М Л Н С Л П Қ О Р Л Л Р

Е к і перделі д р ам аК і с і л е р іҚасқырбай- болыс, 55 жаста К ү л ә н д а - оның қатыны, 22 жаста М ү с л і м - тілмаш (болыстың туысқаны),

30 жастаСулеймен - молда (болы сты ң ақы лш ы сы ),

57 жастаҚ о ж а н т а й - қажы, 50 жаста Ә б д і л - ауылнай, 40 ж аста К ө б е к б а й - жаман бай, 65 жаста Ә у б ә к і р - болыстың шабарманы, 30 жаста

С а х н аОртасы бөлінген екі бөлме, бір жағы тілмаш -

ты н кеңсесі, 3-4 оры нды қ, ж азу үстелі бар. Екінші бөлме болыс оты ратын үй. Болыстың орны - кілем жаюлы биік төсек, едш де төсеніш.

Б ір ін ш і к өр ін ісМ Ү С Л 1 м

М үслім (кеңсесінде, екі қолы, қалтада, аузын- дашылымы, аяңдап, сөіт п жүр). М еніоқытпай- мын деп осынша ж анталасып еді. Ол ойы бол- мады. Мен қаш ы п-пы сы п жүріп оқыдым, нан жерлік білім алдым. Бір шешедеи тумағандығын қылып, әкеме де талай зорлы қ қылып еді. Енді сол кегімді бір алсам, осы сайлауда болыс бо- лып, к ^ д ең е бір мінсем, арманым болмас еді. (Тоқіпап сөйжйді). Бірақ... Көзі тірі түрғанда, бүл ж ауыз менің өркешмді өсірмейді, бүның көзін ж оғалту керек! Қалай жоғалтамын? Қалай

Ш Щ . ' К срску-Баям кітапхаласы “Рухнама"

Ж усіпбек А н м ауъ тш

ламын? Ж атсам да, түрсам да ш лайты ны м осы.Осы оймен оның катынымш тамыр болдым.

Қатыны м ш і суйеді. Ол жас, маған кызығады. Онын махаббатын пайдалануым керек... Мен - тілмаш. Тілмаш үлкен дәреже ме? - Ж алдама хатшы. Менде билік жок. М аі ел билегім келеді.

Болыс болғым келеді... жоқ, М үслім болыс болу керек. М үслім кісіге бағынбайды. Бағын- дырады. Болыс болу үшін, бақ алу үшін, арды, адамшылықты аяккатаптамай болмайды.

Е к ін ш і көр ін ісМ Ү С Л І М , К Ү Л Ә Н Д А

К ү л ә н д а (бүраңдап). М олда жігіт! Ә, мол- да жігіт!

М ү с л і м (қасына таянып). Не айтасың, жаным?

К ү л ә н д а. Үлгі пішетін газетің бар ма?М ү с л і м. Газет табылады ғой. Менін айтқа-

нымды Не кылдың?К у л ә н д а. М олда жігіт-ай! Қанша ойласам

да, батылым бармайды?М ү с л і м. М ші жаксы көргенің бекер болды

ғой?К ү л ә н д а. Қалкам-ау! Сені жанымдай жак-

сы көремін. Қайтейін, болыстан тағы корқамын.М ү с л і м. Оныңа нанбаймын.К ү л ә н д а. Ж аным-ай! Сүмдык қой... обал

ғой... киын ғой...М ү с л і м (ернін қысып). Тіс-с! Акырын

сөйле! Өзің кімді артык көресің? Болысты ма? Мені ме?

К ү л ә н д а. Әрине, сені... Бірак болысты

'чшмге таіы кимаймын.. М олда жігіт! Осылай оннан-күлш ж үрсеқ болмай ма?

М ү с л і м. Саған ж керек? Қымбат көретінің оаііыңның болыстығы ма? Менщ болыс болма- сымды кайдан білдің?

К ү л ә н д а (қ\ данып). М олда жігіт! С ш бо- лыс болсан. қандай жаксы болар еді!

М ү с . 1 1 м. ҚүдаЙж еткізсе, осы сайлауда бо- лыс болғанымды көрерсің.

К ү л ә н д а. М олда жігіт! Сені ел сайлай ма?М ү с л і м. Байыңның жауыздығы елді өзінен

бездірді. Байыңда ел жоқ. Ел менікі, елге мен сүйкімдімін, керек десе, билетке де ақша алмай- мыи.

К ү л о н д а. Болыс болсаң, мені аласың ба? Ж ақсылықты үмытып кетпейсің бе?

М ү с л і м. Не дегі ант іш дейсің?К \ л ә н д а. Қарғанбай-ақ кой, сендім... Бірақ

сенің артыңдағы еліңді мен де бай кайм ы аМ ү с л і м. Байқасаң, байқа!К ү л ә н д а. Мені аласың ғой?М ү с л і м. Қолыңды әкел! Серттен тайғаны-

мызды осы кол үрсы н'К л ә н д а. (қо.пын беріп). Ж арайды, қолға

тапсырдым (Суйісіп айрылады)

Ү іі ііи ш і к о р ін ісМҮСЛІМ

М ү с л і м. А кы мақ үрғашы! Мені шын ала- ды деп ойлайды.

Қайдан білсін... М аі өзімнен баска бір адам- ды жаксы көре алм айм ы а М апң максатым: ман- сап табу, кек алу. Олтірсін байын, маған не ке-

Ж үсіпбек Аймауытов

рек?.. Бірак максатыма жеткшш е, сыр білдірме уім керек.

Т ө р т ін ш і кор ін ісМ Ү С Л І М , Ә У Б Ә К І Р

Ә у б ә к і р (келіп). М аған тапсыратын жұмы- сыныз жок. па?

М ү с л і м. Қайда барасың?Ә у б ә к і р. Болыс Қойбағардың бір ту би-

есін ұстап әкел дейді.М ү с л і м. Оны кайтпекші?Ә у б ә к і р. Союға.М ү с л і м. Тағы зарлатады екенсің ғой. Олай

болса, сш Қойбағарға м зк н сәлем айт! Мүслім биесін алма деп, болыска осынша айтса да, бол- майды де! Ренжімесің тірі болсам, оның есесін кайырармын деп айт, білдің бе?

Ә у б ә к і р. Дүрыс, айтамын.М ү с л і м. Тағы мына жүмысты тапсыра-

мын. Көрпебайды ң кызы басы на бостандык сүрап, нашалнікке арыз беріпті. Оны бергізіп жүрген болыс болуы керек. Қызды нашалнік шакыртып отыр, Көрпебайға айт, арызды мен баса түрамым, менің жаксылығымды үмытып кетпесін де!

Ә у б ә к і р. Айтайын, бірак Көрпебайдан бірдеңе алу керек еді. Пабеске жазып берсеңіз, мш оны өкіртер едім.

М у с л і м. Алатын күн табылар, сайлау өтсін. Ж алғыз сырласатын кісім сен ғой, Әубәкір! Сен байкайсын ғой, ел мш і калай көреді?

Ә у б ә к і р. Қүдай біледі деп айтайын: сіз болыс болам десеңіз, сізді сайламайтын кісі бола қоймас деп ойлаймыа

К ереку-Баян кіталханасы “Рухнама'

» М ү с л і м. М аі болыс болып шығайын, алу- дын әкесін сонда көрсетермш.

Ә у б ә к і р. Ө зімнщ де ішім сезеді.М ү с л і м. А уылнайлык пайдалы ма'.’ Ша-

бармандык пайдалы ма?..Ә у б ә к і р. Ауылнайдын шені үлкен гой,

түсімге шабармандык татер іс емес.М ү с л і м. Ендеше, сені ауылнай коярмын.

С ш осы бастан елді маған карай икемдей бер.Ә у б ә к і р. Оны өзім де ескеріп жүрмін. М ®

ж үрейіа (Кетеді).

Б есін ш і к өр ін ісМ Ү С Л 1 мМ ү с л і м. Елді алдаумен, еппен үстау керек.

«Әуелі бала еш нәрсесін тартып алмай, көрсет- пей, ептеп алсаң, окасы жок» деп Абай дүрыс айткан. Қаскырбай елді кырып-жойып, коркы- тып үстады. Мен ел үстасам, олай үстамаймын. Алсам да, білдірмей алам ы қ езілген ел уысын- нан шыкпай түрмайды.

А л т ы н ш ы к ер ін ісМ Ү С Л I М, Қ О Ж А Н Т А Й Қ А Ж ЫҚ о ж а н т а й к а ж ы (Муспімнің қасына

келіп, курсініп отырады). Ей, Қүдай-ай, сактай гөр ' Бүл не дегаі сү.мдык еді!

М ү с л і м. Болысынызб® ж арастыиыз ба?Қ о ж а н т а й. Ж арасатын емеспіз, шыра-

ғым! Ауызын үлкаі аш атын көрінеді.М ү с л і м. Не алам деп отыр?Қ о ж а н т а й . М андайыма баскан жалғыз

тор ж орға атты аламын дейді, оған тагы бір кара косасын дейді, шашым шак келетін емес.

Ж үсіпбек Аимауьггов

М ү с л і м. Қүрытады десеңізші!Қ о ж а н т а й . Құрытқаны ғой... Қурытайын

дегш і ғой.М ү с л і м. Бүның адамға жаны ашымайды.

Қанынан карайып кеткен адам. Ертең сайлау болғанда тағы үмытып кетесіндер ғой.

Қ о ж а н т а й . А й ,ш д іесім іздш қал акал м ас.М ү с л і м. Кімді болыс кояр едіңіздер?Қ о ж а н т а й . Ш ырағым ау, тіпті өзің неге

болмайсың?М ү с л і м. Бізге болыс боламын деу үят қой.Қ о ж а н т а й . Не үяты бар? Ж асың жетеді,

акылың жетеді. Қайта көзі аш ық сенің бола- шағың жаксы болар еді.

М ү с л і м. М ш і ел сайлай ма?Қ о ж а н т а й . М а өзім бесіншіні тырып

еткізбей колыңа берейін.М ү с л і м. Рас айтасыз ба?Қ о ж а м т а й . Расым. Қашанғыдан бүрын

көзіміз ашылар еді. Өлдік қой әбден.М ү с л і м. Еңдеше, Қажеке, уәде қылып

коялық. Бесіншінің міндетін аласыз ғой?Қ о ж а н т а й . Бесінш ідш бір үй шашау шы-

ғарсам, маған сәлем берме!М ү с л і м. Ы бкот шыкса, шығынға да шы-

дайсыз ба?Қ о ж а н т а й . Несі болса да, шыдаймын.М ү с л і м. Қолыңызды әкея (қол согысады.)

Қай бүзылғанымызды осы қол үрсын! Қүдай үрсын!

Қ о ж а н т а й . Қүдайға тапсырдык. Тек сш де серігіңе тартып кетпесең.

М у с л і м. Қүдайға тапсырыңыз.

\ Қ о ж а н т а й. Ж арайды, сені де бір сынайық.

Ж е т ін ш і кор ін ісБүрынгылар, Б О Л Ы С , С Ү Л Е Й М Е Н

М О Л Д АБ о л ы с (Муслімге). Немене? Поштаны бүгін

жөнелтуші ме едің?М у с л і м. Ж өш лткелі отырмын, тығыз кағаз-

дар бар еді.Б о л ы с. М енің керегім бар ма?М ү с л і м (бірталай қагазды болыстың ал-

дына сапып). М іж бір қол қоятын қағаздар бар еді.

Б о л ы с . Бүл не кағаз?М ү с л і м. Ж үматай Қосар баласы бар ма?-

деп прыстап сүрайды. М ш жоқ деп жауап жа- зып отырмын.

Б о л ы с. Ол иттін орыстың атын үрлаған шатағы болатын. Сайлауда бүлтақтап түрмай- ты ң соқкан еді, оның өзін басымен әлек кып қою керек. Бүл қагазды қайырмай түра түр.

М ү с л і м. Ендеше, ж ата түрсын. Міне бір қағаз Байжолдан төрт жылқы көреді.

Б о л ы с. Көретін кім?М ү с л і м. Ж елтау қазағы Ш үмекбай Терлік-

бай баласы.Б о л ы с. Байжол өзш іздщ кісі ғой... Оның

мәнісі бар, қоя түр, болмаса, елде жоқ деп қайы- райық. Солай болсын.

М ү с л і м. Міне бір қагазды 5-інші үшаскенің мировой содиясы түс ір іп оты р. А на ж ы лғы Түяқбайлардың жүмысы тақы рыпты 30 кісіні ж ауапқа шақырады.

7 ' К ереку-Баян кітапханасы "Рухнама"

Ж үсіпбек Аймауытов

Б о л ы с (Қожантайга қарап). Қажы. сіз бар түрыңызшы! (Кажы шыгады). Молда! Осыны калай кыламыз?

С ү л е й м е н . Қүданың күдіреті, жок жерде баска болыска шыгамым деп, жарты ауылнай елді күртуға таяды-ау!

Б о л ы с. «Әлін білмегш әлек» деген ғой. 288- інші статьялар Түякбайдың түсіне кірер ме екш?

С ү л е й м е н . Қатканынын статьясын білсін бе?

М ү с л і м. Бүған не жауап кайырамыз?Б о л ы с. Оны акылдасу керек. Оның ішінде

әлгі кажы да бар шығар.М ү с л і м. Қожантай бар ма?С ү л е й м е н . Басты адамдарын шакырып

алым, коркытып, нгтсе кайтеді?Б о л ы с. Сіз алу жағын айтасыз ғой. Манің

ойым: бас көтерместей кылып, жаншып тастаса деп едім.

С ү л е й м е н . Олардын өзі де күруға таянған шығар. Быт-шыт болып тозып кеткен жоқ па? Елде қанша үйі қалды екда?

Б о л ы с. Ауып кеткен, күн көре алмайтын кедейлер ғсй. Аз жүканасы бар екі-үш-ак үй ғой.

С ү л е й м е н . Олар да бітеді ғой.Б о л ы с. Бітсе, бітсін!С ү л е й м е н . М ш осы ел быт-шыт болып

көшіп таусыла ма деп шошимын, елдің сикы жаман, мал бітіпті.

Б о л ы с (мырс етіп). Әй, молдеке-ай! О жа- ғынан қорықпай-ак койыңыз, біздің ел калар.

М ү с л і м. Әлі ел қүрығанда, кімге болыс боласыздар?

Б о л ы с (шытынып). О ны с а ен сұрамаспыз, елде не ж үмысын бар9 Қағазынды жаз!

М ү с л і м. М ейілдерщіз.С ү л е й м е н . Ш ырағым, сен әзір жассын

ғой, ел сөзіне араласып не кы ласың? Алдыңда мына аған түрғанда, ел сөзі осыдан аспас.

Б о л ы с (көтеріліңкіреп). Сен менің жүмы- сыма кіріспе! Елдщ ж таукыметі болса да көте- ретін мен. Тәңір алдында да м а жауап беремін.

М ү с л і м. Д ияла менің қолымда болған соң, кіріспей қалай түрамын?

Б о л ы с (аіиуланып). Олай болса, сен дияла- ны көтере алмайтын болсаң, дияланы көтеретін кісіге берерміз.

С ү л е й м е н . Ондай сөзді не кыласыз? Оныкі де рас. кіріспеу де қиын. Баска біреуге береміз дегенді сіз де қойыңыз. Қүдайға шүкір, бак та, дәулет те ж ететш ғой, ренжісті тастау керек.

М ү с л і м. Маг қойдым, үнамаса... (Болыс үндемейді).

С ү л е й м е н . Әлгі қағазды жайы рақ кеңесу қол болар, мүңдай жүмысты тегінде маслихат- пен істеген дүрыс болар.

Б о л ы с. Дүрыс, жата түрсын.М ү с л і м. Ж арайды ендеше ...Онан басқа

қағаз жоқ шығар. (Қагаздарын жинап. іиыгып кетеді.)

С е гіз ін ш і көр ін ісБ О Л Ы С , С Ү Л Е Й М Е Н М О Л Д АС ү л е й м е н. М ш щ байкауымш а, осы бала-

ның бактан дәмесі бар ма деп ойлаймын.Б о л ы с. Болыс болам дей ме? (Өз бөлчесіне

'

Ж үсіпбек Аймауытов

С ү л е й м е н. Кім біледі... |Б о л ы с. Олай ойлар ма екен?С ү л е й м е н . М ансапқа кызыкпайтын адам

болады дейсіз бе? М ансапты теріс көрмейтін шығар.

Б о л ы с. Қой, мен түрғанда болыс болам деп айта алмас.

С ү л е й м е н . Сонда да бү баланы айламен үстау керек шығар, елде де беделсіз бола кояр ма екш ?

Б о л ы с. Оныныз рас, ел жек көре коймас, бірақ м аі түрғанда, жаркы рап шыға коймас, мш ім ш таласарлык не малы бар?

С ү л е й м е а Тегінде кауіпін айтканым ғой. Әйтпесе, дәулетсіз кісі болыс болу оңай емес кой... Сөйтсе де арғылан ойлайтып зымиян бала.

Б о л ы с. Бүл аса сүм бала, қулығы біздің ар жағымызда. М ш ағалық қылып тежеп тастаған боламын. Еркіне жіберсең, бізді сыртымыздан сатып жіберер. Осынын арамзалығын мш ерте сезгемін ғш . Оқып шықса, төбемізді тесер деп, осынша оқытпайын деп арпалыстым, болмады. Қашып кетіп, оқып шықты.

С ү л е й м е и . Сізге әлгідей ақыру, жекі- рудін керегі жоқ, кім біледі, бір шешеден тума- ғандығын істейді деп кект&в беруі ыктимал.

Б о л ы с. Бірақ ылғи жалынып-жалпая бер- сең, басыңа шығып кетеді ғой.

С ү л е й м е н . Түбінде осы елді үстайтын осы болады, бірак біз алмаймыз.

Б о л ы с. Оған дау жок....С у л е й м е а Мдаін сак болу керек дейтін

)бір себебім: болысты орысш а б ілга ідаі сайлай- ды дегш бір лакагі бар ғой.

Б о л ы с. Ол әлі анык хабар емес. Ол әзір бола коймас. Орысша білг® табыла бере ме'.’ Бак дүниеге табы латы н болса, К алпаковский ор- нында түрса, бір есебім табармыз.

С ү л е й м е а Діні кәпір де болса, о шіркін алғанын актар. . Менікі уайымын сөйлеген ғой.

Б о л ы с. Сайлаудын м езплі жакы н ғой, кам- сыз жаткан жарамас. Сіз атка мініп, ел окпанын байкағаныныз дүрыс болар

С ү л е й м е н . Өз ойым да сол, атка міну керек. Мінетін атым да жок, теп сіздін көк атты мініп кетемін ғой.

Б о л ы с. Өзім мінерлік аттын өзі де сол еді, сүйткенмен мінініз, мшіңіз.

С ү л е й м с н Мсзі спді кайтканым дүрыс болар... Үйде де ол бү шаруа бар ед і... Қадиша- нын шайы таусылған екен, К үләнда келіннін шайы бар шыгар, каладан жуыкта алдырды деп естіп едік.

Б о л ы с (дауысташ)ы) Күләнда! Күләнда!

Т о г ы зы н ш ы корін ісК Ү Л Ә Н Д А

Б ү р ы н ғ ы л а р К ү л ә н д а(келіп) Не айтасы з0 Б о л ы с. М олдекен бәйбіш есінін шайы тау-

сылған екаі, бір кағаз шай әкеп бер, бибіге мак- танып барсын'

С ү л е й м е а Үрғашы да андып отырған бір жау ғой.

К ү л ә н д а. Ш айдын озі де шағым сд і... (Ке-теді)

К ерску-Баян кггапханасы “ Рухнама"

Ж үсіпбек Аймауытов

С ү л е й м е н . Болыс тірі болса, шай шағы болмас. (Біраз тым-тырыс).

К ү л ә н д а (шайды әкеліп береді). Жеңгейге сәлем айтыңыз! Шашу апарып, кұттыктайтын жөніміз де бар еді, кол тиіп бара алмай жүрмін.

С ү л е й м е н (шайды қойнына салып жа- тып). Қадишаға бірталай талшық болсы а.. Ба- рыңыз, барыңыз...

К ү л ә н д а. Барамын, кісі толас болған соң, қалайтын қалауым да бар.

С ү л е й м е н . Қалаңыз, калаңыз! (Куліп). «Алушының баласы шалушы келеді» деген ғой, сізғе жарарлық нәрсе табылса, калаңыз...

Б о л ы с. Молданың зәресін ұшырып нс қыла- сың (Куледі)

К ү л ә н д а. Зәресі неғе үшсын? Алғанды молда екең өзі де жақсы көреді. «Береғен колым алаған» деген емес пе?

С ү л е й м е н . Сізден аяйтын не дүние бола- ды дейсіз?

Алыңыз, алыңыз! Мен жүрейін, кош бола түрыңыздар! (Шыгады.)

О н ы н ш ы кор іи ісБ О Л Ы С , К Ү Л Ә Н Д А

К ү л ә н д а. ІІай-пай-пай-ай! Осы молда ек ең н ің сү р ам ш а ғы -ай! Келғен сайы н сілімтіктенін бірдеңе алмай кетуі жоқ.

Б о л ы с. Қожа-молданың кәсібі еміз пе?К ү л ә н д а. Бү кісі жай кожа - молдамен бір

бас па? Ел адамы емес пе?Б о л ы с. Қайта ел адамының араны ашылып

кететін ш ығар. А лмай, кім ж олдас болады дейсің. Бәрінікі бір күлқыны, бір тамағы!

К ереку-Баян кітапханасы "Р ухн ам а"

і ; К ү л ә н д а. Сүйткенмен «бер-бер!» дей бер- генше, «жоқ» десеніз, болмай ма? Ш айдын өзі де азайып калды.

Б о л ы с. Оттаған шіркін! Менін мырзалы- гым үстап беріп отыр дейсің бе9 Кімге берсен де, өзщ үшін бересің

К ү л ә н д а. Ш ай таусылып бара жатканга айтам, әйтпесе мен не кылайын...

Б о л ы с. Таусылса, төркінің көтермес, ел көтерер, елдщ дәулеті таусылса, біздің шайымыз да таусылар (Қүлянда кетеді.)

О н б ір ін ш і к ө р ін ісБ О Л Ы С, С Ү Л Е Й М Е Н,

Қ О Ж А Н Т А ЙС ү л е й м е н (отырып жатып). Қажы сізге

жолығып кетер едім дейді, атка бірге м п е й і к дегі едік.

Б о л ы с. Не жолыгатыны бар9 Айтканым - айткан.

Қ о ж а н т а й . А тты өзіме кайтары ны з, өзгесін камдан көрейін.

Б о л ы с. Ол болмайды.С ү л е й м е н . Қожеке! Осы жүмаға кел-

генщ із м акүл болар. К өпірдің калам ы на бір ілінген сон, күғылу оңай болмайтын.

К о ж а н т а й. Қалам қылганда, акпын гой' Н акакпын ғой!

«Қызың бала тапты, дүрбі салдырамын» де- ген не деген сүмдык! Қүдайдан үміті бар адам осындай іс кыла ма7

Б о л ы с (Ашуланады). Сенщ кызына бала таптырған мел бе9 О ттама1 Тілінді тартып сөйле!

Ж үсіпбек Аимауытов

Қ о ж а н т а й. Қүдай алды нда, макшар| күнінде теңдікке жетпесек...

Б о л ы с (көтеріліп, екіпеніп). Қажы! Қыскарт тіліңці! Ш ауып алармын! Кулінді көкке ушы- рармын! Макшарынмен кабат!

Қ о жа н та й (жагасын үстап). Астапырол- ла! Кетейін, кетейін! «Құдайдан корыкпағаннан корык» деп еді. (Жөнелебі.)

Б о л ы с (түра үмтылады). Сакалыңнан түк коймай жүлайын, бері келші!

Сүлеймен (болысты үстап, жібермейді). Са- быр етініз! Не керек кажы кісі ғой..

Б о л ы с (орнына отырып). Тілі мірдің оғын- дай ащы неме өзінін! Қажымын дейді, не кыл- ған кажы! К ересін саты п, бакал қыдыртып жүретін шірік неме еді! Өлғен қажыны тонап келіп, әулие бола калыпты!

С у л е й м е н Н е кыласыз соны, сөз білмеген сон қайтесін .. мен жүрейін... жолыктыр дегенге ертіп едім... өзі бүлдіріп алды... Өз обалы өзіне.

Б о л ы с. Мүндай итті ит кылып үстау керек. (Сүлеймен кетеді.)

О н ек інш і көр ін ісБ О Л Ы С , Ә М Ә Б Д І Л

А У Ы Л Н А ЙӘ б д і д Салаумалейкүм!Б о л ы с. Аманбысың?Ә б д і л. Қүдайға шүкір, мал-жаныныз аман

ба?Б о л ы с. Сен кайда жоғалып кеттің? Алы-

мың бітті ме?Ә б д і л Бітуге таяды, 20 шакты үй калды.

Б о л ы С- Қара басқыр! Сенің ж ұмысың бір Оітер ме екен'7

Ә б д і л Біткенше сойып жатыр. Елде акша жоқ.

Б о л ы с. А қш а жоқ болса, маған қайтдейсің? Ж аныңнан төле.

Ә б д і я Төле десеңіз, амалым бар м а9 Жал- ғыз атымды сатсам да, төлеймін тағы.

Б о л ы с. «Ж ұлдыздың 15-нен қалдырма!» деп кақсап жібердім. Поштабайш ыдан ж әж тапсыр- дым. Не бітіріп жүретініңді шорт біледі.

Ә б д і д Өңкей қара қасқа кедей. Күн көріп отырған ж алғыз сиырын алмасақ, түк болек - салағы жоқ, борыш қарызына беріп бітірген.

Б о л ы с. Алсаң, ал! М аған не қыл дейсің? К ім-кім бермеген?

Ә б д і д А лтыбай ауы лында үш үй, Қара жалда екі үй, жауыр жирен шолақтан баска дымы жоқ ж ылтыр Қүлтамбай, өзіңізге неше рет зар- лап келепн ж алғы з сиырдан басқа үрерге иті жоқ, ақсақ Кемелбай, міне, қалып отырған осы сияқты ылғи қара қасқа кедейлер. 30 сом тауып беру жан бергеннен бір кейін емес, қатыны ба- ласымен шулап қарғағанда, иманың касым бо- лады. Қарғыстан әбден іш іміз кебеді.

Б о л ы с. Қарғыстан корықсаң, қы зметте не ақың бар еді?

Ә б д і д Қызметі бар болсын!Б о л ы с. Сайлау кезінде көрерміз.Ә б д і д Енді ауылнай болганнан да мойны-

ма қап салғаным артық.Б о л ы с. Сөзді көбейтпе! Қалған алымды екі

күннен қалдырмай тапсырасың!

К ереку-Баян кітапханасы Рухнама"

Ж үсіпбек Аймауыгов

Ә б д і л Ойбай-ау! Екі күннің ішінде бір жақ тан акша келе ме?

Б о л ы с. Жерден казсаң да, табасын! Сенін алымың үшін мен абактыға ж ата алмаймын! Оны білесін бе?

Ә б д і л. Қайтейін! Бар малымды сатып, катын баламды шүбыртып кетем дағы...

Б о л ы с. Маған десе, Тескентау кет!(Әбділ шыгады.)

О н ү ш ін ш і көр ін ісБ О Л Ы С

Б о л ы с. (аздан кейін). Әлғі иттін сөзі де рас. Ел кедей болды. Осы шығыннын көбі өзіміздікі. Бірак ел жемей, азулы болмайсын. Азулы бол- май, дәулет табыла ма? Бак, атак, дәулет көздің жасы ғой... елді ойлағанда, кейде жанын кын- жылады... Қанша бакты болсан да, жүрегіннің басынан бір тікен кетпейлі... Н әпсі шіркін тағы шыдамайды, алмай түра алмайсың... Қайтесін. ел ж егаі жапғыз мш бе? Қазактын жаксыларын- да бүрыңғы, соңғы да ел канамағаны болды ма? Біз солардан артыкпыз ба? Мен алм ағанм аі біре/і алады... Қүдай бізді алуға жаратты, дүние күштінікі...

О н тор тінш і кор ін ісБ О Л Ы С , К Ө Б Е К Б А Й ,

Ә У Б Ә К І РКөбекбай қолын кусырып, басын енкейтіп,

сәлем беріп кіреді. Түкыраңдап етігін тастап, тіземен жорғалам, болыска кол береді.

Б о л ы с (қолы н қагы п жібереді). Тарт қолын-

К ереку-Баян кітапханасы “ Рухнама"

К ө б е к б а й (қалбалақтап). Ж оқ, жоқ. М әртебеш зге, бағыны зға... кіш ілік... мал-жан шаруаныз аман ба?.. Есен жақсы отырсыз ба?..

ш ылык па?Б о л ы с. Өзін де аманбысың?К ө б е к б а й . Құдай деп... кұдай деп... (Аузын

жыбырлатып. тамагын кенеп қояды).Б о л ы с (аздан соң). Қайдан келесщ?К ө б с к б а й. А уылдан шығып едім... осы

ж акка таман. ..Б о л ы с. Қайда барасың?К о б с к б а й . Сізге сәлем берейін... жолы-

ғайын... арыз берейін деп...Б о л ы с (жантайып жатып). Не қылған

арыз?К ө б е к б а й . М ырза!.. Ү йірдеп жалғыз ай-

ғырымызды алдырған екенсіз... соның жайын айтайын, жайын бшейш деп...

Б о л ы с. Не жайы бар? Айғырды м а алдым. Мен алуға ж араймын ба?

К ө б е к б а й . Ж арайсыз, жарайсыз... алдыр- ганыңызды нетпеймін... Алам десеңіз, аласыз, сізге карсы лы қ қы латы н ш ам ам ы з бар ма?.. Б ірақ қаты н-баладан ты ны ш ы м кетіп келіп отырмын... Мал ішінде ырым қылатын бір мал болады ғой, мырза! Өзге малым да, айғыры м да бір төбе еді! М ырза, тағыңда ағар! Бағы ң өсе берсін! Айғырымды өзім е қайырыңыз, орнына

Ж үсіпбек Аймауытов

бие аласыз ба? Өзіндей шұбар кұнаны бар. Сонь аласыз ба?

Б о л ы с. Айғыр кайтпайды.К ө б е к б а й . М ырза-ай! Мұкым кұрытка-

ныныз ғой! М эіі өлтіргопніз ғой, катын-балаға табаш ы кы п , күн д е өл тірген іне , б ір ж ола өлтіріңіз! Өзініз бауызданыз! Аяйтын жаны мда жок, мшг.басым! (Болыстың аягына жыгылады.)

Б о л ы с. Түр арыман! А йбарын карашы төбетгің!

К ө б е к б а й . Таксыр-ай! Ж аныма тенеп жүрген жануарым еді. Айғырымды алғаннан баламнын біреуі өлгзп жаксы еді.

I) Бо л ы с. Айғырынды кадірлі көрсең, екі сары биең мш күнаныңды бер!

К ө б е к б а й . О йбай-ай! Ж арыктык-ай! Ү ш ^ін бірдей бергш соң, нгм калады?

Б о л ы с. Өзің білесің.Ә у б ә к і р. Ш үбар қүнан аід ігі жылы өзіне

айғыр болмай ма?К ө б е к б а й (көзін сүртіп, төмен қарап

отырады. Аздан соң). Мырза, моп қайтесіз енді?Б о л ы с. Қайтейін сеиі?К ө б е к б а й . Екі биемнің тандағанын алы-

ныз!Б о л ы с. Болмайды.Ә у б ә к і р. Көке, екі биенді кабат беріп, нгге

байкамайсың?К ө б е к б а й . Қүрытайын дегені ғой, күры-

тып тыныш болсын! Қайтейін!.. (Жылап, Шы- гып кетеді).

Ә у б ә к і р. Екі сары биені кабат бер десе, болмайсың... (Бірге шыгады).

~О н б ес ін ш і к ор ін іс

Б о л ы с (басын көтеріп сөйлейді). Ай, Көк төбет' Көзін сулап, айғырын ала коймак Ж ы- лаганды керіппін бе, сірә?.. Не мініп, не киш, кызығып көрмейтін жаманға жаксы айғырдың пе керегі бар екен! Көбекбай да ж ургш де шубар айғырды кім біледГ7 Адам да білмейді. И тте бол- ғанш а, иесінде болсын... Аман болса он сака биеге салып, жылкымды шуп-шубар қып алай- ын.. П ай-пай- пай! Қояндыда Ж ардың баласы уш ш убарм ен б ір ж урд і-ау! А уы зы м ен қус пстейді!.. Үш шубарды гройкелгтт жармеңкеңе ж егіп бар сам К өш еде м ойны н қа й ы р т ы п , құтыртып бір жүрсем, журт: «Бү қай мырза, қай болыс!» деп таңданса, сонда менің Қасқырбай аты м алты ал аш ка кетед і, сонда м енің кім екш ім ді ж үрт біледі... Қасқырбай осыны ойлап шүбар айғырды алып отыр ғой!

Ш ымылдық

К ереку-Баян ютапханасы “ Рухнама"

Ж усіпбек Аймауытов

Е К І Н П І І Б Ө Л І М

С а х н а ә у е л г і

Б ір інш і көр ін ісМ үслім ауы з үйде Қ ож антай , К өбекбай ,

Әбділ үшеуін оты рғы зы п койып, сөйлеп түр. Қүләнда төргі үйдін есігінде тыңдап түр.

М ү с л і м. Бір күнде сіздер Қаскырбайдын жемі едіндер. Енді, міне, елу басы болдындар. Сендерді елу басы кын шығаруға әуелі күдай, сонан сон мен себеп болдым. Оны білесіздер ғсй?

Ә б д і дК ө б е к б а й .Қ о ж а н т а й .Білеміз, ғЕге білмейік?М ү с л і м. Бүгін нашалнік келеді, шар сала-

ды. Бәйгілі жерге таяндык. Елу басылардын көбі мдадік екенін білесіздер. Әсіресе, катты сдаетін тастарым — үшеуініздікі. Қашан шар салғанша мдаі сайлаймын деп ешкімге ауыздан шыгармай- сыздар! Үктыныздар ма?

Ү ш е у і. Үктық.М ү с л і м. Сдадерді болыс тағы айналдырар,

дүние-мүлкін үйіп-төгер. Болыска уәддаі бере беріндер, бергдаін апа беріндер. Қажеке! Көке! Әбе! Уәде осьшай еді ғой?

Ү ш е у і. Осылай.М ү с л і м. Бү сайлауда болыс болам деп

шарға түсуші көп болғалы түрғанын білесіздер ғой?

Ү ш е у і. Білеміз.М ү с л і м. Баскаларға шар сал дегенде, тас-

тарьщызды жәш іктің кара жағына саласындар,

Ш * - ' ■І ^ ц м а г а н келгенде, ак ж ағына саласывдар. Ұктын- •Лт' лар ма"йР Ч- VК; г щ е у і. Ұқтык.

№у М у с л і м. Енді оңаш а сөйлесе беруге уакыт ІиД болмас А кырғы уағдам ы з осы болсын. Қане,

тағы қол устасалык! (Үшеу інщ қолын устайды) Қо.чға. Қудайға, аруақка тапсырдык.

Көбекбан. Менде бултарыс жоқ.Қ о ж а н т а й. Мен де Қасқырбайдан тойғам. Ә б д і л. Меи де сенімен біргемін,(Соңгы ушеуі шыгады.)

Е к ін ш і к ор ін ісМ Ү С Л І М . К V Л Ә Н Д А

К у л ә н д а. М олда жігіт! Түсімде сш ақ боз атқа мінш , тау басына шықтың, сен болыс бо- лады екенсің, енді көзім жетті,

М ү с л і м, Көзің жетсе, уәдш і орындайтын уақыт та жетті. Бүпн наш алнік келеді. Ш ар са- лады. Бүгіннен калсаң, менен күдеріңді үз! Енді булғақтауға болмайды.

К ү л ә н д а (Мус.пшді қүшақтап). Ойбай-ай! Енді қалай ғып беремін?!

М ү с л і м. Қымызға мал да, араластырып ж ібер1 Түк дәмі жоқ, білінбейді. (Қалтасынан қаеазга ораулы і ды алып береді.) М ә, жаным! Титтей қорықпа! Ш імірікпе! Тірі жан біледі деп ойлама!

К у л ә н д а (дәрін і қалтасына салады) Ж урегім д ір ілдеп барады ... Д әт ім ш ы дам ай тур)

М у с л і м Байың бугін болмаса, ертең оледі. Сонда сені алатын әмеңгерің кім екап н білесіңбе? V

К ерску-Баян кітапханасьі “ Рухнама"

Ж үсіпбек Аймауытов

К ү л ә н д а. Сежн баска кімім бар?.. Бірак) күдай жүзін кайтіп көреміз?

М ү с л і м. Қүдай жүзін шын көретін біз бо- ламыз. Байың жемеген ел бар ма? Ол зарлатпа- ған жетім-жесір бар ма? Бүнын көзін жоғалтсак, бейуаздардын көзі ашылады. Бүдан сауап тап- пасақ, обал таппаймыз.

К ү л ә н д а. М олда жігіт-ай! Сенің көңіліңді қи м асты ктан істеймін. Ә йтпесе, адам істе- мейтін ж үмыс кой... Қайтейін, Қүдайдың не салғаны н көремдағы ... Б ірақ түбінде мені ал- дап кетпейсің бе?

М ү с л і м. С аі баланың сөзін айта берсен, маған серік бола алмайды екенсін...

К ү л ә н д а. Көндім ғой, жаным! Көндім енді. Сен үшін жанымды отқа салдым.

М ү с л і м. Көнсең, енді үрғаш ылык кылма. Сөзді, ойды таста, жүмысты бітір! (Куләнда шыгып кетеді.)

Ү ш ін ш і көр ін ісМ Ү С Л 1 М

М ү с л і м (турегеліп тур, ауыр ойда). Елдің бетін өзіме қараттым, елу басыны алдым, енді бірақ өткел калды. Ол өткел: нашалнікке жолык- тырмай, Қасқырбайды бір жайлы кылу. Нашал- нікке жолықса, ол әкетеді, параға сатылмайтын үлык жок -(Журегін басады.) Ж үрегім алып үшып барады. Көзіме бак елестейді. Күләнда айтқанымды орындаса, жарады... орындар... Ол мені жанындай жаксы көреді. Мен ше? Мен оны сүйм ейміа Мен оны ақымақ қылып ж үрм іа.. Болыс болсам, кыздың төресін алмаймын ба?

«7/Гч "Щ гЬіТықыр есті іч>: М үслім отырып, қагіиын ж аі- г/гт ган болады).,,я.іРі'( Т о р ііи ш і корініс' \ М Ү С Л I М. Б О Л ІЛ С, С Ү Л Е Й М Е Н Івү Ь о .і і.і с (кіріп. Муслімді көріп, молдага) т - М үнда, төргі үйге барайык (Төргі уйге барып.

отырып сой іх еОі Муслім қүлагын салып піың- <)ап отырады.)

/ С ү л е й м е н. М үндағы сенімсп елу басы, V м ап н топш ы лауымш а Кожантай кажы, К о б е

к б а й , Әбділ үшеуіБ о л ы с. Өзгелері де пәлаідей сапм ді емес.

Әсіресе үшеуі, бүларга ів істеуіміз керек7С ү л е й м е н. М аі былай ойлап түрмын:

Кожантайга күдалык беру керек онын былтыр бір әйел баласы туған.

Б о л ы с. Дүрыс е к а і' Табылган акы д оз ой- ымда да бар еді . Кобекбайды кайтеміз?

С ү л е й м е н . Көбекбай айгырын өзі алыгі еді гой?

Ь о л ы с Айгырды әлдекаш ан бердік к а і Ол 200 сом акша да алып отыр

С ү л е й м е н. Алынгагі малдын бәрі кайттыгой?

Б о л ы с. Қайтып жатыр гой, аргы ны н кайы- рын тілемесек

С ү л е й м е н . Көбекбай малжанды төбет кой. Оган тагы бермесе болмас, күдалыкка ол с а е коймас

Б о л ы с. Оган тагы акша береміз дагы Ал Әбділ Ш е° Бір беткей, бір мойын адамӘ бділ ғой

С \ л е й м е н Ә бділдін катыны өлді гой

Кс(>еку-Ғ)аян кітагіханасы “Рухнама

Ж үсіпбек ААмауьггов

Онын есіл-дерті - бір каты а М ® ойлап едім: әнеугі осында кашып келетін Байжаннын кызын әпереміз десек токтамас па екен?

Б о л ы с (қуанып). Ай, молдеке-ай! Осындай кысылған жерде табасын-ау! Бұл әбден жарай- ды! Оларды казір шакырып сөйлесу керек.

С ү л е й м е а Ш акырғаннан да жеке-жеке тыска алып шығып, онаша сөйлескен макұл бо- лар.

Б о л ы с. Бұл да дүрыс екен, жүмысты тығыз- датпаса болмайды, бүгін нашалнік келіп калуы ыктимал ғой.

С ү л е й м е н . Тыгыздату керек... Елу басы- лар жайсыз, колайсыз кісілер...

Б о л ы с. Өзім де кауіп қы ламы қ түсім келіс- певді.

С ү л е й м е а Осы елу басылардын көбі Мүслімге тілектес адамдар ғой. М үсліммш тағы бір сөйлесіп көрсек қайтер еді?

Б о л ы с. Сөйлескжмш ол сыр бермейді. «Бо- лыс болғын келсе, шынынды айт, колымыздан берейік» деп м® талай айналдырдым. «Болмай- мын» деп азар да безер болады.

С ү л е й м е н . Әйтеуір осы баладан қауште- нем де түрам, сүрені келмейді.

Б о л ы с. Оны елеп сөзге ала берсең, болыс- тыктың тұтқасын өзі ұстаған кісімсіп, мүлде күтырып кете ме дем корқам ы а

С ү л е й м е а Оныңыз да дүрыс, жас кісі, жақын адамға жалына беру - сіздің бойынызға лайык емес.

Б о л ы с. М аған намыс қой, өлім ғой! Қар- тайғаныңды, әлсіздігіңді білдіресің ғой.

К ереку-Баян кітапханасы “Рухнама"

С ү л е й м е н . Олай болса елу басыларды аиналдырайык.

Б о л ы с. Ж үрщіз!(Шыгады.)

Б есін ш і көр ін ісМ Ү С Л І М

М ү с л і м. Батыр қысы лайы н яегш екен, қалай айла қүрсаң да, көріңқазылған... Күләнда қымызды бере алса, жарады. (Есіктен қарап ке- леді.) К уләнда қайда жүр ек ш 9 Енді беру керек еді.

А л т ы н ш ы к өр ін ісМ Ү С Л І М , Ә У Б Ә К І Р

Ә убәкір (мойында знагі. ентігіп кіреді). На- ш алнік келіп қалды!

М ү с л і м. Қай жерде? Қай жерде?Ә у б ә к і р. Сарыадырдан жаңа аттанды.М ү с л і м. Қайда түседі?Ә у б ә к і р. Тура осында келеді.М ү с л і м. Шарды қашан салады?Ә у б ә к і р. Б үгің бүгін саламын дем келеді.

Ж умысы асығыс болса керек елу басылар қай- да? Д аяр ма еді?

М ү с л і м. Д аяр, болысқа айттың ба?Ә у б ә к і р. Жоқ, айткам жоқ, алдыманен са-

ған келдім.М ү с л і м. Бар ш деш е, болысқа айт! Қай

үйді тазалатады екш ? (Әубәкір кетеді). Күләнда, Күләнда! (Сасқалақт ап біресе ж огаргы уйдің. біресе ауыз үйдің есігіне ж үгіреді.) Куләнда!

Ж үсіпбек Аймауытов

Ж етінш і көрінісМ Ү С Л І М , К Ү Л Ә Н Д А

К ү л ә н д а(жүгіріп кіреді). Немене, молда жігіт?!

М ү с л і м. Нашалнік келіп қалды. Берген жоқсың ба?

К ү л ә н д а. Беруге уакыт болды ма?М ү с л і м. Кәзір бер! Кәзір бер!К ү л ә н д а. Үйге келер ме ек®?М ү с л і м. Кәзір үйге келеді, киім киеді.

Знагін салады, нашалніктің алдынан шығады.К ү л ә н д г(ж үрегін басып). Ойпырым-ай,

жүрегім шошып кетті ғой!М ү с л і м. Биттей сескенбе! Асығыста ескер-

мейді. Осыдан қолайлы уакыт жок.К ү л ә н д а. Жарайды. Ж үре бер! Бірдеңе

кып көрермін. (Мүслім кетеді. Күләнда төргі үйге барып аяқтагы қымызга уды салады, ара- ластырады, иіскейді, тыржияды, қорқады, үрейленеді.) Алла-ай!.. Жасаған-ай! Кеше гөр!.. Қалай берем ін? Байымды қалай өлтірем ін? Мүслімнен қалай айрылармын?.. Қой, не де бол- са басы мды берген соң, б ірж ола берейін ... Қүдайдың салғанын көрермін.

Сегізінші көрінісБ о л ы с (ентігіп, алқынып, асыгып кіреді).

Күләнда! Күләнда! Ызнағым қайда? Ызнағым- ды әпер!

К ү л ә н д а(сандықтан ызнагын алып бе- реді). М іж , ызнағыныз.

Б о л ы с. Белбеуім, тымағым... Уһ, оһ, уһ! Түтігіп кеттім ғой!

•-V К сргку-Ьаян кітапхаиасы "Рухнама

К ү л ә и л а(іл\'лі турәан белбеуі мси тыма- ,’ын әперіп жатын). Кішкене сусын жүтасыз ба?

Б о л ы с (ызнагын мойнына салып). Әкпел, әкпел! (Отырып жутып салады.) А. Қүдай! А, К үлай1 Я, аруак! Қолдай гөр' (Тукірінеді.) Не- м ак . ап-ащ ц, тамакты кырды ғой?

Б о л ы с (турегеліп белін буынып). Әкел бері. Ьер' (Куләнда артына іиыгып. белбеуін әпереді.) Үйіиді жинап. тазалан кой!.. Н аш алнж осында келіп кала ма, кім біледі..

(Шыгып кетеді.)

Т о і І.І ІЫ ІІІ1 ІЫ к о р ін іс

К' Ү Л Ә Н Д А. М Ү С Л I ММ ү с л і м (кіріп). Немене? Б ерд іңбе?К\:\я\\х&(урейлснгсн) Бердім ... Қ үдай-ай,сак-

тай гөр!...М ү с л і м. С езгаі жок па?К ү л я н д а. Ашырканды, түкірді, тамағын

кыр;іы білем.М ү с л і м. Бөрш ішті ме?К <, і е н д а Ш елдеп к е л іа і екаі. жута сал-

ды. Алла-ай! Ж асаған-ай!\1 ү с л і м. Жарайды. жүмыс бітті. (Курсінеді.)К ү л о н д а. М аі енді кайтем?.М ү с л і м Қайтесің? Түк көрмеген кісі б о

лы п ж үре бер. (К улән да уйдің ииін жинап журеді.)

О ны нш ы көрінісБ ү р ы н і ы л а р. К О Ж А Н Т А Й.

К Ө I. ! К' Ь А Й. Ә Б Д ! ЛҮ ш е у і (ауыз уйге кіріп). М үслім жок па?М ү с л і м М аі мүнда. (Ауыз уйге шыга к-

Ж үсіпбек Анмауытов

леді). Сіздер ме едініз?.. Неменг? Болыс іе айт ты?

Қ о ж а н т а й. Маған күдалык береді, мал аяйтын емес.

К ө б е к б а й . Маган тағы 300 сом берді.Ә б д і л Маған катын әпермек болды.М ү с л і м (мырс етіп). Бүгін бәрінді жарыл-

қайтын күні ғой. Немае? Көніп калдыныздар ма?

Ү ш е у і. Қүдай сактасын!М ү с л і м. Сшдердін жаксылығын өлгэіім-

ше есімғвн калмас. Менін тар жерде жолдас бол- ған жан досым сендер.

Қ о ж а н т а й . Ж ^ден көзіміз ашылса, шы- ғыннан кағас қылсан- менін сүрайтыным сол

К ө б е к б а й . Малыма ие кылсан, аз мен- ш ігімді кім көрінгенше сабатпасан, тимей жүргда ақымызды әперсен, маіікі сол, шырағым!

Ә б д і д Нашарға көзіңнін кырын салсан, қатарыннан қалдырмасан - маіікі сол

М ү с л і м. Сендердін тілегінді орындамасам, өзім де онбаспын. Мапң де көретін қызығым алдымда ғой. Сендерді үмытсам, Қүдайды да үмытармын.

Ү ш е у і. Біз де үмытпаспыз.М ү с л і м. Енді нашалнік жақка барайық.

Жүрініздер!Ү ш е у і. Барайык, барайык! (Шыгады.)

О н бір ін ш і көр ін ісК Ү Л Ә Н Д А , Ә У Б Ә К І Р

Ә у б ә к і р (асыгып кіріп). Күләнда! Күләнда!К ү л ә н д а(төргі үйден жүгіріп шыгып).

Немене? Н емае?

Ксргку У>лян кітйпхйнасы "Рухнама---------------------------і ) \ Г> о к і р Ьолыс күсып жатыр, сыркапа-

нып ка:і;іы, госек са.і!К ;і о н л а Жасаі ан-ау, ііе болльГ’ 1 Іе лейлГ’ і) у б о к і р Мо.іла басын сүйегі отыр Өщ

кашып кетіпті.К у л о іі л а Ойбай-ай! Не сүмдык болльГ’Ә у б ә к і р Ьол тосек сал! Кочір окелемп!

(ӘхСищір кстеОі Ку.ит да тосек са.іады.)

О н ек ін н іі к ор ін ісК V .1 П II Л А. Ь О Л Ы С,

С Ү .11 И М I Н. Ә Ь Ә К I I’К 'і і о н л а Не болды? Не бо.іды ’ (Жу.чріп

а Юынсін шьи-аііы ('} і'іі исн мсп Оүоокір Скгіыі т ы қіі іпіықіпап ә кс л іп ж а т қы ча д ы )

С у л е й м е н. Ж уреп козгалды ма. ка.іай карап отырып кусып жібергап. (Болыс ыңқыл- <)ап. т іксккс жата<)ы )

К ̂ л о іі л а Дол сайлау куж, Кудай-ай сак- тай гор, жасаган'

С \ і с й м е н. Жай шыгар, лак етпес, бурын- нан талыксып кететш ескіде де бар еді кнГ’

К \ л о н л а Онда бүйтпеуші елі, калшыллаи қулап кетуші елі. (Оубәкір кстеОі)

Б о ;і ы с (қіібагын іиытып. іш інуқалап) Ішім куіип, жанын барады Ьу не әлемет болды На шалнікке де жолыга алмадым, сайлау әлде не бола.ты ’

( у л е й м е н. Тірі болсацыз, сайлау кайда кеіер лейск. сыркагты айтсанызшы

К і о н л а Я. жаны қа.нанын айгсаныз- шы'

Ь о л ы с М о'1.1.1. сі і нашалнікке жолыі ыны і'

Ж үсіпбек Аймауытов

Менің ауырып калғанымды айт. Айып ет көрмесін.

М о л д а. Дүрыс, барайын.Б о л ы с. Шарды кешіктіре тұруға болмас па

екен? Соны сұра! Омырау қалтамда пакетке са- лулы ақша бар еді. Осы ақшаны ретін тауып беріп көр.

С ү л е й м е н . Оныңыз дүрыс, сактык қыл- ған жарайды. Берудің есебін табамыз ғой.

Б о л ы с. Қатын, калтамнан әперші! (Куләнда алып, молдага береді).

Б о л ы с. Сізге күрмет көрсетуге асық еді, жақсылығын үмытпаспын, сайлауды кейінге калдыра тұрсын деп айтыңыз...

С ү л е й м е н . Айтатын сөзді білеміз ғой.Б о л ы с. Барыңыз енді. (Сүлеймен кетеді.)

Қатың сш ің манағы кымызыңның бір пәлесі болды ма? Ішімді жау тигендей қылды...

К ү л ә н д а. Қымызда не бар дейсіз? Дәне- ңесі жоқ қымыз еді...

Б о л ы с. Соны қалай іштім, солай пәле боп жабысты... Ай, сұм қатын-ай! С ® бірдеңе кыл- дың ба, қайттің?...

К ү л ә н д а (жагасын үстап). Сақтай гөр! О не дегеніңіз?

Б о л ы с. Мш білем ғой! Сшің көңілің жас байда ғой.

К ү л ә н д а. Жасаған-ай! Жоқты айтпаңыз- шы!

Б о л ы с. Ой, ішім, ішім! Бауырым өртшіп барады ғсй! Не болды? Не пале болды?!

К ү л ә н д а. Қүдай-ау не болды?!Б о л ы с. Ей, жалған-ай, дүние-ай! Шіркін...

Ш Ж а іш ы н готтісі ай! Алдамшы бак. опасыз дәу- тет1 Сшдерге алданып, жаныма жаксылык кыл-

І ііь /іп маппын ғой... Талайды каксаттым, талайды зар- латтым... о дүниеде заманым әлде іе болады!9 һшм, шіім!..әкетп. . ортеді... күйдірді...жандьірды...

(Ішін уқалайды.)К ү л ә н д а. Жасаған-ай! не пәле болды!'1 Б о л ы с (ачс)ан соң). Бала сүйігі кызык көре.м

бе деп едім. Қүдай о тілегімді бермеді. Менін балам аттан жығылады - мойыны үзіледі. не суга кетеді. Не кагынып оледі... Жас катын алсам, жүрепм жібір ме екаі деп едім, жібімеді. Сен де маған киянат кылдың...

К ү л ә н д а. Қүдай-ау! Қай жерде киянат кылыппын?

Б о л ы с. Сөйлеме! Білемін... Меиаі күтыла- сың, күдай тілегіңді береді, жас байга тиесің...

К ү л ә н д а. Қүдай-ай! Сақтай гөр! Жок сүмдыкты айтпаңызшы!

Б о л ы с. Ішім. бауырым, бауырым (Лоқси- ды.) Шылапшын! (Қуләнда шылатиын тосады Болыс қусады. Қусып болып ыңқылдайды.) Ма- ган пәле жабысты. Молданы шақыр1

К ү л ә н д а (ж үгіріп есікке барады. Әубәкір қарсы жолыгады). Әубәкір! Молданы шакыр1

Ә у б ә к і р. Қалаи 1 Негып жатыр9 К ү л ә н д а. Жайсыз. Жылдам молданы ша-

кыр! (Әубәкір кетеді.)Б о л ы с (Куләндага) Молда кайда?К ү л ә н д а. Жібердім, кәзір келеді.

К срску-Баян кітапханасы "Рухнама"

I'

Ж үсіпбек Аимауытов

Он үшінші корінісБ ү р ы н ғ ы л а р һ ә м С Ү Л Е Й М Е Н М о л д а. Немене? Қалай?Б о л ы с. Мшің халым нашарға айналды. Мен

сірә өлермін...М о л д а. Олай демеңіз! Жан шошыған шы-

ғар. «Бас ауырса, жан шошиды ғой».Б о л ы с. Нашалнікке жолықтыңыз ба?М о л д а. Жолықтым.Б о л ы с. Ақшаны бердіңіз бе?Мо л д а. Бердім.Б о л ы с. Бекер берген екенсіз...М о л д а. Бер деген соң, қайтейіа..Б о л ы с. Не айтты? Шарды кешіктіретін бе? М о л д а. Өзіңізге жолығармын деді.Б о л ы с. Мүслім қайда?М о л д а. Сонда отыр.Б о л ы с. Мүслімнің көзінше бердіңіз бе?М о л д а. Жоқ, оңаша жерде бердім.Б о л ы с. Мүслім нашалнікпш сөйлесті ме?М о л д а. М а кеткенде сөйлесіп қалды.Б о л ы с. Ай, нашалнікті бүрып әкетпесе еді. М о л д а. Бүра алмас, бүра алмас...Б о л ы с. Ой, ішім, бауырым!.. жаным...

қиналды ғой. Молдеке, қиналды ғой жаным! Бауырым күйіпбарады... ой-ой!.. Әкетті... өртеді!

М о л д а. Ей, Паруардігер-ай, бү не ғаламат болды?

К ү л ә н д а. Қараңызшы, неғып жатыр?М о л д а (жүрегіне қолын салып). Талыксып

кетті білем.К ү л ә н д а (үрейленіп). Молдеке, ауылға ха-

бар айтқызсақ қайтеді?

Й»5Г*

1

М о л д а. Сабыр етініз, ауылдын қолынан не келеді дейсіз?.. Сізге еш нәрсе айтпады ма?

К ү д ә н д а. Наи дейсіз?\4 о л д а. Жаназама пәлен мал шығар, пәлен-

дей малды пәленшеге беріндер дег® сықылды есиет қылмаса дегаіім гой...

К ү л ә н д а. Жоқ, ондай дәнеңе айтқан жоқ. Б о л ы с (көзі жумулы, ыңқылдап, курсілдеп,

бір қолын сөзып). Ей, ананы қарашы! Жан ал- гыш!.. Әзірейіл!.. Әзірейіл!..

К ү л ә н д а. Алла-ай! Қорқып барам...М о л д а. Қорықсаңыз, ауыз үйге бара түры-

ңыз. (Куләнда аүыз уйге іиыгып, орындыққа отырады. Молда теріс қарап.) Сандырақ кірді, таянған екен. (Қалтасынан пәкетті ашып көреді). Бермегенім мақүл болған екен! (Ақша- ны көкірегіне басып). Мың сом! Бір мың сом! Қандай нәсіп! «Бірсу өлмей, б ір ^ күн көрмейді» деген осы. Мың сом менің қолымда қалғанын бір бәнде білмейді.

Алла тағала бергісі келгенде, қайдан береді?! Қүдіретіңе шәк келтіруге бола ма?

Б о л ы с (дірілдеп). А-е-е-ей! Айдашы мына торы биені!.. Басты ғой... тепті ғой... ей... ой...

М о л д а. Қүдіреттің жарлығы-ай, бү қай торы бие? Боранбайдікі ме, әлде, Тойбазардан алатын торы бие ме? Елден алған малдар ғой...

Б о л ы с. Көбёкбай! Көбекбай! Әкет айғы- рыңды! Аяғымды езіп кетті ғой... ай-й! Жылан- ды қарашы1.. Шағады-ау! (Мойнын жулқылап.) Ал... ал! М ойныма оралды ... (Қыпгынып). Қысып барады. Шықты жаным!.. Ой! Ей! Ай! (Талықсып кетеді. Болыс қысылган кезде Куләнда қорқып. қоқысып отырады.)

К ереку-Баян кітапханасы “ Рухнама"

1>ч

Ж усіпбек Аймауьгтов

М о л д а. Жалғандікі жалғанда кайтады де геи осы-ау! Көзіне көр ғазабы елестеп жатканын карашы. Байғүстын жанын кинамай, тез алса жарар еді... Осы жолы болыс болмаймын дегаі ойында бар ма еді? Ей, пащешілік-ай! Ажал шіркін алыс па? Бір сағатта шап ете түсті. Қыру- ар дәулетті жинап еді, » д і мынау иесіз калға- ны! Артында бала да калған жок. Қатыны да жас адам. Байға тимей нг отырсын? Кім алар екен Мүслім алмаса, дадігі жакыны сол ғой. Малды үш тоғыздан кем шығармас. Жаназасын Ыскак казірет шығарады ғой. Біздің, жолымыз сүйекке түсу болар. Жаксы ішіктердің бірін соксак жа- рареді...

(Муртынан жымияды.)Б о л ы с. Молда, ай молда!С ү л е й м е н . М и касыңыздамын.Б о л ы с. Сайлау нг болды?С ү л е й м е н . Хабар келгаі жок.Б о л ы с. Дүние-ай! Дүние шіркіннің ысты-

ғын-ай! Жаны күрғырдыңтәттісін-ай! Ажалдың түсінің суығы-ай!.. Мен үйыктап кетті-м бе? Қайтгім?

М о л д а. Тыныштангандай болдыныз...Б о л ы с. Көзіме әлденелер көрінді: тергейтін

періштелерді көрдім, бүйірімнен көр кысты.

О н тор т ін ш і кор ін ісБүрынгылар әм ӘУБӘКІР

Ә у б ә к і р (Күләндага кепіп). Сүйінші! Мүслім болыс болды.

К ү л ә н д а (үшып түре келіп). Рас па?Ә у б ә к і р. Рас! Рас! Болыстан сүйінші сүра-

сам қайтеді?

К у л о н л а. Барма, кысылып жагырӘ у б ә к і р. Ендеше, мен елге шабайын. (Ке-

теді )Ь о л ы с. Молда, ауыз үйдеплер не дейді?Кү л ә н д а (Төргі үйге кіреді). Молдеке!М о л д а. Әлгі не деп кетп?К' ү л о н д а. Ініціз болыс болыпты.Ь о л ы с (қысылып) Ай!.. уһ! Ой1 Жалган-

ай! Мүслім нашалнік. сайл... л-ай! (Тпін қояды).

О н бес ін ш і к о р ін ісБ ү р ы н г ы л а р ә м М Ү С Л I М

М ү с л і м (жалан бас, көңілі шат, ауыз үйге кіріп келеді). Қайда бәрі?

К' ү л ә н д а (карсы шыгып). Багын күтты болсын1

М ү с л і м. Айткаңың келсін1К у л ә н д а. Соіің ойлаганың болды, мші

кайтесің? .М ү с л і м Қайтейін сені? Байга тиерсінК ү л ә н д а Кімге?М ү с л і м. Біреу табылар.К у л ә н д а. Өзін ше? Уәде кайда?М ү с л і м. Мен катын алмаймын.К у л ә и д а Ой' Үрған екенсің гой, болыс,

болыс' Қайран болыс' (Төргі үйге ж үгіре кіреді).М о л д а (болыстың бетін жауып, иман ай-

пшды) Лә-иләһә Иллалла.К ү л ә н д а Ой. болыс-ай' Қорганым-ай!

Арыстаным-ай! Арманда айрылдым, капыда айрылдым! (Жылап болыстың аягын қүшақтап, жыгылады)

К срску-Ьаян кітапханасы "Рухнама

Ж үсіпбек Аймауытов

Мүслім келіп кіреді.М о л д а. Жүмыс бітті. Қазаның қайыры бол-

сын. Бағың күтты болсын!(Мүслімде дыбыс жок, қолын айкастырып

к^десіне койып, сазарып, сілейіп түрып кала- ды).

Ш ымы лды кАяғы

Тһапк уои ^ог әүаіиаііпд АпуВігЗоЯ: РӘ Ғ ЗрііНәг.

А м а іегтагк із агігіегі аі іһө епгі о ̂еасһ оиіриі РРҒ ЯІе.

То гетоүе іһе маіегтагк, уои пеегі іо ригсһазе іһе зоймаге Іго т

һНрҮ/шшш.апурййооІз.сот/Ьиу/Ьиу-р^-зрШег.һІтІ