Υγεία

Περιοδικό για την υγεία του ΦΤΕ

Ιανουάριος 2016

----------------

Περιεχόμενα1. Καρδιακή ανεπάρκεια2. Διαβητική κετοξέωση3. Γαστρίτιδα4. Κίρρωση του Ήπατος5. Ψωρίαση, μορφές και θεραπεία6. Απόστημα7. Αθροιστική κεφαλαλγία8. Γάλα αμυγδάλου και ό,τι πρέπει να γνωρίζετε9. Η ρίγανη στην υγεία10. Όταν η κατάθλιψη επηρεάζει την ερωτική ζωή της γυναίκας11. Πλήρης προληπτικός έλεγχος12. Τάϊ τσι και γιόγκα κάνουν καλό στους ασθενείς με αρθρίτιδα13. Πως ορισμένοι καπνιστές εξακολουθούν να έχουν σχετικά

υγιείς πνεύμονες;

Καρδιακή ανεπάρκειαΤι να προσέξετεΓιώργος Μιχαηλίδης, ΚαρδιολόγοςΕίναι μια κατάσταση κατά την οποία η καρδιά δεν ανταπεξέρχεται

στις ανάγκες του σώματος, δηλ. δεν μπορεί να κυκλοφορεί με επάρκεια τα υγρά του σώματος με αποτέλεσμα τα όργανα να μην λαμβάνουν τις απαραίτητες ουσίες και οξυγόνο, αλλά και δεν μπορούν να απομακρύνουν προϊόντα μεταβολισμού.

Πώς την ταξινομούν οι Ιατροί; Η πιο διαδεδομένη είναι η κατάταξη κατά λειτουργική ικανότητα του ασθενούς:

1ου σταδίου: οι ασθενείς με καρδιακές παθήσεις δεν έχουν κάποιο περιορισμό στις συνηθισμένες δραστηριότητες τους.

2ου σταδίου: οι ασθενείς έχουν κούραση και δύσπνοια στις συνηθισμένες δραστηριότητες.

3ου σταδίου: οι ασθενείς έχουν κούραση και δύσπνοια στην παραμικρή δραστηριότητα.

4ου σταδίου: οι ασθενείς έχουν δύσπνοια ακόμα και σε ηρεμία.Εάν η εμφάνιση της καρδιακής ανεπάρκειας είναι αιφνίδια τότε

ονομάζεται οξεία, ενώ εάν έχει πολλούς μήνες ή χρόνια ονομάζεται χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια. Εάν πάσχει η συστολή της καρδιάς τότε ονομάζεται συστολική και εάν πάσχει η διαστολή τότε ονομάζεται διαστολική. Μπορεί να είναι και μεικτή.

Ποια είναι τα συμπτώματα και ευρήματα για τα οποία μπορεί να ευθύνεται η καρδιακή ανεπάρκεια;

1. Δυσκολία στην αναπνοή, Δύσπνοια. Στα αρχικά στάδια εμφανίζεται σε προσπάθεια και σε τελικό στάδιο ακόμα και σε ηρεμία.

Παροξυντική νυκτερινή δύσπνοια. Είναι η δύσπνοια που αφυπνίζει τον ασθενή κατά τη διάρκεια του ύπνου και τον αναγκάζει να σηκωθεί για να παίρνει σε καθιστή θέση την αναπνοή.

2. Αδυναμία και κούραση.3. Πόνος στο στήθος εάν η πάθηση της καρδιάς είναι στεφανιαία

νόσος.4. Δυσφορία στην κοιλιακή χώρα σε προχωρημένη καρδιακή

ανεπάρκεια.5. Αίσθημα παλμών εάν συνυπάρχουν και αρρυθμίες.6. Οιδήματα στα κάτω άκρα. Είναι και στα δύο άκρα και συνήθως

στα αρχικά στάδια εξαφανίζονται μέχρι το πρωί κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αφήνουν εντύπωμα με την πίεση δακτύλου.

7. Κρύα χλωμά κυανωτικά άκρα και χείλη σε σοβαρές καταστάσεις.

Πώς θα γίνει η διάγνωση και ποιες εξετάσεις πρέπει να γίνουν;1. Ακτινογραφία θώρακος: Δείχνει εάν υπάρχει υγρό στους

πνεύμονες. Αυτό είναι πολύ σημαντική πληροφορία βάση της οποίας ο γιατρός μπορεί πιο εύκολα να τροποποιήσει την αγωγή του. Δείχνει επίσης το σχήμα της καρδιάς και το μέγεθος της.

2. Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ): Αυτή η εξέταση μετρά την ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς σας. Μπορεί να δείξει αν έχετε ένα μη φυσιολογικό καρδιακό ρυθμό (π.χ. μια ταχυαρρυθμία όπως η κολπική μαρμαρυγή ή βραδυκαρδία) ή είχατε μια καρδιακή προσβολή στο παρελθόν (π.χ. κάποιο έμφραγμα). Αυτά μπορεί να προκαλέσουν καρδιακή ανεπάρκεια.

3. Υπερηχοκαρδιογράφημα: Η εξέταση αυτή χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα για να δημιουργήσει μια εικόνα της καρδιάς σας καθώς κτυπά. Δείχνει το μέγεθος των καρδιακών θαλάμων, πόσο καλά η καρδιά αντλεί, και πόσο καλά δουλεύουν οι βαλβίδες της καρδιάς.

4. Τεστ κοπώσεως και σπινθηρογράφημα καρδιάς: Κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας, μπορεί να σας ζητηθεί να τρέξετε ή να περπατήσετε σε διάδρομο ενώ καταγράφεται αρτηριακή πίεση και ηλεκτροκαρδιογράφημα καθώς και άλλες παράμετροι. Η σωματική δραστηριότητα κάνει την καρδιά να δουλεύει πιο γρήγορα και δυνατά. Έτσι οι ιατροί μπορούν να δουν αν η καρδιά είναι ικανή να παράγει έργο αρκετό υπό συνθήκες άσκησης και τι την εμποδίζει.

Το τεστ κοπώσεως δε γίνεται στο 3ο και 4ο στάδιο καρδιακής ανεπάρκειας.

5. Στεφανιογραφία: Κατά τη διάρκεια αυτής της εξέτασης, ο γιατρός εισάγει ένα λεπτό σωληνάκι σε μια μεγάλη αρτηρία στο πόδι ή το χέρι σας και κινείται επάνω στην καρδιά σας. Τότε ο γιατρός εγχέει μια χρωστική ουσία που εμφανίζεται στις εικόνες από τις αρτηρίες της καρδίας. Οι εικόνες μπορεί να δείξουν αν κάποια από τις αρτηρίες στην καρδιά σας έχουν στενέψει ή αποφράξει και σε αυτό οφείλεται η αδυναμία της καρδιάς. Εάν υπάρχει σημαντική στένωση μπορεί να γίνει αγγειοπλαστική (το μπαλονάκι). Υπάρχουν περιπτώσεις, όμως, που οι στενώσεις δεν προσφέρονται για αγγειοπλαστική και πρέπει να γίνει εγχείρηση ανοικτής καρδιάς (BY PASS).

Πώς αντιμετωπίζεται η καρδιακή ανεπάρκεια;Τι μπορώ να κάνω για να προστατεύσω την καρδιά μου;

1. Να παίρνετε τα φάρμακα σας, ακόμα κι αν αισθάνεστε καλά. Τα φάρμακα που σας έχει συνταγογραφήσει ο ιατρός σας, μπορούν να σας βοηθήσουν να αισθανθείτε καλύτερα και να ζείτε περισσότερο, αλλά θα είναι αποτελεσματικά μόνο αν τα λαμβάνετε με τις οδηγίες του ιατρού.

2. Παρακολουθήστε για αλλαγές στα συμπτώματα σας και ακολουθήστε ένα σχέδιο δράσης.

Κάθε μέρα πρέπει το πρωί να ζυγίζεστε, να ελέγχετε τα ζωτικά σας σημεία (είναι η αρτηριακή πίεση και οι παλμοί) και να παρακολουθείτε τα συμπτώματα σας. Εάν δεν έχει αλλάξει το βάρος σας, δεν άλλαξε η αναπνοή σας, δεν έχετε μεγάλες μεταβολές στην πίεση και τους παλμούς, δεν εμφανίστηκαν ή αυξήθηκαν τα οιδήματα στα πόδια και δεν έχετε κάποια δυσφορία στο στήθος ή δύσπνοια, συνεχίζετε τη μέρα σας κανονικά. Εάν το βάρος ανέβηκε πάνω από 1 κιλό την ημέρα ή πάνω από 2 κιλά την εβδομάδα, εάν έχετε βήχα τη νύχτα ή έχει αυξηθεί, έχουν αυξηθεί τα οιδήματα στα πόδια, εάν αυξήθηκε η δύσπνοια και δυσφορία στο στήθος ενημερώστε άμεσα το ιατρό σας.

3. Επικοινωνήστε με το γιατρό σας εάν έχετε βάλει βάρος ξαφνικά. Να ζυγίζεστε κάθε πρωί μετά την ούρηση, αλλά προτού να φάτε πρωινό. Φορέστε περίπου την ίδια ποσότητα του ιματισμού κάθε φορά και φροντίστε να γράψετε το βάρος σας κάθε μέρα σε ένα ημερολόγιο. Επικοινωνήστε με το γιατρό σας αν το βάρος σας ανεβαίνει κατά 1 κιλό ή περισσότερα σε 1 ημέρα, ή 2 κιλά ή περισσότερα σε 1 εβδομάδα. Σε καρδιακή ανεπάρκεια, η αιφνίδια αύξηση βάρους είναι ένα σημάδι κατακράτησης υγρών, ίσως χρειαστεί μια αλλαγή στα φάρμακα σας.

4. Μειώστε το αλάτι. Προσπαθήστε να μην προσθέτετε αλάτι στο τραπέζι ή όταν μαγειρεύετε. Επίσης, αποφύγετε τα τρόφιμα που έρχονται συσκευασμένα (όπως λουκάνικα, σαλάμια, κονσέρβες, τυριά, ελιές κλπ.) εκτός αν οι ετικέτες τους λένε ότι έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο. Οι καλύτερες επιλογές για φαγητό είναι φρέσκα ή κατεψυγμένα τρόφιμα, και τροφές που φτιάχνετε οι ίδιοι. Ο γιατρός σας μπορεί επίσης να σας περιορίσει την ποσότητα των υγρών που πίνετε.

5. Χάστε βάρος, αν είστε υπέρβαροι, η καρδιά σας πρέπει να εργάζεται πολύ πιο σκληρά για να ανταπεξέλθει στις ανάγκες του σώματος σας.

6. Σταματήστε το κάπνισμα.7. Περιορίστε το αλκοόλ. Αν είστε γυναίκα, δεν πρέπει να πίνετε

περισσότερα από 1 ποτό την ημέρα, ενώ οι άνδρες περισσότερα από 2.8. Ελέγξτε με το γιατρό σας πριν πάρετε οποιαδήποτε νέα

φάρμακα ή συμπληρώματα.----

Διαβητική κετοξέωσηΌλα όσα πρέπει να γνωρίζετεΣταύρος Μπούσμπουλας, Παθολόγος, ΔιαβητολόγοςΗ διαβητική κετοξέωση συμβαίνει, όταν δεν υπάρχει αρκετή

διαθέσιμη ινσουλίνη στο αίμα. Αυτό έχει ως συνέπεια, ο οργανισμός να είναι ανίκανος να μεταβολίσει τη γλυκόζη και λαμβάνει έκτακτα μέτρα. Αντί της γλυκόζης διασπά λίπος, μία διαδικασία που σχηματίζει οξέα, γνωστά ως κετόνες. Τα αυξημένα επίπεδα κετονών κάνουν το αίμα πιο όξινο (οξέωση). Είναι μία οξεία επιπλοκή του διαβήτη, η οποία χωρίς έγκαιρη νοσηλεία και θεραπεία μπορεί ταχύτατα να μεταπέσει σε κώμα και θάνατο.

Ποιος κινδυνεύει περισσότερο από διαβητική κετοξέωση;- Παιδιά και νέα άτομα με διαβήτη τύπου 1- Οι χρήστες αντλίας ινσουλίνης- Γυναίκες με γνωστό διαβήτη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης- Άτομα με διαβήτη τύπου 2 (πιο σπάνια).- Όμως η εμφάνιση στους ενήλικες με διαβήτη τύπου 2 θα

μπορούσε να είναι πιο απειλητική από ό,τι σε άτομα με διαβήτη τύπου 1, γιατί τα άτομα αυτά είναι γενικά μεγαλύτερης ηλικίας και πιθανόν διατρέχουν πολλούς καρδιαγγειακούς κινδύνους.

Διάφορες καταστάσεις, συνήθως λοιμώξεις (π.χ. γαστρεντερίτιδα, πνευμονία, ουρολοίμωξη), τραυματισμός, στρες, καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο, χειρουργική επέμβαση κ.ά., προκαλούν απότομη απορρύθμιση του σακχάρου και αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης

οξέωσης. Άλλα αίτια διαβητικής κετοξέωσης μπορεί να είναι η ανεπαρκής θεραπεία με ινσουλίνη, η μη συμμόρφωση και η παράλειψη δόσεων ινσουλίνης. Συχνά αποτελεί την πρώτη εκδήλωση του διαβήτη τύπου 1, ιδίως σε μικρά παιδιά.

Προειδοποιητικά σημάδιαΟι ενδείξεις και τα συμπτώματα, πριν εξελιχθεί σε διαβητική

κετοξέωση είναι κάποιες από τα παρακάτω, που μπορούν να μπερδευτούν με αυτά μιας γρίπης:

- Δίψα- Συχνουρία- Αίσθημα κούρασης ή και σύγχυση- Ξηρό και αναψοκοκκινισμένο δέρμα- Βαθιά, γρήγορη, αναπνοή- Στομαχικός πόνος- Αναπνοή με φρουτώδη οσμήΗ υπόταση και η ταχυκαρδία είναι σημεία βαριάς αφυδάτωσης και

απώλειας ηλεκτρολυτών, που μπορεί, λόγω επιδείνωσης, να εξελιχθούν σε λήθαργο και κώμα.

Προσοχή! Σε νεαρά άτομα, μπορεί μερικές φορές, να μην εμφανισθούν όλα τα παραπάνω και να εμφανισθεί αμέσως η κετοξέωση. Τα συμπτώματα, πολλές φορές, μπορεί να αναπτυχθούν σε λιγότερο από 24 ώρες.

Πώς διαπιστώνεται η ύπαρξη κετοξέωσης;- Η εμφάνιση υψηλών επιπέδων σακχάρου στο αίμα

(περισσότερο από 240 mg/dL), η ύπαρξη των προειδοποιητικών σημείων και συμπτωμάτων που αναφέραμε και η παρουσία κετονών, συνήθως είναι αρκετά, για να θέσουν τη διάγνωση. Υπάρχουν διαθέσιμοι τρόποι για τη μέτρηση κετονών.

- Με ειδικές ταινίες που ανιχνεύουν την ύπαρξη οξόνης στα ούρα. Οι ταινίες δίνουν τα αποτελέσματα με αλλαγή του χρώματος. Όσο πιο έντονη είναι η αλλαγή του χρώματος, τόσο σοβαρότερη είναι η διαταραχή.

- Με ειδικές ταινίες και μετρητές ανίχνευσης κετονών στο αίμα.Θεραπεία

Ο ασθενής είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθεί τα πρώιμα σημεία της απορρύθμισης του σακχάρου και να επικοινωνήσει με το γιατρό του και να μεταφερθεί επειγόντως στο νοσοκομείο, διότι αλλιώς κινδυνεύει η ζωή του. Το κύριο πρόβλημα είναι ουσιαστικά η αφυδάτωση. Συνεπώς, το πρώτο βήμα της θεραπείας είναι η εντατική χορήγηση ενδοφλέβιων υγρών, ενώ για τη ρύθμιση του σακχάρου αίματος χρειάζονται όχι υψηλές δόσεις ινσουλίνης. Παράλληλα, γίνεται προσπάθεια για την αντιμετώπιση της αιτίας που προκάλεσε την απορρύθμιση.

Το πιο καλό είναι η πρόληψη! Θυμηθείτε...- Η παρακολούθηση της γλυκόζης αίματος (με τους μετρητές

σακχάρου) σας βοηθάει να έχετε το διαβήτη υπό έλεγχο και επομένως καλή ποιότητα ζωής.

- Η ινσουλίνη είναι απαραίτητη ακόμη και όταν δεν μπορεί να φάει, λόγω π.χ. κάποιας αδιαθεσίας.

- Τα αυξημένα επίπεδα κετονών αποτελούν έγκαιρη προειδοποίηση για διαβητική κετοξέωση. Οι μετρήσεις των κετονών αποτελούν χρήσιμο εργαλείο σε καταστάσεις με υψηλό σάκχαρο και επιτρέπουν τη γρήγορη διάκριση της διαβητικής κετοξέωσης από την απλή αύξηση του σακχάρου.

- Η έγκαιρη δραστηριοποίηση μπορεί να σταματήσει την ανάπτυξη της επικίνδυνης οξείας επιπλοκής του διαβήτη.

-----

ΓαστρίτιδαΒάσω Αρβανίτη, Γαστρεντερολόγος, Ηπατολόγος, ΕνδοσκόποςΕίναι αρκετά σύνηθες να ακούμε κόσμο να διαμαρτύρεται πως τον

πονάει το στομάχι του, γιατί έχει γαστρίτιδα. Δυστυχώς, η λέξη αυτή χρησιμοποιείται πολύ τακτικά και μερικές φορές λανθασμένα, γιατί συχνά τα ενοχλήματα που έχει ο ασθενής, έχουν άλλες αιτίες. Και επίσης τις περισσότερες φορές, η διάγνωση της γαστρίτιδας δεν μπαίνει με ειδικές εξετάσεις, απλά, όταν δεν υπάρχει άλλη προφανής αιτία τα ενοχλήματα αποδίδονται εκεί. Είναι όμως κάθε πόνος ψηλά στην κοιλιά γαστρίτιδα; Και τι είναι ακριβώς αυτή η πάθηση;

Να ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, σε τι αναφερόμαστε, όταν λέμε γαστρίτιδα. Γαστρίτιδα είναι η φλεγμονή του βλεννογόνου του στομάχου, δηλαδή της εσωτερικής επιφάνειας του. Η γαστρίτιδα μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια.

Τι προκαλεί τη γαστρίτιδα;Μια από τις πιο συχνές αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν

γαστρίτιδα είναι το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Το ελικοβακτηρίδιο είναι ένα μικρόβιο που βρίσκεται στο στομάχι μεγάλου ποσοστού ανθρώπων. Δεν προκαλεί σε όλους βλάβες αλλά σε μικρό ποσοστό ατόμων μπορεί να προκαλέσει γαστρίτιδα, έλκος στομάχου και δωδεκαδάκτυλου, αλλά και καρκίνο.

Άλλη συχνή αιτία είναι ορισμένα φάρμακα που περιέχουν ουσίες όπως το ακετυλοσαλικυλικό οξύ και άλλα αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Πολύς κόσμος είτε για πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων είτε για ορθοπεδικά προβλήματα λαμβάνει αυτήν την κατηγορία φαρμάκων. Σε ένα ποσοστό από αυτούς θα εμφανιστεί γαστρίτιδα, αλλά και έλκος με τις πιθανές επιπλοκές τους.

Γαστρίτιδα μπορεί, επίσης, να προκληθεί από κατάχρηση αλκοόλ, πολλαπλούς εμετούς παλινδρόμηση χολής, στρες από σοβαρές παθήσεις κακοήθη αναιμία, αλλεργικές αντιδράσεις αυτοάνοση αιτία, ακτινοβολίες και ορισμένες λοιμώξεις από μικρόβια και ιούς.

Τι συμπτώματα έχει η γαστρίτιδα;Τα συμπτώματα ποικίλλουν πολύ και σε πολλές περιπτώσεις

μπορεί και να μην υπάρχουν καθόλου. Σε αυτές τις περιπτώσεις η διάγνωση μπαίνει, όταν γίνεται έλεγχος για άλλες αιτίες. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι πόνος στο άνω τμήμα της κοιλιάς φούσκωμα, ναυτία, δυσφορία, δυσπεψία και σπανιότερα λόξυγγας ανορεξία, έμετοι, διάρροιες. Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστεί αιμορραγία που εκδηλώνεται ή με αιματέμεση (εμετός με αίμα) ή με μέλαινα κένωση (μαύρα κόπρανα).

Πώς μπαίνει η διάγνωση;Η υποψία μπαίνει με το ιστορικό του ασθενούς Η επιβεβαίωση

της διάγνωσης μπαίνει με τη γαστροσκόπηση και την ιστολογική εξέταση μικρών τεμαχίων από το βλεννογόνο του στομάχου. Η

γαστροσκόπηση είναι η εξέταση, κατά την οποία ένα ειδικό λεπτό μηχάνημα που έχει στην άκρη του κάμερα, μπαίνει από το στόμα και φτάνει στο στομάχι και έτσι βλέπουμε αν υπάρχει βλάβη. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, μπορούμε να πάρουμε βιοψίες Οι βιοψίες μάς δείχνουν το βαθμό φλεγμονής που υπάρχει στο στομάχι, και ενδεχομένως ποια είναι η αιτία της φλεγμονής Η γαστροσκόπηση είναι μια απλή, εύκολη και ανώδυνη εξέταση που δεν χρειάζεται κάποια ειδική προετοιμασία, παρά μόνο να είναι ο εξεταζόμενος νηστικός. Το βαριούχο γεύμα μπορεί να δείξει έμμεσα αν υπάρχει φλεγμονή, δεν μπορεί' όμως, να ληφθεί δείγμα για ιστολογική εξέταση με αυτήν την εξέταση.

Τι επιπλοκές μπορεί να εμφανιστούν;Οι πιο συχνές επιπλοκές είναι γαστρορραγία (αιμορραγία από το

στομάχι), έλκος, αναιμία, καρκίνος ή λέμφωμα του στομάχου με τις αντίστοιχες επιπλοκές τους

Υπάρχει θεραπεία;Η θεραπεία εξαρτάται, κυρίως, από την αιτία της νόσου. Τα πιο

συνηθισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων (ομεπραζόλη, εσομεπραζόλη, ραμπεπραζόλη, λανσοπραζόλη, παντοπραζόλη), οι Η 2 αναστολείς (ρανιτιδίνη) και τα αντιόξινα. Αν υπάρχει λοίμωξη από ελικοβακτηρίδιο, τότε ο γιατρός συνταγογραφεί μια θεραπεία με αντιβίωση για την εκρίζωση του. Αν υπάρχει άλλη αιτία, θα τροποποιηθεί και η αγωγή. Αν γίνεται κατάχρηση αλκοόλ, θα πρέπει να διακοπεί, όπως και η λήψη αντιφλεγμονωδών φαρμάκων. Καλό είναι να αποφεύγονται τα βαριά, λιπαρά και καυτερά φαγητά, γιατί επιδεινώνουν τα συμπτώματα.

Μηνυματάκια να θυμόμαστε!- Η γαστρίτιδα είναι η φλεγμονή του στομάχου.- Οι συνηθέστερες αιτίες είναι το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού

και τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα.- Η διάγνωση γίνεται με τη γαστροσκόπηση και τις βιοψίες.- Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία.---

Κίρρωση του ΉπατοςΑναστασία Μοσχοβάκη, Ειδική ΠαθολόγοςΗ κίρρωση είναι νόσημα που προσβάλλει ένα από τα πιο

σημαντικά όργανα του σώματος, το ήπαρ. Η κίρρωση του ήπατος είναι η ένατη αιτία θανάτου. Το ήπαρ ή συκώτι, ευρίσκεται στη δεξιά άνω κοιλία και επιτελεί βασικές οργανικές λειτουργίες. Συγκεκριμένα συνθέτει πρωτεϊνες και παράγοντες πήξης του αίματος, έχει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό λιπών και υδατανθράκων, εκκρίνει τη χολή, εξαλείφει και αποικοδομεί, μέσω πολύπλοκων βιοχημικών αντιδράσεων τοξικά προϊόντα του μεταβολισμού, διατροφικές και περιβαλλοντικές τοξίνες.

Η ρίζα του όρου κίρρωση προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κιρρός. Ο όρος υιοθετήθηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο ιατρό Laennec, ο οποίος χρησιμοποίησε την αρχαία αυτή ελληνική λέξη, για να περιγράψει το χαρακτηριστικό πορτοκαλί, καστανόξανθο χρώμα που έχει η επιφάνεια του κιρρωτικού ήπατος.

Η κίρρωση αποτελεί ηπατική νόσο, η οποία χαρακτηρίζεται από βλάβη της αρχιτεκτονικής του ήπατος με ανάπτυξη ινώδους ιστού (ίνωσης) και εμφάνιση παθολογικών οζιδίων. Η ανάπτυξη ινώδους ιστού γίνεται σε μια προσπάθεια του ήπατος να επουλώσει βλάβες από βλαπτικούς παράγοντες, που συστηματικά επιδρούν σε αυτό. Έτσι, τα αίτια της κίρρωσης περιλαμβάνουν, πρακτικά, κάθε παθολογικό παράγοντα που επιτίθεται στο ήπαρ, όπως ιοί, μικρόβια, αλκοόλ, λίπος. Ορισμένοι από τους παθολογικούς παράγοντες που προκαλούν κίρρωση, έχουν κληρονομική βάση, όπως επί παραδείγματι γίνεται στη νόσο WILSON (συσσώρευση χαλκού στο συκώτι) ή στην αιμοχρωμάτωση (συσσώρευση σιδήρου στο συκώτι). Οι τρεις συχνότερες αιτίες της κίρρωσης είναι ο αλκοολισμός, η λιπώδης διήθηση ήπατος, η ηπατίτιδα. Σε ποσοστό έως 20 τοις εκατό των ατόμων με κίρρωση, δεν εντοπίζεται ο υπεύθυνος αιτιολογικός παράγοντας που προκαλεί την κίρρωση (κρυπτογενής κίρρωση). Η διερεύνηση του αιτίου της κίρρωσης και ο εντοπισμός του παθολογικού παράγοντα που ευθύνεται για την κίρρωση είναι πολύ σημαντικά για την ορθή θεραπεία. Στα αρχικά στάδια της κίρρωσης, συμπτώματα,

συχνά, δεν υπάρχουν. Επίσης, παρά την ύπαρξη χαρακτηριστικής παθολογοανατομικής βλάβης, η λειτουργία του ήπατος μπορεί να μη διαταραχτεί επί μακρόν, με αποτέλεσμα, παρά την ύπαρξη κιρρώσεως, ορισμένοι ασθενείς να έχουν φυσιολογική λειτουργία ηπατικών κυττάρων και φυσιολογικό προσδόκιμο επιβίωσης. Η πλειοψηφία, ωστόσο, των ατόμων με κίρρωση αναπτύσσουν προοδευτικά βλάβη της λειτουργίας των ηπατικών κυττάρων και εκδηλώσεις ηπατικής ανεπάρκειας. Η αλλοίωση της δομής του ήπατος, λόγω της κίρρωσης, προκαλεί ταυτόχρονα και προβλήματα στη ροή του αίματος, που διέρχεται από το συκώτι. Τα συμπτώματα που παρουσιάζονται ως αποτέλεσμα είναι:

- Ηπατομεγαλία- Σπληνομεγαλία- Κοιλιακός πόνος- Διόγκωση κοιλιάς με συσσώρευση υγρού σε αυτήν (ασκίτης)- Οιδήματα- Κούραση, αδυναμία, εξάντληση- Ανορεξία- Δυσπεπτικά ενοχλήματα- Διαταραχές βάρους- Κιτρινωπό χρώμα του δέρματος και των ματιών (ίκτερος)- Κνησμός- Υπέρχρωση ούρων- Ερυθρότητα των παλαμών- Αιματέμεση (εμετός από αίμα) που οφείλεται, συνήθως, σε

κιρσούς του οισοφάγου που δημιουργούνται, λόγω παρακώλυσης της ομαλής κυκλοφορίας του αίματος από την κίρρωση

- Σεξουαλικά προβλήματα- Ευρυαγγείες (μικροί αραχνοειδείς σχηματισμοί διατεταμένων

αγγείων στο δέρμα)- Νεφρική ανεπάρκεια- Μείωση της άμυνας του οργανισμού που καθίσταται

περισσότερο ευάλωτος σε μολύνσεις.- Υπερευαισθησία στη δράση των φαρμάκων και τοξινών

Η εμφάνιση καρκίνου ήπατος είναι μεγαλύτερη σε πολλές περιπτώσεις κίρρωσης.

Ορισμένες από τις πιο σοβαρές εκδηλώσεις της κίρρωσης συνδέονται με τη συσσώρευση στον οργανισμό τοξινών, οι οποίες, επειδή δεν αποικοδομούνται επαρκώς, αλλοιώνουν τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου. Διακρίνουμε πέντε μορφές αλλοίωσης της εγκεφαλικής λειτουργίας:

1. Ήπια υποκλινική διαταραχή. Εμφανίζονται μικρού βαθμού αλλαγές στη μνήμη, τη συγκέντρωση, την πνευματική λειτουργία.

2. Αρχόμενη εγκεφαλική διαταραχή Υπάρχει ήπια σύγχυση, ευφορία ή κατάθλιψη, μειωμένη προσοχή, επιβράδυνση της ικανότητας για την εκτέλεση των καθηκόντων ευερεθιστότητα, διαταραχές του ύπνου.

3. Μέτριας βαρύτητας εγκεφαλική διαταραχή.Υπάρχει υπνηλία, σημαντικά ελλείμματα στην ικανότητα

εκτέλεσης των καθηκόντων, προφανείς αλλαγές στην προσωπικότητα, ανάρμοστη συμπεριφορά, αποπροσανατολισμός (συνήθως σε σχέση με το χρόνο) σε διαλείπουσα βάση.

4. Σοβαρή εγκεφαλική διαταραχή. Υπνηλία, ανικανότητα εκτέλεσης καθηκόντων, αποπροσανατολισμός σε χώρο και χρόνο, έντονη σύγχυση, αμνησία, αλλοίωση του χαρακτήρα, ακατανόητη ομιλία.

5. Κώμα.Υπάρχει απώλεια συνείδησης με ή χωρίς απάντηση σε επώδυνα

ερεθίσματα.Για τη διάγνωση της κίρρωσης γίνονται ειδικοί αιματολογικοί και

απεικονιστικοί έλεγχοι. Ελέγχεται η ηπατική λειτουργία με εξετάσεις ηπατικών ενζύμων και χολερυθρίνης, η νεφρική λειτουργία με εξέταση κρεατινίνης, η κατάσταση πήξης του αίματος με εξέταση INR. Απεικονιστικές εξετάσεις που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση της κίρρωσης είναι η μαγνητική τομογραφία με ελαστογραφία συντονισμού (MRE) η γαστροσκόπηση και το υπερηχογράφημα. Η βιοψία ήπατος έχει θέση σε ορισμένες περιπτώσεις. Ανάλογα και με το πιθανολογούμενο αίτιο της κίρρωσης, εξειδικεύονται περαιτέρω οι

εργαστηριακοί έλεγχοι.Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία και την έκταση της βλάβης

του ήπατος. Χορηγούνται φάρμακα που αποκαθιστούν τα οιδήματα και ομαλοποιούν τη διαταραγμένη ροή του αίματος στην περιοχή, μειώνουν τον κίνδυνο αιμορραγίας και λοιμώξεων, μειώνουν τη συσσώρευση τοξινών που προκαλούν ηπατική εγκεφαλοπάθεια, θεραπεύουν το παθολογικό αίτιο που προκαλεί την κίρρωση. Η επεμβατική αντιμετώπιση (π.χ. χειρουργική πυλαιοσυστηματική αναστόμωση, απολίνωση κιρσών) χρησιμοποιείται σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Σε προχωρημένες περιπτώσεις κίρρωσης, η μεταμόσχευση ήπατος μπορεί να είναι η μόνη θεραπευτική επιλογή.

Γενικά μέτρα που πρέπει να τηρείτε εσείς που πάσχετε από κίρρωση

- Μην πίνετε αλκοόλ.- Υιοθετήστε διατροφή χαμηλή σε νάτριο. Το υπερβολικό αλάτι

μπορεί να επιδεινώσει την κοιλιακή σας διάταση και τα οιδήματα. Υιοθετήστε υγιεινές συνήθειες διατροφής. Η διατροφή σας πρέπει να περιλαμβάνει ποικιλία από φρούτα και λαχανικά. Επιλέξτε άπαχη πρωτεϊνη, όπως τα όσπρια, πουλερικά ή ψάρια. Να αποφεύγετε τα ωμά θαλασσινά.

- Αποφύγετε τις μολύνσεις. Η κίρρωση, σας καθιστά ευπρόσβλητο σε λοιμώξεις. Να αποφεύγετε τους ανθρώπους που είναι άρρωστοι και να πλένετε συχνά τα χέρια σας. Εμβολιαστείτε για ηπατίτιδα Α Β, γρίπη και πνευμονία, εφόσον δεν έχετε απαγορευτικές αντενδείξεις. Να μην αμελείτε τη χρήση προφυλακτικού κατά τη συνουσία.

- Αποφύγετε την άσκοπη χρήση φαρμάκων. Ο μεταβολισμός αρκετών φαρμάκων δεν γίνεται σε εσάς σωστά, λόγω της κίρρωσης. Μη χρησιμοποιείτε κανένα φάρμακο, χωρίς ιατρική συνταγή.

Γενικά μέτρα που πρέπει να τηρείτε για την πρόληψη της κίρρωσης

1. Πίνετε αλκοόλ με μέτρο ή καθόλου. Το αλκοόλ αποτελεί ένα από τους πιο κοινούς διατροφικούς παράγοντες που προκαλεί κίρρωση. Η μέγιστη επιτρεπόμενη κατανάλωση αλκοόλ, γενικώς, είναι

δύο ποτά την ημέρα, για τους άνδρες ηλικίας κάτω των 65 ετών, ένα ποτό την ημέρα για τους άνδρες ηλικίας 65 ετών και άνω, ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες κάθε ηλικίας. Μία μερίδα ποτού είναι 355 ml μπύρας, με συνήθη περιεκτικότητα σε αλκοόλ 5 τοις εκατό, 148 ml κρασιού συνήθους περιεκτικότητας σε αλκοόλ 12 τοις εκατό και 44ml ποτού με περιεκτικότητα σε αλκοόλ 40 τοις εκατό. Ανάλογα με την κληρονομικότητα του ατόμου, τα ευρήματα της ιατρικής εξέτασης και τα λαμβανόμενα φάρμακα, τα όρια αυτά μπορεί να γίνουν πιο ελαστικά ή πιο αυστηρά.

2. Διατηρήστε υγιές βάρος και μην αμελείτε τη σωστή ιατρική εξέταση, κατά τη διάρκεια της οποίας μελετάται η συμπεριφορά των λιπιδίων σας και η μεταβολική σας κατάσταση. Η λιπώδης διήθηση του ήπατος, που αποτελεί συνήθη επιπλοκή του μεταβολικού συνδρόμου, της δυσλιπιδαιμίας και της παχυσαρκίας, αποτελεί σύνηθες αίτιο ηπατικής κίρρωσης, λόγω τοξικής βλάβης του λίπους που εναποτίθεται στο ήπαρ.

3. Μειώστε τον κίνδυνο που υπάρχει να προσβληθείτε από ηπατίτιδα. Χρησιμοποιείτε προφυλακτικό κατά τη σεξουαλική επαφή και εμβολιαστείτε για ηπατίτιδα Β, εφόσον δεν έχετε απαγορευτικές αντενδείξεις.

------

Ψωρίαση, μορφές και θεραπείαΛυγερή Κουρτέση, Δερματολόγος, ΑφροδισιολόγοςΗ ψωρίαση είναι μια συχνή υποτροπιάζουσα φλεγμονώδης

ερυθηματολεπιδώδης δερματοπάθεια, μη μεταδοτική αυτοάνοση νόσος που επηρεάζει το δέρμα και τις αρθρώσεις. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η διαδικασία διαφοροποίησης των επιδερμιδικών κυττάρων συνεπάγεται την “ωρίμανση” τους, μέσα από τα διάφορα στρώματα της επιδερμίδας, έως ότου να φτάσουν στην τελική τους μορφή, στην κεράτινη στιβάδα. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, διάφοροι δείκτες πολλαπλασιασμού και διαφοροποίησης εκφράζονται σε μια καλά ενορχηστρωμένη ακολουθία. Στην ψωρίαση η διαδικασία αυτή είναι εξαιρετικά ταχεία, διαρκώντας μόλις 36 ώρες, αντί των

φυσιολογικών 311 ωρών, έχοντας ως αποτέλεσμα την εμφάνιση της χαρακτηριστικής κλινικής εικόνας της νόσου.

Η ψωρίαση είναι ένα συχνό νόσημα το οποίο επηρεάζει, κατά μέσον όρο, το 2 με 4 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Η συχνότητα εμφάνισης της εκτιμάται σε 60 νέες περιπτώσεις, ανά 100.000 κατοίκους, κάθε έτος, ενώ ανευρίσκεται το ίδιο συχνά σε άντρες και γυναίκες. Η νόσος παρατηρείται, πολύ σπάνια, σε παιδιά ηλικίας κάτω των 9 ετών. Εν γένει, παρατηρούνται δυο τύποι ψωρίασης, όσον αφορά στην ηλικία εμφάνισης της νόσου. Ο πρώτος τύπος χαρακτηρίζεται από πρώιμη έναρξη ( 16 ως 22 έτη), θετικό οικογενειακό ιστορικό και βαρύτερη κλινική εικόνα, ενώ ο δεύτερος τύπος χαρακτηρίζεται από όψιμη έναρξη ( 57 ως 60 έτη), αρνητικό οικογενειακό ιστορικό και ηπιότερη κλινική εικόνα. Η επίπτωση φαίνεται να χαρακτηρίζεται από μια σημαντική γεωγραφική διακύμανση με τη χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης να παρατηρείται σε χώρες του ισημερινού και αύξησης αυτής, όσο μετακινείται κανείς προς τους πόλους.

Παράγοντες που επιβαρύνουν την ψωρίαση είναι ορισμένα φάρμακα, όπως αντιυπερτασικά, ανθελονοσιακά, λίθιο και η κορτιζόνη σε ενέσιμη ή από του στόματος λήψη, όταν διακοπεί απότομα. Η πρόσληψη τροφών με χαμηλό θερμιδικό φορτίο και η απώλεια του έξτρα βάρους στους υπέρβαρους συνοδεύεται κι από ελάττωση της έκτασης και της βαρύτητας της ψωρίασης. Τροφές που περιορίζουν τη νόσο, είναι όσες περιέχουν ω 3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, όπως η σαρδέλα, η ρέγγα, ο κολιός, ο σολωμός και το μουρουνέλαιο σε υγρή μορφή ή κάψουλες. Σημαντική είναι η σημασία τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικά, όπως τα εσπεριδοειδή σε βιταμίνη C και το ελαιόλαδο, χωρίς θερμική επεξεργασία σε βιταμίνη Ε. Τα άπαχα γαλακτοκομικά και η βιταμίνη D που περιέχουν, έχουν επίσης θετική επίδραση. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ επιδεινώνει σημαντικά τη νόσο κι έχει αρνητικές αλληλεπιδράσεις με τη φαρμακευτική αγωγή. Το άγχος και το κάπνισμα είναι σημαντικοί παράγοντες που επιδεινώνουν επίσης τη νόσο. Η ψωρίαση θεωρείται πολυσυστηματικό νόσημα, που σχετίζεται με το μεταβολικό σύνδρομο (παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης,

υπέρταση, υπερλιπιδαιμία) και θεωρείται ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, με αυξημένο κίνδυνο για έμφραγμα μυοκαρδίου κι αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Όταν η νόσος επεκταθεί, επηρεάζει έντονα τον ψυχισμό, τις εργασιακές και διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και την καθημερινότητα του ασθενούς.

Μορφές ψωρίασης:- Κοινή ή κατά πλάκας ψωρίαση: χαρακτηρίζεται από επηρμένη

πλάκα, με παχιά αργυρόχροα λέπια, έντονο ερυθρό χρώμα, μέχρι 10 cm. Μικρές πλάκες μπορεί να συνενώνονται και εντοπίζονται, κυρίως, σε αγκώνες, γόνατα, τριχωτό, οσφυοϊερή και περιομφαλική χώρα. Οι βλάβες είναι ασυμπτωματικές ή μερικές φορές συνοδεύονται από άλγος και κνησμό.

- Σταγονοειδής ψωρίαση: παρατηρείται 2 με 4 εβδομάδες μετά από λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού από β αιμολυτικό στρεπτόκοκκο, ανεξάρτητα αγωγής, συνήθως σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες. Χαρακτηρίζεται από μικρές βλατίδες ή πλάκες έως 1,5cm στον κορμό και στα άκρα με αρχικά βαθύ ερυθρό χρώμα κι αργότερα αργυρόχροο λέπι στην επιφάνεια. Η νόσος, είτε φεύγει σε λίγους μήνες, είτε μεταπίπτει στη χρόνια κατά πλάκας μορφή της νόσου.

Φλυκταινώδης ψωρίαση: χωρίζεται στη φλυκταινώδη ψωρίαση παλαμών και πελμάτων η οποία χαρακτηρίζεται με φλύκταινες που σχηματίζονται πάνω σε έντονα ερυθηματώδεις συμμετρικές πλάκες στα πέλματα και τις παλάμες. Είναι επίμονο νόσημα με συχνές υποτροπές που μπορεί να γενικευτεί. Στο παρελθόν έχει συσχετιστεί με τη χρήση καπνού. Η δεύτερη μορφή της είναι η γενικευμένη φλυκταινώδης ψωρίαση, η οποία είναι πιο σπάνια. Χαρακτηρίζεται από υψηλό πυρετό, λευκοκυττάρωση και συστηματικές διαταραχές. Εντοπίζεται, κυρίως, στις πτυχές και τη γεννητική περιοχή. Ερυθηματώδεις πλάκες καλύπτονται από μικρές φλύκταινες με στείρο κίτρινο περιεχόμενο. Το δέρμα είναι ξηρό, φλεγμονώδες με έντονο ερυθρό χρώμα και συνοδό αίσθημα άλγους ή καύσου.

Ερυθροδερμική ψωρίαση: οφείλεται σε ερεθιστική τοπική αγωγή, απότομη διακοπή τοπικών ή από του στόματος κορτικοστεροειδών ή σε λοιμώξεις και φάρμακα. Χαρακτηρίζεται από καθολική φλεγμονή κι

ερυθρότητα του δέρματος, με ποικίλου βαθμού απολέπιση, πυρετό με ρίγος, κακουχία, διαταραχές θερμορύθμισης, απώλεια λευκωμάτων και σιδήρου, υποπρωτειναιμία, αναιμία και πιθανή καρδιακή κάμψη σε άτομα προχωρημένης ηλικίας ή με καρδιολογικό ιστορικό.

Αρθροπαθητική ψωρίαση: σε ποσοστό 15 με 25 τοις εκατό παρατηρείται πιο συχνά σε γυναίκες 32 ως 45 ετών με χαρακτηριστική ψωριασική ονυχία. Προσβάλλονται οι αρθρώσεις με οίδημα και πόνο. Αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά, μπορεί να οδηγήσει σε παραμόρφωση ή καταστροφή των αρθρώσεων.

- Ανάστροφος ψωρίαση: ερυθρές, λείες πλάκες σαφώς αφοριζόμενες με υγρόσουσα επιφάνεια που εντοπίζονται, κυρίως, στις καμπτικές επιφάνειες και τις παρατριμματικές περιοχές.

Η ψωρίαση είναι εύκολο, συνήθως, να διαγνωστεί από το ιστορικό και την κλινική εικόνα μετά από μια επίσκεψη στο δερματολόγο. Αν υπάρχει αμφιβολία, γίνεται βιοψία δέρματος και ιστολογική εξέταση, με την προϋπόθεση ότι δεν έχει εφαρμοστεί τοπικό σκεύασμα με κορτιζόνη τις τελευταίες 3 εβδομάδες.

Θεραπεία:- Τοπική: μαλακτικά, σαλικυλικό οξύ και ουρία (κερατολυτικά),

Βιταμίνη D (καλσιποτριόλη) η οποία έχει αντιφλεγμονώδη και ανοσοκατασταλτική δράση, μειώνει την υπερπλασία και προάγει τη διαφοροποίηση των κερατινοκυττάρων. Επίσης, δίνονται κορτικοστεροειδή τα οποία έχουν αντιμιτωτική, ανοσοκατασταλτική, αντιφλεγμονώδη και αγγειοσυσταλτική δράση, καθώς και ρετινοειδή (ταζαροτένη).

- Συστηματική: κυκλοσπορίνη, ρετινοειδή, μεθοτρεξάτη. Υπεριώδης ακτινοβολία (UVA, UVB) και PUVA.

Βιολογικοί παράγοντες (ετανερσέπτη, ινφλιξιμάμπη, αδαλιμουμάμπη, ουστεκινουμάμπη).

-----

ΑπόστημαΚωνσταντίνος Λάγιος, Οδοντίατρος, ενδοδοντολόγοςΑικατερίνη Γεωργάκη, Οδοντίατρος

Ως απόστημα ορίζεται η συλλογή πύου εντός των ιστών. Οφείλεται σε πυογόνους μικροοργανισμούς, όπως είναι οι στρεπτόκοκκοι και οι σταφυλόκοκκοι. Η αποθεματική κοιλότητα εμπεριέχει άφθονα ουδετερόφυλα πολυμορφοπύρηνα, νεκρωτικούς ιστούς, μικροβιακές αποικίες, λεμφοκύτταρα και άλλα αμυντικά κύτταρα.

Τύποι αποστημάτωνΟδοντογενές, οδοντοφατνιακόΤο οδοντοφατνιακό ή αλλιώς ακρορριζικό απόστημα είναι η

εντοπισμένη πυώδης εξιδρωματική συλλογή στο ακρορρίζιο του πάσχοντος δοντιού.

Μικρόβια του στοματικού περιβάλλοντος λόγω τερηδόνας κακότεχνης προσθετικής εργασίας ή έμφραξης εισέρχονται στο δόντι μολύνοντας το και το νεκρώνουν. Τα βακτήρια και οι νεκρωτικές τοξίνες μέσω του συστήματος των ριζικών σωλήνων, φθάνουν στις οστικές μυελοκυψέλες. Η “απάντηση” του ανοσολογικού μηχανισμού στη βακτηριδιακή μόλυνση είναι η πυώδης φλεγμονή. Παρατηρείται έντονη οστεοκλαστική δραστηριότητα με αποτέλεσμα την αραίωση του οστικού υποστρώματος. Στη συνέχεια, το πύον διηθεί τους παρακείμενους μαλθακούς ιστούς και προκαλεί διόγκωση είτε ενδοστοματική είτε εξωστοματική. Το απόστημα περνάει από διάφορες φάσεις μέχρι να “ωριμάσει”. Αρχικά, είναι υπόσκληρο, στη συνέχεια, η σύσταση του μεταπίπτει σε ελαστική κλυδάζουσα και στο τέλος ακολουθώντας τις οδούς ελάσσονος αντίστασης, διαμέσου των παρακείμενων ιστών, παροχετεύεται, μέσω του πόρου του συριγγίου.

Το οδοντοφατνιακό απόστημα χωρίζεται σε οξύ και χρόνιο. Τα οξέα αποστήματα χαρακτηρίζονται από οξύ, επίμονο, συνεχή, αφόρητο πόνο. Αντίθετα, ένα χρόνιο απόστημα μπορεί να εκδηλωθεί ως ένας ήπιος πόνος, με περιοδικότητα και αίσθημα πίεσης στην περιοχή του υπεύθυνου δοντιού. Τις περισσότερες φορές, όμως, είναι τελείως ασυμπτωματικό και αποκαλύπτεται σε τυχαίο ακτινογραφικό έλεγχο ως μία καλά περιγεγραμμένη διαύγαση με ασαφή όρια στη ρίζα του πάσχοντος δοντιού.Το οξύ απόστημα μπορεί να μεταπέσει σε χρόνιο.

Κλινική εικόνα, διάγνωσηΑνάλογα με τη θέση του δοντιού στο φραγμό και την επέκταση

του αποστήματος η διόγκωση μπορεί να παρατηρηθεί σε διάφορες θέσεις.

Συνήθως αποκαλύπτεται, μέσω μιας διόγκωσης στην ουλοπαρειακή ή ουλοχειλική αύλακα και λιγότερο συχνά στην υπερώα ή ενός συριγγίου (“σπυράκι”, όπως το περιγράφουν πολλοί ασθενείς). Αν το απόστημα έχει επεκταθεί σε παρακείμενους ιστούς τότε παρατηρείται μία διόγκωση στην περιοχή των χειλέων, της παρειάς, του υπογενείδιου ή υπογνάθιου χώρου. Το δέρμα μπορεί να είναι θερμό στην ψηλάφηση και να χαρακτηρίζεται από μια ερυθρότητα. Κάποιες φορές, που μπορεί να συσχετιστεί με το βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό, σε εκτεταμένη εξάπλωση του πυώδους υγρού μπορεί να παρατηρηθούν και συνοδά συμπτώματα, όπως πυρετός, κακουχία και σύστοιχη λεμφαδενίτιδα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, ο θεράπων οδοντίατρος, να προσδιορίσει το υπαίτιο δόντι, και κάποιες φορές αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο, συνεκτιμώντας τα ακτινογραφικά και τα κλινικά ευρήματα. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, κατά το οποίο, “θεραπεύονται” λάθος δόντια γιατί το απόστημα ακτινογραφικά δεν έχει πάντα τη χαρακτηριστική θέση στην κορυφή του ακρορριζίου σε τέλεια περίμετρο. Άλλοτε εντοπίζεται μεταξύ δυο δοντιών, ως αποτέλεσμα της εξόδου των μικροβίων από κάποιον παράπλευρο ριζικό σωλήνα και άλλοτε περιλαμβάνει τα γειτονικά δόντια, λόγω της τάσης που έχει να επεκτείνεται. Δόντια με τερηδόνες κοντά στον πολφικό θάλαμο, θήκες με τερηδονισμένα όρια, προηγούμενες ατελείς ενδοδοντικές θεραπείες, και έντονα επικρουστικά καθιστούν ύποπτα κάποια δόντια σε σχέση με άλλα.

Περιοδοντικό, ουλικόΗ περιοδοντική νόσος είναι μικροβιολογικής αιτιολογίας. Η

δημιουργία θυλάκων (περιοχές απώλειας σύνδεσης μεταξύ των δοντιών και του ουλικού ιστού) είναι μια φλεγμονώδης διεργασία. Οι θύλακοι είναι γεμάτοι από βακτήρια. Όταν αποφράσσονται από την τρυγία, την ενσφήνωση τροφών και ξένων σωμάτων, η φλεγμονή δεν μπορεί να παροχετευτεί και δημιουργείται πυώδης συλλογή, δηλαδή το απόστημα. Αν το περιοδοντικό απόστημα δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, τότε επεκτείνεται ακρορριζικά με την παράλληλη αραίωση του οστού και

μπορεί να μολύνει το δόντι από το ακρορρίζιο. Αντίστροφα, δηλαδή, από την πορεία που ακολουθεί το οδοντοφατνιακό. Για τη θεραπεία του διενεργείται απόξεση και παροχέτευση του αποστήματος, έκπλυση ή τοποθέτηση γέλης χλωρεξιδίνης, ενώ δίνονται οδηγίες για τη σωστή στοματική υγιεινή.

Περιμυλικό, περιστεφανίτιδαΤο περιμυλικό απόστημα εμφανίζεται στην καλύπτρα ενός

ημιέγκλειστου δοντιού, συχνότερα του φρονιμίτη και συνηθέστερα στην ηλικία 17 ως 24 ετών, την περίοδο της ανατολής του. Μικρόβια συσσωρεύονται μεταξύ του δοντιού και των ούλων, εξαιτίας της μην εύκολης στοματικής υγιεινής. Η καλύπτρα φλεγμαίνει, γίνεται οιδηματώδης και επίπονη. Κατά τη μάσηση, είναι εύκολο να τραυματιστεί, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερα μικρόβια να αποικίσουν το εσωτερικό της, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο. Συνοδεύεται συχνά από εκροή πύου, κακοσμία και δυσκολία στην κατάποση της τροφής. Η θεραπεία που συνιστάται είναι η απομάκρυνση, εκτομή του φλεγμαίνοντος ουλικού ιστού, η έκπλυση της περιοχής με χλωρεξιδίνη και άσκηση καλής στοματικής υγιεινής από τον ασθενή.

ΘεραπείαΠρωταρχικός στόχος είναι η άμεση ανακούφιση. Μέσω μιας οπής

στη μασητική επιφάνεια του δοντιού, ο γιατρός προσπαθεί να παροχετεύσει το πυώδες υγρό. Αν είναι δυνατή, συμπληρωτικά προβαίνει σε ενδοστοματική σχάση του αποστήματος. Σε δεύτερη φάση, γίνεται η ενδοδοντική θεραπεία. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι όσο σημαντικό είναι να ανευρεθεί το υπαίτιο δόντι, τόσο είναι και να γίνει μία σωστή θεραπεία, με πλήρη καθαρισμό ολόκληρου του δαιδαλώδους συστήματος των ριζικών σωλήνων από το μικροβιακό περιεχόμενο. Αυτό επιτυγχάνεται με ειδικά ενδοδοντικά φάρμακα. Συστήνεται στον ασθενή, όχι πάντα, να λάβει συμπληρωματικά αντιβίωση και παυσίπονα. Σημειώνεται ότι η δράση των αντιβιοτικών και των αντιφλεγμονωδών είναι απόλυτα συμπληρωματική. Δίνονται μόνο για τον ταχύτερο έλεγχο των συμπτωμάτων. Λόγω της νέκρωσης του δοντιού και του εκφυλισμού των αιμοφόρων αγγείων, τα αντιβιοτικά

δεν φθάνουν στα βακτήρια που βρίσκονται στο εσωτερικό του δοντιού, και που είναι τα μόνα υπεύθυνα για τη δημιουργία του αποστήματος. Η παρακεταμόλη και τα άλλα παυσίπονα, λόγω του φλεγμονώδους χαρακτήρα της όλης διεργασίας, δρα ανακουφιστικά μόνο σε μεγάλες δόσεις. Τέλος, βοηθούν οι τακτικές πλύσεις με ζεστό χαμομήλι που εκτονώνει την πίεση της αποστηματικής κοιλότητας. Η πίεση στους νευρικούς κλάδους ευθύνεται για τον αφόρητο πόνο που εκλύεται.

Κίνδυνοι για την υγείαΠριν την ανακάλυψη της πενικιλλίνης και των άλλων

αντιβιοτικών, πολλοί ασθενείς κατέληγαν από τα αποστήματα της τραχηλοπροσωπικής χώρας. Το πυώδες έκκριμα έχει την τάση να επεκτείνεται στους παρακείμενους ιστούς, μέσω της πορείας που δέχεται τη μικρότερη αντίσταση. Αρχικά, η μόλυνση του οστού της άνω και κάτω γνάθου μπορεί να εξελιχθεί σε οστεομυελίτιδα. Αν προσβληθούν οι μύες, καθίσταται δύσκολη η διάνοιξη του στόματος. Τα αποστήματα της άνω γνάθου μπορεί να μολύνουν το ιγμόρειο. Αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και σωστά, από τη στοματική κοιλότητα μπορεί να εξαπλωθεί στο έδαφος του στόματος, τον τράχηλο και το ανώτερο αναπνευστικό, αποφράσσοντας τις αεροφόρους οδούς (λουβοδίκειος κυνάγχη) μια κατάσταση άκρως απειλητική για την ανθρώπινη ζωή, ενώ στη συνέχεια καταλήγει στο κατώτερο αναπνευστικό. Άλλες δυνατές επιπλοκές θεωρούνται η ενδοκαρδίτιδα και η θρόμβωση του σηραγγώδους κόλπου. Στις συγκεκριμένες καταστάσεις, δίνεται ενδοφλέβια αντιβίωση, υποστηρικτική θεραπεία, λήψη κορτικοστεροειδών και πολλοί χειρουργοί προχωρούν στην εξωστοματική διάνοιξη, σχάση με τη τοποθέτηση αγωγών παροχετεύσεων.

Είναι πολύ σημαντικό τα αποστήματα να αντιμετωπίζονται έγκαιρα και σωστά. Ακόμη και σε μια πολύ επιθετική και ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση, ο θεράπων οδοντίατρος πρέπει να εξετάσει όλες τις παραμέτρους για τη θεραπεία και τη σωστή, μελλοντική αποκατάσταση του προβλήματος του ασθενούς. Η εξαγωγή του δοντιού δεν είναι θεραπεία εκλογής, αν το δόντι μπορεί να παραμείνει σε συνθήκες υγείας με τους παρακείμενους ιστούς. Η διατήρηση των

δοντιών, ακόμη και σε ακραίες φλεγμονώδεις καταστάσεις, είναι εφικτή. Είναι, λοιπόν, καθήκον του οδοντίατρου, ο οποίος θα πρέπει να είναι άρτια εκπαιδευμένος, αλλά και ψύχραιμος, να βεβαιώσει τον ασθενή ότι τα ακραία αυτά συμπτώματα θα είναι πολύ σύντομα παρελθόν. Πα το λόγο αυτόν, οι ασθενείς θα πρέπει να είναι ενημερωμένοι για τους σύγχρονους τρόπους αντιμετώπισης, αλλά και αποκατάστασης της στοματικής τους υγείας. Η αλματώδης εξέλιξη των ειδικοτήτων, αλλά και η σωστή ενημέρωση των οδοντιάτρων, αποτελεί εχέγγυο για τη σωστή περίθαλψη των ασθενών.

-------

Αθροιστική κεφαλαλγίαΜιχάλης Βικελής, ΝευρολόγοςΗ αθροιστική κεφαλαλγία είναι μία, μάλλον, σπάνια μορφή

πονοκέφαλου, καθώς προσβάλλει μόνον έναν σε κάθε περίπου 1.000 έως 10.000 ανθρώπους. Ωστόσο, πρόκειται νια εξαιρετικά επώδυνο πονοκέφαλο. Άνθρωποι, που τον έχουν βιώσει, λένε, πως η ένταση του πόνου στην αθροιστική κεφαλαλγία είναι πολύ μεγάλη, δυνατότερη από οποιονδήποτε άλλο πόνο που έχουν νιώσει, πραγματικά ανυπόφορη.

Παρά το γεγονός ότι η αθροιστική κεφαλαλγία έχει χαρακτηριστική συμπτωματολογία (δείτε παρακάτω σχετικά), αρκετοί άνθρωποι με αθροιστική κεφαλαλγία μπορεί να έχουν για πολλά χρόνια τη διάγνωση της ημικρανίας ή άλλων μορφών πονοκέφαλου, ακόμη και αν επανειλημμένα έχουν επισκεφτεί γιατρό.

Συμπτωματολογία της αθροιστικής κεφαλαλγίαςΟ πόνος στην αθροιστική κεφαλαλγία χαρακτηριστικά,

εντοπίζεται, πάντα, στην ίδια πλευρά του κεφαλιού, συνήθως, πίσω από το μάτι και τον κρόταφο, αλλά μπορεί να επεκτείνεται προς το μέτωπο, το μάγουλο ή τον αυχένα. Συχνά, μπορεί να συνοδεύεται από δάκρυα που τρέχουν από το μάτι, μόνο στην πλευρά του πόνου, βούλωμα ή καταρροή στο ρουθούνι από την πλευρά του πόνου ή και κοκκίνισμα του ματιού ή πτώση του βλεφάρου, από την ίδια πάντα πλευρά. Όταν ο πονοκέφαλος είναι αθροιστική κεφαλαλγία, χαρακτηριστικό είναι ότι ο άνθρωπος, που την έχει, νιώθει πολύ έντονο

έως ανυπόφορο πόνο και κάποιοι άνθρωποι περιγράφουν ότι αισθάνονται “σαν να πρόκειται να πεταχτεί το μάτι τους έξω”. Επίσης, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην ημικρανία ή σε άλλους πονοκέφαλους, που οι ασθενείς αναζητούν την κατάκλιση, ο ασθενής με αθροιστική κεφαλαλγία, την ώρα της κρίσης, πιθανότερο θα πηγαινοέρχεται νευρικά, μην μπορώντας να μείνει ακίνητος σε ένα σημείο. Μερικοί άνθρωποι με αθροιστική κεφαλαλγία, επίσης, αναφέρουν εμετούς ή ερυγές (ρεψίματα), πριν ή και κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Οι κρίσεις στην αθροιστική κεφαλαλγία έρχονται κατά περιόδους που διάρκεια έχουν, συνήθως μερικές εβδομάδες έως λίγους μήνες και στη συνέχεια, χάνονται για μήνες ή και για χρόνια, μέχρι να έρθει μία νέα περίοδος κρίσεων. Στη διάρκεια της περιόδου, που η αθροιστική κεφαλαλγία είναι ενεργή, οι κρίσεις εμφανίζονται, συνήθως, με συχνότητα από μία έως τρεις ή τέσσερεις κρίσεις κάθε μέρα. Η διάρκεια των κρίσεων της αθροιστικής κεφαλαλγίας, στους περισσότερους ασθενείς, κυμαίνεται από 30 λεπτά έως 3 ώρες. Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι ότι, πολλές φορές, η κρίση εμφανίζεται ακριβώς την ίδια ώρα του 24ώρου, συχνά μέσα στον ύπνο, “σαν να έχει βάλει ξυπνητήρι”.

Φαρμακευτική θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίαςΗ φαρμακευτική θεραπεία στην αθροιστική κεφαλαλγία

περιλαμβάνει, κυρίως, την ειδική προφυλακτική αγωγή, με την οποία επιτυγχάνουμε καταστολή της εμφάνισης κρίσεων (σταματούν να εμφανίζονται εντελώς ή τουλάχιστον αραιώνει σημαντικά η εμφάνιση τους και γίνονται πιο ήπιες). Στις περιπτώσεις που, παρά την προφυλακτική αγωγή, κάποιες κρίσεις εξακολουθούν να εμφανίζονται, χορηγείται η καλούμενη συμπτωματική αγωγή. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η θεραπεία ασθενών με αθροιστική κεφαλαλγία καλό είναι να γίνεται είτε από έμπειρο στο θέμα και ειδικό στις κεφαλαλγίες γιατρό είτε σε κάποιο ειδικό Ιατρείο Κεφαλαλγίας.

Ποοφυλακτική αγωγή στην αθροιστική κεφαλαλγίαΤις περισσότερες φορές, (δηλαδή με την εξαίρεση της χρόνιας

αθροιστικής κεφαλαλγίας, για την οποία μπορείτε να ενημερωθείτε, στη συνέχεια αυτού του κειμένου), η προφυλακτική χορηγείται για

καθορισμένο χρονικό διάστημα, αρχίζοντας με την έναρξη της περιόδου, που εμφανίζονται οι κρίσεις και για όσο αναμένουμε ότι θα διαρκέσει η περίοδος των κρίσεων, και μετά διακόπτεται. Φάρμακα με καλό αποτέλεσμα στην προφυλακτική θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι τα κορτικοειδή, η βεραπαμίλη και το λίθιο. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται ή δεν θέλουν να λάβουν κορτικοειδή, φοβούμενοι παρενέργειες, θα πρέπει να τονιστεί ότι, αν δεν υπάρχει αντένδειξη και εφόσον τα κορτικοειδή ληφθούν, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού (σε συγκεκριμένη δόση και για ορισμένο χρονικό διάστημα, δεν υπάρχει κανένα θέμα παρενεργειών. Τα κορτικοειδή χορηγούνται, συνήθως, για χρονικό διάστημα έως 40 ημέρες. Σε ανθρώπους που αναμένουμε ότι η περίοδος των κρίσεων θα διαρκέσει περισσότερο, χορηγείται και η βεραπαμίλη ή το λίθιο. Αν και για αυτά τα φάρμακα υπάρχει, πολλές φορές, η εντύπωση ότι μπορεί να έχουν σοβαρές παρενέργειες εφόσον λαμβάνονται κάτω από ιατρική παρακολούθηση, συνήθως, δεν προκύπτει κανένα πρόβλημα. Με την προφυλακτική θεραπεία, οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν από αθροιστική κεφαλαλγία, θα δουν εντυπωσιακή βελτίωση ή δεν θα έχουν καθόλου κρίσεις αποτέλεσμα που μπορεί να εμφανιστεί μέσα σε λίγες ημέρες.

Συμπτωματική αγωγή στην αθροιστική κεφαλαλγίαΌπως προαναφέρθηκε, η συμπτωματική αγωγή χορηγείται για

τον γρηγορότερο τερματισμό μίας κρίσης αθροιστικής κεφαλαλγίας, που “ξέφυγε” από την προφυλακτική θεραπεία. Μερικές φορές, για τον γρήγορο τερματισμό μίας κρίσης, μπορεί να χορηγηθεί οξυγόνο. Το οξυγόνο, όμως, δεν είναι πρακτική λύση, καθώς δεν είναι κάτι που κάποιος μπορεί να το έχει ανά πάσα στιγμή μαζί του, στη δουλειά ή στο ταξίδι (αν και για κάποιους ασθενείς με νυχτερινές συνήθως κρίσεις μπορεί να συστηθεί να έχουν μία φιάλη στο σπίτι). Άλλες λύσεις που συχνά χρησιμοποιούμε είναι φάρμακα που δίδονται και στην ημικρανία, όπως η σουματριπτάνη (στην αθροιστική κεφαλαλγία, συνήθως, σε μορφή ένεσης ή ρινικού spray), η ριζατριπτάνη ή η ζολμιτριπτάνη.

Χρόνια αθροιστική κεφαλαλγίαΜερικοί άνθρωποι με αθροιστική κεφαλαλγία έχουν τη χρόνια

μορφή της. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι βρίσκονται μόνιμα ή

σχεδόν μόνιμα σε περίοδο κρίσεων, έχοντας μία ή περισσότερες κρίσεις καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά. Αν και η θεραπεία είναι δυσκολότερη, και στη χρόνια αθροιστική κεφαλαλγία, μπορεί με την φαρμακευτική αγωγή να παρατηρηθεί βελτίωση ή και πλήρης ύφεση των κρίσεων. Η φαρμακευτική αγωγή της χρόνιας αθροιστικής κεφαλαλγίας γίνεται, συνήθως, με τη βεραπαμίλη ή το λίθιο, ενώ επίσης έχουν δοκιμαστεί με κάποια επιτυχία η τοπιραμάτη και η μελατονίνη. Πολλές φορές, στη θεραπεία της χρόνιας αθροιστικής κεφαλαλγίας, πέρα από την ανάγκη για σωστή διάγνωση, υπάρχει και πρόβλημα στην επιλογή της κατάλληλης θεραπείας. Η δοσολογία και ο συνδυασμός των φαρμάκων μπορεί να αποτελούν δύσκολο καθήκον, ακόμα και για έμπειρους νευρολόγους.

----

Γάλα αμυγδάλου και ό,τι πρέπει να γνωρίζετεΠηνελόπη Δουβόγιαννη, Κλινική Διαιτολόγος, ΔιαβητολόγοςΤο πιο πιθανό είναι να έχετε παρατηρήσει ότι τα τελευταία χρόνια,

εκτός από το συνηθισμένο γάλα ζωικής προέλευσης, στα ψυγεία των σούπερ μάρκετ μπορεί κανείς να βρει πληθώρα επιλογών από γάλατα διαφόρων τύπων. Ένα από αυτά είναι και το γάλα αμυγδάλου. Η ιστορία του γάλακτος αμυγδάλου είναι πολύ παλιά. Στη Μεσαιωνική Ευρώπη, καταναλωνόταν συχνά, ιδιαίτερα τις ημέρες της νηστείας, ενώ στη Μέση Ανατολή, αιώνες πριν, ήταν ένα πολύ δημοφιλές ρόφημα, ευρύτερα γνωστό με το όνομα amygdalate.

Τι είναι το γάλα αμυγδάλου;Το γάλα αμυγδάλου παρασκευάζεται από συμπίεση αμυγδάλων

και προσθήκη νερού. Έχει κρεμώδη υφή και έντονη γεύση αμυγδάλου. Μερικές εταιρείες προσθέτουν και γλυκαντικές ουσίες ή και κάποιο άρωμα για γεύση. Συνήθως τα συσκευασμένα γάλατα αμυγδάλου είναι εμπλουτισμένα και με βιταμίνες, κυρίως βιταμίνη A, D και Β 12. Η παρασκευή του γάλακτος αμυγδάλου είναι πολύ εύκολη. Μπορείτε και μόνοι σας να το φτιάξετε και να το αποθηκεύσετε για λίγες ημέρες στο ψυγείο. Μπορώ να αντικαταστήσω το αγελαδινό γάλα με το γάλα αμυγδάλου; Το γάλα αμυγδάλου μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε, αντί

για γάλα σε συνταγές μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής, θρεπτικά, όμως, δεν μπορεί να αντικαταστήσει το γάλα στη διατροφή σας. Συγκριτικά με το αγελαδινό ή το κατσικίσιο γάλα, το γάλα αμυγδάλου περιέχει πολύ λιγότερες πρωτεϊνες (μόλις 1 γρ. πρωτεϊνης σε ένα ποτήρι γάλα αμυγδάλου σε σχέση με 8 γρ. σε ένα ποτήρι αγελαδινό γάλα) και πολύ λιγότερο ασβέστιο, εκτός αν αναγράφεται στη συσκευασία ότι είναι εμπλουτισμένο με ασβέστιο.

Εάν έχετε δυσανεξία στη λακτόζη ή εάν ακολουθείτε διατροφή vegan και θέλετε να αντικαταστήσετε το αγελαδινό γάλα, το γάλα σόγιας είναι μία καλύτερη επιλογή από το γάλα αμυγδάλου για εσάς. Σε αυτήν την περίπτωση, προτιμήστε γάλα σόγιας εμπλουτισμένο με ασβέστιο.

Τo γάλα αμυγδάλου έχει λίγες θερμίδες και για αυτόν το λόγο είναι μία καλή επιλογή για όσους προσπαθούν να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος. Βέβαια, πριν αγοράσετε γάλα αμυγδάλου, διαβάστε προσεκτικά την ετικέτα με τη διαθρεπτική επισήμανση, γιατί όσα έχουν γεύση, για παράδειγμα βανίλια ή σοκολάτα, συνήθως έχουν αρκετούς απλούς υδατάνθρακες, δηλαδή ζάχαρη. Αυτά τα γάλατα έχουν, επομένως, και περισσότερες θερμίδες.

Είναι πλούσιο σε βιταμίνη Ε, φυτικές ίνες και σε διάφορα άλλα φυτοχημικά συστατικά με καρδιοπροστατευτική δράση. Η αλήθεια όμως είναι ότι, αν καταναλώσετε μία χούφτα αμύγδαλα, θα πάρετε πολύ περισσότερα θρεπτικά συστατικά από ό,τι να πιείτε ένα ποτήρι γάλα αμυγδάλου. Αν σας αρέσει, λοιπόν, η γεύση του γάλακτος αμυγδάλου ή αν θέλετε ένα ρόφημα με λίγες θερμίδες, εντάξτε το στη διατροφή σας.

Γάλα αμυγδάλου (συνταγή) Υλικά1 κούπα ωμά αμύγδαλα.2 ή 3 κούπες νερό (ανάλογα με το πόσο πηκτό το προτιμάτε).1 κούπα νερό (για να μουλιάσουν τα αμύγδαλα).1 κουταλιά μέλι ή πετιμέζι.ΟδηγίεςΜουλιάστε τα αμύγδαλα σε μία κούπα νερό για 8 με 10 ώρες.

Βάλτε τα αμύγδαλα με το μέλι και 2 με 3 κούπες νερό στο μπλέντερ και χτυπήστε το μείγμα για 2 λεπτά. Σουρώστε το μείγμα με ένα μεγάλο

σουρωτήρι.

1 ποτήρι γάλο αμυγδάλου (άγλυκο)Ενέργεια 40 kcalΠρωτεϊνες 1 gΥδατάνθρακες 2 gΣάκχαρα 0 gΦυτικές ίνες 1 gΛίπη 3 gΚορεσμένα 0 g-------

Η ρίγανη στην υγείαΑγγελική Ζαφειράκη, Διαιτολόγος, ΔιατροφολόγοςΗ Ελληνική ρίγανη ανήκει στο γένος ορίγανο της τάξης των

λαμιωδών αγγειόσπερμων δικότυλων φυτών, διαδεδομένο σε όλους τους ξερότοπους της Ελλάδας. Αυτοφυές, στα πιο άνυδρα βουνά και νησιά της χώρας μας, προσαρμόζεται εύκολα σε διαφορετικές συνθήκες ανάπτυξης και καλλιεργείται, έτσι, χωρίς προβλήματα. Αρκεί να της προσφέρετε μια ηλιόλουστη θέση σε έδαφος με καλή αποστράγγιση. Οι απαιτήσεις της σε λίπανση είναι πολύ μικρές και αντέχει πολύ στην ξηρασία. Σε περιόδους, όμως, παρατεταμένης ανομβρίας ένα ή δυο ανοιξιάτικα ποτίσματα θα αυξήσουν σημαντικά την παραγωγή.

Είναι εξαιρετικό φαρμακευτικό φυτό (φυσικό αντιβιοτικό) με αντιβακτηριακές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες.

Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης περιέχει δυο κύριες ουσίες στις οποίες αποδίδονται οι βιολογικές ισχυρές της δράσεις και αυτές είναι η καρβακρόλη και η θυμόλη. Αυτές οι δυο φαινολικές ενώσεις δρουν με συνεργεία.

Στη ρίγανη βρίσκουμε επίσης:- σίδηρο- μεγάλες ποσότητες βιταμίνης C.Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης μπορεί:

α) Να βοηθήσει στην αναστολή της ανάπτυξης πολλών βακτηρίων και μυκήτων. Η ρίγανη σκοτώνει τα μικρόβια με τον ίδιο περίπου τρόπο που το κάνουν τα αντιβιοτικά, όπως η πενικιλίνη.

β) Να αναστείλει την ανάπτυξη των ζυμομυκήτων, συμπεριλαμβανομένου του Candida albicans, που μπορεί να προκαλέσει κολπίτιδα ή στοματικές λοιμώξεις. Η χρήση του, όμως, πρέπει να γίνεται με προσοχή και μόνο αφού πρώτα αραιωθεί, γιατί αλλιώς μπορεί να ερεθίσει επικίνδυνα το δέρμα και τους βλεννογόνους.

Η καρβακρόλη θα μπορούσε δυνητικά να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη.

Η ρίγανη είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, ουσίες που προστατεύουν τα κύτταρα από βλάβες. Επιβραδύνει τη φθορά των κυττάρων, επιβραδύνοντας μ'αυτό τον τρόπο και τη διαδικασία της γήρανσης.

Χρήση- Χρησιμοποιείται ως αφέψημα ή έγχυμα και καταπολεμά την

ατονία των εντέρων, διευκολύνει την πέψη και ηρεμεί το νευρικό σύστημα. Επίσης, είναι διουρητικό και εμμηναγωγό. Για το αφέψημα χρησιμοποιούνται οι βλαστοί του φυτού, όταν είναι ανθισμένο, γιατί τότε περιέχει το έλαιο που έχει τη μεγαλύτερη θεραπευτική αξία.

- Το “τσάϊ” από ρίγανη βοηθάει στην υπέρταση και στην αρτηριοσκλήρυνση, απαλύνει το βήχα σε περιπτώσεις βρογχίτιδας και φαρυγγίτιδας.

- Υπό μορφή γαργαρών, χρησιμοποιείται ενάντια σε φλεγμονές και έλκη της στοματικής κοιλότητας και των αμυγδαλών.

- Το αιθέριο έλαιο της χρησιμοποιείται εξωτερικά για την καταπολέμηση των ψειρών.

- Οι βλαστοί της ρίγανης, ως κατάπλασμα, καταπραϋνουν μώλωπες, πρηξίματα, ανακουφίζουν ρευματικούς πόνους και μυαλγίες και απολυμαίνουν μικρές πληγές.

- Η εισπνοή της σκόνης από ρίγανη προκαλεί φτέρνισμα και βοηθάει στο να καθαρίσει το αναπνευστικό σύστημα και ιδιαιτέρως οι πνεύμονες.

Μόνο οι γυναίκες στην εγκυμοσύνη οφείλουν να αποφεύγουν τη

χρήση της, διότι αποτελεί διεγερτικό της μήτρας. Αναφορές στη ρίγανη συναντάμε και σε πολλά συγγράμματα ιατρών της αρχαίας Ελλάδα, η χρήση της δε, δεν διέφερε πολύ από τη σημερινή παρά μόνο στο ότι οι Ιπποκρατικοί τη μεταχειρίζονταν, συνήθως, για προβλήματα του ήπατος και της χολής, ενώ μεταγενέστερα απέκτησε επίσης τη φήμη ενός σπουδαίου αντίδοτου για δήγματα φιδιών και ενάντια σε δηλητηριάσεις από τοξικά φυτά.

--------

Όταν η κατάθλιψη επηρεάζει την ερωτική ζωή της γυναίκαςΓράφουν οι: Ρόκκας Κωνσταντίνος, ουρολόγος, ανδρολόγος και

Θεοδωρόπουλος Αργύρης, ψυχολόγοςΗ κατάθλιψη είναι μια ασθένεια που παρουσιάζει σημαντική

αύξηση τα τελευταία χρόνια και “βασανίζει” όλο και περισσότερα άτομα. Σε πρόσφατη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας φαίνεται ότι θα αποτελέσει μία από τις τρεις συχνότερες παθήσεις παγκοσμίως στα επόμενα χρόνια.

Η κατάθλιψη σαν όρος έχει σχετιστεί περισσότερο με τη γυναίκα παρά με τον άνδρα. Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο αφού στις γυναίκες η κατάθλιψη είναι δύο φορές συχνότερη σε σχέση με τους άνδρες και υπολογίζεται ότι 2 στις 10 γυναίκες θα νοσήσουν από κατάθλιψη σε κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Οι ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, της λοχείας, της εμμηνόπαυσης αλλά και της εμμηνορρυσίας συμβάλουν στα αυξημένα ποσοστά της κατάθλιψης στη γυναίκα. Ακόμα όμως και σε μικρότερες ηλικίες, όπως αυτή των 15 ετών τα κορίτσια έχουν διπλάσια ποσοστά εμφάνισης ενός καταθλιπτικού επεισοδίου σε σχέση με τα συνομήλικα αγόρια και τα ποσοστά αυτά αυξάνονται με την πάροδο της ηλικίας. Παρόλα αυτά, η μεγάλη διαφορά στα δύο φύλα δεν εξηγείται μόνο από τις βιολογικές τους διαφορές.

Εκτός από τους βιολογικούς, οι κοινωνικοί παράγοντες φαίνεται να έχουν μεγάλη σημασία στην εμφάνιση και στην εξέλιξη της νόσου. Ο πολλαπλός ρόλος που ζητείται να παίξει η γυναίκα στη σύγχρονη κοινωνία δημιουργεί έντονο στρες και αυξημένες προσδοκίες τόσο από

την ίδια τη γυναίκα όσο και από το περιβάλλον της. Ο ρόλος της συντρόφου, της συζύγου, της μητέρας και τα

εξιδανικευμένα πρότυπα που προωθούν μέσα μαζικής ενημέρωσης σε συνδυασμό με την προσπάθεια επαγγελματικής της καταξίωσης την φθείρουν ψυχολογικά και την κάνουν πιο ευάλωτη στην κατάθλιψη.

Ένα από τα πρώτα συμπτώματα της κατάθλιψης συχνά είναι η απουσία σεξουαλικής επιθυμίας. Αυτό συμβαίνει στα πλαίσια μιας γενικότερης αίσθησης ανηδονίας και μείωσης του γενικότερου ενδιαφέροντος για δραστηριότητες οι οποίες στο παρελθόν τους προσέφεραν ευχαρίστηση. Επίσης, εκτός από τη μειωμένη σεξουαλική επιθυμία μπορεί να εμφανιστεί και δυσκολία στον οργασμό.

Μερικά επιπλέον χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι μια γενικότερη καταθλιπτική διάθεση, η οποία είναι συνήθως πιο έντονη τις πρωινές ώρες, αδυναμία συγκέντρωσης, διαταραχές στον ύπνο και διαταραχές στην πρόσληψη τροφής. Συχνά υπάρχει αίσθημα σωματικής κόπωσης και έλλειψης ενεργητικότητας.

Επίσης το άτομο μπορεί να κάνει άσχημες σκέψεις για τον εαυτό του και να έχει απαισιοδοξία για το μέλλον του, π.χ. “δεν είμαι σημαντικός σαν άνθρωπος, δεν αξίζω”, “δεν μπορώ να καταφέρω τίποτα” και σε μερικές περιπτώσεις να υπάρχει ακόμη και η σκέψη αυτοκτονίας.

Είναι σημαντικό η γυναίκα όταν παρατηρήσει ότι υπάρχουν τα παραπάνω συμπτώματα να δραστηριοποιηθεί και να απευθυνθεί έγκαιρα σε ψυχίατρο ή ψυχολόγο για να βρει βοήθεια στη φάση αυτή της ζωής της. Αρχικά, είναι ωφέλιμο να αποδεχτεί ότι στην παρούσα φάση έχει μια ασθένεια και ότι χρειάζεται βοήθεια από ειδικό. Παρά το γεγονός ότι η κατάθλιψη στις ημέρες μας είναι μια “μάστιγα” που βασανίζει πολλές γυναίκες, είναι αλήθεια ότι είναι μια ασθένεια που είναι αναστρέψιμη.

[Ο Κωνσταντίνος Ρόκκας, Χειρούργος Ουρολόγος, Ανδρολόγος, είναι υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικός συνεργάτης της Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής, πρώην Ταμίας της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας και μέλος σημαντικού αριθμού επιστημονικών εταιρειών.

Ο Αργύρης Θεοδωρόπουλος είναι ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής, κάτοχος master ψυχολογίας. Ειδικεύεται στη θεραπεία της κατάθλιψης, του άγχους, των σεξουαλικών δυσλειτουργιών και των προβλημάτων σχέσης].

----

Πλήρης προληπτικός έλεγχοςΕίναι γενική πεποίθηση ότι ο καθένας μας θα πρέπει να κάνει σε

τακτά χρονικά διαστήματα κάποιους προληπτικούς ελέγχους (γνωστούς και ως Check Up), για να ανιχνεύσει εγκαίρως οποιαδήποτε παθολογική διεργασία στον οργανισμό του.

Επικρατεί όμως μια τεράστια σύγχυση σχετικά με τον τύπο των εξετάσεων που θα πρέπει να περιλαμβάνει ένας τέτοιος έλεγχος, καθώς και με το χρονικό διάστημα στο οποίο είναι απαραίτητο να επαναλαμβάνεται.

Άνδρας (Κάθε χρόνο)- Ακτινογραφία θώρακος- Έλεγχος αναπνευστικής λειτουργίας (σπειρομετρία)- Ηλεκτροκαρδιογράφημα- Τεστ κοπώσεως κάθε 2 χρόνια- Ακτινογραφία θώρακος κάθε 2 χρόνια- Γενική εξέταση ούρων- Γενική εξέταση αίματος- Τ.Κ.Ε.- Ασβέστιο- Φώσφορος- Σάκχαρο- Ουρία- Ουρικό οξύ- χοληστερίνη- Τριγλυκερίδια- HDL, LDL- SGOT, SGPT (τρανσαμινάσες)

- Λευκώματα ολικά, Λευκωματίνη- Κρεατινίνη- Αλκαλική φωσφατάση- Όξινος φωσφατάση- Meyer κοπράνων- PSA- Anti HCV- HbsAg- HIIV I II (AIDS)- Καρδιολογική εξέταση- Παθολογική εξέταση- Οφθαλμολογικός έλεγχος- Ω.Ρ.Λ. εξέταση

Γυναίκα (Κάθε χρόνο)- Γενική εξέταση ούρων- Γενική εξέταση αίματος- Τ.Κ.Ε.- Ασβέστιο- Φώσφορος- Σάκχαρο- Ουρία- Ουρικό οξύ- χοληστερίνη- Τριγλυκερίδια- HDL, LDL- SGOT, SGPT (τρανσαμινάσες)- Λευκώματα ολικά, Λευκωματίνη- Κρεατινίνη- Αλκαλική φωσφατάση- FSΗ- Οιστραδιόλη- HIIV I II (AIDS)- Pap Test κάθε χρόνο

- Ηλεκτροκαρδιογράφημα- Οστική πυκνότητα- Υπέρηχος Μήτρας Ωοθηκών- Έλεγχος αναπνευστικής λειτουργίας (σπειρομετρία)- Γυναικολογική εξέταση κάθε χρόνο- Καρδιολογική εξέταση- Παθολογική εξέταση- Ω.Ρ.Λ. εξέταση- Οφθαλμολογικός έλεγχος- Ψηλάφηση μαστών κάθε μήνα μόνη σας και από τον ιατρό στο

check up----

Τάϊ τσι και γιόγκα κάνουν καλό στους ασθενείς με αρθρίτιδαΤο τάϊ τσι και η γιόγκα φαίνεται ότι μπορούν να προσφέρουν

ανακούφιση στους πάσχοντες από αρθρίτιδα, βελτιώνοντας παράλληλα και την ψυχολογία τους, σύμφωνα με δύο ξεχωριστές μελέτες που δημοσιεύθηκαν στα επιστημονικά έντυπα British Journal of Sports Medicine και Journal of Rheumatology, αντίστοιχα.

Η πρώτη έρευνα, με επικεφαλής την Δρ Νταρλίν Ριντ του Τμήματος Φυσικοθεραπείας του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ, αξιολόγησε και συνέκρινε όλες τις έως τώρα δημοσιευμένες έρευνες (24 που αφορούσαν συνολικά 1.584 άτομα, ηλικίας 50 έως 75 ετών) σχετικά με το τάϊ τσι και τις επιπτώσεις του στη φυσική κατάσταση του ανθρώπου.

Η μέση διάρκεια των προγραμμάτων τάϊ τσι που εξετάστηκαν, ήταν τρεις μήνες, με δύο έως τρεις συνεδρίες την εβδομάδα, διάρκειας μίας περίπου ώρας κάθε φορά.

Η ερευνήτρια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το τάϊ τσι οδηγεί σε βελτίωση, μερικές φορές μάλιστα σημαντική, στη σωματική κατάσταση και στη μυική δύναμη.

“Όσοι κάνουν τάϊ τσι, μπορούν να περπατήσουν πιο γρήγορα και να σκύψουν καλύτερα, μειώνουν τον χρόνο που κάθονται ή σηκώνονται, νιώθουν λιγότερους πόνους οστεοαρθρίτιδας και γενικά

έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Επίσης το τάϊ τσι φαίνεται να βοηθά και ορισμένους ασθενείς με παθήσεις των πνευμόνων, της καρδιάς, ακόμη και με καρκίνο του μαστού”, εξηγεί η Δρ Ριντ.

Και προσθέτει ότι “το τάϊ τσι όχι μόνο πρέπει να αξιοποιηθεί περισσότερο από όσους έχουν χρόνια αρθρίτιδα, αλλά στο μέλλον θα μπορούσε να συνταγογραφείται ιδίως από τους ορθοπεδικούς, όπως και η φυσικοθεραπεία”.

Το τάϊ τσι είναι μια αρχαία κινεζική πρακτική, που χαρακτηρίζεται από αργές, απαλές και ρέουσες κινήσεις, οι οποίες βελτιώνουν την αντοχή, την ισορροπία και την αναπνοή, διευκολύνοντας τη χαλάρωση του σώματος και του νου.

Σε μια δεύτερη μελέτη, που χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Συμπληρωματικής και Εναλλακτικής Ιατρικής των ΗΠΑ, οι ερευνητές, με επικεφαλής την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής Σούζαν Μπάρτλετ των Πανεπιστημίων Τζον Χόπκινς και ΜακΓκιλ, πραγματοποίησαν την μεγαλύτερη μέχρι σήμερα τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή σχετικά με τα αποτελέσματα της γιόγκα στην αρθρίτιδα.

Συμμετείχαν 75 ασθενείς με αρθρίτιδα ή ρευματοειδή αρθρίτιδα, οι οποίοι χωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες: η μία έκανε γιόγκα επί δύο μήνες (δύο φορές την εβδομάδα) και η άλλη όχι. Η σωματική και ψυχική κατάσταση των ασθενών αξιολογήθηκε στην αρχή και στο τέλος της έρευνας.

Όσοι είχαν κάνει γιόγκα, ανέφεραν βελτίωση της τάξης του 20 τοις εκατό στους πόνους, στην ενέργεια που ένιωθαν, στην ψυχική διάθεση και γενικά στη σωματική ευεξία, έχοντας πλέον μεγαλύτερες δυνατότητες και όρεξη να κάνουν εργασίες στο σπίτι ή στη δουλειά τους. Η ταχύτητα βαδίσματος επίσης αυξήθηκε, ενώ οι βελτιώσεις ήταν ακόμη αισθητές εννέα μήνες αργότερα.

Οι ερευνητές δαβεβαιώνουν ότι η γιόγκα είναι ασφαλής για όσους έχουν αρθρίτιδα, ιδίως αν κανείς ξεκινά με ήπιες ασκήσεις. Επίσης, επεσήμαναν ότι οι ασθενείς πρέπει να συνεχίσουν να παίρνουν τα φάρμακά τους, παράλληλα με την γιόγκα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, περίπου ένας στους πέντε ενήλικες έχει κάποιας μορφής αρθρίτιδα (οι πιο πολλοί πριν τα 65 τους). Δεν υπάρχει

θεραπεία για την πάθηση, η οποία μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα, αν ο ασθενής δεν παραμένει σωματικά δραστήριος. Όμως, η μεγάλη πλειονότητα των ασθενών παραμένουν αδρανείς, πράγμα που μπορεί να επιδεινώσει την κατάστασή τους. Από την άλλη, στις ΗΠΑ κυρίως, αλλά και στην Ευρώπη, όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφεύγουν στη γιόγκα, στο τάϊ τσι και σε άλλες ανατολικές πρακτικές για λόγους σωματικής και ψυχικής υγείας.

----

Πως ορισμένοι καπνιστές εξακολουθούν να έχουν σχετικά υγιείς πνεύμονες;

Φως στο ιατρικό παράδοξο των σχετικά υγιών πνευμόνων που παρατηρείται σε ορισμένους καπνιστές ρίχνει βρετανική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο Lancet Respiratory Medicine.

Επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου του Λέστερ, με επικεφαλής τον Δρ Μάρτιν Τόμπιν, εντόπισε συγκεκριμένες μεταλλάξεις που λειτουργούν προστατευτικά για τους πνεύμονες των καπνιστών.

Οι ερευνητές ανέλυσαν γενετικά δείγματα από 50.000 ανθρώπους και βρήκαν τις προστατευτικές μεταλλάξεις σε ορισμένους, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα να βελτιώνεται η λειτουργία των πνευμόνων και να αντισταθμίζεται η δυνητικά θανατηφόρα επίπτωση του καπνίσματος.

Συγκεκριμένα, η σύγκριση του DNA καπνιστών και μη, καθώς και όσων έπασχαν από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και όσων όχι, έδειξε ότι σε μερικούς ανθρώπους υπάρχουν τμήματα του γονιδιώματός τους που μειώνουν τον κίνδυνο για την εμφάνιση ΧΑΠ. Έτσι, οι καπνιστές με τα προστατευτικά γονίδια έχουν μικρότερο κίνδυνο για ΧΑΠ, σε σχέση με όσους δεν είναι φορείς των συγκεκριμένων γονιδίων.

Πολλοί καπνιστές (όχι όλοι) εκτιμάται ότι κατά τη διάρκεια της ζωής τους θα αναπτύξουν κάποια πάθηση των πνευμόνων, όπως το ίδιο θα συμβεί και σε μερικούς που ποτέ δεν κάπνισαν στη ζωή τους. Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) που προκαλεί δύσπνοια, βήχα και συχνές λοιμώξεις των πνευμόνων, είναι η συχνότερη πάθηση μεταξύ των καπνιστών. Εκτός από την ΧΑΠ, το κάπνισμα αυξάνει τον

κίνδυνο για καρκίνο των πνευμόνων και για καρδιοπάθεια.Πάντως, ο Δρ Τόμπιν σπεύδει να διευκρινίσει ότι “δεν φαίνεται να

υπάρχει κάποιο είδος μαγικής σφαίρας που παρέχει στον οποιονδήποτε εγγυημένη προστασία έναντι του καπνίσματος, οι άνθρωποι αυτοί θα συνεχίσουν να έχουν πνεύμονες λιγότερο υγιείς από ό,τι θα είχαν, αν δεν ήταν καπνιστές”.

Εξάλλου, ξεχωριστή μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο EbioMedicine, έδειξε ότι οι καπνιστές με ΧΑΠ έχουν σχεδόν διπλάσιο κίνδυνο να αναπτύξουν επιθετική μορφή καρκίνου των πνευμόνων.

Οι ερευνητές της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαντ, με επικεφαλής τον καθηγητή Περιβαλλοντικής Γενετικής Ντέηβιντ Κριστιάνι, εξηγούν ότι “ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί το 15 έως 18 τοις εκατό του συνόλου των καρκίνων των πνευμόνων, παγκοσμίως, και είναι η πιο θανατηφόρα μορφή. Παρά την αρχική θεραπεία, πολλοί ασθενείς υποτροπιάζουν μέσα σε ένα έτος. Το μέσο προσδόκιμο ζωής του ασθενούς είναι εννέα έως 20 μήνες μετά τη διάγνωση”.

Τέλος

Το παρών, μεταγράφηκε και εκτυπώθηκε, στο εκτυπωτικό κέντρο του Φάρου Τυφλών της Ελλάδος.