МЕЃУНАРОДНАМЕЃУНАРОДНА ТРГОВИЈАТРГОВИЈА

ПрофПроф..дд--рр СлавицаСлавица РОЧЕСКАРОЧЕСКА

ПрофПроф..дд--рр ЈованкаЈованка БИЉАНОСКАБИЉАНОСКА

--КОРИСТИКОРИСТИ ОДОД МЕЃУНАРОДНАТАМЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВИЈАТРГОВИЈА –– односиодноси нана разменаразмена иинадворешнонадворешно--трговскитрговски мултипликатормултипликатор-- МЕЃУНАРОДНАТАМЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВИЈАТРГОВИЈА ИИ ЕКОНОМСКИОТЕКОНОМСКИОТ РАСТРАСТ ИИ РАЗВОЈРАЗВОЈ-- ТРГОВСКАТРГОВСКА ПОЛИТИКАПОЛИТИКА –– поимпоим ии аргументиаргументи-- ПОВРЗАНОСТПОВРЗАНОСТ НАНА ТРГОВСКАТАТРГОВСКАТА ИИ РАЗВОЈНАТАРАЗВОЈНАТА ПОЛИТИКАПОЛИТИКА ((целицели, , детерминантидетерминанти ии критериумикритериуми) )

-- ВИДОВИВИДОВИ СТРАТЕГИИСТРАТЕГИИ НАНА ТРГОВСКАТАТРГОВСКАТА ПОЛИТИКАПОЛИТИКА

ПрофПроф..дд--рр ЈованкаЈованка БИЉАНОСКАБИЉАНОСКА13 13 ии 14 14 НоемвриНоември, 2009, 2009

IndikatoriIndikatori zaza koristitekoristite odod NT NT zazanacionalnatanacionalnata ekonomijaekonomija

OdnosiOdnosi nana razmenarazmena --Terms of trade TOTTerms of trade TOT

Nadvore{noNadvore{no--trgovskitrgovski multiplikatormultiplikator

ОдносиОдноси нана разменаразмена ((terms ofterms oftradetrade))

односоднос нана ценитецените нана стокитестоките штошто сесе извезуваатизвезуваат ии ценитеценитенана стокитестоките штошто сесе увезуваатувезуваат вово еднаедна земјаземја, , вово условиусловинана урамнотеженурамнотежен трговскитрговски билансбиланс.. LaspeyresLaspeyres, , PaashePaashe indicesindices iiприходниприходни ии расходнирасходни односиодноси нана разменаразмена

PePe : : PiPi

PeQePeQe : : PiQiPiQi

0

1:0

1

iPiP

ePeP

00

01

00

01 :ii

ii

ee

ee

xQP

xQP

xQP

xQP

10

11

10

11 :ii

ii

ee

ee

xQP

xQP

xQP

xQP

00

11

00

11 :ii

ii

ee

ee

xQP

xQP

xQP

xQP

Nadvore{noNadvore{no--trgovskitrgovskimultiplikatormultiplikator

реципрочнареципрочна вредноствредност нана факторитефакторите штошто влијаатвлијаат врзврзнамалувањенамалување нана мултипликативнотомултипликативното дејстводејство нана автономниотавтономниотизвозизвоз врзврз националниотнационалниот доходдоход, , односноодносно какокако реципрочнареципрочнавредноствредност нана граничнатаграничната склоностсклоност конкон увозувоз i i grani~natagrani~natasklonostsklonost konkon {{tedewetedewe

AvtonomenAvtonomen i i induciraninduciran izvozizvoz

Grani~naGrani~na sklonostsklonost konkon uvozuvoz

Grani~naGrani~na sklonostsklonost konkon {{tedewetedewe

ПримерПример

ЕКОНОМСКИЕКОНОМСКИ РАСТРАСТ ИИ РАЗВОЈРАЗВОЈ

ЕкономскиЕкономски растраст -- квантитативнаквантитативна позитивнапозитивнапроменапромена нана националниотнационалниот аутпутаутпут ((реаленреаленнационаленнационален доходдоход ии реаленреален БДПБДП ии реаленреаленнационаленнационален доходдоход per capitaper capita ии реаленреален БДПБДП per per capitacapita).).

ЕкономскиЕкономски развојразвој -- вкупноствкупност одод општественоопштествено--економскиекономски променипромени условениусловени одод економскиекономски иинеекономскинеекономски факторифактори, , вклучителновклучително ии порастотпорастотнана реалнотореалното производствопроизводство ((процеспроцес нана порастпорастнана реалниотреалниот БДПБДП вово подолгподолг рокрок; ; квантитативниквантитативниии квалитативниквалитативни позитивнипозитивни променипромени вовоекономијатаекономијата). ).

ЕКОНОМСКИОТЕКОНОМСКИОТ РАСТРАСТ ИИМЕЃУНАРОДНАТАМЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВИЈАТРГОВИЈА

извозниизвозни ((домашнидомашни производипроизводи вово основаоснованаменетинаменети заза извозизвоз –– ee) ) ии

домашнидомашни увозноувозно--супститутибилнисупститутибилнипроизводипроизводи ((домашнидомашни производипроизводиконкурентиконкуренти нана увознитеувозните производипроизводи -- isis))

МОЖНИМОЖНИ СИТУАЦИИСИТУАЦИИ

пропорционаленпропорционален порастпораст нана производствотопроизводството иипотрошувачкатапотрошувачката нана извознитеизвозните ии домашнитедомашнитеувозноувозно--супститутибилнисупститутибилни производипроизводи; ;

поголемпоголем порастпораст нана производствотопроизводството иипотрошувачкатапотрошувачката нана еднатаедната заза сметкасметка нанадругатадругата групагрупа производипроизводи, , ии

порастпораст нана производствотопроизводството ии потрошувачкатапотрошувачката нанаеднатаедната ии намалувањенамалување нана производствотопроизводството иипотрошувачкатапотрошувачката нана другатадругата групагрупа производипроизводи. .

((аа) ) ВоВо условиуслови нана економскиекономски растраст, , криватакривата нана производнипроизводниможностиможности сесе поместувапоместува конкон надворнадвор, , ии заза домашнитедомашнитепроизводителипроизводители сесе создавасоздава можностможност дада селектираатселектираат точкаточка нанановатановата кривакрива штошто ќеќе гого максимизирамаксимизира нивниотнивниот приходприход. . ПритоаПритоатиетие имаатимаат можностможност заза различноразлично комбинирањекомбинирање нанапроизводствотопроизводството нана извозниотизвозниот ((виновино) ) ии нана увозноувозно--супститутибилниотсупститутибилниот ((памукпамук) ) производпроизвод ((новатановата кривакрива ееобележанаобележана сосо испрекинатаиспрекината линијалинија). ).

((бб) ) вово условиуслови нана економскиекономски растраст доаѓадоаѓа додо поместувањепоместување ии нанакриватакривата нана потрошувачкипотрошувачки можностиможности, , приштопришто сесе креирааткреираатразличниразлични комбинациикомбинации нана потрошувачкапотрошувачка нана извозниотизвозниот ((виновино) ) иинана увозноувозно--супститутибилниотсупститутибилниот ((памукпамук) ) производпроизвод..

а – производство

б - потрошувачка

ПропорционалнотоПропорционалното зголемувањезголемување нанапроизводствотопроизводството ии нана потрошувачкатапотрошувачката нанаизвознитеизвозните ии нана домашнитедомашните увозноувозно--супститутибилнисупститутибилнипроизводипроизводи, , влијаевлијае конкон зголемувањезголемување нана вредноставредностанана надворешнатанадворешната трговијатрговија соодветносоодветно нанапостигнататапостигнатата стапкастапка нана економскиекономски растраст((неутраленнеутрален ефектефект нана порастотпорастот нана производствотопроизводството --neutralneutral--trade production effectstrade production effects -- попо праватаправата рр, , иинеутраленнеутрален ефектефект нана порастотпорастот нана потрошувачкатапотрошувачкатаврзврз порастотпорастот нана надворешнатанадворешната трговијатрговија -- neutral neutral trade consumption effecttrade consumption effect -- попо праватаправата ѕѕ))

а – производство

б - потрошувачка

ПорастПораст нана PePe >> порастпораст нана PisPis следиследи IT IT растерастепопо стапкастапка поголемапоголема одод r r ((protradeprotrade production production effecteffect -- II))

ПорастПораст нана PePe, , падпад нана PisPis следиследи IT IT растерасте попостапкастапка драстичнодрастично поголемапоголема одод r r ((ultraultra protradeprotradeproduction effectproduction effect -- IIII))

ПорастПораст нана PisPis >> порастпораст нана PePe, , следиследи IT IT растерастепопо стапкастапка понискапониска одод r r ((antitrade production effectantitrade production effect-- IIIIII). ).

ПорастПораст нана PisPis, , падпад нана PePe следиследи падпад нана IT IT ((ultra ultra antitrade production effectantitrade production effect -- IVIV).).

а – производство (PP))

б – потрошувачка (С)

ПорастПораст нана ССee >> порастпораст нана ССis, is, следиследи IT IT растерасте попостапкастапка понискапониска одод r r ((antitrade consumption effectantitrade consumption effect --II).).

ПорастПораст нана ССee, , падпад нана ССis is следиследи падпад нана IT IT ((ultra ultra antitrade consumption effectantitrade consumption effect -- IIII).).

ПорастПораст нана ССisis >> порастпораст нана ССee, , следиследи IT IT растерасте попостапкастапка поголемапоголема одод r r ((protradeprotrade consumption effectconsumption effect --IIIIII))

ПорастПораст нана ССisis, , падпад нана ССee, , следиследи IT IT растерасте попостапкастапка драстичнодрастично поголемапоголема одод r r ((ultra ultra protradeprotradeconsumption effectconsumption effect -- IVIV).).

а – производство - Р

б – потрошувачка - С

ЕКОНОМСКИОТЕКОНОМСКИОТ РАЗВОЈРАЗВОЈ ИИМЕЃУНАРОДНАТАМЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВИЈАТРГОВИЈА

IzvozUvoz

прва, традиционално општество, втора, фаза на создавање на предуслови за подем, трета, фаза на подем, четврта, фаза на зрелост, ипетта,фаза на развиеност

ТЕОРИЈАТЕОРИЈА НАНА ТРГОВСКАТАТРГОВСКАТАЗАШТИТАЗАШТИТА

второвторо најдобронајдобро решениерешение ((second best solutionsecond best solution))

првопрво најдобронајдобро решениерешение ((first best solutionfirst best solution))

автаркијаавтаркија

ТрговскатаТрговската заштитназаштитна политикаполитика какокакоинтеграленинтегрален делдел нана развојнатаразвојната политикаполитика нана еднаедназемјаземја, , одод еднаедна, , ии какокако средствосредство заза остварувањеостварувањенана таатаа политикаполитика, , одод другадруга странастрана, , имаима зазазадачазадача дада јаја подобриподобри положбатаположбата нана земјатаземјата вовоекономскитеекономските односиодноси сосо странствостранство..

АРГУМЕНТИАРГУМЕНТИ ЗАЗА ЗАШТИТАЗАШТИТА

зголемувањезголемување нана светскитесветските користикористи ододтрговијататрговијата; ;

зголемувањезголемување нана користитекористите зазанационалнатанационалната економијаекономија; ;

зголемувањезголемување нана користитекористите заза одреденодреденфакторфактор нана производствопроизводство;;

заштитазаштита одод нелојалнанелојална конкуренцијаконкуренција; ;

неекономскинеекономски аргументиаргументи..

ПОВРЗАНОСТАПОВРЗАНОСТА НАНА ТРГОВСКАТАТРГОВСКАТА ИИРАЗВОЈНАТАРАЗВОЈНАТА ПОЛИТИКАПОЛИТИКА

НационалнитеНационалните државидржави сесе заинтересиранизаинтересирани зазадвадва меѓусебномеѓусебно зависнизависни аспектиаспекти нанамеѓународнатамеѓународната трговијатрговија, , ии тоатоа: : –– реализацијареализација нана потенцијалнитепотенцијалните економскиекономски користикористиодод меѓународнатамеѓународната трговијатрговија ии

–– анализаанализа нана влијаниетовлијанието нана странскатастранската конкуренцијаконкуренцијаврзврз просперитетотпросперитетот нана домашнотодомашното стопанствостопанство ииможноститеможностите заза помагањепомагање нана домашнитедомашните субјектисубјекти вовоконкурентскатаконкурентската борбаборба сосо странскитестранските субјектисубјекти нанадомашниотдомашниот ии нана странскитестранските пазарипазари. .

ЦЕЛИЦЕЛИ НАНА ТРГОВСКАТАТРГОВСКАТАПОЛИТИКАПОЛИТИКА

ДинамичноДинамично ии рамноправнорамноправно вклучувањевклучување вовомеѓународнатамеѓународната разменаразмена ии соработкасоработка ПроменаПромена нана стопанскатастопанската структураструктура нананационалнатанационалната економијаекономија СупституцијаСупституција нана тековитетековите нана извозизвоз ии увозувознана стокистоки ии факторифактори нана производствопроизводство ОстварувањеОстварување нана економскиекономски растраст ии развојразвојнана националнатанационалната економијаекономија СоцијалниСоцијални, , еколошкиеколошки ии политичкиполитички целицели

ДЕТЕРМИНАНТИДЕТЕРМИНАНТИ НАНАТРГОВСКАТАТРГОВСКАТА ПОЛИТИКАПОЛИТИКА

ОбјективниОбјективни факторифактори нана националнатанационалнатаконкурентностконкурентност

МеѓународнаМеѓународна регулативарегулатива

ПолитичкиПолитички факторифактори

КРИТЕРИУМИКРИТЕРИУМИ НАНА ТРГОВСКАТАТРГОВСКАТАПОЛИТИКАПОЛИТИКА

КвалитативенКвалитативен критериумкритериум -- штошто дада сесе штитиштити((принциппринцип нана селективностселективност))

КвантитативенКвантитативен критериумкритериум -- колкуколку дада сесе штитатштитат((правилнаправилна димензионираностдимензионираност ии начининачини зазаутврдувањеутврдување нана нивониво нана заштитазаштита))

ИнструменталенИнструментален критериумкритериум -- сосо штошто илиили какокакодада сесе штитатштитат

ВременскиВременски критериумкритериум -- колкуколку долгодолго дада сесештитатштитат ((принципотпринципот нана временскавременскаограниченостограниченост; ; повремениповремени ии трајнитрајни меркимерки))

ВИДОВИВИДОВИ СТРАТЕГИИСТРАТЕГИИ НАНАТРГОВСКАТАТРГОВСКАТА ПОЛИТИКАПОЛИТИКА

увознаувозна супституцијасупституција ии

извознаизвозна промоцијапромоција

Потреба за СДИ

Неефикасниинвестиции

Недостаток надевизни средства

Ниски извозниперформанси

Увоз напроизводниимпути

Недоволнаконкурентност –

високи царини за увоз,прецената валута, итн

Услови кои го кочатразвојот при

аплицирање настратегијата на

увозна супституција

Економсканезависност

???????

Рестрикцијана увозот????????

Намалување наневработеност

???????

СтратегијаСтратегија нана извознаизвозна промоцијапромоција

водењеводење нана либералналиберална трговскатрговска политикаполитика, , приштопришто воведенитевоведените инструментиинструменти имаатимаат заза целцелдада овозможатовозможат брзбрз развојразвој нана извозноизвозно--ориентиранотоориентираното домашнодомашно производствопроизводство, , истовременоистовремено сосо либераленлиберален увозувоз, , ии тоатоа: : –– нана производипроизводи заза коиштокоишто земјатаземјата неманема, , нитуниту можеможе дадасоздадесоздаде конкурентскаконкурентска моќмоќ нана меѓународнитемеѓународните пазарипазари, , ии

–– нана увознитеувозните инпутиинпути, , особеноособено ониеоние штошто нене сесепроизведуваатпроизведуваат вово земјатаземјата. .

РелацииРелации земјиземји вово развојразвој ––развиениразвиени земјиземји

зависностзависност нана земјитеземјите вово развојразвој ододдобратадобрата вољавоља ии можноститеможностите нанаразвиенитеразвиените земјиземји дада гого апсорбираатапсорбираатзголемениотзголемениот извозизвоз. .

ЧувствителниЧувствителни производипроизводи

СветскаСветска трговскатрговска организацијаорганизација ии другидругимеѓународнимеѓународни институцииинституции

НачиниНачини заза продлабочувањепродлабочување нанаразменатаразмената ии соработкатасоработката нана ЗВРЗВР

сосо развиенитеразвиените земјиземји ИскористувањеИскористување нана предноститепредностите нана интраинтра--индустрискатаиндустрискатаразменаразмена, , ии тоатоа прекупреку хоризонталнахоризонтална ии вертикалнавертикалнаспецијализацијаспецијализација. . –– ХоризонталнатаХоризонталната специјализацијаспецијализација вово условиуслови нана високависокадиференцијацијадиференцијација нана производитепроизводите особеноособено ониеоние заза широкаширокапотрошувачкапотрошувачка ((облекаоблека, , текстилтекстил, , обувкиобувки, , електричниелектрични апаратиапарати иидругодруго), ), создавасоздава реалниреални можностиможности заза остварувањеостварување нана интраинтра--индустрискаиндустриска разменаразмена меѓумеѓу развиенитеразвиените ии земјитеземјите вово развојразвој. .

–– ВертикалнатаВертикалната специјализацијаспецијализација прекупреку развојразвој нана повисокиповисоки формиформинана соработкасоработка сосо развиенитеразвиените земјиземји, , истоисто такатака, , можеможе дада гогопотпомогнепотпомогне процесотпроцесот нана економскиотекономскиот развојразвој вово земјитеземјите воворазвојразвој..

ЛитератураЛитература

БиљаноскаБиљаноска ЈованкаЈованка, , МеѓународнаМеѓународнатрговијатрговија--теоријатеорија, , политикаполитика, , практикапрактика, , ФТУФТУ, , ОхридОхрид, 2009 , 2009