nhung neo duong ha noi - dulieu.tailieuhoctap.vndulieu.tailieuhoctap.vn/books/van-hoa-du-lich/the-loai-khac/file_goc_784862.pdf · buát àïí tung hoaânh trïn trûúâng vùn

NHÛÄNG NEÃO ÀÛÚÂNG HAÂ NÖÅI 1

http://www.ebooks.vdcmedia.com

Muåc luåc

Chûä "haâng" gúåi caãm ..................................................................................2

Baâi thú aáo daâi ............................................................................................8

Hûúng àïm Haâ Nöåi .................................................................................12

Ngoä Haâ Nöåi ..............................................................................................16

Mûa trïn phöë...........................................................................................21

Haâ Nöåi muâ sûúng ....................................................................................25

Cêy xanh neát riïng Haâ Nöåi....................................................................30

Tiïëng hoa .................................................................................................33

Mêëy neão ngoaåi ö ......................................................................................37

Quaâ Haâ Nöåi vaâ ngûúâi Haâ Nöåi ùn quaâ....................................................42

Hoa sûäa ....................................................................................................55

Cöëm Voâng.................................................................................................59

Cêy quanh höì Gûúm...............................................................................65



Chûä "haâng" gúåi caãm Haâ Nöåi ba mûúi saáu phöë phûúâng, möîi phöë laâ möåt phûúâng hay

möîi phûúâng laâ möåt phöë? Khöng hùèn thïë. Búãi möîi nghïì coân giûä laåi trïn tïn phöë Haâ Nöåi nay àaä qua bao thay àöíi, coân àïën hún saáu mûúi phöë bùæt àêìu bùçng chûä Haâng nhû Haâng Àaâo, Haâng Tre, Haâng Sùæt, Haâng Maânh, Haâng Buán, Haâng Beâ... trong hún ba trùm saáu mûúi phöë cuãa Haâ Nöåi hiïån nay.

Haâ Nöåi lúán lïn khöng ngûâng. Gûúng mùåt tûâng phöë ngaây möîi àöíi thay vaâ hùèn trong loâng noá, trong loâng möîi phöë, trong loâng möîi cùn nhaâ vaâ möîi con ngûúâi Haâ Nöåi. Cuöåc àúâi laâ möåt doâng söng chaãy ài bêët têån, mang lúáp lúáp phuâ sa múái böìi àùæp vaâo cuöåc àúâi mònh. Coá nhûäng phöë nguyïn coá chûä Haâng nhûng àaä àûúåc mang tïn múái nhû Haâng Coã (Trêìn Hûng Àaåo), Haâng Àêîy (Nguyïîn Thaái Hoåc), Haâng Gioâ (Baâ Triïåu phña trïn), Haâng Loång (Àûúâng Nam Böå röìi Lï Duêín), Haâng Nêu (Trêìn Nhêåt Duêåt), Haâng Keân, (Quang Trung), Haâng Böåt (Tön Àûác Thùæng) v.v...

Trong kyá ûác cuãa nhûäng ngûúâi Haâ Nöåi, möåt cùn nhaâ, möåt goác phöë, möåt göëc cêy, coá khi chó laâ möåt êm thanh, möåt laân hûúng, möåt maâu sùæc... cuäng hiïån lïn bao hònh aãnh thên yïu, gúåi caãm.

Àûúng nhiïn caái múái phaãi sinh ra, phaãi vûún lïn, caái cuä phaãi nhûúâng chöî. Mùng thay tre. Con söng tiïëp nhêån nhûäng doâng suöëi. Nhûng cêy mùng chúá quïn buåi tre àaä öm êëp che chúã mònh. Doâng söng hònh thaânh sao àûúåc nïëu khöng coá nhûäng con suöëi cêìn cuâ nùm thaáng trong rûâng sêu im vùæng? Ngûúâi Haâ Nöåi höm nay ài quanh Höì Gûúm, ài voâng Höì Têy, ài thuyïìn trïn höì Thöëng Nhêët, thaã höìn trïn àûúâng Thanh Niïn coá hoa phûúång hoa ban tñm (coân goåi laâ cêy moáng boâ), vaâo



baão taâng Höì Chñ Minh, ngùæm vûúân höìng àûúâng Bùæc Sún, ra Àiïån Biïn nhòn laåi Cöåt Cúâ cöí kñnh, voâng vïì chúå Àöìng Xuên, reä ra búâ söng Caái coá cêìu Chûúng Dûúng, bûúác lïn con àï xanh... coá bao giúâ quïn àûúåc nhûäng tïn phöë thên thûúng, gúåi nhúá caã möåt thúâi xa xûa oanh liïåt vaâ trûä tònh.

Haâ Nöåi coá nhûäng nghïì cöí truyïìn, coá àaám, coá phûúâng, coá nhûäng moán ùn thanh lõch, nhûäng caãnh trñ thú möång vaâ caã nhûäng niïìm vui möåc maåc giaãn dõ cuãa möåt vuâng quï Bùæc Böå.

Haâng Baâi khöng coân laâ baâi laá, tam cuác, töí töm coá nhûäng cêy xe höìng, tõnh vaâng xuêët hiïån trïn öí rúm nhûäng ngaây tïët êëm cuáng trong bao gia àònh, nhûäng cêy baát saách, cûãu vaån maâ cêu ca dao àaä phaãi thöët lïn: "Laâm trai biïët àaánh töí töm, uöëng traâ maån haão, xem nöm Thuáy Kiïìu" laâ ba caái thuá, ba sûå lõch laäm möåt thúâi; nhûäng quên baâi àaä thaânh kyã niïåm in trong kyá ûác bao thïë hïå. Nay úã àêy coá trûúâng Trûng Vûúng, nhaâ triïín laäm, hiïåu baán saách khoa hoåc, baán bùng nhaåc, coá cûãa haâng baách hoáa lúán nhêët Thuã àö.

Haâng Baåc khöng coân nhûäng cö gaái kiïu kyâ kiïíu cöng chuáa cêëm cung, ùn caái giaá àöî cuäng phaãi ngùæt laâm àöi, caái phöë tûâng saãn xuêët nhûäng voâng, xuyïën, kiï ìng vaâng cho lúáp giaâu sang, saãn xuêët nhûäng àöi khuyïn vaâng vaâ tñch baåc cho cö dêu vïì nhaâ chöìng, cho nhûäng vuâng xa vïì kinh kyâ keã chúå sùæm cûúái; chó coân raåp Töë Nhû cuä (raåp Chuöng Vaâng-Vùn Lang) núi sinh ra Trung àoaân Thuã àö bêët tû ã trong nhûäng ngaây khaáng chiïën oanh liïåt cuãa Liïn khu Möåt nùm 1946.

Nhaâ cö Beá Tyá àaä thay àöíi hoaân toaân, khöng coân ai nhúá àïën nûäa, àònh Haâng Baåc cuäng hoang taân, nhûäng ngûúâi thúå baåc Chêu Khï (Cêím Bònh Haãi Hûng) coá àònh thúâ riïng, nay lang baåt ài àêu, hiïåu thuöëc cam coá Con Hûúu, coân àêëy, nhûng em beá naâo coân ùn thûá thuöëc cam êëy (coá àïën böën nùm hiïåu cuâng coá Con Hûúu, cuäng húi phiïìn).

Haâng Chuöëi tûâng coá nhûäng baäi chuöëi baåt ngaân àïí chùn àaân voi cho nhaâ vua phuã chuáa, nay laâ möåt phöë daâi cêy xanh rúåp boáng, nhûäng biïåt thûå yïn lùång nhû vêìng traán trêìm tû trong tõch mõch. Caái maâu



xanh àêët baäi êëy mêët ài chùng? Khöng, noá laåi höìi sinh trong maâu laá hai bïn àûúâng cêy, àïí xuên vïì, oáng aã, tú non, taåo ra caái maái nhaâ xanh cuãa thuã àö rêët Haâ Nöåi. Truå súã Höåi Phuå nûä luác naâo cuäng coá boáng cêy dõu maát, caái dõu maát cuãa cêy hay cuãa ngûúâi phuå nûä Viïåt Nam? Baân tay naâo kheáo leáo, têm höìn naâo giaâu rung àöång, àïí àaä tûâ möåt öëng tre, möåt quaã bêìu khö, möåt miïëng da rùæn... taåo ra cêy nhõ cêy höì nhêët laâ cêy àaân bêìu bêët huã.

Haâng Àaân hùèn möåt thúâi naáo nhiïåt nhûäng giai nhên taâi tûã, nghïå sô àïën so dêy, nùæn phñm. Nhûäng traái tim êëy àaä ra ài nhûng taâi hoa coân laåi vúái àêët nûúác nghòn nùm vùn vêåt.

Hùèn hoå cuäng àaä quaá bûúác taåt sang Haâng Quaåt bïn caånh àïí thûãa caái quaåt thûúác, chiïëc quaåt tñm trang kim, chiïëc quaåt göî àaân hûúng thoaãng gioá thúm, chiïëc quaåt göî trêìm ngaâo ngaåt, khiïën yïu caái quaåt yïu caã ngûúâi cêìm quaåt, noái nhû nûä sô Xuên Hûúng: "Mûúâi bêíy hay laâ mûúâi taám àêy Cho ta yïu dêëu chùèng rúâi tay...

... Yïu àïm chûa phó laåi yïu ngaây..." Quaåt taåo ra gioá maát, quaåt coân che nûãa mùåt hoa cho khoãi raám maá höìng trûa nùæng, laâm duyïn cho tao nhên...

Haâng Noán sao laåi khöng tûâng tùång liïìn anh liïìn chõ àêët Kinh Bùæc nhûäng chiïëc noán thuáng quai thao àïí: "Yïu nhau gûãi noán cho nhau Vïì nhaâ döëi meå qua cêìu gioá bay..." Nhûäng chiïëc noán êëy àaä úã laåi maäi maäi vúái cêu ca say àùæm loâng ngûúâi, trûúâng töìn vúái dên töåc taâi hoa vaâ tha thiïët.

Haâng Khay coá nhûäng ngûúâi thúå khaãm trûá danh. Tûâ maãnh göî àún sú, tûâ chiïëc voã con trai chùèng giaá trõ gò, hoå àaä taåo ra nhûäng taác phêím thûåc sûå, oáng aánh, baãy sùæc cêìu vöìng; nhûäng àûúâng neát, phong caãnh, tûúãng nhû àang hiïín hiïån trûúác mùæt maâ ta àang bûúác vaâo àoá trïn àoaån àûúâng ta àang ài daåo. Bïën söng Nhõ Haâ xûa coân ùn sêu vaâo àêët liïìn hún bêy giúâ nhiïìu. Tûâ rûâng nuái, theo nhûäng con ngûåa thöì, nhûäng chiïëc xe thö sú vaâ caã nhûäng con thuyïìn lúán... nhûäng cuã nêu xuâ



xò nhûng bïìn bó sùæc maâu dên daä quï hûúng àaä vïì àêy àïí nhuöåm cho meå cho chõ nhûäng têëm aáo che möåt nùæng mêëy sûúng.

Doåc Haâng Nêu xuöëng Haâng Chônh, Haâng Mùæm, Haâng Muöëi, Haâng Tre. Nûúác Mùæm Nghïå, muöëi chúå Cöìn Vùn Lyá, ang chônh Thöí Haâ, tre vêìu rûâng Bùæc... àaä theo nhûäng maãnh buöìm, nhûäng beâ nöíi lïnh àïnh vïì vúái kinh kyâ. Öi nhûäng con thuyïìn àaä rong ruöíi bao dùåm trûúâng soáng nûúác, neo vaâo bïën Cêìu Àêët, gûãi cho Haâ Nöåi nhûäng moán quaâ bïìn chùæc, nöìng mùån àêåm àaâ, àïí maâ nhúá nhau maäi maäi nhû cêu ca dao: "Gûâng cay muöëi mùån xin àûâng..."

Ngûúâi Haâ Nöåi taâi hoa, tao nhaä, hiïëu hoåc, Haâng Giêëy, Haâng Buát coân àoá. Nhûäng khoa thi naâo, anh khoáa, cêåu tuá, baác cûã ài choån giêëy buát àïí tung hoaânh trïn trûúâng vùn trêån buát. Caái "cöng danh xa maä" êëy tûâng àaä laâm khöí bao ngûúâi, nhûäng anh àöì daâi lûng töën vaãi, nhûäng ngûúâi phuå nûä ûúác mú voäng anh ài trûúác voäng naâng theo sau, luåi cuåi caã möåt àúâi cho tuöíi treã tröi qua luác naâo khöng biïët.

Tuy nhiïn chuáng ta cuäng tûå haâo coân lûu laåi àûúåc nhiïìu aáng thú vùn thiïn cöí kyâ taâi, nhûäng tuöíi tïn coân khùæc àêìy trïn hún taám chuåc têëm bia àaá núi Vùn Miïëu kia.

Coân cuöåc àúâi thûúâng cuãa ngûúâi dên lao àöång vúái nhûäng nhu cêìu khöng thïí thiïëu àûúåc thò àaä coá Haâng Gaåo, Haâng Caá, Haâng Àûúâng, Haâng Khoai, Haâng Àêåu, Haâng Dêìu, Haâng Böåt (Tön Àûác Thùæng). Muöën sùæm sûãa thò lïn Haâng Baát Àaân, Baát Sûá, Haâng Àuäa (Ngö Sô Liïn).

Cha giaâ meå heáo cêìn möåt cöî aáo thò àaä coá Haâng Suä gêìn kia. Thaáng chñn thaáng mûúâi giúã trúâi, àau caã xûúng cöët, moán rûúi cuãa vuâng Haãi Àöng (Haãi Dûúng Haãi Phoâng ngaây nay) àöí vïì kinh kyâ khöng ñt. Khen ai laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä biïët choån voã quyát laâm gia võ cho moán chaã rûúi, quaã laâ taâi tònh, quaã laâ nghïå thuêåt. Caái lûúäi con ngûúâi tinh tïë àïën thïë laâ cuâng.

Haâng Rûúi cuäng laâ núi hoåp chúå hoa ngaây tïët. Cö gaái ài mua hoa, caânh àaâo hay caânh mêån, nhaánh haãi àûúâng hay böng vaån thoå, cö coá



thïí sùæm thïm gûúng lûúåc maâ àiïím trang cho thïm nhan sùæc, cho àeåp caã muâa xuên, coá Haâng Lûúåc àoá.

Haâ Nöåi coá möåt caái döëc khaá cao. Àoá laâ Haâng Than. Caái thúâi chûa coá àiïån, chûa coá than àaá, than quaã baâng, hùèn úã àêy luön luön bêån röån nhûäng haâng baán than hoa àïí thúm lûâng võ chaã nûúáng, àïí êëm nöìng nhûäng löìng êëp, àïí thanh tao nhûäng cheán traâ cuãa caác cuå àöì trong sûúng súám. Sau naây, Haâng Than coân nöíi tiïëng vúái moán baánh cöëm ngon laå thûúâng, möåt moán quaâ àùåc biïåt, chó Haâ Nöåi múái coá taâi laâm ngon àïën thïë. Cöëm xanh biïëc, nhên àöî xanh vaâng hûúm, cuâi dûâa trùæng tinh, àiïím vaâi viïn haåt sen nhûâ túi; àûúåc goái trong laá chuöëi tûúi, laåi möåt maâu xanh oáng chuöët cuãa quï hûúng àöìng baäi, buöåc chùåt bùçng chiïëc laåt àoã caánh sen, gúåi muâa cûúái chan chûáa ên tònh. "Nùçm àêët vúái chõ haâng hûúng"...

Haâng Hûúng cö haâng, ngûúâi thúm tho göî hoaâng àaân, thoaãng muâi xaå, phaãng phêët hûúng trêìm... Tïët, ngaây giöî maâ khöng coá hûúng sao coân goåi laâ tïët, laâ giöî? Ngöi chuâa cöí Viïåt Nam, ngöi àònh laâng trang nghiïm sao coá thïí thiïëu àûúåc nhûäng neán hûúng àen, nhûäng cuöån hûúng voâng, nhûäng cêy hûúng saâo thùæp möåt ngaây chûa hïët, phöë Haâng Hûúng tuy nhoã nhûng thûåc sûå laâ möåt phöë mang laåi caái cêìn thiïët cho Haâ Nöåi, cho caã vuâng vïì àêy maâ mua maâ cêët, möåt caái duyïn riïng vêåy.

Maâu sùæc oáng aánh trong chiïëc thùæt lûng hoa lyá, hoa àaâo, höì thuãy, thiïn thanh, daãi yïëm àoã, aáo àöíi vai nêu non... cûá phêëp phúái lïn trïn phöë Haâng Àaâo, nhêët laâ nhûäng ngaây phiïn chúå tú. Caác thûá luåa tú tûâ Ba La Trinh Tiïët cuãa tónh Àú, cuãa Àöìng Tónh Huï Cêìu cuãa tónh Bùæc... mang àïën.

Coân Haâng Vaãi thêm laâ núi ài vïì cuãa ngûúâi dên aáo vaãi. Cö gaái Àònh Baãng, Cêìu Lim mùåc vaáy cûãa voäng caåp àiïìu mang vaãi vïì àêy nhuöåm hoùåc traã cho khaách hùèn tûâng laâm xao xuyïën bao chaâng trai kinh thaânh.



Trung thu, tiïëng tröëng ïëch röån raâng. Trûúâng hoåc naâo cêìn bûng laåi mùåt tröëng da trêu àïí kõp khai trûúâng, àònh laâng naâo cêìn möåt chiïëc tröëng àeäi àïí vaâo àaám giïng hai, Haâng Tröëng sùén saâng chúâ àoán. Phöë naây àïën nay vêîn coân mêëy nhaâ coá nghïì laâm tröëng cöí truyïìn, dûång tang tröëng, thuöåc da, lïn mùåt tröëng... àïìu bùçng phûúng phaáp thuã cöng nhûng chiïëc tröëng haâng chuåc nùm vêîn kïu vang, khöng hoãng.

Haâ Nöåi àaä söëng gêìn ngaân nùm dûúái chïë àöå vua quan. Coá bao caái àeåp vaâ cuäng coá bao caái phaãi mêët ài nhûúâng cho caái múái.

Haâng Loång (phöë Lï Duêín) coá ga Haâng Coã têëp nêåp ngaây àïm, àoán vaâ àûa nhûäng con taâu Nam Bùæc, ra caãng Haãi Phoâng, lïn tónh coá cheâ ngon nöíi tiïëng Thaái Nguyïn...

Vúái trïn saáu mûúi phöë mang chûä Haâng, veã xa xûa chûa hïët, Haâng Maânh vêîn laâm maânh. Haâng Hoâm vêîn àoáng hoâm, va li göî, Haâng Thiïëc laâm thuâng tön, öëng maáng, cùæt kñnh, laâm àöì chúi trung thu cho treã, chó tiïëc àöì chúi ñt thay àöíi, khöng theo kõp sûå phaát triïín cuãa xaä höåi vaâ lúán nhanh cuãa têm lyá thiïëu nhi. Haâng Maä vêîn laâm àeân löìng hoa giêëy. Haâng Böng vêîn coân nhiïìu nhaâ laâm cöët chùn böng. Bïn caånh àoá nhiïìu phöë mang tïn cuä nhûng khöng coân möåt ai laâm nghïì cuä êëy nûäa: Haâng Gaâ, Haâng Caá, Haâng Gai, Haâng Buán, Haâng Coát, Haâng Böì...

Vêîn caãm àöång khi bûúác chên àïën nhûäng khu nhaâ khêëp khïính nhû tranh Buâi Xuên Phaái: Haâng Cên, Haâng Chó, Haâng Chai, Haâng Haânh, Haâng Beâ, Haâng Giêëy, Haâng Vöi, Haâng Chaáo...

Thïë kyã hùm möët sùæp àïën, chûa hònh dung nöíi nhûäng àöíi thay. Nhûäng con ngûúâi vûâa sinh ra trong thêåp kyã cuöëi naây seä laâm chuã àêët nûúác, laâm chuã Haâ Nöåi. Hoå thêåt laâ haånh phuác. Hoå seä sung sûúáng hún chuáng ta, vûâa yá àeåp loâng hún chuáng ta cuäng nhû chuáng ta sung sûúáng hún cha öng chuáng ta xûa.

Qua nhûäng chûä Haâng, ta caâng yïu Haâ Nöåi hún, yïu nhû yïu maáu thõt meå cha cho, búãi chñnh àoá laâ möåt trong nhûäng khña caånh cuãa nïìn vùn hoáa Viïåt Nam tûâ böën nghòn nùm.



Baâi thú aáo daâi

Àaä coá khöng ñt ngûúâi nûúác ngoaâi ngaåc nhiïn àïën sûäng súâ trûúác veã àeåp kyâ diïåu cuãa têëm aáo daâi Viïåt Nam, mùåc duâ úã nûúác hoå, ngûúâi phuå nûä cuäng coá nhûäng böå aáo vaáy dên töåc thïu rua vúái nhiïìu veã àeåp.

Möåt neát duyïn daáng nhû mêy thu mú höì hay caái àeåp löång lêîy cuãa ngaây heâ choái chang hoa phûúång coá gioá löång xaâo xaåc ngoån àïì. Khoá maâ noái àûúåc niïìm bay nheâ nheå cuãa taâ aáo tñm bïn höì hay veã lêng lêng cuãa maâu aáo trùæng nhû tung àuâa trong sùæc xanh cêy laá.

Ngay giûäa caái öìn aâo têëp nêåp àua chen, taâ aáo daâi nhû hoa cuäng mang laåi sûå thanh thaãn nhû sau möåt tiïëng thúã daâi. Daám àoaán chùæc khöng möåt cö gaái Viïåt Nam naâo laåi khöng sung sûúáng àûúåc mùåc têëm aáo daâi trong ngaây höåi, ngaây lïî, ngaây tïët vaâ nhêët laâ ngaây bûúác xuöëng chuyïën àoâ haånh phuác, kheä cuái xuöëng nhòn taâ aáo daâi maâ móm cûúâi e lïå vaâ sung sûúáng höìi höåp bïn ngûúâi yïu àaä thaânh chuá rïí ngûúång nguâng.

Vaâ cuäng daám àoaán chùæc rùçng khöng möåt ngûúâi àaân öng naâo duâ cûåc taã hay cûåc hûäu, duâ àang yïu hay traái tim àaä raån vúä bao lêìn, laåi khöng ûa thñch taâ aáo daâi, khöng ngùæm caái àeåp àang chêåp chúân phña trûúác nhû caánh bûúám trong giêëc möång Trang Chu, àïí vïì àïën nhaâ bïn ngûúâi vúå thuãy chung vêîn coân baãng laãng boáng hònh cuãa cêu thú bêët chúåt êëy laâm xao xuyïën.

Têëm aáo daâi Viïåt Nam khöng hùèn höm nay múái coá. Chùèng qua noá bõ boã quïn, bõ àaánh rúi trong dô vaäng. Song thûåc ra noá àûúåc sinh ra tûâ dô vaäng àêìy vùn hiïën cuãa dên töåc ta àïën ngaân àúâi, kïí caã nhûäng thïë kyã coá keã muöën àöìng hoáa dên ta bùçng nhûäng têëm "aáo khaách". Cuå



chuáng ta, baâ chuáng ta, meå chuáng ta tûâng chùèng mùåc aáo daâi àoá û? Caái aáo nùm thên, tûá thên buöng taâ hay thùæt vaåt, caái aáo múá ba, múá baãy àöíi vai hoùåc khöng àöíi vai ài cuâng vúái vaáy söìi hoùåc quêìn lônh tña... àaä vaâo ca dao, thaânh cêu vñ, nïn hònh aãnh cuãa neát ùn daáng mùåc thanh nhaä, haâo hoa, nïìn naä.

Coá thûá huên chûúng naâo tùång cho taác giaã caái aáo àöíi vai. Nöëi vai nhûng laåi so le, möåt àûúâng gêëp khuác, taåo maãnh hònh khöng àùng àöëi nhûng ûa nhòn, giöëng nhû caái rùng khïính trïn khuön mùåt traái xoan, hoùåc möåt bïn luám àöìng tiïìn cuãa cö gaái dêåy thò. Àêu coá phaãi vò ngheâo, vò aáo raách vai súân maâ phaãi àöíi vai, giûä laåi phêìn laânh thay ài phêìn raách, maâ chñnh laâ möåt kiïíu khoe kheáo, caái kheáo tay vïì àûúâng kim muäi chó, vïì caách choån maâu, vïì sûå caách àiïåu vaâ àoá chñnh laâ taâi hoa, laâ saáng taåo vêåy.

Thúâi gian duâ bao thïë kyã cuäng khöng baâo moân àûúåc tinh hoa dên töåc. Noá cûá sûâng sûäng thaách thûác cuâng biïën thiïn. Têëm aáo daâi vaãi röìng, möåt thûá vaãi moãng nhû sa, nhû the, saãn phêím cuãa xûá Sún Nam, röìi àûúåc nhuöåm maâu nêu úã cûãa ö Àöìng Lêìm àêët Thùng Long, nïn noá thaânh vaãi Àöìng Lêìm, chiïëc aáo daâi Àöìng Lêìm àaä töìn taåi bao thïë hïå.

Tûâng hònh thaânh nïëp söëng ài ra àûúâng, ài ra khoãi nhaâ laâ khöng thïí khöng mùåc aáo daâi, duâ trùæng hay àen, höì thuãy hay thiïn thanh, nêu non hay cuå giaâ, duâ sang hay heân, giaâ hay treã...

Àêët Thùng Long -Haâ Nöåi, ngay caã cö baán buán chaã rong, chõ cùæp thuáng baán rao quaã bûúãi, baác àöåi chùn böng ài àöíi, baâ haâng xöi chaáo baán trûa, chõ thuyïìn chaâi taåm rúâi con thuyïìn nan lïn böå baán múá caá múái àaánh àûúåc... Cuäng phaãi coá têëm aáo daâi trïn thên, thong thaã thò buöng chuâng, vöåi vaâng thò thùæt vaåt trûúác, maâ höëi haã hún thò thùæt vaåt sau lûng maâ chaåy gùçn cho tiïån. Nùæng hay mûa cuäng vêåy. Àêìu nùm hay sùæp tïët cuäng thïë.

Nhûäng nùm ba mûúi cuãa thïë kyã naây, têëm aáo daâi àûúåc caách àiïåu ài, khöng thùæt vaåt, khöng àöíi vai maâ thaânh aáo tên thúâi. Chûä tên thúâi àaä mang möåt nghôa múái, cuäng nhû chûä caãi lûúng trong haát caãi lûúng.



aáo nhung, aáo gêëm, aáo mònh khö hoa ûúát, aáo lú-muya, aáo cöí thêëp röìi cöí cao, tay thuång hay tay boá, tay daâi hay tay lûãng... àaä nhiïìu thay àöíi, nhiïìu "möët" tuây thñch.

Riïng chó hai caái taâ nhû hai caánh bûúám, nhû hai daãi liïîu bay, nhû hai laá thû tònh, nhû hai nöîi aám aãnh têm höìn nam giúái, nhû linh höìn cuãa chiïëc aáo vaâ cuãa ngûúâi mùåc... laâ vêîn àûúåc trên troång giûä nguyïn. Noá vêîn giûä chiïìu daâi gêìn saát goát àïí coá àaâ tung bay, coá khi nhêëp nhö nhû soáng lûúån, àïí coá àaâ vêîy goåi nhûäng con mùæt doäi theo. aáo daâi nhung àoã ài vúái kiïìng vaâng, aáo daâi nhung àen coá chuöîi haåt trai saáng lêëp laánh, aáo daâi trùæng coá maái toác àen huyïìn thaã buöng lûãng sau lûng aáo, aáo tñm haâng Vên coá chiïëc noán baâi thú ngaâ trùæng... àoá laâ sûå tuyïåt àónh haâi hoâa hay löång lêîy khön cuâng, cuäng tûåa nhû têëm aáo Àöìng Lêìm coá thùæt lûng höì thuãy hay hoa àaâo cuäng vêåy.

Nhûäng ai nay coân soát laåi cuãa thïë hïå nûä sinh trûúâng Àöìng Khaánh Trûng Vûúng, chiïìu höì Gûúm khoan thai nhõp bûúác, cùæp cùåp trûúác ngûåc, toác àung àûa sau lûng, coân hai taâ aáo daâi cûá nhû trïu cúåt, nhû àuâa nö, nhû vö tònh maâ nghi ngúâ, maâ nhùæn nhuã maâ xa xöi... vúái bao maâu sùæc tûâ àêåm àïën nhaåt, nhû cung bêåc cêy àaân tûâ thêëp àïën cao, gêìn xa buöng bùæt. Taâ aáo daâi gêìn chêëm goát nhûäng ngaây êëy àuã sûác chuyïån troâ cuâng gioá. Mïìm maåi, uyïín chuyïín, run rêíy, lung linh... hònh nhû àaä lan truyïìn sang caã soáng höì nïn höì cûá lùn tùn, lan truyïìn caã vaâo têìng laá nïn cêy laá cûá rò rêìm, lay àöång.

Coá phaãi luác naây laâ luác höìn Haâ Nöåi àaä mú maâng nhû baát rûúåu nïëp saáng muâng nùm thaáng nùm àöëi vúái cö thiïëu nûä chûa quen men rûúåu, laâ luác cung àaân àaä têëu lïn vúái traái tim nhaåc sô, "toan" àaä cùng trïn giaá veä trûúác nhaâ taåo hònh, naâng thú àaä öëp möåt caách bñ hiïím vaâo nhaâ thú, vaâ muâa maâng chñn röå laâm raåo rûåc ngûúâi gieo cêëy...

Ai göî àaá àïí coá thïí dûãng dûng àûúåc trûúác neát thanh tên àêìy ma lûåc cuãa taâ aáo daâi cûá laã lûúát nhû soáng caån maâ bùæt mêët höìn ngûúâi êëy, búãi noá vûâa ngêåp ngûâng laåi vûâa thaách thûác. Mûúi nùm trúã laåi àêy, taâ aáo daâi Haâ Nöåi bõ ngùæn ài, chó coân trïn àêìu göëi. Noá khöng coân àuã sûác



bay, coá luác chïët cûáng trïn nûãa thên ngûúâi, nhû con bûúám bõ chùåt cuåt böå caánh rûåc rúä.

Thêåt tiïëc. Taâ aáo daâi vúái chiïìu daâi cêìn thiïët, laâ sûå truyïìn caãm cuãa àûúâng kim khêu tay, cuãa neát eo thùæt àaáy, cuãa sûå múã röång cuãa hai taâ xoâe ra böën phña. Ruát ngùæn phêìn bay lûúån xoâe röång êëy khaác naâo cùæt ài caái tûúãng tûúång vaâ aão tûúãng cuãa nhaâ thú.

Phuå nûä mùåc aáo daâi chó àeåp thïm. Nam giúái cuäng àûúåc thúm lêy. Cuöåc àúâi rûåc rúä laâ àiïìu hùèn ai cuäng mong muöën, coá phaãi khöng húäi baâi thú aáo daâi?



Hûúng àïm Haâ Nöåi

Coá nhûäng ngûúâi thñch ài nguã súám àïí dêåy súám thò cuäng coá nhûäng ngûúâi coá thoái quen ngûúåc laåi: thñch thûác khuya nïn thûúâng dêåy muöån.

Saáng súám, Haâ Nöåi coá nhûäng neát àeåp, veã nïn thú thò àïm khuya, Haâ Nöåi cuäng coá nhûäng àiïìu dïî laâm say loâng ngûúâi, nhûäng àiïìu nhû trong mú vaâ àöi khi coân nhû mú trong mú nûäa. Nhiïìu ngûúâi coá nhêån xeát Haâ Nöåi laâ thaânh phöë xinh àeåp, duyïn daáng. Coá nhûäng khu vûåc trêìm lùång, cöí kñnh, àêìy veã thanh bònh tinh khiïët. Àiïìu nhêån xeát naây laâ thûåc tïë vò noá àaä gêy àûúåc êën tûúång töët àeåp vúái nhûäng con ngûúâi khöng mêëy ûa öìn aâo, ö nhiïîm, xö böì. Neát xinh àeåp duyïn daáng êëy coân àûúåc bònh phûúng lïn trong àïm.

Haâ Nöåi vïì àïm mang maâu aáo khaác, húi thúã khaác, hònh daáng khaác. Nhêët laâ khi coá nhûäng laân hûúng àêìy kyâ aão khiïën Haâ Nöåi nhû mang möåt têm höìn khaác, àêìy veã trûä tònh thú möång. Nhûäng maái nhaâ trùm nùm àaä tûåa vai nhau, ruã nhau vaâo giêëc nguã chêåp chúân trûúác khi gùåp nhûäng giêëc mú hiïån vïì tûâ thúâi con röìng vaâng bay lïn àoán Lyá Cöng Uêín, tûâ thúâi con ruâa vaâng nöíi lïn chaâo Lï Lúåi, tûâ thúâi tiïëng chuöng höì Têy vang khiïën con trêu vaâng tûâ phûúng Bùæc phaãi löìng sang àoán con ngheá oå... Nhûäng con àûúâng nhû cuäng àûúåc thû giaän gên cöët sau möåt ngaây phaãi göìng lïn toaân böå sûác lûåc dûúái guöìng xe höëi haã. Nhûäng têìng cêy ban ngaây xanh biïëc àaä chuyïín sang maâu thêîm nhû nhuöåm aánh àïm. Hoa khöng cêìn khoe sùæc àïí goåi bûúám ong, àïí goåi mùæt ngûúâi maâ àaä laâm möåt viïåc khaác mú maâng hún: toãa hûúng vaâo bêìu trúâi thanh saåch.



Muâa naâo Haâ Nöåi cuäng coá riïng möåt thûá hûúng àïm, giöëng nhû ngûúâi phuå nûä biïët àiïím trang, möîi thúâi àiïím biïët duâng möåt loaåi phêën son riïng àïí aánh nùæng àïí gioá maát... haâi hoâa cuâng maâu sùæc, nêng nhan sùæc lïn gêëp nhiïìu lêìn.

Cuäng khöng hiïíu muâa taåo ra hûúng hay hûúng goåi muâa vïì, húäi Haâ Nöåi mïën yïu úi. Muâa thu laâ muâa Haâ Nöåi mang trïn mònh nhûäng neát yïu kiïìu diïîm aão nhêët chùng? Cö gaái àaä bûúác qua tuöíi thiïëu nûä chûa phaát triïín hïët, bûúác vaâo tuöíi thanh niïn rûåc rúä nhûng húi àaáng súå, vaâ cö gaái cuäng chûa bûúác vaâo tuöíi thiïëu phuå úã döëc àöìi bïn kia thêëp thoaáng aánh taâ. öi, sùæc àeåp cuãa tuöíi vûâa àuã àöå chñn cuãa mùån maâ, àùçm thùæm, nêy troân nhû quaã chñn cêy. Haâ Nöåi muâa thu laâ thïë chùng? Nhaâ Haâ Nöåi hoåc coân maãi ài tòm möåt vùn bia, möåt viïn àaá laát, möåt cuöën gia phaã. Coân ngûúâi thú ài tòm gò àoá húäi thi nhên?

Muâa thu khöng bõ êím ûúát cuãa mûa phuân, khöng bõ nùæng xeám caã laá cêy. Cuäng khöng bõ gioá muâa àöng bùæc laâm tï taái. Lêîn trong laá bay vaâng röåm mùåt àûúâng, lêîn trong sûúng lam mú höì trïn mùåt soáng... thúâi tiïët cûá dòu dõu nhû tú chùng, loåc gioá cho maát vai ngûúâi, cho deão bûúác chên. Lêîn vaâo nhûäng niïìm mï man êëy laâ nhûäng laân hûúng tûâ àêu àoá lan toãa vaâo khöng gian nhû tûâng súåi êm thanh cuãa cêy vô cêìm vö hònh maâ rêët thûåc.

Nhûäng laân hûúng cûá reáo rùæt qua voâm laá gêìn xa, qua têìng cêy thûác nguã, qua nhûäng cöng trònh kiïën truác, nhûäng con àûúâng, nhûäng ngaä tû àêìy haâo hoa thanh lõch. Hoa daå húåp nöìng naân trùæng muöët, vûâa tónh khoãi möåt cún möång nöìng naân, khi nhûäng ngoån àeân àûúâng sùæp thûác dêåy.

Chùèng dïî gò tòm thêëy cêy nûãa thùèng nûãa leo êëy, thêëy nhûäng caânh mïìm cho böën caánh hoa mêåp maåp, cong nhû moáng con röìng thiïng bñ mêåt. Chó caãm thêëy àêu àêy núã böng hoa nhû sûå coá mùåt cuãa ngûúâi vö hònh, ngûúâi thñch troâ uá tim êín hiïån, ngûúâi heån hoâ vúái ta nhûng coân nêëp vaâo chöî naâo àïí ta phaãi höìi höåp kiïëm tòm. Khu vûúân biïåt thûå naâo trïn àûúâng Phan Àònh Phuâng àêìy bñ êín kia cûá xoâe baân tay coá nùm ngoán tay xanh mïìm maåi àïí tung ra nhûäng con soáng



hûúng hoaâng lan thoaãng nheå, vaâ hûúng ngoåc lan nhû ngoán tay thaáp buát, trùæng muöët, sùæc saão hún, khiïu khñch hún. Ngoä Tûác Maåc, Cung Thiïëu nhi vaâ nhûäng núi naâo, cêy hoaâng lan mêëy trùm nùm coân bïìn loâng xûác nûúác hoa cho Haâ Nöåi.

Xin nhûäng àöi ngûúâi haäy thuãy chung àïën baåc àêìu nïëu möåt lêìn àaä soáng bûúác dûúái àûúâng thúm hoa sûäa phöë Trêìn Hûng Àaåo, Nguyïîn Du. Hùèn coá ngûúâi khoá nguã nïëu bïn cûãa söí coá xo âa möåt caânh sûäa muâa thu.

Coá leä sûúng thu àaä lêën aát, àaä bùæt hûúng sûäa chó àûúåc bay ngang, hoùåc saâ xuöëng thêëp, sûúng thu chiïëm phêìn chiïìu cao? Vò vêåy maâ hûúng sûäa cûá ûúát àêîm toác nhûäng àöi ngûúâi. Àaä coá nhûäng ngûúâi taâi hoa cuãa Haâ Nöåi ngúåi ca hoa sûäa bùçng kõch thú, bùçng thú vaâ bùçng nhaåc. Àaä coá nhûäng em beá ra àúâi sau àïm hoa sûäa cuãa ngûúâi yïu nhau say àùæm vaâ trong saåch. öi, biïët bao têm höìn àaä thao thûác khùæc khoaãi khi nhúá vïì Haâ Nöåi coá hoa sûäa àïm thu, coá hoaâng lan, ngoåc lan man maác.

Duâ úã phûúng trúâi naâo, hûúng êëy chùèng mêët ài, chùèng tan ra, maâ noá cûá àoång laåi, àêåm laåi nhû khöëi ngoåc Trûúng Chi. Coá ngûúâi nhúá vïì hoa sûäa, hoa hoaâng lan, ngoåc lan àïí tûúãng niïåm tuöíi hoa niïn cuãa mònh, tûúãng niïåm thúâi hoåc troâ, tuöíi yïu àûúng, nhûäng thaáng nùm mú möång...

Thûåc sûå coá àöi ngûúâi àaä coá chaáu nöåi chaáu ngoaåi nùm naâo hoå cuäng phaãi möåt lêìn dùæt tay nhau ài trong àïm sûúng thu àêìy hoa sûäa. Luác êëy hoå noái gò vúái nhau, hoå nghô gò bïn nhau, hoå nghô gò vïì Haâ Nöåi, húäi muâa thu ài qua maâ chùèng bao giúâ mêët.

Haâ Nöåi àêu phaãi chó coá hoaâng lan, ngoåc lan, hoa sûäa, daå húåp... Vûúân Chñ Linh coá mêëy khoám daå lan hûúng, àïm heâ hoa núã nhû nñu chên ngûúâi qua laåi àïí têm sûå àiïìu gò. Doåc bao phöë cêy xum xuï troân boáng, nhûäng haâng sêëu cöí thuå cûá thaáng ba laåi khiïm töën toãa möåt thûá hûúng ra xung quanh.



Khöng thúm ngaát, khöng tònh tûá, chó thoaãng nheå nhû khöng coá, chúåt hiïån röìi chúåt biïën, khi nhûäng böng hoa nhû caái chuöng nhoã xñu trùæng ngaâ rúi nheå khöng möåt êm vang. Caã hûúng vaâ hoa cûá bay cûá rúi, coân mang mang nhû liïîu bïn höì, khöng àïí yá coá khi ngûúâi vö tònh khöng thêëy.

Ài trong àïm, nhêët laâ khuya Haâ Nöåi, maâu àïm àaä loåc ài nhûäng êm thanh öìn aä, nhû loåc ài nhûäng taåp chêët, àïí coân laåi trong höìn ta sûå tinh khiïët, thanh tao, cho ta caãm nhêån àûúåc hoaân toaân chêët thiïn nhiïn tinh khöi trong hûúng thúm hoa laá. Àöi khi hiïëm hoi bùæt gùåp tûâ ban cöng chuöìng chim nhaâ ai möåt chuát hûúng nhaâi khïu gúåi maâ kñn àaáo, laã lúi maâ thùæc thoãm, khöng àuã sûác bay xa hoùåc qua möåt ngoä nhaâ coá ngöi chuâa cöí kñnh trùm nùm, möåt göëc bûúãi cùçn naâo àoá böîng toãa laân hûúng möåc maåc àöìng quï, gúåi nhúá àïën àôa baánh tröi baánh chay thaáng ba coá höåi laâng röån raä, vaâ coá nhûäng laân mûa lêy phêy laâm duyïn cho caánh àöìng, cêy coã...

Hûúng àïm Haâ Nöåi khöng phaãi laâ nûúác thúm nhên taåo, maâ laâ moán quaâ thanh saåch cuãa thiïn nhiïn, trúâi àêët gûãi cho ngûúâi. Caái löìng nan ngûåc thiïëu dûúäng khñ thûúâng xuyïn kia àûúåc no nï nhûäng laân hûúng naây seä tûúi laåi doâng maáu, maát dõu laåi caãm giaác, treã trung laåi têm höìn, say àùæm laåi tònh ngûúâi...

Yïu biïët bao nhiïu laâ nhûäng laân hûúng êëy vaâ cuäng laâ khöng uöíng phñ, nïëu phaãi thûác nhûäng àïm daâi àïí ài daåo trïn nhûäng con àûúâng ngan ngaát cuãa Haâ Nöåi thanh lõch.



Ngoä Haâ Nöåi

Ngûúâi úã caác núi vïì Haâ Nöåi thïë naâo cuäng phaãi àïën hai núi: Búâ Höì vaâ chúå Àöìng Xuên. Coá thïë múái laâ hoaân thaânh chuyïën "ài Haâ Nöåi".

Nûúác xanh cêìu àoã, thaáp nhoån àeân thiïng, hoa tûúi cöí thuå... nhû thïu nhû dïåt, nhû múâi nhû àoán. Phöìn hoa têëp nêåp àêëy maâ lêng lêng thoaát tuåc cuäng ngay àêëy. Giûäa nhûäng àua chen maâ coá núi trêìm lùæng tõch liïu. Bêåt ra khoãi bao chêåt chöåi laâ mêy bay soáng àuöíi thoaáng àaäng... Höì Gûúm àaä thaânh niïìm ao ûúác, say mï, lûu niïåm cuãa bao ngûúâi.

Àöìng Xuên laåi khaác - êëy laâ noái caái chúå chûa xêy laåi - thiï ëu möåt vêåt cêìn duâng, ngûúâi naây dùån, keã kia nhúâ, cûá àïën Àöìng Xuên laâ coá, laâ xong. Núi têåp húåp moåi taâi hoa, àuã thúâi trên, ngöìn ngöån saãn vêåt böën phûúng tuå höåi, tûâ hoa quaã àïën con caá laá rau, quñ hiïëm traái muâa cuäng coá, tûâ haâng cao cêëp lêëp laánh àïën caái têìm thûúâng reã tiïìn cho con treã nhû túâ giêëy thêëm, caái ngoâi buát, con giöëng bùçng böåt nùån hay ngöi chuâa beá bùçng ngoán tay àïí öng giaâ gùæn lïn non böå...

Àöìng Xuên àaä thaânh niïìm hoâ heån, chöî ài vïì, núi thoãa maän nhu cêìu cho trùm miïìn àêët nûúác. Ai úã xa vïì chùèng phaãi àûa chên àïën àoá. Vúái ngûúâi Haâ Nöåi thò hai núi êëy àaä thaânh quen thuöåc, quen nhû neát mùåt vúå hiïìn lêëy nhau tûâ thuúã àöi mûúi nay toác àaä ngaã maâu sûúng khoái, quen nhû têëm aáo suöët böën muâa mûa gioá nùæng nöi, quen nhû chñnh tiïëng noái, chñnh húi thúã, chñnh da thõt mònh.

Coá möåt nöîi nhúá khaác, möåt niïìm vui khaác. Khi loâng ngöín ngang, khi trñ khöng yïn öín, cêìn möåt núi tônh lùång maâ trêìm tû, suy lùæng, maâ



höìi tûúãng hay kiïëm tòm vúái loâng mònh... coá ngoä Traâng An kia. Caái ngoä mang tïn rêët xa xöi nhû thúâi gian, nhû hoaâi niïåm cuãa ngöi chuâa cöí gêìn nhû bõ laäng quïn giûäa phöë phûúâng. Noá hiïån hûäu àêëy. Traâng An khöng coân laâ kinh àö, laâ thaânh àö, nhûng ngoä Traâng An vêîn gúåi trong loâng bao vang boáng.

Ngoä Traâng An hiïån diïån nhû möåt nöîi bêët ngúâ ngay giûäa phöë Huïë laâm nhiïìu ngûúâi phaãi ngaåc nhiïn khi gùåp ngoä. Ngöi chuâa cöí vúái ba chûä àeäi tûå Traâng An Tûå, co á göëc ba tiïu, coá cêy àeäi cöí thuå, coá khoám hoa möåc, thoaãng möåt húi mú höì ngêu chñn, coá thên cau nhû ngoån ö vêîy xoám thön gêìn laåi.

Phöë Huïë, chúå Höm vöåi vaâng chen chuác ngay gêìn àêëy, nhûng chó mêëy bûúác chên, ta àaä úã möåt khöng gian khaác, möåt thïë giúái riïng. Ngoä tûúãng laâ cuåt böîng múã ra möåt ngaä ba, chúåt ngoùåt möåt àûúâng thùèng. Phaãi chùng ngoä laâ möåt cêy dûúng cêìm chûáa àêìy bñ mêåt, hay möåt súåi àaân bêìu, caâng chaåm àïën caâng hûáng khúãi laå kyâ. Muâi nhang thúm, tûúång Phêåt vaâng son lêëp laánh, nhûäng têëm hònh àaä phai nûúác aãnh trong hûúng khoái thúâi gian. Ngûúâi thên cuãa ai àoá? Ngûúâi àang vöåi vaä thiïët kïë cho tûúng lai chùèng nïn vaâo àêy, búãi möåt chuát hoaâi niïåm seä nñu chên ta, möåt hûúng hoa cau laâm ta nhúá nhung day dûát möåt maái toác xa xûa naâo, möåt tiïëng mûa trïn taâu chuöëi laâm àïm vïì khoá nguã. Cöí sú àïën caã ngoån coã ven tûúâng, giaân nho hoang daä.

Ngoä Traâng An nhû möåt ngûúâi giaâ kyá tïn mònh vaâo lùång im tõch mõch. Bêìu trúâi úã àêy thu heåp mêëy vuöng sên xanh lú vaâ trùæng àuåc theo muâa laâm bêng khuêng caã tiïëng chuöng tiïëng moä, cêu kinh tûâng khiïm cung nheâ nheå nhû súå àûác Phêåt cuäng giêåt mònh, súå tûúâng nhaâ xao xuyïën.

Laâng quï naâo àoá nhó, lûng àöìi àêu chùèng coá àöi búâ lau, ngö mña xaåc xaâo vaâ doâng söng lûäng lúâ xuöi vïì àêu chùèng biïët. Khöng. Àoá chó laâ aão giaác do tiïëng chuöng tiïëng moä döåi trong ta. Vaâo àêy, loâng trêìn cuãa ngûúâi phöìn hoa cuãa àêët bon chen cuäng nguöi ngoai ài phên nûãa. Haäy àuâa chúi ài em beá thú ngêy, chó coá gioá dïåt mêy trïn giaân nho vaâ ö nùæng mùåt heâ, khöng xe cöå naâo àe doåa àûúåc. Haâ Nöåi khöng thïí coá ngoä



thûá hai nhû Traâng An àêu, duâ sau naây lúán lïn, em phaãi nhiïìu cöng ài tòm ài khaão.

Hònh nhû linh höìn ngûúâi àaä khuêët chùèng muöën rúâi ngoä, cûá nhúá thûúng maâ taãn maån bay vïì, lêín khuêët àêu àêy trong êëm cuáng khoái nhang trong mú höì siïu thoaát. Bûúác haâi thïu, neát giaây nhung khua àöång khöng gian thêëp thoaáng sau caánh cûãa ú húâ chïính maãng, khiïën mònh tûúãng sùæp coá möåt kyâ nûä trong Liïu Trai Chñ Dõ bûúác ra. Khöng coá höì nûúác maâ tim ta soáng saánh. Thaãng hoùåc möåt muâi ngö nûúáng khoai luâi thoaáng bay tûâ àêìu ngoä phña phöë Huïë laâm ta chúåt tónh vúái àúâi thûúâng.

Nïëu ngoä Traâng An laâ möåt khöng gian kheáp kñn àêìy bêët ngúâ thò ngoä Phêët Löåc laåi coá neát khaác rêët riïng. Töi tûâng coá möåt baâ chõ nuöi söëng trong ngoä Phêët Löåc. Chõ hún töi gêìn chuåc tuöíi, ngûúâi chùèng àeåp, giûäa thõ thaânh maâ chõ vêîn êm thêìm leã loi nïn chõ thûúâng döìn êu yïëm cho töi. Chõ úã trong ngöi nhaâ cöí, thêëp, quaá giang, cêu àêìu aám khoái, tûúâng vöi long lúã. Ngoä cöí hay ngûúâi cöí maâ chõ lêy chêët êm thêìm, húã chõ Quyâ cuãa em?

Ngoä Phêët Löåc ùn thöng tûâ Haâng Mùæm sang phöë Nguyïîn Hûäu Huên - phöë Bùæc Ninh cuä - thïm möåt nhaánh ùn thöng Lûúng Ngoåc Quaáïën. aång giaám sinh hoå Buâi laâng Phêët Löåc huyïån Àöng Quan Thaái Bònh lïn àêy dûång lïìu troå hoåc. Röìi thaânh xoám thaânh laâng, thaânh tïn ngoä àaä mêëy àúâi, chó coân àïìn thúâ vaâ ngöi chuâa cöí nhûng hoang phïë nûãa phêìn.

Khaáng chiïën chöëng Phaáp, Phêët Löåc laâ trung têm cuãa Khu Möåt, tûâng àoán hoa àaâo Nhêåt Tên vaâo ùn tïët, tûâng uöëng lêîn caã Uaátki, Canhkina con Meâo vúái nûúác giïëng, laâ thûá giaãi khaát cuãa chiïën sô Trung àoaân Thuã àö. Dên taãn cû coân àeo kiïìng vaâng, hoa höåt nhûng nguã trïn caánh cûãa bûác baân ngaã ra, göëi àêìu bùçng tay naãi.

Khöng trêìm tû khöng u uêín. Àúâi thûúâng àaä xêm nhêåp khaá nhiïìu vaâo Phêët Löåc. Nhaâ àaá rûãa, ban cöng bïn naây sùæp chaåm ban cöng bïn kia. Àêìu ngoä àuã haâng quaâ: baánh cuöën, caâ phï, buán moåc, phúã



gaâ, chaáo tim gan... caã cheâ cheán "nûúác mûa"... Tiïëng xe lïn xuöëng cêìu Chûúng Dûúng rêët roä.

Phêët Löåc khöng coân im lùång hoaâi niïåm nhû thúâi chõ töi úã àoá. Taåt vaâo àêy xuyïn qua ngoä chûä chi, nhaâ hai bïn nhû vûâa quen vûâa laå, phöë chêåt ngûúâi àöng hoâa cuâng rïu phong cöí kñnh.

Phêët Löåc coá vaâo tranh Buâi Xuên Phaái khöng nhó? Ngoä söëng maäi nhúâ hoåa sô hay hoåa sô seä bêët tûã nhúâ vaâo neát riïng biïåt àöåc àaáo cuãa ngoä? Truå cöåt trïn noác nhaâ, tûúâng khêëp khïính nhêëp nhö, nhaâ thoâ ra thuåt vaâo, àûúâng ài lùæt leáo, caái nêåm rûúåu cûãa chuâa bùçng xi mùng àùæp beåt tröng thùèng thò àêìy rûúåu, tröng nghiïng chó laâ maãnh bòa... àaä thaânh möåt maãng têm höìn Haâ Nöåi haâo hoa maâ anh duäng, lam luä maâ kiïn cûúâng, àùæm say maâ dûä döåi...

Haâ Nöåi coá bao nhiïu ngoä nhû Traâng An, Phêët Löåc? Coân ai laâ ngûúâi sûãng söët khi gùåp ngoä nhû gùåp hoa laå giûäa rûâng, gùåp ngûúâi yïu xa lêu àuáng luác mònh khöng chúâ àúåi? Ngoä Tûác Maåc coá cêy hoaâng lan cöí thuå thúm suöët àïm thu. Ngoä Huïë khöng coá gò àùåc biïåt lùæm, bõ Myä neám bom túi taã. Ngoä chúå Khêm Thiïn lêìy löåi chêåt heåp vêët vaã lem luöëc. Ngoä Vùn Chûúng ngoùæt ngoeáo chùçng chõt. Ngoä Sêìm Cöng öìn aâo naáo nhiïåt bao nhiïu vúái muâi xaâo nêëu moán ùn têìu thò ngoä Liïn Trò laåi thanh vùæng àaåm baåc bêëy nhiïu, suöët ngaây nhû nguã mïåt mï.

Ngûúâi Haâ Nöåi coá luác naâo nhaân taãn, taåm quïn dùçn vùåt lo êu cuãa àúâi thûúâng laåm phaát choáng mùåt, quïn nhûäng cún söët giaá gaåo, giaá dêìu, giaá àiïån... tûå cho mònh thaã höìn vaâo caái ngoä àïí lùæng cuâng höìn kinh kyâ xûa cuä, cuâng höìn àêët nûúác trûúâng töìn, cuãa quï hûúng ngaân nùm vùn vêåt... hùèn seä thêëy mònh giaâu thïm caãm xuác, thûúng yïu thïm, nhên aái thïm, say àùæm thïm... Höì Têy baát ngaát quaá. Lùng Baác thiïng liïng vaâ laånh leäo nûäa. Búâ söng röång daâi quaá. Cêìu Thùng Long xa vaâ cao quaá. Viïån baão taâng trang nghiïm quaá...

Ngoä Haâ Nöåi thên thûúng hún nhiïìu, nhoã heåp maâ yïn vui, cöí xûa maâ àêìm êëm, khuêët khuác maâ chùèng hûäng húâ... Xin möåt lêìn gheá thùm àïí àûâng quïn laâ Haâ Nöåi vêîn coân nhiïìu ngoä nhoã rêët riïng Haâ Nöåi, nhû



têm höìn ta vêîn coân nhûäng khoaãng sêu lùæng àöi khi múái coá dõp lêìn giúã àïën... vaâo möåt höm naâo trúã gioá...

Mong sao nhûäng ngoä nhoã êëy, nhûäng goác sêu trong têm höìn êëy àûâng bõ nhûäng aâo aåt cuãa xêy dûång phaá phaách, xêm lùng mêët. Cêìn baão töìn lùæm.



Mûa trïn phöë

Nhòn mûa dïî sinh buöìn. Nhûäng súåi mûa uïí oaãi mang niïìm hoaâi voång cho traái tim thi sô, nhûäng haåt mûa khöng coá hònh haâi àûa têm traång con ngûúâi vaâo nöîi nhúá nhung vö cúá.

Haâ Nöåi coá nhûäng ngaây mûa khiïën àöi ngûúâi baån phaãi bêåt cûãa àöåi mûa àïí tòm nhau. Luác êëy, mûa laâ tiïëng goåi khöng coá êm thanh, laâ lúâi thêìm thò rêët mú höì nhû mêy àang tûå hoáa thên thaânh möåt baãn thïí khaác. Taách caâ phï toãa khoái thúm, phaã húi noáng vaâo àöi baân tay vûâa dêìm trong mûa laånh giaá. Nhûäng gioåt caâ phï lùång leä roã vaâo loâng taách trùæng, noá coá maâu höí phaách, coá võ àùæng ngoåt ngaâo, coá hûúng mï hoùåc... coân ngoaâi kia mûa àang thaãng thöët raâo raâo, àang êm thêìm thaánh thoát hay àang mú höì lú àaäng bay lûúát khöng gian... Àoá laâ trêån mûa "tri kyã", trêån mûa lay phay, khöng ra möåt trêån, cûá ró raã keáo daâi, cûá àï mï trêìm lùæng nhû cung àaân tên hön vúái tiïët têëu laå luâng chó riïng mûa coá.

Giïng hai, mûa buåi phuã trùæng nhûäng böng cuác muöån, chùæc mûa naây laâ höìi quang, laâ àiïåp khuác cuãa trêån mûa àöng laâm múâ aão nhaânh mai trûúác tiïët àeäi haân. Hònh nhû tranh phöë Phaái khöng coá mûa hoùåc rêët ñt mûa.

Phaãi chùng mûa bay nhû phêën thöng êëy laâ neát nhoâe taâi hoa cuãa bûác tranh luåa laâm böng hoa àaä thaânh caánh bûúám, ngoån thaáp rïu phong cuäng khoaác aáo choaâng voan; khöng nhû neát cûáng caáp dûát khoaát cuãa sún khùæc, neát thö nhaáp quùçn queäi cuãa sún dêìu, neát vaâng son loáe saáng cuãa sún maâi cöí àiïín.



Thaáng baãy, nöîi mûa Ngêu coân xa caách nhúá thûúng laâm röån loâng ngûúâi àïën bao giúâ? Con söng trúâi söng àêët cûá duïình lïn vò möëi tònh thuãy chung maâ oan khuêët cuãa Ngûu Lang Chûác Nûä tûâ nghòn thuúã trûúác àïën sau naây nghòn thuúã. Nöîi caách xa vò öng trúâi àöåc aác khiïën àaân chim aå Thûúác phaãi àöång loâng trùæc êín bùæc cêìu cho gioåt lïå àúä rúi, cho mûa ngûâng nghó. Vaâ nöîi caách xa khùæc khoaãi laâm ngûúâi hoáa àaá haäy coân kia, vaâ bao nöîi xa caách khaác nûäa maâ nïëu àong lïn hùèn phaãi àêìy traân con söng Caái Ngên Haâ, nöîi caách xa êëy àêu àaä hïët, mûa àêu àaä rûãa hïët cho ngûúâi.

Nghïå sô thñch mûa. Nhaâ doanh nghiïåp laåi chùèng ûa mûa, búãi mûa thò vùæng khaách, lúåi nhuêån cuäng vùæng theo. Phaãi nùæng. Nùæng phaãi quùæt queo caã da thõt thò kem múái nhiïìu ngûúâi ùn, quaåt àiïån múái nhiïìu ngûúâi sùæm, khaách saån vaâ xe du lõch múái àöng ngûúâi duâng, caác quaán bia boåt múái dêåp dòu khaách nhêåu, thêåm chñ cúm buåi múái lùæm khaách ùn...

Giûäa muâa heâ choái chang, coã cêy nùång trôu caânh vò buåi, böîng möåt trêån mûa aâo aâo nhû vöåi vaä, xöëi xaã nhû möëi tònh muöån maâng cuãa tuöíi quaá niïn, laâm treã con uâa ra àûúâng maâ hoâ heát lùn löån, maâ teá nûúác mûa nûúác uáng vaâo nhau giûäa àûúâng phöë bò boäm.

Tuöíi thú, tuöíi reo haát cuâng mûa, reo haát cuâng moåi caái àuáng cuäng nhû sai, reo haát cuâng nhûäng àiïìu ngûúâi lúán khöng thïí naâo hiïíu nöíi. Àêëy. Mûa uáng khöí bao ngûúâi. Cöng taá thoaát nûúác àiïn àêìu, nhûng treã con bêët cêìn, cûá reo haát. Coá ngûúâi haâi hûúác, dñ doãm noái àuâa: Trêån mûa naây laâ mûa ra treã con àêy... Khöëi anh vúä kïë hoaåch vò trúâi mûa maát meã...

Coá nhûäng àïm mûa, nùçm maäi khöng nguã àûúåc vò tiïëng mûa thò thaâo trïn haâng cêy maái phöë. Tiïëng gò xa vùæng thïë? Tiïëng gò nhû húi thúã daâi to dêìn lïn, xoeåt qua tai röìi laåi nhoã dêìn ài vaâ mêët huát vaâo mûa? Chiïëc xe naâo ài vöåi trong mûa, baánh xe xiïët vaâo laân nûúác, tûúãng nhû nhòn thêëy hai laân nûúác hònh deã quaåt toáe s ang hai bïn trong aánh àeân vaâng choáe.



Saáng mai, trêån mûa laâm àûúâng phöë saáng lïn, cêy cöëi tinh khiïët saåch seä, tûúi tùæn nhû gaái dêåy thò. Buåi bùåm àaä tan ài trong mûa, chó coân laåi bùng trinh vaâ noän löåc. Baân tay cuãa trúâi thaânh pheáp laå. Vaâ Höì Gûúm àêìy lïn, chan chûáa, nhû röång ra, mïnh möng hún, ñt xanh hún nhûng luâa caái maát laånh lïn àûúâng cho aáo mònh nhû moãng ài trong thöng thoaáng. Coá thïí àûáng trïn búâ khoãa baân chên xuöëng nûúác höì tûúi roái nûúác mûa, cho caái laånh thêëm têån gan baân chên, chúåt nghô rùçng mònh laâ ngûúâi thûá bao nhiïu triïåu àûúåc hûúãng caái niïìm vui sûúáng naây. Bònh rûúåu trïn noác thaáp Hoâa Phong kia coá àêìy lïn thûá rûúåu trúâi khöng nhó? Nûúác mûa giûäa trúâi trong vùæt, ngoåt laânh, chaåm vaâo àêìu lûúäi àaä ruâng mònh, coá laâm ngêy ngêët nhûäng linh höìn àang chêåp chúân bay trïn thaânh phöë quï hûúng, duâ úã thïë giúái bïn kia cuäng khöng thïí naâo tûâ boã nhûäng con àûúâng quen thuöåc, núi coá bao nhiïu yïu thûúng kyã niïåm, núi coá nhûäng trêån mûa nao loâng...

Àêët Bùæc Haâ laâ thïë, con ngûúâi Bùæc Haâ laâ thïë. Nhûäng cún mûa vui, mûa saåch, nhûäng cún mûa thêëm àêîm loâng mònh tûåa tònh baån thêm giao, nhû tònh yïu viïn maän, nhû chõ bïn em, nhû meå cho con, nhû nöîi thûác tónh sau cún möång àeåp khiïën ngûúâi baâng hoaâng. Muâa giöng töë, sau cún baäo nùång nïì taân baåo, laâ nhûäng trêån mûa ró rñch traân àêìy, laânh laånh. Mûa àïìn cêy àêëy. Khöí thên nhûäng göëc cöí thuå úã ngaä ba ngaä tû naâo, thên muåc röîng tûâ luác naâo khöng biïët, nay àaânh guåc ngaä trûúác phong ba. Thûúng cho cêy non chûa cûáng caáp, coân chûa àuã rïî, àaä gêîy caânh ruång laá trûúác gioá dêåp mûa vuâi.

Trûúác caãnh êëy trúâi cuäng phaãi xoát thûúng, cho mûa vïì àïìn àaáp, cho nûúác maát tûúái nhuêìn, cho mûa hiu hiu dòu dõu. Sûå taân aác naâo, duâ laâ cuãa trúâi àêët cuäng phaãi coá thûâa trûâ. Tûåa nhû sau cún luä taân phaá, phuâ sa àoång laåi cho muâa sau tûúi töët. Coân con ngûúâi thò sao? Thaáng mûúâi trúâi maâu baåc, ngûúâi laånh hai vai. Con rûúi sùæp trúã vïì, goåi voã quyát thòa laâ àïí thúm tûâ bïëp nhaâ naây sang goác phöë khaác. Caái aáo len cêët ài tûâ thaáng giïng hai, coân thúm muâi bùng phiïën trong tuã, ta ài trïn phöë chùèng súå coá möì höi nïn khöng cêìn möåt thûá nûúác hoa naâo trïn aáo. Chúåt möåt trûa naâo, trúâi nhû chuyïín mònh, ngûúâi naây ngûúâi noå kïu àau xûúng cöët, mêy khöng tûúi saáng cuäng khöng êm u, maâ cûá



rêåp rònh nhûäng àaám mêy khöng ra daây khöng ra moãng cho lùæc rùæc chuát mûa trïu ngûúi. Mûa rûúi àêëy. Con rûúi nhoã tñ maâ àuã sûác laâm bêìu trúâi chuyïín àöång theo mònh. Kyâ laå thïë laâ con rûúi cho trúâi coá mûa rûúi.

Coá anh chaâng naâo húi tuåc tûã möåt chuát böîng àöång loâng, khöng phaãi àöång loâng höì haãi böën phûúng nhû Tûâ Haãi, maâ chó àöång loâng nhúá moán möåc töìn. Mûa rûúi coá goåi laâ mûa thu àûúåc khöng. Nhûäng àïm mûa thu buöìn phiïìn raã rñch trïn maái laá, têìu tiïu. Nïëu mûa phuân laâ hiïìn dõu, mûa raâo laâ dûä döåi thò mûa thu ra sao nhó? Mûa trïn maái ngoái coá êm thanh riïng. Mûa trïn maái tön thêåt phuä phaâng. Mûa thu hònh nhû khöng coá tiïëng, vêåy maâ noá coá thïí laâm naát gaåch, muãn tûúâng vaâ khöën khöí cho nhûäng ai thiïëu möåt maái êëm gia àònh maâ nûúng tûåa. Hoåa chùng chó coá àöi ngûúâi àang say nhau, àang mú trong nhau, sùén saâng choaâng chung möåt têëm vaãi mûa maâ ài, coá thïí ài àïën cuâng trúâi cuöëi àêët, mùåc kïå àêìu ûúát suäng, vai nùång trõch (nùång vò mûa hay nùång vò tûåa vaâo nhau), chên laånh buöët... Mûa thu trïn têìng nùm khaác mûa thu trïn têìng trïåt, cuäng khaác mûa thu trïn nhûäng àeäi löå toaân biïåt thûå, caâng khaác hùèn trïn nhûäng ngoä heåp quanh co lêìy löåi.

Thêm Têm coá cêu thú: Cuöëi thu mûa naát loâng dêu biïín... àïí taã caái dai dùèng vaâ quaái aác naây, nhêët laâ khi muâa thu baân giao khöng gian cho muâa àöng thò nhûäng súåi mûa àaä biïën thaânh nhûäng con dao vö hònh nhûng rêët thûåc, cùæt vaâo da thõt ngûúâi. Quêìn aáo moãng, maâu cuäng moãng phaãi nhûúâng chöî cho len daå, khùn quaâng maâu sêîm, nùång nïì àöi chuát.

Mûa trïn thaânh phöë, trïn têìng nhaâ, trïn maái cêy laâ taác phêím cuãa thiïn nhiïn àiïím xuyïët cho caãnh vêåt, laâ tùång phêím cuãa vuä truå cho con ngûúâi. Haäy cûá àïí mûa söëng cuöåc àúâi mûa gioá cuãa mònh, duâ mûa àoá laâ cuãa thi nhên àêìy caãm hûáng, hay caái haáo hûác cuãa chaâng nghiïån rûúåu cêìn nhêåu nheåt àïí mûa coá thïm nghôa lyá, duâ mûa àoá vaâo muâa naâo, vaâo luác naâo...



Haâ Nöåi muâ sûúng

Nïëu muâa xuên rûåc rúä caác loaâi hoa coá mûa bay êím toác... muâa heâ choái chang nùæng loáa, nguát lûãa trïn caânh phûúång, tñm huy hoaâng trïn ngoån bùçng lùng nûúác, muâa thu coá gioá heo may nheå nhû nöîi nhúá... thò muâa àöng tuy khùæc nghiïåt vêîn coá sùæc thaái riïng laâm loâng ngûúâi nhû muöën xñch laåi gêìn nhau cho thïm êëm aáp.

Vaâo nhûäng ngaây reát ngoåt hanh khö, ài qua phöë Traâng Thi, tûúãng nhû nghe thêëy tiïëng söåt soaåt cuãa tûâng trang saách múã ra, trong khi trïn àûúâng rùång baâng tung nhûäng túâ laá àoã, nhû têëm thû trúâi gûãi cho ngûúâi baáo hiïåu muâa àöng sùæp hïët, maâ àêy laâ nhûäng aánh nùæng cuöëi cuâng. Haâng phûúång vô àûúâng Thanh Niïn àaä tùæt hïët àeân chó coân laåi nhûäng quaã khö nhû nhûäng súåi bêëc àen chûáa àûång trong àoá caái haåt nêu vên vên, àûång lûãa cho muâa sau.

Haâng cúm nguöåi phöë Lyá Thûúâng Kiïåt hònh nhû mêîn caãm vúái sûúng àöng trûúác hïët. Chuáng chó coân trú laåi nhûäng caânh trong baâng baåc maâu trúâi. Nhûng àûâng tûúãng nhêìm, chñnh chuáng laåi bêåt mêìm àoán muâa xuên trûúác nhêët, maâ coá leä roä nhêët laâ mêëy cêy úã trûúác cûãa truå súã uãy ban Nhên dên thaânh phöë, maâ xûa kia goåi laâ Toâa Thõ chñnh.

Caái vûúân hoa beá tñ teåo nhûng xinh xùæn vö cuâng úã Cûãa Nam kia múái laå luâng sao. Chó vaâi bûúác chên àaä hïët. Nhûng thûã tûúãng tûúång nïëu khöng coá noá, thaânh phöë seä tröëng traãi biïët bao. Vaâi nùm trûúác khi nhûäng tú sûúng bùæt àêìu giùng mùæc trïn thaânh phöë, múái giûäa muâa àöng, mêëy cêy mêån trùæng àaä theån thuâng phö ra dùm àoáa hoa gêìy moãng manh trùæng muöët. öi nhûäng böng hoa mêån cöët caách chùèng keám gò hoa mai êëy, bêy giúâ úã àêu, höìn hoa úã àêu, coá nhêåp vaâo cuöën truyïån



Truyïìn Kyâ Maån Luåc cuãa Nguyïîn Dûä khöng? Coá thïí naâo khöng nhùæc àïën Höì Gûúm, Cêìu Thï Huác, Àïìn Ngoåc Sún.

Thaáp Ruâa luác naâo cuäng múâ aão trong sûúng nhû neát nhoâe trong bûác tranh luåa kiïåt taác cuãa ngûúâi hoåa sô taâi hoa. Tûâng àúåt gioá chúi troâ àuöíi nhau, tûâ phña àaão Ngoåc vïì Haâng Khay, laâm cö gaái naâo phaãi kñn àaáo keáo nghiïm taâ aáo vò caái laånh trïu ngûúi.

Thiïëu nûä Haâ Nöåi vêîn phaát huy truyïìn thöëng vùn hiïën, biïët trang àiïím giûä gòn vaâ phö trûúng veã àeåp möåt caách thanh lõch bùng trinh. Nhêët laâ nhûäng ngaây sûúng laånh àuã caác maâu aáo àûúåc choaâng lïn vai troân, tûâ hoaâng yïën, tñm hoa caâ, àoã rûåc rúä àïën xanh luåc thêîm, vaâ haâng trùm cung bêåc cuãa maâu nhû êm thanh cuãa cêy àaân diïåu kyâ, maâ nöët thùng nöët giaáng cuäng múâ ài khöng coân phên biïåt. Tônh lùång laâ nhûäng àïm àöng khi gioá cûá möåt mònh löìng lïn tòm baån trïn noác cêy long naäo, xaâ cûâ. Sao maâ nhúá ngûúâi baån àaä ài xa, khöng coân àûúåc hûúãng nhûäng tiïëng thò thêìm êëy khi sûúng vaâ gioá laâm múâ thûåc taåi xö böì. Phaãi chùng lúâi baån voång vïì trong gioá êëy baån úi.

Haâ Nöåi vêîn mang daáng veã trêìm tû duyïn daáng, gêìn nhû hoang sú trong nhûäng àûúâng ngoä quanh co múâ toã cuãa mònh.

Ngoä Traâng An coá ngöi chuâa nhû möåt laâng xa. Ngoä Phêët Löåc coá hònh chûä chi. Ngoä Tûác Maåc coá cêy hoaâng lan cöí thuå. Ngoä Haâ Nöåi thoùæt êín thoùæt hiïån vúái nhûäng ngöi nhaâ nhû khöng bao giúâ coá ai to tiïëng. Röìi ngoä Taåm Thûúng, ngoä Liïn Trò nhoã beá, röìi àïìn Quaán Thaánh coá nhûäng cêy muöîm giaâ trùm tuöíi, thaã laá khö xuöëng sên àïìn khöng möåt tiïëng vang, laâm sûúng àöng cuäng khöng thïí giêåt mònh.

Phaãi chùng höìn Thùng Long vêîn coân êín hiïån trong laân sûúng moãng maâu lam kia? Àaä qua muâa hoa sûäa. Cêy sûäa bêy giúâ treo maânh bùçng nhûäng chuâm quaã, thónh thoaãng laåi rùæc caái haåt àêìy löng nêu ra tûá phña, coá luác mònh tûúãng nhêìm laâ con sêu, hoáa chó laâ caái haåt cêy, chùæc muöën àêåu vaâo vai ngûúâi tòm húi êëm.

Coá nhiïìu loaâi cêy vêîn tûúi xanh trong sûúng àöng, thaãn nhiïn mùåc cho caái gioá àuâa chúi vêåt vaä. Nhûäng tin gioá muâa àöng bùæc liïn tiïëp



nhû höìi tröëng baáo àöång, cêy vêîn thaách thûác bùçng maâu xanh hêìu nhû suöët caã böën muâa.

Haâng Da àûúâng Àiïån Biïn, nhûäng cêy sao àen phöë Loâ Àuác, nhûäng cêy choâ xanh tûâ àïìn Huâng àûúåc di vïì gêìn núi Baác Höì yïn nghó, haâng long naäo laá troân vaâ thúm nheâ nheå úã phöë Lï Vùn Hûu xinh xùæn... Maâu xanh êëy chñnh laâ cuöåc àúâi, laâ sûå söëng, daám vûúåt moåi phiïìn toaái cuãa vuä truå.

Möåt buöíi töëi naâo ta khoaác tay ngûúâi baån thên ài daåo trïn phöë Haâ Nöåi cöí. Beã cao cöí aáo lïn, caãm thêëy caã húi êëm baån beâ bïn vai mònh, röìi tûâ möåt ngaä tû chêåp chúân naâo, möåt cöåt àeân naâo nhoâa trong sûúng coá aánh saáng múâ aão trong sûúng... Möåt muâi thúm êëm noáng bay lïn. Muâi thúm àaä trúã nïn hûäu tònh. Ta gùåp aánh than höìng lêåp loâe theo tay cö gaái coá húi veã ngheâo, vúái chiïëc quaåt nan cuä. Mùåt ngûúâi cuäng luác saáng luác töëi cuäng nhû lúâi ai luác noái luác ngûâng, nhû trong giêëc mú saáng mai khöng thïí nhúá laåi àûúåc. Xin möåt phuát àûúåc ngöìi laåi bïn chêåu than hoa höìng rûåc, trong muâi thúm chúâ àúåi àïën thùæc thoãm, chó súå chûa àïën phêìn mònh khi cö gaái lêåt giúã bùæp ngö vûâa chñn túái sang möåt goác, bùæp ngö vaâng oáng gêìn nhû trong suöët maâ phêìn ngoaâi àaä lêëm têëm àen vò húi lûãa. Ngö àaä chñn àêëy. Cêìm caái bùæp ngö êëy laåi àûáng lïn ài tiïëp àoaån àûúâng sûúng, vûâa ài vûâa tóa tûâng haåt maâ ùn. Muâi thúm quêën quyát vúái ta, húi êëm lan truyïìn tûâ gên tay vaâo khùæp àûúâng gên thúá thõt.

Hònh nhû moán ngö nûúáng sinh ra khöng phaãi àïí cho muâa khaác, cuäng khöng phaãi àïí cho luác khaác. Trong húi sûúng, trong gioá reát, trong bûúác ài thû thaã cuãa möåt àïm àang vïì, ngö nûúáng laâ möåt phêìn cuãa àïm sûúng êëy. Coá leä Tûã Kyâ cêìn möåt Baá Nha thò ngö nûúáng trïn àûúâng sûúng Haâ Nöåi cuäng cêìn coá nhûäng têëm loâng, nhûäng baân tay... biïët thûúãng thûác noá vaâo àuáng luác naây chùng? Caái bùæp ngö mang hûúng àöìng gioá baäi êëy àaä hoáa thên thaânh niïìm vui nöîi êëm cho ngûúâi Haâ Nöåi vaâo khuya, àïí maâ yïu thïm caái thaânh phöë khöng to nhûng laåi àêìy ngaä ba ngaä tû cho ta ài tûâ phöë naây sang phöë khaác vúái caãm giaác vaâ suy nghô àûúåc thay àöíi luön nhû hònh trïn maân aãnh.



Mêëy chuåc nùm trûúác ngûúâi Haâ Nöåi coân ruã nhau ài ùn khuya moán baánh cuöën baâ Hai Têìu phöë Huïë. Nay khöng coân nûäa. Nhûng vêîn coân nhûäng gaánh luåc taâo xaá, nhûäng gaánh mña hêëp rao ngên nga úã möåt ngoä vùæng naâo.

Nhûäng moán quaâ vûâa ngoåt vûâa laânh, nhû têëm loâng thúm thaão cuãa àêët quï cho ta, chùèng töën bao nhiïu tiïìn maâ chùèng thûá cao lûúng myä võ naâo lêën aát àûúåc.

Nhûäng buöíi saáng Haâ Nöåi choaâng têëm aáo sûúng laâm thaânh phöë àöíi khaác hùèn nhû cö gaái ngaây thûúâng lam luä, höm nay choaâng têëm voan cûúái lïn àêìu trúã thaânh cö dêu diïîm lïå, bêët ngúâ cho têët caã moåi ngûúâi duâ quen duâ laå. Búâ coã búâ Höì Gûúm àêu àoá coân vûúng vêën nhûäng viïn ngoåc li ti. Àïm qua coá ai laâm tung toáe nhûäng haåt ngoåc trai vêåy nhó. Hay laâ súåi dêy chuyïìn tûâ cöí cö gaái thanh tên àûát ra, vò quaá vöåi vïì trúâi khöng kõp nhùåt, maâ ngûúâi trêìn gian chuáng ta cuäng khöng thïí nêng lïn, vò cö àaä yïím pheáp tiïn noá sùén saâng tan ra cuâng trúâi àêët.

Haâ Nöåi àaä boác ài gêìn hïët àûúâng taâu àiïån cöí xûa. Xe cöå dêåp dòu hún trûúác. Maâu sùæc lêëp laánh hún xûa. Cuöåc söëng múái coá veã têëp nêåp vöåi vaâng, nhêët laâ nhûäng ngaây gioá laånh hun huát naây, mêëy ai ài hûáng caái laånh leäo vaâo mònh. Rau xanh, thò laåi khaác, vêîn phaãi vûúåt qua sûúng gioá àïí vaâo thaânh phöë. Su haâo xanh mûúát, caãi bùæp cuöån troân. Caãi beå mún múãn. Caâ röët tûúi non. Caâ chua àoã moång. Àêåu vaâng, àêåu xanh moång nûúác...

Caã nhûäng boá rau cêìn heån möåt bûäa ùn thêåt hêëp dêîn laâm sao. êëy laâ chûa kïí àïën huáng Laáng, rau muâi, thòa laâ, cêìn têy... laâm bûäa ùn nhû àûúåc ûúáp hûúng thúm cuãa ngoaåi thaânh xanh ngaát. Röìi möåt höm naâo, nhû chúåt tónh ra, ta thêëy mêëy caái quaán dûång lïn. Chúå hoa sùæp hoåp. Muâa sûúng sùæp hïët. Xuên àang àúåi thêåp thoâ úã ngoaâi thïìm Haâ Nöåi... Haâng bia tiïën sô trong Vùn Miïëu sùæp hïët nhûäng ngaây tùæm sûúng giaá buöët. Bao nhiïu cêy àang laâm nhûåa dûúái göëc kia àïí chúâ xuên, tung maâu xanh vaâo àúâi, tiïîn möåt muâa sûúng giaá ra ài.



Vaâ Haâ Nöåi laåi àeåp caách khaác. Haâ Nöåi vêîn cûá àeåp, nhû chûa tûâng bao giúâ thua thúâi gian möåt keo naâo.



Cêy xanh - neát riïng Haâ Nöåi

Caâng ngaây ngûúâi thaânh phöë múái caâng thêëy cêy xanh cêìn thiïët cho con ngûúâi biïët chûâng naâo. Caâng chêåt cöåi, cêy xanh caâng quyá giaá, noá nhû caãnh vúå chöìng ngheâo caâng biïët thûúng yïu hún, nhû cö gaái quaá thò àûúåc yïu caâng nöìng naân mï àùæm hún...

Coá hai loaåi cêy xanh thûúâng gùåp. Möåt laâ cêy xanh trïn vóa heâ cöng cöång. Hai laâ cêy xanh trïn heâ trïn thïìm trong sên möîi gia àònh. Trong nhûäng cùn nhaâ cöí Haâ Nöåi cuä, thûúâng lúáp nhaâ trïn caách lúáp nhaâ dûúái khoaãng sên con. ÚÃ àoá thûúâng coá non böå, möåt vaâi chêåu cêy caãnh nhû möåt chêåu àõa lan, maåc lan, haåc àñnh lan, möåt khoám soái, khoám höìng, gioâ cuác. Coá khi laâ möåt göëc àinh lùng xanh biïëc lùn tùn (luác ùn goãi caá khoãi phaãi ài kiïëm), cuäng coá thïí laâ möåt cêy xûúng röìng, möåt cêy cuác möëc, möåt göëc chi mai, möåt khoám liïn àaâi (hoa àaá)...

Dùm chuåc nùm trûúác, hoa giêëy (tïn chñnh laâ hoa moác diïìu) coân hiïëm, chó möåt maâu tñm thûúâng cho leo trïn haâng raâo sùæt vaâi biïåt thûå. Nay hoa giêëy thaânh phöí biïën, àuã maâu: tñm, trùæng, caánh sen, caá vaâng... coá khi coân laâ cêy thïë, coá hai ba maâu hoa gheáp. Tûâ trong nhaâ ài ra, bûúác xuöëng bêåc tam cêëp laâ gùåp ngay cêy xanh tûúi maát, böí khuyïët cho caái chêåt chöåi tûác mùæt êm u cuãa maâu nêu àöì göî, maâu àen cuãa cêu àöëi hoaânh phi, maâu xón cuãa gaåch laá nem, vaâng cuãa tûúâng vöi, xaám cuãa rui meâ trïn noác... Cêy xanh thaânh nöët nhaåc phaá ài caái trêìm lùång cuãa khöng gian tõch mõch, noá coân thoaãng nheå möåt muâi hûúng cho thanh thoaát têm höìn àöi chuát...

Cuöåc söëng phaát triïín, nhaâ höåp, àaá öëp, àaá rûãa, nhûäng àûúâng thùèng song song nùçm ngang hay thùèng àûáng cûáng àú, thûúâng àún



àiïåu, nïn nhiïìu ngûúâi àaä phaãi phöí chuát cêy xanh vaâo cho àúä tröëng laånh bùçng cêy àa laá àoã, cêy cö toâng, trùæc baách diïåp, cêy vaån niïn thanh thùèng àûáng maâ laá coá nhûäng chêëm trùæng li ti nhû sao moåc trúâi àïm.

Nhûäng chuã nhên cuãa thïë kyã trûúác thûúâng aáo the quêìn öëng súá tûúái cêy chùm soác caái mêìm xanh nhû ngûúâi tri kyã, lêëy caã nûúác rûãa mùåt tûúái cêy, duâng nûúác àiïëu tuöët muöåi cho laá lan quen eão laã, chúâ tûâng caái nuå quyânh múái nhuá bùçng àêìu tùm... Coân bêy giúâ öng chuã baâ chuã söëng theo töëc àöå xe maáy, quêìn boâ vaáy möëc, möìm àoã mùæt xanh, coi cêy laâ thûá phuåc vuå, laâ möåt thûá laâm sang cho mònh, chûá khöng phaãi laâ ngûúâi an uãi mònh, nïn àöëi vúái cêy khaá phuä phaâng.

Khöng traách àûúåc hoå, búãi hoå söëng trong caái guöìng keáo ài khöng thïí àïí lûâ àûâ, àêån àaâ maâ àûúåc. Coân loaåi cêy trïn vóa heâ cöng cöång thaânh phöë thò sao? Cöng taá cöng viïn coá àöåi boáng maát àïí chùm cho cêy, naâo tröìng dùåm, böí sung, haå nhûäng cêy sêu muåc, tóa caânh muâa baäo (chó tiïëc coá khi anh em quaá tay, caái cêy coân khöën khöí hún gùåp baäo).

Haâ Nöåi coá nhûäng haâng cêy àeåp laå luâng, laâ nöîi nhúá cuãa ngûúâi ài xa, laâ niïìm yïu cuãa ngûúâi úã gêìn, laâ bêng khuêng cho tònh aái, laâ... nhiïìu lùæm. Loâ Àuác coá sao àen thùèng vuát. Nguyïîn Du coá hoa sûäa. Trêìn Hûng Àaåo coá caã hoa sûäa, caã sêëu um tuâm. Phan Àònh Phuâng coá hoaâng lan. Ngö Quaáïìn coân soát laåi mûúi cêy me cöí thuå. Àiïån Biïn Phuã coá hún böën chuåc cêy àa cûá oùçn mònh maâ xanh biïëc böën muâa. Thúå Nhuöåm coá bùçng lùng nûúác, àûúâng Thanh Niïn coá xoan têy.

Xung quanh búâ Höì coá bao cêy àùåc biïåt: cêy moä thên thùèng caânh xoâa röång, cêy löåc vûâng nhû cêy thïë khöíng löì, laåi coá cêy löåc vûâng chñn göëc, cêy göî tïëch thùèng vuát, baäi vöng hoa àoã rûåc luác chúám heâ, göëc gaåo goåi chim vïì rñu rñt cuâng hoa khi cuöëi xuên, nhûäng cêy vaâng anh rûåc rúä nhûäng chuâm hoa da cam àùçm thùæm, cêy coå nhû chöëng àúä trúâi xanh, mêëy cêy àa haâo phoáng boáng maát vaâ buáp cho con treã àuâa chúi...



Àöi vûúân hoa biïåt thûå thêëp thoaáng möåt vaâi göëc tre àùçng ngaâ thên vaâng oáng nhû maå vaâng, keáo nhûäng laâng quï gêìn laåi. Lêu nay Haâng Dêìu coá cêy sûa, muâa xuên hoa núã trùæng nhû tuyïët phuã. Haâng Beâ, Haâng Àaâo coá dêu da xoan laâ loaåi cêy dïî tröìng dïî söëng, toãa boáng maát rûúåi, hoa thúm thoaãng xa duâ húi phaâm tuåc.

Cêy xaâ cûâ àaä khaá quen thuöåc vúái Haâ Nöåi, cêy cao boáng caã, chó tiïëc to xaác nhûng ñt chõu àûúåc baäo to gioá lúán vò rïî ùn ngang, khöng deão dai nhû cêy sêëu, göëc coá veâ coá baånh, laá thûúâng xanh böën muâa, hoa ruång trùæng thaáng ba, treã nhùåt chúi àêìy kyã niïåm.

Thûã tûúãng tûúång nïëu Haâ Nöåi khöng coá cêy xanh. Àoá laâ cö thiïëu nûä àeåp nhûng laåi caåo troåc àêìu, khöng kïí chuáng ta seä ngaåt thúã khoái nhaâ maáy do caác thûá cuãa con ngûúâi thaãi vaâo khöng khñ. Haâ Nöåi àeåp möåt phêìn chñnh vò cêy xanh, cêy laâm thaânh phöë mang yá võ cuãa thaânh phöë xinh xùæn trêìm mùåc cöí kñnh, maát meã, àêìy nhên tònh lûu luyïën, laâ nöîi khùæc khoaãi cuãa ngûúâi xa thaânh phöë quï hûúng, laâ niïìm êu yïëm cuãa ngûúâi haâng ngaây phaãi coá mùåt trïn àûúâng phöë. Tiïëc coá luác coá nhûäng göëc cêy bõ xêy boá laåi laâm chöî baán haâng, baán nûúác, hoùåc coá khi bõ taân phaá nhû àïm giao thûâa, ngûúâi ta haái löåc.

Ngûúâi Haâ Nöåi thïë hïå naây tiïëp thïë hïå khaác khöng thïí naâo quïn bao kyã niïåm gùæn àúâi mònh vúái nhûäng haâng cêy quen thuöåc. Hoa tñm bùçng lùng nûúác trïn àûúâng Thúå Nhuöåm, hoa phûúng àoã choái trïn àûúâng Thanh Niïn, hoa sêëu trïn nhiïìu con àûúâng um tuâm rúåp boáng, hoa löåc vûâng choái àoã rêåp rúân trïn mùåt höì thu... caã àïën cêy mñt trong chuâa ngoä Traâng An, cêy muöîn trong Quaán Thaánh, cêy muöîm àún àöåc moåc giûäa heâ trïn phöë Trêìn Hûng Àaåo (chöî cûãa sûá quaán I-rùæc). Cêy xanh àaä thaânh neát, nïëu khöng noái laâ chuã àaåo thò cuäng laâ möåt neát maâu quan troång cuãa bûác tranh Haâ Nöåi sùæp bûúác vaâo nghòn tuöíi.



Tiïëng hoa

Tiïëng muâa xuên àaä rò rêìm trong maåch àêët. Nùæng hanh vaâ mûa buåi. Trùng laånh vaâ súám mai höìng. Gioá nöìm vaâ mêy phiïu baåt... Höìn hoa thu nhêån tiïëng khöng gian êëy àïí hoáa thaânh tinh khöi àoáa cuác, khi phai taân coân lïn lúâi trong cheán rûúåu hoaâng hoa, thaânh böng thûúåc dûúåc rûåc rúä nhû thiïëu phuå àuã àêìy chan chûáa, thaânh caánh haãi àûúâng loáe lûãa trong keä diïåp luåc xanh ngaâ, thaânh böng hoa maãnh nhû tú, nhû luåa, cûá tûúi roái lïn trong hûúng xuên raåo rûåc.

Muâa xuên, muâa àeåp nhêët möåt nùm. Tuöíi xuên, tuöíi àeåp nhêët möåt àúâi vaâ hoa xuên... thiïëu hoa xuên thò xuên trúã thaânh goáa buåa, caái àeåp muön loâng chúâ àúåi kia chó coân laâ nöîi vêåt vúâ, khùæc khoaãi, chia xa, lúä laâng, hiu quaånh... Chiïìu lêng lêng hoa lyá. Àïm baát ngaát hûúng quyânh. Ngêu àoá vö cúá maâ bûát rûát. Hoa möåc úi thúm vïì àêu maâ kñn nhû lúâi gaái quï khöng ngoã, khaác hùèn daå lan hûúng rúån lïn tûâng àúåt trïu àuâa nhû cö gaái àa tònh vaáy tung bay trong gioá löång... Àûúâng trûa boáng treã ven laâng, nheå bêîng laân sen. Con thuyïìn thuáng loãng laãnh tay saâo, chòm khuêët trong nhûäng chiïëc ö xanh àïí ngûúåc maâu xanh baåc, cûá thaã nhûäng con bûúám vö hònh mang àêìy hûúng trïn caánh àêåu vaâo maá vaâo ngûåc ta maâ noái nhûäng lúâi àöìng quï röång loâng múã àoán, àêåu caã sêu thùèm loâng ta thûá hûúng thûá lúâi maâ thaânh phöë xö böì laâm sao coá àûúåc. Coá lúâi thu vûâa ài qua, duâng dùçng núi cûãa söí, bùæt ta hoáa thên doäi tòm. Ngoåc lan nhû ngoån buát maâu ngaâ, mûåc laâ gò nhó hay chó laâ nöîi lïnh laáng têm tû, khiïën hoa cûá bay, caánh cûá ruång maâ viïët maäi chùèng thaânh khuác àiïåu. Hoaâng lan giú ngoán tay eão laã vêîy theo ta, röìi vuåt biïën ài, chó coân àïí laåi möåt höì laá mïìm nhû toác àïm sêu vùæng veã. Ngûúâi àaä xa nghòn truâng. Ngûúâi àaä thaânh dô vaäng, vêåy maâ hoa sûäa nhû muâi



quaã doi chñn moång àêìu möi, nhû muâi möång mõ... laåi vïì tûâ luác chaång vaång àïën khi aánh àeân múâ àuåc phöë khuya. Hoa bay ài àêu, vïì têån neão naâo coá mang ài nöîi ngoã cuãa ta khöng thïí noái cuâng ai. Àûâng, àûâng vöåi thïë ngûúâi úi maâ vêëp vaâo gioá àêëy, ngaä trong gioá thò ai àúä nöíi. Hoa sûäa laâm chöî tûåa û, nhûng hoa sûäa cuäng ngaä theo röìi. Sûác nùång cuãa maái àêìu ngaã bïn vai ta coân nùång hún traái àêët, nhûäng laân toác buâ tung kia laâ mêy lêët phêët xoaáy vaâo da thõt àï mï. Naâo ta ài bïn nhau, suöët muâa hoa, suöët muâa àúâi, suöët muâa tònh aái. Trûa naâo àöìng quaånh chang chang, hoa suáng noái gò trong caánh tñm, nhoån sùæc nhû lúâi ai oaán, coân hoa trang trùæng tinh laåi nhoã li ti, khiïm töën nhû têëm loâng thúm thaão, chó biïët cho maâ khöng cêìn nhêån, chó biïët vò keã khaác maâ chaã nghô àïën mònh, caái mònh nhoã nhoi töåi nghiïåp...

Àûâng bùæt ta nguã, àïm hoa bûúãi nheá. Búâ giïëng hay rùång duöëi àêìu thön, tiïëng sûúng hay tiïëng loác boác roã tûâ chiïëc gêìu thuãng àaáy xuöëng loâng sêu mùåt giïëng, coá leä chó laâ tiïëng hoa bûúãi hiïån nguyïn hònh taâ aáo trùæng caánh hoa, chuát nhõ vaâng nhû caái choaáng vaáng cuãa cheán rûúåu mêåt ong quaá liïìu daåi döåt.

Qua àöng reát mûúát, muâa àaä chuyïín sang nöìm, khöng gian êëm nhû baân tay, mïìm nhû sûå nhêån lúâi trong caái gêåt àêìu röìi uá teá chaåy. Buöìn úi, khöng àaânh ài. Haäy àùåt caái vöåi vaâng xuöëng heâ àûúâng, àïí möåt lêìn mùåc niïåm nhûäng voâng hoa àang chêåm raäi ra ài. Lúâi hoa thaânh maâu àen trïn daãi vaãi vùæt ngang cuöåc söëng hònh troân hay bêìu duåc thaânh tiïëng keân giaâ laâm nûác núã vaâ tiïëng tröëng cúm naäo nuâng àûa linh àem caã nhûäng voâng hoa tûúi kia vaâo heáo hùæt, möîi böng hoa coân chûáa caã linh höìn nuöëi tiïëc êëm ïm àúâi söëng trêìn gian.

Àïm nay, ngûúâi coá trúã laåi àûúâng naây, tòm theo dêëu vïët nhûäng lúâi hûúng vang voång duâ maâu sùæc cuãa hoa àaä tan loaäng thaânh àen, àïí vïì vúái cùn phoâng vui aánh àeân àoaân tuå. Chùæc ngûúâi khöng àaânh möåt ài laâ maäi maäi boãi khuön hònh cuãa cuöën phim àúâi vêîn lïn tiïëng goåi thiïët tha, búãi nhûäng nöët nhaåc trïn cêy àaân àaä múã nùæp chúâ tay ngûúâi bêëm phñm.



Caâng aám aãnh hún, caâng xoát thûúng hún, khi àoá laâ voâng hoa trùæng. Naâo huïå naâo cuác trùæng, naâo baåch dûúng, naâo loa keân... hoa coân ngêåm sêu nhûäng lúâi êëp uáng chûa hïì ngoã, coân phong kñn möåt têm höìn nhû chiïëc bêìu àaân chûa coá baân tay rung ngoán. Xin àûúåc khuêy khoãa àïí ài haái möåt böng àöìng thaão, nhoã nhoi, khiïm töën, moåc lêîn vaâo trong coã, khiïm töën àïën nöîi ngûúâi qua khöng ngoaái laåi àïën àöå tïn cuäng bõ laäng quïn, khöng coân ai goåi laâ viöleát maâ cûá nhêìm vúái Chên chim múâ nhaåt, coá sùæc tñm maâ chùèng coá lúâi hûúng. Àöìng thaão úi, viöleát úi, pha caã trúâi xanh vaâo sùæc tñm naây, hoâa caã aánh höìng pha lam vaâo caánh moãng, thïë maâ vêîn cûá le loái chuát lûãa vaâng, nhû möåt chiïëc löng con chim hoaâng yïën khiïën ta nghe laãnh loát, lúâi hoát nhoã nhû tiïëng sûúng chûa àoång gioåt luác vaâo àïm. Phong lan söëng bùçng gioá. Àõa lan dûåa vaâo àêët.

Dung dõ maâ cuäng cao sang, khiïën àöi khi ta thêëy mònh chó laâ chaâng trai xêëu söë, xêëu ngûúâi Trûúng Chi gûãi lêìm tònh yïu vaâo naâng hoa vûúng giaã Myå Nûúng. Àêu daám saâm súä, cuäng chùèng daám thö kïåch cuâng hoa, nhûäng lúâi cûá nhû bûác maânh veán nûãa trïn lêìu, coân ta laâ ngoån coã búâ söng. Nhûng ta coá thïí àam mï böng höìng nhung haâm tiïëu, kiïu sa vêîn gêìn kïì coá thïí nghe nhûäng tia mùåt trúâi toãa êëm trong böng hoa àöìng tiïìn àoã rûåc, hay têm sûå cuâng khoám pùng-xï mún múãn, luác naâo cuäng nhû àaân bûúám sùæp bay ra, saâ vaâo loâng ta àêìy tñm vaâ nhûäng lúâi lûu luyïën cuäng tñm nhû mú. Àöi khi ta ngaã mònh trïn baäi coã àöìng xa, chaåm tay vaâo cêy trinh nûä, cêy liïìn vöåi kheáp laá mi nhûng böng hoa maâu sen vêîn rung rinh nhû böng hoa tai cuãa ai vûâa boã quïn trûúác ta giêy phuát, cûá hûäng húâ mùåc ngûúâi trïu cúåt. Cuäng coá khi ta gùåp àaám hoa mua luáp xuáp ven àûúâng, hoa lïn tiïëng múâi ta ngùæm nghña cho quïn mïåt nhoåc àûúâng daâi, maâ têån hûúãng caái hoang daä trong sùæc tñm chùèng àûúåc ai nêng niu chùm soác.

Bao àïm möåt mònh, ta thaã höìn ta lang thang vaâo gioá, höìn gioá cuäng dùng nhûäng taâ aáo moãng manh dïåt thaânh caánh voäng coá lúâi ru siïu thoaát, dêîn ta àïën khu vûúân maâ ban ngaây chùèng thïí coá trïn trêìn, hoa noái cuâng ta lúâi mïåt mï cuãa ngûúâi ài tòm tri êm bõ àûát àoaån thuúã naâo.



Ta nghe, hoa úi. Ta öm lúâi hoa vaâo da thõt cho bêåt ra cung àiïåu maâ ngûúâi con gaái àöåc nhêët trïn àúâi naây àaä cho ta, cho ta tûâ phuát chúám run rêíy àêìu tiïn cho túái vö cuâng...



Mêëy neão ngoaåi ö

Àaä coá möåt thúâi chûa xa, Höì Gûúm mïnh möng trong mùæt, coân nöåi thaânh laåi tên hoeãn nhûäng àûúâng heåp ngoä nhoã quanh co. Tûâ thaáp Hoâa Phong trêìm lùång, tûâ göëc cêy gaåo giaâ cûãa àïìn Ngoåc Sún xuâ nhûäng trùm bûúáu thúâi gian... ta hûúáng ra caác neão ngoaåi ö maâ thêëy xa huát nhûäng àûúâng trûúâng moãi ngûåa.

Ngaây nay, Höì Gûúm hònh nhû thu mònh laåi, heåp ài, khöng chûáa hïët àûúåc boáng nhûäng ngöi nhaâ cao têìng soi xuöëng. Coân nhûäng neão ngoaåi ö sao maâ gêìn thïë.

Giûäa àûúâng phöë Huïë, xuöi chúå Höm mêëy bûúác chên maâ àaä phaãi coá caái quaán Trung Àöì tûác "quaán giûäa àûúâng" àïí ngûúâi dûâng chên, ngûåa taåm nghó khi àûa cöî linh cûäu vïì coäi vônh hùçng muâ mõt. Nay, chöî êëy laâ söë nhaâ 260, möåt trong nhûäng trung têm thaânh phöë, coân nghôa trang Quyânh Löi cuäng chùèng xa gò, thaânh khu nhaâ úã, thaânh nhaâ maáy dïåt vaãi, dïåt khùn mùåt khùn tay, thaânh con àûúâng mang tïn ngûúâi nûä liïåt sô Minh Khai chó huy cuöåc khúãi nghôa Nam Kyâ.

Ài thïm chuát nûäa, ta gùåp hoa höìng Vônh Tuy thay cho Ngoåc Haâ, Quaãng Baá laâng hoa nghòn tuöíi, vaâ nïëu dêën "ga" thïm chuát ñt, ta gùåp laâng Thanh Trò baánh cuöën luåa moãng maát mïìm truyïìn thöëng quaâ ngon Haâ Nöåi.

Àuöi Caá laâ àêu, hònh nhû nguát ngaân tñt tùæp, caái ngaä ba coá con àûúâng cheáo taåo ra chiïëc àuöi con ngûúâi caá cheáp, caá rö Àêìm Seát, coân phaãng phêët ngöi chuâa Seát xêy gaåch Baát Traâng vaâ àêìm ao dêåp dïình beâo ong beâo Nhêåt Baãn, sùén saâng cho nghó àöi chên ngûúâi trïn àûúâng



thiïn lyá vïì Nam. Trûúác nùm 1940, àûúâng sùæt quaäng êëy goåi laâ Cêìu Tiïn, möåt lêìn chuyïën taâu Vùn Àiïín àêm vaâo chuyïën töëc haânh Saâi Goân, hún hai trùm ngûúâi tûã naån laâm caã nûúác xön xao lo lùæng, khùn goái quaã mûúáp ài tòm ngûúâi thên, nhûng röìi "öng Sïëp ga" ngûúâi Têy chó bõ phaåt Möåt àöìng baåc Àöng Dûúng danh dûå. (?) Nay ga Giaáp Baát laâ ga lêåp taâu, noá chûa ngoaåi ö, noá àêìy têëp nêåp, noá thuöåc quêån nöåi thaânh Hai Baâ Trûng àöng àuác.

Phña Têy thaânh phöë, ngaä tû Haâng Loång, Khêm Thiïn àaä êm u le loái ngoån àeân dêìu, chó loáe saáng Mùng Söng chaát tom son phêën chen vaâo aáo vaá chên trêìn khi nhûäng Chu Thõ Böën, Chu Thõ Nùm, Möång Hoaân sïnh phaách cêìm ca. Trêìn Huyïìn Trên, nhaâ thú taâi hoa Ngoä Trùæng giûäa phöë maâ nhû laåc loaâi xa laå vúái phöìn hoa öìn aä caách xa chó dùm trùm thûúác, nïn öng thúã than: Töi úã lïìu gianh Cöíng Trùæng naây Chaånh niïìm caá nhaãy vúái chim bay Àïm àïm keäo keåt ngû baâ thûác Giùng phaãi höìn töi möåt lûúái àêìy...

Khêm Thiïn bêy giúâ laâ phöë thúå may, daâi gêìn hai nghòn thûúác, baåt ngaân quêìn aáo bònh dên, ka ki coã uáa, boâ maâi boâ möëc, duâ nùæng ài möåt voâng cung tûâ àöng sang têy tûâ súám àïën chiïìu, maâ taán baâng cûá non tú, khöng aát ài maâu nhiïåt àúái, caã sau trêån bom B.52 hún 250 ngûúâi ra ài cho Haâ Nöåi àûáng thùèng laâm ngûúâi.

Chúå Dûâa laâ möåt cûãa ö giaâ hún bêët cûá ai giaâ nhêët Haâ Nöåi. Àûúâng hai chiïìu nhûåa phùèng ap-phan, chúáp mùæt àaä àïën Ngaä Tû Súã tûâng heo huát chia tay hai taâi nùng lúán Taãn Àaâ vaâ Vuä Troång Phuång, liïìn söë nhaâ nhau, nay khöng coân dêëu vïët. Trung têm thûúng maåi nùçm kïì bïn búâ con söng Tö Lõch möåt thuúã trûä tònh, con söng nghe mú höì nöîi nhúá nhung nhû khöng hïì coá thûåc, nay ai vöåi phoáng xe hùèn khöng kõp nhêån ra Cêìu Múái bùæc ngang, búãi cêu Kiïìu taã àuáng: Ngûåa xe nhû nûúác aáo quêìn nhû nïm Nghôa trang Quaãng Thiïån -Thanh Xuên laâ àêu, khi muâa xuên ta ài thùæp nhang trïn möå ngûúâi chõ gaái toác daâi Haâ Nöåi. Nay ta ài tòm nhaâ baån khu Thanh Xuên Nam vaâ Bùæc, nhaâ dûåa vai nhaâ. Tónh Àú tûác thõ xaä Haâ Àöng coá laâng dïåt luåa hònh nhû àaä tûå di chuyïín cho gêìn kïì Haâ Nöåi, búãi sao maâ gêìn thïë. Vûâa ài khoãi nhaâ thúâ Haâng Böåt (Sú ng-toan), núi tûâng dung naåp nhûäng cö gaái daåi döåt àïën



àêy maän nguyïåt khai hoa cho kñn àaáo dûúái baân tay àêìy nhên àaåo nhûäng baâ Sú muä höì böåt trùæng tinh nhûng traái tim suöët möåt àúâi àoã thùæm. Vûâa qua àêy, nay khöng nhêån ra thaáp chuöng nhaâ thúâ, maâ àaä àïën thõ xaä.

Khaái niïåm àõa dû vúái nùm cûãa ö thêìn thaánh khöng coân chñnh xaác. Ta lêîn löån hay Haâ Nöåi vûún vai öng Gioáng? Con àûúâng Giaãng Voä hoang vu, àï cao coã rêåm, nhaâ nguyïån tïn quan nùm Phaáp Henri Rivieâre àaä chòm vaâo quaá khûá. Haâng xaâ cûâ àaä cöí thuå che rúåp nghòn nhaâ baán tuã saách, giûúâng têy mö-àeác, tuã gûúng choaáng löån. Bïn kia àûúâng laâ Cêìu Giêëy ài tûâ Kim Maä "Con ngûåa vaâng" àaä löìng voá phi nûúác àeäi cho nhûäng laân xe dêîn àïën cêìu Thùng Long, sên bay vaâ Sún Têy xûá Àoaâi mêy trùæng coá nhaâ thú Quang Duäng, Nguyïîn Haâ, Doaän Trang, Taãn Àaâ yïn nghó.

Con höí naâo gêìm, con voi naâo huá, con caá sêëu naâo quêîy àuöi núi vûúân Thuã Lïå, tûâng coá rûâng truác lao xao, rùång öi quùçn queäi soi nûúác höì trêìm mùåc lùång túâ nhû tûâ mêëy nghòn nùm. Rùång muöîng hoa vaâng vaâ haâng cêy bùçng lùng hoa tñm cûá rúâ rúä àoán khaách tûâ Höì Gûúm àïën àêy thû giaän, vaâ bao lêu nûäa, laâng Dõch Voång coá moán cöëm Voâng seä laâ möåt phûúâng nöåi thõ nhû laâng Laáng rau thúm, laâng hoa Phuá Thûúång? Traåm Tröi, phöë Nhöín, thõ trêën Phuâng, trùng xûá Àoaâi vùçng vùåc, gioá caánh àöìng thúm hûúng... cûá nhû haâng xoám nhaâ ta, thoùæt ài thoùæt àïën... chó gang têëc àaä kïì bïn, chó laát giêy àaä haân huyïn coá thïí ùn moán nem Phuâng thúm nûác vaâ nhai ngoån rau muöëng Sún Têy xanh rúân gioân tan nhû phaáo.

Söng Höìng bao lêìn àöíi doâng tûâ cêìu phao Tön Sô Nghõ vúä toang, àïën cêìu Long Biïn trùm tuöíi, cêìu Chûúng Dûúng thùèng tùæp, cêìu Thùng Long chïnh vïnh... Gia Lêm, Böì Àïì, Thûúång Caát, Cöí Bi, Dêu Keo, chúå Suãi... luä lûúåt rau xanh thaânh doâng söng maát rûúåi bûäa cúm haâng ngaây, cûá kòn kòn àöí vaâo Haâ Nöåi, khöng coân chó laâ quang gaánh, maâ àaä xe thöì, xe maáy, ö tö cho tûúi non àúåm tûâng gioåt sûúng mai thúm thaão.



Con àûúâng söë 5 tñnh tûâ àêu nhó? Tûâ trung têm Bûu àiïån Búâ Höì hay tûâ cêìu Chui àaä àûúåc nêng cao? Sên bay Gia Lêm nghe xa nhû lõch sûã àaä coá maáy bay lïn thùèng àoán khaách rong chúi ra Haå Long, Traâ Cöí trong nhaáy mùæt. Khöng ai coân nhúá vïët thûúng ró maáu ngaây dên Gia Lêm, Àöng Dû, Thöí Khöëi ... nhöí luáa tröìng àay vaâ sau àoá nhöí àay àïí múã röång baäi têìu bay cho Nhêåt.

Ngay nhaâ ga xe lûãa Gia Lêm cuäng khuêët chòm vaâo khu nhaâ giûäa phöë, nhûäng con taâu ngûúåc Àöìng Àùng, Yïn Baái... keáo coâi chùèng laâm thú beá giêåt mònh. Noá cûá ài, nöëi àoaån àûúâng gêìn vúái Haâ Nöåi thïnh thang.

Nhûäng neão àûúâng vûúåt caác cûãa ö xûa ra ngoaåi thaânh hêìu nhû khöng coân ranh giúái. Nhûäng Têy Long (hay Têy Luöng), Haâng Mùæm, Trûâng Thanh, Yïn Hoa, Thöí Khöëi, Thaåch Tên, Àöìng Lêìm, Àöëng Maác, Trung Hiïìn, Cêìu Giïìn àaä mõt múâ tiïìm thûác chùèng coá biïín àïí nhùæc nhúá. Chó coá nhûäng con àûúâng vûún daâi, vûún maäi, vûún xa cho trung têm Haâ Nöåi núã bûâng nhû haåt ngö núã ra böng hoa mai xoâe röång.

Höì Gûúm chêåt chöåi, àûúng nhiïn. Ngoaåi ö khöng hiïån hònh cûãa ö cuå thïí, ngoaåi trûâ chiïëc cöíng xêy gaåch Baát Traâng coá lïånh quan Töíng àöëc Hoaâng Diïåu nhùæc quên quan khöng àûúåc nhuäng nhiïîu dên laânh: aå Quan Chûúãng, laâ chûáng nhên duy nhêët, núi baâ Thõ Löå tûâ Têy Höì xuöëng àêy baán chiïëu, gùåp ngûúâi tònh muön kiïëp laâ ngöi sao saáng ûác Trai.

Ngûúâi Haâ Nöåi höm nay, ai coân quï quaán nhûäng neão àûúâng ài ra böën phña, àïí ngaây "ra ài" laâ ngaây trúã laåi quï nhaâ? Baánh gai Ninh Giang, baánh daây Quaán Gaánh, vaãi Thanh Haâ, Luåc Ngaån, nhaän Hûng Yïn, rau sùæng Chuâa Hûúng, höìng Haåc Trò, na Àöìng Moã, chuöëi Phuá Thoå... àaä ïm ru nhû nùçm nöi maâ vaâo nöåi thaânh Haâ Nöåi. Möåt ngaây bònh thûúâng, coá ai ài hïët àûúåc nhûäng dùåm ngoaåi ö àaä hònh thaânh vaâ coân àang quaá hoaåch? Tûâ nhûäng caái cöíng tre phïn coá anh tuêìn àinh canh gaác möåt thúâi xa thïë kyã àïën böën laân àûúâng, saáu laân àûúâng xe chaåy...



Haâ Nöåi àang laâ vêån àöång viïn àiïìn kinh thi töëc àöå dung naåp ngûúâi ài böå ba nghòn bûúác chên quanh Höì Gûúm, cho àïën ngûúâi laái maáy bay vaâo thaânh phöë Höì Chñ Minh, lïn Àiïån Biïn, ra Caát Baâ... hay xuöi ngûúåc söng Höìng trïn taâu du lõch gheá bïën Cheâm hay lïn baäi Tiïn Dung àïí tûå mònh ào Haâ Nöåi bùçng caái thûúác ào tònh yïu Haâ Nöåi... Ta böîng cuäng muöën laâm cuöåc àùng trònh, ra cuâng caác neão ngoaåi ö khoaáng àaåt muön truâng nhû thïë.



Quaâ Haâ Nöåi vaâ ngûúâi Haâ Nöåi ùn quaâ

Loaåi trûâ möåt vaâi trûúâng húåp nhû quaâ Tïët, quaâ biïëu, quaâ cûúái... quaâ mang möåt nghôa khaác, coân thöng thûúâng quaâ nghôa laâ möåt moán ùn phuå, ùn cho vui, cho ngon, cho thñch... chûá khöng phaãi moán ùn cho no nhû hai bûäa chñnh möîi ngaây.

Nhûäng thaânh phöë caâng lúán thò caâng coá nhiïìu haâng quaâ. Nhûäng núi caâng thanh lõch thò caâng coá nhiïìu moán quaâ ngon, àêìy hêëp dêîn, coá khi vûúåt ra caã möåt àõa phûúng maâ trúã thaânh nöíi tiïëng trong caã nûúác, tûúång trûng cho caã möåt vuâng. Töi chûa àûúåc ùn nhiïìu moán quaâ cuãa Huïë, thaânh phöë Höì Chñ Minh vaâ caác vuâng khaác, nghe noái coá nhiïìu moán rêët ngon rêët laå. Riïng quaâ Haâ Nöåi thò töi àaä àûúåc thûúãng thûác taåm goåi laâ nhiïìu.

Tûâ lêu röìi, Haâ Nöåi vêîn nöíi tiïëng laâ coá nhiïìu quaâ ngon, ñt núi saánh kõp. Khöng phaãi vò quaá yïu thaânh phöë cuãa mònh maâ töi thiïn lïåch, àõa phûúng chuã nghôa, nhûng tûâ lêu, dû luêån chung vaâ caác taác phêím vùn chûúng, baáo chñ àaä cöng nhêån àiïìu àoá. Àûúng nhiïn, Huïë cuäng nhû thaânh phöë Höì Chñ Minh cuâng nhiïìu núi khaác àïìu coá quaâ ngon cuãa mònh nhû baánh böåt loåc bao töm, baánh beâo Huïë, chaã gioâ Saâi Goân (moán naây ra àïën Haâ Nöåi laåi mang tïn Nem Raán, àûúåc ghi vaâo tûâ àiïín Larousse), thõt boâ baãy moán, mò Quaãng, baánh canh Àaâ Nùéng, baánh àêåu xanh Haãi Dûúng, baánh cuöën Laång Sún v.v...

Nhûäng Nguyïîn Tuên, Thaåch Lam, Vuä Bùçng... àaä coá nhûäng trang saách chan chûáa yïu mïën vaâ têm höìn say àùæm vïì nhiïìu moán quaâ Haâ Nöåi nhû neát vùn hoáa àaáng chên troång, baão tö ìn, nhû gioâ luåa, phúã, buán chaã, buán bung, buán öëc, rûúi, baánh daây baánh gioâ v.v... noái àïën



Haâ Nöåi ngûúâi ta liïn tûúãng àïën hoa àaâo ngaây Tïët, thiïëu nûä bïn Höì Gûúm, àöìng thúâi nghô ngay àïën baánh cuöën Thanh Trò, cöëm Voâng, mûát sen trêìn... Nhû nhúá möåt loaâi hoa laâ nhúá ngay àïën maâu sùæc vaâ hûúng thúm cuãa noá. Vuä Bùçng viïët "thûúng nhúá mûúâi hai" bùçng nûúác mùæt, öng goåi haåt rûúåu nïëp laâ con rïåp, con caâ cuöëng laâ con rêån röìng... tinh tïë àïën mûác khoá tñnh maâ trñch àûúåc ra möåt cêu cho loån nghôa. Thaåch Lam viïët vïì buán öëc nhû sau:

-"Coá ai buöíi trûa vùæng hay buöíi chiïìu, àïm khuya, ài qua caác nhaâ cö àaâo vaâ caác chõ em thanh lêu, thêëy hoå ùn caái quaâ êëy möåt caách chùm chuá vaâ tha thiïët àïën àêu khöng? Nûúác öëc chua laâm nhùn caác neát mùåt taân phêën vaâ mïåt laã, miïëng úát cay laâm xuyát xoa nhûäng cùåp möi heáo hùæt, vaâ khiïën àöi khi gioã nhûäng gioåt lïå thêåt thaâ hún caã nhûäng gioåt lïå tònh..." (Haâ Nöåi bùm saáu phöë phûúâng -Thaåch Lam).

Sinh thúâi, Thaåch Lam chï phúã gaâ laâ nhaåt nheäo, vaâ öng coân cho rùçng phúã thïm hûúng caâ cuöëng vêîn ngon, öng viïët "Rau thúm tûúi, höì tiïu bùæc, gioåt chanh cöëm ngaát laåi àiïím thïm möåt chuát caâ cuöëng thoaãng nheå nhû möåt nghi ngúâ..." (Saách àaä dêîn). Cêu vùn êëy àïën nay hêìu nhû chûa ai vûúåt àûúåc öng vïì nghïå thuêåt êím thûåc vaâ taâi hoa. Duâ rùçng ngaây nay phúã gaâ àöi khi lêën aát phúã boâ.

Nguyïîn Tuên sinh thúâi cuäng gheát phúã gaâ, vaâ khöng bao giúâ öng Nguyïîn chõu ùn phúã taái, maâ chó laâ phúã thõt chñn coá maâu nêu, buâi, thúm, mïìm... Cho àïën thúâi àiïím naây, nhiïìu ngûúâi Haâ Nöåi vêîn khöng chõu chêëp nhêån phúã taái, phúã chùåt tuá huå, phúã trûáng...

Lúáp ngûúâi sau caác öng, coân thñch thuá möåt moán quaâ àùåc biïåt. Coá lêìn nhaâ vùn Tö Hoaâi viïët möåt baâi vïì Haâ Nöåi cho rùçng phöë Mai Xuên Thûúãng gêìn àûúâng Cöí Ngû laâ ngùæn nhêët: 56 meát. Vaâ öng àöë xem ai tòm ra möåt phöë ngùæn hún. Vöën laâ möåt hoåc sinh Haâ Nöåi, quen thuöåc vúái moán quaâ cûåc reã nhûng cûåc hêëp dêîn, ùn maâ chaãy nûúác mùæt, maâ nöìng naân, caái lûúäi àïën haâng giúâ laâ moán thõt boâ khö cuãa mêëy chuá Hoa Kiïìu baán úã möåt caái phöë ngùæn nhêët Haâ Nöåi: Phöë Höì Hoaân Kiïëm, chó daâi 52 meát, tûác khoaãng möåt cöåt àeân. Noá laâ caái ngaách ngang tûâ höì Hoaân Kiïëm sang phöë Cêìu Göî, ñt ai àïí yá àïën duâ Búâ Höì quen thuöåc àïën



thïë. Moán thõt boâ khö baán úã àêy thaânh neát àùåc biïåt cuãa Búâ Höì, coá leä khöng möåt hoåc sinh Haâ Nöåi naâo, khöng möåt ngûúâi Haâ Nöåi treã naâo laåi khöng gheá vaâo ùn moán quaâ chua cay mùån chaát ngoåt buâi êëy. Nhaâ vùn Tö Hoaâi àaä cûúâi xoâa, cöng nhêån phöë êëy laâ ngùæn nhêët vaâ moán quaâ êëy laâ àùåc biïåt, khöng möåt chöî naâo ngon bùçng.

Quaâ laâ moán ùn mang àêìy chêët vùn hoáa, vêåy thò noá cuäng khöng laâ caái gò bêët biïën, trêìm troång. Noá luön thay àöíi, coá thûá mêët ài, coá thûá sinh ra, coá thûá thuåt luâi, coá thûá tiïën böå. Nhûäng nùm cuöëi thêåp kyã naây, quaâ nùçm trong quaá luêåt êëy. Tuy nhiïn, töi xin pheáp àûúåc àiïím qua möåt vaâi moán àaä coá mùåt tûâ lêu, vûúåt qua nùm thaáng, vûúåt phaåm vi Haâ Nöåi, noá hêëp dêîn nhû möåt giai àiïåu trûä tònh, nhû baâi thú àûúåc thúâi gian saâng loåc, nhû nöîi àam mï cuãa tònh trai gaái, nhû bûác tranh sún dêìu noáng boãng caãm giaác.

Trûúác hïët xin noái vïì Phúã laâ moán quaâ núi naâo cuäng coá. Dïî chïë biïën, dïî ùn, ùn luác naâo cuäng àûúåc. Nhûng phúã Haâ Nöåi coá caái duyïn riïng, tûåa nhû ngûúâi con gaái ta yïu, thïë gian coá triïåu ngûúâi con gaái nhûng chó coá möåt mònh naâng laâ naâng trong sûå huyïìn diïåu, naâng mang laåi cho riïng ta, ta chó nhêån thêëy úã riïng naâng. Chaã thïë maâ nhiïìu àõa phûúng laâm moán phúã, cûá phaãi trûúng caái biïín lïn laâ: "Phúã Bùæc", Phúã Haâ Nöåi"... múái àöng khaách.

Coá leä noá cuäng nhû moán baánh beâo Huïë, huã tiïëu Saâi Goân chùng? Phúã laâ Haâ Nöåi. Tûâ àêìu thïë kyã naây, phúã coân baán rong goåi laâ phúã gaánh thò noá àaä coá têm höìn vaâ khuön mùåt riïng. Múái xuêët hiïån úã Haâ Nöåi, àûúåc cöng nhêån nhû anh khoáa rúâi laâng ài thi, àöî liïìn möåt luác mêëy khoa, nhû cö gaái chùèng cêìn qua voâng loaåi cuäng àûúåc cöng nhêån hoa khöi, hoa hêåu tûác thò. Baánh phúã traáng khöng moãng khöng daây. Thõt boâ luöåc trong thuâng nûúác duâng, vúát ra àïí nguöåi coá maâu nêu, àûúåc thaái ngang thúá, moãng gêìn nhû túâ giêëy púlure, noá ngoåt, ngêåy, buâi, thúm, mïìm, khöng dai, khöng naát. Baát phúã phaãi àêìy àuã gia võ, haânh laá thaái nhoã lêîn vúái rau muâi ta, rau huáng Laáng (thûá rau chó laâng Laáng múái tröìng àûúåc) haânh chêìn taái, haåt tiïu, úát tûúi. Noá khöng chêëp nhêån muâi toãi, rau huáng doãi hay coân goåi laâ huáng quïë hay huáng choá, caâng khöng thïí coá giaá söëng tröån lêîn.



Linh höìn cuãa Phúã laâ "nûúác duâng" xûúng boâ, xûúng lúån ninh tûâ höm trûúác, sau khi söi suâng suåc thò nhoã lûãa àïí chó lùn tùn, möåt ngûúâi àûáng caånh, liïn tuåc húát hïët boåt, àïí nûúác duâng seä trong vùæt nhû nûúác mûa, nhû möåt thûá traâ loaäng, ngaâ ngaâ vaâng vò trong àoá coá nûúác mùæm ngon, loaåi haão haång. Nûúác duâng khöng thïí thiïëu vaâi xêu töm he khö, hoùåc saá suâng, nhêët laâ möåt caái àuöi boâ. Muâi hûúng cuãa nûúác duâng laâ lúâi múâi goåi tûâ rêët xa, laâm nön nao con ngûúâi, khoá laãng traánh noá àûúåc. Àoá laâ möåt chuát quïë chi, möåt chuát thaão quaã (coân goåi laâ quaã toâ ho) nûúáng chñn.

Mêëy taãng gûâng giaâ àaä nûúáng, möåt vöëc haânh taái cuäng nûúáng qua, thaã vaâo nöìi nûúác duâng êm yã söi àïën hïët möåt ngaây, hïët àïën baát cuöëi cuâng, àïën luác vïì khuya, mêëy àöì àïå Lûu Linh tòm phöë phûúâng neát àeåp àïm thaânh phöë, ngöìi laåi àïí nhaâ haâng nghiïng caái thuâng, döëc toaân böå söë xûúng àaä mïìm túi caã caái àuöi boâ chùæc àaä quêîy àïën mïåt moãi trong àoá, vaâ hoå ùn, hoå muát, hoå uöëng, hoå khaâ, hoå rung àuâi, nhùæm mùæt. Moán khuya êëy, goåi laâ moán "Böëc maã", thûúng chó coá caánh àaân öng thñch thuá. Coân mêëy baâ khuï caác chùèng àoaái hoaâi.

Möîi giai àoaån dùm baãy nùm, Haâ Nöåi laåi nöíi lïn möåt vaâi haâng phúã nöíi tiïëng, nhûäng Trûúãng Ca haâng Baåc, Phúã Giaãng vaâ Àöng Myä phöë Cêìu Göî, phúã Tònh, phúã Thòn phöë Búâ Höì, phúã Tû Luân phöë Ngö Quyïìn, phúã taâu bay phöë Baâ Triïåu v.v... Nhiïìu haâng trong söë naây treo caã nûãa hoùåc möåt phêìn tû con boâ ngay ngoaâi cûãa, khaách àûúåc choån miïëng thõt naâo tuây thñch. Chuã haâng huú dao nhû traáng sô Lûúng Sún Baåc, con dao phay chûä nhêåt, phùm phùm, röìi miïët möåt caái cho mïìm, tröån chuát gûâng àaä thaái chó, àùåt lïn baát, chan nûúác duâng cho thaânh thûá thõt taái húi möåt chuát höìng höìng, nùçm bïn miïëng gioâ, (thûá thõt boâ caã múä caã naåc, àem hêëp chñn) miïëng gêìu miïëng naåm... Vaâ nûúác beáo nûúác trong, tuây yá khaách. Cûá àûáng maâ ùn, öng Phaán súã cöng, cêåu kyá súã tû, anh nhaâ baáo, chuã xe haâng, chuã hiïåu buön... nöëi àuöi nhau maâ thûúãng thûác thûá quaâ vûâa noáng ran ngûúâi, vûâa tï àêìu lûúäi, vûâa ngoåt cöí hoång, vûâa thúm àiïëc muäi maâ giaá caã chùèng àaáng bao nhiïu.

Nhiïìu nhaâ vùn, nhaâ thú ruã nhau ài ùn phúã, khöng goåi laâ ùn phúã, maâ baão nhau laâ "ài laâm hoãng caái lûúäi", búãi àûáng ùn xong möåt baát phúã



nhû thïë, caái lûúäi mang caãm giaác khaác hùèn, khöng coân nhaân nhaåt cuãa saáng súám múái dêåy, khöng hùæc muâi kem rùng, vaâ cuäng nhêët àõnh khöng àûúåc traáng miïång bùçng thûá nûúác traâ nhaåt thïëch cuãa hiïåu phúã cho ngûúâi dïî tñnh suác miïång.

Ài loanh quanh àêu àoá khoaãng nûãa giúâ, võ phúã àaä tan ài nhûng caái lûúäi coân dû võ múái "ngaä" vaâo möåt quaán caâ phï naâo àoá, nhêm nhi chêët nûúác maâu nêu àoã, saánh àùåc baám vaâo thaânh taách sûá, vaâ möåt khoái thuöëc thúm "àaä àúâi".

Àaä nhiïìu thúâi gian, ngûúâi Haâ Nöåi khöng duâng thòa àïí ùn phúã. Chó möåt àöi àuäa, naâo vaâ, naâo huáp, naâo mïìm maåi giûäa hai haâm rùng, naâo ûâng ûåc... khöng phaãi laâ tuåc tûã phaâm phu hay bêët lõch sûå, maâ laâ àïí thûúãng thûác àïën cuöëi cuâng caái ngon ngoåt. Nay coá ngûúâi cêìm àuäa sïu súåi baánh phúã lïn thòa röìi cêìm thòa àûa lïn miïång, miïëng phúã àaä nguöåi ài quaá nhiïìu. Thêåt chùèng khaác naâo ùn quaã chuöëi tiïu trûáng cuöëc muâa thu maâ chó ùn caái voã coân thõt chuöëi thúm lûâng võ thu mêy gioá laåi núä boã ài.

Haâ Nöåi hiïån nay coá rêët nhiïìu haâng phúã. Phúã trong cûãa haâng, bïn quêìy nhoã, phúã choäng vóa heâ, phúã gaánh baán rong... Phúã boâ, phúã gaâ, phúã ngan, phúã võt, phúã chùåt, phúã trûáng... Coá ngûúâi ùn cho no chûá khöng phaãi ùn cho ngon. Phúã àûúåc chiïu bùçng mêëy cheán rûúåu trùæng, vúái vaâi veäi bia cùng bao tûã... Biïët noái thïë naâo, vò àoá laâ súã thñch, laâ khêíu võ, laâ tuái tiïìn... Ngûúâi Haâ Nöåi àaânh thúã daâi.

Phúã laâ möåt moán quaâ mùån, phöí thöng, húåp vúái khêíu võ têët caã moåi ngûúâi. n phúã luác naâo cuäng àûúåc. Àiïím têm buöíi saáng, lúä bûäa buöíi trûa, thay quaâ xïë chiïìu, buöíi töëi rong chúi, àïm khuya cho êëm buång hoùåc múâi baån tónh xa vïì, ùn trong chúå hay ngoaâi cûãa ga, núi bïën xe khaách hay trong ngoä nhoã...

Nhûng hiïån nay, nïëu töi khöng lêìm thò Haâ Nöåi coá rêët nhiïìu haâng phúã nhûng khöng coá möåt haâng naâo ngon nöíi bêåt lïn, vûúåt xa caác haâng khaác. Noá giöëng nhû ca nhaåc vaâ thú hiïån nay, cûá saân saân bùçng nhau, coá nïìn maâ khöng coá àónh, cûá na naá giöëng nhau. Phúã Thòn coá



àïën nùm baãy haâng. Phúã phöë Lyá Quöëc Sû, phöë Nguyïîn Hûäu Huên, taåm àûúåc. Phúã gaâ phöë Lï Vùn hûu tûâng nöíi tiïëng nhûng hònh nhû ngûúâi ta àïën àêy àïí khoe giaâu chûá khöng phaãi àïí ùn möåt baát phúã ngon ra phúã anh Chñ chuyïn laâm phúã gaâ phöë Trêìn Huyïìn Trên àaä khöng coân anh Giaãng úã phöë Cêìu Göî baán phúã mêëy nùm àaä têåu àûúåc nhaâ cuäng àaä ra ài... phúã Sinh Tûâ àêìy maâ nhaåt...

Ngoaâi phúã, Haâ Nöåi coân rêët nhiïìu moán quaâ khaác nhû buán thang, buán bung, baánh cuöën Thanh Trò, baánh daây baánh gioâ, xöi luáa xöi laåp sûúâng cho àïën chaã caá Laä Voång, baánh töm Höì Têy, suãi caão phöë Mai Hùæc Àïë, gaâ têìn thuöëc bùæc phöë Töëng Duy Tên, caác quaán öëc hêëp thuöëc bùæc vaâ caá vuâng Quaãng Baá Nghi Taâm, thõt choá Nhêåt Tên, chên gaâ nûúáng phña Trung Tûå, chên choá hêìm ngoä Lï Vùn Hûu, khöng kïí nhûäng moán ùn vúái bia nhû nem chua, nöåm v.v...

Xin àïì cêåp àïën möåt moán quaâ khaác cuäng khaá àùåc biïåt Haâ Nöåi: Buán Chaã. Nguyïn tûâ nhûäng thïë kyã trûúác, con caá hay miïëng thõt lúån àem nûúáng, nhùæm vúái rûúåu, goåi laâ moán Khoaái Traá. Coá leä vò khi ùn noá, ngûúâi ta coá caãm giaác rêët khoaái traá chùng? Lêu dêìn, Traá àoåc chïåch ra thaânh Chaã. Chaã trong buán chaã khöng phaãi laâ chaã laâm bùçng thõt lúån naåc giaä nhuyïîn, hêëp röìi raán trong moán Cúm Taám Gioâ Chaã. Chaã naây laâ thõt ba chó cuãa con lúån nhoã vûâa phaãi, khöí múä khöng daây, hoùåc thõt vai, thõt möng sêën, lêîn naåc vaâ múä bùm nhoã. Àoá laâ chaã miïëng vaâ chaã bùm, cùåp vaâo vó sùæt hoùåc xêu tre, nûúáng trïn than höìng, thûá than hoa, than hêìm xûa duâng cho löìng aáp sûúãi chên quyá töåc, chûá nhêët thiïët khöng àûúåc duâng than àaá hay loaåi than naâo khaác.

Than àûång trong chiïëc höåp hay chiïëc chêåu nhöm nhoã, cûá phûâng phûâng aánh àoã theo tay quaåt nan, (nay coá thïí laâ quaåt àiïån -maâ úã phöë Nguyïîn Khuyïën, ngûúâi ta caånh tranh nhau bùçng caách nhaâ naây quaåt khoái sang nhaâ kia, nhaâ kia quaåt maånh hún, nhaâ naây quaåt maånh hún nûäa...) ùn buán chaã hònh nhû ngûúâi ta coân ùn caã kyã niïåm, vò trong laân khoái moãng maâu lam kia, thûác dêåy caã nhûäng gò nùçm im lêu nay, bêy giúâ noá àaánh thûác lïn, noá goåi höìn ngûúâi múã cûãa. ñt thò thêåt dïî chõu. Nhûng nhiïìu thò sùåc suåa. Vúå giaáo sû Nguyïîn Têën Gi Troång vò sùåc khoái buán chaã tûâ têìng dûúái xöng lïn, baâ goáp yá, thïë laâ caäi nhau vúái



ngûúâi thuï nhaâ têìng dûúái, tûác quaá, baâ àûát maåch maáu naäo. Kïët quaã cuãa bûäa buán chaã àoá.

Tûâng coá thúâi kyâ buán chaã baán rong. Cö haâng buán chaã mùåc aáo daâi nêu Àöìng Lêìm, chên ài àêët, toác boã àuöi gaâ, tûâ ngoaåi thaânh vaâo Haâ Nöåi luác xïë trûa, chó möåt loaáng àaä hïët gaánh haâng. Cö rao khöng bùçng lúâi maâ bùçng laân khoái xanh laäng àaäng mï túi kia. Möåt neåp (hay meåt) buán chaã cö bûng vaâo nhaâ cho khaách göìm coá möåt baát con lûng lûãng thûá nûúác chêëm àaä pha bùçng nûúác mùæm thêåt ngon, thïm nûúác loåc, dêëm, àûúâng, àu àuã xanh vuöng vùæn, miïëng úát àoã boã hïët haåt nhû chiïëc thoi höìng röîng ruöåt, haåt tiïu àen múâ chòm lêîn dûúái àaáy. Rêåp rúân chòm nöíi trong nûúác chêëm êëy laâ mêëy miïëng chaã miïëng, chaã bùm àaä chaáy caånh, maâu caánh giaán, vûâa chñn túái, thúm phûác. Caånh noá laâ löìng khöìng ñt rau söëng göìm rau muöëng Sún Têy xanh laá maå, cheã nhoã, xoùn tñt nhû nöîi loâng àêìy têm sûå, chen vaâo àêëy laâ tña tö tñm thêîm, kinh giúái nuöåt naâ, ngöí ba laá àêìy hûúng àöìng nöåi, rau muâi ta loùn xoùn, rau huáng Laáng thúm dõu, àöi khi coân coá laá muâi taâu caånh rùng cûa thúm maånh. Àûúng nhiïn phaãi coá buán.

Àoá laâ nhûäng àöìng baåc hoa xoâe, laâ nhûäng böng cuác trùæng ngêìn, thûá buán gaåo taám àûúåc thûãa riïng cho moán naây. Noá cuöån troân, khöng túi ra trong baát nûúác chêëm, noá khöng laâ buán con cuäng khöng laâ buán röëi. Laát sau cö quay laåi lêëy meåt lêëy tiïìn, ngûúâi baán ngûúâi mua, àaä quen nhau tûâ àöå naâo khöng roä, giöëng nhû chiïëc meåt nhoã bùçng caái khay, àaä lïn nûúác nêu nêu, nheå tïnh maâ hêëp dêîn...

Lêu röìi, nhûäng cö haâng buán chaã rong àaä giaâ chùng, àaä ài lêëy chöìng hïët röìi chùng, àaä sang ngang àïí laåi bïën söng niïìm ngú ngêín nhúá chùng? May sao, àaä coá nhiïìu cûãa hiïåu baán buán chaã, maâ nöíi tiïëng laâ buán chaã Haâng Maânh, cuäng coá nhiïìu caái choäng con baây ngay ra trïn goác phöë, vóa heâ moán quaâ ngon naây, vaâ chêët lûúång àïìu àûúåc àaánh giaá tûâ trung bònh trúã lïn, coá thïí ùn chúi, ùn cho vui, ùn thay möåt bûäa cúm buåi buöíi trûa cuäng àûúåc. Buán chaã thûúâng àûúåc ùn vaâo khoaãng tûâ trûa àïën böën giúâ chiïìu. ñt ai ùn saáng vaâ caâng khöng phaãi laâ moán ùn àïm hay ùn khuya.



Sau khi giúái thiïåu vaâi moán quaâ mùån, bêy giúâ töi xin pheáp múâi quyá võ nïëm thûã möåt vaâi moán quaâ ngoåt cuãa Haâ Nöåi cuäng rêët àaáng àûúåc nhùæc túái. Quaâ ngoåt coá nhiïìu thûá, coá suöët ngaây tûâ saáng àïën khuya, coá suöët muâa tûâ xuên sang haå, qua thu àïën muâa àöng. Coá thûá laâ do núi khaác àem àïën, coá thûá do ngûúâi Haâ Nöåi tûå laâm. Baánh gai Ninh Giang, baánh àêåu xanh Haãi Dûúng, baánh xu xï Àònh Baãng, baánh gio cuãa ngoaåi thaânh, baánh dêìy Quaán Gaánh, luåc taâo xaá cuãa Hoa Kiïìu... vaâ nhûäng thûá naây àïìu khaá phöí biïën úã caác àõa phûúng.

Coá möåt moán quaâ chó riïng Haâ Nöåi, vaâ cuäng chó möåt laâng ngoaåi ö Haâ Nöåi laâm àûúåc: Àoá laâ cöëm, cöëm laâng Voâng. Haâ Nöåi coá muâa thu àêìy xao xuyïën, möåt thûá thu laâm kinh dõ höìn thú khi laân gioá heo may thöíi giaåt soáng Höì Gûúm tûâ Haâng Àaâo vïì phña Haâng Khay, dêåp dïình hoa löåc vûâng àoã laâm ta tûúãng mònh àang söëng trong khöng khñ Truyïìn Kyâ Maån Luåc cuãa Nguyïîn Dûä. Sen àaä bùæt àêìu taân, tiïìn sen àaä raách, chó coân lêëp loá nhûäng gûúng sen àuâa trong nùæng hanh maát laânh rûúâi rûúåi. Vai aáo moãng muâa heâ khiïën ta tï tï caãm giaác vúái chiïìu àoã hoaâng hön vaâ bay bay liïîu ruã.

Hoa sûäa phöë Nguyïîn Du chûa thûác giêëc àïí möång mõ chuyïån tònh yïu. Àoá laâ luác muâa cöëm bùæt àêìu. Laâng Kim Luä tïn nöm laâ laâng Luã cuäng coá nghïì laâm cöëm: Cöëm Luã. Nhûng quï hûúng cuãa Nguyïîn Siïu tûác thêìn Siïu baån thaánh Quaát chó laâm àûúåc thûá cöëm giaâ, cöëm khö, laåo xaåo, daây mònh, baåc trùæng.

Chó coá laâng Dõch Voång tïn nöm laâ laâng Voâng úã phña cûãa ö Cêìu Giêëy tûác ö Têy Dûúng múái coá mêëy trùm nùm nghïì cöëm taâi hoa. Nhûäng ruöång luáa nïëp caái àaä buöng cêu, nhûng vêîn nguyïn maâu xanh laá maå, gieo cêëy riïng àïí cho cöng viïåc naây, àûúåc cùæt tûâng böng, tûâng lûúåm, nheå nhaâng xe gaánh vïì laâng. Àïm trùng, möåt khuác nhaåc böîng tûng bûâng röån raä, tûâ giai àiïåu àïën tiïët têëu, vang qua con àûúâng laâng laát gaåch, qua làaá tre cöí sú, qua rùång söìi biïëc laá. Àoá laâ aánh lûãa rang thoác, laâ nhõp chaây giaä cöëm thêu àïm. Rang tûâng meã thoác, bao nhiïu lêìn rang laâ bêëy nhiïu lêìn giaä, bêëy nhiïu lêìn saâng saãy. Tiïëng cûúâi noái rêm ran, tiïëng gioá thu thò thêìm, aánh maá höìng naâng gaái, bùæp tay cuöìn



cuöån chaâng trai, nhõp quay troân chiïëc giêìn chiïëc saâng, ïm ïm nhû húi thúã ngûúâi tònh...

Haåt thoác non ngêåm sûäa, qua nhiïìu àau àúán êëy seä hoáa thên thaânh haåt ngoåc lûu laá, xanh oáng, xanh rúân, mõn maâng vaâ mïìm maåi, thúm xa nhû hûúng àöìng gioá nöåi ngoaâi kia... Haåt cöëm mang caã boáng laâng quï, mang caã neát taâi tònh, mang caã khöng khñ muâa thu àïí súám mai ài vaâo Haâ Nöåi.

Cöëm àêìu nia, cöëm doát laâ thûá cöëm ngon. Tûâng meã cöëm ñt möåt àûúåc nùçm mú maâng giûäa chùn àïåm laâ taâu laá sen giaâ coân giûä laåi chuát dû hûúng, laâ chiïëc laá raáy to nhû caái baãng pha maâu cuãa hoåa sô, oáng aánh xanh nhû möåt thûá xa tanh múâ maát lõm.

Mûúi lúáp nhû thïë, chuáng cuâng nhau nùçm vaâo chiïëc thuáng àaä lêu ngaây, thúá tre àan cuäng aão múâ nùm thaáng. Chiïëc àoân gaánh gaác trïn gaác bïëp hay trong goác buöìng àûúåc àem ra. Àêëy laâ möåt göëc tre coân nguyïn caã göåc, àaâo lïn, cheã àöi, thaânh chiïëc àoân gaánh cong möåt àêìu, àúâi baâ truyïìn cho meå, meå truyïìn laåi cho con dêu... Noá chó cong möåt àêìu nhû chiïëc thuyïìn röìng, nhû con thuyïìn àuöi eán. Lêu nay chiïëc àoân gaánh cong êëy àaä mai möåt dêìn nïn coá hoåa sô treã minh hoåa laåi veä noá thaânh cong hai àêìu nhû caánh voäng, khaá buöìn cûúâi. Ai tuöët luáa, rang, giaä cûá laâm. Ai bïån chöíi cûá bïån. Coân ai baán cöëm thò chuêín bõ maâ ài baán. Chuyïën taâu àiïån àêìu tiïn Cêìu Giêëy -Búâ Höì seä àoán gaánh cöëm lïn toa. Bïën xuöëng tuây yá. Haâng Böng, Haâng Gai, Cûãa Nam hay Búâ Höì, cö haâng cöëm toãa vaâo Haâ Nöåi khöng bùçng lúâi rao maâ bùçng hònh aãnh chiïëc àoân gaánh cong möåt àêìu nhû thïë, trïn àêìu quang tre coá buöåc thïm vaâi caái chöíi múái bïån bùçng rúm múái, xanh taái chûá chûa vaâng, àöìng maâu vúái boá rúm laâm laåt, oáng aã vaâ thúm xa. Coá gia àònh thïë naâo cuäng phaãi mua cöëm keâm theo chiïëc chöíi êëy treo lïn cho thúm thoaãng caánh àöìng hûúng luáa. Gaánh cöëm chó dùm baãy cên, ài mêëy phöë quen laâ hïët. Goái cöëm löìng khöìng hïåt nhû goái hoa cuáng cuãa cö gaái haâng hoa laâng Ngoåc Haâ, àûúåc buöåc nheå nhaâng bùçng súåi rúm tûúi nhû chiïëc thùæt lûng bao xanh trïn nïìn xanh quan luåc cuãa laá sen laá raáy mõn chêët quï laâng. Goái cöëm àûúåc giúã ra, vêîn nùçm nguyïn trong laá, àùåt trïn àôa, àïí lïn baân thúâ thùæp hûúng öng baâ tiïn töí, dêng thûá thúâi



trên, thûá quaâ àêìu muâa möîi nùm chó coá möåt lêìn... röìi múái nhoán hai ngoán tay, nhuám lêëy mêëy haåt cöëm thaã vaâo àêìu lûúäi, nghe võ thanh thanh, nghe maâu xanh mûúát, nghe caái ngoåt thúm thêëm vaâo cú thïí trong húi thu man maác.

Khöng ai ùn cöëm bùçng àuäa hay bùçng thòa. Cuäng khöng ai vaâ cöëm bùçng baát ö tö. Cöëm khöng phaãi laâ thûá ùn nhiïìu hay ùn trong luác vöåi vaâng hêëp têëp, luác àoái ngêëu, luác no cùng, luác say bñ tó... Coá ngûúâi ùn cöëm vúái höìng ngoåc àoã, vúái chuöëi tiïu trûáng cuöëc.

Nhûng nhiïìu ngûúâi Haâ Nöåi khaác laåi coá thoái quen chó ùn riïng cöëm maâ khöng keâm vúái bêët cûá thûá gò, coá thïë múái thûúãng thûác hïët àûúåc nhûäng hûúng võ tûâ ngoåt ngaâo àïën thanh maát, tûâ maâu sùæc àïën caái mïìm caái thúm cuãa cöëm. Noá chó laâ noá maâ khöng cêìn gò böí trúå, nhû cö gaái àeåp chaã cêìn àïën nhûäng thûá trang sûác baåc vaâng naâo.

Cuäng tûâ cöëm laâm nguyïn liïåu, ngûúâi Haâ Nöåi chïë biïën ra nhûäng moán khaác: baánh cöëm Haâng Than, goái trong laá chuöëi xanh, buöåc laåt caánh sen, laâ thûá quaâ Haâ Nöåi gûãi vïì quï biïëu öng baâ chuá baác rêët àûúåc quyá troång. Nhêët laâ àaám ùn hoãi, àaám sïu, hay tïët... Noá vûâa laâ quaâ ngon vûâa mang yá nghôa lïî höåi vaâ cuäng coân laâ maâu sùæc êëm nöìng, hoâa àiïåu. Moán cheâ cöëm thò coá khaác, àoá laâ thûá cheâ àûúâng, àang leä laâ àöî xanh vúä àöi, thöíi chñn, lûäng lúâ trong cheán cheâ, thò úã àêy laâ nhûäng haåt cöëm àûúåc núã bung nhû möåt loaâi hoa mai chiïëu thuãy. Cöëm xaâo laâ cöëm ngaâo àûúâng, àïí trïn àôa nhû möåt thûá cheâ con ong, ngoåt sùæc, chó coá thïí ùn vaâi miïëng àaä chaán.

Coân möåt moán khaác nûäa laâ chaã cöëm. Chaã thõt lúån, trûúác khi àem hêëp àûúåc tröån möåt ñt cöëm xanh, khi ùn, miïëng chaã cöëm coân vûúng möåt chuát hûúng thúm vaâ àùåc biïåt laâ rêët deão. Coá ngûúâi cho rùçng noá khöng húåp vúái võ mùån moâi, maâ nïn àïí cöëm giûä nguyïn àûúåc chêët cöëm thanh tao..

Àûúåc ùn möåt nhuám cöëm Voâng trong hûúng thu Haâ Nöåi, trong gioá heo may, trong laân nùæng nhû tú giùng múái thêëy hïët àûúåc caái thanh caái quyá, caái taâi tònh, caái hûúng võ cuãa moán quaâ quï hûúng,



söëng vûúåt thúâi gian, vaâ noá cuäng àaä vûúåt caã khöng gian ra vúái nhiïìu núi. Chùèng khaác naâo tiïëng àaân bêìu phaãi vang trong àïm trùng thanh vùæng. Cêu ca truâ phaãi coá nhõp phaách döìn dêåp. Baâi thú hay phaãi àûúåc ngêm lïn bùçng thanh àúái cuãa con chim hoåa mi laãnh lo át, khiïën caã quyã caã thêìn cuäng phaãi gêåt guâ nghiïng ngaã.

Quaâ Haâ Nöåi coá haâng trùm moán, khöng thïí kïí xiïët. Töi cuäng khöng daám laåm baân vïì kyä thuêåt chïë biïën, búãi àaä coá nhiïìu nghïå nhên, nhiïìu chuyïn gia bêåc thêìy vïì lônh vûåc naây. Muáa ròu qua mùæt thúå laâ àùæc töåi. Töi chó daám nhùæc àïën neát vùn hoáa êím thûåc, tûác möåt vaâi caách thûúãng thûác moán quaâ maâ ngûúâi naây àöìng tònh nhûng cuäng coá thïí coá ngûúâi khaác phaãn baác. Töi cuäng khöng daám chuã quan cho quaâ Haâ Nöåi laâ nhêët, laâ khöng àêu bùçng, maâ chó noái àïën möåt vaâi àùåc àiïím cuãa noá, qua kinh nghiïåm chuã quan cuãa gia àònh mònh vaâ baãn thên mònh. Noái àïën quaâ, khöng thïí khöng nhùæc àïën caách ùn quaâ cuãa ngûúâi Haâ Nöåi.

Do àúâi söëng kinh tïë khaá giaã, do nïëp söëng thanh lõch lêu ngaây àaä thaânh phong tuåc, lïì thoái, nïn ngûúâi Haâ Nöåi ùn quaâ coá khaác nhiïìu núi khaác. Àoá laâ sûå kyä caâng, tinh khiïët, ùn cho ngon chûá khöng phaãi ùn cho no. n lêëy thñch lêëy vui chûá khöng phaãi cho àêìy buång, ùn àïí caãm ûáng mònh vúái trúâi àêët thiïn nhiïn, mûa nùæng, àïm ngaây chûá khöng phaãi ùn thûá gò vaâo luác naâo cuäng àûúåc. Tûâ nguyïn liïåu chïë biïën àïën caách goái múã trònh baây, xïëp àùåt àïìu àûúåc con mùæt tinh saânh chuá yá.

Baánh gioâ phaãi laâm bùçng böåt loåc, laåt baánh cöëm phaãi laâ maâu caánh sen. Àaám cûúái hoãi coá xöi gêëc coân àaám tang coá xöi hoa cau. Chiïëc baánh nûúáng baánh deão cùæt ra àûúåc àùåt trúã laåi nguyïn hònh, hoùåc xïëp thaânh böng hoa chûá khöng àïí lö ån thaânh möåt àöëng tuá huå. Xöi voâ, cheâ àûúâng khöng bao giúâ baây ra nhiïìu vò noá laâ moán nûúác, chó àïí thûúãng thûác... Muâa naâo thûác nêëy. Chó tiïët thanh minh, thaáng ba múái ùn baánh tröi, baánh chay, khi vûúng vêën chuát hûúng hoa bûúãi vûâa qua muâa, ùn noá trong laân nùæng múái chûa oi nöìng cuäng khöng coân laånh giaá. Muâng nùm thaáng nùm, tïët Àoan Ngoå ùn rûúåu nïëp, maâ phaãi ùn bùçng caái baát (coân goåi laâ cheán) beá xñu, cuâng àöi àuäa cuäng beá xñu nhû möåt thûá àöì chúi. Trung thu múái ùn baánh nûúáng baánh deão. Muâa àöng ùn ngö nûúáng bïn vóa heâ hay laåc rang (coân goåi laâ phaá xang) baán bïn Búâ Höì



Hoaân Kiïëm. Muâa heâ lïn àûúâng Cöí Ngû ùn baánh töm Höì Têy nghe gioá höì Truác Baåch thöíi löång ngûåc mònh... Muâa heâ ùn chuöëi ta, thûá chuöëi quaã mêåp nhû cöí tay con treã, muâa thu múái ùn chuöëi tiïu trûáng cuöëc vò muâa naây chuöëi múái àûúåc nhuöåm maâu thu, ngoåt thúm nhû möåt loaâi hoa, gêìn vúái moáng röìng, daå húåp... Tïët phêìn lúán ùn mûát bñ, mûát sen trêìn ñt duâng keåo hay baánh quaá, baánh ga tö...

Coân trong möåt ngaây, ngûúâi Haâ Nöåi cuäng khöng xö böì gùåp gò ùn nêëy. Xöi luáa laâ moán ùn buöíi saáng, khöng ai ùn buöíi trûa hay chiïìu. Nhûng saáng laåi khöng phaãi laâ cuãa moán buán chaã. Buán öëc buán bung khöng ùn buöíi töëi, maâ töëi laâ cuãa chaáo, cuãa mò, cuãa luåc taâo xaá, chñ ma phuâ. Khuya coá thïí ùn xöi laåp xûúâng tûác löì mai phaân... hoùåc mò vùçn thùæn tûác moán xûåc tùæc maâ khöng ùn baánh myâ ba-tï nùång buång...

Nhòn möåt ngûúâi ùn quaâ, nhai nhoã nheå hay nhöìm nhoaâm, vaâ luâa hay thanh caãnh, nhai toáp teáp hay ngêåm miïång, ngûúâi ta coá thïí àoaán ngûúâi àoá thuöåc thaânh phêìn naâo, coá phaãi laâ ngûúâi Haâ Nöåi göëc hay khöng? Vaâ ùn moán quaâ naâo vaâo luác naâo, ngûúâi ta cuäng coá thïí biïët àoá laâ ngûúâi saânh ùn, coá vùn hoáa hay tuåc tùçn thö löî. Àûúng nhiïn caái gò cuäng chó tûúng àöëi.

Ngaây nay, ngûúâi Haâ Nöåi daä pha taåp ài nhiïìu, moán quaâ thay àöíi, caách ùn cuäng tuây theo tñnh caách möîi ngûúâi, nïn àöi khi khoá phên biïåt, khöng xaác àõnh àûúåc chên giaá trõ. Vaâ hònh nhû vò phaãi söëng theo möåt nïëp söëng hònh thaânh tûâ lêu röìi, nïn nhiïìu haâng quaâ, laâm quaâ vaâ baán quaâ cuäng phaãi theo quaá luêåt êëy. Moán saáng, moán trûa, moán töëi, moán khuya... àïìu coá nhûäng haâng chuyïn baán riïng. Muâa cuäng vêåy, coá ngûúâi chó baán baánh tröi baánh chay ñt ngaây thaáng ba, coân muâa khaác laåi baán thûá khaác. Coá nhaâ saãn xuêët möîi nùm chó hoaåt àöång vaâi thaáng, laâ laâm baánh Trung Thu vaâ mûát Tïët. Thúâi gian khaác chuyïín nghïì.

Nhû trïn àaä trònh baây, Haâ Nöåi cuäng nhû toaân quöëc àang àöíi thay nhanh choáng, keáo theo noá laâ nïëp söëng vùn hoáa cuäng àöíi hay theo, thò chuyïån êím thûåc, chuyïån ùn quaâ khöng coân nhû xûa laâ àiïìu dïî hiïíu vaâ phaãi chêëp nhêån úã möåt mûác àöå naâo àoá. Vñ duå nhiïìu ngûúâi ùn xöi, ùn chaáo vúái caã tûúng úát (laåp chñ chûúng) maâ quïn haåt tiïu ùn



phúã vúái giaá söëng ùn öëc luác àïm khuya... riïng moán baánh àêåu xanh Haãi Dûúng àaä coá túái trïn baãy chuåc nhaâ saãn xuêët, nïn Haâ Nöåi khöng laâm ra nûäa. Maâ baánh àêåu khöng coá hai loaåi: Khö vaâ ûúát, chó möåt loaåi khöng ra khö chùèng ra ûúát...

Haâ Nöåi cho àïën nay vêîn àûúåc cöng nhêån laâ möåt trong nhûäng núi coá nhiïìu moán quaâ ngon, coá suöët ngaây, coá quanh nùm, àaáp ûáng têët caã moåi khêíu võ khaác nhau nhû mùåt biïín coá thïí chêëp nhêån moåi loaåi taâu thuyïìn. Töi, chó laâ möåt con thuyïìn nhoã beá trong söë àoá, nïn àeäi diïån cho nhiïìu ngûúâi. Vò vêåy, maâ nïëu coá sai soát, nhêìm lêîn hoùåc chuã quan, khiïng cûúäng, cuäng xin àûúåc tha thûá hoùåc trao àöíi thïm.



Hoa sûäa

ÚÃ búâ Höì Hoaân Kiïëm coá hai cêy löåc vûâng. Möåt cêy quùçn quaåi vúái caái thïë vûún lïn traánh boáng cúám cuãa cêy "moä". Coân cêy kia cûá ngaã la àaâ chñn göëc soi xuöëng mùåt soáng höì vaâ xuên thu hai kyâ, thaã hoa àoã xuöëng mùåt nûúác maâ chúi. Àoá laâ hai cêy quñ hiïëm cuãa Haâ Nöåi.

Muâa sûúng, thaânh phöë gêìn nghòn nùm coân möåt loaâi hoa khaác khaá àùåc biïåt, noá lêëy hûúng cuãa mònh khùæc vaâo höìn ngûúâi nhû vïët khùæc khöng phai múâ. Vûâa laå maâ cuäng laâ thöng thûúâng, coá ngûúâi nhû bõ dõ ûáng, khöng chõu àûúåc muâi hûúng êëy nïn gheát cay, gheát àùæng, möîi muâa hoa núã chó mong cho thu choáng taân àïí rúâi xa noá. Nhûng phêìn lúán ngûúâi Haâ Nöåi laåi say noá nhû möëi tònh àêìy chúâ àúåi, àúåi cûá sang thu àûúåc àùæm mònh vaâo möåt thûá hûúng tònh khöng núi naâo coá àûúåc. Coá ngûúâi cûá thùæc thoãm tûâ khi con trùng àêìu thaáng thu sú, nhêím tñnh xem bao giúâ hoa sûäa núã nhû höm naâo coá cöëm Voâng, chim ngoái. Coá ngûúâi àùåt tïn noá laâ Hûúng tònh yïu, laâ Hoa Haâ Nöåi. Ngûúâi khaác nûäa cho noá laâ höìn, laâ möång cuãa sum hoåp, chia laá, gêìn thò bêng khuêng, xa thò day dûát.

Khöng ai lêëy cêy xaâ cûâ, cêy nhöåi, cêy àa... laâm cêy Haâ Nöåi, kïí caã bùçng lùng tñm rûåc trúâi hay hoa phûúång chaáy àoã muâa heâ. Cûá phaãi laâ khùæc khoaãi möåt muâi hûúng hoa sûäa. Haâng cêy cao vuát, thên coá veã coá baånh, caânh àêm ngang thûa thúát, laá moåc thaânh chuâm thaânh tia nhû hoa thõ biïëc xanh. Tûâ loâng hoa thõ êëy, khi sûúng lam baãng laãng, laåi buâng ra nhûäng ngoån lûãa xanh maâu laá maå non, thaã laân hûúng vö hònh nhû "hûäu xaå" vaâo àïm phûúâng phöë cho ngûúâi phaãi tòm nhau, cho ai duâng dùçng bûúác chên, cho ngêåp ngûâng baánh xe quay, cho giêëc nguã



thao thûác àêìy möång mõ nhû úã àêu àêy quanh quêët möåt taâ aáo múâ xanh cuãa höìn ma, höìn tiïn khi söëng thò mang caái xaác laâ hoa, khi tan taác hònh haâi thò vûúng vêën cúåt trïu ngûúâi àa tònh cuãa àêët ngaân nùm vùn hiïën...

Muâa thu thûúâng khöng coá hoaâng hön maâ chó coá nhûäng buöíi chiïìu trùæng àuåc. Àeân àûúâng coân àûáng sûäng, im lòm, nhùæm mùæt. Àoá laâ luác hoa sûäa nhû möåt nhaâ thú, ngöìi trêìm tû tòm yá thú coân möng lung chûa àõnh, nhû cö gaái coân maãi àiïím trang chûa vöåi àïën chöî heån hoâ, nhû bûäa cöî cûúái múái kï baân ghïë maâ baát àuäa coân nùçm trong röí. Àêëy laâ luác nhûäng "beá em" hoa sûäa cuäng àang sûãa soaån haânh trang tûâ trong sêu thùèm loâng hoa àïí chuêín bõ lïn àûúâng, àûång àêìy hûúng trong taâ aáo dïåt bùçng caánh hoa vaâ sûúng moãng se se caãm giaác, möåt lêìn naây ài, seä khöng bao giúâ trúã laåi loâng hoa, nïn hûúng chùèng vöåi vaâng. Laát nûäa thöi, nhûäng ngoån coã ven höì chûa kõp êím ûúát húi thu, laá cêy vaâng anh àaä kheáp reâm mi, ngûúâi thúå vûâa vaâo ca àïm, quaán rûúåu thuöëc, öëc luöåc noáng bùæt àêìu ngaã ghïë ra bïn heâ... laâ luác hûúng sûäa àan tay, chõ bïn em, thaã goát, àu taâ aáo daâi nheå tïnh cuãa mònh vaâo àöi vai thêìm thò têm sûå vaâ coân dû sûác, thò lang thang daåo àêy àoá mú höì.

Doåc con phöë to röång Trêìn Hûng Àaåo, mûúát maát taán sêëu troân xoe, theo àûúâng Nguyïîn Du bïn höì Thuyïìn Quang ïm aã, lao xao soáng höì, giûäa phöë Baâ Triïåu vaâ leã teã dùm ba núi khaác... nhûäng haâng cêy sûäa thùèng vuát, tuöíi khoaãng gêìn trùm àaä thaânh kho nûúác hoa vö têån xûác cho Haâ Nöåi.

Coá lêìn giûäa Trûúâng Sún bom àaån, àöìng hûúng gùåp nhau, sau khi ùn no nhûäng moán tûúãng tûúång, naâo thõt boâ kho cay chua, mùån ngoåt, naâo laåc rang huáng lòu thúm nûác, naâo ngö nûúáng àêìu ngoä Traâng An, caâ phï Haâng Vöi, baánh gioâ Àúâ Mùng, ngûúâi ta öm nhau maâ hoãi xem hûúng gò laâ hûúng Haâ Nöåi. Têët caã àaä oâa lïn tiïëng nûá núã khi àïìu noái chung tïn möåt loaâi hoa phú phêët gioá: Hoa sûäa.

Nïëu àûúâng Phan Àònh Phuâng vaâ cuöëi phöë Àiïån Biïn Phuã cûá ngan ngaát hoaâng lan suöët àïm thu nhû thûá nûúác hoa Charnel quñ phaái, thò hoa sûäa phaâm trêìn hoan, thïë tuåc hún, àêåm àùåc hún, thûác goåi



hún. Hoaâng lan laâ cö gaái cêëm cung húi eão laã voác mai gêìy. Coân hoa sûäa laåi laâ thiïëu phuå "tröng moân con mùæt", mêåp maåp, maá au lïn sûác söëng traân cùng bûâng bûâng, àoâi hoãi möåt àiïìu gò dûä döåi hún, mï àùæm hún. Ai hay ài nguã súám chùæc nheå tònh cuâng hoa sûäa. Coân maái àêìu naâo thñch chung àeân thi vúái àïm thêu, hùèn khi thaânh phöë lïn àeân coân goä bûúác chên nhûäng ngaä ba, ngaä tû cho vai aáo mònh löí àöí boáng thïu, cho toác mònh ngaåt ngaâo loaâi hûúng tònh aái êëy. Khöng thïí àïëm hïët àaä coá bao nhiïu baâi thú tònh chûáa höìn hoa cuâng tinh chêët thûá nhúá thûúng, thûá kyã niïåm, nhû möåt thúâi cuãa möîi àúâi ngûúâi êëy.

Nhûäng ai tûâng kïì vai ài trong àïm hûúng sûäa cuãa thu Haâ Nöåi chùæc khöng ai cêìn biïët àïën caái tïn La tinh rêët khoá thuöåc cuãa noá laâ: alatonia acholaria (LR.Br) maâ hoå cûá àùåt tïn cho noá laâ cêy che chúã, laâ hoa àöìng tònh... búãi cêy sûäa nhû chiïëc duâ che, coân hûúng hoa nhû giuåc hoå haäy gheá saát àêìu vaâo nhau hún nûäa keão mai ngaây seä nuöëi tiïëc khön nguöi. Àïm daâi àïën àêu röìi cuäng phaãi qua. Hoa sûäa mïåt moãi khi ngaây múái laåi bùæt àêìu. Nhû kiïëp con phuâ du ngùæn nguãi, quanh göëc cêy, hoa ruång thaânh têëm thaãm li ti daây àùåc. Hònh nhû höìn hoa àaä tan vaâo thinh khöng, coân xaác hoa nùçm laåi cûá noái khöng thaânh êm thanh: "Àûâng phuä phaâng, àûâng núä giêîm lïn hoa ngûúâi húäi..." seä laåi àïën buöíi chiïìu xaám baåc, àaân em nhoã khaác sinh ra, laåi lang thang, laåi lïnh àïnh tòm ngûúâi maâ chúã che, maâ phuå hoåa...

Muâa àöng röìi cuäng àïën, vûúân höìng Lùng Baác seä röå muâa hoa. Nhûäng göëc àaâo vöåi vaä núã súám möåt sùæc höìng trûúác xuên, coân cö gaái nhaâ ai maãi mï tòm kiïëm aáo múái dêìy hún, êëm hún nhûng khöng laâm thên hònh cö thö kïåch. Muâa àöng giaâ dêìn tûâng ngaây. Nhûäng cêy hoa sûäa buöìn trong gioá muâa àöng bùæc hùæt hiu. Noá àem nhûäng caái maânh tûå dïåt bùçng hoa ra treo suöët caânh cao, caânh thêëp, nhû àïí che búát laân gioá buöët, che búát nöîi buöìn cö àún vùæng húi ngûúâi dûúái göëc.

Nhûäng àöi ngûúâi êëy àaä êëm aáp trong töí uyïn ûúng hay chia tay hai phûúng trúâi thûúng nhúá, hoa sûäa cuäng àïìu seã chia vúi àêìy chuyïëch choaáng möåt muâa qua. 125 126 Prev Page 4 Next Cuöëi àöng, ngûúâi Haâ Nöåi ài trïn àûúâng, coá luác muöën giú tay ra bùæt lêëy caái böng xuâ hay möåt con gò lú lûãng trïu àuâa trûúác mùåt. Quaã sûäa àêëy, noá lang



thang vö àõnh, chûa biïët gûãi thên mònh vaâo àêu; nhû söë phêån naâng Kiïìu coá luác daåt tröi nhû thïë. Cêy sûäa chöìn chên trong thaáng cuöëi nùm, chùèng ghen vúái Nhêåt Tên, Quaãng Baá rêåm rõch chúâ xuên, cûá im lùång luâi vaâo hêåu trûúâng cuöåc àúâi nhû kyã niïåm möîi traái tim Haâ Nöåi.

Hoa sûäa àaä haát xong khuác haát coá giai àiïåu laäng du àêìy quyïën ruä. Hûúng sûäa àaä khùæc xong nhûäng àûúâng khùæc vaâo höìn ngûúâi, úã laåi àêy maäi maäi, duâ ngûúâi àang úã àêy hay àaä biïìn biïåt cuöëi chên trúâi. Loaâi hûúng ngaâo ngaåt êëy hònh nhû àaä thaânh möåt maãnh nhoã cuãa höìn Haâ Nöåi, àaä kïët tinh thaânh chêët àùæm say trong ngûúâi trai, ngûúâi gaái tûå bao giúâ... vaâ coân àïën chûa biïët têån bao giúâ...



Cöëm Voâng

Nhûäng ai tûâng úã Haâ Nöåi, nay ài xa, khi thu vïì coá möåt luác naâo àïí loâng mònh hoaâi nhúá vïì núi coá muâa thu kyâ laå khöng nhó? Àúâi thûúâng dên daä, khöng quan caách giaâu sang, cuäng àïìu caãm nhêån àûúåc nhûäng laân gioá heo may traân ngêåp höìn mònh khi liïîu buöng reâm xanh ngaát bïn Höì Gûúm, khi coá nhûäng ngûúâi tûâ àêu khöng biïët, ài rong khùæp phöë phûúâng baán tûâng löìng chim ngoái, loaâi chim chó xuêët hiïån vúái muâa thu.

Muâa trúâi cao lïn, àêët khö ài, cêy tûå nhuöåm mònh cho laá mang maâu vaâng maâu àoã, loâng ngûúâi nhúá thûúng nhau, tòm àïën tri êm tri kyã thanh tao thò uöëng möåt taách caâ phï, dung tuåc thò àïën quaán möåc töìn... êëy laâ luác coá moán quaâ àùåc biïåt chó coá Haâ Nöåi coá, vaâ chó co á muâa thu Haâ Nöåi noá múái àûúåc ngon àïën thïë. Cöëm úi, cöëm mang caã niïìm truyïìn thöëng dên töåc, kheáo leáo taâi hoa, cêìn cuâ saáng taåo, vaâ caã caái ngheâo chó biïët tröng vaâo haåt luáa.. àïí maâ taái sinh vaâo moán ngon khöng thïí so saánh vúái möåt thûá gò khaác trïn thïë gian naây.

Cuäng chó laâ haåt thoác nïëp maâ thöi, giêìm chên rïî vaâo buân nûúác cuãa mùåt ruöång àöìng quï, uöëng nùæng vaâ thúã gioá bao la trúâi Viïåt maâ thöi... vêåy maâ khi cêy luáa laâm àoâng, ngêåm sûäa non, àöng àùåc laåi thaânh sûäa giaâ, thaânh haåt ngoåc lûu xanh maâu lûu laá mïìm maåi, oáng chuöët... nhûäng böng luáa chûa coá maâu chñn vaâng cuãa caánh àöìng muâa vaâo vuå gùåt, ngûúâi ta haái tûâng böng, gùåt tûâng lûúåm àem vïì, taåo ra thaânh sinh vêåt múái: cöëm. Khùæp àêët nûúác, àêu chaã coá caánh àöìng luáa chñn. Ta laâ nöng nghiïåp ngaân àúâi. Sao thïë nhó, chó coá möåt laâng úã huyïån Tûâ Liïm, möåt vuâng àêët cöí, quaá cûãa ö Cêìu Giêëy chûâng vaâi



nghòn thûúác caái laâng Dõch Voång, tïn dên daä nöm na laâ laâng Voâng, múái coá thûá cöëm voâng nhû thïë.

Ngay caách àêëy ñt laâng, coân coá laâng Kim Luä, goåi laâ laâng Luã, cuäng laâm cöëm, nhûng cöëm Luã chó coá thïí laâm boãng cho treã em ùn, caách xa möåt trúâi möåt vûåc vúái cöëm Voâng. Hònh nhû laâ möåt bñ quaáïët thiïng liïng, möåt thûá "gien di truyïìn" trong maáu nhûäng ngûúâi dên cöëm, nïn con dêu vïì àêy biïët nghïì, coân con gaái úã àêy ài lêëy chöìng núi khaác, àaânh chõu khöng biïët gò vïì cöëm.

Haäy noái àïën ùn cöëm xong röìi múái kïí vïì la âm cöëm. Cöëm laâ quaâ, chûá khöng hïì laâ moán ùn cho no. n cöëm laâ ùn muâa thu vaâo loâng, vaâo têm khaãm. Muâa thu Haâ Nöåi àùåc biïåt úã chöî noá trong veo nhû têm höìn thiïëu nûä, noá thanh saåch maát dõu nhû àûúåc loåc hïët buåi trêìn cuãa möåt lêìn con caá cheáp vûúåt Vuä Mön... Nhûäng ngaây thu nhû thïë, saáng húi sûúng, chiïìu dòu dõu, töëi ïm àïìm... thò nhûäng ngaây nhû thïë, khoaãng giûäa buöíi saáng, tûâ cûãa ö Cêìu Giêëy vaâo thaânh phöë, trïn nhûäng toa taâu àiïån leng keng, coá nhûäng baâ nhûäng chõ haâng cöëm bûúác xuöëng taâu, möîi ngûúâi möåt löëi quen, ài toãa ra khùæp phöë phûúâng Haâ Nöåi. ñt ngûúâi cêìn rao haâng. Ai cuäng coá möåt söë khaách haâng quen cuãa mònh, coá khi quen àaä haâng chuåc nùm vïì trûúác.

Nïëu laâ khaách laå, thò cûá nhòn caái àoân gaánh cong möåt àêìu, phên biïåt hoaân toaân vúái nhûäng moán quaâ khaác. Chiïëc àoân gaánh laâ möåt göëc cêy tre, nguyïn göåc, àaâo lïn cheã àöi, nïn noá cong möåt àêìu nhû dêëu hoãi, hoãi lïn trúâi, nhû caái cêu liïm, moác vaâo trúâi lêëy muâa thu xuöëng, uã vaâo thuáng cöëm, duâ rùçng cöëm àaä àûúåc uã thaânh tûâng lúáp moãng trong laá sen giaâ, trong laá khoai raáy non àïí nguyïn caái mïìm caái deão, caái thúm, caái ngoåt trong loâng cöëm vaâ caã ngoaâi thên cöëm. n möåt duám cöëm nhû thïë seä caãm nhêån àûúåc húi gioá heo may, laân hûúng cuãa àêìm sen toãa ngaát...

Chiïëc àoân gaánh cong möåt àêìu, nhêët thiïët khöng phaãi laâ thûá àoân gaánh thùèng àïí gaánh nhûäng thûá khaác, hoùåc cong caã hai àêìu nhû coá hoåa sô sinh ra sau naây, chûa hònh dung àûúåc aãnh hònh cö baán cöëm. Chiïëc àoân gaánh laâ cuãa reã tiïìn vaâo bêåc nhêët, nhûng noá laåi laâ cuãa gia



baão, quñ baáu bùçng bêåc nhêët, àúâi baâ truyïìn cho meå, meå truyïìn cho con, vaâ bêy giúâ noá àang lêng lêng ài trïn àûúâng phöë, daám thaách thûác vúái caác thûá cao lûúng myä võ, baánh traái têy taâu nhêåp ngoaåi. Noá àûúåc gaác trïn gaác bïëp, möîi nùm chó coá dõp naây bûúác xuöëng, ài vaâo phöë cuâng vai aáo àöìng lêìm àöíi vai maâu nêu non, nêng nhûäng lúáp cöëm non vaâo tay ngûúâi yïu Haâ Nöåi, biïët nhai thong thaã, nheå nhaâng tûâng haåt, nhû súå cöëm àau cöëm tuãi ùn cöëm chó duám lêëy ñt haåt thaã vaâo loâng baân tay, tûâ àêëy maâ laåi thaã noá vaâo miïång, vûâa nhai vûâa ngêîm nghô vúái muâa thu.

Tûâng haåt ngoåc lûu laá xanh oáng, mïìm nhû luåa, maát nhû da trinh nûä, ngoåt nhû... khöng nhû gò caã maâ chó nhû cöëm... Khöng ai ùn cöëm bùçng caách xúái cöëm vaâo baát röìi duâng àuäa vaâ luâa nhû ùn buán, ùn baánh àuác riïu. Coá thïí chó ùn cöëm khöng thöi, riïng noá thöi, möåt mònh noá thöi, múái thêëy caái saáng taåo taâi hoa cuãa ngûúâi nghô ra caách biïën haåt luáa non kia thaânh moán tuyïåt vúâi. Hûúng àöìng gioá nöåi, muâi thúm àûúâng laâng ngaây muâa ngêåp àêìy rúm raå, maâu xanh caánh àöìng luáa rêåp rúân, sùæc àêìm sen thoaãng kñn núi naâo... têët caã àaä nùçm trong tûâng haåt moãng, thanh, thúm, deão...

Coá ngûúâi thñch ùn cöëm vúái höìng chñn àoã, loaåi höìng ngoåc, hoùåc chuöëi tiïu trûáng cuöëc, maâ caã hai loaåi quaã quñ naây, cuäng chó muâa thu múái coá. (Nùm 94 naây, Haâ Nöåi coá loaåi chuöëi tiïu vaâng rêët àeåp, nhûng laåi rêët chua, nhaåt, vò ngûúâi ta rêëm chuöëi rêët kheáo, rêët "laâm haâng", chó coá caái maä, maâ caái loâng thò hoãng, phuâ húåp vúái viïåc lïn chuâa cuáng baái, chûá àaä mêët ài möåt thûá quaã ngon). Cuäng coá thïí nêëu thaânh cheâ cöëm, cöëm xaâo, baánh cöëm, chaã cöëm... Trûúác àêy (vaâ nay múái phuåc höìi) coá mêëy nhaâ laâm baánh cöëm úã Haâng Than, Haâng Giêëy, nöíi tiïëng: Baánh cöëm Nguyïn Ninh úã Haâng Than tûâng lûâng danh khùæp nûúác vaâ ra caã nûúác ngoaâi.

Hiïån nhaåc sô Duy Quang laâ ngûúâi cuãa gia àònh naây, anh viïët nhaåc cho caác em, rêët thaânh cöng. Goái baánh cöëm xanh mûúát maâu laá chuöëi tûúi, buöåc chûä thêåp bùçng súåi laåt dang nhuöåm caánh sen höìng, tûúi thùæm nhû möëi tònh son sùæt, coá phaãi vò thïë maâ ngûúâi ta duâng baánh cöëm laâm àöì sïu tïët, dêîn cûúái? Chung quaá cöëm chó laâ noá, múái nguyïn laânh laâ cöëm. Caái duyïn cuãa cöëm khöng cêìn sûå àiïím trang



thaái quaá, khöng cêìn phaãi thïm sûå àiïåu àaâng hay nõnh búå. Cöëm laâ thanh cao, noá chó laâ noá, coá thïí vñ noá vúái ngûúâi cao thûúång àûúåc khöng nhó, khi noá coi thûúâng nhûäng sûå àùæp vaâo noá tûâ bïn ngoaâi... Cö haâng cöëm cûá àûúâng quen nùm trûúác maâ ài, cûá nhaâ quen maâ àïën. Hïët gaánh cöëm luác naâo khöng biïët. Vaâ chuyïën taâu àiïån chiïìu àang àúåi cö úã ga Búâ Höì kia röìi, hai caái thuáng chöìng vaâo nhau, chiïëc àoân gaánh cong àêìu quaâng möåt bïn nhû chiïëc gêåy thêìn, maâ saáng nay, noá nêng cöëm lïn, noá coân àeâo thïm mêëy caái chöíi rúm múái, nhûäng thên rúm thên raå, nhûäng chöî dûåa cuãa haåt thoác mïìm, nay noá vaâo thaânh phöë àïí tiïîn chên haåt cöëm laâm cuöëi cuâng, khöng bao giúâ coân gùåp nhau nûäa. Caã súåi rúm, duâng thay laåt àïí goái cöëm cuäng thúm muâi luáa chñn, cuäng ngaã maâu laá maå, noá quaâng goái cöëm löìng khöìng, nhû caác baâ kheáo tay Ngoåc Haâ goái hoa cuáng cho ngaây rùçm muâng möåt, àùåt lïn baân thúâ tûúãng nhúá töí tiïn.

Nhû thïë, cöëm cuäng linh thiïng, noá khöng coân laâ moán ùn thöng thûúâng, noá àaä trúã thaânh neát vùn hoáa chó coá möåt vuâng àêët nûúác, möåt muâa àêët nûúác àûúåc saãn sinh ra. Vaâ tûâ àêëy, noá tûâng bûúác ài maáy bay ra nûúác ngoaâi, vaâo tñt têån cuâng miïìn Nam, àïí cöëm àïën vúái nhên gian xa laå, vêîn tûúi nguyïn, thúm laânh, ngoåt thanh, deão mïìm niïìm êu yïëm cuãa têm höìn dên töåc.

Ngûúâi xa Haâ Nöåi úi, cöëm coá gúåi nhúá vïì, coá nhùæc kyã niïåm trong nhau, coá laâ möëi tònh möåt thúâi treã trung ta àaä hún möåt lêìn ùn cöëm cuâng nhau trong gioá thu Haâ Nöåi? Cöëm laåi vïì röìi àêëy, ngûúâi úi. Hònh nhû bêy giúâ cöëm laåi coá mùåt vúái Saâi Goân nhû nhiïìu nùm trûúác.

Cöëm mang hûúng thu cuãa Haâ Nöåi vaâo cho ngûúâi tri kyã úã vuâng nhiïìu nùæng, cho maát loâng nhau, cho vùn hoáa vaâ truyïìn thöëng möîi ngaây thïm thùæm thïm nöìng, bêët chêëp nuái ngùn söng caách. Coân chuyïån laâm cöëm thò sao? Khöng cêìn hiïíu vaâ nhúá nhiïìu laâm gò nhûäng caái röëi tinh kyä thuêåt. Hònh nhû khöng thïí àem maáy gùåt àêåp liïn hoaân ra àöìng gùåt luáa nïëp vïì laâm cöëm. Cuäng khöng thïí duâng maáy tuöët luáa hay nöìi suáp de maâ chïë biïën cöëm. Khi nhûäng böng luáa nïëp uöën cêu, chûa vaâo àöå chñn vaâng, àaä àûúåc tuöët mang vïì.



Laâng Dõch Voång xûa nay xanh tre, tûúi truác, àêìy traân aánh nùæng, ngêåp mïnh möng gioá maát, àiïín hònh cho laâng quï Viïåt Nam nhû trong ca dao, nhû trong cöí tñch. Trong trùng thanh gioá maát êëy, thoác àûúåc tuöët, röìi àem rang tûâng meã, ñt möåt, röìi àem giaä, röìi giêìn saâng, röìi laåi giaä, röìi laåi giêìn saâng... Nhiïìu lûúåt nhû thïë, haåt sûäa kia moãng ra, nhûng vêîn mïìm, vêîn ngoåt. Noá coân àûúåc höì thïm möåt chuát laá cêy àïí giûä nguyïn maâu xanh ngoåc, àûúåc uã ngay vaâo laá sen laá raáy cho hûúng khöng vöåi bay vïì àöìng, bay vaâo trong tre truác, bay vaâo gioá vaâo trùng...

Muâa trùng thaáng taám, qua laâng Voâng, seä nghe tiïëng chaây giaä cöëm thêu àïm. Treã giaâ trai gaái möîi ngûúâi möåt viïåc, khöng ngûâng tay maâ vui nhû höåi, naâo lûãa nöìi rang, naâo tiïëng thò thêìm cuãa trêëu quay trïn mùåt giêìn, naâo rúm kïu loaåt xoaåt, naâo caã em beá hoåc bïån lêëy caái chöíi tñ hon cuãa mònh bùçng rúm múái...

Cöëm khöng thïí ùn nhiïìu. Cö haâng cöëm vaâo thaânh phöë cuäng khöng gaánh nhiïìu àïën nöîi lùåc leâ nhû gaánh gaåo, gaánh rau. Vaâ laâm cöëm cuäng khöng coá thïí laâm nhiïìu, kiïíu àeäi traâ, saãn xuêët haâng loaåt nhû nhaâ maáy saãn xuêët bia höåp hay baánh bñch qui. Coá leä neát àaáng trên troång cuãa cöëm coân nùçm trong neát êëy nûäa. Tûâ haåt luáa nïëp cöëm àûúåc höìi sinh thaânh möåt kiïëp khaác.

Àoá chñnh laâ taâi hoa dên töåc, saáng taåo dên gian. Cuäng vò ngheâo nûäa, chó coá bïn mònh laâ haåt luáa quen thuöåc thöi, nïn múái coá baánh daây, baánh chûng, xöi neán... Nhûng cöëm laâ àöåc àaáo tûâ mùåt nguyïn thuãy àïën mùåt trûúâng töìn. Möåt thúâi cöëm Voâng tûúãng bõ tuyïåt diïåt. May, nay laåi coá mùåt vúái muâa thu Haâ Nöåi, muâa thu àêët nûúác, laâm cho con ngûúâi thúã daâi sung sûúáng vò gùåp laåi cöëm nhû gùåp laåi möëi tònh xûa sau nhiïìu nùm nhúá nhung xa caách, khuêët mùåt maâ chùèng xa loâng...

Ngûúâi baån úã möåt phûúng trúâi caách trúã, muâa thu naây, baån daä àûúåc thûúãng thûác cöëm Voâng chûa, thïm möåt lêìn cho Haâ Nöåi söëng àöång trong têm linh, trong caãm giaác, trong têm höìn, trong cú thïí... Ngûúâi Haâ Nöåi coân coá thoái quen: muâa cöëm, múá cöëm àêìu tiïn, bao giúâ baâ, hay meå, cuäng trên troång àùåt goái cöëm lïn baân thúâ tiïn töí, trûúác khi



múâi caã nhaâ thûúãng thûác muâa thu, thò àaä coá hûúng höìn ngûúâi xûa biïët túái...



Cêy quanh höì Gûúm

Ñt lêu nay xung quanh Höì Gûúm àûúåc chùm soác, sûãa sang khaá àeåp, laát àûúâng, cêëy coã, tröìng thïm cêy, àùåt thïm ghïë àaá, mùæc thïm àeân... Àoá laâ àiïìu àaáng khen, nhû cö gaái àeåp àûúåc trang àiïím thïm chuát phêën son, hêëp dêîn nhiïìu chaâng trai ûa nhan sùæc.

Höì Gûúm àêu coân chó laâ cuãa Haâ Nöåi, noá àaä trúã thaânh gia taâi vö giaá cuãa caã nûúác, laâ viïn ngoåc lûu laá, laâ niïìm tûå haâo cuãa àêët nûúác, àöìng thúâi coân laâ niïìm say cho bao du khaách khùæp nùm chêu böën biïín...

Sinh thúâi, nhaâ vùn Nguyïîn Tuên laâ ngûúâi khoá tñnh, tyã myã, tûâng àïëm xem cêìu Hiïìn Lûúng coá bao nhiïu têëm vaán... vêåy maâ chûa thêëy öng àûa vaâo baâi viïët naâo cuãa mònh xem xung quanh Höì Gûúm coá bao nhiïu loaâi cêy, vaâ möîi loaâi cêy coá bao nhiïu caá thïí cêy. Cuäng khöng hiïíu höì sú lûu trûä cuãa Traåi ûúm cêy, nay laâ Cöng taá Cöng viïn vaâ cêy xanh coá ghi laåi àûúåc xem trïn àoaån àûúâng daâi gêìn hai nghòn meát xung quanh höì, cuå thïí coá bao nhiïu loaâi cêy, cêy naâo cao tuöíi nhêët, cêy naâo àang àûúåc tröìng thïm, nhûäng cêy naâo bõ gioá baäo phuä phaâng quaåt ngaä, cêy naâo chõu thua nhûäng con sêu con moåt...

Rùång liïîu hún mûúâi cêy tröìng úã phña Haâng Khay, àùçng sau chöî trûúác àêy laâ quaán hoa, àang xanh töët thò baäo beã gêîy gêìn hïët, baäo khöng thûúng caã phêån "liïîu yïëu àaâo tú", nay múái tröìng laåi, bùæt àêìu buöng maânh xanh. Noái nhû möåt nhaâ thú trûúác taã cêy liïîu hay taã ngûúâi con gaái àaâi trang: Liïîu xinh xinh thon daáng Liïîu cong àöi neát maây... Mong sao haâng cêy lêìn naây, göìm mêëy chuåc cêy khöng gùåp baäo, khöng bõ nhûäng baân tay "thiïëu vùn hoáa" laâm thui chöåt. Cuäng khoaãng



quaán hoa cuä naây, coá vaâi cêy hoa ban trùæng, loaâi hoa cuãa Têy Bùæc, vêîn coá thïí vui trong Haâ Nöåi. Àêy khöng phaãi laâ loaâi hoa ban tñm nhû úã àûúâng Thanh Niïn.

Nhaâ vùn Vuä Ngoåc Phan tûâng rêët ngaåc nhiïn vïì thûá cêy laå mùæt naây anh goåi noá laâ cêy "Moáng boâ" vò hai caái laá giöëng nhû moáng chên con boâ, rêët cên àöëi, nïëu uáp laåi, chöìng khñt lïn nhau. Möåt lêìn vui chuyïån, nhaâ vùn Tö Hoaâi, ngûúâi hiïíu biïët sêu sùæc vïì Haâ Nöåi coá noái öng rêët sung sûúáng vaâ ngaåc nhiïn àïën vui thñch vò phaát hiïån ra búâ Höì Gûúm coá cêy ö möi, thûá cêy chó coá mùåt úã miïìn Nam àêët nûúác, hoa núã tûng bûâng choái àoã, coân hún caã hoa phûúång, hoa àaâo, hoa gaåo...

Tiïëc sao, àïën nay, töi vêîn chûa tòm thêëy cêy ö möi êëy, khöng biïët noá moåc úã quaäng naâo, mùåc duâ caã böën muâa töi àïìu coá yá tòm maâu hoa àoã êëy, caã nhûäng buöíi saáng, buöíi trûa, buöíi chiïìu, vò súå nhúä noá nhû hoa phuâ dung, möîi luác möåt maâu chùng?

Xin àûúåc múã möåt àûúâng voâng, möåt voâng nhû "voâng phêën Caucase" trong vúã kõch cuãa taác giaã Àûác Berton Bretch, laâ chó noái àïën deão àêët quanh Höì Gûúm, loaåi trûâ vóa heâ phña bïn kia cuãa caác phöë xung quanh. Nhûäng heâ phöë êëy xin taåm goåi laâ khaách, cêy cöëi cuäng laâ ngûúâi àïën chúi. Ga cho con taâu chên töi xuêët phaát laâ Cûãa àïìn Ngoåc Sún, ngöi àïìn tûâng coá hai bûác tûúâng rêët cao, taåo thaânh möåt löëi ài sêu hun huát, caách biïåt hùèn chöën phöìn hoa àö höåi vúái niïìm u tõch lùång leä thiïng liïng cuãa tiïíu böìng lai.

Nùm 1952, cêìu Thï Huác bõ guåc gêîy àïm giao thûâa, tûúâng vêîn coân, vêîn che boáng cho haâng chuåc caái choäng tre cuãa nhûäng öng thaây boái aáo lûúng khùn xïëp vaâ nhûäng baâ haâng hoa cuáng, ngûúâi cuãa Ngoåc Haâ àïën baán cho khaách haânh hûúng. Khoaãng àêìu nhûäng nùm saáu mûúi, thúâi nhaâ viïët kõch Nguyïîn Bùæc laâm giaám àöëc Súã Vùn hoáa, öng àaä cho phaá bûác tûúâng êëy ài, thay bùçng bûác tûúâng thêëp, maâ treã em coá thïí nhaãy lïn, treâo qua nhû hiïån nay. Cöng viïåc chó laâm trong möåt àïm. Coá leä öng súå dû luêån phaãn àöëi chùng, nhû tûâng phaãn àöëi queát vöi trùæng cho Thaáp Ruâa vaâ tröìng böën cêy liïîu böën chên thaáp. May maâ viïåc xêy tûúâng "caãi tiïën" naây, hònh nhû khöng ai phaãn àöëi. Bùæt àêìu



chuyïån cêy cöëi bùçng cêy sung. Búâ Höì coá hai cêy sung. Möåt cêy moåc ngay chên hoân nuái àaá giaã, chên Thaáp Buát. Coá leä vò àaá xanh cûáng quaá, nïn cêy sung cùçn cöîi, mêëy chuåc nùm khöng thaânh cöí thuå. Möåt cêy sung nûäa úã quaá phña dûúái möåt chuát, gêìn löëi ài, tröng sang nhaâ Àeân. Nhiïìu khi quaã sung tûâng chuâm xanh xanh àoã àoã, rúi löåp böåp nhûng khöng ai buöìn nhùåt, duâ quaã sung ùn àûúåc, chó phaãi àuöíi hïët àaân muöîi chui vaâo ruöåt quaã tûâ bao giúâ. Laá sung coá thïí ùn goãi caá, nem chua cuäng ngon, nhûng möîi caái nem chua Àònh Baãng hay Àan Phûúång cuäng àaä coá sùén möåt chiïëc laá sung röìi, nïn cêy sung naây vêîn an toaân.

Cöíng àïìn Ngoåc Sún coá cêy hoa gaåo. Chùæc noá mang söë tuöíi maâ khöng möåt ngûúâi Haâ Nöåi höm nay naâo coá, coá khi tûâ thúâi chöî Àaâi phun nûúác tûác quaãng trûúâng Àöng Kinh Nghôa Thuåc coân mang tïn Baäi Gaáo, laâ chöî Têy cheám àêìu nhûäng ngûúâi nöíi dêåy chöëng laåi chuáng. Cêy gaåo àûáng àoá, xuâ ra trùm con mùæt, chúáp vaâo àêëy bao biïën thiïn Haâ Nöåi, àoång laåi thaânh thúá göî, muâa xuên laåi àoã möåt trúâi hoa.

Quanh höì cuäng chó coá hai cêy gaåo. Möåt laâ noá, cêy thûá hai úã xa möåt chuát, tröng sang vûúân hoa Gùng Ài, cuäng cao to, caânh àêm ngang, hoa mêåp maåp. Hoa cuãa cêy gaåo thûá hai naây hònh nhû sung sûúáng hún vò möîi khi ruång, noá àûúåc lùn mònh trïn coã xanh, nguåp lùån vaâo nûúác höì, maát meã, vui tûúi nhû caác thïë hïå cha öng xûa, khöng bõ nghiïën naát nhû nhûäng böng hoa ruång trûúác cöíng àïìn, rúi trïn nïìn xi mùng laånh cûáng.

Caånh cêy gaåo thûá hai naây, Búâ Höì coá möåt cêy dûâa dêìu duy nhêët, vûún cao nhû möåt cêy cau khöíng löì. Àûáng úã phña búâ bïn kia, thêëy noá nöíi bêåt lïn trïn nïìn taán laá caác cêy khaác. Baäi Vöng laâ tïn nhiïìu ngûúâi àùåt cho chöî gêìn Thaáp Buát. Traãi ra möåt quaäng röång, coá 7 göëc vöng àang thaânh cöí thuå, möîi göëc àang tûå vùån mònh maâ vûún lïn cho treã trung hún. Nhûäng caái laá vöng mêåp maåp muáp mñp, xanh oáng maâu quan luåc, toãa maát dõu möåt vuâng boáng rêm dïî chõu. Sau khi hoa gaåo ruång hïët thò hoa vöng núã àoán muâa heâ. Möåt böng hoa vöng khöng àeåp, nhûng nhòn möåt cêy vöng àoán muâa heâ thò khoá coá gò so saánh àûúåc àöå rûåc rúä êëy. Chó möåt cêy leã loi, cêy thûá 8, moåc caånh nhaâ Thuãy Taå, chöî



ngûúâi ta àun bïëp, laâm baánh, nhiïìu khi cuäng àaä thêëy tûng bûâng nhû höåi.

Nhûäng taán laá vöng hònh cêy baâi chuöìn, coá thïí voâ ra laâm thuöëc an thêìn cho ngûúâi mêët nguã, nïn c oá luác thêëy treã em haái laá vöng khöng thûúng tiïëc, haái thuï cho ai àoá.

Vûúåt qua baäi Vöng möåt chuát, ta gùåp cêy löåc vûâng chñn göëc. Caã chñn göëc, choaäi chên vaâo àêët búâ höì, àïí la caâ caânh thêëp caânh cao trïn mùåt nûúác. Cêy àaä àûúåc vaâo nhiïìu tranh nhiïìu aãnh, vaâ laâ möåt caãnh "Bonsai" to lúán khaác thûúâng.

Coân möåt cêy löåc vûâng àún leã nûäa, àoá laâ cêy úã quaá caái "lêu àaâi" tuy mêët myä quan nhûng laåi rêët cêìn thiïët cho nhûäng ai cêìn thiïët khi cêìn thiïët. Cêy löåc vûâng naây quùçn quaåi nhû möåt cêy thïë trong chêåu caãnh, vûún lïn khoá nhoåc, möîi nùm hai lêìn, buöng nhûäng chuâm hoa àoã nhû súåi phaáo, lêëp loá trong laá xanh. Gùåp muâa thu, hoa ruång túi búâi, gioá giaåt vïì phña Haâng Khay nhû möåt têëm thaãm àoã trong chuyïån höì tinh. Nhûäng ai möåt thúâi treã tuöíi, coá nhúá möåt lêìn nùæm tay nhau dûúái boáng löåc vûâng naây. Cêy vêîn coân àoá. Tònh vêîn sêu nùång hay àaä phöi pha? Gùåp kyâ hoa núã, nhiïìu nhaâ thú nhaâ hoåa heån nhau ài ngùæm löåc vûâng, möåt àiïìu kyâ thuá cuãa Höì Gûúm maâ nhiïìu ngûúâi khöng chuá yá.

Gêìn khoaãng naây coá mêëy cêy cöí thuå, hún hai ngûúâi öm, thên rêët thùèng, laá rêët to, nhûng hoa laåi rêët beá, chùèng coá hûúng thúm, tuy vêåy àêy laâ loaåi göî quñ. Böën cêy göî tïëch àêëy. Göî tïëch coá thïí baán theo ki lö maâ khöng baán cêy baán têëm. Àaä coá lêìn töi vaâ nhaâ thú Nguyïîn Haâ ài quanh Höì Gûúm möåt àïm àïí chia tay nhau. Anh mang Haâ Nöåi ra ài, töi mang Haâ Nöåi chêët vaâo loâng. Chuáng töi ngöìi trïn nhûäng "cêy rïî" cuãa göëc àa coá hònh chûä N hoa, möåt cêy àa buáp, nhûäng caái buáp àoã cho treã nhùåt chúi. Cêy àa àaä bõ àöí baäo àïm 9-6-1991. Nay, àuáng chöî êëy, àaä tröìng möåt cuåm àa thay thïë. Cuäng àa. Hay lùæm. Nhûng mêëy nùm röìi, nhûäng súåi rïî boâ ngöín ngang trïn mùåt coã àaä luåi taân, cêy àa múái cuäng chó bùçng bùæp chên. Thò ra coá àûúåc möåt cêy, thêåt khoá, phaãi mêët haâng trùm nùm, chûá phaá ài, chùåt ài möåt cên, chó cêìn möåt luác. Coá àûúåc nhûäng haâng cêy nhû nay àêu phaãi khöng tûã cöng phu, ngûúâi nhó?



Cêìu cho linh höìn cêy àa kia siïu sinh tõnh àöå trïn thiïn àaâng caác loaâi cêy, cêy tuy mêët ài khoãi mùåt àêët, nhûng àaä söëng trong loâng ngûúâi. Àa buáp, àa löng, coá khaá nhiïìu. Nhiïìu cêy coá voác daáng cuãa ngûúâi lûåc sô, giaâ laâng. Cuäng coá cêy laâm xiïëc, soi boáng xuöëng höì, laâm thaânh caái cêìu nhaãy cho treã tinh nghõch, tûâ àêy nhaãy xuöëng höì maâ búi. Xem búi chaãi, lûúát vaán maâ treâo ra caânh, rung rung, ngöìi trong taán laá, thêåt hêëp dêîn vúái tuöíi thú. Laå möåt àiïìu, nhûäng cêy àa xoaâi xuöëng mùåt höì luön luön coá noän múái, xanh mûúát maâu rau xaâ laách, ngon laânh, maát rûúåi.

Phña búâ têy, mêëy cêy àa sûâng sûäng, coá luác coân tinh nghõch thaã laá vaâng xuöëng cöëc kem caånh ki öët, nhûng khaách khöng coi laâ mêët vïå sinh, maâ chó coi nhû baân tay cuãa cö gioá, chõ trúâi, naâng trinh nûä cöë yá trïu mònh chuát àónh. Nhöåi coá khaá nhiïìu.

Sêëu cuäng vêåy. Phña búâ àöng, chuáng moåc thaânh hai haâng nhû àoaân quên danh dûå, chaâo möîi ngûúâi Haâ Nöåi qua àêy. Cêy nhöåi khiïm töën, khöng coá gò àùåc biïåt. Cêy sêëu quen thuöåc hún nhiïìu, tûâ thaáng hai thay laá, thaáng ba li ti hoa trùæng, àêìu muâa heâ, quaã sêëu non, giûäa muâa thu quaã sêëu giaâ... àïìu laâ àùåc saãn cuãa Haâ Nöåi.

Caånh thaáp Hoâa Phong coá mêëy cêy öi luå khuå, luác naâo cuäng rung rêu, phêën chêën. Thaáp hûáng rûúåu trúâi vaâo be trïn noác, coân öi hûáng gioá vaâo rêu, coá luác cuäng ngaã nghiïng, ngûúâi ta phaãi duâng dêy caáp theáp àïí cûáu cho cêy khoãi àöí, nhû cêy öi trong àïìn Ngoåc Sún àaä àûúåc cûáu söëng nhû thïë.

Quaã laâ ngûúâi khöng phuå cêy thò cêy chùèng phuå ngûúâi. Cêy öi laá nhoã nhûng chi chñt nhûäng con mùæt xanh, cûá nhòn ta maát meã. Tûúng phaãn àïí hoâa húåp. Gêìn mêëy cuå öi giaâ laâ lúáp thiïëu nûä non tú êín trong höìn cêy liïîu. Àêy laâ loaåi cêy tröìng laåi lêìn thûá hai, àaä bùæt àêìu buöng maânh nhû thùæt lûng hoa lyá cuãa caác naâng trinh nûä, chûá noá khöng buöìn nhû thú Xuên Diïåu "Toác buöìn buöng xuöëng lïå ngaân haâng" möåt thúâi nao. Nhòn haâng liïîu töët tûúi maâ húãi daå, nhû thêëy caái chuám cau trïn ngûåc tuöíi dêåy thò. Vaâ cuäng tiïëc, coá nhûäng cêy bõ beã caã caânh, truåi caã löåc. Sao coá ngûúâi taân aác thïë?



Doåc Haâng Khay, thay vaâo àûúâng phöë mang söë chùén thöng lïå, thò úã àêy laâ cêy, laâ gioá höì, soáng höì... rêët nhiïìu cêy xaâ cûâ àaä trûúãng thaânh, hiïn ngang rúåp boáng. Xaâ cûâ vaâ sêëu vêîn chen vai nhau, laác àaác coân coá möåt vaâi cêy hoa sûäa cuäng chen vaâo.

Caã sêëu vaâ sûäa àïìu khöng xanh töët hoùåc àöng vui, troân taán nhû úã phöë Trêìn Hûng Àaåo hoùåc phöë Nguyïîn Du. Sûäa núã hoa êm thêìm, treo maânh êm thêìm khi thu vïì, àöng túái. Chöî trûúác cûãa Trung têm phûúng phaáp Cêu Laåc Böå, xaâ cûâ kheáp taán, luác naâo cuäng maát rûúåi, laâ chöî ài daåo, ngöìi àaánh cúâ lyá tûúãng cho caác laäo giaâ Haâ Nöåi.

Coá leä xaâ cûâ, sêëu vaâ nhöåi chiïëm ûu thïë quanh höì, nhûng vaâi ba chuåc nùm nay, khöng aát ài àûúåc maâu baâng lang nûúác, maâ khöng hiïíu sao laåi thaânh bùçng lùng. Muâa heâ hoa tñm núã röå baåt ngaân trïn phöë Thúå Nhuöåm thò úã Búâ Höì, cûá quaäng quaäng laåi bùæt gùåp möåt chuát tñm bêng lêng xao xuyïën, hoâa sùæc vaâo maâu hoa phûúång quaá noáng bûác, rêët húåp vúái tuöíi hoåc troâ. Thûåc ra phaãi goåi loaâi hoa àoã maâu xöi gêëc naây laâ hoa soan têy múái àuáng, àïí phên biïåt vúái loaâi kim phûúång, cêy nhoã hún, hoa cuäng thùæm hún. öi, thoái quen, thay àöíi möåt caách goåi, caách noái, àêu coá dïî. Bùçng lùng nûúác quen moåc thùèng. Coân soan têy nhiïìu khi laåi cûá thoâ caã nhûäng ngoán tay laá xuöëng mùåt nûúác maâ àuâa chúi, nhûäng chiïëc laá xanh nhû cöëm maâ nhoã nhû cöëm. Trûúác àoá, cuöëi xuên, laác àaác àêu àoá, maâu hoa vaâng cuãa cêy vaâng anh cuäng röå lïn, tûâng chuâm, trong khi laá cuäng tûâng chuâm daây àùåc vaâ möîi chiïìu vïì laá vaâng anh cuäng biïët kheáp mùæt ài vaâo giêëc nguã.

Phaãi chùng Haâ Nöåi taâi hoa nïn cêy bïn Höì Gûúm cuäng taâi hoa nhû thïë, khoe nhiïìu maâu sùæc àêåm nhaåt, thêëp cao, nhû thïë? Coá ai bêng khuêng trûúác möåt cêy coå cao vuát nhûng àaä cuåt ngoån. Cêy àang thaânh möåt Tûâ Haãi chïët àûáng, ai laâ ngûúâi xoát xa, gûãi cho noá möåt caái hön gioá naäo nuâng nhû tiïîn biïåt möåt ngûúâi baån ra ài khöng bao giúâ trúã laåi? Búâ Höì ngoaâi cêy coå chïët; àaä chùåt ài êëy, coân 11 cêy coå àang söëng vaâ möåt cêy cuäng múái chïët. Chuáng thûúâng àûáng caånh meáp nûúác, chen vai vaâo trúâi xanh, thên thùèng vuát, khöng töën àêët, cuäng khöng chen caânh chen laá vúái ai. Chuáng laâ ngûúâi quên tûã chùng, mùåc cho gieâm pha, nñu aáo. Cûá theo mònh, chó nghe mònh.



Phña búâ têy coá loaâi cêy tïn xêëu nhûng daáng àeåp. Cêy daái ngûåa, nhiïìu ngûúâi muöën thanh lõch, àoåc chïåch ài laâ traái ngûåa. Cêy cho möåt thûá quaã giöëng nhû thïë, maâu nhû quaã höìng xiïm. Laá cêy xanh oáng, thên nûát neã, gêìn giöëng nhû cêy sao àen phöë Loâ Àuác. Khöng hiïíu noá thay laá chñnh xaác vaâo muâa naâo maâ hònh nhû thûúâng xanh. Löåc noän moãng nhû luåa, àoã nhû laá baâng lang, khi giaâ múái chuyïín thaânh xanh.

Cêy muöìng vaâng thûa thúát chöî naây, chöî khaác. Maâu hoa vaâng chanh, vaâng hoa mûúáp, nhoã maâ rûåc rúä trong nùæng, trïn ngoån laá möåt sùæc xanh rúân. Mêëy nùm trûúác, trûúác cûãa raåp chiïëu boáng Hoâa Bònh coân coá möåt cêy muöìng àaâo. Muâa xuên hoa núã maâu àaâo maâu àoã, chen caã chuát trùæng trinh baåch. Hoa tûâng chuâm gioáng nhû quaã caâ phï chñn chûa kõp haái. Tiïëc, cêy muöìng àaâo naây àaä biïën mêët. Nay àûáng tûâ raåp Muáa Röëi, khöng coân nhòn thêëy noá nûäa.

Chöî gêìn Àaâi phun nûúác, coá möåt cêy àïì àöåc nhêët, cuäng àaä gêìn trùm tuöíi. Kiïëm möåt ngûúâi thñch ùn thõt choá khaá dïî. Nhûng tòm möåt ngûúâi yïu mïën vaâ àöìng caãm vúái caác loaâi cêy khöng dïî chuát naâo. Búâ Höì chó coá möåt cêy muöìng àaâo nhû thïë. Noá chïët ài, vùæng caã nöîi loâng.

Chöî bïën xe àiïån, nay laâ núi tröng giûä ötö, haâng cêy múái tröìng nhiïìu loaåi: sa mu, tïëch... sao noá coâi coåc, maäi khöng lúán lïn àûúåc. Vò húi xùng, húi ma duát chùng? Khöng biïët. Giöëng nhû mêëy cêy chaâ laâ (khöng phaãi loaåi cêy chaâ laâ aã Rêåp cho quaã ngoåt) laá nhoån nhû kim, coá thïí àêm chaãy maáu àêìu ngoán tay, vaâ rùång phi lao bõ xeán cuåt ngoån, àïí che cho caái nhaâ "cêìn thiïët" kia, cuäng khöng lúán àûúåc.

Con àûúâng àöi úã búâ phña têy, laâ viïåc laâm coân laåi cuãa dûúåc sô Thêím Hoaâng Tñn khi öng naây laâm Thõ trûúãng Haâ Nöåi, c huã yïëu laâ loaâi cêy sêëu, cuäng laâ möåt con àûúâng àeåp hiïån nay laâm Höì Gûúm úã chöî naây àûúåc thû daän chuát ñt.

Thûã tûúãng tûúång nïëu Búâ Höì khöng coá cêy, hoùåc qua möåt àïm, coá ai àoá àiïn röì, chùåt hïët cêy ài (êëy laâ noái daåi nhû thïë) thò Búâ Höì seä ra sao? Noá coá giöëng nhû möåt baâ hoaâng hêåu xiïm y löång lêîy, àuã lïå böå maâ laåi coá caái àêìu troåc löëc?? Noá coá giöëng nhû cö gaái thi hoa hêåu, maâ laåi coá



möîi möåt con mùæt nùçm doåc trïn traán? Thêåt khöng thïí tûúãng tûúång àûúåc, nhû vêåy caâng thêëy cêy àaä àoáng vai troâ quan troång nhû thïë naâo, nhêët laâ xung quanh Búâ Höì Gûúm.

Vaâi nùm nay, Búâ Höì luön àûúåc tu böí, coân coá cêy trong chêåu, tûâng khoám dùåt trong khung göî, thay àöíi chöî, vaâ thay cêy luön cho tûúi laâ viïåc laâm töët, trong àoá coá caác loaåi hoa, coá cêy àa laá àoã, cêy coâ toâng (tûác àuöi lûún), cau chêu Phi, coå non v.v... Cuäng khen möåt böìn cêy múái coá nuái non, nhûäng phiïën àaá luäa do thúå trúâi phaãi taåc bùçng mûa gioá triïåu nùm, àùåt möåt caách mêët trêåt tûå cöë yá, cho haâi hoâa vúái cêy vaån tuïë cao thêëp non giaâ khaác nhau. Àeåp. Quanh höì, chó tiïëc ñt loaâi cêy toãa hûúng, trûâ hoa sûäa vaâ mêëy khoám daå lan hûúng bïn vûúân Chñ Linh. Coá thïí töi kïí chûa hïët nhûäng loaâi cêy quanh Höì Gûúm. Khoá maâ thöëng kï chñnh xaác, vò coá thïí coá cêy àöí do mûa, coá cêy àûúåc tröìng múái höm naâo...

Biïën thiïn laâ leä thûúâng tònh. Quan troång laâ coá noá vaâ coá ngûúâi hiïíu noá, yïu noá. Cêy gaåo, cêy àa, cêy öi, cêy sung, cêy vöng, cêy tïëch, cêy sêëu, cêy löåc vûâng, cêy moä, cêy xoan têy, cêy baâng lang nûúác, cêy traái ngûåa, cêy coå, cêy sûäa, cêy liïîu, cêy vaâng anh, cêy muöìng àaâo, muöìng vaâng, cêy chaâ laâ, cêy phi lao, cêy cúm nguöåi, cêy baâng, cêy sa mu, cêy hoa ban, cêy muöîm, cêy vaån tuïë, cêy trùæc baách diïåp, cêy rêm buåt, cêy nhöåi...

Töi khöng thïí chñnh xaác vaâ cuäng khöng muöën chñnh xaác nhû möåt caái maáy vi tñnh. Cêy quanh höì àaä söëng cho Haâ Nöåi, àaä söëng trong loâng nhiïìu ngûúâi Haâ Nöåi, trong loâng töi, vaâ mong sao, coá ngûúâi cuäng yïu Haâ Nöåi, yïu cêy quanh höì nhû thïë.

Documents

nhung neo duong ha noi - dulieu.tailieuhoctap.vndulieu.tailieuhoctap.vn/books/van-hoa-du-lich/the-loai-khac/file_goc_784862.pdf · buát àïí tung hoaânh trïn trûúâng vùn