Upload
parim-carcani
View
254
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
1/21
i
MES PASIONIT T GJUETIS
DHE
KONSERVIMIT T HABITATIT
PARIM ARANI, DR.
&
Qemal Miraka
GEER, 2013
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
2/21
ii
Titulli librit:
MES PASIONIT T GJUETIS DHEKONSERVIMIT T HABITATIT
Autort:
Parim arani, Dr.
&Qemal Miraka
Redaktoi:
Inxh. Ferdin Liaj
Punimet grafike ilustruese:
Parim arani
Kopertina dhe arti grafik:
Bujar Kapllani
Fotografit:
Ferdin Liaj, Parim arani, Admir Sei,
Shoqata Gjuetarve t Gramshit dhe Federata e Gjuetarve t
Shqipris
T gjitha t drejtat vetm t autorit
GEER, Tiran 2013
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
3/21
iii
Ja kushtoj kt libr familjes time, bashkshortes dhe fmijve t mi. Prjet i jam
mornjohs babait tim, gjuetarit t talentuar dhe t ndershm Fator arani, i cili m
kultivoi dashurin pr natyrn dhe gjuetin, si dhe nns time q m afroi dashurin e
pakufijshme deri n momentet e fundit t jets t saj.
Kujtoj me dashuri kolegt dhe miqt e mi me t cilt kemi ndar ditt e lumtura t puns e
jets n natyr, n pyje, kullota e gjueti: inxh.Servet Lako, inxh.Razim Rika, Dr.MahmudXhelili, inxh.Kudret Bashllari, inxh.Ahmet Mehmeti, inxh.Hysen Bega, inxh.Kujtim Sula,
Xhafer Baci, ish drejtor i Ndrmarrjes Pyjeve Gramsh, inxh.Ferdin Liaj, zoot.Hasan
Zikaj, inxh.Rakip Hoxha, vet.Ilia Mici, Ilo Rovari, Gzim Koroli, inxh.Beqir Tereziu,
inxh.Isuf Salla, inxh.Shkelqim Lila, Shefki Ymeri, Shaban Zani, Faik Hysa, Riza Shuli,
Hekuran Hima, Kadri Zogu, Ali Lazi e shum t tjer, puntort e pyjeve e veanrisht
bashkpuntorin e mikun tim, pylltarin e gjahtarin Qerim Ibro, me t cilin kemi ndar
ditt e vshtira por edhe t suksesshme n Stacionin e Dushkut Bularit, n Sojnik t
Gramshit. Falenderoj e kujtoj me respekt gjahtart e Gramshit dhe gjahtar t tjer me t
cilt kemi ndar knaqsin e ditve t bukura t udhtimeve n pyje e kullota, t gjuetise tregimeve t zjarrta e plot humor.
Parim arani
Kujtim familjes time dhe shokve t mi gjahtar.
Qemal Miraka
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
4/21
iv
PARATHNIEMbas shum vjetsh n nj kafe n ikago, u takova me mikun tim, shokun egjuetis, mjekun gjahtar, kryetarin e dikurshm t shoqats s gjahtarve tGramshit. Kishim kaluar shum vite s bashku n Gramsh; jan vite t paharruar
pr ne. Ai m pyeti pr librin e gjuetis q kisha filluar t shkruaja n Gramshqysh n vitin 1978. Iu prgjigja me pak humor por edhe me realizm:
-Ato shkrime i kam ruajtur n nj dosje t vjetr, u jan zverdhur faqet - ithash dhe pr t ndrruar tem vazhdova:
-Jam akoma i pa vendosur pr ta shkruar at libr.Pasoi nj hshtje, si ndodh natyrshm n kta raste. Papritmas Qemali drejtoifytyrn nga un dhe me at pamjen e tij krejt t iltr m tha:
-Edhe ne si shoqat gjuetarsh kemi aktivitet t zgjeruar t cilin duam tapasqyrojm n nj libr. Kemi edhe shum fotografi t aktiviteteve t kryera dheaspekte gjuetie nga nj ekspozit q organizuam.Pas ksaj biseda vijoi duke kujtuar zonat ku kishim punuar, ku kishim jetuar dhekishim dal pr gjueti. Sollm ndr mndje pyjet madhshtor t Bularit, ku lisate lart rriteshin s bashku me panjat duke formuar nj komunitet jetese tdndur e t pandrprer. Ishte nj bimsi mjaft e larmishme dhe e dndur e cilazhvillohej sipas kateve natyror; aty gjeje lloje t shumt barishtesh, myshqesh,nnshkurre e shkurre, dushqe t lart shparthi e bunge, grupe madhshtor tprbr nga lloji qarr dhe po ashtu przjerie drursh me gjethe shumngjyrshesi, vadhza e egr, frashri, molla e egr, cermdelli, lajthi etj..T gjith nivelet e jets n at komunitet ishin ndrthurur n mnyrn m tprsosur; ata funksiononin n harmoni me njeri tjetrin. Shtreszimi q fillontenga nntoka e ngjitej gjer n majat e kurorave t drurve u jepte jet llojeve tndryshm q zinin hapsirat e jets pa i rn n qaf njeri tjetrit. Ne shkelnim nlgushn e trash t formuar nga gjethet e reja aq t larmishme nga format dhengjyrat; posht saj, n shtreszimet e tjer, glonin me mijra organizma dhemikrorganizma t jets s gjall. Mbi kt shtres ngriheshin shtresat e tjera tbimsis: barishtet, nnshkurret, shkurret dhe drurt madhshtor shummoshar t lisave, panjave dhe pishave t zeza t cilt, hera hers, pa e ar koknpr ligjet e natyrs, zbrisnin gjer posht shpateve n lartsit 250-300m. mbinivelin e detit.
Fieri e myshqet rriteshin mjaft mir edhe nn hijen e kurorave t drurve t pyllitku kishte gjithashtu larmi lulesh t egra shumngjyrshe q nxirrnin kokat lartpas shkrirjes s dbors hert n pranver, kur gjethet e drurve ishin ende tpaelura. Vnde-vnde dushkajat ishin t rralla; ato prziheshin me pishn e zezduke marr trajta njollzimesh e grumbujsh t mdhej. Posht kurorave tpishave formoheshin shtresa t trasha me hala t pa dekompozuara t cilatprbnin rrezikun kryesor pr shfaqjen e zjarreve.
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
5/21
v
Por zjarret ishin shum t rrall dhe asnjher nuk arritn t merrnin formn etyre shkatrrimtare.
N kta pyje kishin gjetur qetsin dhe habitatin e tyre t preferuar nj larmishpendsh dhe kafshsh t egra. Tufat e pllumbave t egr dhe tufat e guakve,pasi bnin disa rrotullime spiraloide n hapsir, shkonin e uleshin n drurt elart, afr liqenit t Dushkut. Thllzat e malit zbrisnin gjer posht e pasi jathoshnin kngve gazmore, ngjiteshin prsri drejt Remathit dhe faqes sKomjanit, ku kishin habitatet e plqyer prej tyre. Lepuri egr gjndej kudondrsa sorkadhet pas kullotjes n dushkajat e reja, n cungishtet e Rrezhdanit et Targjinit, duke u ndrojtur e gjith sy e vesh, dilnin n lirishtet plot bar tnjom e hidhnin vshtrimet e tyre n drejtim t malit Tomorrit, sikur krkonin tmerrnin bekimin e prditshm prej tij. Derrat e egr, pasi ushqeheshin mir melndet e shumta t dushqeve, me fruta molle e kumbulla t egra, merrnin rrugne gjat drejt Taragjinit, Grabovs s Poshtme e Sogors. Ariu i murrm i lodhurnga jeta e mundishme dhe t lehurat e qnve t staneve t shumt n Moalet eGrabovs n Valamar, merrte rrugn e gjat pr t zbritur n pyjet e dndur mepish t zez t Komjanit. Bashk me nuharet e sorkadheve, pyjet e Komjanitishin br edhe shtpia e prhershme e strofkullave t Ariut t murm dheujqrve.
Prrejt e prroskat malore n t dy ant ishin t veshur me lajthi q dalloheshinnga kurorat e tyre plot me kokrra ngjyr bronxi q dshmonin pr nj bollk
ushqimor si pr shpendt e egra ashtu edhe pr gjitart, ndonse burimi kryesor iushqimit ishin lndet e lisit dhe gjethet e shumta e lastart e njom t shkurrevet shumllojta. Gjethet dhe frutat binin e kalbeshin n tok; i gjith ekosistemiriprtritej nprmjet proesit t riprodhimit dhe rikonsumimit. Sorkadhet,lepujt dhe shpendt e shumt ushqeheshin me bimsin e dndur; aty kishtebollk si pr mishngrnsit ashtu edhe pr kafsht q hanin do gj nga bota egjall; aty kishte edhe shum drur t mdhenj plot me zgavra, drur qpylltart i hiqnin duke i prer me motosharr. Po, po i them. Jan prer shumdrur me zgavra:
-Jo! - Ne mjekt nuk i heqim trupit t njeriut asnj organ apo gjymtyr. -Neprpiqemi tua bjm jetesn sa m t leht t smurve. - Ne u zgjasim atyrejetn.
-Ke t drejt! - i thash. - n kt rast drurt e vjetr me zgavra jan pjesintegrale e ekosistemit. - Ata nuk jan vetm streh pr shpendt dhe kafsht eegra, pr gjitart, amfibt dhe reptilt; n zgavrat e tyre dhe posht lvoreve ttyre gjen streh nj bot e tr organizmash q shrbejn si ushqim pr zogjtdhe reptilt. Degt e thata shrbejn si vndqndrim e vrojtimi pr shpendt qgjuajn pret e tyre.Sot gjendja sht krejt ndryshe. Shfrytzimet pa kriter, lakmia e nj grupi
njerzish pr fitime n nj koh sa m t shkurtr ka br q kta pyje t ngelenvetm n kujtesn e atyre q kan jetuar me ta. Shum vite m par nuk kishte
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
6/21
vi
shum personel teknik, por kishte shum drur. Sot ne kemi gjith kt shkencpyjore por nuk kemi drur (!).
-Ju do t thoni se njerzit me shndet t mir kan m pak nevoj prmjekun se sa njerzit e smur? - m pyeti doktori n mnyr retorike dhevazhdoi pr ti vn kok dialogut t nisur pak m par:
-Por nuk jan mjekt ata q shkaktojn smundjet! - Nuk do t kishte mjekn se nuk do t kishte smundje. Pr ti rn shkurt, nuk do t kishte pylltari dheshkenc pyjore n se nuk do t kishim nevoj pr lnd drusore, pra n se kjopasuri nuk do t paksohej. E njjta gj ndodh edhe me pylltart. Nuk mund tfajsosh vetm ata se prse po shkatrrohen, dmtohen apo digjen pyjet, se prsepo zhduken kafsht dhe shpendt e egr. Nuk mund t thuash se shum koh mprpara kishim m tepr pyje e gjah, sepse kishim pak fare pak pylltar. Pra kjoaritmetik sht pa ndonj lidhje logjike.N se pyllin e lem t qet, dhe nuk ndrhyjm me prerje, toka do tprmirsohet n mnyr t vazhdueshme; kjo pranohet nga t gjith. N se ka
rregull n pyll do t kemi edhe nj balanc bio-ekologjike. Po ku jan pyjetmadhshtor t dikurshm? Ata jan paksuar n siprfaqe dhe n vllim; tokatpjellore jan kthyer n joproduktive. Dikur ktu rriteshin drurt e mdhej tdushkut, drurt e arrve e t panjave kuror-mdha. Sot, sado kujdes e art ttregojn specialistt e pyjeve, vshtir se do t arrihet t ri-ndrtohen t njjttgrumbuj pyjor. Tani ato pyje e njolla drursh madhshtor mund ti shikojmvetm n vndet e pambritshm, n ndonj rezervat natyror ose n ndonj parkkombtar apo vnd t mbrojtur. Mjeku i mir i l njerzit t vdesin vetm kuratyre tu vij ora; nj mjek i keq i vret ata vazhdoi t flas doktor Qemali. Edhe
pylltari i mir i l pyjet t paksohen vetm athere kur ai nuk mundet tindihmoj, pylltart e paformuar n mnyr t drejtprdrejt apo t trthort izhvatin e i zhveshin ata.Dikur banort jetonin n balanc me pyjet, por fshati kishte vetm disa shtpi.Sot numri i banesave sht shumfishuar, po ashtu edhe nevojat e tyre pr lnddrusore. Dikur shtpit kishin frngji (dritare t vogla), sot kan dritare tmdha. Dikur prdorej kali dhe qerrja pr transportin n pyje; tani ka traktor tfuqishm; dikur shushurinin sharrat e krahut, ndrsa sot kemi gatrat modern ekshtu me radh. Por fakti sht se do gjenerat q vjen mbrapa, shikon m pak
pyje se sa gjenerata e m parshme. Sot nevojat pr lnd drusore jan shtuarshum m tepr se m prpara.Vetm kur burimet drusore filluan t paksohen, athere lindi edhe silvikultura,shkenca q studjon kultivimin dhe mbrojtjen e pyjeve. Silvikultura e bazuar nparimet bio-ekologjike sht arma m e fuqishme n dor t specialistve tpyjeve. Ajo sht e bazuar n ligjet e natyrs dhe eksperimentimin, sa m shumne futemi n t aq m thell ajo shtrihet para nesh. Vetm nj njeri mediokrbeson se zotron artin e pylltarit, pa qen pylltar, ashtu si nj mjek sharlatanbeson se bn mjeksi, pa pasur dijeni pr shkencn e mirfillt farmakologjike. Poashtu edhe kasapi, nuk mund ti thot vehtes se sht gjahtar; gjuetia sht art,
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
7/21
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
8/21
viii
Nuk do t jet e largt dita kur t gjith shqiptart do t kuptojn nj her e mirse gjja m kryesore pr nj komunitet sht menaxhimi i ksaj pasurie t vyer sijan pyjet prodhues q jan pron e popullit, mbrojtja e rezervateve natyror, eparqeve kombtar, e rezervateve t gjuetis, e lagunave dhe liqenve malor, e
baseneve ujmbledhs t hidrocentraleve, e zona me llojet e rrezikuar przhdukje, e vndeve me vlera t veanta rikrijuese e shlodhse pr njerzit; tgjitha kto hapsira duhet t jen pron publike nn kujdesin e rrept t shtetit.Strategjia e re mbi pyjet nuk duhet t jet shfrytzimi, por mbrojtja e mjedisit;vetm kshtu do t rrisim funksionet polivalente t pyllit, do t ruhen habitatetdo t kemi m shum kafsh e shpend t egr, t cilt do ta ndiejn prsri vetenn shtpin e tyre. Njerzit duhet t kuptojn se gjahun nuk e zhdukin gjahtart;at e zhduk vetm shkatrrimi i habitatit ku ai strehohet e ushqehet. Ne duhet ttregojm kulturn ton si popull e si komb. Nj poet i shquar Anglo-Amerikan,
ka shkruar: Drurt q lartohen n shetitoren e qet/Shprehin shum rrethshpirtit t vendit t vet...../ Nj kultur nuk sht m e mir se pyjet vet.Konservimi sht nj tregues i shndetit tok-organizm, ndrsa shndeti tokssht shprehje e nj bashkpunimi t ndrsjellt t pjesve prbrse t toks,ujit, bimve, kafshve dhe vet njerzve. Mbrojtja nnkupton vetprtritjekolektive, vetshrbim kolektiv. Kur nj pjes jeton duke shkatrruar tjetrn,gjndja e shndosh ka marr fund, fillon degradimi, rrshqitja. Gjndje eshndosh mund t quhet vetm ather kur seicila pjes ka vendin dhe rolin esaj, kur i mshohet fort njrs ajo ndikon te t tjerat.
Kshtu me mikun tim t vjetr, mjekun gjahtar i hym puns pr t dhnndihmesn ton nprmjet ktij libri. Ndrsa un prgatita analizn e gjuetis sisport dhe konservimin e habitatit, analizn e pronsis n pyje, menaxhimin egjahut, ekologjin etj, duke sjell ngjarje e tregime t jetuara e treguara, ngjarjeme gjuetart e Kardhiqit e Gramshit, humorin e spikatur t gjuetarve, doktorisolli prvojn e tij shumvjeare, jetn shoqrore t kaluar midis gjuetarve tGramshit, punn e br me shoqatn e gjuetarve; ai pruri humorin e veant tgjahtarve, emrat e tyre, ngjarjet e papritura, tregimet interesante t gjuetis nrrethin e Gramshit. N kt ast m vjen n mndje nj shprehje mjaft e spikatur
e shqiptares s ndritshme, t madhes Nn Tereza e cila thot diku se: Ne edim fare mir se ajo q bjm, nuk sht gj tjetr vese nj pik uji n oqean.
Por n se ajo pik uji nuk do t ishte atje, oqeanit dika do ti mungonte.
Falenderojm prof. dr. Vezir Muharremaj per materialet ndihmse dhesugjerimet pr librin, Federatn e Gjahtarve t Shqipris pr vnien nedispozicion t materialeve t 60-vjetorit Gjuetis si dhe specilistt e pyjeve inxh.Ferdin Liaj dhe inxh. Admir Sei pr materialin fotografik profesional t drguarme shum dashamirsi. Gjithashtu falenderojm Shoqatn e Gjuetarve tGramshit pr fotografit dhe materialet rreth aktivitetit gjuetis n Gramsh.
Dr. Parim arani
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
9/21
ix
Kontribut me vler i Dr. Parim arani
Pas nj pune t lavdrueshme profesionale e shkencore n sektorin e
pyjeve, kullotave dhe inxhinieris civile, Dr. Parim arani tashm
paraqet para lexuesit librin Mes pasionit t gjuetis dhe konservimit thabitatit. Libri vjen si nj prvoj e gjat teorike e praktike e autorit dhe
prcjell tek lexuesi pasionin e veant e mbreslns t sportit t gjuetis,
traditat dhe ndodhit shpesh t pabesueshme t gjahtarve, por edhe
momentet e magjishme t kafshve e shpendve t egra kur i sodit n
habitatin e tyre natyror, n mes t pyllit, kullots, shkmbinjve, ujrave
dhe n atmosfern e pastr t maleve. Pr m tepr, n libr pasqyrohet
mjaft qart aspekti i theksuar shoqror e miqsor i gjuajtjes, prvoja ekolektivitetit dhe humori i mirnjohur i gjahtarve, shpesh objekt qesndie
nga ata q nuk e njohin kt sport, por q Dr. Parimi ua sjell t gjall
nprmjet skenave t prshkruara aq bukur n libr.
Nuk mund t ishte kaq trheqs ky libr nse autori nuk do t kishte
njohuri t thella dhe prvoj t gjer pr pyjet, drurt dhe shkurret, pr
llojet e ndryshme t kafshve dhe shpendve t egra, pr karakterin e
njerzve, me prparsit dhe mangsit e tyre, q jan n natyrn
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
10/21
x
njerzore. Prve q Parimi ka mbaruar me rezultate shum t mira
studimet universitare (dhe un e njoh mjaft mir qysh kur ishte student i
lavdruar), ai ka punuar pr shum vite si inxhinier pyjesh n zona pyjore
me vlera t larta biodiversiteti dhe vlera ekonomike, me lloje gjahu mjaft
t pasura e t larmishme, ka ndrmarr studime e krkime shkencore mjaft
t ndryshme. Po ashtu, ai ka shfrytzuar nj literatur t gjer shkencore,
profesionale e letrare, e sidomos pr gjuetin, ka mbledhur prvoja,
rastisje e ndodhira nga gjahtart, nga personeli pyjor dhe njerzit e
zakonshm, ata q jan n kontakt t prditshm me pyllin, gjahun dhe
natyrn.
Mbi t gjitha, autori ka shpirtin vrojtues, komunikues, miqsor dhe mjaft indjeshm ndaj shoqris, gjahut, natyrs, t cilat i ka mshiruar n libr.
Veanrisht, duhet theksuar pasioni i tij i fort pr gjuetin, i nxitur nga
kolektivi aq i pasionuar i gjahtarve e sidomos nga i ati, Fatori, nj gjahtar
i urt, i msuar e i shtruar, q shpesh u krkonte gjahtarve vetm ta
soditnin e jo ta vrisnin gjahun. Parimi shprehte edhe kt parim: jepi
kafshs s egr shansin pr t shptuar dhe knaqu q e le t largohej n
jetn dhe habitatin e vet.
Prvoja e gjer e Dr. Parimit nuk kufizohet vetm tek gjuetia por prfshin
fusha t gjera t sektorit t pyjeve, kullotave, gjahut, prodhimet e dyta e
bimt mjeksore etj., duke dhn kontribute mjaft t vlefshme. Vlen t
prmendim studimet dhe projektet pr burimet biogjenetike e
prmirsimin gjenetik t drurve pyjor, pr bimt mjeksore dhe
shelgjishtet e vendit, pr zonat e gjuetis dhe inventarizimin e gjahut;
hartimin e projekteve t pyllzimeve dhe mbrojtjes nga erozioni tbaseneve malor e t tokave bujqsore; studimin e kullotave malore n
zona t ndryshme t vendit, masat komplekse pr rritjen e prodhimit t
tyre dhe hartimin e projekteve prkatse; hartimin e udhzuesve pr
trajtimin e dafins, t shelgut dhe arrs. Mjaft shtje t sektorit, Parimi i
ka trajtuar n artikuj shkencor si pr kullotjen racionale, gjenetikn
pyjore, zgjedhjen e farave t drurve pyjore, seleksionimin dhe kultivimin
e shelgut, trajtimin e pyjeve t lisit, monografin pr kultivimin dhe
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
11/21
xi
shfrytzimin pr thupr t shelgjeve, udhzuesin pr frutat dhe farat pyjore
etj.
Krahas ksaj prvoje t vendit, njohja e tri gjuhve t huaja (anglisht,
frngjisht dhe italisht) dhe disa kualifikime jasht shtetit, si dhepjesmarrja n mjaft aktivitete ndrkombtare, kan br t mundur
formimin e gjer profesional e kulturor t Parimit. Mund t prmendim,
ndr t tjera: kurse disamujore dhe prvoja jasht shtetit pr
agropylltarin, ekologjin pyjore, mbrojtjen nga zjarret n pyje, shelgun,
gshtenjn, gjenetikn pyjore; referimet jasht shtetit pr mbrojtjen e
pyjeve nga zjarret, pr kulturn e lajthis, si dhe botimin: Shqipria, pyjet
dhe prodhimet pyjore (botim i OKB); pjesmarrje n simpoziume ekongrese ndrkombtare pr probleme t sektorit t pyjeve.
N fakt, Parimi ka dhe meritn e botimit koh m par t librit arant e
Fushbardhs, Strnipr t Gjikajve t Qeparoit dhe t elo Picarit, me
ann e t cils ka prjetsuar disa momente t spikatura t jets, vlerave
dhe kontributit t ktij fisi t dgjuar n trevat e jugut.
Libri i Dr. Parim aranit Mes pasionit t gjuetis dhe konservimit t
habitatit, prve q mund t lexohet me ndje, ai mund t shrbej edhe
si manual pr ata q interesohen pr jetn e kafshve dhe shpendve t
egra dhe habitatin natyror t tyre, pr sportin tejet trheqs t gjuetis dhe
pr dashurin q duhet t tregojm pr natyrn e bukur dhe gjallesat e saj.
Lexuesit i urojm lexim t kndshm t librit ndrsa autorit i shprehim
falnderimin e ngroht pr kt libr t dashur, si dhe suksese t
mtejshme.
Prof. Dr. Vezir Muharremaj
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
12/21
xii
NJE KULTURE S ESHTE ME E MIRE SE PYJET E SAJNga: Wystan Hugh Auden
Silvani e mendonte pyllin si n zanafill
Piero di Kosimo ashtu e pikturonte
Ku nudo arinj, luan, derra kllir
Shumohen e vrasin e han njeri tjetrin sonte.
As q mendohet shkurrisht e larme tzbus
Po papritur ikn si flake n gmush.
Paksohet si njoll nga grupi gjahtar
I fshatit me furra dhe blegtori
Frgllojn ende prej t pamshirshmit zjarr
Kurora dhe Mitra paralajmrojn turmn gri
T pranoj ritmin e ngadalt n kullot
Pr lejen e korijes tu vij ndot.
Synimi fajtor ende duket rehat
Q nuk do hollsi dhe asnj dorzim
Pyll sht ai q si me magji do nat
Dhe gjysm i pafajshm prish pa pushim.
I ka mallkuar bilbilat prqark ksaj rropulli
Q n lakmi t lumtur knduan me mblsi.
Kta zogj natyrisht s bn gj, aspak,
E pr natyrn e pyjet nse bni,Si nj blic n piknik, o sa shkurt pa hak,
Prsri n rrmuj kjo Band do t shoh
Kt mori jetsh q kurr s fituan tjetr
S jane trembur prej zotit, shpirtit t shenjt dhe njerks.
Piktur nga: Piero di Cosimo
Midis qivureve t lamtumirs, pror,
Publiku mundet (nuk e llogarit)Frenon syrin e tij-gjahtar-n zgrip
http://1.bp.blogspot.com/_RnoICdmSZT8/S7nSa5pelNI/AAAAAAAAAsA/CiElNeNwIUA/s1600/forest-fire-piero-di-cosimo.jpg7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
13/21
xiii
Dhe ku duhet nj fililog i perkor
Shtendos n nj bot plot hije e tr
Prej t cils dheu i saj sht br.
Ndaj zrave t vjetr nj vesh s rri bosh
Sesi ati i gjelbr i Panit befas ja kputNj shprthim t padeshifrueshmit Mors
Dhe qyqeve t rreme n Welsh, dhe do pllumb
N anglishten fshatarake si bn me nder
T ngrejn familjen moderne menjher.
Tani ktu, atje, disa t humbur element
Nj frut n gjallri, nj gjethe duke vdekur
Shprndajn fjal si trashgimi
Njeriun von duke dgjuar mes brengs i prekur,
Jehonat pran ose larg t tlashtave gzimeQ vine n rrjedh bashk si tujit shushurim.
Nj pyll i mirmbajtur i lutet Shn Mris,
Dikush nuk revoltohet dhe n kt trthore
Duke ju gzuar me tmadhe hijeshis
V bast mbi racn ton njerzore.
Drurt q lartohen n shetitoren e qet
Shprehin shum rreth shpirtit t vendit t vet.
Nj korije e vogl u shndrrua n hiNj lis zemrkalbur mos e pafshim motit
Po shkon n shkatrrim kjo e shkret shoqri
Sa shum na kushton njeri tjetrit dhe zotit.
S kemi koh ta ndjejm kur na bije ky faj
Nj kulture ssht m mire se pyjet e saj.
Shqiproi nga origjinali Anglisht,
Ahmet Mehmeti
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
14/21
1
Gjuetia, sport apo prfitim.7Ndjenja t prziera ............................................................................................... 26
Shoqata e gjahtarve ............................................................................................ 29
Gjueti apo vrasje ................................................................................................... 37
Pr ruajtjen e burimeve natyrore............................................................................41
Le ta bjm fshate ............................................................................................... 65
far pronsie synojm pr pyjet ........................................................................ 69
A gzohen gjahtart. far ka ndodh me gjahun?...............................................90
Shqisat e kafshve t gjahut ............................................................................... 102
Leksion biologjie ......................................................................................... 103
Gnjeshtra i ka kmbt e shkurtra ............................................................. 104
Por ndodh q sekreti mbahet edhe tridhjet vjet ......................................... 105
Solidaritet gjahtarsh .................................................................................. 106
Gjuetia ime e par. Tregimi i nj gjahtari ......................................................... 109Si u bra gjahtar .............................................................................................. 111
Gjuetia, pjes prbrse e jetess ....................................................................... 115
N shtpin e Hakiut....................................................................................... 119
Rrfimi i nj gjahtareje .................................................................................. 120
Gjuetia e ndaluar me karrem. .................................................................... 122
HABITATI GJUETIS.122
Disa nga habitatet e kafshve t egra ................................................................ 128
Vendet ku maskohen kafsht dhe shpendt e egr ...................................... 138
Streha .............................................................................................................. 138
Pushimi ........................................................................................................... 138
Mbrojtja nga temperaturat ekstreme ............................................................ 138
Folezimi .......................................................................................................... 139
Ku e sigurojne kafsht e egra ushqimin dhe ujin ............................................. 139
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
15/21
2
Por si sigurohet ushqimi pr gjahun ................................................................. 140
Menaxhimi i pronsis privateme qllim shtimin e gjahut .......................... 141
Prfitimet estetike dhe rekreative ................................................................. 142
Perfitime ekologjike ....................................................................................... 142Prfitimet ekonomike ......................................................................................... 143
Bashk me gardhet e gjall dhe ledhet u zhdukn edhe kafsht e gjahut ....... 144
far duhet br ................................................................................................ 144
Van zogjt, van! ............................................................................................... 146
Burimet ushqimore ............................................................................................ 147
Krijimi i eltirave dhe mbjelljet pr gjahun ...................................................... 148
Ngastrat ushqimore ....................................................................................... 148
Mbjellje drursh frutor dhe arror .............................................................. 149
Zjarret e drejtuar ............................................................................................ 149
Rrallimet ......................................................................................................... 150
Ruani dhe nxitni larmin e llojeve ................................................................. 151
Vlera e dushqeve pr gjahun .......................................................................... 151
Prmirsimi i habitatit n pyjet me dushk ....................................................... 152Drurt e that e me zgavra ............................................................................. 153
Pr t gjuajtur duhet t kesh br strvitje dhe t kesh nj arme gjahu 155
Pak humor mbi armt e ................................................................................. 156
gjahut .............................................................................................................. 156
Pozicioni qitjes n gjueti .................................................................................... 158
Llojet e armve t gjahut:..160
iftet dhe teket ................................................................................................... 160
Pesha: .............................................................................................................. 160
Tyta e arms ................................................................................................... 160
Kalibri .............................................................................................................. 161
Gjatesia e tyts ................................................................................................. 161
oku ................................................................................................................ 162
Sistemi i shkrepjes ......................................................................................... 162Pesha ............................................................................................................... 163
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
16/21
3
Le t flasim pak pr gzhojat e ifteve .............................................................. 163
Zakonet e ustait .............................................................................................. 165
Novruz Lila dhe derri egr. Mbushe mir fishekun ..................................... 166
Teknikat m t sukses-shme pr qitjen me arm gjahu.....................................167Parapritia ........................................................................................................ 167
Shoqrimi i targetit ........................................................................................ 167
Masat e siguris gjat gjuetis ........................................................................... 168
Mbushja e arms gjahut ................................................................................. 170
Prvoja. Mbushe armn ................................................................................. 170
Gjarpri dhe ndihma e shpejt ....................................................................... 171
Njohja paraprake e terrenit gjuetis...................................................................172
Metodat e gjuetis ...............................................................................................173
Gjuetia n lvizje .............................................................................................173
Gjuetia n prit (pa zagar) ..............................................................................173
Buze rrkes-Humor pr sigurin n gjueti.................................................. 174
Gjuetia me ndjekje ............................................................................................. 174
Gruaja e gjahtarit dhe policia pyjore .............................................................. 175Prokurori dhe gjuetija e peshkut .................................................................... 175
Gjuetia me zagar gjahu ................................................................................. 176
Pylli ka vesh. Grat dhe gjahtari ................................................................... 177
Gjuetia e kafshve t mdha t gjahut............................................................... 179
Fmijt e gjahtarit .......................................................................................... 180
A ka frik ujku? 180
Ujku dhe qent e stanit..186
Ujku dhe zagari, kujdes ...................................................................................... 188
Vajtimi ariut! ...................................................................................................... 189
Kur Ariu rrezikon ................................................................................................ 191
Gjuetia e dhelprs ............................................................................................... 194
Kur dhelpra del n vnd t derrit ...................................................................... 196
Dhelpra nuk besohet .......................................................................................... 197Kur kunadhja kafshon! ...................................................................................... 198
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
17/21
4
Si u zhvesha n maj t lisit ............................................................................... 199
Gjuetia e lepurit t egr ...................................................................................... 201
Me lepurin e egr ................................................................................................ 203
Gjurmt e lepurit .......................................................................................... 204Gjuetia e Fazanit ................................................................................................. 205
Gjuetia e pllumbave t egr .............................................................................. 207
Guakt ................................................................................................................ 208
Ngjarje n ushejzn e Lilit ................................................................................. 210
Gjuetia e shpendve n Gramsh ........................................................................ 212
Gjahtari avokat dhe bariu i dhne ..................................................................... 213
Me Lili Spiron pr guak...................................................................................... 214
Gjuetia e shapks .................................................................................................217
Gjuetia e shpendve t ujit ................................................................................. 218
Gjuetia e rosave zhytse ..................................................................................... 221
Si t arrijm sukses n gjuetin e rosave ...................................................... 221
t egra t pellgjve ........................................................................................ 221
Gjahtart tregojn .............................................................................................. 222N greminat e Skotinis, dhit e egra .......................................................... 222
Dimr n Poletan ................................................................................................ 228
Gjuetia e derrit t egr ....................................................................................... 235
Pak kujdes ........................................................................................................... 235
Frika nga derri egr(!) ........................................................................................ 236
Prdor sama t prshtatshme ........................................................................ 237
Ku ti krkojm derrat e egr? ............................................................................ 237
Rjepja e ndarja n pjes e derrit ........................................................................ 238
Shoku nga qyteti dhe thllza ............................................................................ 239
Si ripet gjahu? ..................................................................................................... 240
far nevojitet .................................................................................................... 241
Metodat e gjuetis derrit t egr242
Pasuria e Gramshit me derr t egr ................................................................... 242Derri im i par .................................................................................................... 243
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
18/21
5
Derri n ukn e Pashos .................................................................................... 244
Zimja n gjuetin e derrit t egr ...................................................................... 245
Derri budalla ............................................................................................... 245
Shtrngoje fort se t shpton!........................................................................ 246Rreziku nga derri egr. Prita dhe pozicjoni ...................................................... 247
Larushi dhe Kazili ........................................................................................ 248
Me Zalon dhe Haxhiun ...................................................................................... 248
Zagari e zbukuron gjuetin ................................................................................ 249
Fisheku dhe ujku ................................................................................................ 251
Zagari dhe veshi derrit ................................................................................... 266
Buka e djegur e Lilit ....................................................................................... 267
Harresa ............................................................................................................... 268
Si t sigurojm nj leje pr gjueti n pronsit private .................................... 268
Hapi i par: Bhuni mik i pronarit ................................................................ 269
Hapi i dyt: Tregohuni gjithnj mirnjohs ................................................. 270
LEJE PER GJUETI NE PRONESI PRIVATE ................................................... 272
Literatura e konsultuar ...................................................................................... 273
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
19/21
6
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
20/21
7
GJUETIA, SPORT APO PRFITIMGjahtart jan njerzit m t dashuruar pas bukurive t natyrs; ata ndihen tprivilegjuar por njkohsisht edhe avokat t prhershm t mbrojtjes s vleravet habitateve natyror, t pyjeve madhshtor, t maleve me kullota t begata e
me bim mjeksore t panumrta, t prrenjve me uj t kthjellt ku trofta krcenfluturimthi duke u dhn jet e bukuri ujvarave magjepsse dhe burimevemalor t pashtershm q derdhen me uturim n shtretrit e lumenjveshkumbzues. Gjuetia sht nj bot e veant e cila nuk mund t njihetkurrsesi pa hyr n t, pa u br pjes e saj. Njerzit, n mijvjear e n shekuje kan ushtruar gjuetin si nj nga fushat kryesore t veprimtaris s tyre jetike;nga gjahu ata siguronin mishin, si ushqimin baz pr familjet dhe lkurt t cilati prdornin pr veshjen trupore, veanrisht gjat stinve t ftohta t vitit.
Zhvillimi ekonomik dhe ai kulturor, t paraprir vazhdimisht nga zhvillimi i
tekniks dhe i shkencs, e nxorri njerzimin nga prapambetja e gjat dhe isiguroi atij rritjen e mirqnies s vazhdueshme e bashk me t ndryshiminrrnjsor n mnyrn e jetess. Zhvillimi i sektorve m jetik t njeriut si janbujqsia dhe blegtoria, grumbullimi i prvojave pozitive dhe transmetimi i tyrenga njri brez n tjetrin, bn q t rritet prodhimi, t prmirsohet cilsia e tijndrkoh q vet njerzit nga ana e tyre u specializuan e u grupuan n zeje tndryshm t cilt prbnin pemn e aktivitetit njerzor.
Krahas zhvillimit ekonomik e kulturor nga njra etap n tjetrn, gjuetia po ilargohej gjithnj e m tepr objektivit s t qnurit jetike si veprimtarinjerzore. Pas shpikjes s armve t zjarrit, gjuetia ndryshoi jo vetm formn
por edhe prmbajtjen e saj. Shtresat e aristokracis n vndet e zhvilluar filluanta ushtrojn gjuetin si sport; n kt kontekst u hartuan edhe ligjet e par t
Lerza e Bularit e mali Tomorrit (Foto. Ferdin Liaj)
7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit
21/21
8
cilt e orjentonin gjuetin si nj veprimtari t mirfillt sportive dhe ndaloninlvizjet apo qarkullimet e gjahtarve n hapsirat q zotroheshin prej tyre.
Po n Shqipri, kur ka filluar gjuetia? N far raportesh kan qn banort etruallit t arbrit me pasurin faunistike t vndit t tyre e cila, duhet theksuar
se, ka qn mjaft e pasur dhe e larmishme ndr shekuj?Asnj dokument i mirfillt nuk gjndet n kt drejtim. Kjo i kushtohetpushtimit t gjat pes shekullor t vendit ton nga perandoria osmane; kjo kaqn periudha e shanseve t humbur pr kombin ton n t gjith drejtimet ejets, pra edhe n organizimin e nj shteti t pavarur i cili do t ishterregullatori, kontrollori, udhzuesi dhe dokumentuesi i t gjitha veprimtarive tkomunitetit shqiptar, n t gjitha trevat e tij.
sht nj prkim i bukur kur mendon se shkrimin e par pr gjuetin nShqipri e ka br hartuesi i abetares s par shqipe, nj nga figurat endritshme t Rilindjes son Kombtare, Konstandin Kristoforidhi. Ky korif ipashuar i kombit ton ka ln nj testament letrar pr ushtrimin e gjuetissportive n gjysmn e dyt t shekullit 19-t n Shqipri. N librin Gjahu iMalsorve shkruar prej tij n vitin 1884, ai tregon pr njerzit e apasionuar pasaktivitetit t gjuetis, vazhduesve t traditave t bukura t ktij sporti pr tcilin rrfehen e prcillen ndr breza shum histori e ndodhi q kan shrbyermjaft mir edhe pr edukimin shpirtror e mmdhe-dashs t shqiptarve.
Mjeshtrit t riparimit t armve t gjahut n Gramsh, gjahtarit t talentuarShyqyri Tafa, nuk i hiqet kurr nga mendja nj tregim i nj djaloshi nga
Peshkopia n vitin 1975. Pasi i prfundova s treguari tregimin-prrall, tdgjuar nga gjyshrit e mi pr ariun, djaloshi nga Dibra q ishte shtruar nspitalin e Elbasanit dhe gjendej n t njjtn dhom me mua, m tha: - Pr ariundo tju tregoj dhe un nj ngjarje, por kjo sht ngjarje e vrtet.
-Nuk e kam par vet me syt e mi por ma ka treguar nj kushriri im, GaniMehta nga fshati Kovashic, komuna e Shupenzs n Dibr; kishte ardhurnjher me pushime gjat vers, pasi ndiqte studimet n akademin ushtaraken Itali, vazhdoi ai.
Kisha dal n ann e nj livadhi q lidhej me masivin pyjor dhe qndroja ishtrir n barin e blert, kur dgjoj q nga thellsia e pyllit po m vinte njzhurm, shoqruar me disa grhima t lehta, lloj i till grhime a zhurme q nuke kisha dgjuar ndonjher n jet. Kthej kokn nga vinte zhurma, nuk vonoishum kur rrz pyllit pash nj arush me dy klysh q i vinin nga prapa. Ufriksova shum, por nuk lviza dhe as q bra zhurm, por fillova t shikoja senga do t shkonte arusha. Ajo e njihte mir terrenin dhe dinte do gj. Aty nan t atij pylli ishte nj moll e egr (q ne e quajm dodhjak). Sapo arrijnn afrsi t molls s egr, ajo mori dy klysht dhe i vendosi pak larg pems, meqllim q kur ajo t qllonte me gur pemn e molls s egr t mos i rrezikonteklysht. Sapo arusha filloj t qlloj me gur, disa kokrra ran pr tok. Njeri
nga klysht sapo pa q ran mollt pr tok vrapoi pr ti ngrn. Arusha si e paklyshin posht pems nxitoi dhe e mori at dhe e vendosi tek vendi ku e la n