OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OTTO 183© MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

Din Kurucularında ve Peygamberlerde Hakikati Bulmada Benliğe DalmaNecati Sümer

Son Okuma: MAK Grup Redaksiyon EkibiRedaksiyon: MAK Grup Redaksiyon EkibiGrafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS

Baskı: Vadi Grafik - Sertifika No: 47479

Sertifika No: 44396ISBN 978-625-7236-25-6

1. Baskı: Aralık 2020

İletişim Adresleri

Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/406690 Çankaya Ankaratel.-faks: 0312. 439 01 [email protected]/otto.yayinlaritwitter.com/ottoyayin

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA

NECATİ SÜMER

NECATİ SÜMER1980 yılında Şanlıurfa Suruç’ta doğdu. 1999’da Suruç

İmam Hatip Lisesini bitirdi. Çukurova Üniversitesi İlahi-

yat Fakültesi İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğ-

retmenliği bölümünden 2003 yılında mezun oldu. Ay-

nı yıl, aynı üniversitede Yüksek Lisans öğrenimine başla-

dı. Şubat 2005’te Adana’ya öğretmen olarak atandı. Çuku-

rova Üniversitesi’nde 2007’de “Kitab-ı Mukaddes’te Cinsel

Motifler” adlı teziyle Yüksek Lisans öğrenimini tamamladı.

2010 Şubat ayında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesin-

de doktoraya başladı. Ekim 2013’te Siirt Üniversitesi İlahi-

yat Fakültesine Araştırma Görevlisi olarak atandı. 2015’in

ocak ayında “Dinlerin İntihar Olgusuna Bakışı” adlı teziy-

le doktorasını bitirdi. Aynı yılın mayıs ayında Siirt Üniver-

sitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabilim Dalına Yar-

dımcı Doçent olarak atandı. “Dinlerde İntihar, Şehitlik ve

Ötanazi”, “Divanelik Mevsimi” adlarında iki kitabı vardır.

Hâlen Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde öğretim üye-

si olarak görev yapmaktadır.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ................................................................................... 11

KISALTMALAR ....................................................................... 14

GİRİŞ ....................................................................................... 151. Çalışmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi .............................. 152. Din Kurucularında ve Peygamberlerde Benliğe Dalma .......... 16

2.1. Din Kurucusu ve Peygamber Kavramı ........................... 162.2. Benlik Kavramı ............................................................. 182.3. Benliğe Dalma Kavramı ................................................. 182.4. Benliğe Dalma Üzerine .................................................. 222.5 Benliğe Dalmak için Tercih Edilen Yerler ........................ 422.6 İlkel Kabilelerde, Antik Toplumlarda ve Mitoslarda Benliğe Dalma .................................................... 48

BİRİNCİ BÖLÜMSEMİTİK DİNLERİN DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERİNDE BENLİĞE DALMA .............................. 61

1. Yahudiliğin Din Kurucularında ve Peygamberlerinde Benliğe Dalma ............................................. 61

1.1. Hz. Musa’da Benliğe Dalma ........................................... 621.2. İslam Kaynaklarına Göre Hz. Musa’nın Hayatı .............. 621.3. Yahudi Kaynaklarına Göre Hz. Musa ’nın Hayatı ............ 681.4. Hz. Musa’da Benliğe Dalma Süreci ................................ 731.5. Hz. Yusuf’ta Benliğe Dalma ........................................... 861.6. Hz. Yunus’ta Benliğe Dalma ........................................... 95

2. Hristiyanlığın Din Kurucularında ve Peygamberlerinde Benliğe Dalma ........................................... 102

2.1. Hz. İsa’da Benliğe Dalma ............................................. 1032.2. İslam Kaynaklarına Göre Hz. İsa’nın Hayatı ................ 1032.3. Hristiyan Kaynaklarına Göre Hz. İsa’nın Hayatı .......... 106

2.4. Hz. İsa’da Benliğe Dalma Süreci .................................. 1172.4.1. Kanonik İncillere Göre Hz. İsa’nın Benliğe Dalma Süreci ............................................................... 1172.4.2 Apokrif İncillere Göre Hz. İsa’nın Benliğe Dalma Süreci ............................................................... 126

3. Yeni Ahit’te Geçen Din Kurucularında Benliğe Dalma ........ 1473.1. Pavlus’ta Benliğe Dalma .............................................. 1473.2. Ashâb-ı Kehf’te Benliğe Dalma .................................... 153

4. İslam’ın Peygamberinde Benliğe Dalma .............................. 1564.1. Hz. Muhammed’in Hayatı ........................................... 1574.2. Hz. Muhammed’de Benliğe Dalma Süreci .................... 165

İKİNCİ BÖLÜMHİNT ve İRAN DİNLERİNİN DİN KURUCULARINDA BENLİĞE DALMA ................................................................. 185

1. Budizm’in Din Kurucusunda Benliğe Dalma ...................... 1852. Caynizm’in Din Kurucularında Benliğe Dalma ................... 209

2.1. Parsva’da Benliğe Dalma ............................................. 2102.2. Mahavira’da Benliğe Dalma ......................................... 211

3. Sihizm’in Din Kurucusunda Benliğe Dalma ........................ 2174. Mecusiliğin Din Kurucusunda Benliğe Dalma .................... 2245. Maniheizm’in Din Kurucusunda Benliğe Dalma ................. 236

SONUÇ ................................................................................. 251

KAYNAKÇA ........................................................................... 257

DİZİN .................................................................................... 267

11

ÖN SÖZ

Hakikat, aranınca bulunur. Peşinden koşulunca kendini açı-ğa çıkarır. Ona ulaşmak için çaba sarf etmek gerekir. Bu yüzden onun ardından gidenler azdır. Din kurucuları, peygamberler, fi-lozoflar ve sanatçılar hakikati bulma kaygısı taşır. Çünkü onlar hayatı sorgulamayı ve insanlığa faydalı olmayı önemserler. Ha-kikati bulmak için kişinin bir bedel ödemesi gerekir. Toplum-dan soyutlanma ve yalnızlık bedeldir. Hakikatin ardından gi-denlerin yalnızlığa çekildiği ve kalabalıklardan uzaklaştığı bir gerçektir. Çünkü hakikat , kitlelerin arasında hemen bulunabi-lecek bir şey değildir. Onun için uygun zaman ve zemin gerekir. Issız dağlar , çöller , denizler , nehirler ve ormanlar hakikati din-gin bir zihinle aramak isteyenler için tercih edilen yerlerdir. Do-ğa , kişiye benliğine dalma ve tefekkür etme imkânı sağlar. Kişi, buralarda belli zaman dilimlerinde bedensel ve ruhsal arınma ile hakikate ulaşır.

Din kurucuları ve peygamberler hakikatin ardından en çok gidenlerdir. Onlar, yaşadıkları toplumun sorunlarını çözmek için belli bir süre kalabalıklarından uzaklaşırlar. Din kurucula-rı ve peygamberler toplumun sorunlarına kayıtsız kalamazlar. Fakat toplumsal sorunları çözmek için de bu kalabalıklardan uzaklaşmak gerekir. Dinler tarihi ne bakıldığında din kurucula-rı nın çoğunun toplumu anlamak için insan kitlelerinden uzak-laşıp inzivaya çekildiği görülür. Vahiy alana veya aydınlanana kadar din kurucuları ve peygamberler, yalnızlığı bir sığınak ola-rak görürler. Onlar, doğanın içinde tefekküre dalarak kendile-rini, toplumlarını ve yaratıcılarını anlamaya çalışırlar. Burada

15

GİRİŞ

1. Çalışmanın Amacı, Kapsamı ve YöntemiDinler tarihi açısından inanç sistemleri, çeşitli şekillerde sınıf-

landırılır. Bu sınıflandırmalardan biri de inanç sistemlerinin din kurucusunun olup olmadığı ile ilgilidir. Bu çerçevede çalışma-mız, belli bir din kurucusu veya peygamberi olan inanç sistem-leri ile sınırlandırılmıştır. Çalışmanın amacı, bu dinlerin kuru-cularının veya peygamberlerinin benliğe dalma ya da yalnızlığa çekilme süreçlerini ele almaktır. Çalışmada Yahudilik , Hristi-yanlık , İslam , Budizm , Caynizm , Sihizm, Mecusilik ve Manihe-izm gibi inanç sistemlerinin din kurucuları nın ve paygamber-lerinin niçin ve nasıl benliğe daldıkları problem edinilmiştir. Dinler tarihine bakıldığında sözü edilen inanç sistemlerinin ta-mamının din kurucularının veya peygamberlerinin hayatlarının belli dönemlerinde yalnızlığa çekildikleri görülür. Çalışmada din kurucusu kavramı, genel çatı kavram olarak ifade edilmiş, bunun kapsamına vahiy alsın veya almasın sözü edilen dinle-rin din kurucuları veya peygamberleri dâhil edilmiştir. Çalışma açısından din kurucusu kavramıyla ifade edilmek istenen her ne kadar hem peygamberler hem din kurucusu olsa da bu kav-ramların ayrı ayrı kullanılmasına da dikkat edilmiştir. Böylece bazı dinlerde sadece peygamberlerin bazı dinlerde ise din kuru-cularının içe yönelme serüveni üzerinde durulmuştur.

Benliğe dalma kavramı; yalnızlığa çekilmek , içine dönmek veya inzivaya girmek olarak olarak anlaşılmalıdır. Psikolojik, sosyolojik ve felsefi temelleri olduğu için yalnızlığa çekilme sü-reci, daha bilimsel veya teknik bir ifade olan benliğe dalma

257

KAYNAKÇA

Abeysekera, Radhika. The Life of the Buddha. Srilanka: Bhikkhu Kas-

sapa, 1991.

Adam, Baki. “Din Hakkında Genel Bilgiler”, Dinler Tarihi El Kitabı. Ed.

Baki Adam. 1. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.

Adler, Alfred. Sosyal Duygunun Gelişiminde Bireysel Psikoloji. trc. Halis

Özgü. İstanbul: Hayat Yayınları, 1999.

Ahmed-i Dâi. Çengname. edt. Şinasi Tekin- Gönül Alpay Tekin. USA:

Harvard University/Journal of Turkish Studies, 1992.

Akyüz, Niyazi. “Din Sosyolojisinde Bir Dini Otorite Tipi Olarak Din

Kurucusu”, Dini Araştırmalar Dergisi, 20 (52), 2017 (Aralık),

99-110.

Alıcı, Mehmet. “Maniheizm ” Dinler Tarihi El Kitabı. Ed. Baki Adam. 1.

Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.

Arvon, Henri. Budacılık. trc. İsmail Yerguz. 1. Baskı. Ankara: Dost Ki-

tabevi Yayınları, 2006.

Asımgil, Adil. Kutsal Yerler. 1. Baskı. İstanbul: Atlas Kitapları, 2008.

Ata’ur’ Rahim, Muhammed -Thomson Ahmed. Bir İslam Peygambe-

ri Hz. İsa . trc. Gülsüm Mehdiyev. İstanbul: İnsan Yayınları,

2013.

Ayata, Eshat. Zerdüşt Spitama Avesta Bölümler. trc. Eshat Ayata. 3. Bas-

kı. İstanbul: Kora Yayınları, 2011.

Aydın, Mahmut. Anahatlarıyla Dinler Tarihi. 3. Baskı. İstanbul: Ensar

Neşriyat, 2013.

Barnabas İncili . trc. Mehmet Yıldız. 3. Basım. İstanbul: Bilge Kültür Sa-

nat Yayınları, 2016.

DİN KURUCULARINDA ve PEYGAMBERLERDE HAKİKATİ BULMADA BENLİĞE DALMA258

Berki, Ali Himmet- Keskioğlu Osman. Hatemü’l-Enbiya, Hz. Muham-

med ve Hayatı. 18. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 1998.

Breton, David Le. Acının Antropolojisi. trc. İsmail Yerguz. 2. Baskı. İs-

tanbul: Sel Yayıncılık, 2010.

Bonnefoy, Yves. Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mito-

lojiler Sözlüğü. trc. Levent Yılmaz. 1. Baskı. Ankara: Dost Kita-

bevi, 2000. I: 48-51; II: 733-735.

Borgna, Eugenio. Ruhun Yalnızlığı. trc. Meryem Mine Çilingiroğlu. 2.

Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.

Boyce, Mary. Zoroastrians. London: Routledge-Kegan Paul Ltd, 1979.

Buckley, Jorunn Jacobsen- Abrile Ezio, “Mandaen Religion”, Ency-

clopedia of Religion, 8: 5634-5640. New York: Thomson Ga-

le, 2005.

Burger, Jerry M. Kişilik trc. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu. 1. Baskı. İs-

tanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.

Caillat, Colette. “Mahavira ”. Encyclopedia of Religion, 8: 5609-5611.

New York: Thomson Gale, 2005.

Campbell, Joseph. İlkel Mitoloji, Tanrı’nın Maskeleri. trc. Kudret Emi-

roğlu. 2. Baskı. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 1995.

_____, Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. trc. Sabri Gürses. 2. Baskı. İstan-

bul: Kabalcı Yayınevi, 2010.

Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayın-

cılık, 2005.

Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. 15. Basım. İstanbul: Remzi

Kitabevi,1991.

Choksy, Jamsheed K. “Zoroastrianism”, Encyclopedia of Religion. 14:

9988-10008. New York: Thomson Gale, 2005.

Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: An-

kara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.

Darmesteter, James. Zerdüştilerin Kutsal Metinleri. 1. Baskı. İstanbul:

Avesta Yayınları, 1970.

Dâvud el-Belazürî, Ensâbü’l Eşrâf, (Hz. Peygamberin Hayatı ve Şahsiye-

ti), trc. Hikmet Akdemir, 1. Baskı, İstanbul: İlk Harf Yayıne-

vi, 2018/I.

Diogenes Laertios. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. trc. Candan

Şentuna, 7. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.

Dhalla, Maneckji Nusservanji. History of Zoroastrianism. New York:

Oxford University Press, 1938.

KAYNAKÇA259

Dundas, Paul. “Jainism”. Encyclopedia of Religion, 7: 4765-4772. New

York: Thomson Gale, 2005.

Ebu’l-Velîd el-Ezrakî. Ahbâru Mekke (Mekke Tarihi), trc. Yunus Vehbi

Yavuz. 1. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.

Ebu Reyhan El Biruni. Maziden Kalanlar (El-Asar el-Bakiye). trc. Ahsen

Batur. İstanbul: Senge Yayınları, 2011.

Eliade, Mircea- Couliano, İoan P. Dinler Tarihi Sözlüğü. trc. Ali Erbaş.

İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.

_____, Şamanizm, trc. İsmet Berkan. 1. Baskı. Ankara: İmge Kitabe-

vi, 1999.

_____, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Taş Devrinden Eleusis

Mystreia’larına). trc. Ali Berktay. I, 1. Baskı. İstanbul: Kabal-

cı Yayınevi, 2003.

_____, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Gotama Budha’dan Hristi-

yanlığın Doğuşuna). trc. Ali Berktay. II. 1. Baskı. İstanbul: Ka-

balcı Yayınevi, 2003.

_____, İmgeler ve Simegeler. trc. Mehmet Ali Kılıçbay. 1. Baskı. Anka-

ra: Doğu Batı Yayınları, 2017.

_____, Mitlerin Özellikleri. trc. Sema Rifat, İstanbul: Alfa Yayınları,

2017.

_____, Mitler, Rüyalar ve Gizemler. trc. Cem Soydemir. Ankara: Doğu

Batı Yayınları, 2017.

_____, Kutsal ve Kutsal Dışı. trc. Ali Berktay. 1. Baskı. İstanbul: Alfa Ya-

yınları, 2017. 34-37.

Erengil, Cengiz. Budizm , 1. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.

Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996.

Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Hristiyanlık ”. Dinler Tarihi El Kitabı. Ankara:

Grafiker Yayınları, 2015.

Ersöz, İsmet. “Ashâb-ı Kehf ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Ankara: TDV Yayınları, 1991, 3: 465-467.

Esed, Muhammed . Kur’an Mesajı (Meal-Tefsir). trc. Cahit Koytak-

Ahmet Ertürk. 5. Baskı. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.

Emerson, Ralph Waldo. İnsanın Görkemi. trc. F. Cihan Dansuk-Pnar

Öztamur. 1. Baskı. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2013.

Ersoy, Necmettin. Semboller ve Yorumları. 1. Baskı, İstanbul: Zafer Mat-

baası, 2000.

Fazlur Rahman, Allah ’ın Elçisi ve Mesajı, Makaleler I. trc. Adil Çiftçi. 1.

Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.


Fromm, Erich. Rüyalar, Masallar ve Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlen-

mesi). trc. Aydın Arıtan-Kaan H. Ökten. 2. Baskı. İstanbul: Arı-

tan Yayınevi, 1992.

_____, Özgürlükten Kaçış. trc. Şemsa Yeğin. 4. Baskı. İstanbul: Payel

Yayınları, 1996.

Gardner, İain- Lieu, Samuel N. C. Manichaean Texts From The Roman

Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

Gasset, Jose Ortega Y. İnsan ve Herkes. trc. Neyire Gül Işık . İstanbul:

Metis Yayınları, 1995.

Gençtan, Engin. İnsan Olmak. 14. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi,

1994.

Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü, Konya: Vadi Yayınları, 1998.

_____, Pavlus Hristiyanlığın Mimarı. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu

Yayınları, 2004.

_____, “Maniheizm ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 2.

Baskı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

_____, “Mecusilik ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 2. Bas-

kı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

Freyer, Hans. Din Sosyolojisi, trc. Turgut Kalpsüz, Ankara: Ankara Üni-

versitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1964.

Gupta, Asha. “Jainisim”, Encyclopedia of India, 2: 323-326. New York:

Thomson Gale, 2006.

Günel, Fuat. “Hira ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara:

TDV Yayınları, 1998). 18: 121-122.

Hard, Robin. The Routledge Handbook of Greek Mythology. London: Ro-

utledge, 2004.

Harman, Ömer Faruk. “Musa ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi-

si. 31:214-216. Ankara: TDV Yayınları, 2006.

Hartz, Pual R. World Religions Zoroastrianism. 3. Edition. New York:

Chelsea House Publishers, 2009.

Harvey, Peter. An Introduction to Buddhism Teachings, History and Practi-

ces. 2. Edition. New York: Cambridge University Press, 2013.

Haşlakoğlu, Oğuz. Platon Düşüncesinde Tekhnȇ. Ankara: Sentez Yayın-

cılık, 2016.

Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi, Kavramlar ve Akımlar. İs-

tanbul: Remzi Kitabevi, I: 2012.

Hayek, Michel. İslam ’da İsa . trc. Atakan Ural. İstanbul: Chiviyazıla-

rı Yayınevi, 2012.

KAYNAKÇA261

Herold, Andre Ferdinand. The Life of Buddha. trans. Paul C. Blum.

New York: A & C Boni, 1927.

Herzfeld, Ernst. Zoroaster and His World. I-II. Princeton: Princeton

University Press, 1947.

Hodgson, Marshall G. S. “Hz. Muhammed ’in Çağrısı”. İslam ’ın Serüve-

ni. trc. Ahmet Demirhan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993/I.

Holmes Ronald M. – Holmes, Stephen T. Suicide: Theory, Practice and

Investigation, London: Sage Publications, 2005.

Horney, Karen. Ruhsal Çatışmalarımız (Yapıcı Bir Nevroz Teorisi). trc.

Selçuk Budak. Ankara: Öteki Yayınevi,1991.

Hgyur, Bkah – Hgyur, Bstan. The Life of Buddha and The Early History

of His Order. trans. W. Woddville Rockhill. London: Trübner

-Co. Ludgate Hill, 1884.

Hiymns of Guru Nanak , trnsl. Khushwant Singh, Bombay: Orient Long-

man Limited, 1991.

Huxley, Aldous. Algı Kalıpları, Cennet-Cehennem. trc. Mehmet Fehmi

İmre. 2. Baskı. İstanbul: İmge Kitabevi, 2003.

İbnü’l-Esîr. İslam Tarihi (El Kâmil Fi’t- Tarih Tercümesi). trc. M. Beşir Er-

yarsoy. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991-I.

İbn Habîb. el-Muhabber (Arap Kültürü). trc. Âdem Apak-İsmail Güler.

1. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.

İbn Hazm. Cevâmi’u’s- Sîre (Siyerin Özü). trc. Salih Arı. 1. Baskı. İstan-

bul: Çıra Yayınları 2004.

İbn Hibbân. es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ (Hz. Peygamber ve

Halifeler). trc. Harun Bekiroğlu. 1. Baskı. Ankara: Ankara Oku-

lu Yayınları, 2017.

İbn-i Hişam. es-Siretü’n-Nebeviyye (Hz. Muhammed ’in Hayatı). trc. İz-

zet Hasan-Neşet Çağatay. Ankara: Ankara Üniversitesi Basıme-

vi, 1971.

İbn Sa’d. Kitâbüt’t Tabakâti’l-Kebir, Tabakât. trc. Musa Kazım Yılmaz. 2.

Baskı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.

İmam Muhammed İsmail Buhari, Sahih-i Buhari, 1: 9 (Buhari’nin

Sahih-i Buhari adlı eserinin 1. cildinin 9. sayfası).

_____, Sahih-i Buhari, 2: 3 (Buhari’nin Sahih-i Buhari adlı eserinin 2.

cildinin 3. sayfası).

İncilbg.com, “Kutsal Kitap Yerler Sözlüğü”. Erişim: 08 Haziran 2018.

http://incilbg.com/bilgi/yeradlari_lat.html,

Jotischky, Andrew. A Hermit’s Cookbook, Monks, Food and Fasting in The


Middle Ages, New York: Continuum İnternational Publishing

Group, 2001.

Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. trc. Zehra Aksu Yılmazer. 2. Baskı. İs-

tanbul: Metis Yayınları, 2005.

Karataş, Hüsamettin. “Sakyamuni Buda ’nın Tarihsel Kişiliği ve Öğreti-

sinin Yeni Bir Din Hâline Geliş Süreci”. Dini Araştırmalar Der-

gisi 16/42 (Haziran 2013): 129-142.

Katar, Mehmet. Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslam ’da Tövbe. 2. Baskı.

Ankara: Andaç Yayınları, 2003.

Küçük, Abdurrahman-Tümer Günay-Küçük, Mehmet Alparslan. Din-

ler Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.

Klostermaier, Klaus K. A Concise Encyclopedia of Hinduism. Oxford:

Oneworld Publications, 2003.

Lenoir, Frederic. Üç Usta: Sokrates , İsa ve Buda . trc. Billur İpek Şenol.

1. Baskı. İstanbul: Paris Yayınları, 2018.

Maalouf, Amin. Işık Bahçeleri, trc. Esin Talu-Çelikkan. İstanbul: Telos

Yayıncılık, 1996.

Mahathera, Venerable Narada. The Buddha and His Teaching. Sri Lanka :

Buddha Dharma Education Association Inc., 1998.

Mandair, Arvind- Pal S. “Sikhism”, Encyclopedia of India. edt. Stanley

Wolpert, New York: Thomson Gale, 2006, Vol 4: 65-70.

Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. trc. Osman Akınhay-Derya Kö-

mürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2014.

May, Rollo. Kendini Arayan İnsan. trc. Ayşen Karpat. İstanbul: Kuraldı-

şı Yayıncılık, 1997.

Matthews, Victor H. Old Testament Turning Points. Michigan: Baker

Academic, 2005.

Mcknight, Scot. Jesus and His Death Texas: Baylor University Press,

2005.

Mitchell, Stephen. Jesus What He Really Said and Did. London: Perfect

Bound, 1991.

Montaigne , Michel de. Denemeler (I. Kitap). trc. Engin Sunar, 1. Baskı.

İstanbul: Say Yayınları, 2011.

Muhammed bin Abdülkerim eş- Şehristânî. Dinler ve Mezhepler Tarihi

(el-Milel ve’n-Nihal). trc. Muharrem Tan. 1. Baskı. İstanbul: Ka-

balcı Yayıncılık, 2014.

Muhammed İbn İshak . Siyer. trc. Sezai Özel. 1. Baskı. İstanbul: Aka-

be Yayınları, 1988.

KAYNAKÇA263

Muhammed Hamidullah. Hz. Peygamber’in Savaşları. 1. Baskı. İstan-

bul: Beyan Yayınları, 2002.

_____, İslam Peygamberi. trc. Salih Tuğ. I. 5. Baskı. İstanbul: İrfan Ya-

yımcılık, 1995.

Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları,

1995.

Nasr, Seyid Hüseyin. Bir Kutsal Bilim İhtiyacı. trc. Şahabettin Yalçın. 2.

Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.

Nakamura, Hajime. Gotama Buddha (En Güvenilir Metinler Üzerinden

Yazılmış Bir Biyografi). trc. Zeynep Seyhan. 1. Baskı. İstanbul:

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.

Nanamoli, Bhikkhu. The Life of the Buddha According to Pali Canon.

Washington: BPS Pariyatti, 2001.

Ovidius. Dönüşümler. trc. İsmet Zeki Eyuboğlu. İstanbul: Payel Yayın-

ları, 1994.

Oymak, İskender. “İslam Kaynaklarına Göre Maniheizm ”, Fırat Üni-

versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14:/1 (2009): 67-97.

Örs, Hayrullah. Musa ve Yahudilik . İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.

Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili, 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Ya-

yınları, 2010.

Paz, Octavio. Yalnızlık Dolambacı. trc. Bozkurt Güvenç. 3. Baskı. İstan-

bul: Cem Yayınevi, 1990.

Peterson, İndira Vıswanathan. “Ganges River”, Encyclopedia of Religion.

5: 3274-3275. New York: Thomson Gale, 2005.

Piras, Andrea. “Mani ”, Encyclopedia of Religion. 8: 5646-5650. New

York: Thomson Gale, 2005.

Platon . Alkibiades I-II. trc. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları,

2010.

Renan, Ernest. İsa ’nın Hayatı. trc. Ziya İhsan. İstanbul: Millî Eğitim Ba-

kanlığı Yayınları, 1997.

Rezi, Haşim. Zerdüşt Hayat, Zaman, Mekân. trc. Erkan Çardakçı. İstan-

bul: Avesta Yayınları, 2014.

Room, Adrian. Who’s Whom in Classical Mythology. New York: NTC/

Contemporary Publishing Group, 1997.

Rousseau, Jean Jacques. Yalnız Gezerin Hayalleri . trc. Hasan Fehmi

Nemli. 1. Baskı. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.

Ruben , Walter. Eski Metinlere Göre Budizm (Budacılığın Diyalektik Yo-


rumu). trc. Lütfü Bozkurt. 3. Baskı. İstanbul: Okyanus Yayın-

ları, 2000.

Rudolph, Kurt. “Maniheizm ”, trc. Mustafa Bıyık. Gazi Üniversitesi Ço-

rum İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (2002): 378-393.

Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Isparta: Fa-

külte Kitabevi, 2000.

_____, Diğer İnciller (Apokrif İnciller). 3. Baskı. Isparta: Fakülte Kita-

bevi, 2016.

Sayım, Huzeyfe. “Sihizm’in Din Anlayışı”, Dinler Tarihi Araştırmala-

rı Sempozyumu-II, Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları,

2000.

Senaca. Hoşgörü Üzerine-Ruh Dinginliği Üzerine. trc. Bedia Demiriş. 2.

Baskı. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2015.

Sezikli, H. Ahmet. “Abdülmuttalib ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik-

lopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1988, 1: 272-273.

Silacara, Bhikkhu. A Young People’s Life of the Buddha. Singapore: Dhar-

ma Net Dharma Book, 1995.

Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi, trc. Mustafa Küpüşoğlu. İs-

tanbul: Kabalcı Yayınları, 1998.

_____, Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretler. trc. Ekrem Demirli. 1. Baskı. İs-

tanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.

Sırma, İhsan Süreyya. Müslümanların Tarihi. 1. Baskı. İstanbul: Beyan

Yayınları, 2014-II.

Singh Daljit-Smith Angela. The Sikh World, edt. Peter Harison, New

Jersey: Silver Burdett Company, 1985.

Sharpe, Eric J. Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram. trc. Ahmet Güç.

Bursa: Arasta Yayınları, 2000.

Spinoza , Baruch. Törebilim Ethica, trc. Aziz Yardımlı. 3. Baskı. İstan-

bul: İdea Yayınevi 2009.

Sönmez, Zekiye. Yaşayan Dinlerin Peygamber veya Din Kurucularının

Ortak Özellikleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, (Basılmamamış Yüksek Lisans Tezi), 2000.

Svendsen , Lars. Yalnızlığın Felsefesi. trc. Murat Erşen. 1. Baskı. İstan-

bul: Redingot Kitap, 2018.

Sümer, Necati. Dinlerde İntihar, Şehitlik ve Ötanazi. 1. Baskı. Ankara:

Ankara Okulu Yayınları, 2015.

_____, “Caynizm ”, Dinler Tarihi I-II. Ed. Mustafa Alıcı-Süleyman Tu-

ran. 1. Baskı. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2018.

KAYNAKÇA265

_____, “Initiation Ceremony in Primitive Tribes and Some Religions”,

Dini Araştırmalar Dergisi. 21/54 (Aralık 2018): 61-80.

Şeriati, Ali . Kevir (Çöle İniş-Hubut). trc. Muhammed Nayif Şayir. 1.

Baskı. Ankara: Fecr Yayınevi, 1992.

Şulul, Kasım. Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebî. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Neş-

riyat, 2015.

Taberî, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi-IV. trc. Zakir Kadiri Ugan-

Ahmet Temir. 3. Baskı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1992.

Tardieu, Michel. Manicheaism, trc. M. B. DeBevoise. İllinois: Board of

Trustees of the University of İllinois, 2008.

Tanyu, Hikmet. Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üniver-

sitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.

Teber, Serol. Melankoli, “Normal Bir Anomali”. 4. Baskı. İstanbul: Say

Yayınları, 2009.

Türkçe Sözlük. C.1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.

Tığlı, Asiye. Zerdüşt Hayatı ve Öğretisi. İstanbul: Beyan Yayınları,

2004.

Thera, Piyadassi. The Buddha, His Life and Teaching. Sri Lanka : Budist

Publication Society, 1995.

Tümer, Günay. Hristiyanlıkta ve İslam ’da Hz. Meryem . 2. Baskı. Anka-

ra: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.

Uludağ, Süleyman. “Halvet ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Ankara: TDV Yayınları, 1997. 15: 386-387.

Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 2 Baskı. İstanbul: Ka-

balcı Yayıncılık, 2015.

Vaswani, T.L. In the Sikh Sanctuary, Madras: Standart Press, 1992.

Wach, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş, trc. Battal İnandı, Ankara: An-

kara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1987.

Welch, Adam C. Prophet and Priest in Old Israel. Oxford: Basil Black-

well, 1953.

Wilcox, Lynn. Sufizm ve Psikoloji. trc. Orhan Düz. 2. Baskı. İstanbul:

İnsan Yayınları, 2003.

Willey, Kristi L. The A to Z of Jainism. New Delhi: Rashtra Rachna Prin-

ters, 2006.

Wilkinson, Kathryn. Semboller ve İşaretler. trc. Seda Toksoy. 2. Baskı.

İstanbul: Alfa Yayınları, 2011.

Yavuz, Şevki. “Peygamber”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.

Ankara: TDV Yayınları, 2007, 34: 257-262.


Yıldız, Murat. “Benlik Kavramı ve Benliğin Gelişiminde Dinin Rolü”

Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23, (2006):

87-127.

Yitik, Ali İhsan. “Budizm ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz.

2. Baskı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

Yüksel, Ayşe Şule- Karacoşkun, Mustafa Doğan, “Tasavvuf Psikolojisi”,

Din Psikolojisi El Kitabı, edt. Mustafa Doğan Karacoşkun. Anka-

ra: Grafiker Yayınları, 2013.

_____, “Caynizm ”, Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 2. Bas-

kı. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

Yörükoğlu, Atalay. Çocuk Ruh Sağlığı. 25. Baskı. İstanbul: Özgür Ya-

yınları, 2002.

Zeldin, Theodore. İnsanlığın Mahrem Tarihi. trc. Elif Özsayar. 2. Baskı.

İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000.

Zerdüşt ’ün İlahileri Gathalar , trc. Nergiza Tori, 1. Baskı. İstanbul: Pe-

ri Yayınları, 1999.

267

Aabdest 46Abdullah 157, 159Abdülmuttalib 157, 158, 166, 168,

174, 175, 176, 264Abimelek 153Abraham Lincoln 41Abraham Maslow 41Acı 30, 32, 202açgözlü 83, 86, 229adalet 230Âdem 47, 102, 103, 159, 261Admetos 58Ahimsa 210Ahiret 184Ahit Sandığı 71, 72, 73ahlak 26, 246Ahuramazda 225, 226, 233Ahura Mazda 42, 232, 233, 234, 235aidiyet 26, 33Akabe 163, 262Akasya 71Aksis Mundi 203Alak 160, 179, 181algı 19, 254Algı kapıları 21Ali 44, 159, 161, 163, 170, 185, 188,

198, 203, 209, 211, 226, 244, 247, 257, 259, 265, 266

Alkibiades 51, 263Allah 17, 63, 64, 65, 66, 67, 84, 85, 86,

91, 94, 95, 103, 104, 105, 154, 155, 161, 163, 167, 169, 171, 174, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 259

Amine 158Anadolu 151Anaksagoras 50Ananda 208Anathapinadaka 207Anchilus 153Andreas 111, 112Anna-Kondanna 197anne sevgisi 24, 240anne yokluğu 24Anoma Nehri 196Antakya 151Antik Yunan 50, 51, 53apokrif 102, 106, 109, 110, 117, 126,

138, 140, 142, 146, 147Apollon 50, 57Arabistan 170, 173Aramatyalı Yusuf 117Arap Yarımadası 157, 158, 180Ararat Dağı 43Ardeşir 247, 248arınma 11, 12, 28, 43, 45, 46, 62, 78,

83, 84, 85, 86, 91, 100, 118, 120, 132, 135, 147, 151, 152, 174, 177, 200, 202, 221, 229, 231, 234, 241

Artemis 53, 58Artemis Tapınağı 53Arthur Schopenhauer 38Arz-ı Mevud 71asabiyet 157Ashâb-ı Kehf 153, 154, 155, 254,

259Asita 189, 193Assaci 197

DİZİN


Asur 110âşık 40, 58aşvattha 199Athanasius 118avcılık 48, 49Avesta 224, 225, 226, 229, 257, 258,

263Avihu 77aydınlanma 40, 41, 47, 48, 51, 91,

188, 200, 202, 215Ayşe 20, 165, 175

BBabil 237, 246, 247, 248Bağımlı Varoluş Yasası 201bağımsız 20, 26, 33, 41, 166balığın karnı 47, 88, 95, 96, 98, 99,

100, 101, 149, 155, 179, 243, 254balıkçılık 48balina 55Bambu Korusu 207banyan 47Banyan 187Barabbas 116Bar Mitzva 108Barnabas 126, 127, 128, 130, 131,

132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 143, 257

Barnabas İncili 127, 128, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 257

Bartalomeus 112beden 28, 51, 120, 134, 137, 140bedensel 11, 12, 18, 20, 23, 26, 28,

43, 45, 55, 56, 57, 58, 59, 62, 74, 78, 79, 83, 84, 85, 86, 91, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 126, 132, 133, 141, 147, 155, 156, 177, 179, 196, 197, 198, 199, 200, 202, 215, 216, 223, 227, 229, 231, 232, 238, 240, 243, 253, 254, 255

Bedir savaşı 164Benares 187, 206, 210Ben bilinci 19bencillik 36benliğe dalma 12, 15, 16, 17, 19, 20,

21, 22, 23, 26, 27, 28, 34, 36, 38, 39, 42, 45, 47, 49, 51, 53, 57, 58, 62, 73, 78, 86, 89, 91, 92, 94, 95, 101, 103, 117, 119, 121, 125, 126, 129, 131,

133, 135, 136, 137, 138, 140, 141, 142, 144, 147, 150, 152, 153, 155, 156, 157, 169, 172, 174, 179, 184, 186, 190, 191, 194, 197, 202, 203, 204, 210, 215, 216, 221, 222, 223, 224, 231, 234, 237, 242, 252, 255

Benliğe dalma 12, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 29, 30, 33, 37, 41, 50, 54, 129, 132, 155, 200, 213, 240, 252

benlik 12, 18, 19, 21, 33, 36, 39, 40, 202

Benlik bilinci 19, 33, 36benmerkezci 31Benü Hanife kabilesi 173Benyamin 93, 138Beyaz Giysililer 238Beytanya 114, 146Beytfaci Köyü 114Beytlehem 107Beyt-Peor 73Beytsayda Sahili 145Bhaddiya 197Bihar 209Bilgelik 35bilinçlilik 18biliş 28Bimbisara 197, 207Birmanya 185Bodhi Gaya 36, 199, 202, 203, 241Bratrus 236Buda 13, 16, 36, 46, 47, 51, 100,

125, 146, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 211, 213, 214, 215, 216, 218, 221, 223, 226, 228, 231, 241, 242, 246, 253, 255, 262

Budist 21, 43, 47, 188, 193, 199, 205, 206, 207, 209, 265

Budizm 13, 15, 16, 146, 185, 186, 188, 189, 190, 194, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 205, 206, 207, 208, 209, 236, 248, 259, 263, 266

Buluşma Çadırı 72, 81Bülbül Dağı 43Büyük Ruh 56, 57

CCambu 191, 192

DİZİN269

Carl Gustav Jung 28, 36Caynizm 13, 15, 16, 209, 210, 211,

215, 217, 264, 266Cebrail 104, 128, 130, 160, 161, 178,

180, 181, 182, 184Celile 108, 111, 112, 113, 139, 144,

145cesaret 26, 36, 79coşku 31, 37, 123, 132Cundişapur 249

ÇÇana 194Çardaklar Bayramı 146çırak 48çile 43, 91, 129, 141, 211, 215Çin 185çobanlık 58, 69, 74, 75, 76, 86, 94,

158, 169, 171, 172, 190, 221, 225, 226, 227, 231, 242, 253

Çoban rahipler 226çocuk 24, 25, 55, 68, 69, 76, 104,

106, 108, 109, 122, 162, 167, 168, 171, 189, 218, 219, 239, 240, 252

çöller 11, 42, 147çöl manastırları 45

Ddağlar 11, 42, 43, 44, 146, 147, 175,

227Davut 78, 169Decius 153değer 26, 27, 33, 129, 209, 210, 221,

232, 247Demokritos 52denge 29denizler 11Derviş 194, 195Devadaha 187Devalar 188Devananda 211Dharma 189, 190, 196, 262, 264Dicle 45, 46, 221, 223, 237, 241,

242, 243, 244, 247din 11, 12, 15, 16, 17, 26, 35, 38, 39,

40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 50, 57, 61, 62, 78, 81, 84, 86, 88, 89, 99, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 109, 110, 113, 114, 116, 119, 127, 128, 129, 130, 132, 133, 135, 138, 141,

143, 144, 146, 147, 149, 150, 152, 153, 155, 156, 157, 168, 171, 172, 173, 179, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 200, 202, 204, 206, 209, 210, 211, 212, 214, 215, 217, 220, 221, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 230, 231, 232, 234, 235, 236, 237, 238, 240, 241, 242, 243, 244, 246, 247, 248, 251, 252, 253, 254, 255

dinginlik 37, 39, 41, 44, 45, 47, 55, 81, 83, 101, 124, 136, 145, 170, 177, 208, 219, 227, 241, 253

din kurucuları 11, 12, 15, 16, 17, 18, 26, 27, 35, 38, 40, 41, 42, 44, 45, 47, 50, 57, 62, 78, 86, 101, 103, 105, 119, 128, 129, 138, 141, 143, 149, 153, 155, 156, 157, 171, 172, 179, 187, 188, 190, 200, 202, 204, 206, 210, 211, 214, 215, 218, 220, 221, 223, 224, 225, 227, 228, 231, 232, 234, 242, 243, 244, 248, 251, 252, 253, 254, 255

Din kurucusu 16, 17, 202, 217, 254Dinler tarihi 11, 15, 203, 220diriliş 48, 191Dogonlar 49Doğa 11, 170, 171, 227, 230, 253Dotan 87dua 64, 85, 89, 91, 92, 95, 96, 97,

100, 101, 103, 106, 118, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 128, 131, 135, 139, 140, 143, 144, 146, 147, 149, 151, 152, 167, 174, 183, 215, 219, 221, 222, 223

Dugdova 225, 226duygu 19, 31, 34, 36, 98, 182duygusal yenilenme 35duyum 19duyuş 28, 251duyuşsal 142düşünce 19, 28, 34, 43, 98, 176

EEber 61Ebubekir 156, 161, 163, 165Ebu Cehil 161Ebu Talib 158, 162, 169Ebu Ümeyye b. Muğire 160Ebva 158, 167edim 27, 31, 42, 100, 232, 233


Efes 151, 153efsanevi 187, 231Ehrimen 188, 226, 227Einstein 36, 41Ekho 58Ekim Festivali 190, 191Eleanor Roosevelt 41Elişabe 106Elkesai Mezhebi 237Elnar 125empati 31Erden 131, 134, 135, 136, 144, 147,

237Erich Fromm 25, 26, 98Eriha 73Eski Ahit 47, 61, 62, 68, 69, 70, 71,

73, 76, 77, 78, 81, 83, 84, 86, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 96, 98, 99, 101, 117

Eskimolar 49etik 26evren 172Eyüp 43

Ffenomenler 175ferahlık 132, 184Ferisiler 130, 144, 148Fırat 45, 46, 237, 246, 263Fısıh 82, 108, 109, 114, 115, 116,

145Ficar Savaşı 158Filip İncili 126, 142Filipus 112, 135filozof 22, 31, 35, 38, 50, 52, 53, 54Firavun 63, 65, 68, 69, 70, 92Frederich Nietzsche 32Fuji Dağı 43

GGabarlar 224Gandhi 209Ganj 45, 206, 209, 216Gathalar 225, 233, 234, 235, 266Gautama 185, 189, 202Gaya Dağı 197gelişim bozuklukları 24Gemi 95, 99Gentile 150gerilim 31

Gerşom 69Getsamani 115, 147gnostik 142, 236, 237Goethe 36Golgota tepesi 43, 125gökyüzü 44, 47, 116gurur 55günah 17, 110, 202günahkârlık 243güven 26, 33, 43, 71, 99, 100, 133,

156, 158, 164, 183, 240, 252güvensiz 31

HHaavarim 72Habeşistan 162, 163Haftalar bayramını 82hakikat 11, 12, 27, 51, 59, 62, 94,

99, 101, 126, 129, 131, 135, 142, 143, 181, 202, 204, 205, 206, 213, 216, 221, 231, 247, 254

Halime 158, 166Halle Heware 238Halvet 20, 21, 265Ham 61, 142Hamza 162, 164Hananya 150Hanif 157Hanna 103, 106, 188Haoma 226, 232Harun 65, 66, 67, 70, 71, 72, 76, 77,

80, 83, 84, 86, 103, 182, 261Haşimoğulları 157Hatice 159, 160, 161, 162, 176, 182,

189havari 104, 123, 125, 133, 142Havva 47hayal kırıklıkları 28, 45Hayat Ağacı 47hayvancılık 56, 225Hendek Savaşı 165Hevazinliler 158Hicaz 157Hindistan 110, 153, 185, 187, 191,

208, 211, 212, 214, 216, 217, 220, 224, 246, 247, 248

Hindu 21, 43, 45, 192, 208, 211, 212, 213, 217, 218, 219, 223

Hint 12, 16, 45, 46, 49, 114, 153, 185, 190, 192, 196, 199, 200, 203,

DİZİN271

208, 209, 210, 211, 216, 217, 218, 223, 224

Hippo 118Hira 20, 36, 42, 43, 88, 100, 156,

160, 161, 167, 171, 174, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 200, 241, 242, 255, 260

Hirodes 107, 108, 111, 116, 134, 135

Honi ha-Meaggel 153Horeb Dağı 70, 76Hristiyan 36, 45, 48, 102, 103, 105,

106, 109, 117, 147, 152, 153, 168, 173, 204, 237, 238

Hristiyan azizleri 36Hristiyanlık 12, 15, 16, 102, 103,

125, 236, 237, 259Hudeybiye 165hurma 66, 104, 146, 188, 237, 239,

243, 244, 247huşu 20huzur 35, 37, 39, 44, 45, 49, 53, 68,

81, 83, 101, 108, 120, 122, 134, 136, 146, 147, 170, 208, 219, 221, 227, 230, 241, 252, 253

hüzün 20, 125, 136, 179, 252

IIglulik Eskimoları 48II. Theodosius 154ıssız 20, 23, 27, 37, 38, 42, 43, 44,

45, 52, 79, 87, 89, 119, 122, 123, 124, 125, 136, 144, 156, 170, 174, 175, 197, 220, 229, 242

Işık 22, 148, 236, 238, 239, 240, 242, 243, 244, 246, 247, 249, 260

Işık Kralı 244, 246, 247

İibadet 20, 64, 119, 120, 122, 124,

125, 126, 130, 131, 133, 135, 144, 145, 173, 210, 221, 223, 224, 228, 230, 237, 242, 246

İbn Haldun 172İbrahim 61, 70, 71, 73, 75, 103, 130,

173, 184, 232İbrani 61, 63, 69, 90, 96, 107, 126iç dünya 18, 22, 23, 27, 28, 29, 35,

39, 254içebakış 20

içe yönelme 15, 27, 29, 34, 35, 38, 40, 49, 50, 55, 57, 59, 73, 83, 95, 103, 124, 129, 134, 136, 155, 157, 166, 170, 174, 178, 186, 191, 194, 203, 210, 214, 225, 233, 239, 241, 244, 253

iç görü 31, 49iç gözlem 18içine çekilme 25, 35, 53, 54, 119,

127, 240içsel 20, 21, 25, 29, 35, 41, 51, 202,

229, 253iç yalnızlık 33idrak 30, 52, 85, 192, 215, 253, 254İkinci Akabe Biatı 163İkizim 243, 246, 247iletişim 12, 20, 42, 47, 78, 81, 91, 92,

100, 103, 121, 135, 138, 147, 150, 173, 179, 252

ilk bağlar 26ilkel kabileler 12, 48İmran 103, 106İncil 36, 59, 103, 104, 117, 122, 125,

126, 127, 128, 129, 133, 135, 138, 140, 142, 144, 145, 146, 161, 179, 238

incir 47, 100, 145, 146, 190, 199, 200, 201, 204, 242

İndus 248inziva 28, 44, 81, 83, 118, 120, 122,

128, 132, 133, 168, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 186, 197, 199, 229, 231

İran 13, 16, 188, 216, 224, 225, 230, 235, 246, 247, 248

İsa 12, 17, 36, 42, 43, 44, 46, 48, 51, 77, 100, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 161, 171, 173, 179, 187, 188, 190, 191, 200, 202, 203, 204, 206, 214, 223, 228, 231, 235, 238, 239, 242, 245, 246, 247, 252, 253, 254, 257, 260, 262, 263


İshak 61, 70, 71, 73, 75, 163, 177, 182, 183, 262

İslam 12, 15, 16, 17, 21, 47, 62, 68, 78, 79, 80, 103, 104, 105, 106, 119, 120, 149, 153, 154, 156, 157, 159, 161, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 180, 181, 204, 217, 224, 234, 246, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265

İsmail 32, 130, 159, 173, 198, 257, 258, 261

İsrailoğulları 62, 68, 70, 71, 72, 73, 76, 79, 86, 108, 112

İznik Konsili 127

JJapon 43Japonya 185Jean Jacques Rousseau 38, 39Jina 212, 215Jiva 209

KKâbe 160, 165, 167, 172, 173, 174,

176, 177, 178, 183Kâhin Yitro 69Kahraman 54, 55, 215Kalde 110Kalidas 209Kalp 29kâmil 28Kana 113Kanonik 107, 110, 117, 118, 119,

120, 124, 125, 126, 127, 147Kapilavastu 187karanlık 48, 88, 89, 90, 92, 100, 148,

152, 178, 236, 246, 254Karapanlar 226Kararit 169Karen Horney 31, 34karmaşa 23, 53, 129, 157, 217, 219,

231karmik birikim 215Kartaca 118Kast sistemi 214Katolik 110Kaviler 226, 234Kayafas 115kaygı 25, 32, 36, 136, 183

Kefernahum 113kemer 228Kenan 71, 72Kendilik bilgisi 21, 36kendini yenileme 34keşişler 45, 206, 207kırılgan 31, 74, 192Kızıldeniz 70, 71, 84, 115, 206Kibele 43Kibirlilik 36kimlik 35Kişatriya 210, 211Kleofas 116, 117kopma 29, 32Kopt İncili 142Kore 185korku 22, 25, 36, 46, 63, 136, 137,

138, 161, 180, 181, 193, 219koruluk 46, 207koşulsuz sevgi 19köle 68, 87, 91, 159Kudüs 66, 108, 109, 113, 114, 121,

125, 127, 128, 129, 132, 133, 135, 139, 143, 148, 150, 151, 163, 190, 247

Kundagrama 212Kura 95, 96kurban 21, 43, 52, 80, 96, 108, 130,

144, 151, 153, 174, 184, 211, 214, 217, 226, 228, 229, 233, 237, 238

Kureyş Kabilesi 157, 174kutsal 13, 16, 21, 37, 43, 44, 45, 46,

47, 48, 54, 55, 57, 61, 62, 66, 67, 68, 70, 71, 72, 73, 74, 76, 77, 79, 81, 89, 93, 94, 102, 106, 113, 117, 123, 125, 128, 129, 131, 134, 143, 146, 148, 150, 153, 171, 172, 175, 178, 180, 183, 185, 186, 196, 199, 200, 209, 217, 221, 223, 224, 225, 226, 233, 236, 242, 245, 246, 247, 254

Kutsal Ruh 48, 107, 110, 118, 120, 144

kuyu 88, 89, 92, 94, 243Küçük Yakup 112

LLampasakoslular 50Laomedon 58Laos 185

DİZİN273

Leto 58Levili 68, 72Lotus 187, 189Lucretus 54Luka 107, 109, 111, 112, 114, 115,

116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126

Lumbini 187

MMagadha Krallığı 197mağaralar 42, 43Mahabharata 153Mahanama 197Mahapajapati 188, 189Mahavira 13, 16, 47, 210, 211, 212,

213, 214, 215, 216, 217, 218, 253, 255, 258

Mahayana 185, 204Makedonya 151man 45, 71manevi açlık 228Mani 13, 16, 46, 47, 214, 216, 221,

223, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 252, 253, 255, 263

Maniheizm 13, 15, 16, 236, 237, 244, 246, 247, 248, 257, 260, 263, 264

Mara 200, 201, 205Mariam 237, 239Masbuta 46Matius 112Matta 107, 108, 111, 112, 114, 115,

116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126

Maya 187, 188, 223mecnun 162, 182Mecusi 173Mecusilik 15, 16, 224, 225, 226, 229,

233, 235, 236, 248, 260Medine 43, 158, 163, 164, 165Medine sözleşmesi 164meditasyon 48, 50, 55, 190, 191,

192, 197, 199, 200, 201, 202, 203, 207, 208, 210, 216, 220, 221

Medivmah 233Medyen 64, 69, 75Mekke 43, 157, 158, 159, 161, 163,

165, 166, 168, 169, 170, 171, 172,

173, 174, 175, 176, 177, 182, 184, 190, 224, 259

melankolik 32, 52, 243merdiven 47, 166merhamet 122, 130, 136, 168, 177,

189, 240, 252, 253Meriva-Kadeş 72Meryem 30, 43, 48, 103, 106, 107,

108, 110, 113, 116, 117, 128, 138, 145, 188, 258, 265

Mescid-i Haram 160, 163Mesih 102, 115, 138, 238Mezopotamya 236, 237, 238, 247Mısır 46, 66, 68, 69, 70, 71, 75, 77,

78, 80, 81, 82, 83, 84, 87, 88, 90, 92, 94, 108, 110, 115, 127, 140, 142, 144, 248

Midyanlı 87Miraç 163mistik 39, 48, 49misyon seyahatleri 151, 248Mitos 54, 59mitoslar 98Moab 72, 73Mondawmin 57monoteist 234Montaigne 38, 262Moriah Dağı 43Moşe 69mucize 65, 66, 113, 136, 143, 144Muhammed 12, 17, 20, 36, 42, 43,

44, 85, 100, 120, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 188, 189, 190, 200, 204, 214, 223, 227, 228, 231, 234, 235, 239, 242, 246, 247, 252, 253, 255, 257, 259, 261, 262, 265

Mukalinda 203Musa 12, 17, 36, 42, 44, 62, 63, 64,

65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 100, 101, 135, 137, 138, 143, 144, 146, 151, 161, 169, 179, 183, 187, 190, 200, 204, 206, 214, 227, 228, 231, 234, 239, 241, 242, 252, 253, 254, 260, 261, 263

mutasavvıflar 20


Muzaffer 215münzevi 38, 45, 46, 119, 138, 141,

142, 189, 196, 198mür 117

NNadav 77Nairancana 46, 199Nanak 13, 16, 217, 218, 219, 220,

221, 222, 223, 224, 253, 255, 261Narkissos 58, 59Nasıra 107, 108, 109, 111, 112, 142nefs-i emm 20nefs-i mutmain 20nehirler 11, 42, 45, 147Nero 152Nevo Dağı 73nevrotik 31, 34Nil 45, 46, 63, 68, 69, 70, 74Nimfe 45Ninova 95, 97, 99, 100, 101, 129Nuh 43, 61, 74, 103

Oobjektif 19, 40, 41odaklanma 27, 28, 49, 124, 216Ojibwaylar 55Olimpos Dağı 43oluşumsal 22On Emir 36, 85On İki Halkalı Nedensellik Yasası

201On İki Havari İncili 142, 143, 144,

145, 146, 147Orman 46, 47Orta Asya 47, 49, 236Orta Yol 199, 204Orta Yol Doktrini 199Ortega 22, 23, 260oruç 44, 55, 57, 84, 97, 106, 120,

131, 132, 136, 137, 141, 143, 144, 147, 197, 198, 246

ovalar 42, 227

Ööfke 55, 87, 148ölüm 25, 46, 48, 53, 54, 59, 201,

209, 213, 217, 220, 223, 224, 229Ömer 68, 162, 260ötekiden ayrışma 29

ötekileşme 22, 23öz 18, 19, 69, 74, 166, 184öz farkındalık 18özgürlüğe kaçış 26özgürlük 55, 142, 164, 202özgüven 36öznel 30özveri 26, 36

Ppagan 152, 153, 154, 173, 226, 237,

238Pali 47, 185, 188, 263palmiye 47, 136, 216, 242, 243Pandava Dağı 197Paraklit 248Parsiler 224Parsva 13, 16, 47, 210, 218, 253,

255Part 237Pattig 237, 238, 239, 240Pavlus 12, 16, 36, 102, 127, 147,

148, 149, 150, 151, 152, 254, 260pedagojik 120perhiz 198Pers 110Petrus İncili 126Peygamberlik 17, 104, 129, 172, 176,

180, 181Pisga Dağı 73Platon 50, 51, 52, 260, 263politeist 154, 157, 234Pontus Pilatus 105Potifar 90Pourushaspa 225pozitif 29, 233Pragbodhi Dağı 199Priyadarshana 212pudgala 209, 215Python 58

QQaumaneq 49

RRacagaha 197Racayatana 203rahim imgesi 55rahip 45, 234, 238Rahula 192

DİZİN275

Ralph Waldo Emerson 37, 38Ramazan 160, 174, 176, 178Ranuna Vadisi 164Rişama 46ritüel 50, 57, 76, 96, 120, 238, 242Rollo May 33, 39Roma 45, 53, 105, 107, 134, 135,

152, 153Ruben 87, 194, 196, 198, 201, 206,

207, 263Rudyard Kipling 36ruh 22, 24, 25, 28, 30, 34, 35, 37,

38, 40, 44, 50, 51, 53, 54, 98, 100, 118, 132, 137, 141, 156, 175, 183, 195, 209, 234, 239

ruh dünyası 24, 30, 44ruh hâli 22, 38, 40, 44, 98, 100, 183,

195, 234, 239ruh sağlığı 24, 25, 34ruhsal 11, 12, 18, 20, 23, 24, 25, 26,

28, 29, 32, 33, 35, 43, 45, 46, 55, 57, 58, 59, 62, 74, 78, 79, 83, 84, 85, 86, 89, 91, 98, 99, 100, 105, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 126, 132, 133, 141, 144, 147, 149, 155, 156, 177, 179, 180, 183, 195, 196, 198, 200, 201, 202, 203, 215, 216, 222, 223, 227, 228, 229, 231, 238, 240, 241, 242, 243, 245, 251, 253, 255

Ruhsal canlılık 137ruhsal disiplin 20, 23, 28, 57, 132,

203rüya yorumculuğu 92, 93

Ssabır 28, 152, 222, 253Sabiiler 46Sabiilik 46Sadukiler 105, 109sahra 44Sakya 187Sakyamuni 185, 187, 189, 193, 198,

202, 262Sala 208, 215, 216Sam 61Samiriye Köyü 139, 140samsara 186, 217, 223sanat 26, 57sanatçı 35, 39

Sanhedrin 105, 148sarıbezir 117Sarnath 206Sasani İmparatoru 247Saul 147, 148saygı 31, 48, 88, 91, 94, 95, 213Sekiz Dilimli Yol 186, 204, 205Sembol 98, 99, 101, 259sembolik 25, 47, 58, 90, 99, 101,

146, 155, 156, 179, 182, 188, 191, 194, 216, 244

Seneca 53senkretik 217, 236servi 47sessiz 23, 27, 42, 52, 139, 200, 208,

219, 230sevecenlik 24sevgi 25, 137, 240Sevr Dağı 43sığ 27, 43, 156, 202sığırtmaç 225, 227sınanma 57, 59, 84, 88, 90, 94, 118,

132, 136, 141, 179, 232Siddharta 185, 189, 202, 211Sigui 49sihirbazlar 66Silas 151Simon 112Simun 111, 112, 123Sina Dağı 36, 42, 71, 76, 77, 78, 79,

80, 81, 82, 83, 84, 86, 100, 134, 135, 138, 143, 179, 200, 241

Sind Nehri 232Sinoptik 118Sippora 69Sittay 237, 238, 239, 240, 243, 244,

245, 247Sokrates 38, 50, 51, 52, 125, 202,

203, 262sonsuz 21, 29, 49, 55, 254sorgulama 12, 44, 91, 190, 191, 200,

216, 227, 231, 232, 253, 255Spinoza 31, 32, 36, 264spritüal 43Sravasti 207Sri Lanka 47, 185, 188, 189, 193,

262, 265stres 30Stupa 209Suddhodana 187, 189, 190, 193


Sukot 108Suriye 150, 248Süleyman Mabedi 108, 109, 114süreç 16, 23, 28, 37, 57, 74, 86, 90,

118, 120, 121, 128, 144, 147, 166, 179, 212, 255

Svendsen 26, 30, 31, 34, 35, 36, 38, 264

ŞŞabat 71, 79, 82, 116şahsiyet 18, 88, 127, 193, 210şair 182Şam 36, 148, 149, 150, 151, 152Şaman 47, 49Şapur 248Şapuragan 248Şavuot 108şehvet 20, 55, 201Şeria Irmağı 72, 110şeytan 111, 118, 120, 132, 144, 200Şimon 108

Ttabletler 86tahannüs 176Taif 163takiyye 151Talmud 153Tamaşa 46Tarsus 147Tarşiş 95, 97tasavvuf 47tavaf 165, 167, 174, 178Tayland 185tedavi 28, 110, 112, 113, 114, 123,

221tefekkür 11, 18, 22, 28, 30, 33, 35,

36, 43, 44, 49, 50, 56, 73, 78, 81, 83, 84, 89, 90, 100, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 126, 127, 129, 131, 139, 143, 147, 149, 155, 156, 170, 173, 175, 176, 180, 183, 190, 192, 200, 210, 213, 216, 219, 221, 227, 229, 231, 232, 241, 253

tek başınalık 33, 34, 35, 36, 37, 39, 41, 126, 152, 160, 175, 178, 179

Tempe Vadisi 58tensel 12, 21, 26, 153, 188, 223, 231,

241, 252

Teselya 58tevhit 161, 234Tevrat 61, 68, 71, 76, 85, 109, 110,

161, 179tezkiye 20, 83, 105, 132, 156Thoreau 36Tibet 49, 185Tibet Tantracılığı 49tinsel 12, 21, 26, 46, 141, 153, 188,

221, 223, 228, 231, 241, 242, 252Tirthankara 210Tomas 112, 113, 126, 140, 141, 142Tomas İncili 113, 126, 140, 141, 142tövbe 67, 85, 112, 136, 149, 238,

243Trajan Decius 153travma 32Tripitaka 185Trisala 211tufan 66Tur 64, 67, 76, 236Tusita 187tutku 19Tuva 64

UUhud 164Ulu 49umut 37, 86, 244Umutsuzluk 12Uruvela Gölü 197us 50Uyku 30Uzak doğu 43

ÜÜrdün 45, 46, 118, 119, 131, 237üzüntü 30

Vvadiler 42vaftiz 46, 110, 111, 118, 131, 144,

145, 150, 238, 240, 245vahiy 15, 16, 17, 37, 42, 46, 67, 71,

73, 76, 79, 85, 86, 113, 127, 128, 129, 130, 134, 135, 141, 156, 157, 160, 161, 163, 165, 179, 180, 182, 184, 217, 246, 254

Vaisali 207, 212, 217Vappa 197

DİZİN277

Varaka b. Nevfel 161, 189Vardhamana 209, 210, 211, 212varlık 18, 36, 55, 84, 120, 128, 141,

178, 201, 244, 246, 251varoluş 26, 227Veda Hutbesi 165Viştaspa 235vizyon 36, 149, 150, 152, 245, 254Vohu Manah 226, 233

WWalt Whitman 41William James 41Wunzh 55, 56

Yyabancılaşma 30, 100Yafes 61Yahuda 108, 110, 112, 114, 126,

138, 139, 140, 148, 150, 151Yahuda İncili 108, 138, 139, 140Yahuda İskaryot 112, 114, 138Yahudi 61, 62, 68, 78, 79, 102, 103,

104, 105, 106, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 116, 117, 125, 127, 129, 130, 132, 133, 134, 135, 143, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 164, 173, 204, 237, 238

Yahudilik 12, 15, 16, 61, 62, 75, 237, 263

Yahudiye 110, 124, 134, 145Yahya 46, 110, 111, 113, 118, 119,

122, 131, 144, 145, 238yakarış 118, 156Yakup 13, 61, 68, 70, 71, 73, 75,

86, 87, 93, 94, 106, 107, 111, 112, 151

Yalnız Gezerin Hayalleri 38, 39, 263yalnızlığa çekilmek 15, 36, 42, 125,

130, 153, 180, 218, 245yalnızlık 11, 18, 23, 25, 29, 30, 31,

32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 44, 48, 53, 74, 78, 80, 83, 90, 91, 94, 101, 131, 147, 152, 155, 160, 166, 167, 170, 171, 172, 175, 183, 184, 188, 190, 222, 231, 232, 233, 240, 241, 245, 252, 255

yaratıcı 20, 37, 40, 43, 48, 84, 95, 147, 173, 231, 233, 242

yaratıcı benlik 40

Yardna 46Yasodhara 192, 196Yehova 62, 96yeis 136yeniden doğuş 21, 54yeraltı 47Yeşu 72, 77, 80, 81yetersiz bağ 30Yitro 69, 70, 75Yoahim 106Yoga 198Yuhanna 59, 109, 111, 112, 113,

116, 117, 122, 123, 126Yunanistan 58, 151Yunus 12, 17, 47, 48, 62, 88, 95, 96,

97, 98, 99, 100, 101, 129, 149, 155, 173, 179, 181, 235, 243, 253, 254, 259

Yusuf 12, 17, 48, 62, 68, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 101, 106, 107, 108, 117, 127, 138, 149, 155, 243, 253, 254

yüce 16, 26, 38, 43, 48, 56, 177, 185, 202, 228, 254

ZZahid 20Zekeriya 103, 106Zend Avesta 224Zerdüşt 13, 16, 42, 44, 212, 214,

216, 221, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236, 242, 246, 248, 253, 255, 257, 263, 265, 266

Zerdüştlük 224, 225, 233, 235, 237Zeus 58Zeyd b. Amr 174zeytin 47, 128, 209Zeytin Dağı 36, 42, 100, 114, 121,

122, 125, 127, 128, 129, 130, 131, 133, 134, 135, 140, 143, 145, 147, 179, 200

zihin 19, 29, 41, 120, 231zihinsel 20, 26, 28, 33, 35, 56, 85,

89, 122, 141, 205, 213, 251, 253Zin Çölü 72Zindan 91, 92Zünnun 95

Documents

OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU