Borga Kantürk, 2013

Okuma – yorumlama (beraber ve solo) no: 01

“Ele geçirilmiş görüntüler” 5 iş 5 sanatçı

Okuma – yorumlama (beraber ve solo) no: 01

“Ele geçirilmiş görüntüler”5 iş 5 sanatçı Borga Kantürk 2013

Okuma – yorumlama (beraber ve solo) no: 01“Ele geçirilmiş görüntüler” 5 iş 5 sanatçı

Okuma - yorumlama serisinin ilki; günümüz sanatında fotoğrafın bilgi ve hafıza değeri açısından sanatçı tarafından kullanım metotlarını inceli-yor. Arşival, haber amaçlı ve temsili imgeler olarak hayatımızda giren (medya düzenine ilişkin fotoğrafın) buluntu ve ele geçirilmiş imge ola-rak güncel sanatçılar tarafından kullanılmasına, sorgulanmasına dair ör-neklere odaklanıyor. Metin küratoryal bir yöntem ile seçilen beş sanatçıya ait beş sanat çalışması incelemek adına oluşturuldu.

Bu sayede çalışmalar bir arada ya da tek başlarına, geçişli bir formatta okunup, yorumlanıyor. Ortaya çıkan yapı birbirinden ayrı beş kısa metin veya birbirine eklemlenen bir bütün olarak okunabilir.

ii

Borga Kantürk 2013

1. Vahap Avşar, İpdal Serisi, 2010

3

Topluma mal edilmiş-ideal ve kurgusal görüntüler, kur-maca asker kartpostalları. Bunların “olmuşluk-olmamışlık” uygunluk hallerine ilişkin kararın otorite mekanizması tarafından verilmesi. Seçilmemiş, tercih edilmemiş fotoğrafların sanatçı tarafından bilinçlice su yüzüne çıkarılması.

Başarısız bulunmuş ayrıksı, normal dışı kurgularda yer alan anonim kişiler; Temsili asker, temsili sevgili ve tem-sili manzara. Söz konusu fotoğraflar Vahap Avşar ta-rafından devralınan bir matbaanın arşivinden. Aynı matbaanın basmış olduğu Asker temalı kartpostal serisi-nin tasfiye edilmiş, dışarıda bırakılmış olanları. Üzerleri çizilmiş ve günün tarihi atılmış kullanım dışı kayıtlar, kurgular.

Temsili değeri olmayan-kayıt dışı bir miras.

Üniforma, temsil ve uygunsuzluk-kullanım dışı hazır görüntü, buna bir tür mockumentary /failure diye-biliriz.

Burada Avşar tarihsel otoriteye uygunluk, temsil ilişkil-eriyle kurumsal/askeri yapının ön gördüğü ölçü sınır durumuna işaret ediyor. Bu yapının tercih etmediği in-sani, kırılgan, romantik ve hassas yapı kayıt dışı bırakılıyor. Ama bu yapının da bir çeşit rol olması yani fotoğrafın kurmaca bir şekilde ideolojik bir amaçla kul-lanılıp gösterilmemesi (gösterilseydi dağıtılsaydı, gene yapay olmayan bir gerçekmiş gibi görüntü otoritenin

4

1. Vahap Avşar,

İpdal Serisi, 2010

dağıttığı inandırdığı bir gerçeklik olarak ortalıkta dola-nacaktı.)

Fotoğraflar 1983 yılına ait. (16 Aralık 1983 – ipdal – Avşar’ın büyütmeyi ve yeniden basmayı tercih ettiği kul-lanım dışı fotoğrafın üzerinde bu tarih yazıyor.) Askeri yönetim süreci. İmajın kurgulanış şekli magazinsel bir görselliği çağrıştırıyor ses ve hayat dergisi kapak ve pos-terlerindeki ışıklı parlak görüntüleri. Bunlara sanatçı ta-rafından ele geçirilmiş, fark edilmiş ve işaret edilmiş im-geler diyebiliriz. Burada Ordu-devletin otoriter kurgus-una temsiline uymayan bir kurgunun temsilini açığa çıkarmak. Kurguyu zedeleyen yapıyı sadece gösterme yoluyla yansıtmak söz konusu. Sanatçının bu işi gerçek-leştirme tarihi 2010

Anahtar kelimeler:

Failure (hata-arıza) bozuk imaj, temsili /kurgu fotoğraf, buluntu imaj, basın-yayın, medya, ideoloji, kartpostal, manipülasyon (boyutları değiştirme), tarihsel bellek, gün yüzüne çıkarma

5

1. Vahap Avşar,

İpdal Serisi, 2010

6

7

2. Ken Gonzales Day

The Wonder Gaze ( St. James Park) 2006-2009, Linçleri silmek

Ken Gonzales Day’in Linçleri silmek isimli serisinde yer alan bir çalışma. Büyük boyutlu duvar kağıdı şeklinde mekana yerleştirilen bu fotoğrafik kurgu. İçerisinde yer alan figürleri gerçek insan boyutlarında göstererek görkemli bir mizansen yaratmakta.

K. Gonzales Day, Amerika’nın beyaz kimliği ve politi-kası üzerinden kendi köklerini oluşturan yerlileri, Asy-alıları, Latinleri ve siyahîleri asimile etmek adına gerçek-leştirdiği linç politikası üzerine odaklanıyor. Bu sürece ait tarihsel belge ve fotoğraflara (hatta kartpostallara ve yayınlara basılan) imgelere yönelik bir araştırma ve işaret etme süreci söz konusu. Sanatçı tarafından seçilen görselde, açık bir alan karanlık bir hava ve bir ağaca asılmış siyahi bir insanın öldürülme anı var. Ve olay anında bu süreci başlatanlar, gerçekleştirenler ve destekçiler, tanıklardan oluşan beyazlardan oluşan mod-ernite temsili insan topluluğu, kurbanın yok edilişini izlemekteler. Sanatçı bu süreci, linç edilmiş ve ağaca asılmış figürü siyah ile örterek, yeniden basıyor. Bu ka-patma eylemi ile fotoğrafın odağında yer alan ve işaret edilen figür yerine asıldığı ağacın boş dallarını ve o an ortamda gerilimli bir his yaratan kalabalığı görüyoruz.

İdeolojinin ve ırkçılığın sebep olduğu bir eylemi, örtme gizleme politikalarını, sanatçı burada tersine kullanarak, bir ayna etkisiyle bu baskıyı uygulayanların yüzüne geri yansıtıyor. Toplum ve devlet tarafından yapılmış baskılar, linçler, tacizlerin üzerinden meşrulaştırıcı

8

2. Ken Gonzales DayThe Wonder Gaze ( St. James Park)

2006-2009, Linçleri silmek

medya politikaları ile olayın yaşamsal boyutunu devre dışı bırakılması, vakanın görsel bir imgeye oldu bittiye indirgenmesi; bütün bu sancılı sürecin normal-leştirilmesine de neden olmakta. Sanatçı belki de bura-dan hareketle yapıtında, İşaret edilenin (kurbanın) üz-erini örterek linç edenleri açıkta bırakıyor ve izleyici fail-leri ve tanıkları tüm çıplaklığıyla görmeye çağırıyor.

Bu süreç yeni-medya ve internet olanaklarının geliştiği görsellerin yoğun ve hızlıca medya tarafından ak-tarıldığı bir dönemde izleyici ile buluşuyor. Burada sanatçı görsel imgenin odak noktasını kaydırıyor, hatta odak noktasını karanlığa hem metaforik olarak hem ey-lem gömüyor. Odaksız saldırgan ve bilinçsiz, insani-yetlerini kaybetmiş kalabalık ve karanlık kalıyor.

Anahtar kelimeler:

Hata, tarihsel bellek, Buluntu fotoğraf, ideoloji, örtme-kapatma, kartpostal, manipülasyon

9

2. Ken Gonzales DayThe Wonder Gaze ( St. James Park)

2006-2009, Linçleri silmek

10

11

3. John Baldessari

Crowds-reason missing examples, 2013

Baldessari bu serisinde basından topladığı sosyo-kültürel olaylar, kimi sosyal vakalardan arasından seçtiği bir dizi görselden yola çıkıyor. Bu görseller bir amaç uğruna bir araya gelmiş kalabalıkları gösteren bel-gesel nitelikli – haber amaçlı medya imajlarından oluşuyor. Seçip biriktirdiği bu imgelerde, cenaze töreni, seremoniler v.b. gibi insanların bir araya gelme nedeni olan toplumsal bir takım olaylar var.

Burada bir nedenden dolayı “orada”bulunan kalabalığa yapılan vurgudan söz etmek gerek. Bunun belki günümüzdeki “oradaydım” demek adına orada olmak zorunda hissettikleri, ortaklık kurulsa eylem gerçekleşse de yaşanılan üzüntü ve umutsuzluk hissinin, toplumsal birliktelik ve cevap verebilme tavır koyabilme inancının empatisinin giderek kaybolması, şiddet ile ezilmesi ve akslarının kurumlar tarafından kaydırılması aklıma geli-yor. Burada tıpkı “Ken gonzales day’de de olduğu gibi-kalabalıkları oraya çeken ana figürün merkezin nok-tanın, Baldessari tarafından seçilen fotoğrafta koparılması-devre dışı-kayıt dışı bırakılması söz ko-nusu. Buradaki fark; Gonzales Day’in linç imajlarındaki siyahla örtmenin aksine, beyazla ile boşluğa dönüştürme (tıpkı ışığın patladığı yerlerin imajda beyazlaşması görüntünün oluşmamış olması durumu gibi) eylemi.

Beyaz seçimi silinme,ferahlama aydınlık yüzey parlama etkisi yaratırken, kalabalıkların değer verdikleri saygı

12

2. John BaldessariCrowds-reason

missing examples, 2013

duydukları ideolojik önemli, gücü imgeyi – ortadan kaldırmak (o olmasa o kalabalık ne olurdu yu düşündür-mek) hali var. Burada da bir yansıtma hali söz konusu. Ken Gonzales Day siyahla karanlığa doğru çekerken, Baldessari beyazla yüzeyi bölerek vakanın merkezin-deki birleştirici olguyu devre dışı bırakıyor resimden çıkartıyor, eksiltiyor. İzleyici ve kalabalık amacını yitir-miş kendisiyle karşı karşıya ve iletişimsiz bir şekilde or-tada kalıyor.

Anahtar kelimeler:

Buluntu fotoğraf, ideoloji, basın-yayın, manipülasyon, müdahale edilmiş, ele geçirilmiş görüntü

13

2. John BaldessariCrowds-reason

missing examples, 2013

14

15

4. Cengiz Çekil, Yazısız serisi, 1976

Çekil’in 1976 yılına ait yazısız serisi, sanatçı tarafından ele geçirilmiş bir dizi basılı materyal, günlük gazete say-falarından oluşuyor. O yılların toplumsal psikolojisi ve tedirginlik hali üzerinden gazetelere bakmak, neler olduğunu takip etmek, günlük bir jest (sanatçı tarafın-dan tekrarlanılan) Günlerin getirdiği, o gün için orada yan yanalıkları ile bir araya gelmiş görsellerin bulun-duğu gazete sayfaları. Burada Çekil gazetenin sararmış kâğıdı üzerine sarı saman kâğıdı şeritler kesip yapıştırma yoluyla müdahalelerde bulunuyor. Bu müda-hale gazetenin bir sayfasını saran bütün yazılı bölgelerin özenle üzerlerinin bantlar geçerek kapanması ve imajların bütün çıplaklığıyla ortaya çıkması adına yapılmış. O yıllar Türkiye ortamında ölüm tedirgin-liğinin bizzat yaşandığı, yarının belirsizliği gergin or-tamda açıklamaların, tartışmaların ölümün aniliği karşısında anlamsızlaştığı bir ruh halini çağrıştırmakta bende. Buradaki yazıya dair müdahalenin önemi içeriğin yerine basit ve pisipisine bir ölümün hisse-dildiği bir zaman aralığında gazete kupüründen bize bakan suretleri ortaya çıkarması, sözün bittiği yerde karşılaşma olanağı yaratması. Çekil burada mesafeli olduğu (uzağında, tanımadığı sadece aynı günü yaşayan insanlar) bu imajlarla sebepsiz ve açıklamasız bir baskı endişesini gökyüzünü saran kara bir bulut gibi beraberce yaşamanın sessiz bir yüzleşmesini yapıyor.

Anahtar kelimeler:

Gündelik gazete, buluntu belge, örtme, kapatma

16

2. Cengiz Çekil,

Yazısız serisi, 1976

17

18

5. Berkay Tuncay,

Bu resimleri başka yerde görebilme şansınız yok!, 2012

Berkay Tuncay’ın internet toplumu üzerine odaklı bir dizi çalışmalasının hareket noktası, 20 ve 21 yy. Ait so-syal kültürel ve politik olayları belgeleyen haber nitelikli “uygun” görseller. Sanatçı bu işinde, söz konusu ortam üzerinden, kolektif hafızanın bir parçası olan ilk akla ge-len “özdeşleşmiş” imaj fikri üzerine odaklanıyor. Özenle seçtiği kimi toplumsal vakaların en bilindik görsellerini, bir oldu bitti ile devre dışı bırakarak bize o olayları “internet ortamının açılmayan imajları olarak “ birer or-tak sembol altında sunuyor.

Çalışma görüntünün anındalığı ve kolay elde edilebilir-liğinin herkes tarafından ele geçirilme olasılıklarının gid-erek kolaylaştığı internet toplumumun içinden hareket ediyor.

Çekil’in 70ler Türkiye’sindeki tedirginlik ne kadar olayın kurgusuna hakim ise Tuncay’ın 2000li yılların görsel bombardımana gömülmüş ve içeriksizleşmiş en-formatik kısa bilginin anında ve hızla yayıldığı gündelik internet ortamının etkileri üretiminde baş gösteriyor.

Bu tür bilginin yoğunluğu ve karmaşası, gazetelerin internetten okunup, araştırmaların oturulduğu yerden ilk elde edilen, online bilgiler üzerinden yapılmaya çalışıldığı bir çağda, görsel müsrifliğin etkilerinden söz edebiliriz. Bu müsriflik bir çeşit duyarsızlık ve görselin olayına dair bir empatisizlik yaratmakta. Tuncay’da on-line ortama taşınan ve saniyelik değişen haber ağlarının

19

2. Berkay Tuncay,

Bu resimleri başka yerde görebilme şansınız yok!,

2012

güncellemelerin, içinde bize ulaşan bilgi amaçlı görsel-lerin peşine takılıyor. Kaynağı gündelik gazeteler, tarih kütüphaneleri , matbaalar yerine internetin sonsuz ha-vuzuna görsel database’inde arıyor. Tuncay’ın buradaki müdahalesi seçtiği tarihsel olayların künye bilgilerini sunmanın yanı sıra “broken image”* adı verilen “bu imaj kısa bir süre internet sunucunuz ve bir hata yüzün-den gösterilemiyor” anlarındaki – ortaya çıkan üz-erinde “bozuk” logosu olan resim kutucuklarını izleyi-ciye basılı materyaller olarak sunmak. Beraberinde o olayı duyarsızlaştıran her olayla eşitleyen bağlamından koparıp soyutlayan bir imge dizisinin yarattığı anlamsız boşluk hissi ortaya çıkıyor. Bu da Baldessari’nin izleyicil-erin orda var olma nedenlerinin elinden alındığı bir or-tamı üreten foto-manipülasyonları ile benzer bir nok-taya varmakta aslında. Tuncay’ın yaptığı belki de inter-net izleyicisinin hazırcı ve hızlıca basit ve doğru bilgiye en “uygun” görsel sayesinde ulaşma arzusunu kesintiye uğratan bir anı ölümsüzleştirmek olarak okunabilir.

*Broken image: Görüntülemeyen görseli işaret eden imge, Olması gerektiği yerde olmayan fotograflar.

Anahtar kelimeler:

Failure-hata, temsili fotoğraf, mass media, haber, Broken image

20

2. Berkay Tuncay,

Bu resimleri başka yerde görebilme şansınız yok!,

2012

21

© Borga Kantürk 2013

Bu metin ilk olarak Yapı Kredi Yayınları tararafından Sanat Dünyamız dergis-inin “Fotoğraf Nerede Biter?02” isimli 135. sayısında yayımlanmıştır. Temmuz-Ağustos 2013

xxii