i

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ

12. DÖNEM

OCAK DERS NOTLARI

Editör

Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

Dr. Ahmet ÇORAK

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 184

Bütüncül Psikoterapi 12. Dönem Ocak 2014 Ders Notları

ISBN 978-605-9137-10-2

Copyright Psikoterapi Enstitüsü

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda

yayımlanamaz.

Birinci baskı: Aralık 2016

Editör: Tahir Özakkaş

Yayıma hazırlayan: Sevgi Akkoyun Katkıda Bulunanlar: Halenur Alkoçlar, Gonca Küçüktetik

Baskı: Acar Matbaacılık Prom. ve Yayın. San. ve Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu Fatih Sanayi Sitesi No:12/243 Zeytinburnu - İstanbul

Tel: 0212 613 40 41

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK

ORGANİZASYON VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Cad. No:285 Darıca-KOCAELİ

Tel: 0262 653 6699

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

SUNUŞ

nsanlık tarihi boyunca, her toplumda psikolojik rahatsızlıkları

tedavi etmeye yönelik girişimler olmuştur. Bu alanda yapılan

girişimler sonucu ortaya çıkan pek çok farklı ekolün savunucu-

ları, kendi ekollerini yüceltme ve diğer ekolleri küçümseyerek öte-

kileştirme yoluna gitmiştir. Ancak buna rağmen farklı yaklaşımlar-

dan bilgiler edinerek kuramını zenginleştirmeye ve bu alanda çalış-

malar yapmaya başlayan öncü terapistler, psikoterapide bütünleş-

meyi sağlayarak alandaki bölünmeleri büyük oranda azaltmıştır.

Bütüncül psikoterapi, hastanın bilişlerinin, davranışlarının, kişi-

liğinin ve duygusal süreçlerinin yeniden düzenlemesine yardımcı

olmak için pek çok farklı ekolden faydalanarak daha gerçekçi,

uyumlu ve esnek bir çalışma alanı sunar. Eğitimini verdiğimiz bü-

tüncül psikoterapi, zaman zaman eklektik ve asimilatif, genellikle

de entegratif ve ortak faktörler üzerine kurulmuş bütüncül bir yak-

laşımı içerir. Bireye, teori odaklı değil danışan odaklı bakmaya çalı-

şan bütüncül psikoterapiler, farklı yaklaşımların bileşenlerini bir

araya getirerek terapisti geniş bir vizyona ulaştırır.

Bu amaçtan yola çıkarak, çeşitli bilimsel etkinlik, araştırma, eği-

tim ve yayın çalışmalarıyla, ülkemizde bütüncül psikoterapi uygu-

lamalarının gelişimine öncülük etmekten gurur duyuyoruz. Eliniz-

deki bu ders notları, ruhsal bozuklukların tedavisinde tek bir psi-

koterapi yaklaşımına bağlı kalmaktansa elindeki veriyi kullanarak

uygulanabilecek en iyi tekniği ve teoriyi arayan bütüncül yaklaşımlı

terapistler yetiştirme adına verilen Bütüncül Psikoterapi Teorik

İ

iv

Eğitimi 12. Grubunun Ocak ayı deşifrelerini sunmaktadır. Bu ders

notları, eğitim deşifresinin derlemesi olma özelliğiyle dünyada eşi

benzeri görülmemiş bir yayın niteliği de taşımaktadır.

Bu ders notlarında ego psikolojisi, kimlik, Erikson’un psikosek-

süel gelişim evreleri, ego durumları ve bütüncül rölatif psikoterapi

konuları ele alınmaktadır.

Bütüncül psikoterapiler de insanın ruhsal yapısının gelişiminde

olduğu gibi zamanla özerkleşecek, bireyselleşecek ve ayrışarak

psikoterapi ruhunu ayakta tutacaktır.

Psikoterapi uygulayıcıları için önemli olduğunu düşündüğümüz

bu eğitim ders notlarını, sizlerin ilgisine sunmaktan kıvanç duy-

maktayız. Keyifli okumalar dileriz…

Tahir ÖZAKKAŞ Psikoterapi Enstitüsü Başkanı

v

İ Ç İ N D E K İ L E R

10 OCAK 2014 1. GÜN

1 EGO PSİKOLOJİSİ ....................................................................................... 3

2 EGO PSİKOLOGLARI ................................................................................. 33

3 KİMLİK (IDENTITY) EGO KİMLİĞİ (EGO IDENTITY).................................... 63

4 ERİKSON’UN PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM EVRELERİ DEVAM ...................... 108

11 OCAK 2014 2. GÜN

5 EGO DURUMLARI .................................................................................. 159

6 BÜTÜNCÜL BİR MODEL RÖLATİF PSİKOTERAPİ ..................................... 219

7 EGO PSİKOLOJİSİ EGO, KENDİLİK, KİŞİLİK .............................................. 242

12 OCAK 2014 3. GÜN

8 EGO PSİKOLOJİSİ ................................................................................... 255

9 EGO DURUMLARI BEN ve SAVUNMA MEKANİZMALARI ....................... 284

10 EGO DURUMLARI EGO PSİKOLOJİSİ ve UYUM SORUNU ..................... 322

11 EGO DURUMLARI Teori ve Terapisi Özeti ........................................... 346

D İ Z İ N .................................................................................................... 391

10 Ocak 2014

1. GÜN

1

EGO PSİKOLOJİSİ

ahir Özakkaş: Bilim ile savaş, savaş kadar keyifli bir şey

var mı ya hayatta!!

Kursiyer H.Ç: Hocam onun için biz “savaşma seviş”diyoruz.

Tahir Özakkaş: Sevişiriz de. O da agresyon

unitin kardeşi. Libidinal ve agresyon unitler

ömür boyu yin yang gibi kardeş olmuşlar.

Gece ile gündüz gibi. Dualizm; hayatın her

yerinde, her zaman egemen olan şeydir.

Ölüm ve canlılık gibi, anabolizan ve katabo-

lizan faaliyetler gibi.

Çocuk sadece solucanları biliyormuş. Çıkmış kürsüye hoca sor-

muş sözlüde “anlat bakayım filleri” demiş. “Hocam filler... Filler...

Filler… Fillerin hortumları var demiş. Hortumları solucanlara ben-

zer, solucanlar üçe ayrılır” demiş. (Gülüşmeler)

Hadi, bir anımla başlayayım. Siyasal Bilgiler fakültesinde öğren-

ciyim. Biliyorsunuz Tıp Fakültesi ile beraber götürmeye çalışıyo-

rum. Bazı derslere yetişebiliyorum, bazılarına yetişemiyorum. De-

vam mecburiyeti var her iki fakültede de. Bir şekilde idare etmeye

T

4 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

çalışıyoruz. Biri Kayseri’de, biri de İstanbul’da. Bazen kopyalanıyo-

rum falan. İkinci sene extern (dışarıdan) öğrencilik diye bir sistem

çıktı. Şimdi var mı, yok mu bilmiyorum. Eğer, sosyal bilimlerden

öğrenciler dışarıda işçi olarak çalışıyorlarsa, emekçi ise, ona devam

mecburiyetini kaldırıyorlardı. Emekçi olduğuna dair bir belge ge-

tirmesi gerekiyordu. Ben “yaşadım!” dedim. Hemen mali müşavir-

lik yapan enişteme gittim. “Enişte şu inşaat şirketlerinin bir tane-

sinde beni işçi olarak kaydeder misin?” dedim. Zaten müteahhitler

de işçi arıyor “Allah, Allah” diyor. Bir müteahhitin yanında işçi

olarak başladık kâğıt üzerinde. İşçilik evrakını aldım, dekanlığa

verdim. Ve ben dışarıdan öğrenci oldum. Devam mecburiyetinden

muaf, sözlü ve yazılılara girerek sınıfı geçtim.

Ankara Siyasal Bilimler Fakültesi’ne karşı rakip olarak kurulmuş

bir fakülte İstanbul Siyasal Bilgiler. Ve onlardan daha iyi olmak

zorunda, onunla rekabet ediyorlar. İşte, İstanbul Üniversitesi Hu-

kuk Fakültesi’nin, İktisat Fakültesinin deve dişi gibi hocaları vardı.

Onlar kurdular, Tarık Zafer Tunaya dekan oldu falan. Biz de ilk

öğrencileriyiz, gözbebekleriyiz. “Sizi iyi yetiştireceğiz” diyorlar.

“Tamam”, diyoruz. Onun için de diyorlar “Ankara’nın ilk kuruluş

yıllarında olan sınav sistemini biz burada uygulayacağız. Onlar

vazgeçti ama.” Nedir o sınav sistemi? Öğrenciler yazılı sınava gir-

meden önce sözlü mülakatlardan geçecekler. Sözlü mülakatı başa-

ranlar yazılıya alınacaklar. Böyle bir sistem. Ağır bir sistem.

Üç vize var. Biz nitekim sözlüye alındık. Sözlülerden de bir şe-

kilde geçiyoruz. Bir sözlüye girdim. Eğer öldüyse Allah rahmet

eylesin, yaşıyorsa kulakları çınlasın öldü diye hatırlıyorum, bir ho-

camız vardı. Siyasal Bilgilerde biraz siyaset uç noktalarda yaşanır.

Profesörlerin, doçentlerin de uç noktada siyasi görüşleri oluyordu.

Hocalarımızın bir tanesi komünistti. Hep emekçi, anti-emekçi bağ-

lamında dünya olaylarını değerlendiriyordu. Ben de tabi bir emekçi

Ego Psikolojisi 5

olarak, işçi olarak inşaatta çalışan ve ekmek parasını kazanan, siya-

sal bilgilerde okuyan bir delikanlıydım. (Gülüşmeler) Bir soru sor-

du bana. “Filler” gibi bir soru sordu. “Filleri” bilmiyorum. Bildiğim

şey “solucanlar”. Anlatabildim mi? Sözlü sistemi. Sözlüde bizi ma-

saya alıyor, dörder kişi, sınıf arkada oturuyor. Birer tane soru soru-

yor. “Sen şunu söyle, sen şunu söyle, sen şunu söyle, sen şunu söy-

le” diyor. Düşünün diyor. Bana da bir soru sordu. En baştakine

anlat dedi. “Kem küm, ee üü”. “Tamam!” dedi. “Pis tembel!” İkinci-

ye “pis tembel”. Ben bana sorduğu soruyu kenarından bir başka

soruyla ilintilendirdim. Bildiğim alana çektim konuyu. Böyle haykı-

rarak, bütün imanımla anlatmaya başladım. Hoca önce bir şaşırdı.

Daha sonra hayran hayran dinlemeye başladı. “Devam et” dedi.

Devam ettim, anlattım, anlattım. Zaten konu benim sahaya geldi.

“Solucanlar” safhasına geldi olay. Hoca bunu sorup sormadığından

emin değil ama çok iyi anlattığımdan, sonuçta o da hocanın dersle-

rinden bir tanesi. ”Sizlere sıfır!” dedi. “Boğazda arabanızla gezersi-

niz akşama kadar kız tavlamak için akşama kadar uğraşırsınız, bu

emekçi kardeşiniz hem inşaatlarda sürünür, sorulara da böyle çatır

çatır cevap verir. Sana yüz veriyorum” dedi. Biz de yüzümüzü aldık

geçtik. (Gülüşmeler)

Bir arkadaşım vardı, devam zorunluluğu varken zaman zaman

benim yerime imza atan. “Ulan, hoca başka soru sordu, sen başka

cevap verdin” dedi. (Gülüşmeler) “Karıştırma sen” dedim. (Gülüş-

meler)

Böylelikle başlamış olduk. Bazen hocayı tufaya getirmek iyidir.

Kursiyer Y.T: Hocanın yüz veresi varmış.

Tahir Özakkaş: Meğer hocanın da yüz vereceği varmış.

Kursiyer M.C: Hoca “ben sana başka sordum” diyememiştir. “Acaba

bunu mu sormuştum?” falan.

6 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

Tahir Özakkaş: Tabi güvenemedi. O kadar emin ve rahat anlatı-

yordum ki, hoca kendinden şüphelendi. Yani sözlüye kaldırdığım-

da nasıl davranacağınızı öğrendiniz (Gülerek)

(Yoklama alınıyor.)

Tahir Özakkaş: “Muti yapsın” ne demek? Arkadaşlar bilen var mı

aranızda? Bilmediğiniz kelimeleri sorun arkadaşlar. Ben araya zarf

kelimeler atıyorum.

Kursiyer E.E: Mesut etsin mi demek?

Tahir Özakkaş: Hocam, o kelimeyi bilmiyorum. Bir şey mi söyle-

diniz, küfür mü ettiniz. Hastalar size çaktırmadan araya kelimeler

sıkıştırır ve sizi tartarlar. Siz onu anlamış gibi gösterdiğiniz andan

itibaren kontrol ona geçti. Özellikle narsisist insanlar bunu çok

yapar. Orada duracaksın “bu kelimeyi ben bilmiyorum, hiç duyma-

dım, ne demek?” diyeceksiniz. Hasta, “bunu nasıl bilmiyorsun” der.

Bir yazardan bahseder size, Ali Oğlu Veli. Bana ne ya, ben ne bile-

yim? Freud’un nesi olur diye sorarsınız hemen siz. Amca oğlu mu,

nedir bu adam?

Kursiyer: Muti ne demek peki hocam?

Tahir Özakkaş: Muti; itaat eden, yumuşak başlı, boyun eğen kim-

se demek. İtaat kelimesinden gelir. Muti olmak, Tabi olmak, itaat

etmek. Anneye babaya karşı gelmemek. Onlara iyi evlat olmak

demek.

(Yoklama devam ediyor. Hoca kursiyer N.G ile konuşuyor. Sesi-

nin duyulmamasıyla ilgili)

Tahir Özakkaş: Acaba bu senin sesini ürkek ve çekingen olarak

söylemiş olmasından olmasın? Ürkek ve çekingen yapılar her za-

man kendilerine oturacak bir minder bulurlar. Kimse onlara kız-

maz, sever herkes. Gayet uyumlu bir psikolojik yapıdır. Böyle be-

Ego Psikolojisi 7

nim gibi cabbar olan insanlar pek böyle gittiğin yerlerde huzur

vermezler. Sıkıntı verirler. Nereden saldıracak. ne yapacak. Bunlar

hep tedirgin olur. Ama N.G. gibi arkadaşlarımız “Aa bak N. gelmiş,

oh!” uyumludur yani. Senden odağımı çekeyim mi? Yeter mi bu

kadar? Evet, gözyaşları gelmeye başlayacak. Bir cümle söyleyecek-

tim, boğazımda kaldı ama N.G.nin hiç alakası yok o cümleyle. Ta-

mam? (Gülüşmeler).

Tahir Özakkaş: Nasıl gidiyor? Hiç beklemiyor mu insanlar benim

soru sormamı. Tedirginlik mi yaratıyor?

Aileleri tarafından, sekiz çocuk arasından fark edilmeye çalışan

çocuklar, kendilerine hitap edildiği zaman emin olamazlar. “Bana

mı? Sekiz kişi arasından” derler ama benim gibi narsisistik özellik-

lere haiz birisi, 800 kişi arasından birisine hitap edildiğinde “kesin

ben!” diye kaldırır elini. (Gülüşmeler)... İkisinin arasındaki farkı

gördünüz mü?

Kursiyer G.S. Ö: Hocam biz iki kardeşiz, hep bana hitap ediliyordu

küçüklükte. Ama işte yine “bana mı!” diyorum.

Tahir Özakkaş: Görmemişler, görmemişler. Benim teorimi çü-

rütme şimdi. En azından saygı çerçevesinde ara ara söyle. (Gülüş-

meler)

Kursiyer H.Ç: Ben de kursiyer Ö..’e (aslında isimi E.V, fakat kursi-

yer lapsus yapıyor) hitap ediyorsunuz diye düşünmüştüm hocam.

Tahir Özakkaş: Hee, senin de erkek kardeşlerin var, olsa olsa kur-

siyer E.V olur diye düşündün herhalde. (Gülüşmeler). Her şeyden

bir şey çıkıyor değil mi? Bunlara döngü diyoruz aslında.

Kursiyer E.V: Hocam lapsus var orada. Ö... değil ismim.

Tahir Özakkaş: Evet, lapsus var, öndesin, önder.

8 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

1800’lü yılların sonunda Freud bilinçdışını keşfedip, id’in anali-

ziyle, bilinçdışının analiziyle semptomların nasıl kaynaklandığını

keşfettiğinde, semptomlardaki problemi ve sıkıntıyı hafifletebilmek

için bilinçdışında olanı bilince getirmenin yollarını aramıştır. Ha-

tırlıyorsunuz değil mi? Bu konuları anlatmıştık. Ne zaman ki hip-

notik trans altında bilinçdışında yaşanan hadiseleri bilince çıkarı-

yordu ona bağlı meydana gelmiş olan semptom ortadan kalkıyor-

du. İzale oluyordu, yok oluyordu. Bir kelime daha söyledim arada.

Kursiyerler: İzale.

Tahir Özakkaş: İzale, izole değil. Ahmet Hamdi Tanpınar okuyor-

sunuz değil mi? Reşat Nuri Güntekin?

Tûtî-i mu'cize-gûyem ne desem lâf değil

Çerh ile söyleşemem âyînesi sâf değil

Ehl-i dildir diyemem sînesi sâf olmayana

Ehl-i dil birbirini bilmemek insâf değil

Yine endîşe bilir kadr-i dürr-i güftârım

Rûzigâr ise denî dehr ise sarrâf değil

Girdi miftâh-ı der-i günc-i ma'ânî elime

Âleme bezz-i gevher eylesem itlâf değil

Levh-i mahfûz-ı suhandir dil-i pâk-i Nef'î

Tab'-ı yârân gibi dükkânçe-i sahhâf değil

Evet, neyse.. Bilmeden ne kadar sürç-i lisan ettiysem affola.

Bilinçdışını bilinçli hale getirme Freud’un tek hedefiydi. Fakat

hipnozla bilinçdışını bilinçli hale getirdiğinde, travmatik anıya

gittiğinde ve onu bilinçli kıldığında semptomun kaybolduğunu

görmüştü. Bir müddet sonra semptom kaybolduğu halde hipnotik

trans altında, daha sonraki dönemlerde haftalar veya aylar sonra

bir başka semptomun yeşerdiğini fark edince problemin sadece

semptomun ortadan kaldırılması değil, rahatsızlığın kaynağının

Ego Psikolojisi 9

tedavi edilmesiyle ilintili bir çalışma yapılması gerektiğine inandı

Freud. Herkese hipnoz yapılmaması, herkesin hipnoza girememesi

ve her terapistin de hipnozu becerememesi sonucunda serbest

çağrışım yöntemini çıkarmıştır. Hatırlarsanız Anna O. vakasında

Breuer’in yapmış olduğu baca temizleme hareketini aldı “free asso-

ciation” denen serbest çağrışıma dönüştürdü ve burada bilince

getirmeye çalıştı.

EGO’NUN OLUŞUMU

Amacımız nedir psikanalizde? Bilinçdışında olanı bilince ge-

tirmek. Bilince gelmeyi engelleyen şey ne idi?

Kursiyerler: Direnç.

Tahir Özakkaş: Kim yapıyordu bunu?

Kursiyerler: Ego.

Tahir Özakkaş: Ego yapıyordu. Şimdi, tamam, önümüzde bir en-

gel var, sürekli biz engeli aşmaya çabalıyoruz değil mi? Engelin

altından giriyoruz, üstünden giriyoruz, yanından giriyoruz, sağın-

dan giriyoruz ki arkada olanı bilinçdışında olanı bilince getirelim.

Bunu rüyaların yorumlarıyla, lapsuslarla, serbest çağrışımla hipno-

tik trans gibi bilinçdışına birtakım erişim yöntemleriyle hep bunun

türevleri dediğimiz bilinçdışının gölgesini anlayarak bilinçdışına

ulaşmaya çalışıyor idi.

Yürüyüşümüz, hareketimiz, konuşmamız, cümle kuruşumuz

matematiksel bir bütünlük içerisinde bilinçdışında gölgeler taşıyor

idi. Rüyaların simge dili, lapsuslar, birtakım sakarlıklar hatırlarsa-

nız bunların hepsi bilinçdışının türevleri olarak bize arkadaki hika-

ye hakkında bilgi veriyor. Fakat buna engel olan bir şey var. Engel

olan şey “ego” idi fakat Ego’nun üzerinde hiç durmadılar. Derdimiz

10 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

bilinçdışında olanı bilince getirmekti. Fakat bazılarının engelleri

alçak, bazılarınınki yüksek, bazılarınınki ise aşılmazdı.

Ruhsal aygıtı tanımlarken yapısal olarak; hatırlarsanız id, ego ve

süperegodan oluştuğunu konuşmuştuk.

Psikanaliz daha çok; id’in analizi idi. İd’i açığa çıkarmak idi.

İd’in içerisindeki primer düşünce süreçleri olan, libidinal ve agres-

yon unitteki malzemeyi bilince getirmek idi.

“İd” in içerinde neler vardı?

Libidinal unitte; seksüel arzular, yasak arzular, fanteziler, bir-

biriyle uyuşmayan düşünceler, duygular, primer süreç dediğimiz

birincil süreç. Yani mantığın olmadığı, aklın olmadığı, direkt olarak

duyguların, dürtülerin hemen yaşanmak istediği bir dünyaydı.

Agresyon unit ise; öfke ve kızgınlığın, ölüm ve yok etmenin

hemen yanı başında seyrettiği, zıtlıkların bir arada olduğu, sevdiği

insandan ölümüne nefret ettiği ama aynı zamanda onu ölümüne

sevdiği bir yapı.

Birincil, İkincil Düşünce Süreçleri:

İşte bu birincil süreç dediğimiz, rüya dili dediğimiz, id’in dün-

yayı algılama şekli dediğimiz yapı dünyada var olabilmek için se-

konder sürece (ikincil süreç) dönüşmek zorundaydı. Yani man-

tığa bürünmek zorundaydı. Bunu da hatırlarsanız, birincil süreç

yani id’imiz dünya ile temasa geçtikçe bebek doğduktan sonra o

temasla beraber hayatın gerçekliğini anlamaya başladı. Yavaş yavaş

id’in bir kısmı değişerek ve dönüşerek ego haline dönüştü. Sekon-

der düşünce tarzı bizim sistemimize egemen olmaya başladı. Birin-

cil düşünce tarzından gelen dürtüleri ve arzuları ertelemeye başladı

sistem itibariyle.

Ego Psikolojisi 11

İşte burada ego nasıl oluştu? Bu ego ne işe yarar? Bu ego bi-

rincil süreçleri nasıl denetim altına alıyor? Bu ego hangi fonksiyon-

ları icra ediyor? Ve hayatımızda nasıl rol alıyor? Sadece bizim ama-

cımız bu egoyu devre dışı bırakacak, Ego’nun altına sızacak, alttaki

bilinçdışındaki libidinal ve agresyon malzemelerini bilince çıkara-

rak kişinin oluşturduğu tüm semptomlar; obsesif kompulsif bozuk-

luklar, yeme bozuklukları, cinsel işlev bozukları gibi çok çeşitli ve

binlerce formda görünen içsel şikayetlerimiz; fobilerimiz, korkula-

rımız ve endişelerimiz (nasıl çözeriz dediğimizde bunlar) bilinçdı-

şındaki çatışmalarımızın izleri ve uzlaşma noktalarıydı. Bu semp-

tomları anlamak ve çözmek için de bilinçdışına gitmek gerekiyor-

du. Bu çatışmalar bir şekilde fark edildiğinde ve daha olgun şekilde

ifade edildiğinde sistem otomatik olarak çözülüyordu ve problem-

ler ortadan kalkıyordu. Buna inanıyordu. Bu da yorumlar yoluyla,

serbest çağrışım yoluyla oluyor demiştik.

Fakat buna engel olan, bilinçdışının bilince gelmesine engel

olan güç; ego idi. Ego’nun özelliği ne idi? Yine baştan alıyorum.

Dış dünyayla temasa geçtikçe bebeklik döneminde hayatın

gerçekliğini ve realitesini algıladıkça sistem ego’laşıyor di-

yorduk. İd’in bir tarafı ego’ya dönüşüyordu.

Buna da örnek olarak, tavuk yumurtlarken, yumurta örneğini,

dış karbon yüzeyini anlatmıştım. Bağırsak kanalında çok yumuşak,

zar şeklinde olan yumurtalar normalde yumurtlama kanalının

içinde çok yumuşaktır. Fakat ne zamanki yumurtlamaya çok yakın

hale geldi, dış dünya ile temas etti ve oksijen almaya başladı, git-

tikçe sertleşir. Eğer o halde bırakırsanız yarısı içerde yumuşak,

yarısı sertleşmiş bir kabukla karşılaşırsınız. Ego’nun ve id’in farklı-

laşması örneğinin hafızada kalıcı olması için bu şekilde garip bir

yumurta yumurtlama örneğini vermiştik. Bu da akılda kalıyor.

12 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

Onun dışındaki bilimsel şeylerden hiçbiri akılda kalmıyor. “Hocam

bir yumurta hikayesi vardı, ego öyle oluşuyordu” diyor.

Freud, id’i bilinçli hale getirip, bununla ilgili psikanalitik serbest

çağrışım yöntemini uygulamaya başlarken, bir kısım bilim adamla-

rı ego’nun ve süperego’nun da üzerine kafa yormaya başladılar.

Bunlar böyle kucakta bulunmuş bir malzeme olarak değil de, acaba

nedir diye incelemeye başladılar. Bunlardan ilk inceleyeni,

Freud’un kızı Anna Freud’du hatırlarsanız. Anna Freud dedi ki;

“ben ego üzerine çalışacağım. Sadece id’in bilinçdışındaki yasak

arzuların analizi ve incelenmesi, ilk fanteziler değil, bunların türev-

leri değil, ego’nun da incelenmesi lazım, ego’nun da üzerine bir

analiz yapılması lazım. İd analizinden ego analizine geçmek gere-

kir.” Böylelikle “Ego Psikolojisi” nin ilk temellerini attı. O zaman

ego analizi yapabilmek için bu ego’yu anlamamız ve kavramamız

gerekir dedi. Ve ego üzerine ilk kitabı yazdı. Ana Freud’un “Ego ve

Savunma Mekanizmaları” kitabını geçen ay sizlere önermiştim

hatırlarsanız. Ve ilk defa Ego’nun savunma mekanizmalarını derli

toplu bir yayın halinde sunan ilk bilim kadını diyebilirsiniz Anna

Freud için. Freud savunma-

ları, çalışmalarının bir çok

yerinde atıf yaparak ko-

nuşmuştur, anlatmıştır.

Cümlelerden bahsetmiştir.

Ama Ego’nun fonksiyonu

olarak ilk kez derli toplu

yazan ve savunma düze-

neklerini bize gösteren

bilim kadını kimmiş?

Kursiyerler: Anna Freud.

Anna FREUD ve Sigmund FREUD

Kursiyerler: Anna Freud.

Ego Psikolojisi 13

Tahir Özakkaş: İşte biz yolumuza bugün “Ego Psikolojisi” ile id’in

analizinden ego’nun analizine doğru bir çıtayı yükseltme sürecini

başlattık. Bizim bu teorik süreçte hikayemiz şöyle başlayacak: Ön-

ce ruhsal aygıtımızı anlamak için bir yola girdik. Dedik ki, ilk baş-

ladığımız noktada Freud’un ruhsal aygıt diye tanımlamış olduğu

topografik ve yapısal süreçteki ve psikoseksüel gelişim evrelerinde-

ki ruhsal aygıtımızı anlayalım. Önce bir id’imizi anlayalım. Bir ya-

ratılışımızı anlayalım, bilinçdışımızı anlayalım.

İkinci yapı itibari ile ego’ya doğru çıkacağız. Yaa, bir dakika bi-

linçdışı dursun orada da, biz insanız ve bir insan olarak da daha

çok gerçeklik ilkesindeki perspektife göre hareket eden, realiteye

önem veren ve ruhsal yapımızı realitede daha çok var eden bir yapı

içerisindeyiz diye ego psikolojisine tırmandık. Ardından şöyle bir

şey olacak, bu önümüzdeki aylarda olacak. Ya tamam benim idim

var, egom var, hatta süperegom bile var ama yani bak, hiçbir şey

olmuyor bak. (Hoca bunu söylerken kollarını sallıyor ve başının

üzerinde ellerini birbirine vuruyor. Alkışlar gibi. Daha sonra yeni

gelen kursiyerlere hitap ediyor.)

Hoş geldiniz diye yapmıyorum bunu, bu bir örnek, tamam mı?

(Gülüşmeler)....

(Hoca az önce yaptığı kolunu sallama ve daha sonraki alkış ha-

reketi için açıklama yapıyor.)

Nesne İlişkileri:

Bir elin nesi var, iki elin sesi var. Öteki olmadan birey olmuyor.

O zaman “Nesne İlişkileri” başlıyor. Önümüzdeki ay göreceğiz.

Efendim id’i, ego’yu, süperego’yu burada anlat. Bunlar nereden

oluyor?

14 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

Bir anne olmadan, bir öteki olmadan, bir bakıcı olmadan, karşı-

lıklı ilişki olmadan (ellerini çırpıyor) asla bir ruhsal aygıt gelişmez.

Sen o zaman bu id, ego, süperego’yu havada anlatırsın. Bir başka-

sıyla ilişki içerisinde bunlar var oluyor. Dolayısıyla nesne olmadan

kendiniz olamazsınız. Nesnedir size id’inizi, ego’nuzu, süpere-

go’nuzu hatırlatacak olan yapı diyeceğiz ve nesne ilişkilerine geçe-

ceğiz.

Nesne ilişkilerinde bir kıyamet kopacak, diyecek ki “ben varım,

ama benim varlığım ötekine bağlı ve mahkum. Eğer bana bakan bir

göz yok ise ben varlığımı göremiyorum, hiçim ve yokum. Birisi

bana sevgi ve öfkeyle bakarsa sevilecek bir varlık olduğuma dair

id’imi, ego’mu, süperego’mu ve kendiliğimi geliştiriyorum. Sevil-

meyecek varlık olduğumda da nefret edilecek bir varlık olduğuma

dair hem bedensel, hem de ruhsal kendiliğimi geliştiriyorum” diye-

cek. O zaman egodan nereye sıçrayacağız? Nesne ilişkilerine.

Kendilik Nesnesi, Kendilik, Nesne:

Nesne ilişkilerine girince “öteki nasıl var?” sorusu olacak. Ora-

da da Kohut diyecek ki; bir dakika, öteki var ama öteki bizim varlı-

ğımızı devam ettirmek için gerekli olan oksijenimiz, o nedenle var.

Ben öteki demeyeceğim, “kendilik nesnesi” diyeceğim. “Kendi-

lik” diyeceğim o benim. Bir de “nesne” diyeceğim o da nesne.

Nesne ilişkilerini böyle kuracağım ilk on yıl. Hatta araya da bir –

(tire) çekeceğim. “Kendilik- nesnesi” diyeceğim. On yıl kadar da bu

şekilde yazdıktan sonra da yok ya, aradaki tireyi kaldırıyorum diye-

ceğim. Dünyanın en büyük depremi olacak bilimde. Kendiliknes-

nesi yeni bir kelime olarak tek bir kelime olacak.” Kendiliknesnesi

Freud’un “self-object” kendisine ait bir terim olacak.

Kendilik nesnesi; insanoğlu doğduğundan itibaren etra-

fında ona bakım veren herkestir. Ve bir ömür boyu onunla bir-

Ego Psikolojisi 15

likte, ölene kadar da oksijenle yaşamak gibi onunla yaşamak zo-

rundadır. Kendiliknesnesi olmadan ve onun işlevi olmadan bir

hayat mümkün değildir diyecek ve kendilik nesnesini tanımlayacak

Kohut.

Bir kişilik terapilerden iki kişilik terapilere geçmiş olacağız. Yani

bir öteki olmadan varlığın devam etmesi mümkün değil. Terapi

seansları da bu şekilde olacak.

İlişkisel Psikoterapi

İş burada da durmayacak. Kendilik, kendilik nesnesi, nesne iliş-

kilerinde insan ne memeyi arar, ne anneyi arar, ne ötekini arar

diyecek bir grup bilim adamı çıkacak. Son yıllarda çıkıyor. Son

yirmi yıldır, otuz yıldır. İnsanın aradığı şey bağlanma ve ilişki diye-

cek. Nesnenin kendisinin hiçbir önemi yok, aslında İlişkiyi arar.

Kendisi de önemli değildir, öteki de önemli değildir. İkisinin ara-

sında oluşmuş olan hoş bir ilişkinin varlığı ve yokluğu insanoğlu-

nun temel varoluş hikâyesi diyecek. Ve biz de bunların peşine düş-

tük. Bu yolculuğu onların “ilişki” dedikleri “relational psychothe-

rapy, intersubjective psychotherapy” dediğimiz alana gidene kadar

bunları takip edeceğiz.

Biz şimdi işin başındayız. Daha ilk istasyonda, birkaç ay oyalan-

dık. Şimdi ikinci istasyon olan ego istasyonuna geldik, bilimi takip

ediyoruz. Onlar da bu şekilde gitmişler. Ego istasyonunda biraz

egoyu anlayacağız. Ondan sonra bakacağız ki; id ve ego yalnız ba-

şına hiçbir işe yaramıyor. Önümüzdeki ay diyeceğiz ki, nesne ol-

madan bu işler olmuyor arkadaşım. Nesneyi ve nesneyle olan iliş-

kiyi anlatacağız. İçimizde nesne tasarımlarının nasıl olduğunu an-

latacağız. Dış gerçeklikten ziyade içe aldığımız internalize ettiği-

miz, introject yaptığımız nesne tasarımlarının nasıl bizim dünya-

mızı belirlediğini aslında gerçek bir dünya ile ilişki kurmak yerine

16 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

zihnimizde örgütlediğimiz, örüntü halini alan o ağın (network)

içerisinde, tasarımsal bir dünyada yaşadığımızı, zaman zaman da

dış dünyaya bakarak güncellediğimiz (update) içerideki nesne tasa-

rımlarını öğreneceğiz.

Kendilik Psikolojisi:

Oradan kendilik psikolojisine geçeceğiz. Kendilik psikolojisine

göre; bütün kâinatın merkezinde insan vardır, primer narsisistik

bir yapıyla doğar. Bütün amacımız, primer narsisistik bir yapıyla

doğan bu güzel insanı sekonder narsisizm dediğimiz olgun narsi-

sizme eriştirmektir. Sekonder narsisizm çok güzel bir şeydir. İnsa-

nın kendisiyle barışık olması, kendisini sevmesi ve içindeki üret-

kenliği hayata taşımasıdır diyecek.

Ondan sonra yolumuz yine devam edecek. İstasyonda durmu-

yoruz, devam ediyor çünkü. Evet, insanlar ne kendiliği ararlar, ne

nesneyi ararlar. Kendilikle nesne arasında kurmuş oldukları ilişkiyi

ararlar, bağlanmayı ararlar. İnsanoğlunun temel esprisi ve yaratılışı

bunun üzerinedir şeklinde bir başka yapıya doğru giderek bunların

hepsini bütünleştiren bir katar olacağız. Bu katarlara ne diyoruz?

Kursiyerler: Bütüncül diyoruz.

Tahir Özakkaş: Bütüncül diyoruz. Katarı biliyorsunuz değil mi?

Bu Birleşik Arap Emirlikleri falan değil. Ayrı ayrı vagonların bir

araya getirmiş olduğu vagonlar bütününe “katar” denir. Artık dil-

bilgisi ve dağarcığıyla devam edeceğiz.

Yolculuğumuz id’den çıktı, bugün itibariyle ego’ya geldik. Tre-

nimiz devam edecek, ben ve ötekini alacak ikinci durakta. Üçüncü

durakta ilişkiyi alacak. Ve bunun hepsi katar olacak, devam edecek.

Kursiyer Ö.Y: Süperegoyu nasıl alacak?

Ego Psikolojisi 17

Tahir Özakkaş: Süperegoyu da bunun arasında geçiştirirler bir

kısım bilim adamı bununla ilgili çok ciddi çalışmalar yaptı. Ama

süperego psikolojisi diye bir psikoloji kurmadılar. Ego’nun devamı

olarak kuruldu. Süperegonun oluşumu da egoyla beraber değer-

lendirilen bir yapı. Orada da patolojiler var. Süperego patolojileri

ve sıkıntıları var oluşum süreçlerinde.

Şimdi, id biliyorsunuz ki haz prensibi üzerine çalışıyordu. Doğ-

ru mu? İdin tek derdi var; haz almak (pleasure principle). Nerede

haz var oraya bak. Aş buldun giriş, iş buldun sıvış derler. Kimindir

bu düşünce? İdin düşüncesidir. Pür neymişiz biz? İdimize göre

yaşıyoruz. Ama sizler öyle değilsiniz, çok dikkatli bir biçimde beni

dinleyebildiğinize göre gerçekten insansınız. Çünkü diyor ki,

ego’sunu geliştiren, primer düşünce sistemini ikincil, sekon-

der sisteme yükselten insanlar, realite prensibine göre yaşar-

lar.

EGO’NUN FONKSİYONLARI

Bunlar en son haliyle ego’nun fonksiyonlarını içeren yapılar ve

çeşitli kuramcılar tarafından ifade edilmiş bu maddeleri şuraya

yazalım.

1. Gerçekliğe adaptasyon, gerçeklik prensibi:

Birincisi; Gerçekliğe adaptasyon, gerçeklik ilkesidir. Haz prensi-

bine dayalı arkadaşlar ders dinleyemezler. Ama biraz insan olmuş-

larsa gerçeklik prensibine dayanarak ders dinleyebilirler. Yani sizin

insanlık ölçünüz haz prensibinden gerçeklik prensibine geçme

oranınızla ilintilidir. Bir milletin de aynı şekilde, bir grubun da, bir

toplumun da. Şöyle bakacaksınız, bu id toplumu, atın bu tarafa, bu

gerçeklik toplumu, alın bu tarafa.

Kursiyer M.A: Hocam, gerçeklikte de haz vardır ama değil mi?

18 12. BPT OCAK DERS NOTLARI

Tahir Özakkaş: Bakacağız. Eğer bu konuşmaları dinlerken de bir

taraftan haz alıyorsan, demek ki var. Gerçekliğin hizmetinde bir

haz alıyorsun aynı zamanda.

Kursiyer M.A: O zaman dış dünyaya uyuyor?

Tahir Özakkaş: Bakacağız. Hartmann uyum diyor.

2. İçgüdüsel dürtülerimizin kontrolü ve düzenlenmesi (re-

gülâsyonu):

İkincisi, içgüdüsel dürtülerimizin kontrolü ve düzenlenmesi

(regülâsyonu).

İçgüdüsel dürtülerimiz nedir?

a. Seksüel dürtülerimiz

b. Saldırganlık dürtülerimiz

Kursiyer E.A: Freud’un dediği gibi mi?

Tahir Özakkaş: Evet, zaten bu Freud’un kızı. Zaten bunu Freud

diyor. O yazmış. Her şeye yetişememiş, bazı satır başları bırakmış,

o satır başlarını alan evlatları onu büyüterek büyük bir kuram hali-

ne getirmişler. Bunlardan zaten Freud kitaplarında bahsetmiş fakat

satır aralarında geçiyor. Bu satır aralarında ego’nun fonksiyonlarını

alıyorsunuz. Burada madde haline getiriyorsunuz.

İçgüdüsel dürtülerimizin kontrolü demek, içgüdüsel olarak her

istediğini her yerde yapan kişi demektir. Çişini yapar, kakasını ya-

par, tekmeyi basar, acıktım der ağlar, uykum geldi der, olmadık

yerde yatar, olmadık hareketleri yapar. Bunlara hâlâ devam eden

kişiler haz prensibi kontrolü altında bulunan, biraz daha hayvani

yaşayan arkadaşlarımızdır. Yani ego kontrol kuramıyor. Pat diye

öfkeleniyor. Mesela burada üç tane laf söylüyorum, biraz laf vuru-

yorum arkadaşların bir kısmına, ismi lazım değil, yüzleri ekşiyor,

Ego Psikolojisi 19

sıkıntılanıyor, midesine kramp giriyor vs. hani kontrol diyor, hani

içgüdüsel dürtüler (instinctional drives), agresyonunu kontrol

edemiyor, her şekilde sesinde, yüzünde yansıdığını görebiliyorum.

Yani bir yumruk atmadığı kalıyor bana.

Agresyon dürtülerini, ne kadar kızdırılırsa kızdırılsın, kontrol

edebilme kabiliyeti primer yapıdan sekonder yapıya geçiştir. Birin-

cil süreçten ikincil sürece, gerçeklik (reality) ilkesinin kontrolüne

vermek demektir.

Ego’nun ikinci fonksiyonu neymiş?

Bizim temel dürtülerimiz olan libidinal ve agresyon dürtülerini,

istek ve arzularımızı, öfke ve kızgınlıklarımızı tutabiliyor muyuz?

Kontrol edebiliyor muyuz?

Bu prefrontal korteksin “superior attention system” dediğimiz

“korteksten kontrol sistemi” yeteri kadar nöronal örüntü

(network), nöronal bağlantılar oluşmuş mu? Bu bağlantıları oluştu-

ranlar amigdaladan, limbik sistemden, daha alt beyin bölgelerin-

den gelen dürtüleri ve öfkeleri kontrol edebilme kabiliyetine sahip-

tir diyoruz. Burası anlaşıldı mı?

Kursiyer Z.A: Bu ağrı ve acılarımızı, onların yarattığı duygularımızı

kontrol altına alabilmek gibi mi?

Tahir Özakkaş: Kontrol altına alabilmek, yani her şeyin realite

prensibine göre uygulanması lazım. Bunu basit olarak hastalarıma

şöyle diyordum: “Cafer, bak sen bu kızla beraber yatmak istiyorsun.

Kızı güzel gördün diye caddenin ortasında zorla tecavüz edemez-

sin. Tamam, istiyorsan kızı tavla, anasının babasının gönlünü et,

onlara güzel bir daire aç, altına güzel bir araba ver, ondan sonra

seni telli duvaklı bir şekilde evlendirelim, konu komşu herkes de

sana alkış tutsun bu işi yaparken. Böyle yaparsan toplumda alkışla-