mgr inż. Jolanta BaranPolitechnika Śląska w Gliwicach;

Wydział Organizacji i Zarządzania

Stowarzyszenie„POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI”UM, Gliwice 29 maj 2006UM, Gliwice 29 maj 2006

OCENA CYKLU OCENA CYKLU ŻŻYCIA YCIA LIFE CYCLE ASSESSMENT LCALIFE CYCLE ASSESSMENT LCA

część II

SZKOLENIE 2Projektu:Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Struktura prezentacjiStruktura prezentacjiCo to jest LCA?Przykład wyników oceny cyklu życia uzyskanych dla ekspresu do kawy przy zastosowaniu programu SimaProZastosowanie LCAEtykietowanie środowiskowe I typuEtykiety i deklaracje środowiskowe III typu

Definicja Definicja oceny cyklu oceny cyklu żżyciaycia

LCA jest jedną z kilku technik zarządzania środowiskiem służącą do badania aspektów środowiskowych i potencjalnych wpływów na środowisko w całym okresie życia wyrobu (tj. „od kołyski do grobu”) począwszy od pozyskania surowców przez produkcję, użytkowanie, aż do likwidacji.

wg PN-EN ISO 14040:2000, Zarządzanie Środowiskowe – Ocena cyklu życia – Zasady i struktura, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa wrzesień 2000

Kompleksowe ujKompleksowe ujęęcie wpcie wpłływu ywu produktu na produktu na śśrodowisko w LCArodowisko w LCA

Wydobycie surowców

Przetwarzanie surowców

Wytwarzanie produktu

Dystrybucja i użytkowanie

produktu

Utylizacja odpadów

MATERIAŁ LUB ENERGIA WEJŚCIOWA

MATERIAŁ LUB ENERGIA WYJŚCIOWA

Zużycie zasobów środowiska naturalnego

Oddziaływanie na środowisko poprzez szkodliwe emisje

Recykling

System wyrobu

Środowisko naturalne

Źródło: Opracowano na podstawie: Ryszko Adam, Ocena cyklu życia jako narzędzie wspomagające rozwój produktu W: Organizacja i Zarządzanie Zeszyt Piętnasty, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003.

Normy Normy ISOISO dotyczdotycząące ce oceny cyklu oceny cyklu żżyciaycia

Norma/dokument ISO Tytuł Polska Norma lub inny

dokument Tytuł

ISO 14040:1997Environmental management – Life cycle assessment – Principles and framework (w trakcie nowelizacji)

PN-EN ISO 14040:2000Zarządzanie środowiskowe –Ocena cyklu życia – Zasady i struktura

ISO 14041:1998

Environmental management – Life cycle assessment – Goal and scope definition and inventory analysis (w trakcie nowelizacji)

PN-EN ISO 14041:2002

Zarządzanie środowiskowe –Ocena cyklu życia – Określeniecelu i zakresu oraz analizazbioru

ISO 14042:2000Environmental management – Life cycle assessment – Life cycle impact assessment (w trakcienowelizacji)

PN-EN ISO 14042:2002Zarządzanie środowiskowe –Ocena cyklu życia – Ocenawpływu cyklu życia

ISO 14043:2000Environmental management – Life cycle assessment – Life cycle interprtation (w trakcie nowelizacji)

PN-EN ISO 14043:2002Zarządzanie środowiskowe –Ocena cyklu życia –Interpretacja cyklu życia

ISO/TR 14047:2003Environmental management – Life impact cycle assessment –Examples of application of ISO 14042

Pr PKN-ISO/TR 14047Zarządzanie środowiskowe –Ocena wpływu cyklu życia –Przykłady stosowania ISO 14042

ISO/TS 14048:2002Environmental management – Life cycle assessment – Data documentation format

Polska wersja specyfikacjidostępna w PKN

Zarządzanie środowiskowe –Ocena cyklu życia – Format dokumentowania danych

ISO/TR 14049:2000

Environmental management – Life cycle assessment – Examples of application of ISO 14041 to goal and scope definition and inventory analysis

Polska wersja raportudostępna w PKN

Zarządzanie środowiskowe –Ocena cyklu życia – Przykładystosowania ISO 14041 do określania celu i zakresu orazanalizy zbioru

Fazy Fazy oceny cyklu oceny cyklu żżyciaycia

Określenie celu i zakresu

Analiza zbioru

Ocena wpływu

Interpretacja

Struktura oceny cyklu życia

LCA LCA -- narznarzęędzia informatycznedzia informatyczne

ECO-it: Eco-Indicator Tool for environmentally friendly design - PRéConsultants, Holandia EDIP - Environmental design of industrial products – EPA, DaniaEIOLCA - Economic Input-Output LCA at Carnegie Mellon University, USA GaBi 4.2, NiemcyIDEMAT - Delft University Clean Technology Institute InterductEnvironmental Product Development, HolandiaKCL-ECO 3.0 - KCL LCA software, FinlandiaLCAiT - CIT EkoLogik, Szwecja

SimaPro 7 for Windows - PRé Consultants, HolandiaUmberto - An advanced software tool for Life Cycle Assessment -Institut für Umweltinformatik, Niemcy

Ocena cyklu Ocena cyklu żżycia ycia ekspresu do kawyekspresu do kawy

Ekspres do kawy – model Sima – składa się z następujących części:

obudowa – polipropylen PP,około 15 mniejszych części głównie wykonanych ze stali, plastiku i miedzi (przewody),główny przewód (miedź i PVC) do podłączenia ekspresu do prądu 230 V,szklany dzbanek z uchwytem wykonanym z polipropylenu PP.

Drzewo procesDrzewo procesóóww

Tablica inwentaryzacyjnaTablica inwentaryzacyjna

CharakteryzowanieCharakteryzowanie

NormalizacjaNormalizacja

WaWażżenieenie

Wynik LCAWynik LCA

Zastosowanie LCAZastosowanie LCA

rozwój i doskonalenie wyrobu, planowanie strategiczne, marketing etc. eko-projektowanie wyrobów,komunikowanie się B2B, B2C –etykietowanie środowiskowe oraz deklaracje środowiskowe produktu

- Environmental Product Declaration EPD

Zintegrowana Polityka Zintegrowana Polityka Produktowa ZPPProduktowa ZPP

Inicjatywa Komisji Europejskiej i krajów członkowskich UEStrategia wdrażania w Polsce ZPP została przyjęta 25 lutego 2005 roku przez Komitet Europejski Rady Ministrów RPJest to polityka oparta na instrumentach stosowanych w ramach wdrażania systemu zarządzania środowiskowego

Zasady Zintegrowanej Zasady Zintegrowanej Polityki ProduktowejPolityki Produktowej

Myślenie w kategoriach cyklu życiaWspółdziałanie z rynkiemZaangażowanie uczestnikówKontynuowanie poprawyZróżnicowanie instrumentów polityki

MyMyśślenie w kategoriachlenie w kategoriachcyklu cyklu żżyciaycia

Udostępnianie informacji i narzędzi interpretacyjnych dotyczących myślenia w kategoriach cyklu życiaSystemy zarządzania środowiskowegoWymagania wobec projektowania produktu

Standardy Standardy ekoznakowaniaekoznakowania wg ISOwg ISO

Etykietowanie środowiskowe I typuznaki potwierdzające zgodność z kryterium ekologicznym,

przyznawane przez niezależne instytucje przy uwzględnieniu oceny wielokryterialnej

Etykietowanie środowiskowe II typuznaki informacyjne stosowane przez przedsiębiorstwa na

podstawie własnych standardów ekologicznych

Deklaracje środowiskowe III typuinformacje ilościowe oparte na wynikach LCA

Etykietowanie Etykietowanie śśrodowiskowe rodowiskowe I typuI typu

Zgodnie z ISO 14024 program etykietowania środowiskowego I typu jest oparty na wielokryterialnej ocenie trzeciej strony, udzielającej zezwolenia na umieszczanie na wyrobach etykiet środowiskowych, wskazujących na środowiskową preferencjęoznakowanego wyrobu w ramach kategorii wyrobów wynikającej z analizy cyklu życia.

Matryca wyboru kryteriMatryca wyboru kryterióów w śśrodowiskowych wyroburodowiskowych wyrobu

Etapy cyklu życia

Środowiskowe wskaźniki zbiorów wejść i wyjść

Energia (odnawialna/

nieodnawialna)

Zasoby naturalne(odnawialne/

nieodnawialne)

Emisja doInne

wody powietrza gleby

Pozyskiwanie surowców

Produkcja

Dystrybucja

Stosowanie

Likwidacja

MargerytkaMargerytkaEuropejski znak ekologiczny zwany margerytką.Oznaczenie stosowane w UE, Norwegii, Lichtensteinie, Islandii.Wyroby z europejskim znakiem ekologicznym, wskazują, że są mniej szkodliwe dla środowiska niż podobne wyroby w ciągu całego cyklu życia wyrobu, ponieważ spełniają opublikowane kryteria środowiskowe uzgodnione przez państwa członkowskie UE w porozumieniu z zainteresowanymi stronami (w tym z przedstawicielami przemysłu, konsumentów, organizacji środowiskowych, handlu i władz publicznych). Stosowana jest metodologia oceny cyklu życia wyrobu. W Polsce wnioski w sprawie zezwolenia na stosowanie etykiety składa się do Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji PCBC w Warszawie.

MargerytkaMargerytkaKryteria techniczne opracowane i przyjęte przez EUEB (European UnionEco-labelling Board) obejmująnastępujące grupy wyrobów:usługi hotelarskie, usługi kempingowe, produkty z bibuły, obuwie, materiały włókiennicze, detergenty pralnicze, detergenty do ręcznego zmywania naczyń, uniwersalne środki czyszczące, materace, papier do kopiowania i papier graficzny, pralki, odkurzacze, telewizory, żarówki, chłodziarki, zmywarki do naczyń, komputery osobiste, komputery przenośne, podłoża uprawowe, farby i lakiery, twarde pokrycia podłogowe, smary.

Margerytka Margerytka -- przykprzykłładadMargerytka na obuwiu oznacza:• zminimalizowanie ryzyka reakcji alergicznej na niektóre substancje• ograniczone zanieczyszczenie wody i powietrza podczas produkcji• sprzedaż wyrobu w opakowaniach podlegających recyklingowi• wyrób co najmniej tak trwały, jak konwencjonalne buty

Margerytka na środkach czyszczących oznacza:• wyrób na ograniczony wpływ na środowisko wodne • nie zawiera pewnych niebezpiecznych substancji • ma ograniczony wpływ na rozwój alg w wodzie • w większości podlega biodegradacji • wykorzystuje mniej opakowania • zawiera informacje nt. prawidłowego korzystania ze środowiska

GRUPA WYROBÓW PRODUCENT LUB IMPORTER WYRÓB/MODEL DATA WYDANIA

CERTYFIKAT WAŻNY

JEDNOSTKA KOMPETENTNA

NUMER CERTYFIKATU

Ekologiczne środki ulepszania gleby i podłoży uprawowych

Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. Leszno Dolne 35a 67-321 Leszno Górne

Mata Wegetacyjna Podłoże uprawowe ze środkiem ulepszającym glebę

01.02.2005 31.01.2008 PCBC S.A.PL/ECO/003/1434/001/05/PC

Uniwersalne środki czyszczące oraz środki czyszczące przeznaczone do urządzeń sanitarnych

Przedsiębiorstwo Wielobranżowe OKTIMA Sp. z o.o.ul. Ołowiana 1285-461 Bydgoszcz

Dawid-Czyścik III 09.11.2005 08.11.2008 PCBC S.A.PL/ECO/020/1434/002/05/BS

Uniwersalne środki czyszczące oraz środki czyszczące przeznaczone do urządzeń sanitarnych

Przedsiębiorstwo Wielobranżowe OKTIMA Sp. z o.o.ul. Ołowiana 1285-461 Bydgoszcz

Goliat - Czyścik II - Uniwersalny 15.02.2006 14.02.2009 PCBC S.A.PL/ECO/020/1434/003/06/BS

Uniwersalne środki czyszczące oraz środki czyszczące przeznaczone do urządzeń sanitarnych

Przedsiębiorstwo Wielobranżowe OKTIMA Sp. z o.o.ul. Ołowiana 1285-461 Bydgoszcz

Goliat – Rdza i Kamień 15.02.2006 14.02.2009 PCBC S.A.PL/ECO/020/1434/004/06/BS

Uniwersalne środki czyszczące oraz środki czyszczące przeznaczone do urządzeń sanitarnych

Przedsiębiorstwo Wielobranżowe OKTIMA Sp. z o.o.ul. Ołowiana 1285-461 Bydgoszcz

Dywanopuc 23.03.2006 22.03.2009 PCBC S.A.PL/ECO/020/1434/005/06/BS

Margerytka Margerytka –– przykprzykłłady wyrobady wyrobóów w certyfikowanych w Polscecertyfikowanych w Polsce

Polski znak ekologicznyPolski znak ekologicznyEko-znak – zastrzeżony na rzecz PCBC S.A. znak, który mogąotrzymać wyroby krajowe i zagraniczne nie powodujące (w odniesieniu do wcześniej ustalonego akceptowanego poziomu) negatywnych skutków dla środowiska oraz spełniające ustalone kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i ekonomicznego wykorzystania zasobów naturalnych w trakcie całego życia wyrobu.

Deklaracje środowiskowe III typu

Deklaracje środowiskowe III typu omawia się w raporcie technicznym ISO/TR 14025.Deklaracją środowiskową III typu sąwyrażone ilościowo dane środowiskowe dotyczące cyklu życia wyrobu oparte na niezależnej weryfikacji.

Cechy deklaracji Cechy deklaracji śśrodowiskowejrodowiskowejObiektywnośćWiarygodnośćNeutralnośćPorównywalnośćDeklarację środowiskową można opracowaćdla każdego produktu lub usługiOrientacja na wpływ na środowiskoFunkcja edukacyjna

Zasady systemu EPDZasady systemu EPDDobrowolnośćPrzejrzystośćDostępność dla zainteresowanych stronOtwarty dialog i konsultacje dotyczące dokumentów PCRFunkcjonalnośćSystem oparty na naukowych podstawach

Etapy opracowywania Etapy opracowywania deklaracji deklaracji śśrodowiskowejrodowiskowej

Zapoznanie się z dostępnymi dokumentami reguł kategorii produktu (Product Category Rules PCR)Zbieranie danychOpracowywanie danych i informacjiWeryfikacja i rejestracja

ZawartoZawartośćść dokumentu PCRdokumentu PCR1. Definicja kategorii produktu i opis produktu2. Jednostka funkcjonalna3. Granice systemu4. Warunki ograniczające5. Zasady alokacji6. Źródła danych7. Jednostki8. Parametry środowiskowe9. Inne informacje środowiskowe

PrzykPrzykłład dokumentu PCRad dokumentu PCR

Fotelik rowerowy dla dzieci

Definicja kategorii produktu Definicja kategorii produktu i opis produktui opis produktu

Określa się PCR dla produktu „Fotelik rowerowy dla dzieci” o wadze od 9 kg do 22 kgMateriały, które zostaną włączone do deklaracji:

materiały, których zawartość w produkcie jest nie mniejsza niż 0,5%Materiały niebezpieczne dla zdrowia człowieka i środowiska

Jednostka funkcjonalnaJednostka funkcjonalna

1 fotelik rowerowy dla dzieci wraz z opakowaniem.

Wyniki LCA odnoszą się do jednostki funkcjonalnej.

Granice systemuGranice systemuOkreśla się procesy, które będą włączone do LCAPoszczególne dane to uśrednione wartości roczneDo analizy należy włączyć obowiązkowo następujące fazy: pozyskanie surowców, transport surowców i komponentów, wytwarzanie, dystrybucja produktu

Warunki ograniczajWarunki ograniczająącece

Procesy i działania, których wpływ na środowisko jest znikomy, nie większy od 1% całkowitego wpływu na środowisko dla danej kategorii wpływu wyłącza sięz analizy

Zasady alokacjiZasady alokacji

Tam gdzie to możliwe unika się alokacji.

W przypadkach kiedy nie można uniknąć alokacji stosuje się masę jako jej podstawę.

ŹŹrróóddłła danycha danychDane powinny pochodzić bezpośrednio z poszczególnych stanowisk produkcyjnych i komórek w organizacjiW przypadku braku danych specyficznych dla danego procesu produkcyjnego można wykorzystać dane z istniejących baz danych. Dotyczy to szczególnie produkcji energii, materiałów, półproduktów, transportu.

ŹŹrróóddłła danycha danych

Dane pochodzące z dostępnych baz danych mogą być stosowane z uwzględnieniem następujących informacji:

reprezentatywność dla określonego obszaru geograficznego,równoważność,określone granice dla środowiska naturalnego oraz systemu technicznego

ŹŹrróóddłła danycha danychPrzykładowe bazy danych:

Rodzaj materiału Baza danych Data wydania

Energia elektryczna ETH (Szwajcaria) oraz IEA – Międzynarodowa

Agencja Energetyki, Francja 1998

19951998

Tworzywa sztuczne APME – Stowarzyszenie Przetwórców Tworzyw Sztucznych w Europie,

Bruksela

1993-1998

Stal IISI – Międzynarodowy Instytut Żelaza i Stali,

Bruksela

1998

DaneDaneSurowce

Należy określić ilość użytych surowców w kg.Woda

Zużycie wody należy przypisać do wyprodukowanego gotowego wyrobu.

TransportNależy uwzględnić ładowność środków transportu oraz długość drogi, którą pokonują.

Zużycie energiiNależy rozważyć zużycie energii we wszystkich fazach procesu produkcyjnego.

DaneDaneEmisje do atmosfery

Należy określić emisje do atmosfery we wszystkich fazach procesu produkcyjnego.Emisje do atmosfery powstające w czasie transportu należy obliczyć wykorzystując dostępne bazy danych.

OdpadyPoszczególne rodzaje odpadów przypisuje sięodpowiednim fazom procesu produkcyjnego.

JednostkiJednostki

Międzynarodowy Układ Jednostek Miar SIPreferowana jednostka mocy kW (MW)Preferowana jednostka energii kWh (MWh)

Parametry Parametry śśrodowiskowerodowiskowe

Zużycie zasobówZużycie zasobów nieodnawialnych [kg, MJ]Zużycie zasobów odnawialnych [kg, MJ]Zużycie pierwotnych źródeł energii [MJ]Zużycie energii elektrycznej [kWh]Zużycie wody [m3]

Parametry Parametry śśrodowiskowerodowiskoweEmisja zanieczyszczeń wyrażona poprzez potencjalny wpływ na środowisko

Kategoria wpływu WskaźnikGlobalne ocieplenie kg eq CO2

Zakwaszenie kmol eq H+

Niszczenie warstwy ozonowej

kg eq CFC-11

Tworzenie się utleniaczy fotochemicznych

kg eq C2H4

Eutrofizacja kg O2

Parametry Parametry śśrodowiskowerodowiskoweWytworzone odpady:

odpady niebezpieczne wyrażone w kg,inne odpady wyrażone w kg,odpady przeznaczone do recyklingu w kg.

W zależności od rodzaju użytych materiałów w EPD należy umieścić również informacje dotyczące emisji następujących substancji: SO2, NOx, Cd, Cr, Hg, Ni, Pb, Zn

Inne informacje Inne informacje śśrodowiskowerodowiskowe

Materiały przydatne do recyklinguInstrukcje właściwego usuwania odpadów powstałych po zakończeniu użytkowania

Deklaracje Deklaracje śśrodowiskowe rodowiskowe III typuIII typu

Format deklaracji III typu:opis produktu i firmy, która go wytwarza;efekty środowiskowe;informacje o osobie, z którą należy siękontaktować w sprawie deklaracji, o jednostce certyfikacyjnej i jej ewentualnej akredytacji, a także o czasie ważności certyfikatu.

PrzykPrzykłład deklaracji ad deklaracji śśrodowiskowejrodowiskowej

Fotelik rowerowy dla dzieci

Lista materiaLista materiałłóów w i substancji chemicznychi substancji chemicznych

Materiał Waga [g] Zawartość w produkcie [%]

Polipropylen PP 1809,4 58

Stal 1010 32,4

Stal 200 6,4

Poliuretan PUR 28 0,9

PolioksymetylenPOM

25,5 0,8

Lista materiaLista materiałłóów w i substancji chemicznychi substancji chemicznych

Lista materiałów i substancji chemicznychMateriał Waga [g] Zawartość w

produkcie [%]Nylon 6 16,5 0,5

Bawełna 16,2 0,5

Polietylen PE 13,3 0,4

Polietylen (opakowanie)

50

Tektura falista (opakowanie)

375

Informacje o produkcie Informacje o produkcie w kontekw kontekśście cyklu cie cyklu żżyciaycia

Wszystkie dane odnoszą się do jednostki funkcjonalnej czyli jednego krzesełka rowerowego dla dzieci.Rozważa się wszystkie fazy cyklu życia począwszy od wydobycia surowców ażdo usuwania odpadów powstałych po fazie użytkowania.

Informacje o produkcie Informacje o produkcie w kontekw kontekśście cyklu cie cyklu żżyciaycia

Dane pochodzące bezpośrednio z przedsiębiorstwa uzupełniono korzystając z następujących baz danych: Ecoinvent, APME, Buwal250, ETH, dostępnych w programie SimaPro.

ZuZużżycie zasobycie zasobóów w i wpi wpłływ na yw na śśrodowiskorodowisko

Parametr Faza przed-produkcyjna

Produkcja Użytkowanie Koniec życia

Suma

Zasoby nieodnawialne

(kg)

3,12 0,0072 - -0,0084 3,12

Zasoby odnawialne

(kg)

0,17 0,0007 - -0,115 0,056

Paliwa kopalne (MJ)

332 3,6 - 0,47 336

Energia odnawialna

(MJ)

11,5 0,539 - -2,72 9,35

ZuZużżycie zasobycie zasobóów w i wpi wpłływ na yw na śśrodowiskorodowisko

Parametr Faza przed-produkcyjna

Produkcja Użytkowanie Koniec życia

Suma

Globalne ocieplenie

(kg eq CO2)

14,3 0,27 0,087 0,088 14,8

Smog fotochemiczny (kg eq C2H4)

1,77 0,013 0,051 0,003 1,83

Eutrofizacja (kg O2)

745 4,21 0,05 25,7 775

Zakwaszenie (kmol eq H+)

5,57 0,087 5,41E -6 0,0022 5,66

ZuZużżycie zasobycie zasobóów w i wpi wpłływ na yw na śśrodowiskorodowisko

Parametr Faza przed-produkcyjna

Produkcja Użytkowanie Koniec życia

Suma

Niszczenie warstwy ozonowej

16 0,16 - 0,02 16,2

Odpady niebezpieczne

(kg)

0,018 - - 0,0022 0,021

Inne odpady (kg)

0,105 0,052 - 0,0034 0,161

Odpady do recyklingu (kg)

0,046 - - - 0,046

Weryfikacja deklaracjiWeryfikacja deklaracjiWeryfikacja w systemie EPD jest prowadzona przez niezależną akredytowaną organizacjęcertyfikującą:BVQI Sverige ABCertiqualityDNV Certification ABICMQ S.p.A.JIA, Japan Gas Appliances Inspection AssociationRINA S.p.A.SEMKO-DEKRA Certification ABSP Swedish National Testing and Research Institute

Rejestracja deklaracjiRejestracja deklaracji

Formularz zgłoszeniowyInformacja o organizacjiKopia zatwierdzonej weryfikacjiDeklaracja środowiskowa

Macierz produktuMacierz produktu

Faza życia

Aspekt środowiskowy

Materiały Zużycie energii

Odpady stałe Ścieki Emisje do

powietrza Suma

Przed wytwarzaniem

A1 A2 A3 A4 A5

Wytwarzanie B1 B2 B3 B4 B5

Pakowanie, dystrybucja

C1 C2 C3 C4 C5

Użytkowanie produktu

D1 D2 D3 D4 D5

Koniec życia E1 E2 E3 E4 E5

Suma

DziDzięękujkujęę za uwagza uwagęę