốt trong sự phát triển và xây dựng đất nước Vì vậy, một trong những giải pháp mà tác giả muốn đưa ra nhằm nâng cao chất lượng của các bài viết về gương người tốt việc tốt trên báo chí là cần đưa đề tài này thành một môn học bắt buộc trong các trường đào tạo báo chí, cần hướng cho các “nhà báo tương lai” nhận thấy rằng việc biểu dương gương người tốt việc tốt cũng quan trọng không kém gì việc viết các bài phê phán tiêu cực. Dạy cho họ biết các cách tiếp cận nhân vật, triển khai vấn đề và cách viết làm sao cho một bài viết về gương người tốt không bị khô cứng, mà hấp dẫn được bạn đọc.

d. Thường xuyên quan tâm đến nội dung thông tin đăng báo. Nhận xét, đánh giá tin bài, kịp thời động viên những thành tựu, uốn nắn những thiếu sót.

Nhanh chóng xử lý những vấn đề báo nêu ra và phải coi những vấn đề báo chí nêu ra là kênh thông tin phản hồi quan trọng và có hiệu lực trong công tác quản lý, trong những trường hợp cần thiết phải đưa vấn đề ra bàn bạc, thảo luận ở hội nghị lãnh đạo cấp uỷ hay cơ quan chủ quản.

3.2.3. Những giải pháp với các cơ quan báo chí Vấn đề đạt ra đối với các cơ quan báo chí là tổ chức làm sao để mỗi ngày có một bài viết về

gương người tốt việc tốt trên chuyên mục của mình hiện đang là việc làm rất khó khăn và khá “đau

20

đầu” với các cơ quan này. Để nhà báo hoạt động có hiệu quả trong việc thực hiện những nhiệm vụ cụ thể ở vị trí cụ thể của mình, đặc biệt là trong công tác biểu dương về phía cơ quan báo cần:

a. Nhận thức được vị trí, vai trò, ý nghĩa của biểu dương và phê phán trên báo chí. Nhận thức rõ được vị trí, vai trò, ý nghĩa của biểu dương và phê phán trên báo chí để có quan

điểm thống nhất, rõ ràng là cơ sở để cơ quan báo xác định rõ được trách nhiệm của mình đối với công tác này và đề ra các phương thức, các biện pháp tổ chức hoạt động cho phù hợp. Yêu cầu đặt ra là phải bám sát đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước ; có quan điểm biểu dương phê phán rõ ràng và thống nhất để có kế hoạch triển khai cụ thể.

b. Phân công rõ chức năng, nhiệm vụ cụ thể cho từng nhà báo. Sự phân công rõ chức năng, nhiệm vụ cụ thể cho từng nhà báo từ phía cơ quan báo một mặt

là cơ sở để định mức, để kiểm tra, đánh giá kết quả lao động của nhà báo, giúp cho việc quản lý cơ quan báo một cách dân chủ và khoa học, mặt khác, giúp cho nhà báo xác định rõ được vị trí, vai trò và nhiệm vụ của mình trong tổng thể nhiệm vụ chung của cả cơ quan báo để từ đó họ tự giác, chủ động hoạt động, nâng cao tinh thần trách nhiệm của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ chung.

c. Coi trọng và phát huy sức mạnh của tập thể trong xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch tuyên truyền.

Kế hoạch tuyên truyền được coi là chương trình hoạt động cụ thể của cơ quan báo trù tính cho một thời gian nhất định nào đó. Kế hoạch tuyên truyền đảm bảo cho hoạt động của cả cơ quan báo hoạt động nhịp nhàng và ổn định. Bởi vậy, cơ quan báo cần ưu tiên và quan tâm đặc biệt trước hết đến công tác xây dựng kế hoạch.

d. Đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ các nhà báo. Trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình, cơ quan báo chí cần chú ý một mặt, đào tạo, bồi

dưỡng tại chỗ đội ngũ cán bộ theo các tiêu chuẩn chức danh thông qua việc thực hiện những nhiệm vụ hàng ngày; mặt khác, có kế hoạch bồi dưỡng, đào tạo lại đối với đội ngũ cán bộ của mình để đáp ứng yêu cầu đặt ra. Bảo đảm cho đội ngũ cán bộ luôn cập nhật với những kiến thức mới, những thông tin mới, với kỹ thuật công nghệ tiên tiến để nâng cao năng lực chuyên môn, tự hoàn thiện trong quá trình hoạt động thực tiễn.

e. Đầu tư kinh phí Kinh phí đóng một ai trò hết súc quan trọng trong tờ báo, và nó cũng là một trong những

yếu tố quyết định tới chất lượng của bài báo. Theo phản ánh, hiện nay của những người tham gia viết và cả những người phụ trách chuyên mục viết về guơng người tốt việc tốt thì mức chi trả cho một bài viết hiện nay là thấp (trung bình từ 120- 150 nghìn/ bài + ảnh), chưa xứng đáng với công sức bỏ ra để viết bài, hơn thế nữavới mức trả này sẽ không khuyến khích được nhiều người tham gia vào viết cho chuyên mục. Đây chính là một trong trong những cái khó để duy trì chuyên mục cho được tốt. Và nguyên nhân ở đây chính là cơ chế của toà soạn đặt ra.

3.2.4. Những giải pháp đối với các nhà báo Nhiều nhà báo già dặn có nhận xét rằng: viết về cái xấu thì dễ, còn viết về cái tốt thì khó. Sở

dĩ có nhận xét như vậy là vì cái xấu thì muôn hình vạn trạng, còn tái tốt thì lại giống nhau. Trong thực tế báo chí thì nhiều bài viết về cái xấu hấp dẫn hơn, nhiều bài viết về tệ nạn xã hội phong phú, li kỳ, hấp dẫn hơn; trái lại, nhiều bài viết về cái tốt thì khô khan, khuôn sáo, đơn điệu, tẻ nhạt. Vì vậy viết về gương tốt việc tốt để bạn đọc chấp nhận được là cái khó của nhà báo, cũng như của những người phụ trách các chuyên mục này. Một thực tế cho thấy, có rất nhiều các nhà báo viết rất hay về các thể loại điều tra, phóng sự... nhưng chưa có một nhà báo nào viết hay về người tốt việc tốt. Vì vậy, những giải pháp đưa ra với các nhà báo bao gồm những khía cạnh sau:

a. Nâng cao trình độ lý luận và bản lĩnh chính trị cho nhà báo. Yêu cầu không ngừng nâng cao trình độ lý luận, bản lĩnh chính trị cho các nhà báo vừa là

vấn đề cơ bản, vừa là vấn đề bức xúc của báo chí nước ta hiện nay. Chính trình độ nhận thức chính

21

trị - xã hội quyết định khả năng của nhà báo trong việc nhận thức các vấn đề, các sự kiện, các hiện tượng... của đời sống xã hội, khám phá được các mối liên hệ đa dạng và phức tạp bên trong và bên ngoài của chúng, hiểu được bản chất, khuynh hướng vận động, vị trí, vai trò, ý nghĩa xã hội của chúng.

b. Nâng cao trình độ kiến thức chung và nhiều lĩnh vực khác nhau. Tiêu chuẩn kỹ năng nghề nghiệp của nhà báo là phải biết hoạt động có hiệu quả được trên

nhiều lĩnh vực khác nhau, với nhiều chủ đề khác nhau và sử dụng thành thạo nhiều thể loại, hình thức thể hiện khác nhau. Một nhà báo có kinh nghiệm là nhà báo có khả năng hoàn thành nhanh bất cứ công việc gì, nhiệm vụ gì cơ quan báo chí giao phó. Để làm được điều đó nhà báo phải có trình độ, kỹ năng nghề nghiệp: biết xác định nhanh chủ đề, biết khai thác và lựa chọn tư liệu một cách thành thạo, biết tái tạo lại thực tiễn bằng các phương thức diễn đạt khác nhau dưới các hình thức thể hiện, các thể loại khác nhau một cách độc đáo, hấp dẫn...

c. Bám sát thực tiễn, lý giải và cắt nghĩa những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn cuộc sống. Nhà báo tồn tại và hoạt động nhằm thoả mãn nhu cầu thông tin khách quan của nhân dân.

Do vậy, nắm bắt nhu cầu thông tin của các tầng lớp quần chúng nhân dân sẽ là một trong số các yếu tố quy định hiệu quả hoạt động của nhà báo, của báo chí. Nhưng nhu cầu thông tin khách quan của các tầng lớp công chúng xã hội thật đa dạng, phong phú và phức tạp. Để năm bắt được cái đa dạng, phong phú và phức tạp ấy thì không có con đường nào khác là phải bám sát, phải nắm bắt thực tế hoạt động của các tầng lớp công chúng xã hội.

d. Thường xuyên rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp. Kỹ năng nghề nghiệp là khả năng nắm bắt, phát hiện vấn đề, khả năng khai thác tài kiệu,

khả năng xử lý thông tin và thể hiện tác phẩm báo chí có chất lượng, hấp dẫn và sức chiến đấu cao. Đối với bài biểu dương đòi hỏi phải bảo đảm tính chính xác cao, khách quan thì mới tác động mạnh tới dư luận xã hội để tạo ra sự yêu mến, học tập những điển hình tiên tiến, người tốt việc tốt, tạo ra thái độ rõ ràng trước những thói hư tật xấu, tiêu cực trong đời sống xã hội, mới hướng dẫn được quần chúng tới mục tiêu.

e. Không ngừng rèn luyện về phẩm chất đạo đức, lối sống. Trong hoạt động nghề nghiệp, nhà báo luôn là người đại diện cho cơ quan báo, cho cơ quan

chủ quản, cho dư luận xã hội và cho cả xã hội nói chung, bởi vậy để xứng đáng với vai trò và trách nhiệm của người đại diện như vậy, nhà báo phải luôn tự giác rèn luyện về ý thức tổ chức kỷ luật, phẩm chất đạo đức, tác phong, lối sống lành mạnh, rèn luyện cho mình đức tính khoa học, trung thực, dũng cảm, khiêm tốn. Trong các bài biểu dương hay phê phán, nhà báo phải trực tiếp phô diễn bản lĩnh chính trị, trách nhiệm xã hội, ý thức nghề nghiệp, ý thức đạo đức của mình, bởi vậy phải hết sức khách quan, công tâm khi phân tích, đánh giá sự vật, hiện tượng. Không được phép vì lợi ích cá nhân mà "bẻ cong" ngòi bút, mà "tô hồng hay bôi đen" hiện thực. Đối với đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, nhà báo phải là người trung thực và dũng cảm đấu tranh phê phán cái sai, cái tiêu cực ngay từ khi nó mới nảy sinh, dám bảo vệ lẽ phải, bảo vệ chân lý, bảo vệ pháp luật.

Tiểu kết chương 3: Chương 3 với đề mục “Một số định hướng và giải pháp chủ yếu để nâng cao chất lượng và

hiệu quả loại bài biểu dương gương người tốt việc tốt trên báo chí”, tác giả đã nêu lên một số định hướng và đưa ra những giải pháp đối với các cơ quan quản lý báo chí, các cơ quan báo chí và cụ thể đối với các nhà báo. Khi đưa ra những giải pháp này, tác giả cũng dựa trên cơ sở lý luận chung cũng như dựa vào kết quả của quá trình khảo sát, tìm hiểu thực tiễn. Tuy nhiên, đối với những giải pháp cụ thể như: nâng cao chất lượng bài viết về gương người tốt việc tốt, tác giả không nêu ra bởi đó là công việc của những người biên soạn giáo trình giảng dạy, của những người của những phụ trách chuyên mục. Những giải pháp được đưa ra trong chương 3 chỉ dừng lại ở tầm khái quát, nghiên cứu vĩ mô.

22

23

KẾT LUẬN Trong cuộc sống hàng ngày có biết bao nhiêu tấm gương “người tốt việc tốt” đáng được khen

ngợi, được biểu dương để mọi người cùng biết tới và noi gương học tập. Tuyên truyền gương người tốt việc tốt là mảng thông tin tích cực, nó có tácdụng giáo dục và định hướng đạo đức, nhân cách đối với con người trong xã hội. Việc nêu gương người tốt việc tốt không chỉ là một phần thông tin quan trọng của bất kỳ loại hình báo chí nào, mà còn là trách nhiệm và nghĩa vụ xã hội của các cơ quan báo chí và là nghĩa vụ công dân của mỗi nhà báo.

Đối với báo chí nói chung, công tác tuyên truyền gương người tốt việc tốt cũng là một mảng đề tài tuyển truyền hết sức phong phú và hấp dẫn. Nó luôn gắn liền công tác giáo dục và hoàn thiện nhân cách con người; góp phần vào việc xác định và xây dựng những chuẩn mức đạo đức, lối sống cho xã hội. Chính vì thế, trong bất kỳ giai đoạn phát triển nào của báo chí, mảng đề tài này luôn được quan tâm và khuyến khích phát triển.

Thông qua đề tài nghiên cứu khoa học: “Người tốt, việc tốt” trên báo chí hiện nay- Thực trạng và những vấn đề đặt ra (khảo sát trên các báo Nhân Dân, Quân Đội nhân dân, Lao động, Hà Nội mới từ năm 2004 đến 2006), tác giả đã đề cập, giải quyết và làm sáng tỏ nhiều vấn đề của luận văn như: Khái niệm, lý luận và quan điểm tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước về tuyên truyền gương người tốt việc tốt; các khía cạnh về nội dung, hình thức thể hiện, những thành công, các mặt còn hạn chế; nguyên nhân và các giải pháp khắc phục của các chuyên mục viết về gương người tốt việc tốt trên 4 báo nhằm nâng cao hiệu quả tuyên truyền về gương người tốt việc tốt trong sự nghiệp phát triển và đổi mới đất nước. Ngoài ra, trong luận văn tác giả đề cập tương đối kỹ lưỡng đến phương pháp tuyên truyền gương người tốt việc tốt trên 4 báo: Nhân dân, Quân đội nhân dân, Lao động, Hà Nội mới, từ đó đưa ra được những hạn chế và nguyên nhân trong phương pháp tuyên truyền về gương người tốt việc tốt. Đây là điều rất bổ ích giúp cho nhiều phóng viên, biên tập viên, các nhà báo và thậm chí là cả các cộng tác viên có thêm nhiều kinh nghiệm, cơ hội để xử lý công việc của mình một cách khoa học, đem lại hiệu quả cao.

Đối với những người làm báo, đặc biệt là những người viết về gương người tốt việc tốt thì nhận thức và hiểu biết sâu vẫn chưa đủ, muốn có những tác phẩm hay, hấp dẫn, phong phú, đa dạng, phản ánh một cách trung thực và sinh động về gương người tốt việc tốt, người viết báo phải có phương pháp, phải được trang bị phương pháp, đấy là vấn đề cốt lõi đối với những người làm báo chân chính.

Tuy nhiên, do thời gian nghiên cứu không dài, khả năng của cá nhân cũng có giới hạn, kiến thức cá nhân còn hạn chế, khả năng phân tích, tổng hợp chưa cao, kinh nghiệm và lý luận thực tiễn chưa được nhiều. Hơn thế nữa, lĩnh vực nghiên cứu về tuyên truyền gương người tốt việc tốt rất phong phú, đa dạng, đòi hỏi cần phải có thời gian và công sức nghiên cứu của nhiều người để tạo ra các công trình khoa học có tính giá trị cao về lý luận cũng như thực tiễn, đáp ứng được sự mong đợi của mọi người. Do vậy, trong quá trình nghiên cứu, tác giả không tránh được những thiếu sót. Rất mong các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và những ai quan tâm đến vấn đề này chân thành góp ý, xây dựng để việc nghiên cứu được hoàn thiện hơn.

Hi vọng rằng, sự kết hợp nhuần nhuyễn, hài hoà giữa công tác nghiên cứu lý luận và hoạt động thực tiễn báo chí mà tác giả trình bày trong luận văn này là cơ sở vững chắc mang lại hiệu quả, có tác dụng thiết thực đối với công tác biểu dương dương người tốt việc tốt trên báo chí hiện nay.