Nguyễn Trung Tr c (1835-1869)vietnamvanhien.net/nguyentrungtruc.pdfPháp và đã bị đưa về giam ở Sài Gòn. Nhưng theo lời khai ít ỏi của Nguyễn Trung Trực

1 Nguyễn Trung Trực (1835-1869) – Nam Phong tổng hợp www.vietnamvanhien.net

(tranh minh hoạ cuả nguyetsanlonghoa.net)

Nguyễn Trung Trực (1835-1869)

Nam Phong tổng hợp

Mục Lục

Nguyễn Trung Trực – BKTTM Wikipedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Khí Phách Anh Hùng Nguyễn Trung Trực – cyworld.vn . . . . . . . . . . . . . . 15 Anh Hùng Nguyễn Trung Trực và Giáo Lý Tứ Ân - Nguyễn Hồng Khánh . 20 Nguyễn Trung Trực- Thân Thế và Sự Nghiệp – Vĩnh Xuyên . . . . . . . . . . . . 25 Đình Thần Nguyễn Trung Trực- BKTTMWikipedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Nguyễn Trung Trực- Người anh hung bất tử đất Nam bộ - Trần Văn Kỷ . 71 Trận Nhật Tảo (ngày 10/12/1861) BTLSQSVN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Trận Đồn Kiên Giang (ngày 16/6/1868) -Wikipedia . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Điếu Nguyễn Trung Trực - Huỳnh Mẫn Đạt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81


Nguyễn Trung Trực

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Tượng Nguyễn Trung Trực trước đền thờ chính, Rạch Giá.

Nguyễn Trung Trực (chữ Hán: 阮忠直; 1839[1]–1868) là thủ lĩnh phong trào khởi nghĩa chống

Pháp vào nửa cuối thế kỷ 19 ở Nam Bộ, Việt Nam.

Mục lục

1 Thân thế & sự nghiệp

o 1.1 Là dân chài

o 1.2 Làm Quản cơ

1.2.1 Hỏa hồng Nhật Tảo

1.2.2 Kiếm bạt Kiên Giang

o 1.3 Ra Phú Quốc & bị bắt

o 1.4 Thọ tử

2 Câu nói lưu danh

3 Khen ngợi

4 Tưởng nhớ

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_H%C3%A1n

http://vi.wikipedia.org/wiki/1839



http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1p

http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_19

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nam_B%E1%BB%99

http://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Th.C3.A2n_th.E1.BA.BF_.26_s.E1.BB.B1_nghi.E1.BB.87p

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#L.C3.A0_d.C3.A2n_ch.C3.A0i

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#L.C3.A0m_Qu.E1.BA.A3n_c.C6.A1

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#H.E1.BB.8Fa_h.E1.BB.93ng_Nh.E1.BA.ADt_T.E1.BA.A3o

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Ki.E1.BA.BFm_b.E1.BA.A1t_Ki.C3.AAn_Giang

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Ra_Ph.C3.BA_Qu.E1.BB.91c_.26_b.E1.BB.8B_b.E1.BA.AFt

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Th.E1.BB.8D_t.E1.BB.AD

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#C.C3.A2u_n.C3.B3i_l.C6.B0u_danh

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Khen_ng.E1.BB.A3i

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#T.C6.B0.E1.BB.9Fng_nh.E1.BB.9B

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:T%C6%B0%E1%BB%A3ng_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c.jpg


5 Gia quyến

o 5.1 Cha mẹ

o 5.2 Vợ con

6 Ảnh

7 Xem thêm

8 Chú thích

9 Liên kết ngoài

Thân thế & sự nghiệp

Là dân chài

Sinh ra dưới thời Minh Mạng, thuở nhỏ ông có tên là Chơn. Từ năm Kỷ Mùi (1859) đổi là Lịch

(Nguyễn Văn Lịch, nên còn được gọi là Năm Lịch), và cũng từ tên Chơn ấy cộng với tính tình

ngay thật, nên ông được thầy dạy học đặt thêm tên hiệu là Trung Trực.[2]

Nguyên quán gốc Nguyễn Trung Trực ở xóm Lưới, thôn Vĩnh Hội, tổng Trung An, huyện Phù

Cát, trấn Bình Định (ngày nay là thôn Vĩnh Hội, xã Cát Hải, huyện Phù Cát). Ông nội là Nguyễn

Văn Đạo, cha là Nguyễn Văn Phụng (hoặc Nguyễn Cao Thăng), mẹ là bà Lê Kim Hồng.

Sau khi hải quân Pháp nhiều lần bắn phá duyên hải Trung Bộ, gia đình ông phải phiêu bạt vào

Nam, định cư ở xóm Nghề (một xóm trước đây chuyên nghề chài lưới), làng Bình Nhựt, tổng

Cửu Cư Hạ, huyện Cửu An, Phủ Tân An (nay thuộc xã Thạnh Đức, huyện Bến Lức, tỉnh Long

An) và sinh sống bằng nghề chài lưới vùng hạ lưu sông Vàm Cỏ. Không rõ năm nào, lại dời lần

nữa xuống làng Tân Thuận, tổng An Xuyên.(nay là xã Tân Tiến, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau).

Ông là con trưởng trong một gia đình có 8 người con. Lúc nhỏ, ông rất hiếu động, thích học võ

nên khi lớn lên ông là người có thể lực khỏe mạnh, giỏi võ nghệ và là người có nhiều can đảm,

mưu lược.

Làm Quản cơ

Tháng 2 năm 1859, Pháp nổ súng tấn công thành Gia Định. Vốn xuất thân là dân chài, nằm trong

hệ thống lính đồn điền của kinh lược Nguyễn Tri Phương, nên ông sốt sắng theo và còn chiêu mộ

được một số nông dân vào lính để gìn giữ Đại đồn Chí Hòa, dưới quyền chỉ huy của Trương

Định.

Nhờ chiến công đốt tàu L’Espérance ngày 10 tháng 12 năm 1861, ông được triều đình phong

chức Quyền sung Quản đạo[3] nên còn được gọi là Quản Chơn hay Quản Lịch. Trong sự nghiệp

kháng thực dân Pháp của ông, có hai chiến công nổi bật, đã được danh sĩ Huỳnh Mẫn Đạt khen

ngợi bằng hai câu thơ sau:

Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên đia

Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần.

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Gia_quy.E1.BA.BFn

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Cha_m.E1.BA.B9

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#V.E1.BB.A3_con

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#.E1.BA.A2nh

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Xem_th.C3.AAm

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Ch.C3.BA_th.C3.ADch

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#Li.C3.AAn_k.E1.BA.BFt_ngo.C3.A0i

http://vi.wikipedia.org/wiki/Minh_M%E1%BA%A1ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/K%E1%BB%B7_M%C3%B9i

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#cite_note-1

http://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%BFn_L%E1%BB%A9c

http://vi.wikipedia.org/wiki/Long_An


http://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A0_Mau

http://vi.wikipedia.org/wiki/Gia_%C4%90%E1%BB%8Bnh

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Tri_Ph%C6%B0%C6%A1ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93n_Ch%C3%AD_H%C3%B2a

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%C6%B0%C6%A1ng_%C4%90%E1%BB%8Bnh


http://vi.wikipedia.org/wiki/10_th%C3%A1ng_12



http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%B1c_d%C3%A2n_Ph%C3%A1p

http://vi.wikipedia.org/wiki/Hu%E1%BB%B3nh_M%E1%BA%ABn_%C4%90%E1%BA%A1t


Thái Bạch dịch:

Lửa bừng Nhựt Tảo rêm trời đất

Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỷ thần.[4]

Hỏa hồng Nhật Tảo

Bài chính: Trận Nhật Tảo

Sau khi Đại đồn Chí Hòa thất thủ ngày 25 tháng 2 năm 1861, Nguyễn Trung Trực về Tân An.

Đến ngày 12 tháng 4 năm 1861, thành Định Tường thất thủ, quân Pháp kiểm soát vùng Mỹ Tho,

thường cho những tàu chiến vừa chạy tuần tra vừa làm đồn nổi di động. Một trong số đó là chiếc

tiểu hạm Espérance (Hy Vọng), án ngữ nơi vàm Nhựt Tảo (nay thuộc xã An Nhựt Tân, huyện

Tân Trụ, tỉnh Long An).

Vào khoảng sáng ngày 10 tháng 12 năm 1861, Nguyễn Trung Trực cùng Phó quản binh Huỳnh

Khắc Nhượng, Tán quân Nguyễn Học, Võ Văn Quang[5] và hương thôn Hồ Quang Chiêu...tổ

chức cuộc phục kích đốt cháy tàu chiến này.[6]

Trận này quân của Nguyễn Trung Trực đã diệt 17 lính và 20 cộng sự người Việt, chỉ có 8 người

trốn thoát (2 lính Pháp và 6 lính Tagal, tức lính đánh thuê Philippines, cũng còn gọi là lính Ma

Ní)[7].

Lúc đó, viên sĩ quan chỉ huy tàu là trung úy hải quân Parfait không có mặt, nên sau khi hay tin

dữ, Parfait đã dẫn quân tiếp viện đến đốt cháy nhiều nhà cửa trong làng Nhật Tảo để trả thù.

Theo sau chiến thắng vừa kể, nhiều cuộc tấn công quân Pháp trên sông, trên bộ đã liên tiếp diễn

ra...

Kiếm bạt Kiên Giang

Bài chính: Trận đồn Kiên Giang


http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Nh%E1%BA%ADt_T%E1%BA%A3o

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93n_Ch%C3%AD_H%C3%B2a





http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Th%C3%A0nh_%C4%90%E1%BB%8Bnh_T%C6%B0%E1%BB%9Dng&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%A2n_Tr%E1%BB%A5







http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nh%E1%BA%ADt_T%E1%BA%A3o&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Nguyen_Trung_Truc_statue.jpg


Tượng đài Nguyễn Trung Trực (mới) tại công viên trung tâm, T.P Rạch Giá

Sau lần đốt được tàu L’Espérance của Pháp, Nguyễn Trung Trực cùng nghĩa quân tiếp tục chiến

đấu qua lại trên các địa bàn Gia Định, Biên Hòa. Khi Hòa ước Nhâm Tuất 1862 được ký, ba tỉnh

miền Đông lọt vào tay thực dân Pháp, Nguyễn Trung Trực nhận chức Lãnh binh, đưa quân về

hoạt động ở ba tỉnh miền Tây. Đầu năm 1867, ông được triều đình phong chức Hà Tiên thành

thủ úy[8] để trấn giữ đất Hà Tiên, nhưng ông chưa kịp đến nơi thì tòa thành này đã bị quân Pháp

chiếm mất vào ngày 24 tháng 6 năm 1867. Không theo lệnh triều đình rút quân ra Bình Thuận,

Nguyễn Trung Trực đem quân về lập mật khu ở Sân chim (tả ngạn sông Cái Lớn, huyện An

Biên, tỉnh Kiên Giang). Từ nơi này, ông lại dẫn quân đến Hòn Chông (nay thuộc xã Bình An,

huyện Kiên Lương, tỉnh Kiên Giang, lập thêm căn cứ kháng Pháp.

Ở Kiên Giang, sau khi nắm được tình hình của đối phương và tập trung xong lực lượng (trong số

đó có cả hương chức, nhân dân Việt - Hoa - Khmer); vào 4 giờ sáng ngày 16 tháng 6 năm 1868,

Nguyễn Trung Trực bất ngờ dẫn quân từ Tà Niên (nay là xã Vĩnh Hòa Hiệp, huyện Châu Thành,

tỉnh Kiên Giang) đánh úp đồn Kiên Giang (nay là khu vực UBND tỉnh Kiên Giang), do Trung úy

Sauterne chỉ huy.

Kết thúc trận, nghĩa quân chiếm được đồn, tiêu diệt được 5 viên sĩ quan Pháp, 67 lính, thu trên

100 khẩu súng cùng nhiều đạn dược và làm chủ tình hình được 5 ngày liền[9].

Đây là lần đầu tiên, lực lượng nghĩa quân đánh đối phương ngay tại trung tâm đầu não của tỉnh.

Nhận tin Chủ tỉnh Rạch Giá cùng vài sĩ quan khác bị giết ngay tại trận, George Diirrwell gọi đây

là một sự kiện bi thảm (un événement tragique).[10]

Hai ngày sau (ngày 18 tháng 6 năm 1868), Thiếu tá hải quân A. Léonard Ausart, Đại úy

Dismuratin, Trung úy hải quân Richard, Trung úy Taradel, Trần Bá Lộc, Tổng Đốc Phương nhận

lệnh Bộ chỉ huy Pháp ở Mỹ Tho mang binh từ Vĩnh Long sang tiếp cứu. Ngày 21 tháng 6 năm

1868, Pháp phản công, ông phải lui quân về Hòn Chông (Kiên Lương, Kiên Giang) rồi ra đảo

Phú Quốc, lập chiến khu tại Cửa Cạn nhằm kình chống đối phương lâu dài.

Ra Phú Quốc & bị bắt

Bài chính: Trận Cửa Cạn

Tháng 9 năm 1868, chiếc tàu Groeland chở Lãnh Binh Tấn (tức Huỳnh Văn Tấn, còn được gọi

Huỳnh Công Tấn, trước có quen biết ông Trực vì cùng theo Trương Định kháng Pháp. Sau này,

Tấn trở thành cộng sự cho Pháp), cùng 150 lính ở Gò Công đến đảo Phú Quốc để bao vây và truy

đuổi ông Trực.

Phạm Văn Sơn thuật chuyện:

Hương chức và dân trên đảo bị đội Tấn dọa phải theo và phụ lực với hắn để bao vây bọn

ông Trực. Sau hai trận ghê gớm, bọn ông Trực phải trốn vào trong núi. Đội Tấn rượt

theo, nghĩa quân bị kẹt trong một khe núi nhỏ hẹp. Cùng đường, bọn ông Trực phải ra

hàng...[11]


http://vi.wikipedia.org/wiki/Bi%C3%AAn_H%C3%B2a

http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%B2a_%C6%B0%E1%BB%9Bc_Nh%C3%A2m_Tu%E1%BA%A5t_1862



http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0_Ti%C3%AAn



http://vi.wikipedia.org/wiki/B%C3%ACnh_Thu%E1%BA%ADn

http://vi.wikipedia.org/wiki/An_Bi%C3%AAn


http://vi.wikipedia.org/wiki/Ki%C3%AAn_L%C6%B0%C6%A1ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Hoa

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Khmer






http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%A7n_B%C3%A1_L%E1%BB%99c

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%95ng_%C4%90%E1%BB%91c_Ph%C6%B0%C6%A1ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/M%E1%BB%B9_Tho

http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%A9nh_Long



http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_C%E1%BB%ADa_C%E1%BA%A1n

http://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%A3nh_Binh_T%E1%BA%A5n



Giám đốc Sở nội vụ Paulin Vial viết:

Nguyễn Trung Trực chịu nộp mạng, chỉ vì thiếu lương thực và vì mạng sống của bao

nghĩa quân đang bị bao vây hàng tháng trời ròng rã tại Phú Quốc[12]

Nhưng có người lại cho rằng để bảo toàn lực lượng nghĩa quân, nhân dân trên đảo và lòng hiếu

với mẹ (Pháp đã bắt mẹ của ông để uy hiếp), Nguyễn Trung Trực tự ra nộp mình cho người

Pháp và đã bị đưa về giam ở Sài Gòn.

Nhưng theo lời khai ít ỏi của Nguyễn Trung Trực khi ông bị giam cầm ở Khám Lớn Sài Gòn với

Đại úy Piquet, thanh tra bổn quốc sự vụ, thì sự việc như thế này, trích biên bản hỏi cung:

...Tôi cho biết rõ rằng tôi đã tự ý quy thuận lãnh binh Tấn. Vì hắn đến đảo, hắn bảo viết

thơ yêu cầu tôi quy hàng, vì chúng tôi bị bao vây trong núi không có gì để sống, tôi bảo

một người dân trói tôi và dẫn tôi đến Tấn. Nếu tôi muốn tiếp tục chiến đấu, hắn không

bắt tôi được dễ dàng như thế...[13]

Rất tiếc bản cáo của lãnh binh Tấn gửi cho thống đốc Nam kỳ về "việc bắt Nguyễn Trung trực và

Tống binh Cân" đã bị thất lạc từ ngày 23 tháng 5 năm 1950, vì thế sự việc chưa được tường

tận.[14]

Thọ tử

Bên gốc cây da này là nơi thực dân Pháp đã chôn thân xác ông Trực.

Bắt được Nguyễn Trung Trực, Pháp đưa ông lên giam ở Khám Lớn Sài Gòn để lấy khẩu cung.

Theo Việt sử tân biên, mặc dù Lãnh binh Tấn đã hết sức can thiệp để Pháp tha mạng cho ông

Trực, nhưng Thống đốc Nam Kỳ G. Ohier không chịu. Vì cho rằng không thể tha được "một

người đã không coi luật quốc tế ra gì, đã hạ một cái đồn của chúng ta và giết chết 30 người

Pháp!"[15] Và rồi ngày 27 tháng 10 năm 1868, nhà cầm quyền Pháp đã đưa ông Trực về lại Rạch

Giá và sai một người khmer trên Tưa (người dân thường gọi ông là Bòn Tưa) đưa ông ra hành

hình tại chợ Rạch Giá[16], hưởng dương khoảng 30 tuổi.


http://vi.wikipedia.org/wiki/Kh%C3%A1m_L%E1%BB%9Bn_S%C3%A0i_G%C3%B2n





http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%91ng_%C4%91%E1%BB%91c_Nam_K%E1%BB%B3



http://vi.wikipedia.org/wiki/R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1


http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:C%C3%A2y_Da.jpg


Người ta kể rằng:

Vào buổi sáng ngày 27 tháng 10 năm 1868, nhân dân Tà Niên[17] nơi nổi tiếng về nghề dệt

chiếu, và nhiều nơi khác đổ xô ra chợ Rạch Giá, vì Pháp đem Nguyễn Trung Trực ra

hành quyết. Ông Trực yêu cầu Pháp mở trói, không bịt mắt để ông nhìn đồng bào và quê

hương trước phút "ra đi". Bô lão làng Tà Niên đến vĩnh biệt ông, đã trải xuống đất một

chiếc chiếu hoa có chữ “thọ”(chữ Hán) màu đỏ tươi thật đẹp cho ông bước đứng giữa.

Ông hiên ngang, dõng dạc trước pháp trường, nhìn bầu trời, nhìn đất nước và từ giã

đồng bào… [18]

Tương truyền, trước khi bị hành quyết Nguyễn Trung Trực đã ngâm một bài thơ:

Thư kiếm tùng nhưng tự thiếu niên,

Yêu gian đàm khí hữu long tuyền,

Anh hùng nhược ngộ vô dung địa.

Bảo hận thâm cừu bất đái thiên.

Thi sĩ Đông Hồ dịch:

Theo việc binh nhưng thuở trẻ trai,

Phong trần hăng hái tuốt gươm mài.

Anh hùng gặp phải hồi không đất,

Thù hận chang chang chẳng đội trời.

Đền thờ Nguyễn Trung Trực ở Phú Quốc.

Có người cho rằng: Chém ông Trực xong, người Pháp cho ráp đầu mình lại rồi cho liệm vào hòm

đem chôn cất tử tế. Mộ ông chôn trong vòng thành ông Chánh, cách cầu ông Chánh chừng 70m.

Mộ chiếm một khu đất chừng 100 thước vuông, xây cao lên quá 3 thước, chung quang có xiềng

xích bằng sắt, nhưng khi người Pháp trở lại lần thứ hai (1946), cho phá đi, bây giờ hãy còn vết

tích.[19]

Nhưng theo sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực, thì đây là mả của một Trung úy

hải quân Pháp, và ngôi mộ ấy đã bị phá vỡ năm 1945 khi đồng bào miền Nam cùng nổi dậy.

Lại có người cho rằng quân Pháp đã cho chôn mình ông ở sau dinh Tỉnh trưởng (cũ), còn đầu

ông thì đem bêu ở chợ Rạch Giá. Một đêm, có người lẻn đến lấy mất Thực tế, cùng bị chém với

ông Trực buổi ấy còn có hai người nữa nhưng không rõ tên tuổi và đã phạm tội gì. Chém xong,

Pháp đem chôn tất cả ở phía sau dinh Tỉnh trưởng cũ (nay là Cung thiếu nhi TP. Rạch Giá, nằm



http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%B4ng_H%E1%BB%93



http://vi.wikipedia.org/wiki/Nam_B%E1%BB%99_kh%C3%A1ng_chi%E1%BA%BFn

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Phu_quoc_temple_nguyen_trung_truc.jpg


kề bên UBND tỉnh Kiên Giang), rồi không rõ ai đã trồng bên mộ một cây đa. Năm 1986 chánh

quyền tỉnh Kiên Giang đã tìm được hài cốt ông ở nơi ấy và đã di táng về bên trong khuôn viên

đình thờ Nguyễn Trung Trực tại TP. Rạch Giá.[20]

Câu nói lưu danh

Khi ông bị người Pháp giải về Sài Gòn, viên thống soái Nam Kỳ lúc bấy giờ vừa dụ hàng vừa

hăm dọa, Nguyễn Trung Trực đã trả lời rằng:

“ Thưa Pháp soái, chúng tôi chắc rằng chừng nào ngài cho trừ hết cỏ trên mặt đất, thì

mới may ra trừ tiệt được những người ái quốc của xứ sở này. ”

Khi bị giam ở Khám Lớn Sài Gòn, ông cũng đã bình tĩnh nói với người hỏi cung là Đại úy

Piquet:

“ Số phận tôi đã đầy đủ, tôi đã không thành công trong việc cứu nguy nước tôi, tôi chỉ

xin một điều là người ta kết liễu đời tôi càng sớm càng tốt. ”

Và trước khi hy sinh, ông còn khẳng khái nhắc lại:

“ Bao giờ Tây nhổ hết cỏ nước Nam mới hết người Nam đánh Tây

”

Khen ngợi

Mộ Nguyễn Trung Trực trong khuôn viên đền thờ chính tại Rạch Giá.


http://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%A0i_G%C3%B2n


http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:M%E1%BB%99_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c.jpg


Danh sĩ Nguyễn Thông viết:

“Nguyễn Văn Lịch tính thâm trầm, nghiêm nghị và can đảm…”. (truyện Hồ Huân Nghiệp

trong Kỳ Xuyên văn sao)

Paulin Vial kể:

Trong khi Đại úy hải quân Piquet, thanh tra bổn quốc sự vụ chất vấn ông Trực, ông Trực

tỏ ra rất cương quyết và rất đàng hoàng chính đáng. Các câu trả lời của ông đã cho thấy

một cách chính xác phẩm chất của con người đó, người đã đóng một vai trò đáng kể.

Ở đoạn văn khác, Paulin Vial khen ngợi:

Nguyễn Trung Trực là “người rất tự trọng, có tư cách đáng quí và đầy nghị lực”, là “

người có gương mặt thông minh và dễ có thiện cảm” là “ một người chỉ huy trẻ tuổi, rất

can đảm, chống nhau với ta ngót mười năm trời.[21]

Alfred Schreiner cho biết:

Trong suốt thời kỳ bị giam cầm, ông Trực không có lúc nào tỏ ra yếu đuối cả, một cách

thẳng thắng và đàng hoàng, ông công nhận các chiến công của ông và cũng nhận là đã

khinh thường sức mạnh của Pháp. Ngoài ra, ông chỉ yêu cầu ban cho ông một ân huệ, ấy

là được xử tử ông ngay tức khắc.[22]

Trong một bài thơ điếu, Huỳnh Mẫn Đạt có câu:

Anh hùng cường cảnh phương danh thọ

Tu sát đê đầu vị tử nhân.

Dịch nghĩa:

Anh hùng cứng cổ danh thơm mãi

Lũ sống khom lưng chết thẹn dần

Tương truyền, được tin ông thọ tử, vua Tự Ðức sai hoàng giáp Lê Khắc Cẩn làm lễ truy điệu,

đọc bài điếu với chính bút ngự rằng:[23]

Ký bi ngư nhân

Hùng tại quốc sĩ

Hỏa Nhựt Tảo thuyền

Ðồ Kiên Giang lũy

Ðịch khái đồng cừu

Thân tiên tự thỉ

Hiệu khí cổ kim

Thái Bạch dịch:

'Giỏi thay người chài

Mạnh thay quốc sĩ

Đốt thuyền Nhật Tảo,

Phá lũy Kiên Giang.

Thù nước chưa xong

Thân sao đã mất

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Th%C3%B4ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Hu%C3%A2n_Nghi%E1%BB%87p



http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%B1_%C3%90%E1%BB%A9c



Thử nhân nam tư

Xích huyết hoàng sa

Ô hô dĩ hi

Huyết thực thiên thu

Chương nhữ trung nghĩa.

Hiệu khí xưa nay

Người nam tử ấy

Máu đỏ, cát vàng

Hỡi ơi thôi vậy

Ngàn năm hương khói,

Trung nghĩa còn đây.

Và cúng chính nhà vua này đã sắc phong ông làm Thượng Ðẳng Linh Thần, thờ tại làng Vĩnh

Thanh Vân, Rạch Giá nơi ông đã hiên ngang thà chịu chết chớ không chịu đầu hàng Pháp. Đã rất

nhiều năm qua, dân làng Vĩnh Thanh Vân, nhất là những ngư dân, luôn tôn kính và tự hào về

Nguyễn Trung Trực, một người xuất thân từ giới dân chài áo vải, vậy mà đã trở thành một vị anh

hùng, đúng với ý nghĩa: "Sống làm Tướng và chết làm Thần!" và "anh khí như hồng", nghĩa là

khí tiết của người anh hùng rực rỡ như cầu vồng bảy sắc.

Tưởng nhớ

Sau khi ông bị hành hình, dân chúng cảm thương vô cùng nên đã bí mật thờ ông như một vị anh

hùng trong đền thờ Nam Hải đại vương (cá Ông hay cá Voi), chính là ngôi đền thờ Nguyễn

Trung Trực tại thành phố Rạch Giá hiện nay.

Và khi người Pháp không còn cai trị Việt Nam, vào năm 1970, nhân dân địa phương đã lập

tượng Nguyễn Trung Trực bằng đồng, màu đen đặt trước "chợ nhà lồng" Rạch Giá (cũ). Hiện

nay, tượng thờ này được sơn lại màu nâu đỏ, và đã được di dời vào trong khuôn viên khu đền thờ

của ông tại thành phố Rạch Giá. Năm 2000, người ta đã cho làm một tượng mới bằng cũng bằng

đồng lớn hơn, màu xám, để thay thế, và khu "chợ nhà lồng" mà sau này nó còn có tên là "Khu

thương mại", cũng đã di dời nơi khác để nơi đó trở thành công viên.

Nhiều tỉnh thuộc đồng bằng sông Cửu Long... nhân dân đã lập đền thờ ông và hằng năm đều có

tổ chức lễ tưởng niệm trọng thể. (Đình Nguyễn Trung Trực tại Rạch Giá tổ chức lễ giỗ vào các

ngày từ 27 đến 29 tháng 8 âm lịch. Đình và mộ nơi này đã được công nhận là di tích Lịch–Văn

hóa cấp quốc gia vào ngày 06 tháng 12 năm 1989).

Tại huyện Tân Trụ, tỉnh Long An, nơi diễn ra trận "Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa" của

Nguyễn Trung Trực đốt cháy tàu L’Esperance của Pháp (ngay cạnh Vàm sông Nhựt Tảo), chính

quyền và nhân dân đã xây dựng và khánh thành Đền Tưởng niệm Nguyễn Trung Trực trên khu

đất rộng 6 ha ngày 14/10/2010.

Gia quyến

Cha mẹ

Tương truyền, Nguyễn Trung Trực rất có hiếu với mẹ. Là con trưởng, hàng ngày ông phải đi

đánh bắt cá để có tiền phụ giúp gia đình. Theo sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung

Trực, lúc ông đến ở Tà Niên, chuẩn bị tấn công đồn Kiên Giang, ông đã đưa mẹ đến ẩn náu ở

http://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%B4ng_C%E1%BB%ADu_Long



nhà ông Dương Công Thuyên ở chợ Rạch Giá. Đến khi rút Hòn Chông, ông cũng đưa mẹ đi

theo. Chỉ đến khi vượt biển ra đảo Phú Quốc, ông mới đành phải để mẹ ở lại.

Không bắt được ông, thực dân Pháp đã sai người bắt mẹ ông[24], rồi tìm mọi cách để bà viết thư

khuyên con ra hàng, nhưng bà không nghe. Về sau, biết tin con ra hàng, bà tức giận thổ huyết mà

chết. Nhưng có người lại nói rằng mẹ ông không bị quân Pháp bắt. Đây là chuyện bịa để buộc

ông vì chữ hiếu mà ra hàng. Lúc Pháp tấn công Hòn Chông, thì bà đã đi lánh nạn ở đâu không rõ.

Nhưng sau đó bà về ẩn náu ở Tân Thuận (nay là xã Tân Tiến, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau) rồi

mất ở đó[25].

Cũng theo sách này, cha Nguyễn Trung Trực mất sớm, bỏ lại 8 người con khiến mẹ ông phải

sớm hôm tảo tần vất vả.[26] Nhưng theo câu chuyện còn lưu lại trong họ tộc[27] cha ông Trực không

mất sớm. Bởi sau khi Nguyễn Trung Trực bị bắt ở Phú Quốc, ông vẫn còn sống để đưa gia đình

mình và gia đình của các nghĩa quân xuống ghe về ẩn náu ở Cà Mau. Khi chồng đi, bà Tô Kim

Hồng (sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực ghi là Lê Kim Hồng, tức mẹ ông Trực),

vẫn còn ở lại Hòn Chông, trong sự quản thúc của chính quyền thực dân và bà đã mất ở đó. Mãi

sau này hài cốt của bà mới được cải táng về nằm bên cạnh chồng ở Cà Mau. Hiện nay, hậu duệ

của dòng họ Nguyễn Trung Trực đông đúc cả ngàn người, sống rải rác ở khắp nơi, nhưng tập

trung đông nhất là ở hai xã Tân Đức và Tân Tiến, huyện Đầm Dơi.

Vợ con

Cũng theo lời kể thì ông có người vợ tên Điều (tục gọi là bà Đỏ. Có nguồn cho rằng bà Điều và

bà Đỏ là hai chị em ruột chứ không phải một người), người làng Minh Lương (nay thuộc huyện

Châu Thành, Kiên Giang). Bà Điều là người đã từng theo sát ông trong suốt thời gian chống

Pháp ở Kiên Giang. Có lần bà đi do thám đồn Săn Đá ở Rạch Giá, bị đối phương bắt được,

nhưng Nguyễn Trung Trực đến giải cứu kịp. Sau, bà bị bắt lần nữa, bị nhốt trong khám lớn Rạch

Giá, mãi đến khi ông Trực đánh chiếm đồn bót trên (1868) mới giải thoát cho bà. Chưa rõ hai

người có con hay không, bà đã hy sinh ở đâu và lúc nào.

Khi ở đảo Phú Quốc, ông có thêm một vợ tên là Lê Kim Định (tục gọi bà Quan Lớn Tướng), sinh

được một trai nhưng chết non. Hiện còn mộ và đền thờ của bà ở Cửa Cạn (Phú Quốc)...[28] Theo

lời kể, thì khi nghĩa quân bị vây khổn vào năm 1968, bà Định đã dùng ghe theo dòng sông Cửa

Cạn để ra biển về đất liền. Nhưng chẳng may gặp đoạn sông bị cát lấp, ghe của bà bị mắc lại,

không đi được. Kiệt sức, bà sinh non trong một đêm mưa bão, và rồi bị băng huyết mà chết. Hài

nhi sinh non cũng chết theo. Có người tìm gặp cả hai thi hài, đem giấu vào một bọng cây. Đến

khi yên ổn, người dân mới đem hài cốt hai mẹ con bà chôn cất tử tế tại bãi Ông Lang. Mộ bà

được gọi là mộ Bà Lớn.[29]

Trong biên bản hỏi cung khi ông Trực bị giam ở Khám Lớn Sài Gòn, có câu: ...Số phận tôi đã

đầy đủ, tôi đã không thành công trong việc cứu nguy nước tôi, tôi chỉ xin một điều là người ta

kết liễu đời tôi càng sớm càng tốt và mong rằng người ta cho những đứa con của tôi lên Sài

Gòn. Nếu căn cứ vào câu này, thì ông Trực có ít nhất hai ba đứa con, nhưng cuộc đời của họ sau

này ra sao, không thấy tài liệu nào nói đến.











Ảnh

Một khẩu đại bác loại nhỏ, thô sơ của nghĩa quân Nguyễn Trung Trực.

Mảnh ván tàu Espérance, được trưng bày tại đền thờ chính.

Nơi Nguyễn Trung Trực thọ án, nay là Bưu điện thành phố Rạch Giá.

Chiếu Tà Niên do dân làm ra, để tỏ lòng tôn kính ông Nguyễn.

Xem thêm

Trận Nhật Tảo

Trận đồn Kiên Giang

Trận Cửa Cạn

Đền thờ Nguyễn Trung Trực

Chú thích

1. ^ Ghi theo sách Hỏi đáp lịch sử Việt Nam tập 4, NXB Trẻ, năm 2007. Căn cứ biên bản hỏi cung

ông Nguyễn Trung Trực tại khám đường Sài Gòn vào tháng 10 năm 1868, ông Trực “mới được



http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_C%E1%BB%ADa_C%E1%BA%A1n

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%81n_th%E1%BB%9D_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c#cite_ref-0

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:%C4%90%E1%BA%A1i_b%C3%A1c_nh%E1%BB%8F.jpg

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:V%C3%A1n_t%C3%A0u_Esp%C3%A9rance.jpg

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:N%C6%A1i_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_th%E1%BB%8D_%C3%A1n.jpg

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Chi%E1%BA%BFu_T%C3%A0_Ni%C3%AAn.jpg


30 tuổi”(age’ de 30 ans), thì rất có thể ông sinh năm 1838. Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn Bá Thế,

Từ điển nhân vật Việt Nam cho rằng ông sinh năm 1837.

2. ^ Ghi theo sách Hỏi đáp lịch sử Việt Nam tập 4 (sách đã dẫn, tr. 46). Sách Hỏi đáp về cuộc khởi

nghĩa Nguyễn Trung Trực (Nxb QĐND, 2008, tr. 54) và Phan Thành Tài (bài in trong Nam Bộ -

đất và người, do Hội Khoa học lịch sử TP. HCM tổ chức biên soạn, NXB Trẻ, tr. 167), đều cho

biết khi ông Trực lui quân về Hòn Chông, mới đổi tên thành Nguyễn Trung Trực.

3. ^ Hỏi đáp lịch sử tập 4 (sách đã dẫn, tr.46). Phan Thành Tài trong Nam Bộ - đất và người ghi là

“quyền sung quản binh đạo” (Hội Khoa học lịch sử TP. HCM, NXB Trẻ tr. 159). Và theo biên

bản hỏi cung khi ông Trực bị giam ở Khám Lớn Sài Gòn, thì ông đã được ra Huế nhận chức.

4. ^ Xem toàn văn nơi đề mục Huỳnh Mẫn Đạt.

5. ^ Ghi theo Hỏi đáp lịch sử tập 4. Phan Thành Tài ghi tên là Nguyễn Văn Quang.

6. ^ Nguyễn Phan Quang cho biết: "Theo tài liệu của Pháp thì trong trận đốt cháy tàu Espérance,

Nguyễn Trung Trực đã được sự hướng dẫn, hỗ trợ của Trương Định".(Việt Nam thế kỷ 19, NXB

TP. HCM, 2002, tr. 289)

7. ^ Theo Phan Thành Tài, sách đã dẫn và Hỏi đáp lịch sử, tập 4, sách đã dẫn.

8. ^ Có tài liệu nói Nguyễn Trung Trực nhận chức khi ở Tân An, có tài liệu nói ông ra Bình Định

nhận chức.

9. ^ Số liệu ghi theo sách Lược sử đình Vĩnh Hòa Hiệp, sách đã dẫn, tr. 24.

10. ^ “Bulletin de la Société des Etudes Indochine de Saigon”, Sài Gòn, tr.40.

11. ^ Việt sử tân biên, quyển 5, tập thượng, Sài Gòn, 1962, tr.198

12. ^ Paulin Vial, sách đã dẫn.

13. ^ Dẫn lại theo sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực. Nxb QĐND, 2008 tr. 70.

14. ^ Nguyễn Nghị, Nguyễn Trung Trực qua một số tư liệu của Pháp cho biết: "Nhiều hồ sơ tương

đối quan trọng trong những năm 1860 đến đầu thập niên 1870, đã được ghi là phát hiện mất. Theo

một số nhà chuyên môn thì người Pháp khi trở lại Việt Nam đã lấy đi..."(Nam Bộ - xưa và nay,

NXB TP. HCM và tạp chí Xưa và Nay, năm 2005, tr.255

15. ^ Câu trong ngoặc kép, dịch nguyên văn theo Giám đốc sở nội vụ Paulin Vial (Việt sử tân biên,

quyển 5, tập thượng, Sài Gòn, 1962, tr.198)

16. ^ Ðịa điểm hành quyết ngay tại miếng đất đối diện chợ nhà lồng Rạch Giá, lúc bấy giờ còn cây

da cổ thụ. Trên miếng đất thấm máu Nguyễn Trung Trực, người Pháp cho xây lên Nhà Giây

Thép, về sau là Ty Bưu Ðiện tỉnh lỵ. Riêng cây da cổ thụ đã bị đốn vào năm 1947.

17. ^ Theo Lược sử Đình Vĩnh Hòa Hiệp do Ban Bảo vệ di tích tổ chức biên soạn và ấn hành vào

tháng 1 năm 2008: “Từ đầu tháng 6 năm 1867 đến ngày 16 tháng 6 năm 1868, dân làng Tà Niên

(nay là xã Vĩnh Hòa Hiệp) đã đùm bọc, chở che nghĩa quân Nguyễn Trung Trực, để họ chuẩn bị

tấn công đồn Kiên Giang.

18. ^ Nguyễn Thị Diệp Mai, Làng Vĩnh Hòa Đông, Văn nghệ Sông Cửu Long

19. ^ Việt sử tân biên, quyển 5, tập thượng, tr. 199-200. Tác giả miêu tả còn thiếu cái mỏ neo bằng

sắt sơn đen trang trí trước ngôi mộ.

20. ^ Xem thêm [1].

21. ^ Sách đã dẫn, quyển 2, tr. 241.

22. ^ Sách đã dẫn, tr. 300.

23. ^ Theo ý kiến của Nguyễn Thị Thanh Xuân trong cuộc “hội thảo khoa học về thân thế và sự

nghiệp Nguyễn Trung Trực” trong hai ngày 7 và 8 tháng 10 năm 1988 tại Rạch Giá, thì bài thơ

trên do nhà thơ Trương Gia Mô làm ra. Điều này rất có thể, vì Nguyễn Nghị căn cứ Cơ mật viện

trích tư sự, đề ngày 6 tháng 2 năm Tự Đức 24 (1872) cho biết: "Mãi bốn năm sau khi Nguyễn

Trung Trực mất, triều đình Huế mới có văn thư yêu cầu cứu xét rõ nguyên ủy, sự trạng của hai

tên này (Nguyễn Trung Trực và Hồ Huân Nghiệp) xuất thân như thế nào, đã từng làm quan hay

chưa, theo ai làm việc gì, chết ngày nào" để xem có nên hay không nên tặng thưởng...(Tài liệu cơ

mật mang ký hiệu R. 73/199 tại Lưu trữ Trung ương 2. Dẫn theo Nguyễn Trung Trực qua một số

tư liệu Pháp, sách đã dẫn, tr.254)

24. ^ Ở một vài sách đã dẫn bên trên và trong lời khai của ông Trực đều không có chi tiết này




http://vi.wikipedia.org/wiki/Hu%E1%BA%BF








http://vi.wikipedia.org/wiki/B%C3%ACnh_%C4%90%E1%BB%8Bnh












http://vannghesongcuulong.org/vietnamese/tulieu_tacpham.asp?TPID=892&LOAIID=17&TGID=223



http://www.quansuvn.net/index.php?topic=5662.10




http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A1ng_10


http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%C6%B0%C6%A1ng_Gia_M%C3%B4


http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%B1_%C4%90%E1%BB%A9c


http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Hu%C3%A2n_Nghi%E1%BB%87p



25. ^ Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực, tr. 61-62

26. ^ Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực,tr. 26 và 93.

27. ^ Theo bài Những hậu duệ của Nguyễn Trung Trực

28. ^ Nhiều người soạn, Cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực. Nxb QĐND, 2008, tr. 26-28.

29. ^ Theo [2].

Liên kết ngoài

Lễ hội Nguyễn Trung Trực trên web Người viễn xứ.

Nguyễn Trung Trực trên web Hướng đạo Việt Nam.

Hội đền Nguyễn Trung Trực tại Long Kiến, Chợ Mới, An Giang trên web Báo

ảnh Việt Nam.

Những hậu duệ Nguyễn Trung Trực.

Nguồn: http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c




http://www.daongoc.com/vn/Doi-Net-Dao-Ngoc/Phong-su/Nhung-hau-due-cua-Nguyen-Trung-Truc.html



http://www.vietgle.vn/beta/Default.aspx?t=1&key=m%E1%BB%99+B%C3%A0+L%E1%BB%9Bn&type=A0

http://nguoivienxu.vietnamnet.vn/truyenthongvaduongdai/ditichvathangcanh/2005/09/493785/

http://www.hdvietnam.net/vanhoa/suviet/nguyentrungtruc.html

http://www.vietnampictorial.com/Internet/vi-VN/43/114/239/1487/Default.aspx

http://www.daongoc.com/vn/Doi-Net-Dao-Ngoc/Phong-su/Nhung-hau-due-cua-Nguyen-Trung-Truc.html


Khí phách anh hùng Nguyễn Trung Trực

Ðến nay, phần tài liệu để tìm hiểu về tiểu sử, thân thế ông Nguyễn Trung Trực cũng còn tản lạc

và chưa đầy đủ. Lý do dễ hiểu là chính quyền thực dân Pháp đã áp dụng sách lược "nhổ cỏ phải

nhổ tận gốc," ngay cả phần mộ chôn cất thân xác vị anh hùng chính người địa phương cũng chưa

tường tận.

Theo một nguồn sử liệu, ông Nguyễn Trung Trực sinh trưởng tại một xóm chài lưới có tên là

Xóm Nghề, Bến Lức, Long An. Từ thuở thiếu thời, thường được gọi thân mật là "Cậu Năm

Lịch" hoặc "anh chài Lịch" đã ham học võ, lớn lên nổi tiếng là trang thanh niên tuấn tú, võ nghệ

cao cường, hào khí hun đúc tâm can, thiên khiếu quân sự thăng hoa phát tiết. Khởi đầu sự

nghiệp, ông tham gia lực lượng kháng chiến của Quản Cơ Trương Công Ðịnh và được sung chức

Quản Binh, chỉ huy nghĩa binh hoạt động ở vùng Cần Ðước, Cần Giuộc thuộc Long An. Cũng

cần trình bày thêm, vì nhận sự phong quan của triều đình thời vua Tự Ðức, Trương Công Ðịnh

nhiều phen đã phải phụng mệnh vua, và theo lệnh triều đình Huế đang trong thời kỳ thương

thuyết với người Pháp. Tình thế luẩn quẩn "khi đánh, khi đàm" đã làm suy giảm đáng kể tiềm lực

kháng chiến và nhuệ khí nghĩa quân. Trước khi nói về sự nghiệp kháng chiến của vị anh hùng họ

Nguyễn, qua hai chiến công lẫy lừng là "Hỏa Nhựt Tảo Thuyền" và "Ðồ Kiên Giang Lũy,".

Trong khí thế chống giặc ngoại xâm của sĩ phu và dân chúng miền Nam, ông Nguyễn Trung

Trực đã ráo riết bố trí quân bị, tung ra những trận đánh du kích tại Tân An, vùng đất "mở đường"

cho sự nghiệp thiên niên sử xanh của ông về sau.

Ðịa bàn hoạt động của lực lượng kháng chiến trong gần ba năm từ 1860 đến 1862 là vùng Tân

An, Ðịnh Tường, Biên Hòa. Các địa danh Thủ Thừa, Bến Lức, Bình Trinh, Nhựt Tảo (Tân An);

Vũng Gù (Ðịnh Tường ); Tân Uyên, Phước Lý, Long Thành (Biên Hòa) đã khiến tiếng tăm ông


lẫy lừng. Trận đánh hỏa công đốt tàu chiến Pháp Espérance trên sông Nhựt Tảo khiến đất trời

cũng muốn nổ tung: Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa. Theo một nguồn sử liệu dân gian nhiều

người biết khi tả về chiến tích Hỏa Nhựt Tảo Thuyền của ông Nguyễn Trung Trực thì làng Nhật

Tảo nằm trên một vùng đồng ruộng bao la, mới sáng tinh sương đã nhìn thấy ánh mặt trời nên

được gọi là Nhựt Tảo, nghĩa là "mặt trời mọc sớm". Giữa thế kỷ thứ 19, Nhựt Tảo là vùng đất

mới được ông Hồ Văn Chương đến khai phá lập nghiệp theo chương trình khai hoang của triều

Nguyễn. Nhờ quy tụ được đông dân cư lập thành thôn ấp, ông Hồ Văn Chương được triều đình

Nguyễn phong cho chức Suất Ðội Trưởng, con cháu kế truyền làm "chủ chợ qua việc thu thuế

chợ lấy tiền làm ngân sách địa phương". Dòng dõi họ Hồ thống lãnh cả vùng và đều là hương

chức địa phương. Lúc bấy giờ, ông Hồ Quang Minh làm cai Tổng, tuy hợp tác với chính quyền

Pháp ngoài mặt nhưng vẫn căm thù giặc. Cảm khái tấm lòng ái quốc của ông Nguyễn Trung

Trực, gia đình ông Cai Tổng đã mạnh dạn hợp tác với nghĩa quân, lập kế đồ đánh phá lực lượng

quân Pháp. Mục tiêu là chiến thuyền Espérance đóng án ngữ trên sông Vàm Cỏ Ðông thuộc làng

Nhựt Tảo, một thủy lộ và một địa điểm vô cùng xung yếu về mặt quân sự. Chiến thuyền

Espérance được coi như một "căn cứ nổi" rất lợi hại trên nhiều mặt: đóng vai trò một thành lũy

bố phòng; một pháo đài để tấn công và yểm trợ; một phương tiện di động để điều động và vận

chuyển binh lính, quân nhu, lại được sử dụng như một đơn vị "dưỡng quân" nữa. Chiến thuyền

Espérance đã đóng một vai trò "chiếm đóng" và "bình định" cả một vùng địa phương rộng lớn.

Vì tầm quan trọng về mặt chiến thuật, chiến lược như vậy, cho nên bằng mọi giá, lực lượng

nghĩa quân phải phá chiến thuyền ấy cho bằng được. Ðể lấy lòng tin của quân Pháp, Cai Tổng

Hồ Quang Minh tỏ sự "cúc cung tận tụy" ra mặt, tích cực cộng tác với Pháp. Ðược thuyền trưởng

là Trung úy Parfait tin cẩn, một ngày nọ Cai Tổng Hồ Quang Minh cùng Hương Lý Nhựt Tảo

đến "bái kiến" trung úy Parfait và "thăm" chiến thuyền. Ông nêu ý kiến, tàu quá lớn và cao, lại

thêm bọc sắt, trời miền Nam quá nóng nực, dễ gây bệnh thời khí, nên làm mái lá dừa che cho

mát. "Chúa tàu" khen phải, cho thực hiện công tác ngay. Cai Tổng Hồ Quang Minh xin lãnh

công tác này và giới thiệu "ông Năm thợ mộc" lên tàu dựng cột, lợp mái. Ông thợ mộc này chính

là Nguyễn Trung Trực. Em trai ông Cai Tổng là Hồ Quang Chiêu thì hợp tác cùng ông Nguyễn

Trung Trực nghiên cứu kế hoạch và chuẩn bị trận đồ "chiếm và đốt" tàu. Nhờ những ngày đóng

vai thợ mộc trên tàu. Ông Năm đã am tường tình hình: quân số, võ khí, cách bố phòng, thói quen

của vị thuyền trưởng và các sĩ quan, cũng như giờ giấc đổi "ca" và đi "càn" (tảo thanh) các vùng

phụ cận. Bọn quân Pháp rất thích thú với mái nhà lợp bằng lá dừa trên tàu, vừa "ngồ ngộ" lại vừa

khỏe người", ban ngày nắng chang chang khỏi phải xuống hầm tàu.

Giờ lịch sử đã điểm, sáng ngày 11 tháng 12 năm 1861 (nhằm tháng 11 năm Tân Dậu), một toán

nghĩa quân làm kế nghi binh kéo về Kênh Hóng thuộc xã Bình Lăng, gióng trống khua chiêng để

nhử bọn thủy binh Pháp. Viên sĩ quan chỉ huy hôm đó quả mắc mưu, bèn cắt cử một đại bộ binh

lính, rời tàu để đi càn quét nghiã quân gây loạn. Vào lúc gần trưa, lính Pháp trên tàu chỉ còn lại

một số nhỏ. Phía nghĩa quân được đều động đi phá tàu dưới quyền chỉ huy của ông Nguyễn

Trung Trực, cả nam lẫn nữ đi trên hai chiếc ghe giả danh và ngụy trang là "đám cưới quê đi rước

dâu". Hai ghe ghé sát tàu xin pẹc-mi (giấy phép) di chuyển sang bên kia địa phương để rước dâu.

Ðóng vai chú rể là Nguyễn Trung Trực, trong người thủ sẵn một chiếc búa thầu nặng năm cân ta

(khoảng 3 ký lô). Nhơn lúc bất ngờ, ông rút búa nện chết tên lính gác tàu mà "chú rể vừa "múa

tay, múa chân" năn nỉ xin giấy đi "cưới vợ". Bọn lính Pháp trở tay không kịp, không thể sử dụng

súng để bắn trả nên bị tiêu diệt gần hết. Ông Hồ Quang Chiêu thì đã phục sẵn trên bờ với toán

nghĩa quân và dân làng Nhựt Tảo, diệt gần trọn bọn lính Pháp đóng trên vàm đối diện với chiến

thuyền đậu thả neo. Vừa chiếm xong tàu, ông Nguyễn Trung Trực hạ lệnh nổi lửa đốt tàu. Có


nhiều bà con, gia đình nhà cửa cất gần nơi tàu thả neo đã tháo cả phên, vàch lá làm "mồi lửa" đốt

tàu cho mau. Hơn nữa, tàu lại có mái lá lợp "ngồ ngộ" do ông "Năm thợ Mộc" cất sẵn đó, trời lại

nóng bức trưa hôm đó nên lửa "bắt" rất bén! Xoay đi quay lại thì toàn bộ lực lượng Pháp, tàu

chiến Espérance đã bị "xóa sổ danh bộ!". Sử sách không cho biết số mạng thuyền trưởng Parfait

ra sao? Ði họp với quan đầu tỉnh hay quan toàn quyền (?) hoặc giả đi săn bắn gần đâu đó (?).

Qua chiến công này, tin tức vang dội tới triều đình Huề. Vua Tự Ðức đã mật phong ông chức

Ðốc Binh trước khi triều đình ký kết với người Pháp hiệp ước Nhâm Tuất 1862 vào năm sau.

Thiết nghĩ, nhơn đây chúng ta cũng nên ghi một điểm son cho gia đình Cai Tổng Hồ Quang

Minh.

Ngoài ra, vào tháng năm 1862, ông Nguyễn Trung Trực còn ghi thêm một công trận nữa là tấn

công và tiêu diệt một đơn vị lính Pháp trú đóng đồn tại Thủ Thừa, tỉnh Tân An.

Sau trận Thủ Thừa, ông được thăng chức Thành Thủ Úy Hà Tiên và chiếu truyền ông phải án

binh bất động để chờ ký hiệp uớc nghị hòa. Nhưng ông đã không đi nhậm chức, vẫn theo đuổi

con đường kháng chiến chống Pháp. Triều đình Huế phải giáng chỉ truyền hai ông Phanh Thanh

Giản và Trương Văn Uyển thuyết phục ông thêm. Nhưng rồi ông cũng không nghe theo, quyết

giữ lập trường kháng Pháp bằng võ lực.

Chương sử kháng Pháp của sĩ phu miền Nam đầy bi tráng và thật kiêu hùng được tô đậm bằng

tên tuổi lẫy lừng của bốn bậc hào kiệt. Trong khoảng thời gian trước sau và nối tiếp nhau --

Trương Công Ðịnh, Nguyễn Hữu Huân, Võ Duy Dương -- ba vị cùng Nguyễn Trung Trực tạo

thành ”Tứ Hùng Nam Bộ” tung hoành khắp Nam Kỳ Lục Tỉnh.

Sau khi được hung tin vị cận tướng Lâm Quang Ky vì mình mà hy sinh, và mẫu thân bị bọn Pháp

cầm cố, ông Nguyễn Trung Trực ruốt thắt, lòng đau vô ngần. Sau nhiều ngày đêm suy tính,

lượng định tình thế và thực lực, nhận thấy không nên kéo dài thêm tình trạng tuyệt vọng, ông

Nguyễn Trung Trực quyết định ra đầu hàng. Ông triệu tập nghĩa quân lại truyền:

- Các bạn hãy tìm cách phân tán, chờ tin tôi ”chết” sau khi đánh đổi lấy sự phóng thích cho mẹ

già; dân hải đảo Phú Quốc vô tội, nghĩa quân Kiên Giang kiên cường. Chừng ấy, giặc Pháp sẽ

nới rộng vòng kiềm tỏa là cơ hội tốt để các bạn tùy thời tìm lấy sinh lộ hoặc nuôi lấy ý chí tiếp

hành công cuộc đại nghĩa. Ðừng bao giờ các bạn nghĩ tới chuyên buông xuôi kẻ bất cộng đới

thiên! Tên tuổi chúng ta mất hay còn, vinh hay nhục đều do tinh thần và hành động của mình

định đoạt!

Vừa dứt lời, tất cả nghĩa quân đều khóc, có người quỳ xuống ôm lấy chân ông xin sống chết

cùng ông. Ông sai một nghĩa quân lấy dây trói ông lại nhưng không ai can tâm làm việc này.

Cuối cùng, ông và một nghĩa quân từ biệt mọi người và ra đi. Trên đường đi, ông bứt vài cọng

dây bông súng biển tự trói lấy để ra vẻ người ra đầu thú. Ông ngồi trên một chiếc xuồng nhỏ do

người nghĩa quân đi theo chèo tới chiếc tàu Pháp đang đậu ngoài khơi.

Pháp dùng tên Huỳnh Công Tấn, vốn quen biết ông Nguyễn Trung Trực khi còn phục vụ trong

hàng ngũ nghĩa quân của ông Trương Công Ðịnh. Tấn khuyến dụ, đối đãi ông trọng hậu để mong

được ông thực tâm quy thuận tân trào, nhưng ông vẫn một mực giữ khí tiết, chỉ yêu cầu Pháp

sớm đem ông ra gia hình. Pháp giải ông về Sài Gòn để thẩm vấn thêm, viên Thiếu tướng hải


quân Ohier hết lời dụ dỗ ông nhưng vô hiệu, cuối cùng phải đưa ông về Rạch Giá để xử tử.

Ngày 27/10/1868, nhằm ngày 28 tháng 8 năm Mậu Thìn, Pháp đưa ông ra pháp trường tại chợ

Rạch Giá để hành quyết. Ðịa điểm hành quyết ngay tại miếng đất đối diện ”chợ nhà lồng” Rạch

Giá, lúc bấy giờ còn cây da cổ thụ.

Trên miếng đất thấm máu vị anh hùng, sau đó người Pháp xây lên Nhà Giây Thép, về sau là Ty

Bưu Ðiện tỉnh lỵ. Riêng cây da cổ thụ bị đốn đi năm 1947.

Sáng sớm, đồng bào tỉnh nhà đã tề tựu đông đảo để chứng kiến giờ phút vĩnh biệt của người anh

hùng. Cảm động nhất là bà con từ Tà Niên -- nơi nổi tiếng về nghề dệt chiếu -- đã mang tới

những chiếc chiếu hoa cạp điều chọn lọc để trải một đoạn đường mà người anh hùng dân tộc tiến

ra pháp trường để thọ án tử. Quân đao phủ hôm ấy là một người Cao Miên, thường được dân

Việt gọi là ”bòn” Tưa, được người Pháp trả công cho mỗi cái đầu chém rụng một quan tiền.

Tương truyền rằng trước khi hành quyết, ông được Pháp hỏi cần ân huệ chót gì không thì ông chỉ

xin uống một trái dừa tươi. Uống xong, ông ngâm sang sảng một bài thơ tuyệt mệnh sau đây:

Thư kiếm tùng nhung từ thiếu niên

Yêu gian đảm khí hữu long tuyền

Anh hùng nhược ngộ vô dung địa

Báo hận thâm cừu bất đới thiên.

Thi sĩ Ðông Hồ, một văn nhân sinh trưởng tại Hà Tiên, dịch:

Theo việc binh nhung thuở trẻ trai

Phong trần hăng hái tuốt gươm mài

Anh hùng gặp phải hồi không đất


Rồi đứng lên vén tóc gáy, nghểnh cổ bảo tên đao phủ thủ hãy chém lấy một nhát cho thật mạnh

để đầu đứt lìa, lưỡi đao khỏi bị dục dặc. Theo truyền thuyết, khi lưỡi đao hạ thủ, đầu lìa khỏi cổ,

nhưng ông vẫn kịp đưa hai tay hứng lấy, đặt lại trên cổ rồi cả thân và đầu mới ngã gục xuống nền

đất. Cái đởm khí ấy của ông khiến ai là con người lại không kinh hoàng và cảm phục?

Cử nhân Huỳnh Mẫn Ðạt, người Rạch Giá, nguyên Tuần phủ Hà Tiên, một sĩ phu đứng về hàng

ngũ chống xâm lăng lúc bấy giờ, đã khóc vị anh hùng bất khuất bằng bài thơ chữ Hán:

Ðiếu Nguyễn Trung Trực

Thắng phụ nhung trường bất túc luân

Ðồi ba chỉ trụ ức ngư dân

Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa

Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần


Nhất đán phi thường tiêu tiết nghĩa

Lưỡng toàn vô úy báo quân thân


Tu sát đê đầu vị tử nhân.

Bản dịch của Thái Bạch:

Thắng bại chi bàn việc tướng quân

Người chài trụ đá khúc gian truân


Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỷ thần

Một sớm nhẹ mình nêu tiết nghĩa

Ðôi đường trọn chữ báo quân thân


Lũ sống khom lưng chết thẹn dần.

Nghĩa khí của người xưa như thế đó!

Thứ 6, ngày 22 - 04 - 2011

Nguồn: http://www.cyworld.vn/v2/myhome/blog/detail/homeid/12000981447/entry/18760

http://www.cyworld.vn/v2/myhome/blog/detail/homeid/12000981447/entry/18760


Anh Hùng Nguyễn Trung Trực

và Giáo Lý Tứ Ân.

Nguyễn Hồng Khánh

Trong cuộc chiến đấu chống lại sự xâm lăng của Thực dân Pháp nhằm dành lại chủ quyền

cho dân tộc và sự toàn vẹn lãnh thổ cho đất nước Việt nam vào thế kỷ 19, tiền nhân chúng

ta đã không quản ngại máu xương, gian khổ cùng một lòng quyết đánh đuổi bọn xâm lăng

ra khỏi mảnh đất thân yêu mà Tổ tiên ta đã bao đời dày công gầy dựng. Xuyên suốt từ Nam

đến Bắc, ở đâu và lúc nào cũng có những vị anh hùng dân tộc đứng lên liều mình cứu nước.

Ngoài Bắc và Trung nổi tiếng có Hùm thiêng Yên thế Hoàng hoa Thám (Đề Thám), có

Đinh Công Tráng với Chiến lũy Ba đình, có Nguyễn Thiện Thuật với Chiến khu Bãi sậy, có

Phan Đình Phùng với Phong trào Văn thân ….Cùng lúc, ở trong Nam có Nguyễn Hữu Huân

(Thủ khoa Huân), Truơng Công Định, Trần văn Thành, Võ Duy Dương (Thiên hộ Dương)…Và

một trong những tấm gương hy sinh sáng ngời mà chúng ta không thể quên được, đó là Anh hùng Nguyễn Trung Trực.

Ngài Nguyễn Trung Trực tên thật Nguyễn văn Chơn nhưng khi đầu quân với cụ Trương

Công Định lấy tên là Nguyễn văn Lịch, sau làm đến chức Quản cơ nên được gọi là Quản Lịch.

Gia đình Ngài gốc người miền Trung nguyên quán làng Vĩnh Hội, huyện Phù Cát, tỉnh Bình

Định, sau di chuyển vào Nam lập nghiệp, ngụ tại làng Bình Nhựt, huyện Thuận An, phủ Tân An (nay thuộc huyện Bến Lức, tỉnh Long An), sống bằng nghề chài lưới.


Sinh ra và lớn lên giữa lúc Thực dân Pháp đem quân vào xâm lược Việt nam, Ngài không

thể khoanh tay ngồi nhìn cảnh quốc phá gia vong, sanh linh đồ thán nên cùng bạn là

Nguyễn văn Cầm chiêu tập nghiã binh, áp dụng chiến thuật du kích đánh Pháp và mặc dù

với vũ khí thô sơ nhưng đoàn nghiã binh của Ngài đã lập nên nhiều chiến tích lẫy lừng, làm khiếp đảm quân thù xâm lược.

Điển hình là ngày 11-12-1864, Ngài tổ chức hỏa công đốt chìm chiến thuyền Espérance tại

vàm sông Nhựt Tảo (Tân An), tiêu diệt tất cả quân Pháp trong đó có tên Trung tá Parfait.

Chiến thắng nầy đã làm phấn khởi lòng dân chúng khắp nơi và làm quân cướp nước giảm đi phần nào nhuệ khí.

Sau đó, vào đêm 15-7-1866, Ngài chỉ huy nghiã binh đánh úp đồn Pháp tại Kiên Giang trong

một trận chiến đấu thần tốc ác liệt, tiêu diệt toàn bộ quân giặc trong đó có năm tên võ quan Pháp, tịch thu hàng trăm khẩu súng và đã làm chủ tình hình Kiên Giang suốt một tuần lễ.

Với hai chiến công hiển hách nầy, nhà thơ Huỳnh Mẫn Đạt đã tán thán công nghiệp của

Ngài bằng hai câu đối như sau :

Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa,


Nhưng sau đó khi nghe tin quân Pháp mang viện binh từ Sài gòn đến, Ngài cho chở hết võ

khí, lương thực về núi Trầu (Hà Tiên) rồi sau đó kéo qua đảo Phú Quốc lập chiến khu tại Cửa Cạn.

Quân Pháp cho cô lập hoàn toàn chiến khu và huy động toàn lực tấn công nghĩa binh nên

lực lượng của Ngài dần dần suy yếu. Thêm vào đó, hai tên Việt gian là Huỳnh Công Tấn và

Đỗ Hữu Phương bày mưu cho Pháp bắt mẹ Ngài và một số đồng bào làm con tin, rồi báo cho

Ngài biết nếu không chịu ra hàng, chúng sẽ chặt đầu mẹ Ngài và giết hết dân làng. Biết

không thể tiếp tục chiến đấu được nữa, Ngài tự trói mình ra hàng để cứu mẹ và dân lành vô

tội. Quân Pháp nhiều lần chiêu dụ không được nên đem Ngài ra hành quyết tại chợ Rạch Giá

ngày 27 tháng 10 năm 1868 (nhằm ngày 28 tháng 8 năm Mậu Thìn). Được tin Ngài thọ tử,

Vua Tự Đức cho làm lễ truy điệu và sắc phong Ngài làm Thượng Đẳng Linh Thần, thờ tại

làng Vĩnh Thanh Vân (Rạch Giá) nơi Ngài hiên ngang chịu chết chớ không chịu đầu hàng giặc Pháp.

Được biết, các vị Thượng Đẳng Thần của Việt nam đều được Triều đình sắc phong và

đồng bào sùng bái như Đức Trần Hưng Đạo, Tả quân Lê văn Duyệt, Chưởng cơ lễ Thành hầu

Nguyễn Hữu Cảnh…Tuy nhiên, có người thắc mắc là đất nước Việt nam từ xưa đến nay có

biết bao là anh hùng, liệt nữ nhưng tại sao PGHH ngoài các ngày lễ có tính cách Tôn giáo lại

có Lễ giỗ của Anh hùng Nguyễn Trung Trực ? và lý do nào khiến Ngài có được vị thế quá đặc

biệt như vậy ?

Như chúng ta đã biết, PGHH là một tiếp nối của Bửu Sơn Kỳ Hương, một tông phái đạo

Phật do Phật Thầy Tây An khai sáng từ năm Kỷ Dậu (1849). Với chủ truơng chấn hưng

Phương pháp hành đạo, qui nguyên Giáo điều; đồng thời xiển dương một Pháp môn tối

thắng nhằm hóa độ chúng sanh trong thời Hạ ngươn mạt pháp nầy mà đa số là căn cơ thiển

bạc, phước mỏng nghiệp dầy được dễ tu, dễ hành hầu có mặt trong ngày Long Hoa đại hội,

đó chính là Pháp môn Học Phật Tu Nhân. Pháp môn nầy dạy chúng ta muốn đạt được cứu


cánh giải thoát, đạt được Phật quả thì trước hết phải làm tròn nhân đạo, như lời Đức Thầy chỉ bảo :

“Tu đền nợ thế cho rồi,

Thì sao mới được đứng ngồi toà sen.”

“Tu đền nợ thế” tức là làm tròn nhân đạo, mà hễ muốn làm tròn nhân đạo thì phải hành xử trọn vẹn Tứ Ân; đó là :

1/- Ân Tổ Tiên cha mẹ.

2/- Ân đất nước.

3/- Ân Tam bảo.

4/- Ân Đồng bào và Nhơn loại.

Vì vậy, nếu nghiên cứu kỹ về cuộc đời của Anh hùng Nguyễn Trung Trực và Giáo lý

Tứ Ân của PGHH, chúng ta thấy có sự tương quan vô cùng mật thiết. Điều đáng ghi nhận là

ngoài cương vị của một lãnh tụ kháng chiến tài ba, đảm lược, Ngài còn là người có gồm đủ

Trung, Hiếu, Tiết, Nghiã và đã hành xử trọn vẹn Tứ đại Trọng ân, là một tín đồ tiêu biểu của

tông phái BSKH, là tấm gương sáng cho hậu thế noi theo, đó là lý do tại sao Ngài được người tín đồ PGHH ngày đêm súng bái.

Về TRUNG, vì ý thức “quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách” nên Ngài đã đứng lên chiêu

mộ nghiã binh đánh đuổi bọn xâm lược cứu quê hương dân tộc. Hành động nầy thể hiện tinh

thần ái quốc cao độ của một người yêu nước, thương dân, hết lòng tận Trung báo quốc; điều nầy Ngài đã đền xong Ân đất nước.

Về HIẾU, dù đa đoan công vụ nhưng khi hay tin mẹ bịnh, Ngài đã hết lòng lo lắng thuốc

thang cho mẹ. Một tay Ngài chống trên đốc kiếm, tay kia cầm quạt để quạt siêu thuốc cho

mẹ còn miệng thì bàn luận kế hoạch hành quân với nghiã binh, đợi đến khi mẹ hết bịnh mới

chịu ra đi. Cuối cùng, vì âm mưu thâm độc của bọn Việt gian, Ngài phải tự trói mình ra hàng

để cứu mẹ và dân chúng trong vùng. Hành động nầy, Ngài đã hoàn thành chữ Hiếu và cũng

là báo đền Ân Tổ Tiên cha mẹ.

Về TIẾT, mỗi khi nhắc đến Anh hùng Nguyễn Trung Trực, điều làm cho Thực dân Pháp

nể trọng nhứt là cái khí tiết của Ngài. Khi chúng dụ Ngài chịu hàng sẽ ban cho chức phó

Soái, Ngài khẳng khái trả lời :”Tụi bây hãy kiếm cho tao chức gì giết Tây được nhiều, chớ

chức phó Soái tao không màng.” và khi chúng hỏi Ngài muốn gì trước khi chết, Ngài ôn tồn

đáp :”Số mạng tôi đến đây đã đủ rồi, tôi muốn cứu nước mà không thành công, tôi xin một chuyện là truất sự sống của tôi càng sớm càng tốt.”

Điều quan trọng chúng tôi muốn nêu lên ở đây là sự bình thản, an nhiên tự tại của Ngài

trước khi lên pháp trường. Thái độ nầy chỉ có được ở người đã đạt Đạo. Thật vậy, khi đã đạt

đến trình độ xem xác thân nầy là giả tạm là do tứ đại hợp thành, có đến phải có đi, có sanh

phải có tử thì Ngài mới có được cái tâm bình tịnh, cái tâm thanh thản để ngâm lên bài thơ bất hủ sau đây:

“Thư kiếm tùng nhung tự thiếu niên,


Yêu gian đảm khí hữu long tuyền.

Anh hùng nhược ngộ vô dung địa,

Bảo hận thâm cừu bất đái thiên.”

Thi sĩ Đông Hồ dịch như sau :

“Theo việc binh nhung tự thuở trai,



Thù hận chang chang chẳng đội trời.”

Có nghiã là muốn đạt sự an nhiên, tự tại nầy đương nhiên phải là người tinh thông đạo

pháp, am tường Giáo lý của đạo Phật, và đặc biệt là theo quyển Bửu Sơn Kỳ Hương, học giả

Vương Kim trình bày rõ ràng như sau :”Bị cô thế, Ông Nguyễn Trung Trực di binh về miền

Tây. Binh sĩ thì cho đóng ở Tà Niên (Rạch Giá) còn ông thì ẩn náo nơi gia đình họ Lâm tại

Mỹ Hội Đông, tỉnh Long Xuyên. Gia đình nầy tu theo tông phái BSKH của Đức Phật Thầy Tây

An và trong thời gian nầy ông đã qui ngưỡng theo Giáo pháp Học Phật Tu Nhân của BSKH.

Ông thuờng mặc nâu sồng và lâu lâu ngồi thuyền lên Cù lao nhỏ ỏ Bình Thạnh Đông thăm Đức Cố Quản Trần văn Thành, một đại đệ tử của Đức Phật Thầy”.

Điều nầy, cho chúng ta thấy sự giao tình thân thiết giữa Ngài và Đức Cố Quản Trần văn

Thành là việc đương nhiên vì hai ông vừa là đồng chí lại vừa là tín đồ thuần thành của

BSKH. Nhờ thấm nhuần Giáo lý Tứ Ân, Ngài đã tranh đấu trong tinh thần đòi hỏi quyền bình

đẳng cho dân tộc Việt nam, đó cũng là tinh thần của Phật giáo mà Đức Huỳnh Giáo Chủ có

lần xác nhận :”Theo sự nhận xét của tôi về giáo lý nhà Phật do nơi Đức Thích Ca Mâu Ni

Phật đã khai sáng lấy Chủ nghiã từ bi bác ái đại đồng đối với tất cả chúng sanh làm nồng

cốt thì tôi nhận Ngài là một nhà cách mạng triệt để về tư tưởng; vì những câu ”Nhứt thiết

chúng sanh giai hữu Phật tánh” và “Phật cũng đồng nhứt thể bình đẳng với chúng sanh”. Đã

có những sự bình đẳng về thể tánh như thế mà chúng sanh không còn bằng được Đức Phật

là do nơi trình độ giác ngộ của họ không đồng đều, chớ không phải họ không tiến hóa ngang

hàng với chư Phật được. Nếu trong cõi nhơn gian nầy còn có chúng sanh tiên tiến áp bức

những chúng sanh lạc hậu thì là một việc trái hẳn với những giáo lý chơn chánh ấy.” và Ngài

Nguyễn Trung Trực đã tranh đấu với tinh thần “những giáo lý chơn chánh ấy” tức là Ngài thực hành Ân Tam bảo vậy.

Về NGHIÃ, khi gặp cơn nguy khốn, Ngài không nỡ bỏ nghiã binh mà ra đi một mình dù

những thủ hạ nhiều lần khuyên nên trốn đi nhưng Ngài vẫn cương quyết ở lại cùng sống

chết với họ. Một trong những điều kiện mà Ngài đưa ra với giặc Pháp trước khi ra hàng là

“Thả hết đồng bào và nghiã quân đã bị bắt cho họ đuợc an lành trở về nhà và được tiếp tục

làm ăn.” Ngay khi dấn thân tranh đấu vì đại nghiã cho dân tộc, Ngài lúc nào cũng nghĩ đến

sự an nguy và hạnh phúc của toàn dân, vì dân mà chiến đấu; cuối cùng, Ngài cũng vì dân

mà chịu thọ hình. Đó chính là Ngài đã đền ơn đáp nghiã cho đồng bào đã cưu mang, giúp đỡ trong thời gian chống Pháp và cũng là cơ hội Ngài hoàn thành Ân Đồng bào và Nhơn loại.

Chính vì những đạo quả đắc thành đó mà Danh hiệu Quan Thượng Đẳng Đại Thần Nguyễn

Trung Trực đã được Đức Huỳnh Giáo Chủ đưa vào bài nguyện Quy Y trước ngôi Tam Bảo để


nguời tín đồ PGHH cầu nguyện vào hai thời cúng lạy mỗi ngày, trong đó có đoạn : “Nam mô

Phật Tổ, Phật Thầy, Quan Thượng Đẳng Đại Thần, chư quan cựu thần, chư vị sơn thần, chư

vị Năm Non Bảy Núi, cảm ứng chứng minh, nay con nguyện cải hối ăn năn, làm lành lánh

dữ, quy y theo mấy Ngài, tu hiền theo Phật Đạo.” đã chứng tỏ Ngài Nguyễn Trung Trực là một vị tiền bối hiển đạo.

Thật vậy, đáng lý Ngài là một lãnh tụ nghiã binh hết lòng lo cho dân, cho nước thì “Sanh vi

Tướng, tử vi Thần” như sắc lịnh truy phong của vua Tự Đức hay như Đức Huỳnh Giáo Chủ có

dạy :

“Dù không siêu cũng đặng về Thần,

Nhờ hai chữ trung Quân ái Quốc”.

Nhưng vì Ngài đã hoàn toàn quên mình, đã hy sinh vì hạnh phúc của người khác tức là lìa

được “bản ngã”, không còn cái Ta nữa; và nếu một người dù đang hành đạo Nhân mà lìa được cái Ta thì sẽ được tiến thẳng vào Phật đạo, như Đức Huỳnh Giáo Chủ cho biết :

“Hiếu Trung lòng chớ vội quên,

Sống lo tròn đạo, thác lên Tiên đài”.

Tóm lại, Anh hùng Nguyễn Trung Trực không những là một biểu tượng, một niềm hãnh diện

chung cho cả Dân tộc Việt nam, mà tinh thần Nguyễn Trung Trực đã trở thành một truyền

thống trong Tông phái BSKH và PGHH. Cho nên, khi thành lập đơn vị Nghiã quân kháng

chiến chống Pháp đầu tiên của PGHH, Đức Huỳnh Giáo Chủ đã đặt tên cho đơn vị nầy là Bộ

đội Nguyễn Trung Trực và hàng năm cứ đến ngày 28 tháng 8 âm lịch, hàng triệu tín đồ

PGHH nói riêng và đồng bào của 11 Tỉnh miền Tây nói chung đều cử hành Lễ tuởng niệm để ghi nhớ công đức của Ngài./.

Nguyễn Hồng Khánh

(Kỷ niệm Lễ giỗ lần thứ 138 của

Anh hùng Nguyễn Trung Trực).

Nguồn: http://www.nguyetsanlonghoa.net/bt1006nguyentrungtruc.htm

http://www.nguyetsanlonghoa.net/bt1006nguyentrungtruc.htm


Nguyễn Trung Trực - thân thế và sự nghiệp

Tên sách: Nguyễn Trung Trực - thân thế và sự nghiệp

Tác giả: Vĩnh Xuyên (Lê Quang Khai)

Nhà xuất bản: Mũi Cà Mau

Số hoá: Dongdoan, Sao Vàng

LỜI NHÀ XUẤT BẢN

Trong lịch sử kháng Pháp của nhân dân ta, tên tuổi Nguyễn Trung Trực sáng chói

với chiến công đốt tàu L’ESPERENCE (10-12-1861) trên vàm sông Nhật Tảo và trận

đánh chiếm đồn Kiên Giang (16-6-1868).

Suốt những năm tháng lãnh đạo nghĩa quân chống Pháp, Nguyễn Trung Trực đã tỏ

rõ những tính cách ưu việt của mình. Đó là một con người tài trí mưu lược; một khí

phách can đảm, anh hùng, một đức tính trung hiếu vẹn toàn. Cuộc đời sinh động và

hào hùng của ông được nhân dân ca ngợi và tôn kính với biết bao câu chuyện lưu

truyền trong dân gian. Mỗi câu chuyện có nội dung khác nhau và hàm chứa một ý

nghĩa, một bài học đạo lý khác nhau, nhưng tựu trung nhằm khắc họa hình ảnh cao

đẹp của vị anh hùng dân tộc vì dân, vì nước...

Tác giả Vĩnh Xuyên (Lê Quang Khai) với nhiều năm sưu tầm, nghiên cứu về Nguyễn

Trung Trực và được sự giúp đỡ của Hội Văn học Nghệ thuật cùng Sở Văn hóa Thông

tin Kiên Giang, đã hoàn thành bản thảo sách viết về Nguyễn Trung Trực.

Với ý nghĩa "uống nước nhớ nguồn" và thắp sáng truyền thống yêu nước chống giặc

ngoại xâm, Nhà xuất bản Mũi Cà Mau xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc 3 tập

sách: "Nguyễn Trung Trực - thân thế và sự nghiệp”, "Nguyễn Trung Trực - chuyện

kể dân gian" và "Nguyễn Trung Trục - diễn ca”.

Chúng tôi mong được sự góp ý chân thành của bạn đọc gần xa để chất lượng sách

ngày càng tốt hơn.

http://www.vnmilitaryhistory.net/index.php?topic=5586.msg84239#msg84239


Lời ngỏ

Có một số bạn đọc đã gởi thư hoặc tiếp xúc hỏi tôi về thân thế của Cụ

Nguyễn Trung Trực, chẳng hạn như: tên họ ông bà, cha mẹ, anh chị em và

vợ con tên gì? Mồ mả hiện chôn cất ở đâu? Tuổi thật của Cụ Nguyễn dện

ngày hy sinh là bao nhiêu tuổi? Còn và còn nhiều câu hỏi khác nữa...

Hỏi như vậy cũng đúng. Vì đứng về quan điểm lịch sử khi nói dện một danh

nhân nào, ở mọi lĩnh vực - nhất là lĩnh vực anh hùng dân tộc, có dày công

dực chống ngoại xâm bảo vệ quê hương đất nước - Ai ai cũng muốn hiểu rõ

về thân thế và sự nghiệp của vị đó hầu sau này kể lại cho con cháu nghe để

hiểu biết mà nối lưu truyền thống cao đẹp của tiền nhân.

Đối với Nguyễn Trung Trực cũng thế, Người đã có một thời làm rạng danh

nòi giống. Tám năm trời kiên cường bết khuất chống bọn xâm lược Pháp với

bao kj công hiển hách và đã làm cho kẻ thù phải khiếp sợ. Rõ nét nhất với

hai chiến tích lẫy lừng đã ghi điểm son trong trang sử nước nhà. Đó là đốt

tàu Espérance (Hy vọng) của Pháp tại vàm sông Nhật Tảo (1861) và đánh

chiếm đồn Tây Kiên Giang (1868). Nên nhà thơ yêu nước Huỳnh Mẫn Đạt đã

đánh giá những chiến công ấy bảng hai câu thơ bất hủ:

"Hoa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa

Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần”

Tạm dịch:

"Lửa cháy Nhật Tảo bừng trời đất.

Kiếm phạt Kiên Giang khóc quỷ thần"

Sự nghiệp của cụ là thế, còn thân thế của cụ lại quá ư phức tạp, bởi trong

cuộc đời của cụ có nhiều chỗ hãy còn khép kín, chưa có mấy ai giải mở hết

được bằng những chứng lý rõ ràng, chính xác. Có lẽ đây là nỗi băn khoăn,

trăn trở không ít đối với các nhà nghiên cứu lịch sử ở nước

Từ trước đến nay, khi muốn viết về Nguyên Trung Trực, đa số đều dựa theo

tài liệu của các tác giả người Pháp như: Paul Vial, Jean Bouchet, Alfred

Sebreiner, George Taboulet... Nhưng nhiều nhất là của Paul Vial, nguyên là

Giám đốc Sở Nội vụ của Thống đốc Nam kỳ, người có điều kiện nắm bắt mọi

sự kiện lịch sử xảy ra ở Nam kỳ vào thời đó ông đã viết nhiều tập với nhan

đế: "Những năm đầu Đông Dương, thuộc địa của Pháp" (Les premières

années de la Cochinchine, colonie Francaise).


Ngoài ra còn dựa vào cuốn Đại Nam Thực Lục chính Biên Đệ Tứ kỷ của Viện

Quốc Sử Quán triều Nguyễn hoặc của các cụ cùng thời như Nguyễn Thông,

Trương Gia Mô, Huỳnh Mẫn Đạt v.v... Mặt khác cũng căn cứ theo những lời

truyền khẩu của các bậc lão thành. Nhưng truyền khẩu đôi khi có hư cấu nên

không tránh khỏi sự sai lệch hay hạn chế phần nào tính lịch sử của nhân vật

và sự kiện.

Tuy thế, chúng ta cũng phải dựa vào lối truyền khẩu trùng lặp có cơ sở minh

chứng để lấy đó làm nguồn sử liệu.

Việc làm này chắc chắn không sao tránh khỏi những thiếu sót, rất mong quí

độc giả niệm tình thông cảm và đóng góp ý kiến xây dựng.

Xin chân thành đa tạ.

VĨNH XUYÊN

I. THÂN THẾ CỦA NGUYỄN TRUNG TRỰC

1 . Tổ tiên:

Ông bà, cha mẹ của Nguyễn Trung Trực vốn người miền Trung. Quê ở Xóm

Lưới, xã Vĩnh Hội, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định. Về sau, cha mẹ ông di

chuyển vào Nam lập nghiệp, sinh sống tại làng Bình Nhựt, tổng Bình Cách

(Chú thích: Năm Minh Mạng thứ 16 (1836), tổng Bình Cách gồm có 3 tổng:

Bình Cách, Bình Cách Trung và Bình Cách Thượng. Thôn Bình Nhựt nằm

trong tổng Bình Cách Thượng), huyện Thuận An, phủ Tân An, thành Gia

Định. Nay là ấp I, xã Nhựt Chánh, huyện Bến Lức, tỉnh Long An.

+ CHA (Họ và tên):

Theo tông chi Bình Nhựt (Long An) tên cha là Nguyễn Văn Phụng.

Theo tông chi Tân Thuận (Cà Mau) tên cha là Nguyễn Trung Thăng (Chú

thích: Trong tông chi của ông Lê Văn Dễ ở xã Tân Tiên, huyện Đầm Dơi, tỉnh

Cà Mau (ông là cháu, gọi em gái thứ bảy của Nguyễn Trung Trực bằng bà

cố) thì ghi tên cha là Nguyễn Cao Thăng)


+ Mẹ : cả hai tông chi này không ghi rõ họ và tên của mẹ .

2. Bản thân:

Cha mẹ sanh ông ra tại Tân An (Long An).

2.1. Họ và tên:

Lúc mới sanh, ông được đặt tên là Nguyễn Văn Nhơn, sau đó đổi thành Lịch.

Đúng vậy, vì sau khi chiến thắng trận Nhật Tảo, vua Tự Đức sắc phong cho

ông chức Quản Cơ Bình Thuận nên người ta thường gọi ông là Quản Nhơn

hay Quản Lịch. Vả lại trong Quốc Sử Quán triều Nguyễn cũng có ghi: "... Vua

phong thưởng cho Lịch làm chức Quản Cơ Bình Thuận. Nguyễn Văn Quang

và Hoàng Khắc Nhượng (Chú thích: Có tài liệu ghi là Nguyễn Văn Sang và

Huỳnh Khí Nhượng) cùng 20 người nữa làm cai đội đều được cho ngân tiền.

Binh lính tham gia được thưởng chung 1.000 quan tiền. Bốn người bị chết

đều được cấp tiền tuất gấp hai..."

Đến năm 1867 vua Tự Đức lại sắc phong cho ông chức Thành Thủ úy Hà

Tiên. Ông đến nơi nhậm chức thì quân Pháp đã chiếm mất Hà Tiên trước đó

mấy ngày rồi, ông rút lui về Hòn Chông (cách Hà Tiên 20km) lập căn cứ

chống Pháp. Lúc bấy giờ ông đổi tên là Nguyễn Trung Trực cho đến ngày hy

sinh.

2.2. Tuổi tác:

Có rất nhiều tư liệu nói về tuổi tác của Nguyễn Trung Trực rất khác biệt

nhau. Có chỗ nói ông trên 40 tuổi trên 50 tuổi .v.v... Nhưng cũng có nhiều

cứ liệu xác định tuổi thật của ông một cách khoa học và có cơ sở hơn như:

* Ông Nguyễn Văn Đồ là cháu cố của em ruột Nguyễn Trung Trực cho biết:

"Năm cố cả tôi (Trực) qua đời đã ngoài 30 tuổi”

* Theo tờ hôn thú của Nguyễn Thành Truyện lập năm 1909. Người đứng chủ

hôn là ông Nguyễn Văn Thơ 59 tuổi. Nguvễn Văn Thơ là em út của Nguyễn.

Trung Trực - theo tông chi Tân Thuận, huyên Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau). Như

vậy Nguyễn Văn Thơ sanh năm 1850. Trong 8 anh em của Nguvễn Trung

Trực, nếu lấy trung bình khoảng cách 15 năm, nghĩa là tuổi con cả hơn người

em út 5 tuổi, thì Trung Trực sanh khoảnh năm 1835 (?). Do đó chính tôi

khẳng định rằng lúc Nguyễn Trung Trực hy sinh năm 1868 đã ngoài 30 tuổi


(theo cuốn Nguvễn Trung Trực - Thân thế sự nghiệp - Bảo tàng Kiên Giang

xuất bản năm 1989 - trang 202).

2.3. Nghề nghiệp:

Không có tài liệu nào xác định rõ nghề nghiệp của Nguyễn Trung Trực.

Nhưng lại nói rằng ông rất giỏi võ, dùng võ bắt cướp Ba Cụm, dùng võ dạy

cho nghĩa quân, dùng võ đánh Pháp... Đó chính là vốn "di truyền" của ông

cha gốc người Bình Định, nơi "sáng tạo" ra võ nghệ cao cường nhất nước. Vì

thế nên có hai câu thơ:

"Ai về Bình Định mà coi,

Con gái cưỡi ngựa, múa roi, đánh quyền"

Còn nói ông thành thạo về nghề chài lưới cũng đúng. Vì ông sanh ra ở vùng

sông rạch Bến Lức (Long An). Nơi mà đời sống kinh tế của người dân đều

phụ thuộc vào nghề chài lưới và nghề nông. Ông lớn lên từ nơi đó, dù muốn

dù không cũng phải chịu ảnh hưởng vào những nghề nghiệp này, nhất là

nghề chài lưới. Nên sau này người ta cũng thường gọi ông là: "Anh hùng dân

chài Nguyễn Trung Trực".

2.4. Trình độ học vấn:

Tra cứu hầu hết các tài liệu thì không thấy nơi nào nói dòng họ của ông có

người đỗ đạt từ chương, khoa bảng hay làm một chức quan nhỏ nào trong

chính quyền nhà Nguyễn (ngoại trừ ông). Cũng không nghe thấy ông học

văn chương với ai. Và đã từng ngâm thơ vịnh phú với bất kỳ nhân sĩ nào.

Thế mà trước khi bị hành quyết, ông ứng khẩu làm một bài thư thất ngôn tứ

cú tuyệt tác như sau:

Thư kiếm tùng nhung thuở thiếu niên,

Yêu gian đảm khí hữu long tuyền.

Anh hùng nhược ngộ vô dung địa,

Bão hận thâm cừu bất đái thiền.

DỊCH


Theo việc binh nhung thuở trẻ trai,




(Đông Hồ dịch)

Về điểm này đa số trong chúng ta đều phân vân, nghi ngờ... Nhưng mãi đến

bây giờ chưa thấy ai phủ nhận hay tìm ra được nguồn gốc khác.

3. Vợ và con:

Cả hai tông chi Bình Nhựt và Tân Thuận đều ghi Nguyễn Trung Trực không

có vợ con gì cả. Nhưng căn cứ nhiều tài liệu chính xác đã khẳng định ông có

vợ và có một đứa con trai. Trước khi ông hy sinh thì vợ và con ông đều chết

hết.

3.1. Họ và tên vợ:

Về họ và tên vợ có hai ý kiến khác biệt nhau.

a. Vợ tên là ĐIỀU:

Căn cứ theo một số truyền khẩu nói rằng vợ của Nguyễn Trung Trực tên là

Điều. Bà đã từng tham gia trong đội nghĩa quân và cũng theo sát ông trong

suốt thời gian chống Pháp ở Kiên Giang. Có lần bà Điều vâng lệnh Nguyễn

Trung Trực đi do thám đồn Săn Đá Kiên Giang bị chúng phát hiện rồi bắt bà.

Tên Chủ tỉnh định giở trò cưỡng hiếp. Nguyễn Trung Trực kịp đến giải vây

cứu được bà. Và một lần sau, bà bị bắt cùng một lượt với Quản Câu, xã Lý.

Chúng đem nhốt tất cả vào khám lớn. Mãi cho đến khi ông đánh chiếm được

đồn và giải thoát cho họ.

Nếu vợ ông quả là bà Điều này thì tên họ thật của bà là THI-BA-ĐO (theo

dân tộc Khơ-me, người nữ thường lấy chữ THI làm họ). Người ta thường gọi

tắt là Ba Đô hay Bà Đỏ. Về sau Bà Đỏ có vai trò quan trọng trong đội nghĩa

quân và cũng là người thân tình của Nguyễn Trung Trực. Do sợ kỵ húy nên

người ta gọi Bà Điều là Bà Đỏ (Chú thích: Màu điều cũng là màu đỏ, nhưng

xem hơn (có pha chút màu đen)). Như vậy Bà Đỏ hay Bà Điều cũng chỉ là

một người mà thôi (Chú thích: có tài liệu nói rằng Bà Điều và Bà Đỏ là hai

chị em ruột chứ không phải là một người).


b. Vợ tên là ĐỊNH:

Trọng suốt quá trình chống Pháp ở đất liền, chưa có tài liệu nào khẳng định

Nguyễn Trung Trực có vợ và có con. Nhưng khi ra Phú Quốc lập căn cứ

chống Pháp cho đến ngày hy sinh, người ta mới biết ông có một người vợ và

một đứa con trai. Cả hai đều chết ở Phú Quốc. Hiện nay vẫn còn di tích.

Theo tài liệu của ông Lê Hoàng Nam (Phú Quốc) đã viết: "Một điều đáng chú

ý là: Qua xác minh thì ở Cửa Cạn có mộ của vợ con cụ. Hàng năm nhân dân

tổ chức cúng vào ngày 19/8 âm lịch rất lớn... Họ gọi bà là "Bà QUAN LỚN

TƯỚNG. Hiện nay trên mộ bia có ghi rõ họ tên là LÊ KIM ĐỊNH".

Đây là di chứng có cơ sở khoa học đáng tin cậy hơn.

3.2. Tên con:

Về phần tên con của ông cũng có nhiều ý kiến khác biệt như sau:

a. Có ý kiến nói rằng "công tử" sanh ra được ba, bốn ngày thì chết nên

không kịp đặt tên.

b. Có ý liến nói rằng "Công tử" sanh ra được hơn một tháng mới chết. Cũng

chưa có tên (Theo tài liệu Lê Hoàng Nam - Phú Quốc).

Qua hai ý kiến trên, tôi có phần nhận xét như sau:

- Việc sanh con được ba, bốn ngày chưa đặt tên mà chết - Đó là việc thông

thường.

- Việc sanh con được hơn một tháng chết, chưa có đặt tên - Đó là sự cá biệt,

rất hiếm có (?)

Theo thường tình, đôi vợ chồng lần đầu vợ mới mang thai thì chắc chắn hai

vợ chồng sẽ trao đổi việc đặt tên con. Nếu con trai thì phải đặt tên gì cho

hay, cho hùng... Nếu là gái thì phải đặt tên gì cho đẹp, cho duyên dáng. . .

Đó là tâm lý chung, kể cả những người lao động, ít học. Đằng này Nguyễn

Trung Trực là một người có chức tước ngang hàng Chánh Tứ phẩm của triều

đình, chẳng lẽ ông không biết đến sự quan trọng của việc đặt tên cho con để

sau này nối dõi tông đường hay sao?


Có một điều mà chúng ta cũng nên lưu ý là trong hai lần trao con: Lần đầu

trao con cho người cận vệ nhờ len lỏi đem "công tử" xuống xóm tìm người

cho bú hộ và lần sau ông tự bồng con đi vào rừng sâu tìm bọng cây to đặt

con vào đó, rồi đi ngay xuống triền đồi để tiếp tục chỉ huy cuộc chiến.

Trong hai lần như vậy chắc hẳn ông cũng phải có chút hy vọng con mình sẽ

sống sót để khi khôn lớn nó biết rõ tông tích hay người nhặt được nhìn bút

tích biết đó là con của ông mà sẵn lòng đem về nuôi nấng hộ.

Vì những suy nghĩ trên mà tôi khẳng định việc sanh trẻ hơn một tháng chưa

đặt tên là một điều không thể có.

4. Anh em:

Về phần anh em của Nguyễn Trung Trực có 3 tông chi ghi khác biệt nhau:

- Tông chi số 1 tại chùa Sùng Đức (chợ Lớn - TP. Hồ Chí Minh) có 3 anh em: 2 nam,

1 nữ. Nhưng không ghi rõ tên.

- Tông chi số 2 tại Bình Nhựt (Long An), do ông Trần Văn Mới giữ, ghi có 2 anh em:

1 nam, 1 nữ.

1. Nguyễn Văn Nhơn (Lịch).

2. Nguyễn Thị Đạt.

- Tông chi số 3 tại Tân Thuận (Cà Mau), do ông Nguyễn Văn Đồ giữ, ghi có 8 anh

em: 4 trai, 4 gái:

1 Nguyễn Trung Trực.

2. Nguyễn Thị Khuê.

3. Nguyễn Thị Thiểu.

4. Nguyễn Công Khanh.

5. Nguyễn Thành Luông.

6. Nguyễn Thị Đạt.


7 . Nguyễn Thị Đào.

8. Nguyễn Văn Thơ.

5. Mồ mả :

Nhìn qua các bảng tông chi kể trên, đặt cho chúng ta nhiều nghi vấn về sự quan hệ

giữa hai dòng họ Tân Thuận và Bình Nhựt (?). Nhưng khi kiểm nghiệm và so sánh

lại phần mồ mả ông bà, cha mẹ, anh em, chúng ta mới có được vài tia sáng để lý

giải và khẳng định hai dòng họ này có cùng chung một huyết thống, cùng chung

một tổ tiên.

BẢNG SO SÁNH VỀ PHẦN MỒ MẢ:

1. Tại nghĩa trang Bình Nhựt (Long An):

Có: mộ ông bà nội và mộ em gái thứ sáu.

Không: có mộ cha mẹ và mộ Nguyễn Trung Trực.

Hiện nay do ông Trần Văn ới chăm nom, săn sóc.

2. Tại nghĩa trang Tân Thuận (Cà Mau):

Có: mộ cha mẹ và 6 anh chị em.

Không: có mộ ông bà nội, mộ em gái thứ sáu và mộ Nguyễn Trung Trực.

Hiện nay mồ mả này do ông Nguyễn Văn Đô và Nguyễn Văn Phát trông nom, săn

sóc.

II. SỰ NGHIỆP CỦA NGUYỄN TRUNG TRỰC

Sự nghiệp của Nguyễn Trung Trực đã được khẳng định qua hai chiến công

tiêu biểu nhất, đó là: đốt tàu Pháp tại vàm sông Nhật Tảo (1861) và đánh

chiếm đồn Tây Kiên Giang (1868) mà nhân dân luôn tỏ lòng kính trọng đối

với ông, một người suốt cuộc đời dâng hiến cho đất nước và dân tộc.

1. Đốt tàu Pháp ở vàm sông Nhật Tảo (Hỏa hồng Nhựt Tảo):

Quân Pháp xua quân đánh chiếm Gia Định (18-2-1859). Hai năm sau chúng


lại đánh đại đồn Chí Hòa (25-2-1861) và thừa thắng chúng đánh lấy Định

Tường (Mỹ Tho) (12-4-1861). Quân triều đình phải rút lui về Vĩnh Long.

Lúc bấy giờ, quân Pháp có lợi thế nhiều về chiến cụ như tàu sắt và súng tầm

xa hiện đại, cùng với ý chí xâm lược cao độ quyết chiếm lấy nốt miền Tây

Nam Bộ. Trên bộ, nơi nào chiếm được thì lập ngay xã tề và xây dựng đồn

bót. Dưới sông, chúng cho tàu thủy lớn nhỏ tuần tra thuyền ghe qua lại.

Chúng lấy cớ là ngăn chặn nghĩa quân làm loạn. Nhưng đó là cái cớ để thu

gom tiền bạc, lúa thóc của nhân dân.

Tại ngã ba, đầu sông Nhật Tảo và sông Vàm Cỏ Đông, chúng đặt một chiếc

tiểu hạm tên là Espérance (Hy vọng) nằm án ngữ nơi đó để đón ghe thuyền

qua lại tra xét. Chỉ huy trưởng tàu này là trung úy Hải quân tên PARFAIT,

còn chỉ huy phó là một thiếu úy (không rõ tên). Dưới tàu có trang bị một

khẩu đại bác với 25 quân lính Pháp và Lê Dương đầy đủ súng ống, đạn dược.

Trên bờ sông có đóng một cái đồn với 20 lính Mã Tà canh gác bảo vệ tàu.

Đây là một bước cản rất lớn cho sự hoạt động của nghĩa quân. Quản binh

Lịch (Chú thích: Lúc bấy giờ ông chưa đổi tên thành Nguyễn Trung Trực. Còn

đang giữ chức Quyền Sung Quản Binh Đạo, nên gọi tắt là Quản binh.) biết rõ

thế, nên bằng mọi cách ông quyết tiêu diệt con tàu này. Qua nhiều ngày

điều nghiên tình hình địch khá chính xác, ông liền chuẩn bị kế hoạch thực

hiện, ông chia nghĩa quân ra làm 2 toán:

- Toán thứ nhất: 30 người nằm phục kích bao vây đồn Mã Tà trên bờ. Nếu

nghe hiệu lệnh thì tấn công ngay không để chúng ra tiếp viện.

- Toán thứ hai: 59 người bố trí cho 5 ghe và nằm chờ sẵn trong khoang ghe

có đầy đủ cúi rơm. Khi nghe tiếng lệnh thì phi nhanh qua tàu, phóng hỏa và

tìm địch diệt.

Ngoài ra ông còn vận động một số dân chúng quanh vùng tham gia cuộc

chiến, ông trang bị cho họ một số chiêng, mõ, tù-và để làm thành tiếng

động, chọc tức quân Pháp, bắt buộc chúng phải chia lực lượng dưới tàu ra để

nghĩa quân hành động dễ bề thắng lợi.

Đúng giờ Ngọ (12 giờ trưa) ngày 10-12-1861, Quản binh Lịch cho toán dân

chúng đánh chiêng, mõ, thổi tù và làm vang động một góc trời. Tên trung úy

dưới tàu nghe tiếng động, tức tối liền xua nửa toán lính dưới tàu xuống canô

tiến thẳng vào bờ, vừa đi vừa bắn loạn xạ để thị uy. Tuy vậy, đoàn người

vẫn tiếp tục gây tiếng động, làm Parfait càng thêm tức giận xua lính truy


đuổi theo mãi, càng lúc càng xa tàu.

Lúc này ngoài sông Vàm Cỏ xuất hiện 5 chiếc ghe buôn bập bềnh chèo trên

mặt nước. Lính canh trên tàu thấy liền gọi lại để trình giấy. Năm chiếc ghe

cặp sát hông tàu. Chiếc ghe đầu trình giấy. Tên thiếu úy với tay xuống lấy,

bất thình lình bị Quản Lịch đâm chết. Sau đó ông phát lệnh tấn công: Sát! ...

Sát!. Tất cả nghĩa quân nằm trong mui ghe đều bật dậy, phóng nhanh qua

tàu tìm địch diệt, đồng thời mang cúi rơm phóng hỏa đốt tàu. Bọn lính thấy

tàu phát hỏa thì hoảng kinh hồn vía. Một số bị nghĩa quân giết tại chỗ, một

số nhảy xuống sông lội vào bờ chạy thoát thân nhưng cũng bị dân chúng

đón bắt giết. Còn tên trung uý Parfait thấy tàu bị đốt cũng kinh hoàng tìm

đường trốn thoát. (Chú thích: Có truyền thuyết khác nói rằng Nguyễn Trung

Trực dùng kế làm đám cưới giả để đánh và đốt tàu Et-pê-răng-sơ (?) -

Truyền thuyết này không được đại đa số kỳ lão và các nhà nghiên cứu sử

học chấp nhận. Vì cho rằng dùng đám cưới giả không có tính thuyết phục,

không mang tính chủ động bằng giả làm thương thuyền mới đáp ứng ý đồ

của giặc là tìm và tịch thu lúa gạo. Từ đó, nghĩ quân mới đạt thắng lợi dễ

dàng.)

Trận này nghĩa quân toàn thắng, dìm được tiểu hạm Espérance chìm sâu

dưới lòng sông Vàm Cỏ, mang theo 17 tên giặc xâm lăng. Sau trận này quân

Pháp lập tức mở cuộc càn quét để báo thù. Chúng cho đốt hết nhà cửa và

giết sạch trẻ già, trai gái vùng này (hơn 600 người). Thật là ác độc dã

man!...

Tuy vậy, nghĩa quân vẫn không nao núng, thừa thắng xông lên đánh chiếm

đồn Cần Giuộc, Sông Tra, Cái Bè , Rạch Gầm... Về phía sông Bến Lức (Long

An) và Tây Ninh, nghĩa quân của Quản binh Lịch chặn đánh các tuần tiểu

hạm Lorcha, đốt cháy được tiểu hạm số 3 (16-12-1862) và sau đó phá hủy

thêm một chiếc nữa.

Ngọn lửa Nhật Tảo nâng cao thanh danh của Quản binh Lịch trong cả nước,

làm bừng sáng lòng yêu nước của nhân dân cũng như của những lãnh tụ

cách mạng địa phương. Đồng thời cũng là động cơ thúc đẩy sức tiến công

chống xâm lăng ở khắp mọi nơi ở miền Tây Nam Bộ .

2. Đánh chiếm đồn Tây Kiên Giang (Kiếm bạt Kiên Giang):


Sau khi được sắc chỉ vua Tự Đức phong chức Thành Thủ úy trấn nhậm Hà

Tiên, ông đến Hà Tiên nhậm chức thì quân Pháp đã chiếm mất rồi (24-6-

1867). Ông liền lui về Hòn Chông (cách Hà Tiên độ 20km) lập căn cứ chống

Pháp. Ông liên hệ với các lãnh tụ nghĩa quân địa phương thành lập lực lượng

kháng chiến lâu dài. Ở Rạch Giá ...có Lâm Quang Ky (Chú thích: Lâm Quang

Ky, có tài liệu nói là Lâm Văn Ky), ở Minh Lương có Xã Lý, ở Phú Quốc có

Quản Thứ, Tổng Điền, Xã Ngợi... Ngoài ra ông còn vận động một số người

Hoa, người Khơ Me như cô Ba Đỏ cùng tham gia phong trào kháng chiến

chống Pháp.

Lúc bấy giờ ông đổi tên là Nguyễn Trung Trực. Ông làm Chủ tướng, còn Lâm

Quang Ky làm Phó tướng. Địa bàn hoạt động của nghĩa quân do ông lãnh

đạo cũng rất rộng lớn từ Cà Mau đến Hà Tiên, Phú Quốc và vùng Núi Sập (An

Giang). Ông có 3 trường luyện võ cho nghĩa quân: Tà Niên (Rạch Giá), Hòn

Chông (Hà Tiên) và Sân Chim (Cà Mau). Ông cũng thường đi khắp nơi như

Cái Nước, Chắc Băng, Thầy Ngươn, Tân Hội, Vĩnh Trạch v.v... để thuyết giải

bối cảnh lịch sử cho đồng bào nghe, đồng thời vận động những người có

cùng chí hướng tham gia đánh đuổi xâm lăng, giành lại quê hương đất nước.

Đâu đâu ông cũng rất được nhân dân mến yêu và kính phục.

Còn đối với bọn Pháp, sau khi đã chiếm nốt 3 tỉnh miền Tây rồi, chúng mở

rộng vòng tay đàn áp, truy lùng bắt bớ nghĩa quân hòng tiêu diệt lực lượng

yêu nước của Nguyễn Trung Trực. Chúng thiết lập cơ sở chánh quyền xã tề

và xây dựng đồn bót khắp nơi. Mặt biển ở Rạch Giá chúng thiết lập Ty

Thương Chánh để thu gom tiền bạc của các thương thuyền ngoại quốc vào

đây buôn bán. Trong sông rạch chúng cho canh suốt ngày chạy khắp nơi đón

ghe thuyền xét tra thu thuế.

Nhân dân Kiên Giang bấy giờ đang gánh chịu nhiều điều khốn khổ. Một số

lãnh tụ như Quản Thứ, Xã Lý, Cô Ba Đỏ yêu cầu ông sớm điều quân để tiêu

diệt bọn chúng. Đây là cơ hội thuận lợi nhất vì đã có Quản Cầu, chỉ huy đồn

Mã Tà Kiên Giang chịu làm nội ứng. Nguyễn Trung Trực từ chối vì chưa có

thời cơ thuận lợi và cũng chưa có điều nghiên kỹ tình hình địch nên không

thể động binh được. Cô Ba Đỏ nghe ông nói vậy cho rằng ông sợ địch nên

viện lý này lẽ nọ?. Cô nóng nảy lớn tiếng nói khích ông rằng: “Không ngờ

ông là đàn ông không có d.....". Một câu với dụng ý ngầm chê ông là đàn bà.

Tuy thế ông không buồn giận mà còn ôn tồn dẫn giải nữa. Ông nói: "Trong

binh thư có dạy, phàm làm tướng cầm quân ra trận mà tính khí nóng vội

chưa rõ được ta và địch mà xuất kích thì chắc chắn sẽ quân hao, tướng bại,

chẳng lợi ích gì mà còn làm nản chí quân binh". Tất cả nghe qua đều hết

lòng khâm phục.


Sau đó ít lâu, Nguyễn Trung Trực triệu tập các vị chỉ huy lại để bàn kế hoạch

đánh đồn Kiên Giang. Nhưng thật đáng tiếc, trong cơ quân có những kẻ phản

bội như Đội Lượm (Chú thích: Đội Lượm: có tài liệu nói là tên Lượng), Xã

Ngươn ở Tân Hội ra đầu Pháp, báo cáo cho tên Chủ tỉnh biết. Tên Chủ tỉnh

liền ra lịnh bắt ngay Quản Cầu, Xã Lý và cô Ba Đỏ nhốt vào khám lớn. Làm

như vậy, chúng tin rằng Nguyễn Trung Trực không còn có cơ hội đánh đồn

được. Nhưng tương kế tựu kế, Nguyễn Trung Trực vẫn thực hiện. Trước khi

tiến công 2 ngày, ông cho lực lượng nghĩa quân ở Hòn Chông kéo về Tà Niên

để cùng phối hợp hành động.

Đến 12 giờ đêm ngày 16-6-1868, toán nghĩa quân âm thầm lội qua sông bò

lên bờ, tiến sát vào thành đồn không gây tiếng động, nằm im lặng chờ đợi

giờ xuất kích. Lúc này trời cũng đổ cơn mưa rút rắc làm ướt cả quần áo và

gió biển từng cơn thổi vào làm buốt lạnh đến run người nhưng họ không hề

nản chí. Toán lính đồn đi tuần tiễu qua, ném mẩu thuốc tàn lên người làm

rát bỏng da thịt nhưng họ ráng sức chịu đựng để không gây tiếng động.

Lòng căm thù tột độ trong lòng họ như đã hóa giải hết cái đau đớn ngoài da

thịt.

Nghĩa quân phục kích ngoài vách đồn đến 4 giờ sáng. Chờ giặc uể oải ngủ

yên, Nguyễn Trung Trực men đến cổng gác chính, thấy hai tên lính gác đang

ngủ gà ngủ gật, ông dùng kiếm đâm chết rồi phát lệnh tấn công. Nghĩa quân

nghe tiếng lệnh, đồng bật dậy phi thân qua vách đồn vào trong tìm địch diệt.

Một số lính Mã Tà trong đồn vì có vận động trước nên cũng tham gia ứng

chiến. Tên Chủ tỉnh Chánh Phèn đêm khuya đang ngon giấc, nghe tiếng

động giựt mình thức dậy vừa chạy ra khỏi cửa cũng bị mũi kiếm của Nguyễn

Trung Trực đâm vào tim làm hắn ngã gục, giẫy giụa rồi chết. Ngọn lửa của

nghĩa quân đốt doanh trại giặc bừng cháy làm sáng rực cả một góc trời.

Nguyễn Trung Trực chạy đến khám giải thoát Quản Cầu, Xã Lý và cô Ba

Tiếng reo hò chiến thắng làm vang động khu phố chợ Rạch Giá về đêm.

Nghĩa quân hoàn toàn thắng lợi. Trận này nghĩa quân giết được một số sĩ

quan Pháp, trong đó có tên Chủ tỉnh Chánh Phèn, Trung úy Sô-tẹt

(Sauterne), Thiếu úy Ga-ma (Gamard) và hơn 60 tên lính khác. Ngoài ra còn

bắt sống thêm 15 tên lính nữa, trong đó có tên Thánh thông ngôn của Pháp.

Số tù binh này sau được Nguyễn Trung Trực tha chết.


Sau đó hai ngày quân Pháp mới hay tin đồn Kiên Giang đã mất về tay

Nguyễn Trung Trực. Chúng hoảng kinh, tức giận liền kéo viện quân từ Mỹ

Tho, Vĩnh Long đi tiếp viện. Trong đoàn quân này ngoài trung tá Hải quân

Lê-ô-na An-sa (Léonard Ansart) ra còn có hai tên phản quốc Trần Bá Lộc và

Đỗ Hữu Phương. Chúng dùng tất cả vũ lực ồ ạt tấn công phục thù. Vì yếu

thế, Nguyễn Trung Trực đành phải rút lui về Hòn Chông rồi ra Phú Quốc tiếp

tục chống kẻ thù đến ngày hy sinh. Khi Nguyễn Trung Trực rút lui để thành

(đồn) lại cho Phó tướng Lâm Quang Ky giữ. Ông quyết liệt chống cự với Pháp

được ít lâu rồi cũng bị chúng bắt chặt đầu đem bêu giữa chợ để răn đe dân

chúng (chỗ bêu đầu Lâm Quang Ky là nơi đặt tượng đài của Nguyễn Trung

Trực hiện nay ).

Nhìn qua hai cuộc chiến thắng đốt tàu Pháp ở vàm sông Nhật Tảo và đánh

đồn Tây Kiên Giang, chúng ta đã thấy rõ tài năng, mưu lược của Nguyễn

Trung Trực. Ông đúng là vị anh hùng đầy can đảm, táo bạo, ông áp dụng

chiến thuật thần tốc trong mọi thế trận với quyết tâm diệt địch tại trung tâm

đầu não của chúng. Tuy ông sử dụng số quân ít ỏi với phương tiện chiến đấu

thô sơ bằng giáo, mác nhưng đã thắng được kẻ địch có lực lượng hùng hậu,

với phương tiện chiến tranh hiện đại như tàu sắt và súng đạn tầm xa...

III. TÍNH CÁCH ƯU VIỆT CỦA NGUYỄN TRUNG TRỰC

Có thể nói, Nguyễn Trung Trực là con người của thời đại mang màu sắc lịch

sử đậm nét nhất trong thế kỷ thứ 19 của dân tộc. Ông mạnh mẽ mở màn

cho công cuộc chống Pháp đầu tiên ở miền Tây Nam Bộ. Thực lực của ông

không nhiều, không mạnh mà chiến thắng kẻ thù có đầy đủ vũ lực hùng

cường ngay trong cơ phận đầu não. Đó là tính cách đặc biệt của vị anh hùng

trẻ tuổi này.

Không phải đợi đến lúc có đầy đủ điều kiện ông mới thực hiện được tính cách

đó. Có nhiều tài liệu nói ông đã thể hiện tính cách ưu việt ấy như sau:

1. Về sức lực và tài nghệ:

Nguyễn Trung Trực có thân hình vạm vỡ, sức lực cường tráng và khỏe mạnh.

Tài nghệ của ông biểu hiện hơn người. Lúc còn nhỏ, ông giỏi lặn hụp, bơi lội

dưới sông nước. Ông thường đi vào mương đìa, kinh rạch lặn bắt cá. Lúc nào

ông bắt cá cũng hơn mọi người, có khi dư ăn còn bán để mua gạo. Về võ

nghệ, ông tinh thông tất cả


- Ông dạy võ cho nghĩa quân để đánh giặc thù, ở các trường võ như Tà Niên,

Hòn Chông, Sân Chim... Có một hôm ông đang dạy võ cho nghĩa quân ở Tà

Niên, ông thấy đàn quạ đậu bên kia bờ rạch (rạch Tà Niên rộng hơn 10

thước), ông liền biểu diễn cho nghĩa quân xem bằng cách ông dùng roi

chống bật người từ bờ rạch bên này, sang bờ rạch bên kia, khi rơi xuống đất

vẫn đứng vững, hai tay nắm hai con quạ, gương mặt không lộ vẻ gì mệt mỏi

cả.

- Đêm đánh đồn Kiên Giang, nghĩa quân nằm phục kích bên vách đồn chờ

giờ hành động, thì có một con rắn mái gầm to từ xa bò đến, nó ngóc đầu

toan mổ nghĩa quân. Từ xa nhìn thấy, ông liền phóng mình tới, một tay nắm

đầu, một tay nắm mình, ông bứt ra làm đôi rồi quăng đi. Trong lúc đang tấn

công đồn Tây Kiên Giang, có hai tên lính Pháp chĩa súng vào ông định bắn.

Nhưng chưa kịp bóp cò thì ông phi thân đến, nắm đầu hai thằng đánh "cốp"

vào nhau một cái, sọ chúng vỡ ra, giẫy giụa chết luôn.

- Có một truyền thuyết khác nói: Khi ở Phú Quốc, nghĩa quân bị Pháp bao

vây toàn đảo, cấm không cho ai giúp đỡ nghĩa quân. Nếu ai giúp đỡ hay liên

hệ gì với nghĩa quân sẽ bị tù đày hoặc tử hình, bêu đầu giữa chợ... Lúc bấy

giờ nghĩa quân lâm vào cảnh đói khát. Ông liền tổ chức nghĩa quân cùng ông

đi ra biển bắt cá về ăn. Trong lúc thuyền đang rẽ sóng trên mặt biển, ông

thấy bầy cá mập đang lội, ông liền cầm đao nhảy xuống biển rượt giết được

cá quăng lên thuyền. Lại còn một chuyện nữa cũng không kém phần sinh

động, khi nghĩa quân cũng đang lâm vào tình trạng đói khát. Ông lo lắng và

tìm cách giải quyết thì có một nghĩa quân chạy đến báo với ông rằng hiện

giờ có một bầy trâu rừng (Chú thích: Bà Nam Giao là người ở đất liền ra đảo

Phú Quốc sinh sống, cô đem trâu theo nuôi, chúng sinh sản rất nhiều. Trước

khi bà chết, bà bảo người nhà thả hết trâu lên rừng. Vì thế mà trở thành bầy

trâu rừng) đang ăn cỏ ở sườn đồi. Ông liền cho nghĩa quân tổ chức vây bắt.

Đàn trâu bị động chạy tuốt lên rừng chỉ còn hai con lọt xuống đìa, có một

con cố vượt lên bờ, ông vội đuổi theo nắm được đuôi nó, nó lôi ông theo. Khi

đến gần một cây to, ông liền ngoay đuôi nó vào thân cây và hai chân ông

dang ra ngáng vào gốc cây chịu lại. Con trâu đang chạy ngon trớn bỗng bị

khựng lại, nó quay đầu húc ông. Thừa cơ hội đó, ông nắm hai sừng lôi nó

xuống đìa nhận nước. Lúc đó nghĩa quân tràn đến giết được cả hai con trâu.

2. Về trí thông minh và mưu lược:

Nghiên cứu qua nhiều tài liệu, chúng ta không tìm thấy Nguyễn Trung Trực gia


nhập vào đội ngũ quân Dinh Điền của Khâm sai Tổng thống Quân vụ Nguyễn Tri

Phương vào năm nào? Nhưng lại biết chắc rằng khi quân Pháp chiếm lấy Gia Định

(18/2/1958) thì Nguyễn Trung Trực đã có mặt trong quân ngũ (dưới quyền chỉ huy

của Quản Cơ Trương Định) và đã giữ chức Quyền Sung Quản binh đạo (lúc này ông

mới 21 tuổi). Sau đó 2 năm, ông đã tham gia trận đánh đại đồn Kỳ Hòa (25-2-

1861). Quản cơ Trương Định cho ông cai quản một đội nghĩa quân trấn giữ vùng

Long An, kiểm soát khu rộng lớn vùng ba biên (Tây Ninh, Bến Lức, Gò Công). Cũng

trong năm này ông mở một chiến công oanh liệt là đốt cháy tàu Ét-pê-răng-sờ

(Espérance) của Pháp tại vàm sông Nhật Tảo. Qua năm sau (1862), ông được vua

Tự Đức sắc phong chức Quản cơ tỉnh Bình Thuận (Chú thích: Có tài liệu nói vua sắc

phong ông chức Quản cơ Bình Thuận năm 1863 hoặc 1864).

Nhìn ngược lại thời gian để ước định nghiệp vụ quân sự của Nguyễn Trung Trực thì

ta có thể cho rằng: ông đầu quân sớm nhất cũng là vào lúc 17 hay 18 tuổi. Với số

tuổi đó và chỉ có năm, sáu năm binh nghiệp mà thăng tiến rất nhanh, giữ nhiều

chức vụ quan trọng để rồi sau này trở thành lãnh tụ kiêu hùng chống Pháp ở miền

Nam và đã làm cho kẻ thù vô cùng khiếp sợ. Vậy hẳn ông là người tài ba thao lược

lắm thì mới đạt được những thành tích lớn lao ấy. Và rồi điều này còn được minh

chứng thêm, khi bảy năm sau ông lại tạo nên một thành tích vẻ vang nữa là đánh

chiếm đồn Tây Kiên Giang (16-6-1868), đột kích ngay cơ phận đầu não của chúng,

giết chết tên Chủ tỉnh Chánh Phèn (Chú thích: Chánh Phèn là tên Chủ tỉnh của Pháp

đầu tiên ở Kiên Giang. Vì không biết rõ tên thật và thấy hắn có râu giống lông chó

phèn nên dân gọi hắn là Chánh Phèn)) Và một số sĩ quan khác nữa.

Hai chiến tích "Nhật Tảo" và "Kiên Giang" đã làm tên tuổi Nguyễn Trung Trực vang

lừng cả nước. Chứng tỏ ông là người tuổi trẻ tài cao, am tường chiến thuật, chiến

lược để đi đến thành công như:

a. Biết người biết ta, trăm trận trăm thắng:

Ở mỗi thế trận, ông điều nghiên thật kỹ, nắm tình hình địch thật rõ ràng, chính xác

từ sự sinh hoạt thường nhật đến sự bố phòng, bố trí trong doanh trại như thế nào

mới điều quân xuất kích. Ngoài ra còn tiên đoán được sự tấn thối của địch như thế

nào để xử lý cho được an toàn. Có như vậy mới dễ dàng thành công.

b. Áp dụng chiến thuật nghi binh:

(Tức là quân ít mà làm cho địch ngờ có nhiều):

Ở mặt trận Phú Quốc, quân Pháp bao vây định mở trận tiến công lên đồi nhưng

chưa biết rõ tình hình nghĩa quân như thế nào nên chưa dám tấn công. Hiểu được ý

đồ của giặc, Nguyễn Trung Trực cho nghĩa quân lúc ẩn, lúc hiện đi lượn theo triền


đồi nhiều lượt. Quân Pháp bỏ ống dòm nhìn thấy ngỡ là nghĩa quân đông nên không

dám tấn công. Nhờ thế, ông có thời gian chỉnh đốn hàng ngũ, tìm biện pháp ngăn

chặn và tiêu diệt địch.

c. Áp dụng chiến thuật "Điệu hổ ly sơn":

(Tức là phân chia lực lượng địch để giảm bớt sức chiến đấu của chúng):

Ở trận Nhật Tảo, ông bố trí một số dân chúng nấp trên bờ sông đối diện với tàu Ét-

pê-răng-sờ (Espérance). Chờ đúng 12 giờ trưa (giờ Ngọ) ngày 10- 12-1861, ông ra

lệnh đánh chiêng, mõ, thổi tù-và và làm vang rền trên bờ sông để chọc tức địch.

Tên trung úy Bạt-phe (Parfait), chỉ huy trưởng tàu nghe thấy, tức tối liền xua phân

nửa số quân dưới tàu xuống ca-nô tiến thẳng vào bờ đuổi bắn. Đoàn người chiêng,

mõ, tù và cứ tiếp tục gây tiếng động càng âm vang hơn và lùi dần sâu vào các kinh

rạch. Bạt-phe (Parfait) lại càng thêm nổi giận, cho lính rượt sâu vào nữa.

Chờ có vậy, để ở ngoài sông Vàm Cỏ, Nguyễn Trung Trực triển khai cuộc chiến đấu

đốt tàu thành công (xem lại phần sự nghiệp).

d. Vận dụng 3 yếu tố trong binh pháp là:

* Thiên thời:

Trận đánh tàu trên sông Nhựt Tảo: ông đánh tàu Ét-pê-răng-sờ vào lúc 12 giờ trưa.

Lúc mà địch uể oải lơ đãng nhất.

Trận đánh đồn Kiên Giang: ông chọn giờ quá khuya (4 giờ đêm). Lúc mà chúng quá

tự mãn về khâu an toàn, mất cảnh giác, thiếu canh phòng nghiêm mật.

* Địa lợi:

Trận đánh tàu trên sông Nhựt Tảo: Tàu đậu giữa vời bốn bề là sông nước. Vì thế

ông dùng lối đánh bất ngờ, thần tốc làm cho địch trở tay không kịp, muốn thoát

cũng không còn con đường nào thoát được.

Trận đánh đồn Kiên Giang: Đồn này có ba mặt là biển cả và rừng rậm, chỉ còn mặt

trước là con kinh Lạc Giục ăn thông ra biển. Nếu thình lình bị tấn công, muốn chạy

thoát cũng rất khó khăn.

* Nhân hòa:


Đây là cốt lõi của yếu tố thành công. Nguyễn Trung Trực rất được lòng thương yêu

kính trọng của mọi người. Họ đồng tâm hợp lực giúp đỡ hoặc trực tiếp tham gia vào

lực lượng nghĩa quân chống Pháp. Ngoài ra ông còn vận động được người Khơ-me,

người Hoa vào hàng ngũ nghĩa quân. Song song đó ông còn chiêu dụ được quan

chức của địch để làm nội ứng như Quản Cầu (chỉ huy đội Mã Tà của đồn Tây Kiên

Giang), Xã Lý ở Minh Lương, Tổng Kiên, Xã Ngợi ở Phú Quốc...

Nhờ thông hiểu binh pháp nên ông thắng địch nhiều trận rất hào hùng, oanh liệt,

chứng tỏ ông là người có thực tài điều quân.

3. Khí phách can đảm, anh hùng:

Chúng ta hãy nghe sau đây một số người Pháp nhận định về Nguyễn Trung Trực

như sau:

- PIQUET: Trong biên bản hỏi cung Nguyễn Trung Trực, phần nhận xét có ghi: "một

con người đã sa vào tay chúng ta rồi mà vẫn tỏ ra nhiều phẩm chất và đầy nghị

lực". Trong một phấn khác Piquet viết: "Ông này (Trực) tỏ ra đầy khí phách và

cương nghị".

- PAUL VIAL đã viết: "Nguyễn Trung Trực là người tự trọng có tư cách đáng quý và

đầy nghị lực." Trong phần nhận xét khác: "Nguyễn Trung Trực là người chỉ huy trẻ

tuổi đầy gan dạ đã tỏ ra có tinh thần dũng cảm chỉ huy linh hoạt, sáng tạo và mưu

trí hơn người. Chống nhau với ta ngót mười năm trời trước khi bị ta bắt”.

Những lời nhận xét trên đây đã khắc họa rõ nét khí phách anh hùng của Nguyễn

Trung Trực. Ngoài ra còn một số truyền thuyết nói về lòng can đảm của ông như

khi đánh trận, ông luôn đi trước hàng quân và xông xáo lướt dưới làn mưa đạn

không bao giờ sợ hy sinh. Chẳng những ông thể hiện bàng hành động thôi mà còn

thể hiện cả trong ngôn từ dù ở hoàn cảnh ngặt nghèo như:

- Trong lúc bị hỏi cung, ông nói với viên Thanh tra Piquet rằng: "Số mạng tôi đến

đây đã đủ rồi, tôi muốn cứu nước tôi mà không thành công, tôi xin truất sự sống

của tôi càng sớm càng tốt".

- Lần khác ông nói với tên Chonh (Chú thích: chính là viên thông ngôn của Pháp, bị

Nguyễn Trung Trực bắt trong trận đánh đồn và sau đó được ông thả ra) là thông

ngôn của Pháp rằng: "Anh hãy nói rằng chính tôi đã cứu anh. Anh là người có ảnh

hưởng với Lang Sa. Tôi chỉ cần anh dùng ảnh hưởng ấy xin cho tôi được xử tử mau

lẹ chừng nào hay chừng ấy."


Nói chung những hành động và ngôn từ của ông đã nâng cao vị thế anh hùng của

ông (nhất ngôn phát xuất, vạn kỷ lưu danh) (Chú thích: Nhất ngôn phát xuất, vạn

kỷ lưu danh: một lời nói ra, ngàn năm lưu danh mãi). Đó cũng là ngọn đuốc sáng

soi tính ưu việt của dân tộc có truyền thống đấu tranh chống xâm lăng hàng bao

thế hệ.

Sau đây chúng ta hãy nghe thêm một số người Pháp đánh giá về hai cuộc chiến

thắng vừa kể của Nguyễn Trung Trực như sau:

- ALBERD SCKREINER: nhận định về trận Nhật Tảo: "là khúc nhạc mở đầu cho cuộc

tổng công kích hầu như toàn bộ vào người Pháp" (theo Albéré de L'histoire

d’Annam).

- GEORD DUWEN thì bình luận: "ấy là một biến cố bi thảm mà hậu quả làm tổn

thương đến uy tín của Pháp ở miền Nam" (theo Bunetin de la Société des études

Indochinoise de Sài gòn, année 1900).

- PAUL VIAL thì nói: "Đây là một sự kiện đau đớn làm cho người Annam phấn đấu

và gây xúc động trong lòng người Pháp" (theo cuốn Les premiêre années de la

Cochinchine, colonie Francaise. Tom I.P.124).

Đúng thế, đó là những vết hằn sâu làm tổn thương và đau đớn cho bọn xâm lược

Pháp và đó cũng chính là khúc nhạc mở đầu cho "Bản thiên hùng ca" mà Nguyễn

Trung Trực là người khởi xướng ở miền Nam nước Việt để rồi hơn một thế kỷ sau

"Bản thiên hùng ca" này làm vang dội khắp năm châu.

4. Đức tính trung hiếu vẹn toàn:

Về chữ TRUNG, chữ HIẾU của Nguyễn Trung Trực có rất nhiều tài liệu đã

khẳng định ông là một con người thể hiện trung hiếu vẹn toàn:

a. Về lòng trung dũng:

Xét qua bối cảnh lịch sử thời Tự Đức, tình hình trong nước cực kỳ rối rắm bởi

làn sóng xâm lược từ phương Tây ồ ạt tràn vào phương Đông chinh phục để

tìm thuộc địa, nên nước ta bị ảnh hưởng nặng nề sự cai trị của thực dân

Pháp.

Nguyễn Trung Trực sanh vào thời đại này. Lớn lên ông đã nhìn thấy cái nhục

vong quốc trước mắt, ông không thể ngồi yên, đứng nhìn. Nên dù còn rất

trẻ, ông xin mẹ đi đầu quân để góp phần cứu nước. Nhưng chí nguyện không


thành bởi thế lực quân thù quá mạnh, phương tiện chiến tranh quá hiện đại

nên áp đảo được các lực lượng chống Pháp ở địa phương, bên cạnh đó còn

do triều đình nhà Nguyễn quá nhu nhược sớm đầu hàng bọn Lang Sa (Chú

thích: Lang Sa hay Tây Di cũng đều chỉ chung bọn thực dân Pháp), ký

nhượng đất đai miền Nam để cho chúng có cơ hội thôn tính luôn toàn cõi đất

nước.

Không thành công thì thành nhân dù Nguyễn Trung Trực bị chúng bức tử khi

còn quá trẻ (30 tuổi). Ông chết nhưng gương trung dũng của ông sáng chói

như sao Bắc Đẩu để cho hậu thế soi chung.

Hãy nghe những lời ông nói sau đây với bọn Pháp, đầy trung cang nghĩa khí:

* Nói với PIQUET: "Số mạng tôi đến đây đã đủ rồi, tôi muốn cứu nước tôi mà

không thành công, tôi xin truất sự sống của tôi càng sớm càng tốt”.

* Quân Pháp biết ông có tài, có uy tín với nhân dân, chúng muốn lấy chức

tước, tiền bạc để khuyến dụ. Nếu ông chịu làm việc cho Pháp thì chúng sẽ

phong cho chức Phó soái. Nguyễn Trung Trực cười và khẳng khái nói: "Tụi

bây kiếm cho tao chức nào mà chức đó tao chặt hết được đầu mấy thằng

Tây thì tao mới làm, chứ chức Phó soái tao không màng đâu "

* Khi Pháp bắt được ông đem nhốt vào khám lớn Sài Gòn, tên Chánh soái

Tây muốn biết tường tận ông là người như thế nào nên vào khám gặp ông.

Trước tiên hắn dùng lời lẽ ngọt ngào khuyến dụ nhưng không được hắn mới

xẵng giọng nói: "ông Trực nè! Dù ông có sống hay chết thì binh lực của Pháp

cũng đã tận diệt hết quân phiến loạn của xứ sở này rồi..."

Nguyễn Trung Trực mỉm cười, liền đưa tay chỉ ra ngoài sân cỏ và ôn tồn nói

với viên Chánh soái rằng: "Thưa Pháp soái: Chúng tôi tin chắc rằng, chừng

nào ngài trừ hết cỏ trên mặt đất này thì chừng đó ngài mới mong trừ hết

những người ái quốc của xứ sở này mà ngài giận dữ gọi họ là quân phiến

loạn." (Với ý này có câu ngắn gọn hơn: "Bao giờ Tây nhổ hết cỏ nước Nam,

mới hết người Nam đánh Tây".

* Tại pháp trường, chỉ còn vài giây phút nữa là tới giờ hành quyết, viên

thanh tra Piquet hỏi:

- Ông Trực! Vào giờ phút cuối cùng, ông có muốn nói lời gì nữa không

- Tôi muốn các ông xử tử tôi càng sớm càng tốt - Nguyễn Trung Trực khẳng


khái trả lời.

* Lúc ở Phú Quốc, khi trận chiến đấu đến hồi cực kỳ sôi động thì vợ Nguyễn

Trung Trực đến ngày sanh nở. Lúc bà sanh không có ai săn sóc thuốc thang,

vì cả trai lẫn gái đều phải ra sức chiến đấu với kẻ thù, nên sau khi sanh được

bốn ngày bà kiệt sức rồi chết. Ông hay tin về lo chôn cất bà xong, liền mang

con lên rừng tìm bọng cây to đặt con vào đó. Xong xuôi, ông trở ra để lo chỉ

huy cuộc chiến. Đội cận vệ thấy ông vội hỏi:

- Thưa Chủ soái! "Công tử" ra sao rồi ạ?

- Mọi việc đã xong rồi. Các người có thương ta và con ta thì hãy đánh giặc

cho thật giỏi, giết giặc cho thật nhiều đi... - ông vội trả lời.

* Lúc tình hình hết sức nguy ngập, quân Pháp càng lúc càng xiết chặt vòng

vây, chúng mong giết hay bắt sống được Nguyễn Trung Trực, ông liền họp

nghĩa quân lại mà nói với họ rằng: "Gặp lúc gian nan này ta khó lòng địch

nổi với quân xâm lược. Ta tổ chức mọi người đi đánh giặc. Bây giờ ta cho

phép mọi người được tự do ra về với gia đình. Còn ta một mình quyết sống

chết với quân thù một trận cuối cùng. Ta không thể vì lý do gì mà đầu hàng

quân giặc. Ai cùng lòng với ta hãy xách gươm đứng dậy mà đi...”

Sau đó ông gom hết lương thực còn lại liệng xuống sông và rút gươm chỉ

thẳng lên trời nói lớn: "Ta thề cùng trời đất nếu không thắng trận này xin

chết tại trận này. Trời đất hãy chứng giám cho (theo tham luận của ông Bùi

Văn Thạnh, Giám đốc Sở VHTT Kiên Giang, đăng trong TTSN/NTT, trang

157).

Đọc qua những lời trích lược trên đây chúng ta đã thấy rõ lý tưởng cao cả

của Nguyễn Trung Trực là suốt đời chỉ mong dâng hiến cho Tổ quốc. Xả thân

vì nước mà không thành công thì lấy cái chết đền bù để thành nhân. Ôi cao

quí làm sao!

b. Về lòng hiếu thảo:

Có nhiều truyền thuyết nói ông là người con rất chí hiếu. Ông rất thương.yêu

và kính sợ mẹ. Chúng ta hãy nghe các bậc kỳ lão nói về những đức tính hiếu

đạo của ông như sau:


* Sau khi cha mất, để lại một đàn con thơ dại, bà mẹ phải tảo tần hôm sớm

để lo cuộc sống thật là vất vả Nguyễn Trung Trực thấy mẹ cực nhọc quá mà

thương xót, nên mọi việc nặng nhọc ông đều giành làm và tiếp tay với mẹ lo

nuôi nấng đàn em. ở vùng sông rạch Long An, đa số dân chúng sống với

nghề nông và nghề chài lưới. Gia đình quá nghèo không thể sắm được

phương tiện để bắt cá như chài, nôm, lưới... Ông chỉ dùng tay bắt. Ông bắt

cá hàng ngày, còn thừa đem bán để mua gạo ăn. Chỉ mới mười mấy tuổi đầu

mà ông biết giúp đỡ mẹ, bảo bọc đàn em đến ngày khôn lớn.

* Lúc ở quân ngũ, khi hay tin mẹ bịnh, bằng mọi cách ông phải về nhà để

săn sóc thuốc thang cho mẹ. Khi nào bà hết bệnh hẳn ông mới ra đi.

* Lúc ở Hòn Chông mẹ bịnh, ông đang săn sóc thuốc men thì có một số lãnh

tụ nghĩa quân đến bàn với ông về việc đánh đồn Tây Kiên Giang. Ông một

tay vịn đốc kiếm, một tay quạt nồi thuốc, còn miệng luôn bàn việc nước

non... Các lãnh tụ nài nỉ ông lên đường về Kiên Giang chỉ huy việc đánh

chiếm đồn vì thời cơ rất thuận lợi bởi có Quản Cầu chỉ huy đội Mã Tà đồn

Kiên Giang chịu làm nội ứng, chắc chắn sẽ thành công. Thấy mẹ còn bịnh

ông không đành ra đi, nên ông viện lẽ chưa thuận lợi, chưa điều nghiên rõ

tình hình địch mà thoái thác. Bà mẹ nằm trên giường nghe được tất cả sự

việc bà cũng đã hiểu ý ông, nên bà khẳng khái bắt buộc ông phải đi ngay,

nếu không bà sẽ tự tử ngay. Ông sợ quá đành phải sửa soạn hành lý ra đi.

* Ở trong quân ngũ ông cũng thường nói với nghĩa quân về chữ hiếu như

sau: "Thân ta mà có là do cha mẹ tạo ra. Cha mẹ là trời đất. Nếu làm con

mà quên công ơn cha mẹ, bất hiếu với cha mẹ là lỗi đạo, không xứng đáng

làm con người nữa". Bởi thế nên nghĩa quân nào đến xin phép về thăm cha

bệnh, mẹ đau đều được ông cho về ngay.

* Lúc ở Phú Quốc, quân Pháp dùng mọi cách cũng không thể nào bắt hay

giết được ông. Cuối cùng chúng dùng kế thâm độc bắt mẹ ông để buộc ông

phải ra hàng (giống như trường hợp Đổng Kim Lân trong San Hậu). Tên

Huỳnh Công Tấn (Chú thích: Huỳnh Công Tấn, trước kia nằm trong quân cơ

Trương Định cùng với Nguyễn Trung Trực. Sau này Tấn ra đầu Pháp dẫn lính

vào khu rừng Lá (Gò Công) bắt Trương Định) lấy chỗ bạn bè xưa kia, viết

thư báo tin cho ông biết là mẹ của ông đã bị Pháp bắt rồi. Nếu ông chịu ra

hàng thì Pháp chẳng những tha mẹ ông ra mà còn ban chức tước cho ông

nữa. Nhận được thư này ông quá đỗi đau lòng, tư tưởng có phần chao đảo. .

. Bây giờ tình hình nghĩa quân rất bi đát: lương thực dần dần cạn, súng đạn

dần dần tiêu hao. Dân chúng toàn đảo cũng bị ảnh hưởng vì chúng bao vây


không cho đất liền cung cấp lương thực. Dân chúng phải chịu cảnh đói khát,

nghèo khổ cùng cực. Giờ đây mẹ cũng bị chúng bắt giam cầm chốn lao tù?...

Tình hình như vầy không thể kéo dài cuộc chiến. Qua nhiều đêm suy nghĩ,

đắn đo, ray rứt... Cuối cùng ông quyết định ra "HÀNG" để giải quyết mọi vấn

đề cấp thiết. Trước khi ra hàng, ông viết thư cho Huỳnh Công Tấn biết, nếu

muốn ông ra hàng phải chấp thuận 3 điều kiện:

- Một là bãi bỏ lệnh bao vây kinh tế toàn đảo.

- Hai là phải thả hết nghĩa quân đã bị bắt, cho họ được trở về nguyên quán

yên ổn, và tự do làm ăn sinh sống.

- Ba là phải thả ngay mẹ ông ra và đưa đến căn cứ để gặp ông.

Dĩ nhiên được tin ông chịu ra hàng. Pháp chấp thuận ngay nhưng chúng chỉ

thực hiện hai điều kiện trên. Còn điều thứ ba, chúng nói dối rằng bà đang bị

bệnh nặng không thể đưa đến gặp ông được, khi nào ông ra hàng chúng sẽ

cho gặp mặt (Chú thích: Có truyền thuyết nói rằng mẹ ông không có bị Pháp

bắt. Việc Pháp nói bắt bà là do bịa chuyện để buộc ông vì chữ hiếu mà ra

hàng chúng. Sự thật khi chúng tấn công vào Hòn Chông tìm bắt Nguyễn

Trung Trực thì bà đã đi lánh nạn ở đâu không rõ (?). Nhưng sau đó bà về

Tân Thuận (Cà Mau) rồi chết ở đó).

Đến ngày hẹn, Nguyễn Trung Trực ăn mặc đàng hoàng như một vị tướng

ngoài trận địa: áo thắt lưng, quần chẽn ống, đầu chít khăn đen với dáng dấp

hiên ngang, một mình đi ra gặp bọn Pháp (Chú thích: Có tài liệu nói rằng khi

ra hàng, ông mượn một người nông dân lấy cọng rau muống biển trói tay

dùm, rồi hiên ngang đi ra gặp Pháp). Chúng đón tiếp ông một cách rất kính

trọng, rồi vội vàng đưa ông về Kiên Giang. Ở dưới tàu ông nóng lòng muốn

gặp mẹ. Bọn Pháp viện lý này lẽ nọ không cho gặp. Ông nằng nặc đòi chúng

phải đưa mẹ đến cho ông gặp. Cuối cùng chúng đành thú nhận là không có

bắt bà và cũng không biết bà ở đâu nữa. Vỡ lẽ, ông biết mình đã lầm quỷ kế,

âu cũng là số mạng?

Đến đây chúng ta gặp một vấn đề nan giải về tính chất lịch sử của một sự

việc. Đó là Nguyễn Trung Trực ĐẦU HÀNG, BỊ BẮT hay NỘP MÌNH?...

Về việc này trong cuộc hội thảo có 3 ý kiến trái ngược nhau:


- Có ý kiến nói rằng ông đi ra ĐẦU HÀNG Pháp.

- Có ý kiến nói rằng ông tự đi ra NỘP MÌNH.

- Có ý kiến phản bác hẳn hai ý kiến trên. Cho rằng người anh hùng không

bao giờ đầu hàng hay nộp mình mà là ông đánh một trận cuối cùng rồi BỊ

BẮT.

Qua tranh cãi rất sôi nổi, ai cũng bảo lưu ý kiến của mình là đúng. Không có

kết luận rõ ràng cho sự kiện lịch sử này. Đến đây tôi cũng xin góp một phần

ý kiến nhỏ để tiện bề nhận xét:

Việc này chúng ta cùng không nên câu nệ quá về từ ngữ ĐẦU HÀNG, NỘP

MÌNH hay BỊ BẮT mà hãy nhìn thẳng vào thực chất của sự việc trong bối

cảnh lịch sử hiện tại. chúng ta cũng đừng nên lý tưởng hóa một màu hồng

xuyên suốt cho một vị anh hùng nào cả. Cái bản chất anh hùng của một vị

anh hùng thật sự đã được thể hiện qua hành động và ngôn từ trong quá

trình đấu tranh. Đối với Nguyễn Trung Trực đã có thừa điều kiện để trở

thành vị anh hùng nên chúng ta cũng không cần tô vẽ gì thêm, e rằng sẽ

làm sai lệch sự thật của lịch sử.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, có những người bị bắt

thật, nhưng sau đó không chịu được đòn tra tấn mà chao đảo hay do bởi

nghe theo những lời dụ dỗ đường mật mà cam chịu làm tay sai cho giặc, dẫn

giặc đi tìm bắt bớ, giết hại những người từng là đồng chí mình thì việc bị bắt

này có khác chi là đầu hàng (hãy xem cuốn "Nhà lao Cây dừa" của Chu Lai).

Thiết nghĩ sự đầu hàng có hai mặt:

- Đầu hàng thật: phản bội tổ chức, phản bội đất nước.

- Đầu hàng giả tạo để thực hiện một ý đồ cao dẹp thì đó là kế sách, là mưu

lược. Giống như trường hợp của Lê Thái Tổ (Lê Lợi), trong lúc bị quân Minh

vây khốn ở Chí Linh, nhà vua liền cởi áo long bào giả dạng quân binh lẻn ra

hậu thành tìm đường "đào tẩu" thoát nạn, giữ được mạng sống để sau này

có cơ hội phục hận. Nếu chúng ta nghĩ rằng Lê Lợi là một ông vua, một

tướng lãnh ở ngoài trận địa mà "đào tẩu”, bỏ mặc ba quân tướng sĩ sống

chết với kẻ thù thì đó là một hành động ươn hèn, ô nhục! Nhưng không, lịch

sử coi sự "đào tẩu" này là sự thông minh, mưu lược mà người đời hết lời

khen ngợi.


Vậy nên Nguyễn Trung Trực có "đầu hàng" cũng vì cái chung cao cả hơn. Cái

chung ở đây là dân chúng Phú Quốc và lực lượng nghĩa quân đang dần dần

suy yếu, hay có thể hiểu là đời sống và điều kiện chiến đấu đang lùi dần vào

ngõ cụt. Thử nghĩ cố kéo dài cuộc chiến thì toàn bộ sẽ đi về đâu? Chắc chắn

kết quả sẽ thê thảm hơn nhiều... Như vậy, hành động của Nguyễn Trung

Trực ra ĐẦU HÀNG cũng chỉ là một mưu lược thông minh để giải quyết

những vấn đề trọng đại cấp thiết. Sau khi giải quyết xong rồi. Ông trở lai

bản chất của một vị anh hùng thà chết chứ không đầu hàng giặc, không làm

tay sai cho giặc để bảo tồn khí tiết, bảo tồn truyền thống anh hùng chống

giặc ngoại xâm của dân tộc..

*

* *

Để kết luận phần này, tôi xin mượn lời của ông Ngô Phấn Khởi, nguyên cố

Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Kiên Giang đã phát biểu trong Hội thảo khoa

học về Nguyễn Trung Trực tại Kiên Giang năm 1988. Ông nói: "Dù nộp mình

hay bị bắt... cái gặp nhau chung là hành động của Nguyễn Trung Trực, là

hành động anh hùng hợp lý trong hoàn cảnh lịch sử thời bấy giờ để cái chết

hóa thành bất tử, sống mãi trong lòng chúng ta".

Nói tóm lại, đứng về mặt lịch sử, chúng ta càng bảo vệ và tôn trọng sự thật

bao nhiêu thì càng tốt bấy nhiêu. Đó cũng là nhằm góp phần xây dựng một

phẩm chất cao đẹp cho tâm hồn con cháu chúng ta mai sau.

IV. GIA PHẢ

Tài liệu này tác giả trích trong phần tham luận của bà Nguyễn Thị Mỹ Thu,

nguyên Giám đốc Bảo tàng Kiên Giang đã đăng trong cuốn "NGUYỄN TRUNG

TRỰC - THÂN THẾ VÀ SỰ NGHIỆP do Bảo tàng Kiên Giang xuất bản năm

1989 (trang 202-206).

So sánh lại 3 bảng tông chi thì bảng số 1 và số 2 (ở Sùng Đức, TP. Hồ Chí

Minh và Bình Nhựt Long An) gần giống nhau, vì nhà sư chùa Sùng Đức là

cháu chắt thuộc hệ ở Long An. Do đó tôi chỉ trích ra đây hai tông chi số 2 và

số 3 mà thôi.

ĐỜI THỨ I

Sống ở Xóm Lưới, xã Vĩnh Hội, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định:

Anh: Nguyễn Văn Đạo


Em: Nguyễn Văn Trung

ĐỜI THỨ II

Chỉ có cha mẹ Nguyễn Trung Trực di chuyển vào Nam sinh sống tại làng

Bình Nhựt, huyện Bến Lức, tỉnh Long An. Gồm:

* THEO TÔNG CHI BÌNH NHỰT (LONG AN)

1. Nguyễn Văn Đạo: vợ không rõ họ tên. Sanh 5 người con: 4 trai, 1 gái

- Nguyễn Văn Ngợi

- Nguyễn Văn Tường

- Nguyễn Văn Phụng

- Nguyễn Văn Quới

- Nguyễn Thị Chính

2. Nguyễn Văn Trung

không rõ gia cảnh

THEO TÔNG CHI TÂN THUẬN (CÀ MAU)

1. Nguyễn Văn Đạo: vợ không rõ họ tên. Sanh 3 người con trai.

- Nguyễn Văn Trường

- Nguyễn Trung Thăng

- Người trai thứ út (không rõ họ tên)

2. Nguyễn Văn Trung


GHI CHÚ:

Hai bảng tông chi này có chỗ trùng lập như: ông Nguyễn Văn Phụng (Bình

Nhựt) và ông Nguyễn Trung Thăng (Tân Thuận) chỉ là một người. Còn chỗ

khác nhau là về số lượng con cái.


1. Nguyễn Văn Ngợi: Vợ là Lương Thị Bảy Hạ sanh 7 người con: 4 gái (đều

không rõ họ tên và gia cảnh), 3 trai

- Bà Hai


- Bà Ba

- Bà Tư

- Bà Năm

- Nguyễn Văn Thi

- Nguyễn Văn Sơn (chết yểu)

- Nguyễn Văn Đeo

2. Nguyễn Văn Tường


3. Nguyễn Văn Phụng

Vợ không rõ họ và tên Hạ sanh 2 người con: 1 trai 1 gái.

- Nguyễn Văn Nhơn

- Nguyễn Thị Đạt

4. Nguyễn Văn Quới


5. Nguyễn Thi Chính:



1. Nguyễn Văn Trường: Vợ không rõ họ và tên. Hạ sanh 4 người con trai:

- Nguyễn Văn Hòa

- Nguyễn Văn Thi

- Nguyền Văn Lễ

- Nguyễn Văn Táng

2. Nguyễn Trung Thăng

Vợ không rõ họ và tên Hạ sanh 8 người con: 4 trai 4 gái:

- Nguyễn Trung Trực (Lịch)

- Nguyễn Thị Khuê

- Nguyễn Thị Thiểu

- Nguyễn Công Khanh

- Nguyễn Thành Luông

- Nguyễn Thị Đạt (Long An)

- Nguyễn Thị Đào

- Nguyễn Văn Thơ

3. Người trai thứ út: Vợ không rõ họ và tên. Hạ 1 sanh 2 người con gái:

- Nguyễn Thị Vú


- Nguyễn Thị Lành

GHI CHÚ:

Nhìn qua 2 bảng tông chi của đời thứ III, chúng ta nhận thấy có những chỗ

trùng lập như sau:

- Nguyễn Văn Thi con của ông Ngợi (Bình Nhựt) và Nguyễn Văn Thi con của

ông Trường (Tân Thuận) chỉ là một người mà thôi.

- Nguyễn Văn Nhơn con của ông Nguyễn Văn Phụng (Bình Nhựt) và Nguyễn

Trung Trực con của ông Nguyễn Trung Thăng (Tân Thuận) cũng chỉ là một

người.

Đến đời thứ III, tông chi Tân Thuận cho chúng ta thêm phần thắc mắc là ông

Nguyễn Trung Thăng (hay Nguyễn Cao Thăng) có người con trai cả là

Nguyễn Trung Trực, ngoài ra không còn tên nào khác nữa. . Nhưng theo

truyền khẩu của các kỳ lão ở Long An đềo .. xác nhận Nguyễn Trung Trực lúc

mới sanh, cha mẹ đặt .. tên là Nhơn, lớn lên đổi tên là Lịch... Vả lại trong

Quốc Sử Quán triều Nguyễn có ghi sắc phong Quản Lịch chức Thành Thủ

úy... Về mặt này chúng ta cũng cần nên nghiên cứu và xác minh lại.

ĐỜI THỨ IV


CHI CỦA ÔNG NGỢI

1. Bà Hai. Bà Ba. Bà Tư. Bà Năm: không rõ gia cảnh.

2. Nguyễn Văn Thi : Vợ là Nguyễn Thị Vây. Sanh 2 người con trai:

- Nguyễn Văn Trí

- Nguyễn Văn Đậu

3. Nguyễn Văn Sơn (chết yểu)

4. Nguyễn Văn Đeo: không rõ gia cảnh

CHI CỦA ÔNG TƯỜNG

không rõ gia cảnh.


CHI CỦA ÔNG PHỤNG

1. Nguyễn Văn Chơn: (Lịch): Vợ không rõ họ tên (theo tông chi). Nhưng

truyền khẩu thì vợ tên Lê Kim Định. Con không có tên. Cả hai đều chết ở

Phú Quốc

2. Nguyễn Thị Đạt: Chồng không rõ tên. Sanh 2 người con: 1 gái, 1 trai.

- Đào Thị Xuân

- Đào Văn Tế

CHI CỦA ÔNG QUỚI: Không rõ gia cảnh.

CHI CỦA BÀ CHÍNH: Không rõ gia cảnh.


CHI CỦA ÔNG TRƯỜNG

1. Nguyễn Văn Hòa: Vợ không rõ họ và tên. Sanh 1 người con trai:

- Nguyễn Văn Quân.

2. Nguyễn Văn Thi: vợ không rõ họ tên và gia cảnh.

3. Nguyễn Văn Lễ: Vợ không rõ họ tên. Sanh 3 người con: 1 gái, 2 trai.

- Nguyễn Thị Tới

- Nguyễn Văn Tiến

- Nguyễn Thị Có

4. Nguyễn Văn Táng: Vợ không rõ họ tên. Sanh 3 người con trai.

- Nguyễn Văn Ngọc

- Nguyễn Văn Trớt

- Nguyễn Văn Lướt

CHI CỦA ÔNG THĂNG

1. Nguyễn Trung Trực: Vợ không rõ họ tên (theo tông chi). Nhưng truyền

khẩu thì vợ tên Lê Kim Định. Con không có tên. Cả hai đều chết ở Phú Quốc.

2. Nguyễn Thị Khuê: Không rõ gia cảnh.

3. Nguyễn Thị Thiểu: Không rõ gia cảnh.

4. Nguyễn Công Khanh

Có 3 đời vợ:


+ Vợ cả: không rõ họ tên. Sanh 2 người con: 1 gái, 1 trai

- Nguyễn Thị Thơm

- Nguyễn Văn Quản

+ Vợ hai: không rõ họ tên. Sanh 1 người con trai:

- Nguyễn Văn Diệp

+ Vợ ba: không rõ họ tên và gia cảnh.

5. Nguyễn Thành Luông: có 3 vợ

+ Vợ cả: Lê Thị Giàu. Sanh 2 người con trai:

- Nguyễn Thành Nguyên

- Nguyễn Thành Truyện

+ Vợ hai: Nguyễn Thị Gương. Sanh 11 người: 10 trai, 1 gái.

- Nguyễn Văn Nhật

- Nguyễn Văn Nhiểu

- Nguyễn Vãn Thanh.

- Nguyễn Văn Nhàn

- Nguyễn Văn Danh

- Nguyễn Thị Vang

- Nguyễn Văn Nhân

- Nguyễn Văn Ngởi

- Nguyễn Văn Hường

- Nguyễn Văn Minh

- Nguyễn Văn Tiên

+ Vợ ba: không rõ họ tên và gia cảnh.

6. Nguyễn Thị Đạt: không rõ và gia cảnh.

7. Nguyễn Thị Đào: chồng Trương Văn Nhạn. Số con không rõ, chỉ biết có 3

người: 1 trai, 2 gái.

- Trương Văn Ưng (thứ 2)

- Trương Thị Phòng (thứ 3)

- Trương Thị Điều (thứ 7)

8. Nguyễn Văn Thơ: Vợ không rõ họ tên. Sanh 5 người con: 4 gái, 1 trai

- Nguyễn Thị Lừa

- Nguyễn Thị Lộc

- Nguyễn Thị Đằng


- Nguyễn Thị Đổ

- Nguyễn Văn Phước

CHI CỦA NGƯỜI TRAI THỨ ÚT

1. Nguyễn Thị Vú: Chồng là Trần Văn Tiên. Sanh 1 người con trai:

- Trần Văn Ty

2. Nguyễn Thị Lành: Chồng là Phan Văn Sĩ. Sanh 2 người con trai:

- Phan Tấn Lung

- Phan Tấn Cang

GHI CHÚ:

Đời thứ IV không có sự trùng lập họ tên ở hai tông chi nữa. Nhưng có điều

khác biệt về số lượng con và cháu.

ĐỜI THỨ V

CHI CON CỦA ÔNG THI

1. Nguyễn Văn Tri

(1872-1944): Vợ là La Thị Hiển. Sanh 8 người con: 5 trai, 3 gái

- Nguyễn Thị Hóa

- Nguyễn Văn Tài (Đợi)

- Nguyễn Thị Tất

- Nguyễn Thị Năm

- Nguyễn Văn Thình (chết yểu)

- Nguyễn Văn Trương (chết yểu)

- Nguyễn Văn Hưng

- Nguyễn Văn Chức

2. Nguyễn Văn Đậu: Vợ không rõ. họ tên. Sanh 3 người con:. 2 trai, 1 gái

- Nguyễn Văn Lang

- Nguyễn Thị Tây

- Nguyễn Văn Khái (Cứng)

CHI CON CỦA BÀ ĐẠT

1. Đào Thị Xuân: không rõ gia cảnh

2. Đào Thị Tế: Vợ không rõ họ tên. Sanh 2 người con trai


- Đào Văn Hiệu

- Đào Văn Kiểm

CHI CON CỦA ÔNG HÒA

1. Nguyễn Văn Quân

Vợ không rõ họ tên. Sanh 4 người con trai:

- Nguyễn Văn Quý

- Nguyễn Văn Hợi

- Nguyễn Văn Kế

- Nguyễn Văn Chỉnh

CHI CON CỦA ÔNG KHANH (Đời vợ thứ 2)

1. Nguyễn Văn Diệp: Vợ không rõ họ tên. Sanh 1 người con trai:

- Nguyễn Văn Tú

CHI CON CỦA ÔNG LUÔNG (Đời vợ cả)

2. Nguyễn Thành Truyện: Vợ không rõ họ tên. Sanh 1 người con gái:

- Nguyễn Thị Sử (hiện bà đang sống tại 1 phường 6 Thị xã Cà Mau)

CHI CON CỦA BÀ ĐÀO

1. Trương Văn Ứng: Vợ là Phạm Thị Lụa, không rõ số con

2. Trương Thị Phòng: Chồng là Lê Văn Cận. Có vợ thứ là Chung Thị Điều. Số

con không rõ. Chỉ biết có con thứ ba là:

- Lê Tứ Biểu

3. Trương Thị Điếu: Chồng Trần Văn Vàng. Số con không rõ.

GHI CHÚ

Đời thứ V cũng chỉ khác biệt về số lượng con cháu mà thôi.

*

* *

Nhìn chung qua hai tông chi Bình Nhựt và Tân Thuận còn thiếu sót quá nhiều

về mặt hộ tịch. Đa số biết tên cha mà không biết tên mẹ, biết tên chồng mà

không biết tên vợ (hoặc ngược lại), nhưng lại biết tên con... Điều này rất khó

cho những nhà ghi sử và tìm hiểu sử. Nhưng chúng ta cũng nên thông cảm,

sở dĩ có như vậy một là do trình độ dân trí và quan điểm sống, hai là do

hoàn cảnh lịch sử nước ta lúc bấy giờ. Đó là hai yếu tố chính làm cho các gia

phả đều có mặt thiếu sót. Riêng gia phả Nguyễn Trung Trực có phần khép

kín nhiều hơn. Bởi:


1. Về lý lịch: Lúc bấy giờ việc thiết lập hộ tịch trong nhân dân hãy còn lơ là,

lỏng lẻo. Nếu có quan tâm cũng chỉ có ở kinh đô, thành thị, quận huyện đối

với những thành phần quan chức, phú nông, phú hộ... Còn đối với nhân dân

lao động ở những vùng làng mạc hẻo lánh, họ không quan tâm lắm, mà chỉ

chú trọng về đời sống kinh tế thiết thực. Suốt ngày họ chỉ cặm cụi với ruộng

đồng, ao vườn mà thôi.

2. Bối cảnh lịch sử: nước ta rơi vào cảnh chiến tranh xâm lược của bọn Pháp.

Chúng quyết chiếm nước ta làm thuộc địa. Nên chúng tìm cách diệt những

lãnh tụ yêu nước. Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực là một trong những

lãnh tụ mà Pháp run sợ nhất, cần phải diệt trừ. Sau khi bức tử được Nguyễn

Trung Trực rồi, chúng dùng thủ đoạn "diệt cỏ tận gốc". Chúng cho bọn tay

sai ác ôn tìm bắt thân nhân của ông đánh đập, và đưa đi tù đày... Do đó,

sau trận Nhật Tảo, anh em dòng họ Nguyễn Trung Trực đổi tên, đổi họ di tản

lẩn trốn khắp nơi. Nhưng phần đông là di tản về vùng rừng rậm Cà Mau ẩn

náu cho được an toàn hơn. Có khi giấu cả vợ (chồng) không cho biết tông

tích mình nữa.

Sau gần 100 năm, trong khoảng thời gian dài che dấu tông tích thì không

sao tránh khỏi sự thất lạc. Mãi đến năm 1987-1988, Bảo tàng Kiên Giang

cùng với Viện Sử học mới truy tìm được dòng họ Nguyễn Trung Trực sống ở

hai nơi Long An và Cà Mau. .

PHỤ LỤC I

NHỮNG NIÊN ĐẠI CÓ LIÊN QUAN TRONG CUỘC ĐỜI CỦA NGUYỄN

TRUNG TRỰC

1838 (?): - Năm sinh của Nguyễn Trung Trực (Xem phần thân thế) .

18-2-1858: - Quân Pháp tiến đánh Sài Gòn - Gia Định và mở nhiều cuộc tấn

công vào quân triều đình.

4-9-1859: - Quân Pháp tấn công vào chùa Chợ Rẫy. Hai bên đánh nhau dữ

dội. Quân ta giết được tên Đại úy Bắc-bê và nhiều tên khác. Sau vì yếu thế

ta phải rút lui.

25-2-1861: - Đồn Chí Hòa thất thủ. Nguyễn Trung Trực được giữ chức Quyền

Sung Quản Binh Đạo, coi giữ vùng Long An.

12-4-1861: - Quân Pháp đánh chiếm Mỹ Tho và Gò Công, thiết lập đồn bót.


Quân triều đình rút về Vĩnh Long.

14,15-4-1861: - Nghĩa quân tấn công vào các đồn bót quân Pháp ở Gò Công.

22-6-1861: - Đỗ Đình Thoại khởi nghĩa ở Gò Công. Nguyễn Trung Trực được

phân công kiểm soát vùng ba biên: Tây Ninh-Bến Lức-Gò Công.

22-8-1861: - Đô đốc Charner ký lệnh giải tán quân đồn điền của Nguyễn Tri

Phương.

30-11-1861: - Tướng Bonard sang thay thế Charner liền ra lệnh tấn công

Biên Hòa, mở rộng vùng kiểm soát khu tứ giác: Tiền Giang - Gò Công - biển

Nam hải và biên giới Việt- Miên, đồng thời ra lịnh cho tàu tuần tra suốt ngày

đê trong sông rạch.

10-12-1861:- Nguyễn Trnng Trực tổ chức tấn cộng đốt cháy tàu Ét-pê-răng-

sờ (Espérance) tại vàm sông Nhật Tảo, giết được 17 tên giặc Pháp và sau đó

liên tục đánh phá đồn bót giặc ở Tân An, Gò Công, Cần Giuộc, Cái Bè, Rạch

Gầm...

1-3-1862: - Nguyễn Trung Trực phản công, đánh phá nhiều nơi làm cho

quân Pháp phải rút bỏ các đồn như: Gò Công, Chợ Gạo, Gia Thạch, Tân An,

Cái Bè, Cần Giuộc, Phước Lộc.v.v...

25-3-1862 : - Bonard ra lịnh cho quân Pháp chiếm lấy Vĩnh Long.

5-5-1862: - Bonard đưa quân tái chiếm các vùng đã bị mất. Bonard sai Le

Monde đi thuyền máy đến Thuận An để nghị hòa với Trương Đăng Quế thuộc

Cơ mật viện của triều đình (phái thủ hòa). Pháp đòi triều đình phải bồi

thường 10 vạn quan tiền chiến phí để làm tin.

5-6-1862 : Lập hòa ước Nhâm tuất. Phan Thanh Giản và Lâm Duy Hiệp đại

diện triều đình ký với Pháp trên chiến hạm Dupéré đậu trên sông Sài Gòn.

Pháp đòi triều đình thực hiện 3 điều kiện:

1. Nhượng 3 tỉnh miền Đông cho Pháp.

2. Nạp 20 vạn quan tiền chiến phí.


3. Mở cửa Đà Nẵng, Quảng Yên cho tàu Pháp ra vô buôn bán tự do. Nếu

buôn bán với các nước khác phải thông qua ý kiến của Pháp.

16, 17-12-1862: - Nghĩa quân tổ chức tấn công các tiểu hạm Lorcha, đốt

cháy chiếc số 3 và tiến công đánh chiếm đồn Rạch Tra. Trận này phía Pháp

có Đại úy Thouronde tử trận. Sau đó quân ta tiến đánh sông Tra, Rạch Gầm.

18-12-1862: - Đại úy Taboule chỉ huy tấn công Thuộc Nhiêu (Mỹ Tho).

1863: - Trong năm này Nguyễn Trung Trực nhận được sắc chỉ của vua Tự

Đức phong chức Quản cơ trấn thủ Bình Thuận.

2-1863: - Viện binh Pháp trở lại đánh chiếm Gò Công Nguyễn Trung Trực

chuyển quân về Long Thành, Phước Lý và Tân Uyên.

1864: - Tên phản bội Huỳnh Công Tấn dẫn Pháp tấn công vào Phước Kiến.

Trận này Trương Định tử thương. Thủ Khoa Huân bị bắt, Pháp đày ông ra

đảo Réunion.

20-61867: Quân Pháp chiếm Vĩnh Long.

22-6-1867: Quân Pháp chiếm Châu Đốc

24-6-1867: Quân Pháp chiếng Hà Tiên (trong tháng 6-1867 Nguyễn Trung

Trực được vua Tự Đức sắc phong chức Thành Thủ úy trấn nhậm Hà Tiên.

Nhưng khi đến nơi quân Pháp đã chiếm mất rồi. Ông lui về Hòn Chông lập

căn cứ chống Pháp).

16-6-1868: - Đúng 4 giờ khuya, Nguyễn Trung Trực tấn công đồn Kiên

Giang giết được tên Chủ tỉnh Chánh Phèn, trung úy Sauterne, thiếu úy

Gamard và một số binh lính khác. Riêng cai ngục Duplessix ngủ ngoài đồn

nên thoát chết. Tên Chomb, thông ngôn của Pháp bị bắt, sau được ông

Nguyễn tha.

18-6-1868: - Trung tá Hải quân Ansart kéo quân từ Vĩnh Long về tiếp cứu

đồn Kiên Giang. Trong đoàn này có hai tên bán nước Trần Bá Lộc và Nguyễn

Hữu Phương.


21-6-1868: - Quân Pháp chiếm lại đồn Kiên Giang

19-9-1868: - Nguyễn Trung Trực ra Phú Quốc lập căn cứ chống Pháp.

9-1868: - Thông báo hạm Geoland ghé vào Hà Tiên rước Huỳnh Công Tấn

với 125 lính Mã Tà đi ra Phú Quốc tấn công Nguyễn Trung Trực.

10-1868: - Nguyễn Trung Trực bị bắt, Pháp đem về giam ông tại khám lớn

Sài Gòn. Chúng dụ dỗ không được liền tuyên án tử hình.

21-10-1868: - Pháp xử chém Nguyễn Trung Trực tại Kiên Giang (pháp

trường trước kia là chỗ Công ty Điện báo ở Thị xã Rạch Giá ngày nay).

PHỤ LỤC II

NHỮNG SỰ KIỆN ĐẶC BIỆT XẢY RA TRƯỚC VÀ SAU CÁI CHẾT CỦA

NGUYỄN TRUNG TRỰC

Như chúng ta đã hiểu, Nguyễn Trung Trực là lãnh tụ nghĩa quân kháng Pháp

rất quyết liệt. Những thắng lợi của ông làm cho Pháp phải kinh hoàng, vị nể.

Chúng rất lo sợ nếu không khuất phục được ông thì công cuộc xâm lăng đất

nước này sẽ có nhiều trở ngại. Vì thế đối với ông, chúng áp dụng hai biện

pháp. Một là dùng chức quyền, tiền bạc mua chuộc và khuyến dụ để ông

chịu hợp tác với Pháp như bọn Huỳnh Công Tấn, Trần Bá Lộc, Đỗ Hữu

Phương... Hai là nếu dùng biện pháp trên không được thì khẩn cấp loại trừ

ông.

Ý đồ của chúng đã thành công. Nguyễn Trung Trực bị bắt và không chịu làm

tay sai cho kẻ thù. Ông bị kết án tử hình tại tòa án Sài Gòn, rồi đưa ông về

Kiên Giang để thi hành án. Ông hiên ngang chết dưới lưỡi dao bén ngọt của

tên đao phủ Bòn Tưa (Chú thích: Bòn Tưa là tên đao phủ người dân tộc

Khơmer được Pháp mướn. Cứ chặt một cái đầu tử tội thì hắn được hưởng 5

quan tiền). Cái chết của ông trở thành bất tử. Ông sẽ sống mãi mãi trong

lòng dân tộc.

Nhưng ở đây, chúng tôi muốn nói đến những điều đặc biệt đã xảy ra trước

và sau cái chết của ông. Cái chết này không đơn giản, bình thường như


những cái chết của bao tử tội khác. Dân gian thường nói: "thắng là vua, thua

là giặc". Ở đây Nguyễn Trưng Trực là kẻ thua thì có thể bị kẻ thắng xử lý

bằng mọi hình thức, kể cả việc băm vằm thân thể ra trăm mảnh cho hả cơn

tức giận cuồng điên... Nhưng không, kẻ thù (Pháp) đối với ông rất kính trọng

và vị nể. Trước giờ hành quyết ông, dân chúng Kiên Giang ùn ùn kéo đến

dinh Chủ tỉnh xin cho làm lễ tế sống Nguyễn Trung Trực. Chúng liền chấp

thuận ngay. Hành vi này cũng có hai mặt: một là do lòng kính trọng đối với

ông, con người có nhiều phẩm chất anh hùng cao cả, hai là mong làm giảm

bớt lòng căm phẫn của nhân dân. Nếu không đáp ứng, e xảy ra cuộc bạo

loạn. Đó cũng là thủ đoạn chính trị của bọn thực dân.

Sau đó, dân chúng liền lập bàn hương án, có đầy đủ hương đăng, hoa quả.

Chiếu bông được trải dài từ bục chém cho đến bàn hương án (Chú thích: Có

tài liệu nói là trải chiếu dài từ khám lớn cho đến pháp trường). Loại chiếu

này ở giữa có in chữ THỌ (chữ Hán), màu sắc đỏ tươi, rực rỡ. Do dân Tà

Niên gấp rút dệt tặng ông. Chữ THỌ này nói lên ý nghĩa rất thâm sâu là dù

ông có chết nhưng tên tuổi ông sẽ trường tồn trong lòng mọi người. Kế đến

người ta dâng lên ông mâm áo vạt hò (Loại áo mà ông thích mặc khi xung

trận). Tiếp đến là mâm cơm, bầu rượu, trái dừa tươi... Dân chúng thành

khẩn mời ông mặc, ông ăn, ông uống cho được no lòng trước khi đi về cõi

thiên thu. Ông vui vẻ mỉm cười hưởng trọn vẹn niềm yêu thương của dân

tộc.

Trong những giây phút cuối cùng, ông cũng còn biểu hiện tính khí anh hùng

để cho kẻ thù phải khiếp sợ. Đó là khi tên chỉ huy cuộc hành quyết xuống

lệnh "Chém" mà tên đao phủ vẫn chưa chém. Nó đứng chết trân, tay chân

run cầm cập. Nó quỳ xuống lạy ông và nói: "Xin ông hãy thông cảm, vì Pháp

nó mướn con". Ông nói: "Pháp mướn mày chém tao thì mày cứ chém, nhưng

chém phải cho ngọt, nếu không tao sẽ vặn cổ mày". Vì vậy, tên đao phủ mới

dám khai đao. Khi lưỡi dao lướt qua làm đầu ông lìa khỏi cổ sắp rơi xuống

đất, hai tay ông vội kềm lại, mắt trợn tròng nhìn thẳng xuống hàng ghế của

bọn chỉ huy Pháp làm chúng hết hồn ù bỏ chạy tán loạn. Ông nhìn qua tên

đao phủ với cặp mắt trừng trừng làmn hắn kinh hoàng hét lên một tiếng "á"

thật to... Máu từ trong miệng nó vọt ra và ngã xuống giãy giụa một lúc rồi

chết.

Lúc bấy giờ pháp trường vang lên những tiếng thút thít, đó là tiếng khóc của

đồng bào đang chứng kiến cảnh xử tử anh hùng Nguyễn Trung Trực. Một


cảnh tượng rất đau thương đối với một con người đã hết lòng vì dân vì nước,

mà đến khi chết thân thể không còn nguyên vẹn. Người ta nói thêm rằng,

sau đó trời đổ cơn mưa dữ dội, sấm sét nổ rền trời, chứng tỏ trời cũng động

lòng thương tiếc!... Sau đó chúng vội đem chôn ông sau đồn để tiện bề canh

giữ, vì chúng sợ nhân dân sẽ cướp xác ông đi.

Bẵng đi một thời gian, trong một đêm trời khuya thanh tịnh, bỗng dưng nổi

lên tiếng binh khí chạm nhau chan chát, tiếng chân chạy tới chạy lui nghe

huỳnh huỵch, tiếng la hét râm ran giống như tiếng xung trận của nghĩa quân

đánh đồn Kiên Giang lúc trước, làm cho bọn lính trong đồn kinh hồn bạt vía.

Nhiều lần như vậy làm cho bọn Pháp mất ngủ, chúng liền lấy dây lòi tói

xiềng quanh ngôi mộ và rải vàng râm ở bốn góc đồn, gọi là trừ ma ếm quỷ.

Nhưng lạ thay? Sáng hôm sau chúng xem lại thì thấy dây lòi tói đều đứt cả.

Chúng cho đội lính kèn đứng quanh mộ thổi, vì chúng cho rằng hồn ma rất

sợ tiếng kèn. Nhưng không, toán lính kèn thổi vừa xong đều ngã lăn quay

xuống đất hộc máu chết. Sau đó chúng trồng một cây đa và lập miếu nhỏ để

thờ. Với lòng thành khẩn vái van xin đừng phá phách nữa.

Tuy thế, thỉnh thoảng vẫn xảy ra như Nguyễn Trung Trực và nghĩa quần hiện

hồn về phá đồn giặc ở dinh Vĩnh Hòa (chỗ Sở Điện lực hiện nay) hay một

mình ông cỡi ngựa phi trên nóc đồn Kiên Giang và phi ngựa trên biển chạy

ra Hòn Tre, giết chết hằng chục tên lính Pháp (xem “Nguyễn Trung Trực -

chuyện kể dân gian", cùng tác giả).

Những sự việc trên đọc qua cảm thấy rất hoang đường, phi lý, dễ bị kích

động là dị đoan, mê tín. Nhưng không, đây là truyền thuyết dân gian đậm đà

nét dân tộc. Nâng cao sự tôn sùng, kính trọng tuyệt đối của nhân dân đối với

nhân vật lịch sử đã làm được những điều kỳ vĩ giúp dân, giúp nước như Phù

Đổng Thiên Vương đánh giặc Ân bằng ngựa sắt, roi tre, v.v...

Trong Văn Tế Nghĩa Sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu có viết: "Sống

đánh giặc, chết cũng đánh giặc. Hồn linh theo giúp cơ binh, nguyện trả được

thù kia”.

PHỤ LỤC III

LÒNG KÍNH TRỌNG CỦA NHÂN DÂN ĐỐI VỚI VỊ ANH HÙNG DÂN TỘC



Đối với Nguyễn Trung Trực, trong 8 năm chiến đấu chống xâm lược Pháp -

Một thời gian không dài nhưng ông đã tạo được đỉnh cao uy tín và lòng

thương mến của nhân dân hơn các quan chức, vua chúa đương thời. Lúc còn

sống vua chúa không ban cho ông làm tướng, làm soái. Nhưng nhân dân và

nghĩa quân phong cho ông làm tướng, làm soái. Nên người ta thường gọi ông

là "ông Tướng”, "ông Soái", còn nghĩa quân thì gọi là Chủ Tướng hay Chủ

Xoái hoặc là Bình Tây Đại Nguyên Soái. Sau khi ông chết, nhân dân phong

tặng ông chức Thượng đẳng Đại thần. Thật là xứng đáng!

Trong hầu hết 12 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long mà tác giả có dịp đi qua để

tìm hiểu về đình chùa thì chưa thấy có vua chúa, quan chức hay lãnh tụ nào

có công với đất nước mà sau khi chết được xây dựng đền thờ nhiều như

Nguyễn Trung Trực. Có hằng chục ngôi đền thờ ghi rõ chính danh: "Đình

thần Nguyễn Trung Trực". Ngoài đền thờ chính còn có rất nhiều đền thờ

ghép (tức là đình làng nào đó thờ phúc thần hay nhân thần rồi thờ thêm hình

Nguyễn Trung Trực, như đền thờ thần ở Bình Thủy, (Cần Thơ) v.v... Còn một

số nhà treo ảnh thờ riêng như thờ Cữu huyền thất tổ của họ vậy Nhứt là các

tỉnh Kiên Giang, An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp...

Hàng năm đến ngày 27, 28 và 29 âm lịch, bà con ở các tỉnh đi về Kiên Giang

dự lễ giỗ của ông rất đông. Người khá giả, giàu có thì hỉ cúng tiền bạc hoặc

vật dụng dùng trong ngày lễ như gạo, muối, nước tương, bầu bí v.v... Người

nghèo thì đến làm công quả hằng mươi bữa, nửa tháng, khi nào xong việc

mới về. Họ đến với thiện tâm tự nguyện chứ không đòi hỏi quyền lợi gì cả.

Vùng miền Tây có câu thơ nhắc nhở là:

Dù ai buôn bán gần xa

Ngày giỗ cụ Nguyễn thì ta nhớ về.

Sau đây tôi xin ghi một số đình chính (ĐÌNH THẦN NGUYỄN TRUNG TRỰC) ở

trong và ngoài tỉnh Kiên Giang mà tôi có dịp thấy như sau:

* Tỉnh Kiên Giang:

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại thị xã Rạch Giá.

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Mong Thọ (Tân Hiệp).

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Tân Điền.

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Mỹ Lâm.

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Sóc Soài.

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại huyện Hòn Đất.


- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Phú Quốc.

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Gò Quao.

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Tà Niên (thờ chung với Lâm Quang Ky).

* Tỉnh An Giang:

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Long Giang (huyện Chợ Mới).

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Vĩnh Trạch (thị xã Long Xuyên) .

* Tỉnh Cần Thơ:

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại huyện Long Mỹ.

* Tỉnh Sóc Trăng:

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Long Phú (huyện Kế Sách).

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại An Lạc Thôn (huyện Kế Sách).

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Phú Lộc (huyện Thạnh Trị).

* Tỉnh Bạc Liêu:

- Đình thần Nguyễn Trung Trực tại An Hòa (huyện Giá Rai).

(Chúng tôi sẽ tiếp tục bổ sung thêm vào lần tái bản tới)

NHỮNG TÀI LIỆU THAM KHẢO

- Đại Nam thực lục - Đệ tứ kỷ (1862).

- Đại Nam nhứt thống chí (Lục tỉnh Việt Nam), tập hạ của Tu Trai Nguyễn

Văn Tạo (1959).

- Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam: Phan Huy Lê (1962).

- Việt Nam dưới thời đô hộ - Nguyễn Thế Anh (1974).

- Việt Sử tân biên - Phạm Văn Sơn (1959-1968).

- Việt Nam sử lược - Trần Trọng Kim (Nhà xuất bản Tân Việt - 1964).

- Nguyễn Trung Trực - Sơn Nam - Lê Đình Ky (1987).

- Nguyễn Trung Trực - Thân thế Sự nghiệp - Hội thảo khoa học do Bảo tàng


Kiên Giang tổ chức (1989).

- Tập san Sử địa số 12 "Kỷ niệm 100 năm Nguyễn Trung Trực" (NXB Khai Trí

- 1968).

- Địa phương chí Kiên Giang (1965).

- Gia Định thành thông chí - Trịnh Hoài Đức (1972).

- Abrégé de l’histoire d'annam của Alfred Shreiner (Sài Gòn 1906).

- Les première de la Cochinchine Colon Francaise của Paul Vial. Quyển 1,

Paris (1874).

- Contribution à L'histoire de la Nation Vietnamienne - J.Chesneaux (1955).

HẾT

Nguồn: http://www.vnmilitaryhistory.net/index.php?topic=5586.20

http://www.vnmilitaryhistory.net/index.php?topic=5586.20


Đình thần Nguyễn Trung Trực (Rạch Giá)


Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Rạch Giá.

Đình thần Nguyễn Trung Trực (Rạch Giá) hay Đền thờ Nguyễn Trung Trực (Rạch Giá) tọa

lạc ở phía Tây trung tâm TP. Rạch Giá, là ngôi đình thờ ông sớm nhất & lớn nhất trong số 9 ngôi

đền thờ ông trên địa bàn tỉnh Kiên Giang.

Địa chỉ hiện nay của đình: số 8, đường Nguyễn Công Trứ, phường Vĩnh Thanh, TP. Rạch Giá,

tỉnh Kiên Giang, Việt Nam.

Mục lục

1 Lịch sử

2 Kiến trúc

3 Thờ phụng

4 Mộ Nguyễn Trung Trực

5 Thông tin thêm

6 Chú thích

7 Tài liệu tham khảo

8 Liên kết ngoài

Lịch sử

Sau khi Nguyễn Trung Trực bị thực dân Pháp xử chém ngày 27 tháng 10 năm 1868 tại chợ Rạch

Giá, những người dân yêu kính ông đã bí mật thờ ông trong đền thờ Nam Hải đại tướng quân (cá

voi hay cá ông).

Ban đầu, đây chỉ là một ngôi đền nhỏ bằng gỗ, mái lợp lá do dân chài dựng nên bên dòng sông

Kiên (phía trước mặt) và rạch Lăng Ông[1](từ cổng đền nhìn vào, ở phía bên trái) và chỉ cách biển

Đông độ chừng trăm mét.

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c


http://vi.wikipedia.org/wiki/Ki%C3%AAn_Giang

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_C%C3%B4ng_Tr%E1%BB%A9


http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#L.E1.BB.8Bch_s.E1.BB.AD

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#Ki.E1.BA.BFn_tr.C3.BAc

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#Th.E1.BB.9D_ph.E1.BB.A5ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#M.E1.BB.99_Nguy.E1.BB.85n_Trung_Tr.E1.BB.B1c

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#Th.C3.B4ng_tin_th.C3.AAm

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#Ch.C3.BA_th.C3.ADch

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#T.C3.A0i_li.E1.BB.87u_tham_kh.E1.BA.A3o

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#Li.C3.AAn_k.E1.BA.BFt_ngo.C3.A0i




http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#cite_note-0

http://vi.wikipedia.org/wiki/Bi%E1%BB%83n_%C4%90%C3%B4ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Bi%E1%BB%83n_%C4%90%C3%B4ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/M

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:%C3%90inh_Nguyen_Trung_Truc.jpg

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:%C3%90inh_Nguyen_Trung_Truc.jpg


Qua lần sửa chữa vào năm 1881, ngôi đình đã khang trang hơn. Nhưng để có diện mạo như ngày

hôm nay, chính là nhờ lần khởi công sửa chữa lớn vào ngày 20 tháng 12 năm 1964, khánh thành

ngày 24 tháng 2 năm 1970, do kiến trúc sư Nguyễn Văn Lợi thiết kế, với toàn bộ kinh phí xây

dựng do nhân dân đóng góp.

Nhân dịp này, nhân dân địa phương cũng đã tạc tượng Nguyễn Trung Trực bằng đồng sơn đen,

đặt trước khu "chợ nhà lồng" Rạch Giá.

Kiến trúc

Tượng Nguyễn Trung Trực trước đình.

Đình thần được xây dựng theo kiểu chữ tam (chữ Hán: 三), gồm có chánh điện, đông lang và tây

lang.

Cổng đền có ba cửa (tam quan), cổ kính với mái ngói hai tầng trang trí hình "lưỡng long tranh

trân châu" trên đỉnh. Hai bên là đôi câu đối bằng chữ Quốc ngữ được đắp nổi sơn vàng trên nền

đỏ. Đó là hai câu trong bài thơ Điếu Nguyễn Trung Trực của danh sĩ Huỳnh Mẫn Đạt:

Hỏa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa,


Thái Bạch dịch thơ:


Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỷ thần.

Qua khỏi cổng, là một lư hương lớn bằng đá, và bức tượng Nguyễn Trung Trực đúc bằng đồng,

có màu nâu đỏ. Trước đây, tượng thờ này đặt trước khu "chợ nhà lồng" Rạch Giá, nay sơn lại

màu nâu đỏ, và được di dời vào đây.[2]



http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_H%C3%A1n

http://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%E1%BB%91c_ng%E1%BB%AF






Kế đến là ngôi chánh điện được thiết kế với mái ngói cong bốn góc, ở các viền góc đều có trang

trí hoa văn hình rồng và lá cúc. Mặt trước chánh điện có hai trụ cột đắp nổi hình rồng uốn lượn

từ dưới lên quấn quanh cột.

Trong chánh điện, cột và kèo đều bằng bê tông. Đền có tất cả mười cột, mà mỗi cột đều có chân

hình bát giác, phía trên có đắp nối hai lớp cánh sen. Ngoài ra, ở nơi đây các hoành phi, câu đối

đều được sơn son thiếp vàng, làm cho các nơi thờ vừa trang nghiêm vừa lộng lẫy.

Thờ phụng

Trong chánh điện có rất nhiều bài thờ. Lần lượt từ ngoài vào trong như sau có các bàn thờ chính

như sau:

-Bàn thờ Chánh soái Đại càn.

-Bàn thờ 30 vị anh hùng dân tộc.

-Long đình cùng di ảnh (ảnh nhỏ) Nguyễn Trung Trực.

-Bàn để di ảnh (ảnh lớn) Nguyễn Trung Trực.

-Bàn thờ Chư vị.

-Bàn thờ chư vị hội đồng trăm quan cựu thần và Cửu huyền thất tổ.

Gian cuối ngôi đền có ba ngai thờ chính:

-Ngai chính giữa thờ Nguyễn Trung Trực. Phía trên bệ thờ, có bức hoành ghi bốn chữ: Anh Khí

Như Hồng (英气如虹), tức ca ngợi khí tiết hào hùng của ông sáng như cầu vồng bảy sắc.

-Phía bên trái có ngai thờ chung thờ Phó cơ Nguyễn Hiền Điều và Phó lãnh binh Lâm Quang Ky.

-Phía bên phải là ngai thờ thần Nam Hải Ðại tướng quân.

Đông lang và tây lang, có các bàn thờ: Tây hiến, Đông hiến, Tiền hiền, Hậu hiền, Thủy long,

Đồng bào nghĩa quân liệt sĩ.

Hằng năm, vào các ngày 27, 28 và 29 tháng 8 âm lịch, tại đền thờ đều có tổ chức lễ hội trọng thể

kỷ niệm ngày hy sinh của anh hùng Nguyễn Trung Trực. Cho nên từ lâu trong dân gian ở đây có

câu:

Dù ai buôn bán gần xa,

Ngày giỗ cụ Nguyễn thì ta nhớ về.

Ngoài phần lễ cơ bản theo các nghi thức cổ truyền, còn có phần hội. Thông thường thì phần hội

có: giao lưu văn nghệ quần chúng của ba dân tộc Kinh - Hoa - Khơme (thường có màn diễn

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Hi%E1%BB%81n_%C4%90i%E1%BB%81u

http://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%A2m_Quang_Ky


http://vi.wikipedia.org/wiki/%C3%82m_l%E1%BB%8Bch

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Vi%E1%BB%87t


http://vi.wikipedia.org/wiki/Kh%C6%A1me


nhằm tái hiện hai chiến công nổi bật của Nguyễn Trung Trực, đó là trận đồn Rạch Giá và trận

Nhật Tảo), các trò chơi dân gian, biểu diễn võ thuật, thi nấu ăn, thi múa lân, cộ hoa, thả hoa đăng

trên dòng sông Kiên...

Mộ Nguyễn Trung Trực

Mộ Nguyễn Trung Trực trong khuôn viên đình.

Mộ Nguyễn Trung Trực nằm trong khuôn viên, từ cổng nhìn vào, ở bên trái đình. Ngôi mộ bằng

xi măng, hình chữ nhật, mà phía sau là một tấm bia cao khoảng 2 m, rộng hơn 1 m, trên khắc

chữ: Anh hùng Nguyễn Trung Trực (1838 - 1868). Ở góc phải mộ có một tảng đá nhỏ ghi ngày

đặt viên đá đầu tiên xây mộ là là ngày 18 tháng 10 năm 1986.

Năm 1988, Bộ Văn hóa – Thông tin đã công nhận mộ và đền Nguyễn Trung Trực là di tích lịch

sử - văn hoá cấp quốc gia.

Thông tin thêm

Từ cổng nhìn vào ở bên phải đình, có phòng trưng bày những hiện vật có liên quan đến

cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Trung Trực lãnh đạo. Ngoài ra, ở đây còn có phòng khám &

chữa bệnh bằng thuốc nam miễn phí được thành lập năm 1989.

Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện nay (2009) ngoài ngôi đình trên, Nguyễn Trung Trực

còn được thờ chính trong nhiều ngôi đình (hay đền) ở những nơi sau:

-Tỉnh Kiên Giang, có các đình: TP. Rạch Giá (đã kể trên), Mong Thọ, Tân Điền, Mỹ Lâm, Sóc

Xoài, Hòn Đất, Phú Quốc, Gò Quao, Tà Niên.

-Tỉnh An Giang, có các đình: Long Giang (huyện Chợ Mới), Vĩnh Trạch (huyện Thoại Sơn).

-Tỉnh Hậu Giang, có đình huyện Long Mỹ.




http://vi.wikipedia.org/wiki/Xi_m%C4%83ng




http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%B2n_%C4%90%E1%BA%A5t

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%BA_Qu%E1%BB%91c

http://vi.wikipedia.org/wiki/G%C3%B2_Quao

http://vi.wikipedia.org/wiki/An_Giang

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%A3_M%E1%BB%9Bi

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tho%E1%BA%A1i_S%C6%A1n

http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BA%ADu_Giang

http://vi.wikipedia.org/wiki/Long_M%E1%BB%B9




-Tỉnh Sóc Trăng, có các đình: Long Phú, An Lạc (đều thuộc huyện Kế Sách) và Phú Lộc (huyện

Thạnh Trị).

-Tỉnh Bạc Liêu, có đình An Hòa (huyện Giá Rai).

Ngoài ra, ông còn được thờ ghép trong nhiều ngôi đình làng ở Nam Bộ, và được nhiều người tôn

kính thờ tại nhà.

Theo lời kể của nhà thơ Kiên Giang, thì năm 1947, ông đã gặp Nguyễn Bính lần đầu khi

thi sĩ này đang ngủ say trước cửa đình Nguyễn Trung Trực. Lý do mà Nguyễn Bính phải

ra đây ngủ là vì "vợ của ông công chức nơi Nguyễn Bính tá túc rất mến thơ ông. Bà ấy

ngâm vang thơ Bính lúc nằm ghế xích đu và cả trước giờ đi ngủ hay mới thức dậy...Cho

nên người chồng đâm ra ghen và hay gấu ó với vợ. Nguyễn Bính muốn giữ vẹn hạnh

phúc của gia đình người, đành xách nóp ra ở trước cửa đình"[3].

Chú thích

1. ^ Rạch Lăng Ông chỉ là một rạch nhỏ ở xóm Phủ (do chữ ngư phủ nói tắt). Vào ngày mùng 5

tháng 5 âm lịch (năm nào chưa rõ), có một con cá ông lụy (chết) ở nơi này, nên dân chúng lập

miếu thờ, tức đình thần Nguyễn Trung Trực hiện nay. Về sau, rạch này bị lấp để làm thành đại lộ

Tự Do.

2. ^ Năm 2000, người ta đã cho làm một tượng mới bằng cũng bằng đồng nhưng có kích thước lớn

hơn, sơn màu xám để thay thế; và khu "chợ nhà lồng" mà sau này nó còn có tên là "Khu thương

mại", cũng đã di dời nơi khác để nơi đó trở thành công viên.

3. ^ Theo Nguyễn Tấn Long & Nguyễn Hữu Trọng, Việt Nam thi nhân tiền chiến (Nxb Sống Mới,

Sài Gòn, 1968, tr. 326-327). Câu trong dấu (") là của nhà thơ Kiên Giang.

Tài liệu tham khảo

Nhiều người soạn, Hỏi đáp về cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực. Nxb QĐND, 2008,

tr. 135-136.

Liên kết ngoài

Đình thần Nguyễn Trung Trực tại Rạch Giá.

Đền Nguyễn Trung Trực.

Lễ hội anh hùng Nguyễn Trung Trực.

Nguồn:

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trun

g_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)

http://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%B3c_Tr%C4%83ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/K%E1%BA%BF_S%C3%A1ch

http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%A1nh_Tr%E1%BB%8B

http://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%A1c_Li%C3%AAu

http://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%C3%A1_Rai

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_l%C3%A0ng_Nam_B%E1%BB%99

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ki%C3%AAn_Giang_(nh%C3%A0_th%C6%A1)

http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_B%C3%ADnh


http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)#cite_ref-0


http://vi.wikipedia.org/wiki/%C3%82m_l%E1%BB%8Bch




http://lib.hcmussh.edu.vn/?wca=newmng&wci=v_dat&wce=dtl&itm=1246524036

http://www.vietgle.vn/beta/Default.aspx?t=1&key=%C4%90%E1%BB%81n+Nguy%E1%BB%85n+Trung+Tr%E1%BB%B1c&type=A0

http://vietbao.vn/Van-hoa/Le-hoi-anh-hung-dan-toc-Nguyen-Trung-Truc-Le-va-hoi-se-hai-hoa/40002065/181/

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%ACnh_th%E1%BA%A7n_Nguy%E1%BB%85n_Trung_Tr%E1%BB%B1c_(R%E1%BA%A1ch_Gi%C3%A1)



Người anh hùng bất tử đất Nam bộ

Nguyễn Trung Trực là tấm gương sáng ngời về lòng yêu nước, chí khí quật cường, là một trong những người đầu tiên chống thực dân Pháp ở Nam bộ vào nửa sau thế kỷ XIX. Hoạt động quân sự và những chiến công hiển hách của nghĩa quân Nguyễn Trung Trực đã in dấu son vào lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta, đặc biệt là chiến công trong trận đánh tàu Espêrăng trên vàm sông Nhật Tảo ngày 10-12-1861 và trận thắng lớn tấn công vào tỉnh lỵ Kiên Giang ngày 16-6-1868 tiêu diệt nhiều giặc Pháp, trong đó có tên Tỉnh trưởng người Pháp. Lòng yêu nước, quyết tâm chống ngoại xâm được Nguyên Trung Trực khẳng định bằng câu nói đã trở thành bất tử : "Bao giờ Tây nhổ hết cỏ nước Nam mới hết người Nam đánh Tây". Nhà thơ yêu nước Huỳnh Mẫn Đạt để lại hai câu thơ về dũng khí yêu nước, thương dân của Nguyến Trung Trực có sức sống vượt thời gian, không gian:

"Hỏa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa, Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần".

Tên tuổi Nguyễn Trung Trực mãi mãi là niềm cảm phục và tự hào của đồng bào Kiên Giang nói riêng và cả nước nói chung. Để tưởng nhớ công lao to lớn của ông, nhân dân các tỉnh khu vực đồng bằng sông Cửu Long xây dựng hàng chục ngôi đình để thờ ông. Riêng Khu di tích lịch sử văn hóa đình Nguyễn Trung Trực ở TP. Rạch Giá được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào năm 1987. Nơi đây đã trở thành địa chỉ thiêng liêng, quen thuộc đối với đồng bào và là điểm tham quan hấp dẫn đối với khách du lịch trong nước và quốc tế khi đến thăm Kiên Giang.

Hằng năm cứ đến ngày 26, 27, 28 tháng 8 âm lịch, hằng trăm ngàn đồng bào từ mọi miền đất nước hành hương về dự lễ hội kỷ niệm Ngày hy sinh của Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực. TP. Rạch Giá tưng bừng trong không khí lễ hội vui tươi với rất nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ, trò chơi dân gian, du lịch, thương mại... Đặc biệt, lễ hội được tổ chức với mức độ xã hội hóa rất cao, trang nghiêm và luôn ấm áp tình ngời. Đây là một nét đẹp văn hóa cần được trân trọng và phát huy, góp phần giáo dục lòng yêu nước và tự hào dân tộc cho các thế hệ.

Trần Văn Kỷ (Báo kiên giang)

Nguồn: http://thpt-nguyentrungtruc.edu.vn/bs/index.php?mod=tintuc&id=1317198397

http://thpt-nguyentrungtruc.edu.vn/bs/index.php?mod=tintuc&id=1317198397


Trận Nhật Tảo (10/12/1861)

Là trận tập kích của nghĩa quân Nguyễn Trung Trực diệt pháo hạm Pháp

trên sông Vàm Cỏ Đông thuộc địa phận làng Nhật Tảo (nay thuộc tỉnh

Long An).

Trưa ngày 10/12, Nguyễn Trung Trực chỉ huy đội cảm tử quân (59 người),

phân tán thành nhiều thuyền nhỏ, giả làm thuyền đám cưới, áp sát pháo

hạm Experaxơ (Hy Vọng) đang tuần tra trên sông.

Bằng vũ khí thô sơ, nghĩa quân bất thần nhảy lên chiến tàu, diệt 37 tên

địch (có 17 tên Pháp), sau đó lấy búa phá tàu không được, bèn nổi lửa đốt

cháy tàu. Trận này có 4 nghĩa binh hy sinh.

Pháo hạm là một ưu thế quân sự của quân Pháp trong chiến tranh xâm

lược Việt Nam, lần đầu tiên bị nghĩa quân Nguyễn Trung Trực đốt cháy.

Sau trận Nhật Tảo, Pháp đem quân tàn phá, đốt cháy làng Nhật Tảo để trả

thù. Bài học của chiến thắng Nhật Tảo được nghĩa quân nhiều nơi áp

dụng.

Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam

http://www.lichsuvietnam.vn/index2.php?option=com_content&task=view&id=1397&pop=1&page=0&Itemid=5





Một phần của chiến tranh thuộc địa chống Đế

quốc Pháp

Thời gian 16 tháng 6, 1868- 21 tháng 6, 1868

Địa điểm Rạch Giá, Kiên Giang

Kết quả Nghĩa quân Việt trước thắng, sau thua.

Tham chiến

Nghĩa quân Nam Kỳ Quân đội viễn chinh Đế

quốc Pháp

Chỉ huy

Quản cơ Nguyễn Trung

Trực (chỉ huy chính)

Thiếu tá hải quân A.

Léonard Ausart

Lực lượng

Khoảng 100 nghĩa quân Không rõ

Tổn thất

Phó tướng Lâm Quang Ky

bị bắt (sau trận bị giết

chết). Các thiệt hại khác:

Không rõ.

5 sĩ quan Pháp, 67 lính

(gồm người Pháp & người

Việt) bị giết chết. Bị mất

khoảng trăm khẩu súng đủ

loại cùng nhiều đạn dược.

.







http://vi.wikipedia.org/wiki/Nam_K%E1%BB%B3




http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Flag_of_France.svg


Tượng đài Nguyễn Trung Trực (mới) tại công viên trung tâm, T.P Rạch Giá.

Trận đồn Kiên Giang[1] hay trận đồn Rạch Giá xảy ra vào ngày 16 tháng 6 năm 1868 và kết

thúc khoảng 5 ngày sau đó. Cuộc đánh chiếm này do Nguyễn Trung Trực khởi xướng, và đã gây

cho Pháp nhiều thiệt hại. Tuy quân Việt làm chủ tòa thành có 5 ngày, nhưng sự kiện này đã được

tác giả George Diirrwell đánh giá là một sự kiện bi thảm (un événement tragique)[2] của thực dân

Pháp ở Việt Nam.

Mục lục

1 Trước trận chiến 2 Chuẩn bị 3 Trận đồn Kiên Giang

o 3.1 Đánh chiếm đồn o 3.2 Bị phản công o 3.3 Thiệt hại

4 Biên bản hỏi cung 5 Xem thêm 6 Chú thích

Trước trận chiến

Sau lần đốt được tàu L’Espérance của Pháp tại vàm sông Nhật Tảo (Long An), Nguyễn Trung

Trực cùng nghĩa quân tiếp tục chiến đấu qua lại trên các địa bàn Gia Định, Biên Hòa.

Đến khi Hòa ước Nhâm Tuất 1862, ba tỉnh miền Đông lọt vào tay Pháp, Nguyễn Trung Trực

nhận chức Lãnh binh, rút quân về hoạt động ở ba tỉnh miền Tây. Đầu năm 1867, ông được triều

đình phong chức Hà Tiên thành thủ úy[3] để trấn giữ đất Hà Tiên, nhưng chưa kịp đến nơi thì tòa

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#cite_note-0




http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1p

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#cite_note-a-1




http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Tr.C6.B0.E1.BB.9Bc_tr.E1.BA.ADn_chi.E1.BA.BFn

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Chu.E1.BA.A9n_b.E1.BB.8B

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Tr.E1.BA.ADn_.C4.91.E1.BB.93n_Ki.C3.AAn_Giang

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#.C4.90.C3.A1nh_chi.E1.BA.BFm_.C4.91.E1.BB.93n

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#B.E1.BB.8B_ph.E1.BA.A3n_c.C3.B4ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Thi.E1.BB.87t_h.E1.BA.A1i

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Bi.C3.AAn_b.E1.BA.A3n_h.E1.BB.8Fi_cung

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Xem_th.C3.AAm

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#Ch.C3.BA_th.C3.ADch



http://vi.wikipedia.org/wiki/Bi%C3%AAn_H%C3%B2a

http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%B2a_%C6%B0%E1%BB%9Bc_Nh%C3%A2m_Tu%E1%BA%A5t_1862


http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0_Ti%C3%AAn




thành này đã bị quân Pháp chiếm vào ngày 24 tháng 6 năm 1867. Không theo lệnh triều đình rút

quân ra Bình Thuận, Nguyễn Trung Trực đem quân về lập chiến khu ở Sân chim (tả ngạn sông

Cái Lớn, huyện An Biên, tỉnh Kiên Giang). Từ nơi này, ông lại dẫn quân đến Hòn Chông (nay

thuộc xã Bình An, huyện Kiên Lương, tỉnh Kiên Giang, lập thêm căn cứ kháng Pháp.

Chuẩn bị

Ở Hòn Chông, Nguyễn Trung Trực thường giả dạng đi nhiều nơi, để vận động những người có

cùng chí hướng (trong số đó có cả hương chức, Hoa - Khmer) cùng tham gia công cuộc đánh

đuổi ngoại xâm.

Một lần, có người giới thiệu ông đến Tà Niên[4] tìm gặp Lâm Quang Ky. Do tương đồng chí

hướng, Nguyễn Trung Trực nhận ông Ky cùng 4 người bạn thân của ông Ky, đó là: Trịnh Văn

Tư, Hồng Văn Ngàn, Ngô Văn Búp và Nguyễn Văn Niên vào đội ngũ kháng Pháp.

Ở đó được năm hôm để tìm hiểu và cân nhắc, Nguyễn Trung Trực đã quyết định chọn vùng đất

này, làm điểm tập trung quân và xuất phát để tấn công đồn Kiên Giang do Trung úy Sauterne chỉ

huy.


Đánh chiếm đồn

Sau khi nắm được tình hình[5] của đối phương và tập trung xong lực lượng; vào khoảng nửa đêm

ngày 16 tháng 6 năm 1868, Nguyễn Trung Trực cùng đoàn nghĩa quân bất ngờ dùng ghe chèo di

chuyển theo bờ biển, đổ bộ lên bờ rạch Lăng Ông (Rạch Giá)[6].

Sau khi hợp quân với đoàn nghĩa quân đến từ Hòn Chông, khoảng 4 giờ sáng, Nguyễn Trung

Trực cho người lẻn vào giết chết lính canh, rồi phát lệnh tấn công. Lập tức, người thì trèo tường,

người thì phá cổng...Đang lúc say ngủ, quân Pháp không kịp phản ứng gì, nên đồn bị nghĩa quân

chiếm lĩnh khá nhanh chóng...

Tác giả Alfred Schreiner thuật trận đánh đồn Kiên Giang như sau:

Đồn Rạch Giá bị tấn công lúc 4 giờ sáng ngày 16 tháng 6 năm 1868. Trung úy hải quân kiêm

thanh tra địa phương, người ở đây gọi là Chánh Phèn, vì bộ râu vàng hoe, là một trong những

người bị giết trước tiên. Trung úy Sauterne chỉ huy đồn lính bị giết chết sau một chập chống trả

mãnh liệt. Đồn này gồm 30 người, ngủ say cạnh những khẩu súng của họ đều bị hạ sát. Khoảng

12 người họp lại mở vòng vây chạy tản mác vào làng. Vì lạ người lạ cảnh, họ bị giết lần lượt

bằng chĩa ba, chỉ trừ Duplessis, tên này chạy trốn trong lùm bụi và được một ông lão và một

người đàn bà Việt Nam cho ăn. Một viên chủ của sở thâu thuế tự vệ một lúc lâu bằng súng, cuối

cùng cũng bị hạ sát với đứa con gái và đứa con trai nhỏ. Mấy tên thông ngôn và viên chức Việt

nam làm việc cho người Pháp bị bắt và bị giết vừa lúc quân Pháp vừa lúc quân Pháp trở lại (phản



http://vi.wikipedia.org/wiki/B%C3%ACnh_Thu%E1%BA%ADn




http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Khmer








công). Lúc Pháp tái chiếm Rạch Giá, những người Cao Miên quanh vùng dẫn tên Duplessis cho

Thiếu tá Ausart và bắt đầu lục soát tìm bắt nghĩa quân...[7]

Bị phản công

Nồi đồng dùng để nấu ăn và vũ khí tự tạo của nghĩa quân Nguyễn Trung Trực đã sử dụng tại Ba Trại, Hòn Chông.

Hai ngày sau (ngày 18 tháng năm 1868), Bộ chỉ huy Pháp ở Mỹ Tho mới nhận được tin dữ, liền

cử Thiếu tá hải quân A. Léonard Ausart mang quân từ Vĩnh Long sang tiếp cứu. Trong đội quân

này, có Đại úy Dismuratin, chỉ huy một phân đội lính thủy đánh bộ, Trung úy Taradel chỉ huy

phân đội lính mã tà. Ngoài ra còn có Trung úy Hải quân Richard, Tổng đốc Lộc, Tổng Đốc

Phương[8] đi theo làm phụ tá...

Đến ngày 21, đoàn quân trên theo kênh Thoại Hà, mặc dù có cản ở Ba Bần và Trà Kên do lực

lượng Trần Văn Thành cùng đông đảo người dân Núi Sập thiết lập, nhưng họ vẫn tiến đến Sọc

Suông (nay thuộc xã Tân Hội, huyện Tân Hiệp, Kiên Giang). Dọc đường, nhiều lần nghĩa quân

ra sức đã chống ngăn, nhưng trước vũ khí quá mạnh của đối phương, Nguyễn Trung Trực đành

phải cho quân rút vào đồn Rạch Giá, rồi rút tiếp ra Hòn Chông (Kiên Lương). Một số nghĩa quân

theo không kịp, chạy trốn tản mác tại Rạch Giông (cách chợ Rạch Giá khoảng 3 km) và Rạch

Kim Quy (nay thuộc xã Vân Khánh Đông, huyện An Minh, Kiên Giang). Ngay sau khi tái chiếm

đồn, A. Léonard Ausart liền sai lính đi tìm bắt các nghĩa quân đang lẩn trốn...

Thiệt hại

Sau trận đồn Rạch Giá, hai bên đã bị thiệt hại như sau:

Về phía Pháp có 5 sĩ quan Pháp, trong số đó có Chủ tỉnh là tham biện Chánh Phèn[9], 67 lính (gồm người Pháp & người Việt) bị giết chết. Bị nghĩa quân đoạt mất khoảng trăm khẩu súng đủ loại cùng nhiều đạn dược.[10]

Nhưng cái thiệt hại to lớn hơn cả, đó là lần đầu tiên, lực lượng nghĩa quân Việt đã chủ động đến

đánh thực dân Pháp ngay tại trung tâm đầu não của tỉnh. Cho nên, khi nhận tin Chủ tỉnh Rạch

Giá cùng vài sĩ quan khác bị giết ngay tại trận, George Diirrwell đã gọi đây là một sự kiện bi

thảm (un événement tragique).[2]

Về phía quân dân Việt, không có con số thiệt hại. Các sách đã dẫn chỉ ghi chung chung là: Khi quân Pháp tái chiếm đồn Kiên Giang, một số nghĩa quân hy sinh, một số bị bắt. Riêng sách Lược sử Đình Vĩnh Hòa Hiệp, có một chi tiết, đó là trong số bị bắt có Phó tướng Lâm Văn Ky và 4 người


http://vi.wikipedia.org/wiki/M%E1%BB%B9_Tho

http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%A9nh_Long





http://vi.wikipedia.org/wiki/K%C3%AAnh_Tho%E1%BA%A1i_H%C3%A0

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%A7n_V%C4%83n_Th%C3%A0nh

http://vi.wikipedia.org/wiki/N%C3%BAi_S%E1%BA%ADp

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%A2n_Hi%E1%BB%87p



http://vi.wikipedia.org/wiki/Km

http://vi.wikipedia.org/wiki/An_Minh



http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#cite_note-a-1

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:N%E1%BB%93i_%C4%91%E1%BB%93ng.jpg

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:N%E1%BB%93i_%C4%91%E1%BB%93ng.jpg


bạn thân ông là Trịnh Văn Tư, Hồng Văn Ngàn, Ngô Văn Búp, Nguyễn Văn Niên. Sau, Lâm Quang Ky và ông Tư, ông Búp đều bị Pháp chém chết ngày 1 tháng 7 năm 1868. Ông Niên bị thực dân đày ra Côn Đảo 12 năm, sau khi thả về ông bị mù và chết tại làng Vĩnh Hòa Hiệp; phần ông Ngàn, tài liệu này không cho biết gì[11].

Biên bản hỏi cung

Đại bác đồn Kiên Giang xưa, nay được trưng bày tại Cung Thiếu nhi TP. Rạch Giá.

Trích: Ngục thất trung ương Sài Gòn (tức Khám Lớn Sài Gòn) ngày, tháng:...[12]

-Đại úy Piquet, thanh tra bổn quốc sự vụ, hỏi:...

-Nguyễn Trung Trực đáp:...Tôi đi từ Hòn Chông đến Rạch Giá, Tà Niên bằng ghe và tôi tập hợp

hợp dễ dàng khoảng trăm người, bốn mươi tám giờ sau khi tôi đến, tôi đổ bộ tại Rạch Giá lúc

nửa đêm.

Từ đây trở đi, chỉ dùng chữ hỏi và đáp:

-Hỏi: Chú có thứ vũ khí gì?

-Đáp: Tôi chỉ có giáo.

-Hỏi: Chú có biết các sĩ quan Lang Sa[13] được mách bảo trước không?

-Đáp: (Có) tên Lượng mách bảo. Dầu vậy, chúng tôi quả quyết rằng tất cả đều ngủ và không làm

được một cuộc biểu dương nào. Lúc bấy giờ là 4 giờ sáng và trời tối đen dầy đặc.

-Hỏi: Có lính gác Lang sa nào canh đồn không?

-Đáp: Có hai lính canh ngủ bên cạnh súng của họ và họ bị hạ sát trước tiên.

-Hỏi: Viên thanh tra và viên trưởng đồn bị giết cách nào?

-Đáp: Tôi không thể cho biết một chi tiết nào rõ ràng về việc đó. Lệnh là phải giết tất cả người

Lang sa và chỉ sáng ra tôi mới biết được số người chết. Hai viên sĩ quan này đã chết từ lâu, họ

đã ngã gục ngay từ đầu.

http://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%B4n_%C4%90%E1%BA%A3o






http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:%C4%90%E1%BA%A1i_b%C3%A1c_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang.jpg

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:%C4%90%E1%BA%A1i_b%C3%A1c_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang.jpg


-Hỏi: Những lính Lang Sa khi lấy lại bình tĩnh, có họp lại tự vệ không?

-Đáp: Có, khoảng 10 người tự vệ trong một giờ, nhưng chúng tôi vây bức quá khiến họ không

nạp đạn được ba lần.

-Hỏi: Có mấy người lính Lang Sa thoát khỏi đồn?

-Đáp: Năm, bị bắt lại trong buổi sáng. Hai người trong nhóm muốn kháng cự, tôi cho hạ sát.

Còn ba người kia bị giam tại nhà làng cùng với những viên chức, những viên thông ngôn trong

Tòa Bố và một số người Thiên Chúa giáo.

-Hỏi: Tại sao chú ra lệnh giết họ?

-Đáp: Không phải tôi và không bao giờ tôi muốn làm vậy. Khi tôi hay tin những đoàn lính Lang

Sa tới tái chiếm đồn, tôi liền đi ra cản. Tôi để ông Lâm Văn Ky (tức Lâm Quang Ky), con của

ông Cai tổng ở Rạch Giá thay tôi (chỉ huy). Trong lúc đi vắng tôi đã không ra lệnh, ông Ky đã

chém đầu tất cả những người Thiên Chúa giáo và ba người Lang Sa. Khi tôi trở lại Rạch Giá

trước sự đuổi theo của lính Lang Sa, cuộc hạ sát đã gần kết thúc và đến lượt viên thông ngôn

Chomb. Tôi cho phóng thích và tôi lên ghe đi ngay.

Tới đây, Nguyễn Trung Trực nhìn qua phía thông ngôn, nói: Anh có mặt ở đây, (nên) xác nhận

rằng tôi đã cứu mạng anh. Có thể anh có ảnh hưởng do địa vị thông ngôn của anh. Tôi chỉ yêu

cầu anh dùng ảnh hưởng ấy để xin cho tôi được chết ngay.

-Hỏi: Tại sao chú cho giết chết nhân viên của sở thâu thuế nha phiến?

-Đáp: Hắn đã ra tay trước khi người ta chưa muốn tấn công hắn, (và) vì hắn đã giết ba hoặc bốn

người Việt Nam, tôi không thể tha thứ cho hắn được.

-Hỏi: Vì sao mang cấp bực cao, chú lại nghe lời (đánh đồn Rạch Giá) của những người có thành

tích xấu như Quản Cầu, Xã Lý và bà Đỏ. Tôi không cần nhắc thành tích của ba người đó, nhứt là

bà Đỏ.

-Đáp: Tôi không biết họ, tôi tưởng rằng họ được phái từ Huế hay Quảng Nam.

-Hỏi: Chú còn muốn nói thêm điều gì không?

-Đáp: Tôi cho biết rõ rằng tôi đã tự ý quy thuận lãnh binh Tấn. Vì hắn đến đảo, hắn bảo viết thơ

yêu cầu tôi quy hàng, vì chúng tôi bị bao vây trong núi không có gì để sống, tôi bảo một người

dân trói tôi và dẫn tôi đến Tấn. Nếu tôi muốn tiếp tục chiến đấu, hắn không bắt tôi được dễ dàng

như thế...Số phận tôi đã đầy đủ, tôi đã không thành công trong việc cứu nguy nước tôi, tôi chỉ

xin một điều là người ta kết liễu đời tôi càng sớm càng tốt và mong rằng người ta cho những đứa

con của tôi lên Sài Gòn.

-Hỏi: Chú ở đâu khi rời Rạch Giá?

http://vi.wikipedia.org/wiki/Thi%C3%AAn_Ch%C3%BAa_gi%C3%A1o


http://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%E1%BA%A3ng_Nam

http://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%A3nh_Binh_T%E1%BA%A5n


-Đáp: Ở Phú Quốc, tôi không đi đâu cho đến ngày tôi bị bắt...

-Hỏi: Xã Lý và bà Đỏ hiện giờ ở đâu?

-Đáp: Có khi trở vào núi và chắc họ sẽ chết đói.

-Hỏi: Hồi năm 1861 người ta gọi chú là gì? -Đáp: Quản Lịch. Chính tôi làm nổ chiếc tàu đậu tại

Nhật Tảo. Kế tôi ra Huế nơi tôi được bổ nhiệm chức Quản Cơ, và vài năm sau, tôi được phái đến

Hà Tiên với chức vụ Thành thủ úy. (Nhưng) lúc đó quân Lang Sa đã chiếm Hà Tiên, tôi và gia

đình lui về Hòn Chông...

Lời nhận xét của Đại úy Piquet sau khi lấy khẩu cung, là: Trực tỏ ra tự trọng và đầy khí phách.

Xem thêm

Nguyễn Trung Trực Trận Nhật Tảo

Chú thích

1. ^ Đồn (hay thành) Rạch Giá, còn gọi là đồn Kiên Giang hay đồn Săn Đá (có người gọi trại ra là Sơn Đá). Chữ “săn đá” âm từ chữ soldat (lính) mà ra. Đồn này có từ thời "cựu trào" (chữ dùng của Sơn Nam). Khi Pháp đến chiếm Rạch Giá liền cho xây lại bằng đá tảng. Về sau, Pháp dùng tòa thành này làm cơ quan hành chính (tức Tòa Bố) của tỉnh. Năm 1945, dân chúng tràn vào thành, đem hết giấy tờ ra bùng binh chợ Rạch Giá đốt cháy, khiến mất mát rất nhiều tài liệu quý (Sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực (tr. 142). Vị trí đồn khi xưa, nay nằm trong khuôn viên UBND tỉnh Kiên Giang, bên bờ Sông Kiên, gần đình thờ Nguyễn Trung Trực và cửa biển Rạch Giá.

2. ^ a b Theo George Diirrwell, Bulletin de la Société des Etudes Indochine de Saigon, Sài Gòn, tr.40. 3. ^ Theo biên bản hỏi cung tại Khám Lớn Sài Gòn. Có tài liệu nói Nguyễn Trung Trực nhận chức khi

ở Tân An, có tài liệu nói ông ra Bình Định nhận chức. 4. ^ Nay là xã Vĩnh Hòa Hiệp, huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang. Tà Niên chỉ cách chợ trung tâm

TP. Rạch Giá khoảng 10 cây số đường chim bay. 5. ^ Sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực (tr. 56) và Việt sử tân biên (quyển 5, tập

thương, tr. 197) đều nói rằng người đi dò xét đồn là chị em bà Điều (Bà Điều, còn gọi là bà Đỏ, vợ Nguyễn Trung Trực).

6. ^ Rạch Lăng Ông xưa nằm cạnh đền thờ Cá Ông (nay là đền thờ Nguyễn Trung Trực), bên bờ Sông Kiên, và gần cửa biển Rạch Giá. Hiện rạch đã bị lấp để làm con lộ nhựa.

7. ^ Alfred Schreiner, Abrégéde I’histoire D’ An nam, 2è Éd. Sài Gòn, 1906. Dẫn theo sách Hỏi đáp về cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực (Nxb QĐND, 2008, tr. 142).

8. ^ Căn cứ hồ sơ cá nhân của Lãnh Binh Tấn và Trần Bá Lộc còn lưu giữ tại kho lưu trữ Trung ương II tại Thành phố Hồ Chí Minh; trong đó có bản quyết định khen thưởng Bắc đẩu bội tinh và phong chức lãnh binh cho Tấn (S.L 2754. Dossier individuel le Huynh Van Tan, lanh binh à Go Công) và quyết định số 803 ký ngày 15 tháng 8 năm 1868 của Đô đốc toàn quyền Nam kỳ G. Ohier, thăng chức Đốc phủ sứ cho Trần Bá Lộc, và bản thông báo số 532 cũng do Đô đốc này ký để báo cho Lộc biết quyết định của Bộ trưởng hải quân Pháp tặng thưởng cho Lộc huy chương



http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#cite_ref-0

http://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_Nam


http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#cite_ref-a_1-0

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Giang#cite_ref-a_1-1




http://vi.wikipedia.org/wiki/B%C3%ACnh_%C4%90%E1%BB%8Bnh


http://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A2y_s%E1%BB%91







http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A0nh_ph%E1%BB%91_H%E1%BB%93_Ch%C3%AD_Minh

http://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%AFc_%C4%91%E1%BA%A9u_b%E1%BB%99i_tinh


danh dự hạng I.(S.L 311. Dossier individuel le M. Loc (Tran Ba)); thì cả hai ông này đều được Pháp khen thưởng vì có công trong việc “tiểu trừ bọn phản loạn ở Rạch Giá” (ý chỉ cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Trung Trực lãnh đạo). Theo Nguyễn Nghị, thì hồ sơ Đỗ Hữu Phương nơi kho lưu trữ trên, cũng đã kể lể dài dòng việc ông này đã tham gia cuộc hành quân tái chiếm Rạch Giá (Nguyễn Trung Trực qua một số tư liệu của Pháp, Nam Bộ - xưa và nay, NXB TP. HCM và tạp chí Xưa và Nay, năm 2005, tr.252)

9. ^ Chủ tỉnh Chánh Phèn, không rõ tên, chỉ biết ông là một Trung úy hải quân, và là Chủ tỉnh đầu tiên của Kiên Giang. Vì râu ông có màu phèn, nên người dân gọi ông bằng cái tên như vậy. Trong sách Lịch sử khẩn hoang miền Nam (Nxb Văn nghệ TP. HCM, 1994, tr. 201) có đoạn: Vĩnh Long mất, Hà Tiên lại mất, thực dân chiếm huyện Kiên Giang không tốn một phát đạn. Viên tham biện đầu tiên là "Luro" (hay Albert Lorin). Paulin Vial (Giám đốc Sở Nội vụ) đến Rạch Giá thanh tra nhưng năm sau Nguyễn Trung Trực đánh một trận thần tình, giết gần trọn người Pháp vừa lính vừa viên chức ở tỉnh lỵ này (16 tháng 6 năm 1868). Nhưng chưa biết cái tên Albert Lorin mà nhà văn Sơn Nam đã nói đến, có phải là tên thật của Chánh phèn hay không.

10. ^ Số liệu chép theo sách Lược sử Đình Vĩnh Hòa Hiệp, do Ban Bảo vệ di tích Lịch sử - Văn hóa đình Đình Vĩnh Hòa Hiệp, xuất bản 2008, tr. 24.

11. ^ Sách đã dẫn, tr. 32. 12. ^ Người lấy khẩu cung là Đại úy Piquet, thanh tra bổn quốc sự vụ. Thông ngôn là Chomb, người

được ông Trực tha chết trong trận đồn Rạch Giá.(Trích trong sách Hỏi đáp cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực, tr. 66-70). Ngày tháng hỏi cung, sách này không ghi.

13. ^ Lang Sa: phiên âm từ tiếng Pháp: Français, có nghĩa là: người Pháp, nước Pháp.

Nguồn:http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%93n_Ki%C3%AAn_Gi

ang







ĐIẾU NGUYỄN TRUNG TRỰC

Thắng phụ nhung trường bất túc luận

Đồi ba để trụ ức ngư dân Hoả hồng Nhật-tảo oanh thiên địa

Kiếm bạt Kiên-giang khấp quỷ thần (8)

Nhất đán phi thường tiêu tiết nghĩa

Lưỡng toàn vô uý báo quân thân


Tu sát đê đầu vị tử nhân

Huỳnh Mẫn Đạt đề

弔阮忠直勝負戎場不足論

颓波砥柱憶漁民

火紅日早轟天地

劍拔堅江泣鬼神(8)

一旦非常標節義

兩全無畏報君親

英雄強頸芳名壽

羞煞低頭未死人(9 )

黄敏達題


Thắng bại chi bàn việc tướng quân,

Người chài trụ đá khúc gian truân.

Lửa bừng Nhật-tảo ****rêm trời đất;

Kiếm tuốt Kiên-giang rợn quỷ thần.

Một sớm nhẹ mình nêu tiết nghĩa,

Đôi đường trọn chữ báo quân thân.


Lũ sống khom lưng chết thẹn dần

(Thái Bạch dịch)

Thua được ở chiến trường không cần bàn đến,

Chỉ nhớ người dân chài đã làm cột đá trong lúc sóng

lở.

Lửa(cháy)đỏ Vàm Nhựt Tảo vang động trời đất,

Gươm vung (lên) trên đồn Kiên Giang làm quỷ thần

phải khóc.

Một buổi sáng phi thường nêu cao tiết nghĩa,

Không sợ báo đáp vua và cha mẹ không vẹn toàn.

Anh hùng cứng cổ tiếng thơm dài lâu,

Trần Ngọc Giang

Nguồn: http://www.bienkhoi.com/so-38/PHIEU%20BAC-TranKen.pdfLàm cho bọn chưa

chưa chết chịu sống kiếp cúi đầu

Nam Phong tổng hợp

Ngày 28/10/2012

Documents

Nguyễn Trung Tr c (1835-1869)vietnamvanhien.net/nguyentrungtruc.pdfPháp và đã bị đưa về giam ở Sài Gòn. Nhưng theo lời khai ít ỏi của Nguyễn Trung Trực