Jannar - Marzu 2011 1

Il-Premju ‘Anzjan Tas-Sena’ 2010

Sena wara sena ji©i ççelebrat ‘Il-Premju Anzjan tas-Sena’. Din is-sena ©ie ççelebrat il-Ìimg˙a , 15 ta’ Ottubru 2010 ta˙t il-patroçinju tal-E.T. il-President Dott. George Abela fis-Sala tat-Tron, fil-Palazz tal-Presidenzjali, il-Belt Valletta. PreΩenti g˙aç-çerimonja kien hemm ukoll, l-E.T. Mons. Arçisqof Paul Cremona OP, il-Viçi Prim Ministru, l-Onor. Dr. Tonio Borg, il-Ministru tas-Sa˙˙a, l-Onor. Dr. Joseph Cassar, is-Segretarju Parlamentari g˙all-Anzjani u l-Kura fil-Komunita’, l-Onor. Mario Galea, u l-kelliem Laborista fuq Solidarjeta Ìenerali, Anzjani u Kura fil-Komunita’ l-Onor. Dr. Tony Agius Decelis.

Dan il-Premju jing˙ata kull sena mis-Segretarju Parlamentari g˙all-Anzjani u Kura fil-Komunita’ b˙ala:

L-g˙arfien tas-servizz li l-anzjan jag˙mel b’mod volontarju ma’ min ikun me˙tie©.

L-g˙arfien lil dak l-anzjan li bil-karattru u bl- attivita’ tieg˙u waqt li huwa irtira, huwa eΩempju ta’ kreattivita’.

L-g˙arfien tal-kontribut li l-anzjan jag˙ti biex anzjani o˙ra jkollhom ˙ajja fil-komunita’.

Din is-sena, il-Premju ‘Anzjan tas-Sena 2010’ ©ie mog˙ti lis-Sur John Debono, li bil- mod tieg˙u, fittex li jo˙loq attivita’ li permezz tag˙hom jg˙in lill-o˙rajn b’mod dirett. Sa mill-2003 ilu jag˙mel xog˙ol

volontarju mal-A©enzija Appo©©, u kien hu li ˙oloq il-Pro©ett TereΩa, li permezz tieg˙u tin©abar g˙amara u ˙wejje© o˙ra g˙all-familji fil-bΩonn.

Barra milli jag˙ti g˙ajnuna materjali, huwa dejjem lest li jisma’ lil min imur g˙andu bi problema u jservi tal-ewwel kuntatt bejn persuni

bi problemi u l-a©enziji soçjali. Hu jqatta’ mal-15-il sieg˙a fil-©img˙a, u x-xog˙ol tieg˙u mhux marbut ma’ lokalita’ wa˙da. Jidher li din il-persuna g˙arfet sew kif tista’ tag˙ti ˙ajjitha u ˙inha biex taqdi lill-o˙rajn.

Ing˙ata wkoll Premju Speçjali lil anzjan/a li l-Bord tal-G˙aΩla jkun irrikonoxxa li g˙amel jew g˙amlet xog˙ol siewi u me˙tie© marbut ma’ Residenza/Çentru ta’ Matul il-Jum.

Din is-sena il-Premju Speçjali ing˙ata lis-Sinjura Rose Camilleri, li tag˙ti kontribut siewi lil post fejn jin©abru jew jg˙ixu l-anzjani. Din id-darba l-persuna rebbie˙a hija involuta f’˙afna organizzazzjonijiet mhux tal-Anzjani. Imma fuq kollox tg˙allem il-krafts ©o numru ta’ ‘Day Centres’. Din il-persuna qisha dik li fl-antik kienu jsej˙u ‘ambulatory teacher’ g˙ax iddur minn ‘Day Centre’ g˙all-ie˙or, tg˙allem il-‘Krafts’. Hija persuna li ta˙dem ma’ persuni bi ˙ti©ijiet speçjali, li tospita f’darha kull ©img˙a persuna minn dar tal-anzjani, u li l-˙in kollu tinkura©©ixxi persuni o˙ra biex jo˙or©u minnhom infushom ˙alli jiΩviluppaw it-talenti mo˙bija tag˙hom.

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani jifra˙ lis-Sur John Debono kif ukoll lis-Sinjura Rose Camilleri g˙ax-xog˙ol volontarju li jag˙mlu minn qalbhom

Nru. 61 Jannar - Marzu 2011

NEWSPAPER POST

L-ANZJANILLUM

KUNSILLNAZZJONALITAL-ANZJANI

2 L-Anzjan Illum

Qeg˙din in©ibu g˙as-sodisfazzjon tag˙kom, il-Messa©© mog˙ti mill- Onor. Mario Galea Segretarju Parlamentari G˙all-Anzjani u Kura fil- Komunita’ fl-okkazjoni tal-G˙oti tal-Premju ‘Anzjan tas-Sena 2010’. Dan hu li qal

L-anzjani huma katina li torbot ©enerazzjoni ma’ o˙ra. Kull ©enerazzjoni sawret lil pajjiΩna, bnietu, g˙amlitu dak li hu llum. Tul il-milja taΩ-Ωmien, pajjiΩna g˙adda minn gwerer u invaΩjonijiet g˙al Stat Indipendenti, Repubblika u fl-a˙˙ar sab id-destinazzjoni tieg˙u l-Unjoni Ewropea.

L-anzjani huma kotba ˙ajja li kapaçi jirrakkontaw l-istorja tal-biera˙ u jins©uha f’realta’ tal-lum. Kieku ma kinux l-anzjani, la g˙andna identita’, kultura, reli©jon u wisq anqas tradizzjonijiet. Grazzi g˙at-titjib fix-xjenza u kura, il-life expectancy f’Malta hija fost l-a˙jar fl-Ewropa. F’pajjiΩna, b˙alissa hawn 106,087 persuna li g˙andhom 60 sena jew aktar. Minn studji li g˙andna, dan in-numru mistenni jkompli jitla’ matul is-snin, u sa˙ansitra jaqbeΩ il-140,000 sas-sena 2050.

Naturalment dan ifisser ukoll Ωieda fil-kundizzjonijiet relatati ma’ eta’ avanzata. Fost l-o˙rajn, hemm id-dimensja. Huwa stmat li b˙alissa hawn ftit anqas minn 4,500 persuna li g˙andhom id-dimensja f’pajjiΩna, numru li wkoll mistenni jiΩdied. Huwa g˙alhekk li qed ninvestu f’ta˙ri© u g˙arfien dwar din il-kundizzjoni li ser ssir wa˙da ewlenija mhux biss

f’pajjiΩna, iΩda wkoll madwar id-dinja. Illum m’g˙adhiex sorpriΩa li tiltaqa’ ma’ anzjani li g˙alqu l-mitt sena, u sa˙ansitra fir-Residenza San Vinçenz de Paul hemm min g˙andu mija u ˙ames snin. Dan kollu huwa dovut g˙at-tobba, infermiera u professjonisti o˙ra Maltin li jie˙du ˙siebhom b’tant dedikazzjoni.

B˙al ma tixhed din is-serata, huma ˙afna dawk l-anzjani li jibqg˙u attivi fis-soçjeta’, min bix-xog˙ol u min bil-volontarjat. Dawn jag˙Ωlu li joffru l-esperjenza li jkunu kisbu matul ˙ajjithom lilna, u g˙alhekk huwa tajjeb li nitg˙allmu naqraw u napprezzaw din l-esperjenza. L-anzjani tag˙na huma fost l-akbar teΩor li g˙andu pajjiΩna u kull wie˙ed/wa˙da minna g˙andu d-dmir jg˙oΩΩ anzjani qraba tieg˙u, jirrispettahom u jikkurahom kif jista’. Qatt u b’xejn ma nistg˙u n˙allsu d-dejn kbir li g˙adna mal-anzjani tag˙na!

G˙alhekk, f’dan il-jum nirringrazzjaw lil Alla u nitolbuh iΩomm idejh fuq l-anzjani kollha tag˙na. Irrid insellem ukoll lill-anzjani Maltin u G˙awdxin, u lil dawk li ta’ kuljum jipprovdulhom kura u servizzi differenti b’dedikazzjoni, inpenn u rispett.

Appell biex ikollna aktar artikli g˙all-fuljett ‘L-ANZJAN ILLUM’.

Ix-xewqa tag˙na hi li dan il-Fuljett jibqa’ jkun ta’ interess ©enerali g˙all-anzjani ˙bieb tag˙na. G˙alhekk jekk ikun hemm xi ˙add li jixtieq joffri xi kitba ta’ interess g˙all-anzjani a˙na nie˙du pjaçir bih.

Kif tafu dan il-fuljett dejjem tqassam ming˙ajr flus. Billi l-ispejjeΩ ta’ din il-pubblikazzjoni ‘L-ANZJAN ILLUM’ qieg˙ed dejjem jikber, a˙na napprezzaw xi offerti li wie˙ed jkun jixtieq jag˙mel lill-Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani.

N.B. Minn jixtieq jikteb lill-Editur ittri biex jidru f’dan il-fuljett jista jag˙mel dan billi jibg˙at l-ittri tieg˙u f’dan l-indirizz – Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani, 35, Triq il-Kapuççini, Il-Furjana FRN 1052, jew email – kna@onvol.net

L-Editur iΩomm id-dritt li ma jippubblikax çerti ittri.

Jannar - Marzu 2011 3

ID-DIVORZJU Anton Cremona

Id-Divorzju se jkun su©©ett diskuss ˙afna fiΩ-Ωmien li ©ej u iΩjed ma jg˙addi Ω-Ωmien iΩjed se tkun diskussjoni ta˙raq. Imma tg˙iduli a˙na l-anzjani mo˙˙ id-divorzju g˙andna ilna miΩΩew©in tant snin se niddivorzja issa? Dawk li g˙andhom l-ulied u jaslu f’din iç-çirkustanza x’parir se nag˙tuhom?

Ma naqbilx. Irridu niftakru li Ω-Ωwie© hu Sagrament u dak li g˙aqqad Alla m’g˙andux jifirdu l-bniedem. Il-bniedem g˙andu l-liberta’ li jag˙mel g˙aΩliet fit-tul, iΩ-Ωwie© hu wa˙da minnhom. Ikun g˙amel g˙aΩla li jifforma familja u jkun ippreparat tajjeb g˙al meta jiltaqa’ ma’ xi mumenti diffiçli. G˙alhekk wie˙ed irrid jipprepara ru˙u tajjeb. Irid jifhem x’inhi tolleranza, im˙abba u paçenzja. Fuq l-altar inti tkun tajt il-kelma li d˙alt g˙aΩ-Ωwie© billi twieg˙ed lil martek li ΩΩomm ru˙ek fidil, fir-risq, it-tajjeb u l-˙aΩin, fil-mard u s-sa˙˙a u t˙obbha u tirrispettaha tul ˙ajtek kollha, hekk ukoll twieg˙ed il-mara lir-ra©el tag˙ha.

Illum id-dinja nbidlet u hawn ˙afna tentazjonijiet mas-saqajn. Trid tkun sod u kapaçi tikkontrolla ç-çirkustanzi li tkun fihom. Dejjem ©ib quddiem g˙ajnejk il-weg˙da li tkun g˙amilt fuq l-altar. Ta˙sbux li Ω-Ωwie© huwa s-sodda biss, imma tkun d˙alt g˙ar-responsabbilta’ kbira ˙afna speçjalment meta jibdew ©ejjin it-tfal. Illum hawn ˙afna g˙ajnuna g˙al dawk li jkollhom xi diffikulta’ u dejjem jistg˙u jie˙du parir minn g˙and esperti sabiex jevitaw l-inkwiet biex il-familja tibqa mag˙quda u ma titfarrakx.

Naqbel. Issa ˙a naraw in-na˙a l-o˙ra tal-munita. DaΩgur li naqbel. G˙andi ra©el jid˙ol dejjem fis-sakra, isawwatni ma jag˙tinix flus g˙ax imur jilag˙bhom, ma nistax nifta˙ alqi g˙ax nispiçça b’xi tben©ila. G˙andi tifel Ωg˙ir ma nistax inkellmu g˙ax ir-ra©el je˙odha dejjem kontra tieg˙i. Naf çerta li mar ma’ nisa o˙ra. Allura jien se nibqa ng˙ix din il-˙ajja? Kieku jid˙ol id-divorju f’pajjiΩna, ma nistax infittex fortuna o˙ra li nkun kuntenta flimkien ma’ l-ulied li jkolli? Anke il-Knisja f’çerti cirkustanzi tag˙tik l-annullament biex tkun tista’ tfittex fortuna o˙ra. Fl-annullament il-Knisja tg˙id li Ω-Ωwie© qisu qatt ma sar u dak li jg˙aqqad Alla ma jistax jifirdu il-bniedem. Jekk g˙andhom ibatu it-tfal, b’annullament jew bid-divorzju mhux xorta se jbatu? Jekk iΩ-Ωwie© hu sagrament u dak li g˙aqqad Alla ma jistax jifirdu il-bniedem, allura kif ji©i m˙allef tal-Knisja li jg˙id li Ω-Ωwie© qisu qatt ma sar? IΩ-Ωwie© sar u sar bis-sagrament. Allura jista jifirdu l-bniedem?

Na˙seb li tg˙iduli inti lança jew skrun? Taqbel ma taqbilx?Mhux a˙jar li dan il-˙sieb in˙allih f’idejkom u tirriflettu sew x’inhu

l-a˙jar, hekk jew hekk wisq probabli se jkollna referendum u g˙andna Ωmien biΩΩejjed biex niriflettu dwar dan. Li naf Ωgur hu, li hemm ˙afna nies li jaqblu mad-divorzju basta jkun b’çerti kundizzjonijiet u li ma jkunx b˙al xi pajjiΩi o˙ra li tie˙u d-divorzju qisek mort tixtri xi ©elat.

‘L-ANZJAN ILLUM’ huwa le˙en il-Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani li jo˙ro© bla ˙las kull tliet xhur biex iΩomm lill-Anzjani kollha infurmati b’dak li qed ji©ri dwarhom u g˙alihom, u biex jaqsam mag˙hom il-veduti, ideat u su©©erimenti tag˙hom.

IL-BORD EDITORJALI

Editur: Anton Cremona

Membri:Saviour AttardPaul Muscat TerribileDoris Cassar

Proof Reader:Emmanwel F. Attard

Typing u Distribuzzjoni:Marica Attard-Cassar

IL-KUNSILL

President: Lino Debono

Viçi President: Helen Borg Bonnici

Segretarja: Rose Sammut

TeΩorier: Carmel Mallia

Segretarju Internazzjonali:Lino Mizzi

Uff. Relazzjonijiet Pubbliçi:Aldo Portelli

Ass. Segretarju:Nicholas Farrugia

Membri:Carmel AzzopardiMoses AzzopardiDoris CassarPaul Muscat TerribileAnton CremonaSaviour Attard (co-opted)Mary Anne Mizzi

FTUÓ TA’ L-UFFIÇÇJUMit-Tnejn sal-Ìimg˙a

0900-1200

INDIRIZZ POSTALI‘L-Anzjan Illum’,

Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani,35, Triq il-Kapuççini,Floriana FRN1052.

Tel: 21243860 Fax: 21249098e-mail: kna@onvol.net

Issettjat u Stampat – Veritas Press, Ûabbar

KUNSILLNAZZJONALITAL-ANZJANI

EDITORJAL

4 L-Anzjan Illum

IR-RIFLESSJONIJIET TA' TEOFILULil ˙abib kbir tieg˙i dan l-a˙˙ar kont qed nirrakkontalu x’talba ta’sikwit jag˙mel lil Alla çertu

˙abib ie˙or kbir tieg˙i. Qalli li jitolbu bil-˙erqa lill-Mulej, fil-˙niena kbira Tieg˙u, li ma j˙alli qatt lix-Xitan ikollu l-pjaçir u s-sodisfazzjon illi jΩebil˙u billi jg˙idlu illi g˙alkemm Huwa ˙alaq’ il kollha kemm huma l-bnedmin, li Huwa Missierhom tas-Smewiet, la huma lkoll uliedu - u, aktar minn hekk, minkejja s-sagrifiççju ta’ kobor infinit li g˙amel Ibnu l-aktar G˙aΩiΩ u l-aktar Qaddis bil-kalvarju u l-mewt orribbli Tieg˙u li g˙adda minnhom, meta tbaxxa u sar bniedem biex jifdi u jsalva lill-bnedmin, huwa (ix-Xitan, ji©ifieri) li, xorta wa˙da fl-a˙˙ar taΩ-Ωminijiet ikun irnexxielu jie˙u ©ewwa l-infern il-ma©©oranza l-aktar kbira tal-bnedmin.

Kollu m˙asseb dan ˙abibi qag˙ad jismag˙ni b’sabar kollu imbag˙ad we©ibni hekk, kollu kalm, jixtarr kull kelma li beda jg˙id. Qalli li li kieku kellu (alla˙ares qatt) jissuççiedi dan, ix-Xitan ma kien ikollu g˙alfejn jie˙u pjaçir u jifra˙ b’xejn, g˙ax Alla ma jkun qed iΩebil˙u xejn, biex jing˙ad hekk...

G˙aliex, abibi, qed tg˙id hekk, staqsejtu mg˙a©©eb jien? “Afli xejn ma naqbel mieg˙ek hawn ta’" g˙edtlu. “G˙ax, b’xorti l-aktar ˙aΩina, kieku kellu ji©ri hekk, ix-Xitan jidher li fi ˙Ωunitu kollu kien ikollu ra©un biex ibig˙, jitkellem mal-Mulej, b’dak il-mod arroganti, wie˙ed tabil˙aqq infernali! ‘’

B’g˙ajnejh iffissati f’g˙ajnejja, abibi re©a’ tkellem u rra©una hekk, “la tinsiex,’’ qalli, “li Alla lilna l-bnedmin tana l-liberta’ u r-rieda s˙i˙a ta’ x’nag˙Ωlu - jew li nservuH u nobdu l-kmandamenti u l-preçetti Tieg˙u, jew le - nag˙mlu fattina bla ma n˙abblu rasna Minnu! Alla ma jridx robots fil-Ìenna, l-g˙amara eterna Tieg˙u ried u jrid nies li minn jeddhom - g˙ax iridu jag˙Ωlu li jqimuH billi j˙arsu t-tag˙lim Tieg˙u: bil-fatti u bil-qalb.

KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI

ASSEMBLEA ÌENERALI ANNWALI

IS-SIBT, 12 TA' MARZU 2011DAR L-EWROPA

245, TRIQ SAN PAWL, VALLETTA9:00 am - 12:00 pm

L-ANZJANI kollha huma mistiednaTrid tintwera il-KARTANZJAN fil-bieb

Jannar - Marzu 2011 5

ITTRI LILL-EDITUR

IL-KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI JSELLEM LILL-E.T. L-ISQOF EMERITUS MONS. NIKOL G. CAUCHI

Kmieni fil-g˙odu nhar it-Tnejn, 15 ta’ Novembru 2010, g˙all-˙abta tas-6.00a.m. ˙alliena l-Eççellenza Tieg˙u l-Isqof Emeritus Mons. Nikol G. Cauchi. L-a˙bar tal-mewt tieg˙u ntlaqg˙et b’sog˙ba kbira mill-G˙awdxin u mill-Maltin kollha g˙aliex hu kien ma˙bub u rrispettat ˙afna. Huwa dda˙˙al l-Isptar Ìenerali ta’ G˙awdex lejn l-a˙˙ar ta’ Ottubru wara li kien sofra problemi f’qalbu.

Mons. Nikol Cauchi spiçça minn Isqof tad-Djoçesi ta’ G˙awdex f’Novembru tal-2005, kariga li kien ilu jokkupa mill-1972. Huwa g˙ex qrib ˙afna l-erwie˙ li kienu afdati f’idejh u g˙allem sew bil-kitba kif ukoll bil-predikazzjoni tieg˙u anke minn fuq il-mezzi tax-xandir.

Huwa twieled fl-G˙arb f’G˙awdex fit-2 ta’ Marzu 1929. Ìie ordnat Saçerdot fid-29 ta’ Marzu 1952. Studja f’Ruma u mbag˙ad kien lekçerer tal-Filosofija, Soçjolo©ija u l-Istorja tal-Knisja fis-Seminarju ta’ G˙awdex. Aktar tard, fl-1956 in˙atar Kappillan tal-Fontana u fl-1967 in˙atar Amministratur Appostoliku g˙al G˙awdex. Óames snin wara ©ie kkonsagrat Isqof wara l-mewt ta’ l-Isqof ÌuΩeppi Pace.

F’isem il-President tal-Kunsill, il-Membri u l-Anzjani kollha nag˙tu l-kondoljanzi tag˙na lill-Familja tieg˙u u lill-poplu G˙awdxi kollu fil-waqt li nweg˙duhom li niftakru fih fit-talb tag˙na.

Sur Editur,

Qrajt l-artiklu ta’ P.B. mill-Mellie˙a u xtaqt ng˙id xi ˙a©a dwar l-artiklu.

F’Malta mill-2003 sal-lum saru eluf ta’ talbiet ta’ separazzjonijiet u annulamenti. Na˙seb it-tfal xorta jsofru, g˙ax ta˙sbu jewwilla intom li ra©el/mara sa jibqg˙u we˙idhom? L-aktar jekk jkunu g˙adhom Ωg˙ar?

Mhux jiddispjaçina rridu, imma jew ng˙allmuhom jag˙mlu sagrifiçju g˙all-familja, jew intuhom çans ie˙or fil-˙ajja. Flok immorru f’xi pajjiΩ ie˙or (minn jista’) u ji©u divorzjati, u b˙ala li©i tal-U.E. l-Istat irid jag˙rafhom b˙ala tali.

Joe P. Debono - Tarxien

6 L-Anzjan Illum

“Nag˙tikom kmandament ©did: li t˙obbu lil xulxin’’ (Ìwanni 13, 31-35)

Mons. Alfred Xuereb

Waqa’ l-ass. Dejjem l-istess diska, g˙andu mnejn xi ˙add jg˙id. M’intix l-ewwel wie˙ed li tg˙addi dan il-kumment. Lanqas se tkun tal-a˙˙ar. Fejn m’hemmx l-im˙abba hemm il-˙aΩin. Fejn m’hemmx l-im˙abba hemm il-mewt. L-im˙abba hija t-tessera wa˙danija li nistg˙u nippreΩentaw quddiem in-nies tal-lum, biex jemmnuna li a˙na ta’ Kristu.

Iç-çerimonji sbie˙ li nag˙mlu fil-knejjes tag˙na, kull diskors intelli©enti u meqjus li nippridkaw, it-tradizzjonijiet reli©juΩi li sawru l-kultura Maltija, mhumiex biΩΩejjed, m’g˙andhomx sa˙˙a biex jikkonvinçu lin-nies tal-lum biex jemmnu f’Alla. Min irid jg˙ix il-Van©elu tassew irid i˙obb. Ma jiswa xejn dak li ng˙idu a˙na. Jiswa biss u dejjem dak li jg˙idilna Ìesu’.

Il-gwaj qieg˙ed hawn. Qatt ˙sibna, li huwa aktar façli li ma t˙obbx, milli t˙obb? Il-gwaj qieg˙ed hawn. Qatt ˙sibna li t˙obb hija ˙a©a u tpartat hija o˙ra? L-im˙abba mhix tpartit. Nag˙tik g˙ax tajtni. Nag˙tik daqs kemm tajtni: T˙obb dak li jag˙tuk jew lil min tak?

Jiena nistqarr, u g˙andu mnejn inti wkoll, li a˙na dg˙ajfa wisq biex in˙obbu meta ma j˙obbuniex. A˙na dg˙ajfa wisq biex jag˙tuna x-xewk u nirregalaw il-fjuri. Ìesu’ ˙abbna b’dan il-mod. Imma a˙na, Sinjur, g˙adna ‘l bog˙od g˙all-Mellie˙a! Jew ˙a ng˙idha bi kliem si-song Amerikana: It’s a long way to Tipperary.

Dejjem tatni fastidju l-osservazzjoni ta’ Gandhi, meta qal: “In˙obb ‘il Kristu imma mhux il-Kristjani.’’ Tg˙id g˙aliex? Din l-osservazzjoni tolqotni. Quddiem dan il-kmand ta’ Ìesu’, mhux il-kaΩ li wie˙ed jaqta’ qalbu. Wie˙ed g˙andu j˙ares lejn il-g˙olja u jitg˙allem jitla’ b’pass attent bil-mod, konvint li l-im˙abba anki jekk tie˙u triq twila, imma hija wa˙da ta’ min jg˙ixha. Id-dinja g˙andha bΩonn aktar ta’ qlub sbie˙ milli ta’ wçuh sbie˙. Jekk jiΩdiedu l-love parlours, ikun a˙jar milli jiΩdiedu l-beauty parlours.

Nirrestawraw il-monumenti sbie˙ ta’ pajjiΩna, hija ˙a©a tajba u tajba ˙afna. Imma x’jiswa li jkollok nies koroh jg˙ixu qalb monumenti sbie˙! Anki ç-çimiterju g˙andu dan l-ambjent. Il-bniedem je˙tie© ir-restawr ukoll, ir-restawr tal-qalb skont ir-regoli tal-kmandamenti tal-im˙abba kif ordnalna l-Van©elu.

Aktar ma t˙obb aktar trid kalçi kbir. L-im˙abba trid t˙allas g˙aliha. Mhux kul˙add lest i˙allas prezz g˙oli. Heaven is not cheap, you know. Kollu minnu.

Isma’ ftit din il-bomba: L-im˙abba vera t˙ares mhux lejn in-nuqqas ta’ dak li jkun, imma lejn il-˙tie©a ta’ dak li jkun.

Il-Knisja wettqet dan il-kmand tal-Mulej. Dan se˙˙ mhux f’Malta biss imma fid-dinja kollha. Il-Knisja hija pijuniera tal-im˙abba lejn il-foqra, il-morda, l-orfni u l-im©arrbin ta’ kull sura. Nitolbu ma˙fra, b˙ala Knisja, meta nqasna nwettqu dan il-kmandament. Xi ˙add qal, ma nafx eΩatt min, u g˙alhekk a˙jar ma nsemmihx: HE who loves not wine, women and song, remains a fool his whole life long. Fuq din ma ng˙id xejn. Imma din Ωgur hija osservazzjoni tajba u mimlija daqs bajda bl-ispirtu tal-Van©elu: He who loves not God and mankind, remains a sinner his whole life long.

Le˙en is-sewwa 01.05.10

Jannar - Marzu 2011 7

Is-Sena Ewropea tal-Volontarjat - 2011Helen Borg Bonnici - 5.12.2010

Is-Sena 2011 ing˙aΩlet mill-Unjoni Ewropea biex wie˙ed jiftakar b’mod speçjali bil-valur kbir li g˙andu l-VOLONTARJAT.

Li wie˙ed joffri l-g˙ajnuna tieg˙u g˙al xi skop ta’ karita, jew g˙al xi skop soçjali u fiantropiku biex ikun ta’ servizz g˙al ˙addie˙or fil-bΩonn, hija verament ˙a©a sabi˙a u nobbli. Hawn ˙afna postijiet fejn wie˙ed jista’ joffri l-g˙ajnuna tieg˙u - per eΩempju fid-Dar tal-Providenza, fix-xog˙ol tal-Caritas, fid-Dar tal-Kleru fejn jg˙ixu Saçerdoti anzjani , fid-Djar tat-Tfal immexxija mill-Knisja fejn hemm trabi jew tfal çkejknin u anke wkoll fejn jg˙ixu tfal ferm akbar fl-eta’. Hemm ukoll min jag˙ti g˙ajnuna ta’ volontarjat fid-Djar tal-Anzjani mmexxija mis-Sorijiet. Óafna minn dawn il-voluntieri g˙alquhom is-60 sena!

IΩda, anke fil-qasam tal-edukazzjoni, hemm bosta voluntiera. BiΩΩejjed wie˙ed jiftakar fil-kontribut

prezzjuΩ li jag˙tu l-Membri tal-MUSEUM fl-edukazzjoni nisranija tat-tfal Maltin u G˙awdxin. Hemm ukoll lajçi o˙ra li jag˙tu s-sehem tag˙hom fit-tag˙lim tat-tfal fil-parroççi. JeΩisti wkoll iç-çentru g˙at-tag˙lim biex wie˙ed jitg˙allem jikteb u jaqra mmexxi mill-ÌiΩwiti fiΩ-Ûejtun mag˙ruf b˙ala l-Paolo Freire Institute. Jattendu adulti kif ukoll Ωg˙aΩag˙ li jitg˙allmu f’atmosfera dinjituΩa u akkoljenti. Ma hu qatt tard li wie˙ed jitg˙allem biex ikun bniedem a˙jar! Fost l-g˙alliema, il-ma©©oranza huma nies ta’ fuq is-sittin sena kollha huma voluntiera.

Ma g˙andniex xi ng˙idu, ˙afna anzjani huma ukoll nanniet u b˙al tali - kontinwament jag˙tu g˙ajnuna kbira lit-tfal ta’ wliedhom miΩΩew©in li jo˙or©u ja˙dmu barra mid-dar. IΩommu t-tfal çkejknin huma - jitimg˙uhom, iraqqduhom, ilibbsuhom, ja˙sluhom u jilag˙bu mag˙hom. Je˙duhom u j©ibuhom mill-iskola meta jikbru u jg˙inuhom fil-‘homework’ meta jirritornaw id-dar. Matul il-©img˙a joffru aktar minn 20 sieg˙a ta’ volontarjat fil-familji tag˙hom, f’çertu kaΩi.

Hemm imbag˙ad ‘anzjani attivi’ li jie˙du ˙sieb xi membru ‘anzjan ˙afna’ mill-familja tag˙hom li jkun tilef l-awtonomija tieg˙u. Ikunu saru ‘dipendenti’ fuq l-o˙rajn fix-xju˙ija tag˙hom iΩda jkollhom ix-xorti li jsibu kull g˙ajnuna, kura u m˙abba minn xi ˙add fost uliedhom, u b’hekk jibqg˙u jg˙ixu fil-familja tag˙hom stess.

Fl-isptarijiet tag˙na tal-Gvern, hemm ukoll numru ta’ voluntiera. Fl-Isptar Mater Dei hemm u˙ud mill-voluntiera li ilhom jg˙inu, minn meta nfeta˙ dan l-Isptar, filwaqt li fl-Isptarijiet, dak Ìenerali ta’ G˙awdex, ta’ Mount Carmel u San Vincent de Paule, u hemm dawk li jissej˙u ‘Friends of the Hospital’. Bil-kontribut tag˙hom dawn il-voluntiera jg˙inu biex il-˙ajja fl-isptarijiet tkun a˙jar mhux biss g˙all-pazjenti iΩda wkoll minn dawk li jmorru b˙ala Outpatients u l-qraba tal-morda.

Wie˙ed ma jistax ma jsemmix il-volontarjat li jing˙ata fis-settur tal-NGOs. Dan kollu jissarraf f’servizz lejn is-soçjeta’, l-ambjent jew il-patrimonju ta’ pajjiΩna. Ix-xog˙ol tal-volontarjat ma hux façli li tikwantifikah fi flus !

Min jag˙ti ru˙u g˙all-volontarjat, i©arrab sens kbir ta’ sodisfazzjon g˙ax kif naqraw fl-Evan©elju “Meta nag˙tu, a˙na naqilg˙u’’!

Ma tit˙ajjarx toffri xi volontarjat din is-sena jekk sa issa ma qieg˙ed toffri xejn?

8 L-Anzjan Illum

ÇENTRI TA’ MATUL IL-JUMGÓALL-ANZJANI f’MALTA

Iç-Çentri ta’ Matul il-Jum huwa wie˙ed mis-servizzi fil-komunita’ g˙all-Anzjani u Persuni b’DiΩabilita’ biex, kemm jista’ jkun, jibqg˙u jg˙ixu f’darhom u jkomplu jiffurmaw parti integrali mis-Soçjeta’.S’issa g˙andna sbatax(17)-il çentru li jinsabu Ω-Ûejtun, il-Óamrun, Óad-Dingli, Óal-Qormi, Tas-Sliema, IΩ-Ûurrieq, l-Imtarfa, B’Kara, Bormla, Óal-Luqa, San Pawl il-Ba˙ar, B’Bu©a, il-Mosta, Sta.Venera, In-Naxxar, Óal Safi u il-Mellie˙a.

L-GÓAN TAÇ-ÇENTRU

Li jg ˙in lill-anzjani jΩommu ru˙hom attivi fil-komunita’.Li jg ˙in lill-anzjani li nqatg˙u mill-˙ajja tal-komunita’ jer©g˙u jintegraw ru˙hom mal-bqija tas-soçjeta’.Li jg ˙in lill-persuni li qed jie˙du ˙sieb tal-anzjani - qrabathom billi joffru mezz ta’ ser˙an.

X’INHU Ç-ÇENTRU GÓALL-ANZJANI?

Iç-çentru huwa post li joffri opportunita’ lill-anzjani li jiltaqg˙u flimkien, jag˙mlu ˙bieb ©odda u jie˙du sehem f’attivitajiet im˙ejjija fil-programm taç-çentru.

Iç-Çentri jift˙u mit-Tnejn sal-Ìimg˙a, mit-8.30am-4.00pm, barra ç-Çentru taΩ-Ûurrieq li jifta˙ il-Ìimg˙a kollha barra l-Erbg˙a mit-8.30am-2.00pm, iç-Çentru ta’ Tas-Sliema li jifta˙ mit-Tnejn sal-Ìimg˙a mit-8.30am-7.00pm, u ç-Çentru ta’ Óal Safi li jifta˙ kull nhar t’Erbg˙a mit-8.30am-2.00pm.

X’JOFFRI Ç-ÇENTRU?

Fost l-attivitajiet im˙ejjija fil-programm iç-çentru joffri te’ u sandwiches (ta’ kuljum), keep-fit exercises, log˙ob b˙al tombla, divertiment muΩikali u lezzjonijiet ta’ Ωfin, informazzjoni dwar is-sa˙˙a u servizzi soçjali u o˙rajn, ˙ru© u divertiment. Jsir ukoll xog˙ol tal-idejn, fejn l-anzjan jg˙allem anzjani o˙ra. Joffri wkoll servizz ta’ FiΩjoterapista u “Occupational Therapy’’u Lezzjonijiet tal-Kompjuters.

MIN JISTA’ JAPPLIKA?

Jistg˙u japplikaw persuni li g˙andhom aktar minn 60 sena, imma jista’ jkun hemm kaΩijiet o˙ra li ji©u kkunsidrati.Ting˙ata prijorita’ lil persuni anzjani li jg˙ixu wa˙edhom, dawk li m’humiex involuti f’xi attivitajiet soçjali u lil dawk il-persuni li jbatu minn xi kundizzjonijiet fejn ikun periklu g˙alihom li jqattg˙u ˙in twil wa˙edhom.

KIF TISTA’ TAPPLIKA?

Wie˙ed jista’ japplika billi ji©bor applikazzjoni miç-Çentru Servizz Anzjan li qieg˙ed il-Belt Valletta jew minn kull Çentru li di©a hemm eΩistenti u anke mill-Kunsill Lokali.G˙al dan is-servizz, wie˙ed ikun mitlub i˙allas ˙las Ωg˙ir fix-xahar.G˙al aktar informazzjoni wie˙ed jista’ jçempel lil Servizz Anzjan fuq 25575000 jew il-Kap taç-Çentri ta’ Matul il-Jum fuq 22788444/5.

X’JIÌRI LA DARBA TAPPLIKA?

L-Uffiçjal Inkarigat minn dak iç-Çentru ta’ Matul il-Jum ikkonçernat içempel lill-applikant/a fi Ωmien ©img˙a minn meta tkun irçeviet l-applikazzjoni tal-applikant.

Jannar - Marzu 2011 9

ÇENTRI TA’ MATUL IL-JUMGÓALL-ANZJANI f’GÓAWDEX

Iç-Çentru ta’ Matul il-Jum g˙all-Anzjani ©ie inawgurat f’Mejju tas-sena 1999. Il-Ministeru g˙al G˙awdex flimkien ma’ tnax-il Kunsill Lokali g˙amlu ftehim li permezz tieg˙u setg˙u jibdew jing˙ataw servizzi lill-anzjani G˙awdxin minn ©ewwa dan iç-çentru li jinsab fil-bini tal-Moviment Azzjoni Soçjali ©ewwa G˙ajnsielem. Dan iç-çentru jopera erba’ darbiet f’©img˙a bil-parteçipazzjoni ta’ persuni anzjani minn diversi lokalitajiet f’G˙awdex:

It-Tnejn:- Anzjani mill-G˙arb, Kerçem u Sta Luçija.

It-Tlieta:- Anzjani mix-Xewkija, San Lawrenz, G˙asri, Residenza Sant’Anna u s-Sala Ìerjatrika tal-Ir©iel.

L-Erbg˙a:- Anzjani mir-Rabat, Sannat u Munxar.

Il-Óamis:- Anzjani mill-Qala, G˙ajnsielem, Fontana u Ûebbu©.

Il-programm ta’ kuljum jibda biç-çelebrazzjoni ta’ quddiesa u wara l-anzjani ji©u servuti b’kolazzjon fil-kamra tal-pranzu. Fil-bqija tan-nofstanhar ta’ filg˙odu l-anzjani jipparteçipaw f’attivitajiet varji. Hemm min i˙obb jag˙mel xi xog˙ol bl-idejn, fost o˙rajn xog˙ol bil-labar jew bil-ganç. O˙rajn jilag˙bu t-tombla jew joqog˙du fil-lounge area, iqattg˙u l-˙in jitkellmu ma’ s˙abhom. U˙ud jippreferu jimxu u jgawdu l-veduti sbie˙ tax-Xatt l-A˙mar u tal-Port tal-Im©arr. Xi drabi ji©u organizzati ta˙didiet minn persuni professjonali dwar su©©etti ta’ interess g˙all-anzjani. G˙al madwar nofsinhar ti©i servuta ikla kompluta. Wara l-ikel l-anzjani jlestu biex imorru lura lejn djarhom.

Fiç-Çentru ta’ Matul il-Jum, l-anzjani jibbenefikaw ukoll minn servizzi professjonali tat-tobba, infermiera, podolo©ista kif ukoll stilista tax-xag˙ar. Dawn huma pprovduti fuq baΩi regolari jew inkella fuq talba mill-anzjani nfushom. Barra minn hekk kull xahar ji©u organizzati wkoll attivitajiet soçjali u kulturali o˙ra.

Kull persuna li g˙andha ‘l fuq minn sittin sena tista’ tattendi dawn iç-Çentri ta’ Matul il-Jum g˙all-anzjani. Dawn flimkien ma’ servizzi o˙ra b˙al Meals on Wheels u l-Handyman Service jiffaçilitaw il-˙ajja tal-anzjani biex ˙afna minnhom ikunu jistg˙u jibqg˙u jg˙ixu fil-komunitajiet tag˙hom.

G˙al aktar informazzjoni wie˙ed jista’ jçempel lil Ms. Joanne Mohr fuq 21565891.

PENSJONANTI LI ÓALLEWNA R.I.P.

†Mary Naudi (Hamrun)

Edgar Caruana Montaldo (Sliema)Leone Fenech (Valletta, ex-Membru tal-Kunsill Nazzjonali Tal-Anzjani)

10 L-Anzjan Illum

‘Il- GREEN Paper’ fuq il-PensjonijietMa˙ru©a mill-Kummissjoni tal-Unjoni Ewropea

Helen Borg Bonnici - 15.10.2010

Fit-22 ta’ Settembru 2010 saret ‘PreΩentazzjoni’ dwar il-Green Paper fuq il-Pensjonijiet li kienet ˙ar©et il-Kummissjoni tal-Unjoni Europea ftit aktar minn xahrejn qabel. Din il- Green Paper kien jisimha : ‘Towards Adequate, Sustainable and Safe European Pension Systems’.

G˙al din il-preΩentazzjoni kienu mistiedna l-Membri tal-Kumitat Settorjali g˙all-Affarijiet Soçjali ,Xog˙ol u Sa˙˙a tal-MEUSAC u l-laqg˙a nΩammet f’Dar l-Ewropa, il-Belt, Valletta.

Il-Paper kienet tittratta dwar l-adegwatezza, sostenibbilita’ u sikurezza tal-Pensjonijiet fl-Unjoni Ewropea fid-dawl ta’ sfidi ta’ demografija u popolazzjoni anzjana li qieg˙da tikber sew. Il-pensjoniiet qeg˙din jiffaççjaw sfida kbira billi n-numru ta’ ˙addiema fil-futur mistenni li jonqos ˙afna g˙ax ir-rata tat-twelid dejjem tiçkien.

B’mod partikolari, din il-paper g˙andha l-g˙an li tindirizza kwistjonijiet b˙al :L-iΩgurizza ta’ d˙ul xieraq tal-pensjoni u li sistemi tal-pensjonijiet ikunu sostenibbli fit-tul. •Li jinkiseb bilanç xieraq bejn ix-xog˙ol u l-˙ajja tal-pensjoni u ti©i ffaçilitata ˙ajja attiva itwal. •Li jkun hemm aktar ser˙an tal-mo˙˙ dwar il-pensjonijiet wara l-kriΩi ekonomika ta’ dan l-a˙˙ar, •kemm issa kif ukoll fit-tul. Li ji©i Ωgurat li l-pensjonijiet ikunu aktar trasparenti sabiex in-nies jistg˙u jie˙du deçiΩjonijiet •iktar infurmati dwar id-d˙ul tal-pensjoni tag˙hom.

Il-preΩentazzjoni tal-Green Paper saret mis-Sur Joe Camilleri - Direttur Ìenerali tad-Dipartiment tas-Sigurta’ Soçjali fil-waqt li kien hemm ukoll is-Sur Mark Mousu - Direttur tal-istess Dipartiment u s-Sur David Spiteri Gingell li hu Chairman tal-Pension Working Group. Waqt il-laqg˙a kien hemm deliberazzjonijiet fuq il-paper minn dawk preΩenti.

G˙al din il-laqg˙a attendew is-Sinjorina Helen Borg Bonnici Viçi President tal-Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani u s-Sur Moses Azzopardi President tal-G˙aqda tal-Pensjonanti flimkien mas-Sur Carmel Mallia.

NIRRINGRAZZJAW LIL DAWN IL-MEMBRI LI GÓOÌOBHOM JAGÓMLU DONAZJONI

LILL-KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI

Is-Sinjura Mary Anne Mizzi (Victoria Gozo) €5.00Is-Sinjura Doris Xuereb (Victoria Gozo) €5.00

Jannar - Marzu 2011 11

VJOLENZA DOMESTIKA

Servizzi ta’ appo©© g˙al vittmi ta’vjolenza domestika u programmi g˙al min jabbuΩa

X’inhi l-vjolenza domestika?

Vjolenza domestika sse˙˙ meta persuna adulta tabbuΩa lil persuna adulta o˙ra. Óafna drabi, dan ji©ri minn ra©el fuq mara, u speçjalment bejn koppja. Dan l-abbuΩ jista’ jie˙u diversi forom, fosthom vjolenza fiΩika, abbuΩ emozzjonali u psikolo©iku, abbuΩ finanzjarju, kif ukoll abbuΩ sesswali. L-abbuΩ hu mod kif il-persuna li qed tag˙mel l-abbuΩ turi l-kontroll u l-poter tag˙ha fuq il-persuna l-o˙ra.

Min jista’ jkun vittma?

G˙alkemm normalment huma n-nisa li jkunu l-vittmi ta’ vjolenza domestika, dan ma jeskludix il-fatt li xi r©iel jistg˙u jkunu huma l-vittmi. Id-differenza hi li meta l-ir©iel huma l-vittmi, dawn isibuha aktar diffiçli biex ifittxu l-g˙ajnuna.JeΩistu wkoll sitwazzjonijiet fejn l-omm tkun abbuΩata mit-tfal tag˙ha stess. Dan hu wkoll kaΩ ta’ vjolenza domestika, ladarba l-abbuΩ ise˙˙ fuq adult. Meta l-vittma tkun minorenni, dan ikun abbuΩ tat-tfal.

Kif l-A©enzija APPOÌÌ tg˙in lil persuni f’sitwazzjoni ta’ vjolenza domestika?

L-A©enzija APPOÌÌ toffri servizzi kemm lill-vittmi ta’ vjolenza domestika u lit-tfal tag˙hom, kif ukoll lil min jabbuΩa. Wie˙ed jista’ jag˙mel aççess g˙al dawn is-servizzi billi jikkuntattja lill-A©enzija fuq: Supportline 179 jew 2295 9000

Domestic Violence Service

Malli vittma ta’ vjolenza domestika tag˙mel kuntatt ma’ l-A©enzija, din ti©I referuta lis-servizz kontra l-Vjolenza Domestika. Dan hu servizz speçjalizzat ta’ ˙idma soçjali li jing˙ata lil adulti li qed jesperjenzaw abbuΩ fil-familja jew li huma vittmi ta’ abbuΩ, u lit-tfal tag˙hom. L-g˙an ta’ dan is-servizz hu li jg˙in lill-vittmi billi tkun offruta assistenza biex til˙aq il-bΩonnijiet, kemm materjali kif ukoll emozzjonali u psikolo©içi, ta’ dawn n-nies.

X’tip ta’ g˙ajnuna ting˙ata minn dan is-servizz?

Vittmi ta’ vjolenza domestika ta’ ‘l fuq minn 18-il sena jistg˙u jibbenefikaw minn dan is-servizz. Flimkien mas-social worker , il-vittmi jkunu jistg˙u j˙ejju pjan g˙al futur sigur kemm jista’ jkun, g˙alihom u g˙al uliedhom. Dawn ikunu ggwidati b’tali mod li jer©g˙u jibdew jiskopru l-˙iliet tag˙hom, peress li ˙afna drabi jkunu tilfu l-istima lejhom infushom, min˙abba l-abbuΩ psikolo©iku li jkunu g˙addejjin minnu. Permezz ta’ konsulenza ma’ avukat, APPOÌÌ toffri wkoll assistenza lill-vittmi billi turihom x’inhuma d-drittijiet legali tag˙hom.F’çerti kaΩijiet jista’ jkun hemm bΩonn li l-vittma ma tibqax tg˙ix ta˙t l-istess saqaf ma’ min qed jabbuΩa minnha, u f’dan il-kaΩ tkun referuta g˙al shelter post sigur intenzjonat g˙al nisa vittmi ta’ vjolenza domestika u wliedhom jew xi akkomodazzjoni o˙ra fejn il-mara t˙ossha sikura.Is-servizz kontra l-Vjolenza Domestika jipprovdi wkoll appo©© permezz ta’ support groups g˙all-vittmi li r-ra©el tag˙hom ikun qed jattendi l-programm offrut mill-Perpetrator’s Service. Dawn in-nisa jistg˙u jkunu referuti wkoll g˙al srevizzi u professjonisti o˙rajn, skond il-bΩonn.

12 L-Anzjan Illum

G˙abex

Din ir-residenza tilqa’ nisa li huma vittmi ta’ vjolenza domestika, u lil uliedhom, f’kaΩijiet ta’ emer©enza. L-g˙an hu li jkun provdut post sigur g˙al dawn il-vittmi, li f’çertu mumenti ji©u bΩonn protezzjoni immedjata. L-g˙an ta’ dan is-servizz, minbarra li jag˙ti kenn sikur u temporanju lill-vittmi, hu wkoll li jg˙in lil dawn in-nisa u lil uliedhom jifhmu li l-abbuΩ ta˙t l-ebda çirkustanzi ma hu aççettabbli u l-anqas ©ustifikat.

F’hiex jikkonsisti s-servizz?

L-istaff ta’ din ir-residenza, flimkien mas-servizz kontra l-Vjolenza Domestika, jag˙ti l-appo©© lil dawn in-nisa fil-bΩonnijiet tag˙hom ta’ kuljum, filwaqt li jg˙inuhom i˙ejju pjan g˙all-futur. Dawn in-nisa jkunu m˙e©©a j˙ejju pjan li jkun jinkludi akkomodazzjoni g˙al meta jitilqu minn G˙abex, kwistjonijiet ta’ sa˙˙a, jfittxu impjieg jekk ma jkunux ja˙dmu, u jing˙ataw ukoll g˙ajnuna relatata mat-tfal. Issir ukoll kollaborazzjoni ma’ servizzi o˙ra relatati sabiex il-vittmi jing˙ataw servizz komplet kemm jista’ jkun. Meta hu possibbli r-residenti f’dan is-servizz jkunu m˙e©©a jag˙tu kontribuzzjoni finanzjarja.

Kemm jistg˙u jdumu jg˙ixu f’dan il-post dawn il-vittmi?

In-nisa li jkunu qed joqog˙du f’dan il-post jistg˙u jag˙mlu dan g˙al perijodu ta’ mhux aktar minn tliet xhur. Wara dan iΩ-Ωmien, dawn il-persuni jimxu g˙al post ie˙or jew f’xi akkomodazzjoni o˙ra li tkun instabet meta l-mara tkun g˙adha toqg˙od fl-G˙abex, jew anke jirritornaw lura d-dar.

‘Perpetrator’s Service’

Il-persuni li jkunu qed iwettqu l-abbuΩ g˙andhom bΩonn l-g˙ajnuna wkoll, ˙alli jkunu jistg˙u jbiddlu l-im©iba tag˙hom. Dan is-servizz jing˙ata lil ir©iel abbuΩivi li g˙andhom ‘il fuq minn 18-il sena, biex jifhmu u jbiddlu l-attitudni tag˙hom minn vjolenza g˙al rispett u sigurta’ lejn il-familja tag˙hom. Din il-bidla tkun tista’ tippermetti relazzjoni b’sa˙˙itha bejn il-membri tal-familja.

X’joffri dan is-servizz?

L-g˙an prinçipali ta’ dan is-servizz hu li jwassal lill-ir©iel li jkunu qed jag˙mlu l-abbuΩ sabiex jie˙du r-responsabbilta’ tal-a©ir tag˙hom billi jifhmu l-im©iba tag˙hom u x’qed jikkawΩaw. Dan normalment ji©ri permezz ta’ sessjonijiet fi gruppi li ddum madwar 22 ©img˙a. Matul il-programm dawn l-ir©iel ikunu jistg˙u ja˙dmu fuq l-im©iba tag˙hom li tkun qed i©©eg˙elhom ja©ixxu b’dak il-mod.Qabel ma jibdew jattendu dawn il-gruppi, dawn l-ir©iel isirilhom assessar personali minn professjonist. Wara li jkunu attendew dan il-programm, dawn l-ir©iel ji©u m˙ajra jipparteçipaw f’support groups fuq baΩi regolari.F’kaΩijiet fejn il-mara/sie˙ba tkun qed tirçievi servizz mid-Domestic Violence Service, ikun hemm kollaborazzjoni bejn il-professjonisti involuti maΩ-Ωew© partijiet sabiex ikun hemm a©©ornament dwar l-iΩviluppi min-na˙a tar-ra©el.

X’nista’ nag˙mel jekk naf b’xi abbuΩ?

Persuna li taf b’xi abbuΩ, hu ta’liema tip hu, jista’ jg˙in billi jew jag˙mel rapport lill-pulizija, jew içempel lill-A©enzija APPOÌÌ fuq Supportline 179. Tista’ wkoll titkellem ma’ xi professjonist li tafda, ˙alli dan ikun jista’ jirreferi l-kaΩ lill-A©enzija. Preferibbilment, dan isir bil-kunsens tal-vittma tal-abbuΩ. Il-vittma g˙andha wkoll ti©i m˙ajra biex tirrapporta l-abbuΩ u/jew tersaq lejn is-servizzi g˙all-g˙ajnuna.

Fejn nista’ nçempel g˙al aktar informazzjoni dwar dawn is-servizzi?

Wie˙ed jista’ jikkuntattja lill-A©enzija APPOÌÌ fuq in-nimru 2295 9000 u minn hemm jing˙ata aktar informazzjoni, jew inkella mis-Supportline 179 li hija miftu˙a 24-sieg˙a kuljum.

N.B. Dan it-tag˙rif ittie˙ed minn fuljett tal-APPOÌÌ, SAPPORT u SEDQA rigward il-Vjolenza Domestika.

Jannar - Marzu 2011 13

GÓAXAR KMANDAMENTI BIEX MA TIXJIEÓX

Silta minn Artiklu ppubblikat mis-Sur Reno Calleja, fit-‘‘Times of Malta’’, tad-19 ta’ Frar,2010. Bil-permess tieg˙u, u wara li ttraduçih bil-Malti, qed ji©i ppubblikat f’' "L-Anzjan Illum’’.

1. Toqg˙odx ta˙seb fuq numri. L-eta’, kemm tiΩen kemm inti twil jew qasir, ˙alli lit- tobba jinkwetaw fuq dan;

2. Ûomm il-kumpanija ta’ nies fer˙ana. Nies li dejjem jidhru bil-buri u mdejqa jsewdulek qalbek;

3. Ibqa’ tg˙allem. Itg˙allem fuq il-kopmpjuter, snajja’, xog˙ol fil-©nien. Hu x’inhu, qatt t˙alli mo˙˙ok ma ja˙dimx. Mo˙˙ li ma jag˙mel xejn iwassal g˙al dik il-ming˙ula marda msej˙a l-Alzheimer.

4. Óu gost b’affarijiet sempliçi;5. Id˙aq dejjem, tist˙ix tfaqqa’ d-da˙q, anki meta jisimg˙ek ˙addiehor. Id˙aq sakemm

t˙ossok ˙a tinqasam bid-da˙q;6. It-telf ta’ membri tal-familja j©eg˙elna nibku. Óu Ω-Ωmien tieg˙ek biex tibki u tag˙mel

luttu. IΩda l-˙ajja trid tibqa’ sejra. L-uniku bniedem li jibqa’ mieg˙ek tul ˙ajtek kollha hu inti biss. Kun ˙aj u ferrie˙i meta inti ˙aj.

7. Dawwar lilek innifsek b’dak li t˙obb, kemm jekk huma membri tal-familja, xi annimali, jew affarijiet li t˙obb, muΩika, pjanti, delizzji, huma x’inhuma. Id-dar tieg˙ek hija l-bejta tieg˙ek.

8. Óu ˙sieb sa˙˙tek. Jekk sa˙˙tek hi tajba ibΩa’ g˙aliha. Jekk sa˙˙tek mhix tajba g˙al kollox, tejjibha. Jekk ma tistax itejjibha inti, fittex l-g˙ajnuna.

9. Toqg˙odx ta˙seb fuq l-iΩbalji tal-img˙oddi. Mur imxi mixja, ˙u vaganza iΩda tbieg˙ed min fejn t˙ossok ˙ati ta’ xi nuqqas li g˙amilt fl-img˙oddi.

10. G˙id lill dawk li t˙obb li t˙obbhom ma’ kull çans li ji©ik.

U dejjem ftakar li mhux kemm tg˙odd snin jg˙odd, jg˙odd l-aktar kif t˙ossok!

14 L-Anzjan Illum

POPPY DAY

Remembrance Day also known as Poppy Day or Armistice Day (the event it commemorates) or Veterans Day is a Commonwealth holiday (observed in all Commonwealth countries except Mozambique) to commemorate the sacrifices of members of the armed forces and of civilians in times of war, specifically since the First World War. It is observed on 11 November to recall the end of World War I on that date in 1918 (major hostilities of World War I were formally ended “at the 11th hour of the 11th day of the 11th month” of 1918 with the German signing of the Armistice). The day was specifically dedicated

by King George V, on 7 November 1919, to the observance of members of the armed forces who were killed during war; this was possibly done upon the suggestion of Edward George Honey to Wellesley Tudor Pole, who established two ceremonial periods of remembrance based on events in 1917.

(Note that “at the 11th hour”, refers to the passing of the 11th hour, i.e. 11:00 am.)

IL-BAÌIT 2011 GÓALINA L-ANZJANIHelen Borg Bonnici 3.11.10

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani jifhem li l-Ba©it ta’ din is-sena huwa wie˙ed ma˙sub biex iwassal lil pajjiΩna g˙all-qag˙da finanzjarja a˙jar billi jitnaqqas id-dejn nazzjonali.

Madankollu, il-Kunsill jinnota bi pjaçir li f’dak li jolqot lill-Anzjani, gawdew permezz ta’:Ûieda g˙all-G˙oli tal-Óajja s˙i˙a1. Pensjoni tas-servizz b’Ωieda ta’ 2002. Ûieda ta’ Assistenza Supplimentari3.

Fil-waqt li fil-Qasam tas-Sa˙˙a, ser ikun hemm :Nursing Home1. ©dida g˙all-Anzjani f’Zammit ClappEstensjoni f’St Vincent de Paule g˙all-kura tad-Dimentia2. Bini ta’ Çentru ©did g˙all-kura tal-Onkolo©ija fl-Isptar Mater Dei3. Espansjoni fiç-Çentru tal-4. Breast Screening g˙all-kundizzjonijiet o˙ra wkoll b˙all-ProstataEstensjoni fis-Servizz ta’ SpiΩerija tal-G˙aΩla Tieg˙ek5. Ûieda fil-Lista ta’ Mediçini b’Xejn g˙all-kura tal-6. CancerTitjib fiç-Çentri tas-Sa˙˙a li jinkludu servizz ta’ 7. X-RayG˙ajnuna fix-Xiri ta’ 8. Wheelchairs g˙al dawk neqsin mill-Mobilita’.Ftu˙ ta’ 5 Çentri Ìodda ta’ Matul il-Jum g˙all-Anzjani9.

IΩda, il-Kunsill huwa m˙asseb sew billi l-Anzjani ta’ 61+ f’Riskju ta’ Faqar, (22%) baqg˙u fejn kienu. L-Anzjani jixtiequ jaraw li l-prezzijiet fuq il-mediçini ji©u kkontrollati u mnaqqsa u Ω-Ωmien ta’ stennija g˙all-Operazzjonijiet li jkollhom bΩonn, jitqassar drastikament.

Dwar il-Kontijiet tad-dawl u l-ilma g˙al dawk li ma jibbenefikawx mir-ro˙s li jag˙ti l-Gvern, u l-g˙oli tal-prezz tal-gas u l-fjuwil, l-Anzjani jibqg˙u anzjuΩi g˙ax dawn l-ispejjeΩ iwasslu g˙al tnaqqis mill-Pensjoni tag˙hom! Drastikament!

Jannar - Marzu 2011 15

Ótie©a tal-Indafa fl-IdejnHelen Borg Bonnici 6.11.10

Idejn li ma jkunux indaf jistg˙u jkunu mezz ta’ infezzjonijiet. Ming˙ajr ma ninteb˙u,l-idejn huma mezz ‘inviΩibbli’ li permezz tag˙hom nikka©unaw u nxerrdu l-infezzjonijiet.

Fl-isptarijiet, dawk kollha li jie˙du kura tal-pazjenti, huma ttrenjati li ja˙slu jdejhom sew bis-sapun qabel u wara li jmissu lill-pazjenti speçjalment dawk li jkollhom xi feriti miftu˙a, hekk ukoll dawk li juΩaw xi intravenous drip jew xi catheter.

Fl-Unjoni Ewropea instab li minn 8 sa 12 % ta’ pazjenti sofrew xi infezzjonijiet waqt li kienu fl-isptar ka©un ta’ nuqqas ta’ ndafa tal-idejn. Nuqqas ta’ ndafa stretta tal-idejn fl-isptarijiet tista’ tikka©una

‘antibiotic resistance diseases’, permezz ta’ bacteria li jinstab fuq il-©ilda. G˙alhekk, aktar ta˙ri© qieg˙ed jing˙ata lill-Health Care Workers fl-isptarijiet biex ting˙ata aktar importanza tal-‘Hand Hygiene’.

Mil-lat ekonomiku, fl-Ewropa, huwa kkalkolat li sa 25 miljun sodda extra fl-isptarijiet, intuΩaw ka©un ta’ infezzjonijiet ta’ dan it-tip, b’nefqa ta’ bejn it-€13 u l-€24 miljun .

Fil-familji tag˙na, a˙na wkoll je˙tie© li rrawmu l-prattika tal-indafa tal-idejn meta nid˙lu ©od-dar minn barra u nersqu fil-kçina mmissu l-ikel. Wie˙ed irid jiftakar ma’ kemm affarijiet inkunu missejna barra, li ma kinux indaf. Hekk ukoll irridu na˙slu idejna wara li nkunu uΩajna t-tojlit.

Fid-Djar tal-Anzjani, din id-drawwa tal-indafa tal-idejn g˙andha wkoll ti©i osservata b’mod strett ˙afna.

Is-Sa˙˙a tag˙na hija prezzjuΩa g˙alina, g˙all-familji tag˙na u g˙al pajjiΩna. G˙alhekk irridu nkunu attenti li l-mard ma jinxteridx permezz tan-nuqqas tal-indafa fl-idejn.

Programm Ìdid fuq TVM g˙all-Anzjani 60+Il-programm 60+ preΩentat minn Pauline Agius, ser ikun qed jiffoka fuq su©©etti

relatati mal-mezza eta’ miexja g˙as-sittin sena. Permezz ta’ mistiedna esperti ser niddiskuti flimkien liema ‘issues’ jolqtu b’mod diretti l-anzjani jew dawk li qed joqorbu g˙al dak iΩ-Ωmien. Is-su©©etti ser ikunu vasti minn dawk li jaffetwaw il-˙ajja ta’ kuljum, o˙rajn marbuta max-xog˙ol u l-karriera, relazzjonijiet u anke su©©etti o˙ra b˙al pensjoni, li©ijiet u anke vjolenza fuq l-anzjani.

F’kull programm ser niltaqg˙u ma’ anzjani li ser jaqsmu mag˙na l-esperjenzi personali tag˙hom filwaqt li fl-‘istudios’ tag˙na ser niddiskutu dawn il-kaΩijiet, inwie©bu l-mistoqsijiet tag˙kom u naqsmu mag˙kom din l-esperjenza tal-˙ajja.

Programm li g˙andu jolqot udjenza matura u vasta u li ser ji©i ppreΩentat minn angolu poΩittiv u rispett lejn l-anzjani. Fuq baΩi ta’ dan, 60+ mistenni joffri tag˙lim, tag˙rif, esperjenzi reali, ˙arsa poΩittiva lejn il-˙ajja, twemmin, drawwiet u dak kollu li jg˙addi minnu l-bniedem tul il-˙ajja.

Nistidnuk tiltaqa’ mag˙na bejn Jannar u Marzu 2011, kull nhar ta’ Tnejn fil-11 ta’ filg˙odu fuq TVM, b’repetizzjoni fuq Education 22 il-Óamis, f’nofsinhar, il-Ìimg˙a fis-7:30 ta’ filg˙axija u l-Óadd fil-11 ta’ filg˙odu. Narawk!

TVM It-Tnejn 11AMEducation 22 Il-Óamis 12PM, il-Ìimg˙a 7:30PM u l-Óadd 11AM

16 L-Anzjan Illum

Tfakkira ta’ ©rajja ta’ niket f’g˙amla ta’ poeΩija miktuba minn M. Assunta Grima u mibg˙uta lilna minn Vitorin Mizzi

eks-Membru tal-Kunsill Nazzjonali tal-Anzjani

Tifkiriet tan-Nannu Gawdenz

Hija drawwa ferm sabi˙ali t-tfal iΩuru lin-nanniet,sabiex dawn jirrakkontawlhomtal-img˙oddi l-©rajjiet.

Marcellino tfajjel g˙aqli,kien i˙obb ikun ta’ wens,ta’ sikwit kien imur jaralill-ma˙bub nannuh Gawdenz.

Dan ix-xwejja˙ kien jg˙ix wa˙du f’dar antika qrib il-ba˙ar,kien isajjar, kien inaddafu kul˙add kien bih jifta˙ar.

Kien jaf jikteb, kien jaf jaqrag˙ax l-iskola jmur kien, imma biex jg˙in lil familjal-istudju ˙alla f’qasir Ωmien.

Ta’ g˙axar snin kien ©a abbatisabiex jaqdi l-knisja sew,kien ibakkar g˙al tal-ewwelsabiex jg˙in lil Dun Mattew.

Kien ukoll jaqdi fil-Vjatkubiex fanal f’idejh i©orr,kellu le˙nu tassew ˙eluu kien jie˙u sehem fil-kor.

Hekk kif Marcellino jasalin-nannu jferra’ l-kafe’,jistiednu biex flimkien mieg˙ujixrobuh fuq kannape’.

Hawn Gawdenz kien jirrakkontatal-img˙oddi t-tifkiriet,xi ftit minnhom ta’ fer˙ kienuu o˙rajn ta’ tbatijiet.

In-nannu beda jiftakarkif kien i˙obb jg˙addi Ω-Ωmien,jew jistad fuq blata wa˙du,inkella g˙all-kaçça tal-gamiem.

In-nannu semma l-©ostrali f’Lapsi kienet issir,min b’˙iltu jitla’ mal-arblujirba˙ premju u kull tif˙ir.

Semma wkoll it-terramaxkali mat-toroq kienet iddur,iddoqq muΩika ferrie˙ati©bor folla kull fejn tmur.

Kien imur kultant fl-g˙axijafil-˙anut ta’ ˙uh Kurun,sabiex qatra nbid jixrob,g˙ax kien jixraqlu bir-ra©un.

Il-paga kienet miΩerjaf’maltemp qawwi ma na˙dmux,dan kien ji©ri bosta drabi,f’dawk il-©ranet ma nit˙allsux.

It-Tieni Gwerra dinjijaΩew© dg˙ajjes ©ew attakkatidisa’ ba˙rin tilfu ˙ajjithoml-o˙rajn b’miraklu ©ew salvati.

Hawn Gawdenz infexx jibki,u d-dmug˙ ©elben minn g˙ajnejh,Marcellino tbaxxa fuquu tah bewsa fuq ˙addejh.

Dawn it-tifkiriet tan-nannubaqg˙u wisq f’mo˙˙u stampati,Marcellino g˙araf sewwakemm kellu n-nannu jbati.

Dan huwa mudell tal-˙ajjatal-missirijiet minn tag˙na,dejjem ˙admu bit-tbatijakemm fil-kes˙a u kemm fis-s˙ana.

Marbutin mar-rieda t’Alla,mal-familja mag˙qudin, afdaw f’Alla u fil-Madonna,u g˙exu dejjem fer˙anin.

Lilhom ˙ajr jixraq irroddutalli tawna t-trobbijafit-talb tag˙na a˙na niftakrug˙ax jist˙oqqilhom it-tgawdija.

M. Assunta Grima

N.B. Persuni li tilfu ˙ajjithom fuq id-dg˙ajjes tal-Latini Matul it-Tieni Gwerra Dinjija;Pawlu Azzopardi, Guzepp Muscat, Feliç Bi©eni, Salvu Rapa, Emanuel Borg, Marcell Thewma, Carmelo Costa, Çikku Vella, Salvu Grech

Jannar - Marzu 2011 17

Nifir˙u lis-Sinjura Marion Higgins Debonotal-"Awards - Discovery - Certificates - Challenge Over 50"Hija la˙qet u kompliet il-Livelli tal-Bronz, Fidda u Deheb

MILL-KTIEB“ILLI JSAÓÓAR TAL-ANÌLI’’(Dan huwa ktieb antik mill ˙afna kotba li g˙andi u li xtaqt in©ieb xi˙a©a minnhu biex naqsamha mag˙kom l-anzjani)

Minn Marion Higgins Debono

IL-ÓBIBERIJABiex tkun Ωgur li jkollok ˙bieb g˙al g˙omrok kollu, i©bor ftit weraq tal-fjuri jew weraq ie˙or. Ag˙tihom lil dawk il-˙bieb tieg˙ek mag˙Ωula minnek. Jekk trid li jibqg˙u ˙bieb, g˙id din il-poema.

Se˙er tal-fjuri - se˙er tas-si©ar.Se˙er tal-ba˙ar u g˙ejun,uΩa s-seng˙a li g˙andkom intom.G˙ax ˙bieb g˙al dejjem jiena sibt.

TBERIK GÓAL DAREKJekk trid ir-risq g˙al darek u l-©nien tieg˙ek, wara li bnejtha sabi˙a bil-g˙aqal u l-galbu. Oqg˙od bil-kwiet g˙al filg˙axija g˙id din il-poema g˙al erba’ darbiet.

TibΩa’ xejn minn ˙add u xejn, ir-risq g˙al din id-dar u bejta hemm.

Hawn min i˙alli pjanti tal-klin (rosmarin) u s-sag˙tar ˙dejn l-g˙atba tal-bieb ta’ barra.

GÓAL MIN IQUM BIL-BURIJekk fig˙odu qomt bil-buri jew bin-nervi, sabiex dawn imorru minn fuqek, xomm fjura friska bil-mod g˙id g˙al darbtejn:

Fer˙an/a nixtieq ner©a’ nkun,in˙alli n-natura mistrie˙atne˙˙ili l-˙sibijiet qarrieqa,biex ner©a’ nkun jiena m’g˙andumx.

JEKK TLIFT XI ÓAÌAAg˙laq g˙ajnejk, ftakar f’dik il-˙a©a lit kun tlift u g˙id:

It-Tramuntana, Nofsinhar, il-Lvant u il-Punent.Fittxu g˙alija ‘l hawn u ‘l hemm,G˙inuni nsib dak li tlift.Jinteba˙ mo˙˙i fuq dak l-in˙eba.

18 L-Anzjan Illum

IL-KWADRU TAL-KANAVAZZMinn Paul J. Debono

It-Tifkiriet ta’ tfilitna ma ninsewhom qatt. Meta nixjie˙u dawn jer©g˙u jinbtu f’mo˙˙na, g˙al darb’o˙ra jie˙du l-˙ajja u jfakkruna f’dak iΩ-Ωmien qasir iΩda tant ˙elu, li tar u g˙osfor qisu s˙ab ma˙kum minn riefnu.

Hekk qed ji©rili jien, issa li xuxti ©miela ΩΩewget bl-abjad. In˙ares b’nostal©ija lejn dak iΩ-Ωmien meta ta’ tifel ta’ sitt snin kienu j©ibuni San Ìiljan.

Dan li qed ng˙id kollu se˙˙ dawk is-sentejn qabel ma faqg˙et it-Tieni Gwerra Dinjija. Missieri kien bena Ωew© postijiet f’San Ìiljan u Ωamm wie˙ed g˙alih fejn konna ni©u fih kull sajf.

Matul is-sena konna nkunu Bormla billi missieri kien ja˙dem it-Tarzna. Fis-Sajf mhux a˙na biss konna mmorru San Ìiljan, iΩda l-familja taz-ziju Naz u t-tfal taz-zija Pawla.

Ommi, Lukrezja, kienet tant t˙obb ta˙dem ix-xog˙ol tar-rakkmu u dak tal-kanavazz. Ta’ tifel, ta’ sikwit kont in˙obb immur naraha ta˙dem. Kont niççassa n˙ares lejn subg˙ajha, x’se˙er kien fihom! Idejha kienu tad-deheb!

Niftakar, qisu kollox se˙˙ il-biera˙. Meta kienet toqg˙od ta˙dem, il-hena tag˙ha tpo©©i qrib il-bieb tal-bit˙a. Ma nafx, na˙seb li hemm kien ikollha aktar dawl, forsi wkoll t˙oss dik il-few©a ma’ wiççha, waqt li tlieg˙eb il-weraq tad-dielja u t˙axwex ix-xuxa tal-banana.

Il-kwadru li kellha f’idha mhux biss kien sabi˙ min˙abba t-tiΩwiq tal-ilwien, iΩda wkoll interessanti. Jien, minkejja li kelli sitt snin, xorta wa˙da fhimt li kien xbieha tal-img˙oddi. Fhimt li qed nara ©rajja jew a˙jar il-˙ajja ta’ tant u tant snin qabel.

Ìo qoffina, ommi kienet iΩΩomm ˙afna ˙ajt ta’ kull lewn. Araha t˙ares lejja bl-ikrah jekk kien ifettilli mmur immisshom. Imma jien, ta’ mqareb, mhux darba u tnejn li ©ieli mort inqallibhom, dejjem meta ma tkunx hemm! Dawk il-˙jut, qishom frak mill-qawsalla, kont inqabbilhom mal-kuluri taΩ-Ωejt ta’ missieri, g˙ax dan il-passatemp tieg˙u kienet il-pittura.

Il-kwadru li bdiet tinse© ommi bqajt narah mill-bidu sakemm spiççatu. Kont tara fih xbieha ta’ g˙odwa sajfija, Ωew©t itfal, tifel u tifla, fuq xtajta ramlija, b’saqajhom fl-ilma, jitbewsu mall-mew© çkejken. It-tifla, il-kbira, kellha fuqha libsa ˙amra u kappell tat-tiben. Dak ta’ ˙dejha, it-tifel, dawk is-sentejn iΩg˙ar minnha. Kien liebes ta’ ba˙ri, kif dik il-˙abta s-subien kienu tant i˙obbu jlibbsuhom. F’rasu wkoll kellu kappell jixbah dak t’o˙tu. It-

tifla kellha idha tistrie˙ fuq dahar it-tifel, qisha biex t˙ares u ma t˙allihx jinΩel aktar fl-ilma.

Is-sema ka˙lani, minbarra xi s˙aba çkejkna, bajda qotna, deher imsoffi minn dak is-s˙ab sewdieni. Hekk ukoll ir-ra©©i tax-xemx dehru jinfirxu fuq wiçç il-ba˙ar, jo˙olqu eluf ta’ bçejjeç ta’ mirja, jitbandlu fuq il-mew©.

Imma l-˙arsa tat-tfal ma kinetx lejn il-©miel tal-ba˙ar, lanqas lejn il-gawwi jittajjar fil-qrib. G˙ajnejhom kienu mg˙ollija ‘l fuq, iççassati j˙arsu lejn Ωew© blalen tal-arja. Dak l-aktar qrib kien jixbah dullieg˙a kbira kemxejn Ωengulija, bil-faxxi weqfin, sofor u ˙omor. Il- ballun l-ie˙or kellu wkoll faxxi weqfin, iΩda dawn kienu ˙odor u ko˙ol. Ta˙t kull ballun tfaççat imdendla qoffa b’xi ˙add fiha.

It-tifel deher qed iΩΩomm idejh fuq g˙ajnejh biex ikun jista’ jara a˙jar. Forsi r-ra©©i tax-xemx kienu qed ifixkluh. It-tifla qed iΩΩomm il-kappel. Min jaf kinetx qed tibΩa’ li l-few©a tfewwa˙ b’ri˙iet il-ba˙ar kinetx ser ittajjarhulha!

Fuq il-ba˙ar, mhux wisq ‘il bog˙od, kont tilma˙ Ωew© dg˙ajjes bil-qlug˙, ta’ sajjieda sejrin lura l-port b’xi qabda fiddiena. Fuq ix-xefaq deher id-du˙˙an ta’ vapur g˙addej. F’rokna tax-xbieha minsu©a fuq ix-xoqqa, kien hemm g˙asfur, wa˙du, bil-kemm jit˙arrek, qed inaqqar ir-ramel!

Mhux jien biss bdejt nie˙u pjaçir nara l-kwadru qed jin˙adem. Ta’ spiss kien jasal Manwel, il-ku©in. Hu u ˙ija ÌuΩi kienu j˙obbu jmorru dawra bil-frejgatina fil-Bajja ta’ Spinola. Dan Manwel ukoll ˙a interess fil-kwadru li s’issa x-xog˙ol fuqu kien qorob lejn it-tmiem. Forsi wkoll b’kumpliment, tant beda jfa˙˙ar xog˙ol ommi. O˙tu, Elena, wkoll fa˙˙ret dak li ˙admet ommi. Hekk ukoll Rosie, it-tifla l-kbira taz-ziju Naz. Dan kont tistennieh,il-kanavazz dejjem kien passatemp tant ma˙bub min-nisa.

Elena, tant issa˙˙ret lejn il-kwadru li ommi qaltilha li jekk issib kopja tal-istess xog˙ol, ta˙dmilha wie˙ed.

Ma nafx ommi la˙qetx ˙admet kopja o˙ra g˙ax ma dametx wisq li faqqg˙et it-Tieni Gwerra Dinjija. Din ˙arbtet u ferrxet ‘il kul˙add. G˙al tul ta’ erba’ snin, la a˙na u lanqas il-familja ma ersaqna lejn San Ìiljan, konna rifu©jati Birkirkara.

N.B. Il-persuni li jissemmew fil-kitba kienu jg˙ixu tassew. Dan qed jing˙ad f’San Ìiljan Tal-1938.

Jannar - Marzu 2011 19

L-Effetti taΩ-Ûmien fuq il-ÌisemDr Kristian Zammit MD, MRCP(UK)

21/11/2010

Jg˙idu li Ω-Ωmien isajru l-bajtar u bla ebda dubju ta’ xejn, iΩ-Ωmien i˙alli ˙afna effetti fuq kollox u fuq kul˙add, u˙ud poΩittivi u o˙rajn mhux daqstant mixtieqa. Fost l-effetti poΩittivi hemm id-dehen u l-g˙aqal li dejjem jiΩdiedu, kif ukoll il-valur kbir tal-esperjenza. Madankollu l-©isem tal-bniedem, fil- kumplessita’ tieg˙u huwa xorta vulnerabbli g˙all-effetti taΩ-Ωmien. Wara çerta eta’ spiss nibdew nisimg˙u lil min jg˙id li “ma g˙adux li kien’’ b˙al qisu b’çerta nostal©ija g˙as-sa˙˙a li kellu qabel.

G˙alkemm tul is-snin l-ebda riçerkatur g˙aref kemm hu g˙aref ma sab soluzzjoni g˙all-effetti taΩ-Ωmien fuq il-©isem, nistg˙u ng˙idu li llum il-©urnata hemm numru ta’ teoriji li jispjegaw il-bidliet li nsibu fil-©isem tal-anzjani.

Sa mill-konçezzjoni u l-formazzjoni tieg˙u fil-©uf tal-omm, il-©isem huwa mag˙mul minn numru kbir ˙afna ta’ çelloli. Kull çellola hija ‘unit’ ˙aj li g˙andu kappaçitajiet partikolari. Per eΩempju çellola ta’ muskolu kapaçi titwal jew tiqsar skond il-˙tie©a, filwaqt li çellola tal-frixa kappaçi tipproduçi kimiçi b˙all-insulina, u çellola tal-kliewi taf tnaddaf il-veleni mid-demm. Dawn iç-çelloli mbag˙ad mi©burin f’organi skond il-funzjoni li kapaçi jaqdu. Hekk g˙andna l-mo˙˙ u s-sistema tan-nervituri, il-qalb u s-sistema çirkolatorja, l-imsaren u l-fwied fost o˙rajn.

Fit-trabi u fit-tfal dawn iç-çelloli dejjem jiddividu (kull wa˙da ssir tnejn) sabiex jiΩdied in-numru tag˙hom u b’hekk jikber il-©isem. Madankollu din id-diviΩjoni ma tiqafx meta bniedem isir adult. Dan g˙aliex waqt il-qadi ta’ dmirijiethom fil-©isem xi çelloli ssirilhom il-˙sara jew imutu. B’hekk g˙al kull çellola li tmut, çellola f’sa˙˙itha trid tinqasam fi tnejn biex in-numru totali kemm jista’ jkun jibqa’ l-istess. Dan huwa proçess ta’ ri©enerazzjoni u huwa tant essenzjali biex il-©isem jibqa’ jiffunzjona sew.

Ósara liç-çelloli tista’ ssir b’˙afna metodi. Insibu, per eΩempju, li l-ossi©nu stess li tant huwa essenzjali g˙all-˙ajja, fit-tul taΩ-Ωmien jattakka çerti proteini u anke l-kodiçi tal-informazzjoni (id-DNA) taç-çellola u jag˙mel ˙sara li spiss tkun permanenti. Ma jkunx hemm soluzzjoni o˙ra ˙lief li dik iç-çellola m˙assra tmut u tinbidel minn o˙ra ©dida.

Madankollu, kull çellola tal-©isem g˙andha limitu g˙all ammont ta’ drabi li tista’ tg˙addi minn dan il-proçess ta’ diviΩjoni, u fl-a˙˙ar din ir-ri©enerazzjoni tal-organi b˙al qisha tibda tbatti. B’hekk, apparti li jonqos in-numru ta’ çelloli ˙ajjin fl-organi (b˙alma naraw fil-mo˙˙ li jiçkien wara çerta eta’) jibdew ukoll jakkumulaw çelloli li huma anqas b’sa˙˙ithom, iΩda li jkollhom jibqg˙u ja˙dmu g˙ax ma hemmx min jo˙dilhom posthom.

Fattur ie˙or huwa li kull darba li çellola tiddividi fi tnejn, din tkun qieg˙da tifforma kopja tag˙ha stess. Il-proçess tad-dupplikar tal-informazzjoni u l-materjal taç-çellola, g˙alkemm isir b’reqqa u preçizjoni liema b˙alha, m’huwiex perfett. G˙aldaqstant, tul iΩ-Ωmien issib li çelloli li huma kopji ta’ kopji tal-ori©inali, ikunu n©emg˙u fihom ˙afna difetti. Dan iwassal biex ma jibqg˙ux kapaçi jaqdu l-funzjoni tag˙hom b’mod effettiv b˙al ma ji©ri f’min ikun g˙adu iΩg˙ar fl-eta’.

Hemm ukoll partijiet mill-©isem fejn il-˙sara ssir b’rata mg˙a©©la ˙afna aktar milli din qatt tista’ ti©i msewwija. Hekk insibu, per eΩempju, li l-fibri elastiçi tal-©ilda ssirilhom ˙sara mir-ra©©i tax-xemx b’rata ferm aktar mg˙a©©la milli jistg˙u jissewwew, u b’hekk il-©ilda titkemmex. L-istess ji©ri fil-qarquça tal-©ogi li tibda titqarqaç b’rata mg˙a©©la aktar milli tissewwa, u b’hekk tifforma l-artrite.

Ûgur li ma hemm l-ebda mod biex wie˙ed ire©©a’ lura l-arlo©© tal-©isem, iΩda hemm evidenza li dieta bilançjata tajba li tinkludi l-frott u l-˙axix, kif ukoll eΩerçizzju regolari jistg˙u jg˙innu ˙afna biex inaqqsu jew ipattu g˙all-effetti negattivi ta’ dawn il-proçessi fuq il-©isem. U wara kollox, billi wie˙ed ikollu ©ilda daqsxejn imkemmxa u xi ftit we©g˙at ‘l hawn u ‘l hinn, ma jfissirx li ma jistax jibqa jgawdi l-˙ajja daqs l-a˙jar zag˙zug˙!

Nota: Id-Direzzjoni trodd ˙ajr lit-Tabib Kristian Zammit g˙al dan l-artiklu mediku mill-aktar interessanti, miktub bi stil sempliçi li jista’ jifhmu kul˙add. It-tabib Zammit huwa tabib bravu Ωag˙Ωug˙ u ferm iddedikat fil-professjoni nobbli tieg˙u. Nittamaw li nissoktaw naqraw aktar kitba ta’ dix-xorta ‘l quddiem. Grazzi ˙afna, Dott.

20 L-Anzjan Illum

IL-LUNZJATA...LIMITI TAR-RABATMinn Peter Paul Ciantar

Jing˙ad li l-Karmelitani hemm kellhom l-ewwel knisja u l-ewwel kunvent tag˙hom

Ming˙ajr dubju ta’ xejn wa˙da mill-passi©©ati qosra u ftit ‘il barra mir-Rabat hija lejn il-Lunzjata . Din tibda ftit wara li t˙alli d-da˙la ta’ G˙ar Barka.

In- natura li ΩΩejjen din il-mixja tpaxxi lil kull wie˙ed u wa˙da li jie˙du din il-mixja qasira u sabi˙a. It-triq dejqa twasslek g˙all-knisja antika tal-Lunzjata. Din hija tal-patrijiet Karmelitani tal-Imdina li jing˙ad li hemm kellhom l-ewwel knisja u kunvent tag˙hom. Il-knisja hija miΩmuma fi stat tajjeb ˙afna u fiha g˙adu jsir il-quddies sal-©urnata tallum.

Patri Serafin Abela O.Carm fil-ktejjeb tieg˙u L-Ewwel Karmelitani f’Malta ‘IL-LUNZJATA L-QADIMA’ (1418-1659) jg˙idilna li g˙alkemm skond it-tradizzjoni diversi huma d-dati tal-mi©ja tal-ewwel Karmelitani f’Malta, l-ewwel dokument li niltaqg˙u mieg˙u u li jipprova indirettament il-mi©ja tal-Karmelitani f’Malta huwa t-testment tas-Sinjura Margerita d’Aragona di Pellegrino.

Is-Sinjura d’Aragona, mara twajba, ©eneruza, nobbli u armla kienet g˙amlet testment, ftit ©ranet qabel mietet, li fost affarijiet o˙ra ˙alliet il-knisja ta’ Santa Marija Annunzjata lill-Patrijiet jew lil dawk li jaççettaw li jg˙idu kuljum l-Uffiçju Divin fl-istess knisja. Is-Sinjura D’Aragona mietet f’Ìunju tal-1418 u ndifnet fil-katidral.

L-esekuturi tat-testment tas-Sinjura d’Aragona g˙azlu lill-Karmelitani biex jag˙tuhom il-knisja tal-Lunzjata (il-knisja li naraw illum) u l-beni m˙ollija lilha fil-post imsejja˙ ‘ta’ San Leonardo’

Meta sar dan it-trasferiment ? Diffiçli tg˙id g˙ax il-Markiz del Carretto di Monferrato, ir-ra©el ta’ Leonora, it-tifla l-o˙ra tas-Sinjura Margerita d’Aragona, ikkontesta t-testment li kient g˙amlet omm il-mara tieg˙u . Hawn tajjeb li wie˙ed jinnota li din kienet l-ewwel kawΩa fejn il-Maltin ma kellhomx g˙alfejn i˙allu Malta biex jidhru quddiem il-qorti ta’ Palermo fi Sqallija.

Tajjeb ukoll li ng˙idu li din il-knisja tal-Lunzjata li naraw illum mhix l-ewwel wa˙da g˙ax flokha kien hemm o˙ra. Din ©iet imwaqqg˙a u flokha, is-Sinjura d’Aragona stess , bniet mill-©did din li naraw illum.

Ritratt li fuq juri parti mill-ewwel kunvent tal-Patrijiet Karmelitani fil-Lunzjata u ta˙t naraw il-˙nejjiet li kienu parti mill-ewwel knisja tal-Lunzjata. Illum dawn il-˙nejjiet huma parti miz-zuntier tal-knisja

Jidher li xi Gran Mastri tal-Ordni kellhom ©ibda speçjali g˙al din il-Knisja tal-Lunzjata. Fil-fatt insibu li l-Gran Mastru Claude De la Sengle xtaq li qalbu tindifen fil-Knisja tal-Lunzjata. Fil-fatt hekk sar u saret lapida bi skrizzjoni li g˙adha hemm sal-lum

LAPIDA LI QIEGÓDA FIS-SAGRISTIJA TAL-KNISJA LI TURI LI F’DAN IL-POST HEMM QALB IL-GRAN MASTRU CLAUDE DE LA SENGLE

Jannar - Marzu 2011 21

Insemmu wkoll li l-Gran Mastru Jean Parisot de la Vallette (dak li bena l-Belt Valetta) kien g˙adda lejl mal-Patrijiet Karmelitani tal-Lunzjata biex l-g˙ada filg˙odu jiltlaq lejn San Pawl il-Ba˙ar, ˙alli minn hemm jaqbad il-©ifen g˙all-Birgu. Din kienet l-a˙˙ar Ωjara tal-Gran Mastru lill-Patrijiet Karmelitani g˙ax wara ftit miet. Mhux ˙a©a kbira li waqt dan il-lejl, il-Patrijiet Karmelitani wrew ix-xewqa mal-Gran Mastru La Vallette biex huma jibnu kunvent fil-Belt kif fil-fatt sar snin wara.

Insemmu wkoll li l-Gran Masru Martin Garzes fit-testment tieg˙u ˙alla lill-Kunvent tal-Lunzjata somma ta’flus li g˙al dak iΩ-Ωmien kienet somma mhux ˙aΩin .

Anke l-Gran Mastru Alof De Wignacourt kien mid˙la ta’ din il-Knisja tal-Lunzjata, g˙ax meta l-Majjistru tal-Karmelitani Patri Salv. Vinci ©ie jag˙mel iΩ-Ωjara Kanonika lill-kunvent u l-knisja tal-Lunzjata kien hemm preΩenti wkoll dan l-istess Gran Mastru Alof de Wignacourt.

Ma’ dawn inΩidu aktar persona©©i importanti li g˙amlu Ωjara lil din il-knisja u l-Kunvent tal-Lunzjata, fosthom lil Sir Basil Spence, perit ta’ fama nternazzjonali.

Insemmu wkoll li fis-sena 1659, il-Patrijiet Kamelitani ˙allew din il-knisja tal-Lunzjata limiti tar-Rabat , biex jid˙lu l-Imdina.

Ng˙idu wkoll li din il-knisja tal-Lunzjata , fit-tieni gwerra dinjija serviet mill-militar b˙ala ‘mess-room’ .

Xi Fatti u Figuri InteressantiTa’ Emm. F. Attard

1. L-Azteki tal-Messiku tal-Qedem

Fi Ωmien l-era tal-Azteki tal-Messiku ta’ qabel il-˙akma u l- kolonizzazzjoni mill-Ispanjoli fis-Seklu XV, dawn in-nies pagani kellhom riti reli©juΩi orribbli tabil˙aqq. Huwa kkalkulat illi waqt çerta çerimonja lill-allat tag˙hom, mal-20,000 Ωag˙Ωug˙ kienu ji©u ssagrifikati. Il-g˙add hekk kbir tag˙hom huwa biΩΩejjed tat-twerwir imma dak li kien aktar immensament orribli kien il-fatt li dawn il-povri vittmi Ωg˙aΩag˙ kienu jissagrifikawhom billi, waqt li jkunu g˙adhom ˙ajjin kienu jaqtg˙ulhom qlubhom minn ©ewwa sidirhom!

------------------------------o0o------------------------------

2. “In-Nar ta’ Sant’ Iermu’’!

Ara ma jmurx xi ˙add minnkom, g˙eΩieΩ qarrejja anzjani b˙ali, tmorru b’xi ˙sieb li Sant’ Iermu tag˙na qed jaqbad b’xi mod Le, xejn minn dan, f’˙ajjet Alla! In-Nar ta’ Sant’ Iermu, kif ittraduçejtu jien, mhuwa xejn g˙ajr dak li bl-IngliΩ huwa mag˙ruf (l-aktar mill-ba˙˙ara IngliΩi tinsewx li l-Ingilterra g˙al Ωmien twil kienet nistg˙u ng˙idu l-aqwa potenza navali fid-dinja) b˙ala “St. Elmo’s Fire’’! Aktar eΩatt suppost jing˙ad In-Nar ta’ Sant’ EraΩmu (Erasmus, bl-IngliΩ). Fil-fatt, Sant’ EraΩmu huwa l-Qaddis Patrun tal-ba˙˙ara tal-Ba˙ar “tag˙na’’ - il-Mediterran. Sintendi, il-ba˙˙ara IngliΩi ilhom issa g˙omor twil ukoll iba˙˙ru bil-flotta kbira tag˙hom fil-Mediterran.

Xi jkun dan l-imbierek “Nar Sant’ Iermu’’ (la tinsewx LE “nhar Sant’ Iermu’’ i.e. Jum Sant’ Iermu!). In-Nar ta’ Sant’ Iermu jikkonsisti fi dwal misterjuΩi li jidhru jfi©©u l-aktar waqt xi tempesta fuq l-arbli tal-bastimenti - sa˙ansitra anki xi drabi fuq il-kampnari tal-knejjes u strutturi o˙ra ppuntati, u fuq il-©wiena˙ tal-ajruplani fl-g˙oli. Dawn id-dwal huma effett ta’ elettriçita’ atmosferika. Dwal li jkunu msieb˙a minn ˙sejjes ta’ ta˙lita ta’ çaqçiç, tifqig˙, tisfir u textix, mhux li tg˙id qawwija ˙afna.

N.B. B’radd il-˙ajr g˙al dat-tag˙rif dwar Nar Sant’ Iermu mis-Sur Paul J. Debono.

22 L-Anzjan Illum

POEÛIJI

LILL- MADONNA TA’ LOURDES SENA 2010

Illum hawn jien ninsab f’ri©lejk Madonna,nitlob g˙al kull min jinsab g˙ajjien,u talabni biex it-talbiet tieg˙u lejk irressaqu fost dawn l-imsejknin, hemm ukoll jien.

Kif Inti kont g˙amilt fit-tie© ta’ Kana,ag˙mel l-istess illum, id˙ol g˙alina,quddiem Ìesu’ ˙anin, li lest biex jisma’kull talba tieg˙ek li Int tag˙mel f’isimna.

Eluf ta’ nies ji©u jΩuruk fil-grotta,I˙arsu lejk, jitolbuk biex tieqaf mag˙hom,Hemm min f’si©©u tar-roti, u min f’xi karozzella, li kollha b’˙erqa kbira, jitolbuk il-fejqan tag˙hom.

Dal-post qaddis fih se˙er liema b˙alu,Kul˙add xi ftit jew wisq i˙oss fih bidla,hawn, tinsa lid-dinja u tfittex ˙a©a wa˙da,ting˙aqad mal-Madonna u tag˙ha ssir mid˙la.

Kull darba li jien ni©i hawn inΩurek,Nitg˙axxaq bik u nara x-xejn tieg˙i,Nixtieq li Inti tibqa’ tie˙u ˙siebi,la titlaqnix, imm’ ibqa’ dejjem mieg˙i.Is-sliem g˙alik Marija, kollok ˙lewwa,Bierek dal-poplu u lili li hawn mieg˙ek,beg˙edna mix-xitan u l-©ibdiet ˙Ωiena,u Ωommna dejjem ta˙t il-˙arsien tieg˙ek.

Mary Rose Gatt (21.08.10)

N.B. Din il-poeΩija ktibtha waqt pellegrina©©li jien g˙amilt f’Lourdes din is-sena. Din ktibthaproprju waqt li kont qed nitlob fil-grotta quddiemil-Madonna u wara offrejtielha b˙ala rigal çkejken.

QUDDIEM ÌESU’ MSALLAB

O Ìesu’ x’im˙abba g˙andek,g˙alina dg˙ajfa bnedmin!Óallejt is-sema pajjiΩek.Ìejt f’din l-art tal-midimbin.

U la qg˙adt tibΩà g˙al ©iehek,lanqas bΩajt li se joqtluk.Kont taf sew sa fejn dawn jaslu.Kont taf li f’qalbhom bejtuk.

PoeΩija sabi˙a me˙uda minn Antolo©ija ta’ PoeΩiji ‘Spirali’ ma˙ru©a mill-G˙aqda Letterarja Maltija

Waqg˙at

Matul mixjiet il-˙ajjaSikwit naqa’ u nqum.Kull meta ni©i mwaqqa’Mill-biΩa’ nkun ma˙kum.

G˙ax nisma’ dak il-le˙enSikwit juΩa n-niggieΩaG˙al kull xewqa ˙aΩina,G˙al kull kelma moqΩieΩa.

U bqajt nieΩel u tiela’Immiss mal-wiçç u l-qieg˙,Mill-bidu ta’ tfuliti,Sal-lum li qed nixjie˙.

‘Mma biss kull meta naqa’,In˙oss lil xi Óadd ˙dejja,Li b’qawwietu mistura,Jqajjimni fuq ri©lejja.

U ner©a’ nkompli miexiBil-pass tieg˙i meqjus,G˙alkemm naf li sa naqa’,Nitbieg˙ed mill-abbuΩ.

U nibda mmidd ri©lejjaFejn l-aktar hu nadif,Biex meta nkompli naqa’,Flok ©rie˙i nag˙mel grif.

U jekk tkun l-a˙˙ar wa˙da,Ma ssir l-ebda rovina,IΩ-Ωmien isaffi t-tbajja’.U nfiq bla mediçina. Frans Xuereb

IΩd’ Int urejt kemm t˙obbhom.Malajr qbiΩt Int g˙alihom.“Missier, ma jafux x’qed jag˙mlu’’,mort Int tiddefendihom.

Imma dan ma kienx biΩΩejjed!Lil Ommok tajthom b’ommhom,Sabiex tibqa’ tie˙u ˙siebhom,U ta˙t ˙arsitha ΩΩomhom.

Censina Micallef 28.02.02

Jannar - Marzu 2011 23

Mimdudin: Weqfin:

1. Id-..... Jitwieled mieg˙ek (6) 2. Skansa, Sab skuΩa (5)5. G˙adda minn operazzjoni (6) 3. Frotta ratba tajba (4)10. Lewn blu’ b˙al tas-sema bla s˙ab (3) 4. Dawn ©ejjin minn na˙a ta’ fuq tal-Ewropa (7)12. Nieqsa mis-smig˙ (5) 6. Quddiem tal-opri tal-ba˙ar (5)14. Arroganti, Wiççu tost (5) 7. Ìusti, Kapaçi, Kompetenti (6)15. L-iktar xahar (4) 8. Óelsien mill-kastig (6)16. Nota muΩikali (2) 9. Isem ta’ ra˙al jew kunjom (6)17. G˙andu l-˙ila, Kapaçi (5) 11. Internal Revenue Service (1.1.1.)19. karba minn kelma (5) 13. Referi’ (7)22. Miksija b’folja tad-deheb (8) 18. Wie˙ed mis-sagramenti (4)24. Óares lejh (3) 20. Dak li jnaqqas il-˙elsien (7)25. Tat-tarf, Tal-a˙˙ar (6) 21. Id-dinja, Tista’ tibni fuqha (3)28. TintuΩa biex jitkebbsu ix-xemg˙at (5) 23. M˙olli f’idejn ir-rieda ta’ Alla (9)31. Skarga tir (5) 26. Is-seng˙a tad-daqq/kant (6)33. Terribbli, Li ja˙sdek (7) 27. Bastonçin li juri s-setg˙a ta’Re (6)35. L-isem tieg˙ek (5) 29. Bl-amment, kif ©ie ©ie (6)37. Sadattant, Limitu ta’ (2) 30. Xejra, Dehra, Xe˙ta (6)38. Grad anqas minn kaptan (6) 32. Drieg˙ IngliΩ! (3)39. Vaganza (5) 34. ÌuΩe Mercer (5) 36. Lvant (3)

Premju l-ewwel Tisliba Tajba li nirçievu bil-posta ser jing˙ata premju ta’ 10

Il-Premju ta’ Tisliba Nru. 60 ma’ ntreb˙et minn ˙add u g˙alhekk il-premju mar donazzjoni g˙all-Kunsill.

SOLUZZJONI TA’ TISLIBA TAL-ÓARÌA Nru. 60

MIMDUDIN: 1.rigali 5.çraret 10.mea 12.arbli 14.a˙˙ar 15.le˙˙ 16.e˙ 17.appik 19.na˙qa 22.nawfra©i 24.rat 25.beltin 28.umani 31.nejba 33.tikmixa 35.fende 37.af 38.armier 39.arukaWEQFIN: 2.ibla˙ 3.alma 4.isa˙˙an 6.rabba 7.tabakk 8.karlin 9.©arrew 11.e˙e 13.impa©na 18.patt

20.˙rejjef 21.qal 23.rtukkatur 26.na˙lef 27.astrat 29.isaqqi 30.insara 32.ann 34.ibnek 36.dar

TISLIBA Nru.61 Minn Albert Howard Madiona

24 L-Anzjan Illum

Historical Backdrop of a Fortified Capital City

Carmelina Grech 22.10.10

By the 16th century the Mediterranean had become the scene of struggles between the Cross and the Crescent. The main defenders of the Cross were the Knights of St. John who fought for the Christian faith from their base in Rhodes until they were driven out by the Sultan Suleimein. The Knights were then homeless and in 1550 through the intercession of the Pope; the Holy Roman Emperor, Charles V gave Malta to the Order of St.John for the annual tribute of one Maltese falcon.

The wrath of Sulemein was turned against the islands and in 1565 he sent a vast armada to attack them. Grand

Master Jean Parisot de La Valette, aided by the Maltese, firmly resisted the onslaught The defenders of St. Elmo fought gallantly but were overwhelmed and brutally massacred However the citadels of Birgu and Mdina held fast until the Turks eventually lost heart and receded.

After the Great Siege of 1565, the Knights contemplated whether to forfeit the Island or embark on its fortifications, in view of recurring threats of Turkish attacks. Grand Master La Valette preferred to stay and ask for aid, which promptly arrived from several quarters, most notably Pope Pius V, who sent not only financial assistance but also the eminent military engineer Francesco Laparelli da Cortona. Immediately after the siege he started building a city on Mount Sceberras under the auspices of Pius V. The first stone was placed on 28 March 1566 It is Laparelli who designed the plan of Valletta. It was built to be an impregnable bulwark against the Turks. The fortifications of the Sceberras peninsula consisted of a bastioned landfront connected by lateral walls to Fort St. Elmo. The landfront, sited on the highest point of the peninsula, was made up of two bastions and two demi-bastions.

The original plan showed three cavaliers that were meant to guard entrance to the new city being built atop Sceberras Hill, but only two were built. They were to be separated from the mainland by a deep ditch. St. James and St. Johns Cavaliers were two cavaliers built out of the originally projected ones, designed by Laparelli personally, who on his departure in 1569 entrusted the continuation of his work to Maltese architect Gerolamo Cassar..

St. James Cavalier, which is Malta’s Millennium Project the National Arts Centre - together with its twin St. Johns - now housing the Embassy of the Sovereign Military Order of Malta were defenders from any possible land attacks as well as prohibiting entry.. On the roof of either bastion canons were strategically positioned to provide in their unison 180degree line of defence. The two cavaliers were connected by means of a passage way which suffered heavy bomb attacks during the Second World War.

The cavaliers were veritable fortresses hewn in solid limestone and very little masonry used; each housing about 200 soldiers at a time as well as serving as a store for various weapons, ammunition and gun powder. Only three apertures provided acess of light within, to intensify security. The soldiers were put up in the two main halls for a week at a time. The military forces of the Order were distributed with strategic precision between the two cavaliers land defence and the various ‘curtains’ of Valletta defence against possible attacks from the sea and slept on bunk beds pegged in high above the internal walls of the main halls.

Architecturally the cavaliers were not designed to rival the more sophisticated Auberges but as a utilitarian, no-nonsense solution to a straightforward defensive problem.

The finished city as we see it today was named Valletta! Sir Walter Scott compared it to ‘a Dream’; Disraeli styled it ‘ a city of Palaces’; and Napoleon and Nelson both called it ‘ the greatest stronghold of Europe - a city unparalleled in military architecture’