Okvir kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje u Republici … · 2015-09-23 · „univerzalnu“ ili „međunarodnu“ u poređenju sa onom koja se smatra tradicional- nom,

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada – Government

Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë Ministarstvo Obrazovanja Nauke i Tehnologije

Ministry of Education Science &Technology

Okvir kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje u Republici Kosovo

Priština, august 2011

OKVIR KURIKULUMA ZA PREDUNIVERZITETSKO

MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE I TEHNOLOGIJE

Uredništvo:

Nehat Mustafa

Drita Kadriu

Ramuš Ljekaj (Ramush Lekaj)

Jezički urednik:

Sulejman Dermaku

Redosled:

www.xhad.net

Štamparija:

Grafika Rezniqi

Ova izdanje je razvijena od strane Ministarstva za obrazovanje, nauku i tehnologiju Kosova, uz podršku Kancelarije UNICEF-a na Kosov

2

http://www.xhad.net/


3


4


Govor ministra

Studenti, nastavnici, predstavnici obrazovanja, roditelji i građani Republike Kosovo,

Ministarstvo obrazovanja, nauke i tehnologije (MONT) Republike Kosovo vam predstavlja Okvir kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje na Kosovu.

Ovaj dokument igra ključnu ulogu u promovisanju vizije Vlade Republike Kosovo u vezi doživotnog obrazovanja i zasniva se na viziju MONT-a o izgradnji zemlje znanja.

Razvoj kurikuluma je uvek izazov za zemlju i obrazovni sistem, zato što predstavlja katalizator ciljeva, vrijednosti i snaga jedne zemlje. Prema tome, izrada Okvira kurikuluma pokazuje posvjećenost Vlade Republike Kosovo da regeneriše obrazovni sistem koji će biti priznat na nivou zemlje i u inostranstvu.

Cilj nam je da razvoj sposobnosti za život i rad upravlja procesom razvoja sistema nastavnog plana i iskustvima nastave i učenja.

Okvir kurikuluma koji se nalazi pred vama odražava pitanja i probleme o kojima se dis- kutovalo tokom javnih debata vođenih sa vama: učenicima, nastavnicima, direktorima škola, predstavnicima opštinskih vlasti, domaćim i stranim stručnjacima za obrazovanje i predstavnicima civilnog društva.

Moja zahvalnost je upućena svima Vama!

Prelazak sa kurikuluma zasnovanog na sadržaju na kurikulum koji se zasniva na sposobnosti, ima za cilj obezbjeđivanje proširenje autonomije škola, veću odgovornost samih škola po pitanju mobilizacije potencijala omladine Kosova kako bi uspješno konkurisali na tržištu rada, kako u zemlji tako i u inostranstvu.

Rješenja predložena ovim dokumentom imaju u vidu hitne potrebe za poboljšanjem sistema preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu, kao i trenutne trendove obrazovanja razvijenih zemalja, sve to kako bi naši učenici mogli biti konkurenti svojim vršnjacima u Evropi i šire.

MONT cijeni potencijal mladih u Republici Kosovo, posvjećenost nastavnika i nastavlja da se zalaže za obezbjeđivanje mogućnosti sprovođenja ovog dokumenta u svim našim školama.

Iskreno, Prof. Dr. Ram Buja (Ramë Buja), ministar

5


SADRŽAJ:

Odluka .......................................................................................................................... 3

Govor ministra .................................................................................................... 5

Skraćenice .................................................................................................................... 8

Uvod ........................................................................................................................ 9

DEO I OKVIR NASTAVNOG PLANA I PROGRAMA KOSOVA ULOGA, FUNKCIJA, STRUKTURA

1 Uloga i funkcija okvira nastavnog plana i programa ....................................... 13

1.2 Cilj ................................................................................................................ 14

1.3. Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja ...................................................... 15

2 Ključne sposobnosti učenja ................................................................................. 16

3 Principi okvira nastavnog plana i programa ......................................................... 23

4 Okvir nastavnog plana i programa na obrazovnim nivoima: nivoi nastavnog plana i programa i njihova uloga u organizaciji vaspitno-obrazovnog rada u školi .............. 27

4.1 Struktura sistema preduniverzitetskog obrazovanja: karakteristike obrazovnih nivoa i njihov uticaj na nastavni plan i program ............................ 28

4.2 Stepeni nastavnog plana i programa i njihova uloga u organizaciji i procjeni vaspitno-obrazovnog rada u školi ...................................................................... 31

5 Oblasti, predmeti i nastavni moduli na nivou i stepenu nastavnog plana i programa ............................................................................. 35

5.1 Oblasti nastavnog plana i programa i nastavni predmeti ......................... 35

5.2 Fond časova ..................................................................................................... 42

5.3 Autonomija škole za razvoj izbornog djela i nastavnog plana i programa ....... 45

6 Dokumenta nastavnog plana i programa: šta se očekuje od škola i od nastavnika? ............................................................... 45

6.1 Hijerarhija dokumenata Kosovskog nastavnog plana i programa ............ 46

6.2 Glavni nastavni plan i program ................................................................ 46

6.3 Plan i program po predmetima ................................................................ 48

7 Sistem ocjenjivanja učenika ................................................................................ 49

7.1. Unutarnja procjena ...................................................................................... 49

7.2 Spoljna procjena .......................................................................................... 52

6


DEO II SPROVOĐENJE OKVIRA NASTAVNOG PLANA I PROGRAMA

1 Uloga škole: pružanje povoljnog okruženja za razvoj sposobnosti ...................... 56

2 Izrada novih materijala za nastavu i učenje za pružanje podrške razvoju sposobnosti ................................................................................. 58

3 Sprovođenje okvira nastavnog plana i programa za preduniverzitetsko obrazovanje ........................................................................ 60

3.1 Pripremna faza za sprovođenje okvira nastavnog plana i programa ........... 61

3.2 Postepena primjena potpunog paketa nastavnog plana i programa ........ 64

RJEČNIK .................................................................................................................... 65

Literatura ............................................................................................................... 78

U izradu Okvira nastavnog plana i programa Kosova su učestvovali ................. 84

7


Skraćenice

OK Okvir kurikuluma

OS Obrazovanje za sve

OLjP Obrazovanje o ljudskim pravima

OOR Obrazovanje o održivom razvoju

IBE Međunarodna kancelarija UNESKO-a za obrazovanje

SMKO Standardna međunarodna klasifikacija obrazovanja (UNESKO - ISCED)

SK Stepen kurikuluma

DSKK Državni savjet kurikuluma Kosova

MRC Milenijumski razvojni ciljevi

MONT Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju

NVO Nevladine organizacije

OERS Organizacija za ekonomski razvoj i saradnju

RU Rezultati učenja

ERU Esencijalni rezultati učenja

SK Stepen kurikuluma

PISA Program OERS-a za međunarodno ocjenjivanje učenika

OON Obrazovanje i obučavanje nastavnika

TE Tehnička ekipa

SOO Stručno obrazovanje i obučavanje

NOK Nacionalni organ za kvalifikacije

UNESCO Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu

UNICEF Dečiji fond Ujedinjenih nacija

SB Svjetska banka

KVEK Kancelarija za vezu Evropske komisije

8


Uvod

Potreba za kurikulumom

KOSOVO ZEMLJA ZNANJA

Kosovski sektor obrazovanja karakterišu intenzivnih napori reforme svih podsektora, napori kojima se ima za cilj razmatranje ključnih problema povećanja učešća i poboljšanje kvaliteta obrazovanja u okviru ograničenih raspoloživih sredstava.

Tokom posljednje decenije su usvojena brojna podzakonska akta, izgrađeno je mnogo škola i formirano mnogo novih institucija. Uloženo je dovoljno napora za poboljšanje nastavnog plana i programa i izradu i obezbjeđivanje novih školskih udžbenika.

Uprkos dostignućima reforme obrazovanja, pred nama stoji još mnogo izazova sa kojima se moramo suočiti. Za sprovođenje nove politike za obavezno predškolsko i više srednje obrazovanje potreban je veći broj stručnih nastavnika. Takođe su potrebna veća i kvalitetnija nastavna sredstva i veći broj učionica. Sve ovo je potrebno kako bi se izašlo u susret brojnim zahtjevima za upis u srednje škole i kako bi se smanjio prosječan broj učenika koji u višim srednjim školama po odjeljenju trenutno iznosi 32.3 učenika (pretežno u urbanim sredinama).

Zbog demografskih kretanja selo – grad, posebno tokom posljednje decenije, statistike pokazuju da osnovne i niže srednje škole u ruralnim i urbanim sredinama nemaju ni približan broj učenika (škole u urbanim sredinama su pretrpane, a škole u ruralnim sredinama su poluprazne). Veliki broj škola širom Kosova radi u 2 ili 3 smene, što podrazumjeva pretrpana odjeljenja i smanjen broj časova i boravka u školi.

Briga za djecu i razvoj djeteta u ranom djetinjstvu i dalje je nedovoljno, nedostaju vaspitači/ nastavnici kvalifikovan za predškolsko obrazovanje. Kvalitet brige za djecu i vaspitanje je ograničen zbog malog broja kvalifikovanih vaspitača.

Povećanje broja upisa u škole, poboljšanje uspješno završenog školovanja i ravnopravnost polova u školovanju će zavisiti od poboljšanja kvaliteta obrazovanja, jednake raspodjele resursa i eliminisanja uzroka prekida školovanja od strane djece koja dolaze iz siromašnih porodica i marginalizovanih društvenih grupa.

Ostali izazovi sa kojima se suočava kosovsko društvo:

□ Potreba za izgradnjom obrazovanog društva: Mogućnosti poboljšanja znanja su zbog brzog društvenog razvoja i razvoja tehnologije veoma ograničene. Znanje se danas smatra najvažnijim kapitalom za generisanje novih ideja i blagostanja. Zbog ograničenog pristupa informacijama i potrebe za suočavanjem sa novim kontekstima i izazovima obrazovanog društva, škole su dužne da pomognu mladima da, uporedo

9


sa opštim sposobnostima za život i rad, razviju i odgovarajuće sposobnosti za nezavisan pristup i obradu informacija.

□ Integracija u digitalnu eru: Obrazovano društvo se postepeno preobražava i razvija u novu digitalnu/elektronsku eru, koja je prilično izazovna. Za uspješnu integraciju u digitalnu/elektronsku ekonomiju, učenicima su potrebne digitalne sposobnosti. Dak- le, uporedo sa razvojem osnovne pismenosti, pisanja-čitanja i brojanja, u trenutni sistem obrazovanja treba uključiti i razvoj digitalne pismenosti, kako bi postigao potpuni stepen funkcionalne pismenosti. Međutim, usavršavanje digitalnih vještina i sposobnosti nije dovoljno za stvaranje složenih ličnosti digitalne ere, zato što osnovnu snagu digitalnog sveta čine ljudi i osnovne vrijednosti koje oni promovišu.

□

□ Povećanje međuzavisnosti i mobilnosti: Zbog uticaja različitih aspekata globalizacije (na primjer u oblasti komunikacija, kapitala, putovanja, obrazovanja, kulture, migracije, načina života), sve zemlje sveta sve više i više zavise jedna od druge. Međuzavisnost današnjeg sveta, kao i nova odvijanja na tržištu rada, zahtjeva obezbeđivanje preduslova za kretanje i uspješnu konkurenciju mladih na domaćem i međunarodnom tržištu. Ovo utiče i na individualni i kolektivni identitet i percepciju: „univerzalnu“ ili „međunarodnu“ u poređenju sa onom koja se smatra tradicional- nom, lokalnom, državnom ili „nacionalnom“. Mladi, više nego ikad ranije, moraju biti u stanju da se prilagođavaju brzim i nepredviđenim promjenama, kao što je ekonomska i finansijska kriza, širenje zaraznih bolesti i stalni sukobi.

□

□ Prilagođavanje na zajednički život predstavlja jedan od glavnih izazova u otvore- nom i međuzavisnoj svetu, uključujući konstruktivno upravljanje razlikama, mirovno rješavanje sukoba, toleranciju, samopoštovanje, poštovanje drugih, međukulturno razumijevanje i efikasnu komunikaciju. Za Kosovo, kao multietničko društvo, „učenje na zajednički život“ predstavlja izazov i prioritet, kada se uzme u obzir proces integracije u Evropsku uniju, u koju Kosovo namjerava da se aktivno uključi. To podrazumeva promovisanje vrijednosti i prakse koje se odnose na inkluziju, međukulturalnu viziju, demokratsko građanstvo i ljudska prava u kontekstu javnog, profesionalnog i privat- nog života.

□ Održiv razvoj: U sve globalizovanijem svetu, gde je kvalitet života na Zemlji, za

sadašnje i buduće generacije ugrožen, učenici bi trebali usavršiti znanje, sposobnosti i učvrstiti stav po pitanju zaštiti okoline koju je stvorila priroda i ljudska ruka, kako bi se izbjegla zloupotreba resursa i ostalih neodgovornih aktivnosti. Ovo zahjteva podizanje svijesti mladih ne samo u vezi sa načelima i iskustvima socijalne kohezije i inkluzije, već i u vezi efikasnog suzbijanja siromaštva, marginalizacije, diskriminacije i nepravde.

10


Suočavanje sa gore navedenim izazovima zahtjeva potpunu reformu kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje i obezbjeđivanje uslova i podrške potrebne za potpuno sprovođenje istog.

Prvi korak u reformi predškolskog obrazovanja je razvoj kurikuluma, koji postavlja temelj poboljšanja kvaliteta i jednakih mogućnosti za sve učenike i povezivanje sistema obrazovanja sa ciljevima i trenutnim reformama obrazovanja sa najrazvijenijim sistemima.

11

1

OKVIR KURIKULUMA KOSOVA ULOGA, FUNKCIJA, STRUKTURA


1. Uloga i funkcija Okvira kurikuluma

Okvir kurikuluma se sastoji od seta određenih dokumenata i mjera za sprovođenje istog. Ova dokumenta su podijeljena na dve glavne komponente: � Konceptualnu komponentu - što je sam Okvir kurikulum Kosova, i � Operativnu komponentu – koju čine prateća dokumenta koja omogućavaju

sprovođenje OK na nivou sistema obrazovanja jasno određujući ono što se očekuje od učenika, nastavnika i škola. Uloga i funkcija ovih dokumenata je opširnije opisana u poglavlju VI – Operativna komponenta dokumenta.

Okvir kurikuluma reguliše cjelokupan sistem preduniverzitetskog obrazovanja u Republici Kosovo. On određuje:

- ciljeve preduniverzitetskog obrazovanja, realizacijom kojim su obavezane sve

obrazovne institucije i ostali akteri uključeni u obrazovni proces u Republici Kosovo;

- ključne sposobnosti koje svaki učenik treba da stekne do kraja više srednje škole;

- osnovna načela za upravljanje procesom izrade i sprovođenja kurikuluma u Republici Kosovo,

- nivoe i profile obrazovanja iz perspektive reforme kurikuluma;

- oblasti kurikuluma i predmete, obim djelovanja istih tokom stepena kurikuluma i

minimalno vreme predviđeno za svaku oblast tokom jednog nastavnog stepena kurikuluma;

- hijerarhiju dokumenata kurikuluma, uključujući funkciju, sadržaj i ključna pitanja koja

se trebaju riješiti različitim dokumentima koja čine cjelinu državnog kurikuluma;

- vrste, vreme i način ocjenjivanja na nivou odjeljenja, škole, opštine i države u skladu sa sistemom rezultata učenja, određenih kurikulumom;

- implikacije državnog kurikuluma po pitanju izrade novih materijala za nastavu i

učenje;

- uloga škole u sprovođenju reforme kurikuluma;

- plan za sprovođenje Okvira kurikuluma, uključujući sve potrebne aktivnosti i rokove za realizaciju pripremne faze sprovođenja.

1.2. Cilj

Okvir kurikuluma ima za cilj suočavanje građana Kosova sa izazovima XXI vijeka i sticanje novog znanja, kako bi bili aktivni na globalnom tržištu rada.

1.3. Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja

14


Obrazovni sistem Kosova ima za cilj da razvije znanje, sposobnosti, stavove i vrijednosti koje zahtjeva demokratsko društvo. To omogućava mladima da budu aktivni i odgovorni građani, da se na konstruktivan način suoče sa razlikama i izazovima, kao i da poštuju svoja i prava drugih.

Obrazovni sistem Kosova će mladima stvoriti uslove za nezavisan razvoj, kako bi ispunili svoja lična očekivanja i doprinijeli izgradnji i blagostanju kosovskog društva.

U tom kontekstu, ciljevi obrazovanja su: � kultivisanje ličnog i nacionalnog identiteta i državne i kulturne pripadnosti; � promovisanje opštih kulturnih i građanskih vrijednosti; � razvoj lične odgovornosti, odgovornosti za druge, odgovornosti za društvo i životnu

sredinu; � obučavanjem za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima � razvoj preduzetništva i korišćenje tehnologije; � obučavanje za doživotno učenje.

Obrazovanje će učenicima pružiti mogućnost da shvate, poštuju i kultivišu nacionalne i tradicije zajednice u kojoj žive, da cijene porodičnu tradiciju, kultivišu i doprinose obogaćivanju kulturnog nasljeđa regiona u kojem žive, a i šire.

Učenici će biti u stanju da kreativno koriste svoje znanje i vještine u različitim situacijama i novim kontekstima; da se pojedinačno i u saradnji sa drugima uključe u identifikaciju i rješavanje problema, kao i da izraze svoje nezavisno i kritično mišljenje.

Učenici će se podsticati da razviju svoju ličnu odgovornost, odgovornost za druge, kao i odgovornost za životnu sredinu u smislu podizanja svesti u vezi sa posljedicama ličnog ponašanja i podizanja svesti o značaju i odgovornosti za lične inicijative.

Učenici će se podsticati da razviju samopouzdanje i pozitivno motiviranje, kao i da iskoriste svoja prava. Oni će se podsticati da razviju radoznalost i pozitivan stav prema različitosti, shvataju ideje, osobe, kulture, pojave, itd.

Obrazovanje će im pružiti mogućnost doprinošenja u izgradnji i blagostanju kosovskog društva, istovremeno razvijajući ličnu nezavisnost i sposobnost stvaranja života koji ih ispunjava.

15


Opšti ciljevi obrazovanja su integrisani u određene rezultate učenika i nastavni sadržaj, a trebaju biti deo svakodnevne kulture u školama. Realizacija istih obavezuje sve obrazovne institucije i ostale aktere koji učestvuju u proces obrazovanja Republike Kosovo.

2. Ključne sposobnosti učenja

Sposobnosti uključuju integrisan i koherentan sistem znanja, vještina i primjenjivih i prenosivih stavova koji će učenicima pomoći da se suoče sa izazovima digitalne ere, slobodne tržišne privrede zasnovane na znanju u međuzavisnom svetu.

Sposobnosti predviđene Okvirom kurikuluma proizilaze iz opštih ciljeva preduniverzitetskog obrazovanja i određuju ključne rezultate učenja, koje će tokom preduniverzitetskog obrazovanja, steći učenici na progresivan i održiv način.

U skladu sa ciljevima kosovskog obrazovanja, ključne sposobnosti predviđene sistemom preduniverzitetskog obrazovanja u Republici Kosovo su:

U skladu sa ciljevima kosovskog obrazovanja, ključne sposobnosti predviđene sistemom preduniverzitetskog obrazovanja u Republici Kosovu su: � sposobnost komunikacije i izražavanja; � sposobnost razmišljanja; � sposobnost učenja; � sposobnost za život, rad i zaštitu okoline � lične sposobnosti; � građanske sposobnosti

U priloženoj tabeli možete vidjeti kako se ključne sposobnosti razlazu dalje na operativnije podsposobnosti i kako se iste međusobno povezuju, kako bi se, na kraju preduniverzitetskog obrazovanja, postigao finalni proizvod i krajnji rezultat.

16


Ključne sposobnosti Krajnji rezultat 1. Sposobnost komunikacije i izražavanja

o komunikacija na maternjem jeziku

o komunikacija na stranim jezicima

o kulturno izražavanje preko simbola, znakova i ostalih umjetničkih i izraza

o komunikacija preko informativne tehnologije

o angažovanje i doprinošenje preko produktivng dijaloga

o poštovanje pravila komunikacije

o davanje i primanje povratnih informacija na konstruktivan način

o ispoljavanje tolerancije i saosjećanja u komunikaciji

pokretanje konstruktivnih mjera

Efikasan komunikator

2. Sposobnost razmišljanja

o matematičke sposobnosti i osnovne sposobnosti u nauci i tehnologiji

o digitalne sposobnosti

o shvatanje, analiziranje, rasuđivanje, sintetiziranje

o razvoj apstraktnog mišljenja

o donošenje odluka na osnovu provjerenih informacija

o povezivanje odluka sa posljedicama

o procjena i samoprocjena

o rješavanje problema

Kreativni mislilac

3. Sposobnost učenja

o lekcije za učenje

o poznavanje, pronalaženje i korišćenje instrumenata i metoda učenja

o pravilno čitanje, pisanje, poznavanje matematike, nauke i informativne tehnologije u komunikaciji

o identifikacija i obrada informacija, na nezavisan, efikasan i odgovoran način

o učenje u timu i razmjena pozitivnih iskustava

Uspešan učenik

4. Sposobnost za rad, život i okolinu

o lična prezentacija, naglašavanje vrijednosti i vještine

o nezavisan i timski rad

o organizovanje i upravljanje nastavnim i društvenim aktivnostima

o dokazivanje preduzetničkih vještina, vještina u planiranju rada i racionalno korišćenje vremena

o sposobnost upravljanja konfliktima i procjene rizika

o preduzimanje nezavisnih i odgovornih mjera

o angažovanje za zaštitu i razvoj okoline

Produktivni doprinosilac

17


5. Lične sposobnosti

o sposobnost poznavanja samog sebe i ostalih

o samopouzdanje

o upravljanje emocijama i stresom

o ispoljavanje saosjećaja za druge

o sposobnost vođenja zdravog života

o donošenje odgovornih odluka o ličnom zdravlju

Zdrav pojedinac

6. Građanske sposobnosti

o So Sposobnost za međuljudske, međukulturalne i društvene odnose

o razumevanje i poštovanje razlika između ljudi

o tolerantnost i poštovanje prema drugima

o odgovornost za pitanja i opšte javne interese i odgovorno građansko

učešće o podržavanje i pokretanje korisnih promjena za lični život, društvo

i okolinu

Odgovoran građanin

Sposobnost komunikacije i izražavanja, sposobnost razmišljanja i sposobnost učenja čine sposobnosti instrumentalne prirode: one čine temelj ostalih sposobnosti koje su povezane sa okolnostima i određenim sadržajem, kao što su sposobnosti za privatni, javni i profesionalni život.

Sposobnost komuniciranja i izražavanja („Efikasan komunikator”)

Kako bi se djeca i mladi razvili u ličnosti, kako bi učili i aktivno učestvovali u društvu, potrebno im je shvatanje poruka koje im se šalju i pravilno izražavanje jezikom, simbolima, znacima, kodovima i umjetničkim oblicima.

Učenici se za, postizanje efikasne komunikacije, podstiču da na nezavisan, kritičan i kreativan način iskoriste sredstva i mogućnosti komunikacije i izražavanja.

18


Sposobnost komunikacije i izražavanja u obliku rezultata učenja

Po završetku višeg srednjeg obrazovanja učenici će biti u stanju da:

- komuniciraju i da se izražavaju jezikom, simbolima, znacima i kodovima;

- razgovaraju, slušaju, čitaju i pišu, i da se izražavaju na maternjem i (najmanje) jednom stranom jeziku;

- da se angažuju i doprinesu produktivnom dijalogu sa puno poštovanja;

- daju i primaju povratne informacije na konstruktivan i kreativan način;

- poštuju opšta pravila komunikacije/zajedničkog djelovanja i istovremeno budu kreativni;

- da koriste programe TIK-a tokom procesa učenja i obavljanja školskih zadataka;

- da koriste TIK i medije na efikasan o odgovoran način kao značajna sredstva informisanja, komunikacije i zajedničkog djelovanja u digitalnoj eri.

Sposobnost razmišljanja („Kreativni mislilac”)

Nezavisan, efikasan i odgovoran pristup i primjena znanja je od posebnog značaja za učenje, ali i za donošenje odluka i rješavanje problema, bivajući svjestan uticaja i posljedica odluka i donošenja određenih mjera. Imajući u vidu složenost današnjeg društva i ekonomije, utemeljene na znanju, upravljanje znanjem je postalo najvažnija sposobnost XXI veka. Ipak, osim sposobnosti identifikacije i pristupa informaciji/izvoru znanja, učenici moraju razviti i kapacitet pristupa znanju na kritičan, kreativan i interaktivan način.

Sposobnost razmišljanja, izraženog preko rezultata učenja


- identifikuju, lokalizuju i pristupe potrebnim informacijama;

- izvrše kritičku obradu informacija (analiziraju, sintetizuju, organizuju, iskoriste i sprovedu);

- primjene znanje u smislu izbora problema preko odgovarajućih mjera;

- dobro rasuđuju na osnovu analize i prethodne sinteze činjenica i situacija;

- ilustruju konkretna sredstva apstraktnog razmišljanja;

- procjene različitih mogućnosti i donošenja pravilnih odluka;

- povezuju svoje odluke sa posljedicama na odgovoran način;

- procjene kvalitet informacija, njihov značaj i vrijednost u odnosu na cilj za koji je potrebna data informacija;

- izvrše samoprocjenu očekivanih rezultata;

- upravljaju informacijama na kritičan, kreativan i odgovoran način;

- rješavaju probleme određenog nivoa složenosti

19


Sposobnost doživotnog učenja („uspješan učenik“)

Imajući u vidu aktuelan tok društvenog, naučnog, ekonomskog i razvoja tehnologije, ne može se očekivati da će se svo znanje, sposobnosti i vještine postići školovanjem. Zbog toga se od škole očekuje da obezbedi dobar osnov obrazovanja i pripremi učenike za proces doživotnog učenja.

Škola se za „uspeh učenika“ stalno angažuje za očuvanje prirodne radoznalosti dece/ mladih, kao i zainteresovanost za učenjem i razvojem sposobnosti učenja. Škola takođe treba biti informisanja o stilovima i efikasnim nastavnim strategijama.

Sposobnost doživotnog učenja, koja se izražava preko rezultata učenja


- razumiju i shvate potrebu za doživotnim obrazovanjem;

- demonstriraju funkcionalne vještine u čitanju i pisanju, matematici, nauci, TIK-u i svakodnevnim situacijama;

- prepoznaju svoje prednosti i slabosti i stilove strategije učenja;

- podržavaju novo znanje o prethodnim iskustvima i iskorišćavanje istog;

- odrede prioritet svojih ciljeva učenja;

- prate svoj uspeh i intervenišu u slučaju potrebe za poboljšanjem napretka;

- njeguju svoju motivisanost za učenje;

- uče koristeći elektronsku tehnologiju;

- traže i koriste savjete, informacije i podršku onda kada je to potrebno;

- preduzimaju inicijative, vrše procjenu rizika i suočavaju se sa poteškoćama u učenju;

- upravljaju raspoloživim resursima, vremenom, ljudima i sredinom, na produktivan i odgovoran način;

- sarađuju sa ostalima, upravljaju konfliktnim situacijama;

- deluju na nezavisan i odgovoran način;

- izvrše kritičku analizu svog rada u odnosu na početne ciljeve.

Sposobnost za život, rad i zaštitu okoline („produktivni doprinosilac”)

Škole su dužne da pripreme učenike za život i rad u međuzavisnom svetu, kao i kako da se suoče sa konkurentom svetskom ekonomijom. Život i rad u XXI veku zahtjeva sposobnost suočavanja sa okolnostima i nepredviđenim izazovima, kao i kapacitet za iskorištavanje ponuđenih mogućnosti za lični, društveni i napredak okoline.

Kako bi se razvile pomenute sposobnosti, škola pomaže učenicima da u potpunosti shvate međuzavisnost ekonomskih, političkih i kulturnih fenomena na lokalnom i svjetskom nivou. Ona djecu upućuje na budućnost, preduzetništvo i nudi im održivo motivisanje za realizaciju ciljeva. Škola se istovremeno angažuje i za to da su učenici u stanju da se suoče sa ekološkim očekivanjima, obećavajući svakog o ulozi zaštite i njegovanja okoline.

20


Sposobnosti za život, rad i zaštitu okoline, izražene putem rezultata učenja


- usmeno i pismeno predstave sebe, sastavljaju CV (biografiju) u formatu koji se zahtjeva;

- imaju potrebne sposobnosti za rješavanje raznih životnih situacija i različitih etapa u karijeri;

- istražuju i pristupaju raspoloživim relevantnim mogućnostima za obrazovanje i stručnu spremu kao i savjetovanje;

- pokažu organizacione vještine, sposobnosti za preduzimanje inicijativa i timski rad;

- planiraju i upravljaju projektima kako bi postigli određene ciljeve (rukovođenje, delegiranje, analizu, komunikaciju, izvještavanje, procjenu, nadgledanje i mentorstvo);

- identifikuju i procjenjuju potrebne resurse (npr. vrijeme, finansijska sredstva, ljudske resurse);

- pokažu fleksibilnost, kreativnost, kapacitet za prilagođavanje novim okolnostima i odgovornost tokom izvršenja nekih dužnosti;

- pokažu samoinicijativu;

- pokažu osjećaj solidarnosti i poštenog učešća u izvršavanje određenih dužnosti.

Lične sposobnosti (“Zdrav pojedinac”)

Da bi se razvile lične sposobnosti, škole pripremaju učenike da se na efikasan i konstruktivan način uključe u porodičan, društveni i poslovni život. U ovom kontekstu, učenici su podržani kako bi se informirali o sebi i postigli samouvjerene, ali istovremeno i bili otvoreni i imali povjerenja u druge.

21


Lične sposobnosti, izražene putem rezultata učenja


- pokažu samouvjerene i lične i interpersonalne vještine;

- prepoznaju svoje prednosti i slabosti, nastave dalje oslanjajući se na svoje prednosti i rade na prevazilaženju slabosti;

- prihvate svoje emocije i da upravljaju svojim emocijama;

- sarađuju i saosjećaju sa ostalima;

- prihvate, poštuju i cjene svoju kulturu i vrijednosti, ali isto tako i vjerovanja u kulturu drugih;

- odbace predrasude i rade na kompromisima;

- upravljaju stresom, traumama i rješavaju interpersonalne konflikte na konstruktivan način;

- da u različitim situacijama razumiju i da se pridržavaju pravilima ponašanja;

- razumiju zdrav način života;

- da se informišu i pronađu rešenja i pravilne odluke u vezi zdravlja, dijeta i vježbi;

- prate lične životne planove i procjene da li su postigli zamišljene ciljeve i do kog nivoa;

- deluju na nezavisan i odgovoran način, svjesni posljedica svojih djela.

Građanske sposobnosti (“Odgovoran građanin”)

Učenje o tome kako živjeti zajedno smatra se glavnim izazovom današnjice i sutrašnjice. Državno građanstvo se danas dopunjuje veoma važnim aspektom „globalnog građanstva“. Ova sposobnost obezbjeđuje da učenici budu u stanju da se ponašaju kao odgovorni građani, uzimajući u obzir uži i širi kontekst.

22


Građanske sposobnosti, izražene putem rezultata učenja


- shvate svoje društveno okruženje na lokalnom i širem nivou i funkcionisanje istog (npr. strukturu, kulturu, običaje, pravila i očekivanja);

- podrže ljudska prava kao osnovu demokratije;

- razumiju i sprovode svoja prava kao i da priznaju i poštuju prava drugih;

- cjene raznolikost i pokažu toleranciju, poštovanje i otvoreni stav prema razlikama;

- upravljaju i riješe konflikte na konstruktivan način;

- učestvuju u demokratskim procesima donošenja odluka na svim nivoima (npr. u porodici, u školi, u lokalnoj zajednici/aktivnostima naselja, kao i u procesima lokalne i državne politike);

- pokažu vrijednosti i principe ljudskih prava u svakodnevnom životu (npr. poštovanje ličnog dostojanstva, borba protiv predrasuda i diskriminacije svih vrsta, borba protiv siromaštva i marginalizacije, promoviranje rodne ravnopravnosti);

- pokažu svoje interesovanje za javna pitanja i da doprinesu rješavanju problema na školskom nivou i nivou zajednice;

- štite prirodnu i vještačku sredinu i da doprinesu održivom razvoju.

3. Principi okvira kurikuluma

Okvir kurikuluma ima regulatornu ulogu ukupnog preduniverzitetskog obrazovnog sistema a zajednički principi obezbjeđuju koherentnost i konzistenciju ovog sistema. Zato će glavni principi za upravljanje procesom izrade okvira kurikuluma biti glavna preporuka i za izradu osnovnog kurikuluma (zajednički kurikulum za sve učenike) kao i za izradu svih ostalih dokumenata kurikuluma (vidi hijerarhiju dokumenata kurikuluma u poglavlju: Operativna komponenta kurikuluma). Principi za izradu i sprovođenje okvira kurikuluma na Kosovu su sljedeći:

Sveobuhvatnost

Ovaj princip se odnosi na pravo svakog deteta i mladih za podjednako učestvovanje u kvalitetnom obrazovanju.

Predvođen ovim principom, okvir kurikuluma omogućava izmjenjivo rešenje za tretiranje razlike učenika u procesu učenja i njihovih posebnih potreba, pružajući doprinos za potpun razvoj potencijala učenja svakog posebno. Uzimajući u obzir pojedinačne potrebe i načine učenja, iskustva u učenju će podstaći motivaciju učenja u školama, kao jedan od uslova za poboljšanje pohađanja škole i nivoa uspješnosti učenika.

23


Okvir kurikuluma u ovom kontekstu promoviše:

(a) učenje koje odražava iskustva i prethodne informacije o učenicima; interesovanja, potencijal i njihove mogućnosti;

24


(b) smisleno učenje (npr. orijentisano ka rješavanju praktičnih problema u svakodnevnici) i;

(c) aktivno obuhvatanje učenika u selekciji i planiranju iskustva učenja, znajući važnost određenih iskustava i biti u stanju da procjeni i samoocjeni lične rezultate učenja

Razvoj sposobnosti

Državni kurikulum će odrediti znanja, vještine, stavove i vrijednosti, koje društvo i eksperti obrazovanja smatraju neophodnim za sve građane Republike Kosovo.

U okviru kurikuluma, glavne sposobnosti se odražavaju putem rezultata učenja, koji se očekuju da se postignu na progresivan i stalan način od strane svih učenika završavanjem višeg srednjeg obrazovanja.

U glavnom kurikulumu, glavne sposobnosti će biti odražene putem sistema Suštinski Rezultata Učenja (SRU), koji se trebaju postići od strane svih učenika tokom različitih perioda obrazovanja.

Određivanje glavnih sposobnosti, izraženih putem rezultata učenja, a koji se trebaju postići od strane svih učenika tokom različitih perioda obrazovanja kao i odrediti kriterijume za procjenjivanje nivoa uspjeha, obezbediće:

(a) podjednake mogućnosti za sve učenike da uče;

(b) pravilnu procjenu nivoa uspjeha učenika;

(c) tačnu procjenu kvaliteta obrazovanja koje se pruža na nivou mesta, opštine ili škole;

(d) prelaz učenika iz jedne u drugu godinu, iz jedne škole u drugu, ili iz jedne vrste u drugu vrstu škole.

Određivanje očekivani rezultata, koji se trebaju postići od strane svih učenika tokom različitih perioda školovanja, istovremeno omogućuje i akreditaciju različitih obrazovnih programa koji se pružaju u sklopu neformalnog obrazovanja. Ovim se istovremeno omogućava i mobilnost između formalnog i neformalnog obrazovanja, kroz proces priznavanja prethodnog znanja, kojim će se vidljivo pridobiti obrazovanje odraslih kao i ostali oblici neformalnog obrazovanja.

Nastava i integrisano i koherentno učenje

Okvir kurikuluma promoviše potpuno učenje, koje odražava međusobne veze i međuzavisnosti prirode i svijeta stvorenog od strane čovjeka znanjem i informacijama koje mi posjedujemo o svijetu.

U ovom kontekstu, kurikulum će obuhvatiti:

(a) jasne preporuke u vezi planiranja obrazovnih iskustava kako bi se podržali učenici tokom sistema preduniverzitetskog obrazovanja ka savladavanju definiranih sposobnosti; i

(b) kriterijumi procjene kako bi se tačno odredio nivo uspjeha učenika tokom određenih vremenskih perioda.

24


Da bi se omogućio jedan takav pristup, okvir kiurikuluma predviđa: � Promoviranje integrisanog učenja kroz šira polja kurikuluma, u sklopu kojih je pred-

metni sadržaj povezan sa pitanjima unakrsnog kurikuluma i koji doprinosi razvoju glavnih sposobnosti (npr. integracija prirodnih nauka i integracija društvenih nauka na nivou osnovnog i srednjeg nižeg obrazovanja);

� Jačanje veze između različitih oblasti kurikuluma u funkciji jednog potpunog i multilateralnog procesa obrazovanja, omogući će učenicima potvrđivanje veze svih aspekata obrazovnog procesa, svih obrazovnih iskustava u sklopu različitih oblasti kurikuluma.

� Smislene veze između konceptualnog aspekta i praktičnih dimenzija, kao i primjena znanja i korišćenje vještina, stavova i vrijednosti u smislu rješavanja praktičnih i realnih problema svakodnevnice.

� Integracija novih oblasti kurikuluma, koje odražavaju razvoj u društvenoj, ekonom- skoj, kulturnoj ili naučnoj oblasti.

� Perspektivu učenja tokom cijelog života: kurikulum će učenike pripremiti da se isti suoče sa uspjehom u njihovom svakodnevnom životu i sa stalnim izazovima i mogućnostima koje pruža jedno učeno i razumno društvo, posvećujući posebnu pažnju kreativnim sposobnostima, kao što su: učiti kako učiti, sposobnosti za procjenjivanje i efektivno i savjesno procesiranje informacija, elektronsko učenje i sposobnosti za korišćenje trenutnih i budućih tehnologija digitalne epohe (kao: tehnološka i komunikativna tehnologija, elektronsko učenje, ne kao zaseban predmet, nego kao način razmišljanja i djelovanja, podizanje svesti medija, proaktivne životne vještine).

Autonomija i fleksibilnost na nivou škole

Okvir kurikuluma je određen za jedan sistem koji jasno reguliše norme autonomije i fleksibilnost škole.

Autonomija i fleksibilnost za sprovođenje kurikuluma na školskom nivou tiče se mogućnosti i odgovornosti škole za: � Godišnju izradu nastavnog plana i fleksibilno korišćenje školskog vremena,

omogućavajući interaktivne oblike nastave; Ključni kurikulum će za nivoe kurikuluma odrediti minimalni procenat fonda časova sa svaku oblast kurikuluma (period koji obuhvata dve-tri školske godine), dok će se kurikulumi za posebne predmete tokom školske godine sastaviti na nivou škole.

� Planiranje i upotreba izbornog djela kurikuluma, uključujući mogućnost za:

(a) povećanje fonda časova u sklopu određenih oblasti kurikuluma; i

(b) razvoj i sprovođenje dodatnih elemenata kurikuluma kako bi se ispunile posebne potrebe učenika i kako bi se odrazile okolnosti u određenim školama koje djeluju.

25


Odgovornosti

Okvir kurikuluma, i pored promovisana autonomije i fleksibilnosti na nivou škole, predviđa i određivanje jednog jasnog mehanizma davanja odgovornosti za svu hijerarhiju obrazovnog sistema. Odgovornost i davanje odgovornosti se pre svega odnose na proces sprovođenja okvira kurikuluma kao i obrazovnog sistema u cjelini.

Tokom procesa sprovođena kurikuluma, posebna pažnja se obraća i stvaranju jedne kulture stalnog vrednovanja, podrazumeva ideju da praćenje napretka u sprovođenju zahtjeva kurikuluma postane normalan deo funkcionisanja škola. U okviru ovog procesa, nastavni kadar, upravni kadar škola kao i opštinske vlasti obrazovanja trebaju biti uključeni u jedan stalan proces prikupljanja i analiziranja podataka, dokumentovanje izazova i rješavanja ka boljoj prezentaciji i sprovođenju zahtjeva kurikuluma i podizanje kvaliteta obrazovanja.

U ovom kontekstu, sprovođenje državnog kurikuluma na nivou škole predviđa: � Aktivno angažovanje škole u jednom stalnom procesu poboljšanja nastavnih iskust-

va i učenja ka povećanju nivoa uspjeha učenika; � Angažovanje škola i opština u jedan stalan proces prikupljanja i analiziranja poda-

taka, dokumentovanje izazova i rešenja ka ispunjenju zahtjeva državnog kurikuluma; �Jasan lanac podrške, izvještavanja i davanja odgovornosti.

26


4. Okvir kurikuluma na obrazovnim nivoima: nivoi kurikuluma i njihova uloga u organizaciji edukativno-obrazovnog rada u školi

Okvir kurikuluma je izrađen u skladu sa novom strukturom obrazovanja, koji obuhvata sledeće obrazovne nivoe:

Nivoi po MSKO1 Struktura obrazovanja na Kosovu Starost

Obrazovanje odraslih/obrazovanje tokom celog života na širem nivou (formalno i neformalno)

23/24+

MSKO 6 Postdiplomsko obrazovanje 23/24+ MSKO 5 Univerzitetsko obrazovanje2

MSKO 4 Postsekundarno neuniverzitetsko obrazovanje 18 +

MSKO 3 Srednje više obrazovanje Razredi X-XII

15-17

MSKO 2 Srednje niže obrazovanje Razredi VI-IX

11-14

MSKO 1 Osnovno obrazovanje Razredi I-V

6-10

MSKO 0

Predškolski razredi 5-6

Predškolsko obrazovanje Od rođenja -5

Tokom formalnih nivoa školovanja, učenici se na koherentan način pripremaju na učenje tokom cijelog života i za radni svijet u epohi znanja osnovana na digitalizmu.

U poređenju sa okvirom kvalifikacija, okvir kurikuluma se odnosi na samo 4 formalnih nivoa obrazovanja i na 5 nivoa kvalifikacija. Ovim se pruža jedna dobra osnova, jedna platforma koja je istovremeno i otvoreni prozor ka obrazovanju tokom cijelog života i obrazovanju odraslih. Zato će se na svim nivoima kurikuluma i svim oblastima kurikuluma naglasiti mogućnosti koje se pružaju učenicima kako bi se postigle nacionalne kvalifikacije osnovane na nacionalnom okviru kvalifikacija.

1 Međunarodni standardi klasifikacije obrazovanja 2 Zadnja tri dela nisu deo preduniverzitetskog obrazovanja.

27


4.1. Struktura sistema preduniverzitetskog obrazovanja: karakteristike obrazovnih nivoa i njihov uticaj na kurikulum

Sledeće su karakteristike nivoa obrazovanja, njihov uticaj na kurikulum i proces učenja koji oni promovišu.

Predškolsko obrazovanje

Predškolsko obrazovanje predstavlja prvi nivo obrazovanja, tokom kojeg se deca obrazuje u svojoj porodici ili u predškolskim institucijama (starost od 0-3 i starost od 3-5 god.) i u predškolskim institucijama ili osnovnim školama (starost od 5-6 god.). Predškolsko obrazovanje se podržava standardima razvoja i učenja u ranom djetinjstvu 0-6 godina, standardima koji podržavaju i ohrabruju optimalni razvoj djece.

Predškolsko doba predstavlja period brzog fizičkog, kognitivnog, emocionalnog i socijalnog razvoja djece. Imajući u vidu važnost ovog razvojnog perioda u određivanju jedne dobre osnove za učenje tokom cijelog života, izlaganje djece osnovnim procesima učenja fokusiraće se na stimulaciju njihove znatiželje o sebi, društvu, prirodi, znanju, kulturi i o novim tehnologijama. Cilj edukativnog rada tokom ovog perioda je i stimulacija i kreativnost kao i entuzijazam ka pristupu novim iskustvima i suočavanje sa realnim životnim situacijama.

Tokom ovog nivoa obrazovanja, djeca se podržavaju u razvijanju komunikativnih vještina na njihovom maternjem jeziku u jednostavnim situacijama svakodnevice, u razvijanju njihove pažnje i koncentracionih vještina kao i u razvijanju osnovnih socijalnih vještina.

Posebna pažnja tokom ove faze se posvećuje i fizičkom razvoju putem fizičkih aktivnosti i iskustva koja povećavaju svest djece o potrebi zaštite njihovog fizičkog stanja kao i sta- ranja o njihovom zdravlju i sigurnosti.

U predškolskom razredu (starost od 5-6 godina), djeca će biti i predmet učenju, koje obuhvata i osnovne elemente čitanja, pisanja i numeričkih računanja, povećavajući njihovu spremnost za školu i život.

Predškolski razred

Ovaj razred obuhvata osnovne elemente čitanja, pisanja i računanja brojevima. Učenici se trebaju upoznati sa osnovnim elementima slova i strukturom jednostavnog teksta, korišćenjem slika/crteža i analizirajući elemente određene slike. Učenici se takođe trebaju upoznati i sa brojevima i osnovnim matematičkim radnjama; grupisanje elemenata, identifikacija matematičkih simbola sa različitim konkretnim objektima i rješavanje jednostavnih problema iz svakodnevnog života, koristeći matematičke radnje. Umjetničke aktivnosti u ovim godinama trebaju biti važan deo programa kako bi se razvila osjećanja i afektivna strana djece.

28


Osnovno obrazovanje (razredi I - V)

Nastavna iskustva u školi na ovom nivou trebaju doprinijeti prilagođavanju djece u sistematičnijih oblik učenja putem „igre/rada/učenja“, kako bi djeca počela da prave razliku između igre i obaveza. Realizacija nastavnog procesa se radi na integrisan način, omogućavajući da se odnos djece sa prirodnom sredinom i sredinom stvorenom od strane čoveka razume na što potpuniji način.

Tokom nivoa osnovnog obrazovanja edukativno-obrazovni rad se usredsređuje na sticanju osnovnog pisanja-čitanja, osnivajući zdravu osnovu za kognitivnih, socijalno, emocionalni i motorički razvoj. Posebna pažnja se naravno posvećuje razvoju dječije ličnosti i pozitivnog stava prema učenju kao osnovi za razvoj osnovnih navika za učenje, „učiti kako učiti“.

Nastavni proces u osnovnom obrazovanju se organizuje, pruža, olakšava i koordiniše od strane razrednog nastavnika, kome po potrebi pomaže nastavnik-asistent sa mogućnošću primanja podrške od strane stručnog predmetnog nastavnika.

Niže srednje obrazovanje (razredi VI-IX)

Niže srednje obrazovanje učenicima pruža nove izazove za njihov razvoj što se tiče učenja, fizičkog, ličnog, socijalnog i moralnog razvoja. Prirodna radoznalost učenika se dalje stimuliše kako bi se postignuto znanje, vještine, vrijednosti i stavovi na ovom nivou predstavili kao održiva osnova za najviše nivoe obrazovanja.

Na ovom nivou – dopunjujući „osnovno pisanje-čitanje“, koje se očekuje da se postigne u prethodnom nivou školovanja, učenici se podržavaju kako bi dalje i postepeno ojačali ovu pismenost, koja će ostati funkcionalna i održiva tokom cijelog života i u različitim aspektima: aspektu informacije, kulture, nauke i tehnologije. Ovo u osnovi podrazumeva učenje kako bi se pristupilo informaciji na efikasan i efektivan način, kako bi se neka informacija procijenila na kritičan način a sa sposobnošću za korišćenje informacije na tačan i kreativan način.

Vizuelna i digitalna pismenost je podjednako važna na ovom nivou. Vizuelna pismenost se odnosi na osposobljavanje učenika kako bi se dešifrovali, interpretirali i otkrili uzorci modela znanja i kako bi se iskoristila vizuelna mašta za komunikaciju ideja. Na drugoj strani, digitalna pismenost pomaže efikasnosti korišćenja vremena i kreativnosti i izražavanju i komunikaciji ideja, nalaženju i korišćenju mnogobrojnih izvora informacija tokom nastavnog procesa (elektronske biblioteke, različite naučne veb stranice, pover- ljivi mediji, itd), sistematizacija i čuvanje nastavnih materijala i zadataka na elektronski način, brze i tačne računice, itd.

Kurikulum se na ovom nivou obogaćuje, postavljajući učenike ispred veoma širokog spektra iskustva u učenju (npr. kombinacija konceptualnih i praktičnih pristupa; apstraktno mišljenje i kontekstovane radnje, kontakt sa konkretnom i virtualnom realnošću), kako bi se njima pomoglo u identifikovanju svojih prednosti i oblasti od interesa.

Učenici se u nižem srednjem obrazovanju detaljnije pripremaju za orijentaciju u karijeri a podržanih su od strane profesionalnog mentora/savjetnika, koji savjetuju učenike u

29


vezi

30


znanja i razvoja njihovih ličnih interesa u učenju i odgovarajućem određivanju njihovih budućih očekivanja.

Više srednje obrazovanje (razredi X-XII)

Više srednje obrazovanje se zasniva na širem, dubljem i specijalizovanijem procesu učenja, uzimajući u obzir sledeće:

(a) buduću orijentaciju učenika ka akademskim studijama, ka profesionalnim kvalifikacijama (uključujući post-sekundarno neuniverzitetsko obrazovanje) i/ili uključenje na radno tržište kao kvalifikovanim radnicima; kao i

(b) potrebu da se pruže vještine za doživotno učenje.

Kao i u opštim školama (gimnazijama) i profesionalnim školama, tako i na ovom nivou, proces usvajanja znanja i razvoja vještina, vrijednosti i stavova, zasniva se na potrebama mladih kako bi preduzeli odgovornost za svoj život, kako bi učestvovali kao aktivni i sposobni građani u socijalnom razvoju da bi na kraju bili uspješno uključeni na radno tržište. Zato su učenici predmet izazovnije procesa usvajanja znanja, razvoja njihovog intelektualnog, emocionalnog i fizičkog potencijala.

Post-sekundarno neuniverzitetsko obrazovanje

Post-sekundarno neuniverzitetsko obrazovanje je nivo školovanja nakon više srednje škole i kandidati trebaju imati više od 18 godina. U međunarodnom sistemu klasifikacije obrazovanja, oni su sistematizovani na nivou 4 MSKO-a. Ova vrsta školovanja se na Kosovu pruža od strane institucija srednjih tehničkih škola, od strane viših profesionalnih škola, ali i od strane institucija univerzitetskog obrazovanja.

Nivo post-sekundarnog neuniverzitetskog školovanja pruža profesionalne specijalizacije, međusektorske profesije, opšte profesije i opšte visoko obrazovanje. Ovaj nivo mogu pohađati učenici koji su završili profesionalne i opšte škole, gde su isti osposobljeni za profesionalne sposobnosti u različitim oblastima. Ove sposobnosti mogu biti ograničene međunarodnim standardima za određene profesije, u suprotnom su ograničene od strane državnog organa za kvalifikacije – Državni organ kvalifikacija (DOK). Osnovano na nacionalnom okviru kvalifikacija na Kosovu, dobijene diplome za ovaj nivo obrazovanja su petog nivoa kvalifikacija, koje služe za stupanje na radno tržište, ili za prekvalifikaciju za određeni posao. Kandidati koji budu pokazali veći uspeh na ovom obrazovnom nivou, dobijaju i pravo da se upišu na univerzitetske studije i bez postizanja traženog minimuma na testu mature.

Obrazovne post-sekundarne institucije posjeduju instrumente i organe za ovjeravanje kandidata koji posjeduju određeno iskustvo i konkretne rezultate na poslu, ali ne posjeduju diplome koje dokazuju njihovu kvalifikaciju. Institucije će za ovu uslugu organizovati proces priznavanja prethodnog znanja, u skladu sa zahtjevima i pravilima Državnog Organa Kvalifikacija (DOK).

31


4.2. Stepeni kurikuluma i njihova uloga u organizaciji i procjeni edukativno-obrazovnog rada u školi

Okvir kurikuluma je struktuiran na osnovu šest stepena kurikuluma, koji predstavljaju periode sa zajedničkim karakteristikama što se tiče razvoja djece i zahtjeva kurikuluma. One predstavljaju polaznu tačku za određivanje glavnih sposobnosti koje se trebaju savladati, zahtjeva napretka učenja, organizaciji nastavnih iskustava, pristupa i kriterijuma procjene kao i institucija koje su odgovorne za njihov uspeh.

Strukturiranje i organizacija kurikuluma na osnovu stepena nastavnog kurikuluma omogućava: � poštovanje karakteristika različitih razvojnih perioda djece povodom određivanja

specifičnih ciljeva i sposobnosti koje djeca treba da savladaju; � poštovanje pojedinačnih ritama učenika ka savladavanju predviđenih sposobnosti za

određeni stepen kurikuluma; � obezbeđivanje boljih objašnjenja u artikulaciji očekivani rezultata učenja tokom

stepena kurikuluma kao početne tačke za planiranje i organizaciju edukativno-obrazovnog rada na nivou škole;

� obezbeđivanje dodatne fleksibilnosti za planiranje i organizaciju edukativno-obrazovnog rada putem proširenja ciklusa planiranja od jedne školske godine na dvije/tri školske godine (u zavisnosti od stepena kurikuluma);

� obezbeđivanje specifičnih uputstava za organizaciju edukativno-obrazovnog rada tokom stepeni kurikuluma, sa posebnim naglaskom na metode rada i oblike procjene;

� povećanje obrazloženja škole i lokalnih vlasti obrazovanja koja se pružaju na nivou škole.

Među. Sis- tem klasifikacije

Nivoi formalnog sistema obra Stepeni kurikuluma zovanja

MSKO 3 Srednje visoko obrazovanje Stepen kurikuluma 6: Razred XII Konsolidacija i specijalizacija Srednje visoko obrazovanje Stepen kurikuluma 5: Razredi X-XI Osnovni opšti i profesionalni razvoj

MSKO 2 Srednje niže obrazovanje Stepen kurikuluma 4: Razredi VIII-IX Ojačanje i orijentacija Srednje niže obrazovanje Stepen kurikuluma 3: Razredi VI-VII Dalji razvoj i orijentacija

MSKO 1 Osnovno obrazovanje, Razredi III-V Stepen kurikuluma2: Ojačanje i razvoj

Osnovno obrazovanje, Razredi I-II Stepen kurikuluma 1 Osnovno usvajanje

MSKO 0 Predškolski razred Godine 0-5 Pripremnih stepen kurikuluma:

Obrazovanje u ranom djetinjstvu

32


Pripremnih stepen kurikuluma: obrazovanje u ranom djetinjstvu

Ovaj stepen obuhvata period djeteta od rođenja sve do predškolskog razreda. Tokom ovog stepena, djeca se putem igre podržavaju u svom ličnom ranom razvoju, uključujući:: � razvoj vještine za komunikaciju na svom maternjem jeziku putem aktivnosti koje

pomažu ispravnu artikulaciju riječi, obogaćivanje rječnika i uvježbavanje sposobnosti za slušanje drugih;

� fizički razvoj i vježbanje koordinacije pokreta tijela, razvijanje snage, ravnoteže, razvoj malih mišića, koordinacija oko-ruka i osposobljavanje za manipulaciju različitim objektima dnevne upotrebe;

� postepeno sticanje svjesnosti o sebi, o ostalima i okolini koja ih okružuje; � razvoj vještina za poštovanje pravila, za razlikovanje ispravnog od pogrešnog i razliko-

vanje radnji koje su dozvoljene od onih zabranjenih; � podsticanje i osposobljavanje za angažovanje na aktivan način u praktičnim

aktivnostima, kako bi procjen ili opasnosti i ispoštovali osnovna pravila higijene i bezbednosti.

Stepen kurikuluma 1 – Osnovno prisvajanje

Ovaj stepen obuhvata predškolski razred, I i II razred. Na ovom stepenu se određuje osnova za sistematsko učenje gde se edukativno-obrazovni proces usredsređuje na: � prepoznavanje i razumijevanje prava, dužnosti i odgovornosti u razredu, školi i po-

rodici; � prisvajanje osnovnih elemenata pisanja-čitanja na maternjem jeziku i numeričkih

računanja; � početna nastava engleskog jezika; � istraživanje okoline na sistematski način; � ispunjenje određenih zadataka, poštujući određene vremenske rokove; � individualno i grupno suočavanje sa različitim iskustvima učenja.

Stepen kurikuluma 2 – Ojačanje i razvoj

Ovaj stepen obuhvata III, IV i V razred. Učenici na ovom stepenu trebaju biti podržanih za konsolidaciju osnovnih prisvajanja u čitanju, pisanju, komunikaciji i tehnikama učenja, kao osnovi za dalji razvoj.

Djeca su na ovom stepenu izložena sljedećim izazovima: � pravilnom korišćenju maternjeg i engleskog jezika u verbalnoj i pismenoj

komunikaciji; � pravilnom korišćenju simbola i operacija; � otkrivanje novih oblasti znanja i osnivanje informacija;

33


� razvoju sposobnosti mišljenja, kako bi strukturisali i orijentisali se u rješavanju problema; � shvatanju odgovornosti o samom sebi, ostalima i okolini; � proširenje izvora znanja; � gajenje nezavisnosti u planiranju i izvršenju dužnosti; � veze teorijskog znanja i praktičnih problema; � razvoju pozitivnog stava prema sebi i ostalima; � razvoju kritičnog pristupa rješavanju problema.

Stepen kurikuluma 3 – Dalji razvoj i orijentacija

Ovaj stepen obuhvata VI i VII razred. Cilj ovog stepena je osnivanje znanja u sklopu različitih oblasti kurikuluma, pružajući početnu osnovu za akademsku orijentaciju i orijentaciju u karijeri.

Učenici se izlažu izazovima za: � razvoj apstraktnog i složenog mišljenja (npr. visokih intelektualnih sposobnosti), koje

je potrebno za poznavanje svijeta i sebe kao i za rješavanje problema; � gajenje interesovanja za dublje poznavanje sebe, ostalih i prirodnog i društvenog

okruženja; � razvoj sposobnosti za samoocenjivanje; � razvoj sposobnosti za efektivnu komunikaciju, uključujući i matematičke i naučne kodove; � proširenje mogućnosti za verbalnu i pismenu komunikaciju na svojem maternjem

jeziku, engleskom jeziku i drugom stranom jeziku/jedan od zvaničnih jezika; � razvoj odgovornosti za aktivno učešće u društvenom životu i zaštiti životne sredine.

Stepen kurikuluma 4 – Ojačanje i orijentacija

Obuhvata VIII i IX razred. Ovaj stepen ima za cilj da orijentiše učenike da imaju u obzir različite mogućnosti karijere. Oni se suočavaju sa izazovima koji se tiču: � korišćenja izvora informacija i kritičkog pristupa različitim podacima; � razvoja interesovanja za javni život putem direktnog uključivanja u različite aktivnosti

van škole; � suočavanja sa različitim pitanjima koja se tiču tema iz realnog života putem projekta

koji će omogućiti konsolidaciju njihovog znanja i daljeg razvoja sposobnosti i stavova; � upoznavanje sa različitim mogućnostima studiranja i orijentacije u karijeri; � praktičnu pripremu i orijentacione aktivnosti koje učenicima omogućavaju da raz-

jasne svoje težnje; � ojačanje sposobnosti samoocenjivanja; � • ojačanje sposobnosti za nezavistan individualan i timski rad.

34


Stepen kurikuluma 5 – Opšte i profesionalno vaspitanje

Obuhvata X i XI razred. Cilj ovog stepena je da učenike suoči sa dubljim studijama i specijalizovanim učenjem, u smislu akademske pripreme za više obrazovanje i/ili da uđu na radno tržište. Učenici se suočavaju sa izazovima koji im omogućavaju: � razvijanje samopoverenja; � detaljnije i specijalizovano studiranje, angažovanjem sposobnosti za korišćenje

različitih izvora, jednim kritičkim pristupom prema različitim podacima koji su im na raspolaganju;

� razvoj želje za privrženost i održivost za viša dostignuća, u smislu učenja i pripreme za karijeru i lični, profesionalni i javni život;

� pripremu za preuzimanje odgovornosti za svoj život, aktivno učešće u društvenom životu kao odgovornom i nadležnom građaninu i za uspješno takmičenje na radnom tržištu. Razvoj pojedinca kao člana društva, sposobnog i sa potrebnim kapacitetima za život i rad, kako bi se suočio sa izmjenama lokalne i globalne ekonomije i da nauče kako riješiti probleme u različitim situacijama u privatnom i profesionalnom životu;

� pripremu za život, da žive nezavisno i rade na suočavanju sa izazovima i mogućnostima koje pruža moderno društvo i preduzmu odgovorne akcije i odluke u vezi neke situacije, da budu dobro obaviješteni tokom celog života.

Stepen kurikuluma 6 – Konsolidacija i specijalizacija

Ovaj stepen obuhvata XII razred. Ovo je faza prelaza iz adolescencije u fazu zrelosti, tokom koje učenik treba konsolidovati svoje opšte iskustvo obaveznog obrazovanja i pripremiti se za zahtjeve nove faze života i visokog obrazovanja. Učenici koji se nalaze u programima srednjih škola pripremiće se za radno tržište kao sposobni radnici. Učenici će biti izloženi izazovima za: � pokazivanje sposobnosti za identifikaciju izvora potrebnih za kritični pristup različitih

podataka; � pokazivanje sposobnosti za donošenje nezavisnih odluka i preduzimanje odgovor-

nosti za rješavanje ličnih djelovanja; � pokazivanje njihove privrženosti za stalno angažovanje za učenje, dalje studiranje i/ili

profesionalni razvoj; � pokazivanje sposobnosti za razvoj i promoviranje strategije za planiranje karijere

putem traženja primjera i inovacija, koje pomažu razvoj ideje preduzetništva; � pokazivanje sposobnosti za izmjenu koncepta karijere, putem traženja jednog šireg

spektra poslova, uzimajući u obzir važnost razvoja prenosivih sposobnosti za mogućnosti buduće karijere;

� angažovanje u procesu planiranja lične karijere putem istraživanja mogućnosti post- sekundarne kvalifikacije, prihvatajući da će se stavovi i potrebe za radom i donošenje odluka izmenjivati na stalan način.

35


5. Oblasti, predmeti i nastavni moduli na nivou i stepenu kurikuluma

Kurikulum Kosova je skraćen na sedam oblasti, ograničen kao oblast kurikuluma. Oblasti kurikuluma sačinjavaju osnovu za razvoj ključnih vještina određenih dokumentom okvira kurikuluma od ranog djetinjstva pa sve do srednjeg višeg obrazovanja. Ovo važi kako za opšte srednje više obrazovanje tako i za profesionalno obrazovanje. Veze između oblasti, predmjeta i modula kurikuluma biće u funkciji razvoja glavnih sposobnosti.

5.1. Oblasti kurikuluma i nastavni predmeti

Oblasti kurikuluma sadrže osnovu za organizaciju edukativno-obrazovnog procesa u školi na nivou i stepenu određenim kurikulumom.

Oblasti kurikuluma:: � Jezici i komunikacija � Umjetnosti � Matematika � Prirodne nauke � Društvo i okolina � Zdravlje i blagostanje � Život i rad

Za svaku oblast kurikuluma određuju se rezultati učenja, koji će omogućiti postizanje glavnih sposobnosti.

Naučne oblasti obuhvataju jedan ili nekoliko predmeta ili nastavnih modula. Predmeti i moduli se oslanjaju na ciljeve i nastavne rezultate određeni za oblasti kurikuluma. Ne- koliko predmeta jedne oblasti kurikuluma se mogu pojaviti kao integrisani u različite stepene kurikuluma.

36

Okvir kurikulum

a za preduniverzitetsko obrazovanje u Republici Kosovo

36 Dole navedena tablica predstavlja rasprostranjenost oblasti kurikuluma po nivoima i stepenima kurikuluma.

Oblasti kurikuluma

Nastavni predmeti po stepenima kurikuluma (SK)

Predškolsko SNPP 1 SNPP SNPP SNPP SNPP SNPP Starosne grupe:

0-3 godine 4-5 godine

Razredi: Predškolski, I, II

Razredi III, IV i V

Razredi VI i VII

Razredi VIII i IX

Razredi X i XI

(Opšte obrazovanje)

Razredi X i XII

(Obrazovanje i profesionalno osposobljavanje OPO)

Razred XII (Opšte obrazovanje)

Razred XII (Obra- zovanje i profesionalno osposobljavanje– OPO)

Jezici i Aktivnosti Maternji Maternji Maternji Maternji Maternji Maternji Maternji jezik Maternji komuni koje podstiču jezik jezik jezik jezik jezik jezik jezik kacija jezičku komu Engleski jezik

nikaciju Maternji Maternji Engleski Engleski Engleski Engleski Maternji jezik jezik jezik jezik jezik Drugi jezik jezik jezik Drugi jezik Drugi Drugi jezik Ostali jezici Drugi jezik jezik Ostali Ostali jezici Ostali jezici jezici

Umjetnosti Aktivnosti koje podstiču sposobnosti komunikacije i umjetničkog izražavanja

Figurativno obrazovanje

Muzičko vaspitanje

Figurativno obrazovanje

Muzičko vaspitanje

Figurativ- no obrazovanje

Muzičko vaspitanje

Figurativ- no obrazovanje

Muzičko vaspitanje

Figurativno obrazovanje

Muzičko vaspitanje

Aplika- tivne umjetnosti

Figurativno obrazovanje

Muzičko vaspitanje

Aplikativne umjetnosti

Okvir kurikulum

a za preduniverzitetsko obrazovanje u Republici Kosovo

37

Matema- tika

Prirodne nauke

Društvo i okolina

Aktivnosti koje podstiču prešućivanje, numeričke vještine

Matematika Matema- tika

Matema- tika

Matema- tika

Matema- tika

Matema- tika

Matematika Matema- tika

Aktivnosti koje podstiču istraživanje i otkrivanje okoline

Prirodne nauke

Prirodne nauke

Prirodne nauke

Prirodne nauke

Biologija Fizika Hemija Astronomija

Prirodne nauke

Biologija Fizika Hemija Astronomija

Prirodne nauke

Aktivnosti koje podstiču svjesnost o sebi o drugima kao i razvoju socijalnih vještina

Društvo i okolina

Društvo i okolina

Društvo i okolina

Društvo i okolina

Istorija Geografija Građansko vaspitanje Sociologija Psihologija Filozofija

Društvo i okolina

Istorija Geografija Građansko vaspitanje Sociologija Psihologija Filozofija

Društvo i okolina

Zdravlje i blagostanje

Život i rad

Aktivnosti koje podstiču razvoj fizičkih sposobnosti i higijenskih navika

Zdravlje i blagostanje

Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje


Fizičko vaspitanje

Aktivnosti koje podstiču kapacitet za razumijevanje i praćenje procedura i pravila, radoznalosti, kreativnosti i učenja na različitim načinima

Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad


Jezici i komunikacija

Oblast Jezici i komunikacija učenicima omogućuje da razviju i stalno koriste jezik kao sredstvo komunikacije u svakodnevnom životu, u profesionalnom i javnom životu. Uz pomoć ove oblasti kurikuluma, svaki predmet treba da postigne sve sposobnosti određene u kurikulumu.

Ova oblast kurikuluma obuhvata i sljedeće predmete: maternji jezik, prvi strani jezik (engleski jezik), jezike okoline kao i ostale strane jezike.

Svaki nastavni predmet (jezik) u okviru ove oblasti obuhvata i književnost, kao poseban dio korišćenja jezika u odnosu sa estetskim vrijednostima.

Maternji jezik, se uči na svim stepenima kurikuluma, počevši od predškolskog razreda pa sve do XII razreda.

Engleski jezik počinje od prvog stepena i uči se do zadnjeg razreda srednje više škole. Ovaj jezik se na prvom stepenu uglavnom uči putem igre, crteža i pjesmi, kako bi se dalje nastavilo sa čitanjem i pisanjem na ostalim stepenima kurikuluma. Engleski jezik, na nivou srednje škole, na posljednja dva stepena kurikuluma, uči se kao predmet primjenjen u ostalim oblastima a posebno u školama profesionalnog obrazovanja.

Albanski jezik za učenike koji ne pripadaju Albanskoj zajednici se uči počevši od drugog stepena nastavnog plana i programa.

Drugi jezik počinje da se uči na trećem stepenu (šesti razred). Kao drugi jezik može biti: jedan od okolnih jezika (srpski, bošnjački, turski jezik) po slobodnom izboru učenika i/ili njemački, francuski, italijanski i drugi jezici.

Ostali jezici počinju od petog stepena kurikuluma, znači u srednjoj višoj školi (gimnaziji ili profesionalnoj školi). Ova grupa obuhvata njemački, francuski, italijanski, španjolski i/ ili klasične jezike (latinski jezik, stari grčki jezik ili neki drugi jezik).

UMJETNOSTI: Figurativno obrazovanje i muzičko vaspitanje Sve od prvog stepena pa do šestog stepena kurikuluma, svi aspekti učenja u izražajnija umjetnosti obuhvataju i mogućnosti za realizaciju i predstavljanje umjetničkog rada.

Nastavna oblast Umjetnosti, osigurava da učenici razviju znanja, sposobnosti percepcije putem oblika za razvoj sposobnosti razumjevanja i umno stvaralačkih vještina. Da razviju sposobnosti za primanje pojmova u crtanju, slikanju, skulpturi, grafici, dizajnu, plesu, interpretaciji i muzici.

Ova oblast igra veoma važnu ulogu u formiranju i potpunom razvoju djece i mladih, pomažući im da shvate, da izraze svoja lična iskustva, da gaje svoj stvaralački talenat, prisvoje osnovne koncepte u korišćenju tehnika ili različitih umjetničkih izvora; da nauče da komuniciraju, da interpretiraju, razviju svoje umjetničke vještine, daju svoj doprinos za društvenu izmjenu i razvoj umjetničkih elemenata i informacija.

Razvija sposobnosti učenika, primoravajući ih da razmisle o umjetničkom

38

OKVIR KURIKULUMA ZA PREDUNIVERZITETSKO OBRAZOVANJE U REPUBLICI KOSOVO

izražavanju kao jednom od najvažnijih aspekata njihovog obrazovanja.

39


Nastavna oblast umetnosti je integralni deo nastavnog procesa i ima vezu između mašte i inteligencije, gde deca učestvuju u različitim aktivnostima, dalje razvijajući stvaralaštvo i svoju maštu.

Cilj znanja iz ove oblasti je razvoj i stvaralačka mašta figura i muzikalnosti, reakcija prema umjetničkom izražavanju, koja se sadrži u raznovrsnim aktivnostima koje su obuhvaćene u umetničkom obrazovanju.

Umetnosti utiču da se deca razviju u samouvjerene pojedince sa kreativnim sposobnostima.

Učešće učenika u sve oblike umjetničkog izražavanja omogućava razvoj individualnog identiteta, ali istovremeno razvija i njihove grupne identitete.

Kulturna raznovrsnost na jednoj strani, i narodna kulturna baština na drugoj strani, trebaju biti integralni deo umjetničke nastave.

Matematika

Matematika se u kurikulumu predstavlja kao oblast kurikuluma i nastavnog predmjeta. Ona omogućava razvoj vještina i sposobnosti kako bi razmišljali na kritički način, razvoj njihovog karaktera, razvoj vještina za nezavistan i sistematičan rad, podsticanje radoznalosti i ohrabrivanje za otkrivanje i izgradnju novih znanja sa ciljem izvršenja i integracije istih u ostalim oblastima kao i rješavanje problematičnih situacija u svakodnevnom životu.

Matematika se uči na svim stepenima kurikuluma. Na prvom i drugom stepenu uspostavlja se veza znanja o brojevima, geometrijskim figurama, pozicije i prostora, mjerenja i sposobnosti za računanje i rješavanje problema. Na trećem i četvrtom stepenu ova veza se dalje integriše sa znanjima iz algebre, geometrije i statistike, dok na petom i šestom stepenu pruža proširenje i produbljivanje znanja i iz trigonometrije, matematičke analize i vjerovatnoće.

Jedan od najvažnijih aspekta na svim stepenima jeste integracija Matematike u svim oblastima kurikulumima sa ciljem savlađivanja glavnih sposobnosti. Matematika je na petom i šestom stepenu u funkciji pripreme učenika za dalje studije i, u slučajevima kada se radi o profesionalnim školama, obuhvaćenost aplikativne matematike omogućava osposobljavanje učenika za određene profesije.

Kroz matematičko predavanje, učenici će pridobiti znanje o brojevima, prostoru, mjerama i o načinima kako koristiti podatke (statistika). Oni će biti u stanju da shvate ulogu matematičkog razmišljanja za razvoj nauke moderne tehnologije, kao i važnost primjene matematike u situacijama rješavanja problema različite prirode.

40


Prirodne nauke

Prirodne nauke učenicima pružaju mogućnost da se upoznaju, shvate, istraže prirodu, živi svijet i čovjeka, počevši od makrosvemira, u stvari od granica beskrajnosti.

Nauka je dinamičan pokušaj, saradnik i stvaralac čovjeka, koja se rađa iz želje za poznavanjem i shvatanjem svijeta koji nas okružuje, kako bi otkrili nepoznato, istraživanjem tajni svemira i rješavajući probleme.

Prirodne nauke predstavljaju oblast kurikuluma koja učenicima pruža mogućnost da razviju koncepte shvatanja, teorija i fundamentalnih zakonitosti prirode. Ona doprinosi opštem razvoju društva, pomaže povećanje tehnološkog nivoa i ekonomskog razvoja, povećanje kvaliteta čovječijeg života, životne sredine i blagostanja.

Putem učenja (nastavnik/učenik) učenici će u Prirodnim naukama razviti osjećaj radoznalosti i naučnog istraživanja prirodne okoline i izmjena prouzrokovanih aktivnošću čovjeka.

Oni će se osposobiti da savladaju početak naučnog rada, koncepta, sredstava i procedura, da dođu do tačni zaključaka iz analize podataka, predstave i procjene rezultate.

Učenici će razviti sposobnosti za rješavanje problema koristeći sredstva mjerenja u individualnom i timskom radu u sklopu sprovođenja nastavnog programa ili nekog projekta.

Oni će na ovaj način razviti kritičko mišljenje i osposobiće se za identifikaciju problema, postavljanje pitanja, formulisane hipoteza i dobijanje zaključaka osnovanih na argumentima, prateći korake naučne metodologije.

U SK1 i SK2 imamo integrisan pristup predmetima (biologija, fizika, kemija, geografija i astronomija), gdje učenici uče o prirodnoj sredini koju je čovjek stvorio, istražne naučne metode za studiranje procesa i prirodnih pojava.

U SK3 i SK4se čuva integralni među-predmetni pristup (fizika, kemija, biologija).

U SK5 i SK6, u opštim školama (gimnazijama), Prirodne nauke se razvijaju u posebnim predmetima (fizika, kemija, biologija i astronomija – samo u SK6). U profesionalnim školama nastava Prirodnih nauka se vrši kroz integrisane predmete, u funkciji sprovođenja nauke u određenim profesijama.

Društvo i sredina

Kroz oblast „Društvo i sredina“, učenici razvijaju svoje znanje, sposobnosti, stavove i trendove koje su potrebni za jedno demokratsko društvo. Ovo pomaže razvoju njihovog shvatanja u vezi svijeta, ljudi, njihovih vrijednosti, društvene procese u vremenu, mjesta i različite okolnosti. Kroz ovu oblast se njima takođe omogućava da razviju i svoja shvatanja u vezi njihove sredine i šire. Ovo će njima isto tako omogućiti da učestvuju i doprinesu na aktivan i kritičan način, u lokalnoj, nacionalnoj i globalnoj zajednici, gde oni žive i gde imaju angažovanja za društvena pitanja kao i pitanja sredine.

41


Različite orijentacije i tematski pristup ove oblasti biće usredsređeni iz perspektive postizanja obrazovnih ciljeva, kao što su gajenje ličnog, društvenog, nacionalnog, državnog i kulturnog identiteta, znanja o zajedničkom životu i obrazovanje za održivi razvoj.

42


U NPSS1 i NPSS2 se uči o svjesnosti donošenja odluka, poznavanja o sebi i društvu i shvatanja sveta. U NPSS3 i NPSS4, u sklopu oblasti „Društvo i sredina“, tretiraju se društvena i središnja pitanja, putem nastavnog predmeta ili integriranih predmeta: istorija, geografija i građansko obrazovanje.

U NPPS5 i NPSS6, u opštim školama (gimnazijama), društvo i sredina se realizuju kroz posebne predmete: istorije, geografije, građanskog vaspitanja, sociologije, psihologije, logike i filozofije, sa posebnim naglaskom na razvoj određenih glavnih sposobnosti na podjednak način.

Nastavna iskustva koja ova oblast pruža u NSPP5 i NSPP6, za učenike profesionalnih škola, se ponovo uzimaju kroz društvene integrisane predmete, uključujući i aspekte građanskog obrazovanja, istorije i geografije, podržanih u tematskim pristupima.

Učenici će se uz pomoć ove oblasti u nastavnom planu i programu upoznati sa vrednostima i normama društvenog života u jednom demokratskom društvu. Oni će takođe pristupiti i društvenim pojavama sa istorijske, sociološke, ekonomske, psihološke i međukulturalne tačke gledišta. Zdravlje i blagostanje

Nastavna oblast Zdravlje i blagostanje se brine o tome da učenici razviju svoja znanja, shvatanja i vještine za njihovo mentalno, emocionalno, socijalno i fizičko blagostanje.

Oblast Zdravlje i blagostanje je sastavljena na način na koji bi učenici uspeli da pridobiju znanje, osnuju sposobnosti, vrijednosti i ponašanje, koji će im pomoći da se suoče sa uspjehom u trenutnom i budućem životu.

Učenici će kroz ovu oblast kurikuluma uspeti da razviju fizičke i motoričke vještine, kao i sposobnosti komunikacije i izražavanja koristeći funkcije tjela. Oni će takođe moći da razviju i osjećaj pažnje i odgovornosti za svoje blagostanje kao i blagostanje drugih, posvećujući pažnju zdravim načinima života, izbjegavajući rizike bilo koje vrste. Učenici će istovremeno razviti sposobnost za stvaranje potrebnih veza između mišljenja, djelovanja i posljedica; timskog rada, poštovanja pravila i rješavanje problema na stvaralački i odgovarajući način.

Nastavna oblast Zdravlje i blagostanje počinje da se izvršava od prvog stepena kurikuluma i prisutna je sve do šestog stepena. U KSS1 i KSS2 pruža se integrisan pristup fizičkom vaspitanju i sportu, kao i zdravstvenom vaspitanju, uključujući i promoviranje zdravog načina života. Počevši od četvrtog stepena počinje zaštita od bolesti i rizika kao i seksualno obrazovanje, dok se na petom stepenu počinje sa reproduktivnim zdravljem, planiranjem i porodičnim vaspitanjem.

Život i rad

Oblast kurikuluma nazvana Život i rad pruža izazovne aktivnosti, koje obuhvataju istraživanje, rješavanje problema, razmatranje koncepta učenja koji rezultiraju iz stvaranja proizvoda koji posjeduju praktično izvršenje. Učenici će biti u stanju da razviju svoju kreativnost i preduzetničke sposobnosti i ohrabriće se da postanu inovativni i kreativni dizajneri budućnosti. Ovi atributi su osnovni kada znamo da će učenici u buduće ima-

43


ti veliku ulogu u globalnoj ekonomiji (kako bi postali konkurentnih na radnom tržištu) podržavajući tehničko-tehnološke razvitke XXI veka.

Glavni cilj učenja u oblasti „Život i rad“ jeste da osposobi učenike da budu informisani, vješti, mislioci, prilagodivi građani i preduzetnici.

Nastavne aktivnosti ove oblasti biće primjenjene na svim stepenima kurikuluma, omogućavajući da se očekivane sposobnosti postepeno postignu.

U KSS1 i KSS 2, ova oblast se usredsređuje na sposobnosti za život, ručni rad i kućnu ekonomiju. U KSS3 ova oblast obuhvata i savjetovanje i orijentaciju u karijeri, tehnologiju i ITK, obrazovanje za rad i preduzetništvo.

Kod KSS5 i KSS6 oblast „Život i rad“ u profesionalnim školama obuhvata veći dio fonda časova, imajući u vidu da će sve ostale oblasti kurikuluma biti primjenjene u određenim profesijama. Realno, oblast „Život i rad“ u ovim školama će, zajedno sa izbornim djelom kurikuluma, činiti 60% dodeljenog vremena i ona će se uglavnom posvetiti određenom profesionalnom profilu.

5.2. Fond časova

Fond časova će se na podjednak način podijeliti na različite oblasti kurikuluma, imajući u vidu potrebu za odabir i potrebno pohađanje nastave u skladu sa godinama učenika i razvojnim potrebama. Dodjeljivanje vremena za različite oblasti kurikuluma će se u ovoj fazi dati samo procentualno, što podrazumeva minimum dodeljenog vremena po oblastima. U nekoj kasnijoj fazi glavnom kurikulumu za nivoe i stepene kurikuluma biće predstavljen i detaljniji kurikulum sa fondom časova po oblastima/predmetima kurikuluma

44


Podjela vremena za svaku oblast kurikuluma izražena u procentima

MSOK 0 MSOK 1 MSOK 2 MSOK 3 Oblasti nastavnog plana i programa

NPSS1 NPSS2

NPSS3

NPSS4

NPSS5&6 Opšte obrazovanje

NPSS5&6 Profesionalno obrazovanje i osposoblja

j

Predškolsko

Razred 1 & 2

Jezici i komunikacija

33.33%

38.10%

33.33%

25.00%

26.67%

20.00%

15.63%

Umjetnosti 11.11% 9.25% 8.33% 7.14% 6.67% 6.67% 3.13%

Matematika 22.22% 23.81% 20.83% 17.86% 13.33% 13.33% 9.38%

Prirodne nauke 5.56% 4.76% 8.33% 14.29% 16.67% 16.67% 6.25% Društvo i sredina 5.56% 4.76% 8.33% 14.29% 13.33% 16.67% 6.25% Zdravlje i blagostanje

11.11%

9.52%

8.33%

7.14%

6.67%

6.67%

6.25%

Život i rad 5.56% 4.76% 4.17% 7.14% 6.67% 6.67% 46.88%

Izborni deo 5.56% 4.76% 8.33% 7.14% 10% 13.33% 6.25% Ostale aktivnosti

Iz dodjele fonda časova vidimo da će od predškolskog obrazovanja pa sve do završetka četvrtog stepena kurikuluma (deveti razred), svi učenici dobiti izbalansirano obrazovanje koje će se mjeriti putem standardizovanog državnog testa.

Učenici će od petog stepena imati prilike da biraju opšte obrazovanje (gimnazije) ili profesionalno obrazovanje. Zbog specifične prirode profesionalnih škola (osim ostalih, i muzičke, umjetničke i druge škole), raspodjela fonda časova se znatno menja za različite oblasti kurikuluma na ova dva stepena. Glavnim kurikulumom srednjih viših škola odrediće se glavni rezultati zajedničkog učenja za sve učenike koji završavaju VI stepen (učenici gimnazija i profesionalnih škola), kako bi položili maturski test.

Kako glavni kurikulum, tako i onaj osnovni školski, imaju jedno zajedničko: da i jedan i drugi trebaju pomoći učenicima u postizanju glavnih sposobnosti određenih ovim okvirom. Škola će pružiti učenicima savjet pri izboru, pomažući im da ih pridobiju iz izbornog predmeta, analizirajući svoje mogućnosti (nastavni kadar, ostale uslove, potrebe zajednice, itd) a onda će odlučiti u vezi kurikuluma na osnovu škole. Nakon što se definiše izbor, ista postaje obavezna za sve učenike škole, nadgleda se i procjenjuje istim kriterijumima, kao drugi deo kurikuluma. Odluka o kurikulumu sa školskom osnovom (10%- 20% ukupnog vremena škole), imaće u vidu nekoliko opcija, putem kojih se izborni deo kurikuluma može definisati kao:

Dodatne nastavne aktivnosti, koje mogu pomoći postizanje određenih sposobnosti (znači jezik većine, izborni predmeti, radovi na projektima, usluga u zajednici, sportske i

45


umjetničke aktivnosti);

46


- D- dodatne nastavne aktivnosti, koje mogu pomoći za postizanje određenih

sposobnosti (znači jezik većine, izborni predmeti, radovi na projektima, usluga u zajednici, sportske i umjetničke aktivnosti);

- dodatne aktivnosti za učenike koji imaju poteškoća u učenju nekog određenog predmeta;

- ojačanje znanja, vještina i stavova u određenim oblastima;

- izbor sa neke liste sa temama/kursovima/modulima kurikuluma pripremljenih i pruženih od strane MONT-a;

- razvoj posebnih aktivnosti u školi putem nekog školskog projekta (kao što je učenje jezika, ITK; orijentacija u karijeri);

- razvoj i sprovođenje određenih kurikulumima koji odgovaraju uslovima i potrebama regiona gde se škola nalazi;

- ojačanje i orijentacija u karijeri i priprema za život i rad.

Zadnja tačka pogotovo važi za srednje više škole: gimnazije i profesionalne škole. Kod profesionalnih škola, ta tačka se u potpunosti posvećuje profesionalnom profilu koji pohađaju učenici, dok u gimnazijama postoji mogućnost da se ojača priprema učenika za rad i post-sekundarne studije

Vrste gimnazija

Na nivou srednjeg višeg obrazovanja postojaće tri vrste gimnazije:

1. Gimnazija društvenih i jezičkih nauka

2. Gimnazija prirodnih nauka

3. Specijalizovana gimnazija (umjetnička, matematička, jezička, tehnička, itd).

Profesionalne škole će pridobiti časove od izbornog djela, posvećujući fond od 10% časova profesionalnog obrazovanja. Ovaj fond, zajedno sa 50% oblasti „Život i rad“, sadržaće oko 60% nastavnog vremena profesije. U međuvremenu, procenat preostalog vremena je posvećen za ostale oblasti kurikuluma, koji će biti primjenjeni u profesiji što je više moguće.

Profesionalne škole

1. Poljoprivredna škola

2. Tehnička škola (elektrotehnika, mašinstvo, građevinarstvo, grafika, komunikacija)

3. Medicinska škola

4. Ekonomska škola i administracija

5. Hemijska tehnologija

6. Umjetnička škola

47


5.3. Autonomija škole za razvoj izbornog djela kurikuluma

Određivanje za izborni dio kurikuluma školi omogućava jednu određenu autonomiju. Ovaj deo bi trebao doprinijeti postizanju glavnih određenih sposobnosti u ovom okviru. Škole za ovaj deo trebaju odlučiti o saradnji sa učenicima, roditeljima i drugim strankama. Škola treba pripremiti i fleksibilne i inovativne programe za ovaj deo kurikuluma u skladu sa potrebama, sadržajima i interesima učenika i određene zajednice.

Pošto škola preduzima inicijativu u vezi korišćenja izbornog djela, ona opštinskom odjeljenju za obrazovanje (OOO) i MONT-u podnosi predlog na završno usvajanje predloženog programa. Ovaj dio kurikuluma se nadgleda, procjenjuje i evidentira kriterijumima i principima isto kao i za sve ostale oblasti kurikuluma.

MONT može pružiti i predloge kurikuluma koji mogu orijentisati školu. Raspodjela fonda časova po predmetima i razredima za izborni deo kurikuluma biće u okviru autonomije škole. Ovo školi omogućuje da organizuje nastavni kadar na raspolaganju sa odlikama zajednice gde škola radi. Nastavni planovi za izborni deo kurikuluma izrađenih od strane škola imaće i podršku pedagoških usluga od strane centralnog i lokalnog nivoa. Svi ovi kurikulumi dobiće odobrenje obrazovnih odgovornosti na lokalnom i centralnom nivou pre početka primjene istih.

6. Dokumenta kurikuluma: šta se očekuje od škola i od nastavnika?

Dokumenta kurikuluma, koji omogućuju primjenu istih na nivou obrazovnog sistema, jasno određuju očekivanja nastavnika i škola, koji trebaju razviti � Kurikulum ranog djetinjstva (od rođenja - 5 godina); � Glavni kurikulum za osnovno obrazovanje, srednje niže obrazovanje, gimnazije i

profesionalne škole; � Kurikulumi od predškolskog razreda do XII razreda, pokrivajući sve oblasti/nastavne

predmete za svaki razred.

Ostala dokumenta, koji omogućavaju sprovođenje kurikuluma na školskom nivou obuhvataju školske tekstove, dopunske nastavne materijale učenja, kao i didaktičke materijale i instrumente za vršenje procjene.

48


6.1. Hijerarhija dokumenata Kosovskog kurikuluma

OKVIR KOSOVSKOG KURIKULUMA Kurikulum ranog Ključni kurikulum (KK) za djetinjstva osnovno obrazovanje

KK za srednje niže obrazovanje

KK za srednje više obrazovanje3

Rođenje 3 godine

Nastav- ni plan i program ranog djetinjstva

KNPP za SNNP1

KNPP za SNNP2

KNPP za SNNP3

GNPP za SNNP4

KNPP za SNNP5 KNNP za SNNP6 Kuri- kulum gimnzija

Kuri- kulum OPO-a

Kuri- kulum gimnazija

Kuri- kulum OPO-a

Pp4

raz. Predš.

Pp raz I

Pp raz II

Pp Pp raz raz III IV

Pp raz V

Pp raz VI

Pp raz VII

Pp raz VIII

Pp raz IX

Pp raz X

Pp raz XI

Pp raz X

Pp raz XI

Pp raz XII

Pp raz XII

ŠKOLSKI TEKSTOVI DOPUNSKI MATERIJALI NASTAVE I UČENJA INSTRUMENTI ZA PROCJENJIVANJE UČENIKA

6.2. Glavni kurikulum

Glavni nastavni plan i program predstavlja osnovni dokumenat nastavnog plana i programa za osnovno, srednje niže i srednje više obrazovanje, o čijim odredbama odlučuje MONT i koje su obavezne za sve učenike Republike Kosovo

Sistem rezultata učenja (SRU) u sklopu glavnog kurikuluma određuje:

- Rezultate učenja na osnovu stepena kurikuluma po završetku svakog od šest stepeni kurikuluma;

- Rezultate učenja na osnovu oblasti kurikuluma za svaku oblast kurikuluma tokom jednog stepena kurikuluma.

Dok rezultati učenja po oblastima kurikuluma omogućuju integraciju i potpun pristup u predavanju posebnih predmeta unutar oblasti kurikuluma, rezultati učenja po stepenima kurikuluma promovišu dalju integraciju oblasti kurikuluma u funkciji razvoja glavnih sposobnosti koje su određene okvirom kurikuluma. Oni izražavaju očekivanja nastavnika, obrazovnih vlasti, roditelja i društva u odnosu na konkretne uspjehe učenika na kraju svakog stepena kurikuluma.

3 Kurikulum srednjeg višeg obrazovanja određuje zajedničke zahteve koji se trebaju postići od strane učenika uključujuči i V i VI stepen kurikuluma na ovom nivou. Specifični kurikulum, za gimnazije i profesionalne škole određuju rezultate učenja u okviru oblasti kurikuluma. 4 Pp je skraćenica za planove i programe.

49


Rezultati učenja na osnovu stepena kurikuluma

Rezultati učenja na osnovu stepena kurikuluma, koji se trebaju usvojiti od strane svih učenika po završetku jednog stepena kurikuluma, ne pokrivaju sve što su učenici naučili ili su trebali da nauče tokom određenog stepena. Oni izražavaju suštinske zahtjeve savladavanja glavnih sposobnosti po završetku određenog stepena kurikuluma.

Po stepenima kurikuluma, rezultati učenja predstavljaju jasno ogledalo onoga što učenici obavezno treba da znaju, da budu u stanju da izraze i učine isto nakon završetka jednog stepena kurikuluma i da predstavljaju uslov za prelaz sa jednog na drugi obrazovni nivo.

Ključni kurikulum za više srednje škole određuje suštinske rezultate učenja, zajedničke za sve učenike koji pohađaju srednji viši nivo. Rezultati učenja po oblastima kurikuluma za gimnazije i profesionalne škole određuje se na osnovu odlika ova dva podsektora obrazovanja višeg srednjeg obrazovanja.

Rezultati učenja na osnovu oblasti kurikuluma

Rezultati učenja na osnovu oblasti kurikuluma imaju obrazovnu i pedagošku funkciju, pošto imaju za cilj: � da obezbede povezanost između nastavnih predmeta i aktivnosti, koje se izvršavaju

u sklopu jedne oblasti kurikuluma kako bi se integrirala određena znanja (izjavna i proceduralna), vještine i stavovi pruženih kroz te predmete i uopšte, ohrabrenje integrisane nastave;

� da promovišu osnovani pristup sposobnostima, omogućavajući razvoj jednog zajedničkog sistema nastavnih povezanih iskustava, koja se pružaju učenicima kako bi se razvile „glavne sposobnosti za XXI vijek“, kao što je i određeno od strane OKK;

� da obezbedi platformu za razvoj kurikuluma; � da omoguće primjenu novih praksi predavanja na školskom nivou, ohrabrujući razvoj

kurikuluma na osnovu škole.

Ostale komponente ključnog kurikuluma

Ostali aspekti koji se regulišu ključnim kurikulumu obuhvataju: � Definisanje oblasti kurikuluma po stepenima kurikuluma; � Metodičke instrukcije za organizaciju edukativno-obrazovnog procesa u sklopu svake

oblasti kurikuluma tokom stepena kurikuluma; � Nastavni planovi koji određuju raspodjelu fonda časova za oblasti kurikuluma tokom

stepena kurikuluma; � Zahteve za napredak tokom formalnih nivoa obrazovanja, uključujući i prelazni prag

sa jednog stepena kurikuluma na drugi; � Kriterijume i oblike procjenjivanja; i � Preporuke za upravljanje kurikulumom na nivou škole.

50


6.3. Kurikulumi po predmetima

Predmetni kurikulum biće pripremljen na nivou škole5 u skladu sa odredbama određenih ključnim kurikulumom. Sistem rezultata učenja u sklopu predmetnih kurikuluma određuje nivo znanja i sposobnosti/vještina koje učenici treba da postignu u okviru svakog predmeta i tematske/nastavne jedinice tokom jednog razreda ili školske godine.

Pored rezultata učenja, predmetni kurikulumi sadržaće i sledeće: � tematske/nastavne jedinice određenih predmeta za svaki razred; � metodičke smjernice za realizaciju tematskih/nastavnih jedinica u okviru

određenog predmeta; � mogućnosti organizacije nastavnih iskustava tokom jedne školske godine, uključujući i

nastavne planove koji određuju raspodjelu fonda časova po predmetu za svaki razred; � didaktički materijali i izvori i pomoćna sredstva.

Svi dokumenti kurikuluma se trebaju izraditi u skladu sa osnovnim principima OKK-a, omogućavajući sledeće: � izbor sadržaja čija osnova leži u prethodnim iskustvima učenika, njihovim interesima

i njihovim mogućnostima; � organizacija nastavnih aktivnosti, koji su izazov i istovremeno atrakcija za učenike; � organizacija nastavnih aktivnosti, koje u vidu imaju i razlike među učenicima (što se

tiče različitih stilova učenja i svih ostalih aspekata raznovrsnosti, kao što su: rodna pitanja, starost, pripadnost, vjera, kultura, poreklo, društveno i ekonomsko poreklo, kao i posebne potrebe učenika);

� razvoj sposobnosti za stalno učenje za život i rad; � sveobuhvatna i potpuna nastava koja integriše i odražava odnose i međuzavisnosti

na svetu; � interakcija između konceptualnog aspekta i praktičnih dimenzija, kao što je: primjena

znanja i upotreba određenih vještina u kontekstu rješavanja praktičnih i realnih problema;

� integrisanje novih oblasti kurikuluma koje odražavaju razvoj društvene, ekonomske, kulturne ili naučne sfere (kao tehnologija komunikacije i informisanja, elektronsko učenje, svjesnost o medijima, životne vještine);

� perspektiva doživotnog učenja, sa posebnim akcentom na sposobnosti učenja, korišćenje novih tehnologija i sposobnosti za procjenjivanje i preradu informacija na efektivan i odgovoran način.

5 Uzimajući u obzir trenutni nivo pripreme nastavnika, MONT će, u okviru sveobuhvatnog procesa reforme kurikuluma, olakšati rad škola u izradi novih kurikuluma sa osnovom u školi za sve predmete. Proces izrade novih kurikuluma počeće nakon kvalitetnog i detaljnog razmatranja postojećih kurikuluma, koji će obuhvatiti nastavnike, roditelje, učenike i zajednicu u kojoj se škola nalazi. Detaljna uputstva i instrumenti potrebni za razmatranje kurikuluma biće pripremljeni odmah nakon izrade ključnih kurikuluma, dok će izrada novih kurikuluma početi samo nakon detaljne analize povratnih informacija u vezi procjenjivanja potrebe za izmenom.

51


7. Sistem procjenjivanja učenika

Tokom ovog procesa se procjenjuje stalni napredak i nivo postignuća rezultata učenika određenih ključnim kurikulumom i predmetnim kurikulumom.

Sistem rezultata učenja, određenih sistemom kurikuluma Republike Kosovo, prikazan je na sljedeći način:

Hijerarhija dokumenata kurikuluma Sistem rezultata učenja OKVIR KURIKULUMA KOSOVA Glavni rezultati učenja koji pokazuju neophodni

nivo dostizanja glavnih sposobnosti po završetku preduniverzitetskog obrazovanja.

KLJUČNI KURIKULUM ZA STEPENE KURIKULUMA 1-6

Rezultati učenja koji pokazuju neophodni nivo postizanja glavnih sposobnosti po završetku svakog stepena kurikuluma. Rezultati učenja za svaku oblast kurikuluma tokom jednog stepena kurikuluma.

PREDMETNI KURIKULUM Rezultati učenja po predmetima, za svaki razred.

7.1. Unutrašnja procjena

Unutrašnja procjena bi svim učenicima trebala omogućiti da izraze nivo i savlađivanje znanja, razvoja vještina i formiranje svojih stavova putem zadataka i zahtjeva koji posjeduju različite nivoe komplikovanosti, uključujući i: � rasprostranjenost i detaljnost stečenog učenja; � spremnost da odgovore izazovima nivoa koji je određen rezultatima učenja i kako bi

nastavili ka još izazovnijem učenju; � osposobljavanje za primjenu učenja u novim situacijama i okolnostima.

Sprovođenje procjene koja je osnovana na sposobnostima koje su određene okvirom kurikuluma, nastavnicima i školi će omogućiti da budu tačni i povjerljivi kada se radi o procjeni uspjeha učenika na svim stepenima njihovog obrazovanja. Procjenjivanje učenika na nivou razreda

Ciljevi procjenjivanja učenika na nivou razreda su sljedeći: � planiranje daljeg rada sa učenicima; � procjenjivanje uspjeha učenika; � identifikacija trendova i talenata učenika.

52


Procjenjivanje na nivou razreda obuhvata stalno procjenjivanje tokom cijele školske godine, završno procjenjivanje (po završetku školske godine) i konačno procjenjivanje (po završetku stepena kurikuluma).

Stalno procjenjivanje učenika, osim različitih neformalnih oblika tokom cijelog nastavnog procesa, se takođe vrši putem stepena procjenjivanja koje obuhvata ocjene od 1- 5. � Ocjena 1: nedovoljni učinak u izvršenju datog zadatka; � Ocjena 2: dovoljni učinak u izvršenju datog zadatka; � Ocjena 3: dobar učinak u izvršenju datog zadatka; � Ocjena 4: veoma dobar i kompletiran učinak u izvršenju datog zadatka; � Ocjena 5: odličan i originalan učinak u izvršenju datog zadatka.

Ovaj stepen procjenjivanja se koristi za ocjenjivanje svake situacije na koju učenik nailazi, na izazov tokom izvršenja jednog zadatka koji je njemu dat od strane nastavnika i isti se pripisuje u dnevnik ili/i u odgovarajućim registrima nastavnika/škole. Glavna referentna tačka za procjenjivanje učenja i ostalih vrsta procjena jesu suštinski rezultati učenja, određenih u okviru školskih kurikuluma (vidi rezultate učenja po predmetima i tematskih jedinica u tabeli sistema rezultata učenja).

1. konačno procjenjivanje se vrši na kraju svake školske godine i odražava učinak učenika tokom jedne školske godine.6

Opis stepena konačne procjene ocjenom, je sljedeći: � Ocjena D: prosjek učinka tokom školske godine na nivou 2 stepena procjene (2.00-2.49). � Ocjena C: prosjek učinka tokom školske godine na nivou 3 stepena procjene (2.50-3.49). � Ocjena B: prosjek učinka tokom školske godine na nivou 4 stepena procjene (3.50- 4.49). � Ocjena A: prosjek učinka tokom školske godine na nivou 5 stepena procjene (4.50 – 5.00).

Na kraju školske godine, koja istovremeno obilježava i završetak jednog stepena kurikuluma (razredi II, V, VII, IX, XI i XII), osim završne procjene, radi se i konačna procjena.

2. Aritmetički prosjek ocjena registrovanih u dnevnik tokom perioda koji obuhvata određeni stepen kurikuluma se ne dobija tokom izrade konačne procjene, nego se procjena učenika radi na osnovu liste rezultata učenja za oblasti kurikuluma koje su određene ključnim kurikulumom (vidi rezultate učenja po oblastima kurikuluma u tablici sistema rezultata učenja).

53


6 Detaljna uputstva u vezi sa načinom organizovanja konačnih procjena daju se u okviru ključnog kurikuluma za određeni nivo.

54


U ovom slučaju se za svakog učenika posebno zapisuje nivo uspjeha svakog predviđenog rezultata učenja u okviru oblasti kurikuluma7. Procjena uspjeha za svaki rezultat posebno, radi se na osnovu stepena procjenjivanja od 1-5. Ovo procjenjivanje se vrši od strane opštinskih ili školskih vlasti (ekipa nastavnika koji su obuhvatili različite aspekte određene oblasti kurikuluma)8. Po završetku jednog stepena kurikuluma završna ocjena (završna ocjena A, B, C ili D) se dobija iz aritmetičkog prosjeka procjene uspjeha rezultata učenja.

Učenici koji su došli do nivoa A, B, C ili D nastavljaju sljedeći razred/stepen.

Učenici koji su postigli nivo D nastavljaju sa sljedećim razredom/stepenom ali sa dodatnim programima u oblastima/predmetima/modulima u kojima je njihov učinak ispod 2 stepena procjene. Oni koji i u ovom slučaju ne postignu nivo D, ponavljaju školsku godinu.

U knjižici učenika ili diplomi koja se izdaje po završetku jednog školskog nivoa, registruju se samo zaključne ocjene i rezultati standardizovanih procjena.

Procjenjivanje na nivou škole

Procjenjivanje na nivou škole odnosi se na nivo uspjeha učenika u savladavanju glavnih sposobnosti, izraženih u okviru ključnog kurikuluma, putem suštinskih rezultata učenja po završetku svakog stepena kurikuluma.

Postignuti rezultati se upisuju u školskoj knjižici učenika i u svjedočanstvu koje se izdaje na kraju formalnog nivoa.

Ova procjena se organizuje od strane opštinskih vlasti ili škole kako bi se samoprocjenio kvalitet edukativno-obrazovnog procesa koji se pruža na nivou škole kao i sa ciljem planiranja mjera za dobijanje neophodnog nivoa savlađivanja glavnih sposobnosti od strane svih učenika.

Procjena uspjeha suštinskih rezultata učenja (vidi rezultate učenja po stepenima kurikuluma u tablici sistema rezultata učenja) radi se za svakog učenika posebno a izvršava se od strane ekipe nastavnika koji su radili tokom perioda koji je obuhvaćen procjenjivanjem9. Obrađeni podaci na nivou škole, uključujući i planirane mjere za radne dodatne modalitete sa učenicima, podnose se opštinskim i obrazovnim vlastima.

7 Po završetku jednog stepena kurikuluma davaće se određeni formulari za procjenjivanje rezultata učenja u okviru ključnog kurikuluma. 8 Detaljna uputstva u vezi načina organizovanja završnih procjena, daće se u okviru ključnog kurikuluma za određeni nivo. 9 Određeni formulari za procjenjivanje savlađivanja glavnih sposobnosti po završetku jednog stepena kurikuluma daju se u

55


okviru ključnog kurikuluma.

56


7.2. Spoljašnje procjenjivanje

Određeni formulari za procjenjivanje sahlađivanja glavnih sposobnosti po završetku jednog stepena kurikuluma daju se u okviru ključnog kurikuluma.

Spoljašnje procjenjivanje se može uraditi sa ciljem: � pregleda i verifikacije kvaliteta procjenjivanja na nivou razreda, škole ili opštine; � standardizovana procjena na državnom nivou; � istraživanje; � korišćenje rezultata.

Standardizovane državne procjene se organizuju po završetku V, IX i XII razreda. Državne procjene su uglavnom usredsređene na mjerenju nivoa uspjeha u savlađivanju glavnih sposobnosti.

Državna procjena V razreda se odnosi na nivo uspjeha savlađivanja glavnih sposobnosti izraženih u ključnom kurikulumu putem rezultata učenja na stepenu kurikuluma. Ova procjena centralnim i opštinskim vlastima služi kako bi isti uvidjeli uspeh učenika.

Standardizovana procjena na kraju IX razreda odnosi se na nivo uspjeha savlađivanja glavnih sposobnosti izraženih u ključnom kurikulumu putem rezultata učenja na stepenima kurikuluma. Ova procjena odlučuje i o jasnim kriterijumima za neophodni nivo dostignuća kako bi se orijentisali na narednom obrazovnom nivou, u srednjoj višoj školi.

Standardizovana procjena na kraju XII razreda, državni maturski ispit, ima za cilj mjerenje nivoa uspjeha savlađivanja glavnih sposobnosti izraženih putem rezultata učenja na stepenima kurikuluma u Okviru kurikuluma Kosova. Ova procjena određuje i jasne kriterijume za:

(a) neophodni nivo uspjeha za dobijanje diplome srednje više škole i

(b) potrebni nivo uspjeha za upis na univerzitet.

Učenici koji uspješno završe državni maturski ispit, dobiće dokument nazvan Diploma državne mature.

Učenici koji završe XII razred u profesionalnim školama, takođe trebaju polagati maturski ispit10, kako bi se i za njih odredio nivo uspjeha u savladavanju glavnih sposobnosti.

Osim državnog maturskog ispita, učenici profesionalnih škola će savladati i sposobnosti koje se predviđaju određenom profesijom, pa zato se na kraju XII razreda u profesionalnim školama održava i završni ispit profesije. Ovo je poluspoljašnji ispit, koji se upravlja od strane škola i opštinskih vlasti obrazovanja. Osnovano na rezultatima ovog ispita,

53


10 Kriterijumi o tome ko će polagati maturski ispit određuju se administrativnim uputstvom.

52


učenici se kvalifikuju za određenu profesiju (IV nivo nacionalnog okvira kvalifikacija) i sa ovom kvalifikacijom oni dobijaju mogućnost da:

(1) uđu na radno tržište ili

(2) nastave sa post-sekundarnim neuniverzitetskim obrazovanjem u višim profesionalnim školama (MSKO 4).

Kvalifikacije (sposobnosti) koje se postignu u različitim oblicima neformalnog obrazovanja, biće priznate u formalnom sistemu obrazovanja na osnovu procedura priznavanja i akreditacije, određenih od strane državne vlasti za kvalifikacije.

Hijerarhija dokumenata kurikuluma

Vrste rezultata učenja Vrste procjenjivanja

OKVIR KURIKULUMA KOSOVA

Glavni rezultati učenja, koji pokazuju neophodan nivo savlađivanja glavnih sposobnosti po završetku preduniverzitetskog obrazovanja

Državno procjenjivanje po završetku srednje više škole „Diploma državne mature“

KLJUČNI KURIKULUM ZA STE- PENE KURIKULUMA I-VI

Suštinski rezultati učenja, koji pokazuju neophodni nivo savlađivanja glavnih sposobnosti po završetku svakog stepena kurikuluma.

Procjena na nivou škole “Školsko svjedočanstvo ” “Diploma profesije”11

Rezultati učenja po oblastima kurikuluma, za svaki stepen kurikuluma posebno.

Završna procjena na nivou razreda “Školska knjižica učenika”

PREDMETNI KURIKULUM

Rezultati učenja po predmetima, za svaki razred posebno

Konačna procjena “Svjedočanstvo ocjena” Stalna formativna procjena ’’Profil učenika „

11 Po završetku školovanja u profesionalnim školama, učenici dobijaju i diplomu profesije, koja je predviđena okvirom kurikuluma profesionalnog obrazovanja.

53

SPROVOĐENJE OKVIRA KURIKULUMA 2


1. Uloga škole: pružanje povoljnog okruženja za razvoj sposobnosti

Kurikulum pruža dodatnu autonomiju na nivou škole kako bi se planiralo i djelovalo tokom sprovođenja kurikuluma u skladu sa specifičnim uslovima nastavnog kadra, školske infrastrukture i specifikacije mesta gde škola radi. Na ovaj način se svakoj školi omogućuje da izgradi svoj profil u najboljem interesu svojih učenika i mjesta gde se škola nalazi.

Škole razmatraju prednosti i slabosti svakog nastavnika i tako na bolji način organizuju nastavni proces. Nastavnici koriste dodatnu fleksibilnost za planiranje i korišćenje jedne šire game nastavnih metoda koje su podobne za interaktivni i individualni pristup radu sa učenicima ka postizanju rezultata koji su određeni učenjem.

Mogućnosti i zahtjevi kurikuluma

Glavne strane u nastavnom procesu

Nove mogućnosti/zahtjevi kurikuluma

Učenici - Upoznaju se sa nastavnim ciljevima i očekivanim rezultatima učenja - Prate postignut napredak, uspoređujući isti sa nivoom očekivanja i vrše stalnu samoprocjenu - Deo je važnih odluka za organizaciju rada u školi što se tiče zdravlja, bezbjednosti i blagostanja učenika kao i opšteg radnog napretka u školi

Nastavni kadar

- Koristi niz metoda koje su usklađenje u kontekstu potreba, interesovanja i mogućnosti učenika - Odabira relevantni sadržaj za učenike i planira integrisani nastavni proces, uzimajući u obzir vezu između predmeta i oblasti kurikuluma - Ohrabruje učenike da prošire svoj horizont i budu pripremljeni za izazove i različite mogućnosti u životu, nastavi i radu - Tokom cjelokupnog rada sa učenicima, brinu se o tome da integrišu i pitanja i nastavna iskustva koja doprinose razvoju glavnih sposobnosti - Učestvuje u razvijanju kurikuluma kao i posebnih nastavnih materijala, kao i u pripremi fleksibilnih nastavnih planova u skladu sa principima autonomije škole - Identifikuje probleme, poteškoće, ali i sklonosti učenika u učenju i pruža individualnu podršku učenicima - Organizuje dopunsku i dodatnu nastavu na osnovu procjene završnih rezultata uspjeha učenika (po završetku školske godine) - Primjenjuje procjenu učenja kako bi učenicima na stalan način pružali povratne informacije u vezi napretka/zaostatka kao i uputstva, motivaciju i dalju radnu podršku - Komunicira sa roditeljima kako bi obezbedili potrebno angažovanje za podsticanje napretka učenika - Angažuje se u timskom radu i sarađuje sa profesionalnim sredstvima u planiranju razmjena iskustava u procesu učenja, u precjenjivanju stalnog napretka učenika kao i dostignuća na kraju svakog stepena kurikuluma

56


Profe- sionalne usluge škole (pedagoške, psihološke, socijalne i druge usluge)

- Na stalan način nadgleda učinak edukatinog osoblja, identifikuje potrebe podrške i pruža potrebnu profesionalnu podršku

- Pruža potrebnu saradnju između nastavnika i zajedničkog planiranja iskustva učenja

- Savjetuje upravno osoblje škole u vezi planiranja angažovanja nastavnika - Identifikuje potrebe za unajmljivanje spoljnjih stručnjaka u školi - Identifikuje mogućnosti za korišćenje ostalih javnih usluga u funkciji efektivnijeg

sprovođenja novog kurikulima - Na stalan način bilježi napredak škole ka sprovođenju kurikuluma, izazova i rešenja

na nivou škole - Organizuje proces procjene uspjeha učenika po završetku stepena kurikuluma i

u saradnji sa nastavnim osobljem planira programe podrške (dopunsku i dodatnu nastavu) na nivou škole

- Upravlja procesom razmjene iskustava između škola Direktor škole

- Brine se da škola bude prijateljsko okruženje za učenje, bezbjedno i prijatno za učenike

- Brine se za stalno povećanje kvaliteta obrazovanja u školi kao i za odgovornost nastavnika

- Brine se o tome da opšta kultura škole i atmosfera u razredima doprinese gajenju vrijednosti i stavova koji su određeni ključnim kurikulumom

- Brine se o mogućnostima raznolike nastave kako u okviru aktivnosti kurikuluma tako i onih koji nisu deo kurikuluma

- Na efektivan način upravlja fleksibilno uz dodatnu autonomiju za planiranje i sprovođenje kurikuluma u skladu sa specifičnim uslovima nastavnog osoblja, školske infrastrukture i odlika lokacije gde se škola nalazi

- U saradnji sa strankama od interesa radi ka razvijanju jednog jasnog koncepta za školu, uključujući i viziju i misiju škole a takođe i načine kako škola predviđa da poboljša kvalitet, jednakost i odgovornost za kvalitet nastavnih usluga

- Angažuje se za razmjenu dobrih iskustava, suočavanje izazova kao i za rješavanje problema koji su primjećeni tokom sprovođenja kurikuluma

- Omogućuje saradnju škole sa drugim dječijim uslugama kako bi se podržali učenici u prevazilaženju poteškoća u učenju i prepreka učenika za pohađanje škole

- Brine se o poštovanju demokratskih principa škole, uključujući učenike, roditelje i ostale nosioce obrazovanja u donošenju odluka na nivou razreda i škole

- Brine se o tome da pravila i procedure funkcionisanja škole budu jasne i transparente

- Brine se o poštovanju davanja odgovornosti prema zainteresovanim strankama, zajednici i obrazovnim vlastima

Studentski savjet

- Odražava opšti učinak škole i nastavnika, školskog okruženja i pitanja koja se tiču bezbjednosti i blagostanja učenika; bavi se problemima, zahtjevima i preporukama učenika sa upravnim odborom, direktorom škole i lokalnim vlastima obrazovanja

Savjet roditelja

- Nadgleda školsko okruženje kao i opšti učinak škole i nastavnika; radi na problemima, zahtjevima i preporukama roditelja sa upravnim odborom i lokalnim vlastima obrazovanja

Upravni odbor

- Na nivou škole usvaja planove i programe koji su razvijeni na osnovi škole i iste dalje šalje obrazovnim vlastima na razmatranje i usvajanje

- Razmatra i usvaja godišnje nastavne planove koji su pripremljeni na nivou škole - Predlaže aktivnosti koje nisu deo kurikuluma - Razmatra i usvaja prijedloge škole u vezi korišćenja izbornog djela kurikuluma kao

i aktivnosti koje nisu deo kurikuluma - Razmatra i usvaja listu udžbenika i ostalih materijala - Vrši funkcije koje su vezane sa korišćenjem školskog budžeta - Bira nastavni kadar, upravno osoblje i dodatno osoblje škole - Uspostavlja kućni red škole

57


U okviru pripremnih aktivnosti za sprovođenje kurikuluma, sve škole, pre nego što se uključe u proces sprovođenja, trebaju definisati misiju škole i pripremiti trogodišnje raz- vojne planove škole. Ovi planovi se podnose opštinskim odeljenjima obrazovanja za njihovo usvajanje.

Početni razvojni planovi škola obuhvataju: � Trenutnu situaciju u školi u svjetlu zahtjeva kurikuluma, sa posebnim fokusom na:

infrastrukturu škole

nastavni kadar

profesionalnu službu škole

upravni kadar

didaktičke materijale

� Planiranje mjera (trogodišnji razvojni plan) kako bi se obezbjedilo povećanje kapaciteta škole na neophodni nivo za ispunjenje zahtjeva kurikuluma.

2. Izrada novih materijala za nastavu i učenje za pružanje podrške razvoju sposobnosti

Iz perspektive rada sa učenicima i rada koji je zasnovan na sposobnostima, veoma je važno da nastavni izvori motivišu i stimulišu napredak učenika. Dok su udžbenici vrijedni izvori učenja, pristup učenika informacijama nije ograničen samo na udžbenike. Pristup i upotreba šireg spektra nastavnih izvora može izbjeći rutinsko učenje i učenje napamet i na taj način pružiti mogućnost učenja da uče.

Nastavnici koriste nastavne izvore koji ohrabruju i promovišu usvajanje relevantnih znanja, razvoj vještina, vrijednosti i stavova koji vode ka postepenom usvajanju glavnih sposobnosti. Zato, bez obzira o kom se nivou dostignuća govori, glavne sposobnosti, rezultati učenja ključnog kurikuluma, rezultati učenja oblasti kurikuluma, ili rezultati učenja predmetnih kurikuluma/različitih tematskih jedinica, mogu se koristiti kao mnogobrojni nastavni izvori i ne samo jedna određena knjiga, kao na primjer:

� udžbenici različitih predmjeta u okviru jedne oblasti; � materijali koji su sastavljeni od strane samih nastavnika za različite tematske jedinice; � gotovi izvori koji su uzeti sa različitih izvora interneta; � platforma elektronskog učenja;

58


� elektronska biblioteka; � različiti izvori iz svakodnevnog života (katalozi, uputstva, itd).

Bez obzira na oblik i cilj (npr. obrazovni softveri, eksperimentalni paketi ili drugo), nastavni izvori trebaju biti izrađeni u skladu sa osnovnim principima OKK-a omogućavajući: � nastavu i učenje kako bi se na uravnotežen način obezbjedilo prisvajanje znanja,

razvoja vještina i viših intelektualnih stavova; � primjena interaktivnih nastavnih metoda i procedura procjene, koje se obraćaju

na visoke intelektualne sposobnosti, uključujući kreativnost i nezavisno rješavanje problema;

� promovisanje pozitivnih vrijednosti, principa i iskustava, kao što su: ljudska prava, socijalna pravda i sveobuhvatnost;

� izbjegavanje predrasuda i stereotipova, diskriminacionih stavova, mržnje i nasilja; � relevantne i pogodne aktivnosti za procjenu i samoprocjenu, kao i aktivnosti koje

podržavaju razvoj sposobnosti za učenjem; � vezu između predmeta i ostalih oblasti kurikuluma kroz stepene/nivoe kurikuluma.

MONT će se angažovati za opcije koje su finansijski održivije za nabavljanje nastavnih udžbenika i podobnijih politika za konkurenciju između urednika i autora školskih knjiga, kako bi se izradili nastavni materijali visokog kvaliteta po standardima. Sistem i praksa izdavanja školskih knjiga/nastavnih udžbenika, nabavka i snabdevanje školskim knjigama biće izmijenjeno u ovom kontekstu i prilagodiće se zahtjevima novog kurikuluma.

Škole i zajednice se ohrabruju da uspostave centre nastavnih izvora, gde učenici mogu da se savjetuju sa nastavnicima u vezi identifikacije podobnih izvora i nezavisnog korišćenja istih.

Nastavnici koriste centre nastavnih izvora kako bi obogatili svoje materijale i nastavničke metode.

Nastavnici, učenici i drugi obrazovni nosioci će se na aktivan način angažovati u izradi podobnih nastavnih izvora u skladu sa nastavnim zahtjevima i interesima učenika12. Učenici, nastavnici i ostali nosioci obrazovanja će sarađivati i u izradi elektronskih izvora, kako bi učili putem korišćenja izvora informativne tehnologije.

Za učenike koji imaju poteškoće u učenju, pripremaju se odgovarajući i individualno nastavni izvori, u zavisnosti od njihove individualne potrebe.

12 Rezultati realizovanih projekata od strane učenika mogu biti važeći nastavni izvori za različite razrede. Nastavnici mogu razviti dosije (portfelj, paket materijala) za različite teme, koristeći novine, revije, specijalizovanu literaturu ili razne priručnike za aktivnosti sa učenicima.

59


3. Sprovođenje okvira kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje13

Kako bi se stvorila održiva osnova za sprovođenje okvira kurikuluma, potrebno je da se obezbedi sledeće:

(a) izrada dokumenata;

(b) potpuna priprema školskog sistema i individualnih škola kako bi se preuzelo sprovođenje kurikuluma;

(c) povećanje kapaciteta upravnog i nastavnog kadra u školama za sprovođenje kurikuluma, uključujući i stalni profesionalni razvoj.

Okvir kurikuluma se izvršava na postepen način, putem jednog zajedničkog rada sa MONT-om, opštinskim odjeljenjem za obrazovanje, školama i ostalim saradničkim partnerima.

Plan sprovođenja okvira kurikuluma obuhvata dve faze:

1. pripremnu fazu za sprovođenje okvira kurikuluma; i

2. izvršnu fazi kurikuluma.

Da je sprovođenje potpuno smatraće se samo kada se: � škola stalno angažuje za poboljšanje nastavnog procesa i procesa učenja ka povećanju

nivoa uspjeha učenika; � škole i opštinska odjeljenja za obrazovanje angažuju u stalni proces sakupljanja i

analiziranja podataka, izazova i nalaženje rešenja ka izvršenju zahtjeva kurikuluma; � MONT bude nadgledao ispunjenje zahtjeva kurikuluma na državnom nivou, kako bi

pregledao i dopunio programske politike u polju obrazovanja i obezbijedio institucionalnu podršku;

� MONT bude izradio normativ nastavnika i pedagošku dokumentaciju; � školska infrastruktura prilagodi i ponovo organizuje za sprovođenje standarda

okvirom kurikuluma.

13 Detaljna dinamika izvršenja okvira kurikuluma u određenom vremenskom roku i fazama, biće odražena u akcionom planu izvršenja, usvojenog od strane MONT-a.

60


3.1. Pripremna faza za sprovođenje okvira kurikuluma

Cilj pripremne faze je obezbeđivanje svih preduslova neophodnih za sprovođenje okvira kosovskog kurikuluma, uključujući:

a) izradu i usvajanje potpunog paketa dokumenata kurikuluma;

b) izradu i usvajanje potpunog paketa podsektorskih politika za sprovođenje kurikuluma;

c) pripremu udžbenika i ostalih školskih materijala;

d) pripremu nove pedagoške dokumentacije;

e) pripremu vodećih opština/škola za prvu fazu sprovođenja; i

f) sprovođenje kurikuluma u vodećim školama.

Pripremna faza obuhvata i sljedeće aktivnosti:

g.) Razvoj potpunog paketa dokumenata kurikuluma � Izrada i publikacija ključnog kurikuluma Kosova za osnovno, srednje niže i srednje

više obrazovanje (gimnazije i profesionalne škole); � Izrada, usvajanje i publikacija kurikuluma za rano djetinjstvo; � Izrada i usvajanje kurikuluma, sa osnovom škole, u skladu sa zahtjevima novog

kurikuluma.

h.) Izrada i usvajanje potpunog paketa podržanih podsektorskih politika za sprovođenje kuruikuluma: � Politike i prakse za profesionalni razvoj nastavnika; � Politike i prakse za razvoj škola, uključujući i standarde za školsku infrastrukturu; � Politike i prakse za institucionalni razvoj organa na centralnom i lokalnom nivou onih

koji se bave upravljanjem škola; � Politike i prakse za stvaranje nastavnih materijala i materijala za učenje (uključujući i

udžbenike); � Politike i prakse za procjenjivanje učenika.

d.) Priprema i testiranje novih školskih materijala � Pregled postojećih udžbenika, odnoseći se na nove zahteve kurikuluma i novog

standarda za udžbenike; � Izrada novih primjeraka nastavnih materijala i materijala za učenje za korišćenje

vodećih škola; � Priprema uputstava za nastavnike u vezi mogućnosti korišćenja postojećih udžbenika

61


u funkciji zahtjeva novog kurikuluma kao i obuka nastavnika u vodećim školama za njihovo korišćenje.

e.) Priprema nove pedagoške dokumentacije � Pregled i izrada novih pedagoških dokumenata.

f.) Priprema vodećih opština/škola za prvu fazu sprovođenja. � Priprema uputstava/priručnika za sprovođenje kurikuluma za opštinska

odjeljenja obrazovanja, upravni kadar škole, nastavni kadar i profesionalnu službu; � Izrada razvojnih planova vodećih škola i pružanje fondova za sprovođenje istih; � Povećanje kapaciteta opštinskih odjeljenja za obrazovanje u vezi njihove uloge

u poboljšanju nivoa pohađanja škole, nivoa uspjeha učenika kao i poboljšanje efektivnog korišćenja fizičkih, finansijskih, ljudskih izvora u skladu sa mogućnostima koje pruža ovaj kurikulum;

� Izrada standarda za profesionalnu praksu upravnog kadra škole i povećanje kapaciteta upravnog kadra u vodećim školama u vezi njihove uloge i mogućnosti djelovanja kao sljedeće:

- pružanje prijateljskog i bezbjednog okruženja za djecu;

- poboljšanje kvaliteta, jednakosti i odgovornosti nastavnika;

- razvoj jasnog profila škole, koja odražava karakteristike osoblja škole, infrastrukture, zajednice i sredine gdje radi, obezbeđujući raznolike mogućnosti za savlađivanje glavnih sposobnosti od strane učenika;

- poštovanje demokratskih principa škole, uključujući učenike, roditelje i ostale nosioce obrazovanja u donošenju odluka na nivou razreda i škole;

- pružanje podjednakog pristupa izvorima informacija i učenja za sve učenike, poštujući principe jednakosti i ne-diskriminacije;

- primjena sveobuhvatnih obrazovnih principa poštujući raznolikost potreba i mogućnosti učenika.

62


� Povećanje kapaciteta svih nastavnih kadrova u vodećim školama za integraciju

pristupa učeniku i učenju kao i pristupa koji se zasniva na sposobnostima tokom:

(a) organizacije nastavnih iskustava i iskustava učenika;

(b) procjene nivoa njihovog uspjeha; i

(c) pripreme, biranja i korišćenja nastavnih izvora. � Uspostavljanje profesionalnih usluga; � Kampanje informisanja i konsultacija u vezi izmjena predviđenih kurikulumom

preduniverzitetskog obrazovanja sa svim zainteresovanim strankama (učenici, roditelji, civilno društvo, poslovna zajednica, itd).

g.) Sprovođenje kurikuluma u vodećim školama

Kurikulum će se prevashodno sprovoditi u vodećim školama, koje će biti izabrane od strane MONT-a u konsultaciji sa opštinskim odjeljenjima za obrazovanje.

Nastavni kadar i direktori vodećih škola biće podržanih od strane profesionalnih službi škole.

Faza sprovođenja u vodećim školama obuhvata sledeće aktivnosti:

a) Sprovođenje ključnog kurikuluma u nekoliko izabranih škola zasnovane na: � podržane podsektorske politike; i � uputstva za sprovođenje.

b) Sesije nadgledanja, stalnog profesionalnog razvoja i obuka za opštinska odjeljenja za obrazovanje, upravno osoblje škole i nastavnika tokom izvršnog procesa kurikuluma u vodećim opštinama.

c) Stvaranje mreže za: � Razmjenu iskustava između vodećih škola; � Prenos dobrih iskustava vodećih škola na druge škole, kao deo pripreme za narednu

fazu; � Razmjena iskustava između opštinskih odjeljenja za obrazovanje; � Stalna komunikacija vodećih škola i opštinskih odjeljenja za obrazovanje zajedno

sa svim uključenim stranama.

d) Izrada kurikuluma, na osnovu ključnog kurikuluma.

e) Postepena izrada, objavljivanje i raspodjela novih udžbenika i ostalih nastavnih materijala.

f) Priprema svih opštinskih odjeljenja za obrazovanje i škola za potpunu fazu sprovođenja:

3.2. Postepena primjena potpunog paketa kurikuluma

Potpun paket kurikuluma Kosova sadržaće: � predmetne kurikulume koji su izrađeni za stepen kurikuluma ili za razred;

63


� određeni materijali za nastavu i učenje (uključujući udžbenike ili druge vrste materijala, što znači obrazovne softvere, nastavne module, itd.) za učenike.

Razvoj i postepeno sprovođenje paketa kurikuluma možemo pokazati i putem ove tablice:

AKTIVNOSTI Faza I Faza II Faza III Faza IV Faza V Faza VI Faza VII Razvoj predmetnih kurikuluma izrađenih za stepen kurikuluma ili razred

Pred- školsko Raz. VI Raz. X

Raz. I Raz. VII Raz. XI

Raz. II Raz. VIII Raz. X

Raz. III Raz. IX

Raz. IV Raz. V

Određeni materijali za nastavu i učenje



Raz. II Raz. VIII Raz. XII

Raz. III Raz. IX

Raz. IV Raz. V

Sprovođenje potpunog paketa



Raz. II Raz. VIII Raz. XII

Raz. Raz.

III IX

Raz. IV Raz. V

64


Rečnik Okvira kurikuluma Kosova

KONCEPT OBIJAŠNJENJE EKVIVALENTNI KONCEPTI

Autonomija škole Autonomija data za škole u aspektu upravljanja finansijskim izvorima (sa javnim i privatnim financiranjem), upravljanje ljudskim izvorima (direktori škola, obrazovno i neobrazovno osoblje) i donošenje odluka unutar škola kao i u sistemima procjenjivanja (davanje odgovornosti) škola realizovanih u vezi ove autonomije.

Blok nastava Fleksibilni način za određivanje nastavnih časova određujući kompaktnije vremenske periode za predmete/jedinice (npr. nastava jednog predmeta tokom šestonedeljnog semestra umesto nedjeljnih časova koji su raspodeljeni tokom cele školske godine). Ovo se uglavnom može izvršiti u slučaju nekog predmeta gde se ne zahtjeva stroga sekvenca.

Diferencijalna nastava Procjena koja se obično vrši na početku obrazovnog procesa i koja je usredsređena na identifikaciji sposobnosti i slabosti učenika koje trebaju biti uzete u obzir kako bi se podržali učenici u rješavanju raznih problema učenja. Diferencijalna nastava podrazumeva stvaranje višestrukih programa kako bi učenici sa određenim sposobnostima, interesima ili različitim nastavnim potrebama mogli da na podjednak način dožive potrebne podjednake puteve kako bi upilji, upotrebili, razvili i predstavili koncepte kao deo dnevnog nastavnog procesa. Učenicima omogućuje da preduzmu veću odgovornost i vlasništvo u vezi njihovog znanja i pruža mogućnost za učenje između sebe i zajedničkog učenja.

Doživotno učenje Osposobljavanje učenika sa potrebnim sposobnostima kako bi postali uspješni učenici tokom celog života.

Efektivnih kurikulum Ono što učenici stvarno nauče na aspektu znanja, stavova i sposobnosti.

Sprovedeni kurikulum

65


Elektronsko učenje Znanje koje se zasniva na upotrebi novih informacioni tehnologija sa ciljem unapređenja pristupa informacijama, kao i njihovo efektivno i odgovorno korišćenje u (običnom) kontekstu aktivnosti na daljini i u mreži.

Ekstra aktivnosti kurikuluma

+

Ekstra aktivnosti kurikuluma

Strukturiranje nastavne aktivnosti koje se dešavaju van konteksta predmeta i formalnih nastavnih oblasti. U nekoliko sistema ovo može obuhvatiti radno iskustvo ili organizovani sport.

Formalni kurikulum Mogućnosti i nastavna iskustva koja se nude učenicima u kontekstu formalnog obrazovanja. Formalni kurikulum služi kao osnova za svjedočanstva i izdavanje diploma koje su prihvatljive od strane društva.

Predviđeni/ službeni/obavezni kurikulum

Formalno obrazovanje Obrazovni sistem strukturiran na hijerarhijski način i sa hronološkim razredom koji počinje još od predškolskog obrazovanja pa sve do univerziteta uključujući i, osim opštih akademskih studija, raznovrsnost specijalizovanih programa i institucija za tehničko i profesionalno osposobljavanje sa punim rasporedom. Rezultati i dobijene kvalifikacije u formalnom obrazovanju prihvataju se od strane društva putem svjedočanstva i izdavanja diploma.

Formativna procjena Procjena koja je prvobitno osnovana na razredu i realizuje se od strane nastavnika sa ciljem podržavanja učenika kako bi napredovali u nastavi tokom jednog određenog vremenskog perioda. Predviđa nastavu kao proces a ne samo kao rezultat (vidi procjenu učenja, sa kojom je povezana).

66


Glavne sposobnosti Sposobnosti koje se smatraju iz obrazovnog sistema i sistema osposobljavanja kao važni za učenje svakog učenika i onih koji doprinose boljem životu svakog člana društva.

Glavne sposobnosti koje su približne „osnovnom obrazovanju“ mogu se prepoznati kao „osnovne sposobnosti“.

Generičke, poprečne ili sveobuhvatne sposobnosti

Glavni stepen kurikuluma

Određene faze putem kojih se realizuje kurikulum kroz nivoe i različite razrede obrazovanja. Period koji pokriva zajedničke karakteristike u aspektu razvoja djece, zahtjeva kurikuluma i pristupa nastave i učenja za razvoj učenika i napretka u učenju. U okviru kurikuluma Kosova, glavni stepeni su faze određene na nivoima obrazovanja kako bi se obezbjedilo: • više transparentnosti i tačnosti

u artikulaciji obrazovnih ciljeva i zadataka;

• mogućnosti za konkretna uputstva za organizaciju rada naglašene škole u specifičnim metodama, nastavni rezultat sredstva procjene;

• mogućnost da se pruže novi izazovi što se tiče razvoja učenika i specifičnih ciljeva svakog ključnog stepena kurikuluma

Holističko i sveobuhvatno učenje

Učenje koje integriše akademske aspekte sa razvojem učenika pokušavajući da rade i na pojavama u cjelosti ističući vezu dimenzija i prirodnih, društvenih i ličnih procesa.

Takođe pogledajte “integrisano učenje”

Holistički razvoj Harmonizovani napredak/razvoj svih dimenzija, što znači intelektualnih, emocionalnih i motoričkih aspekta.

Pristup razvoju „potpune ličnosti“

Informativna tehnologija i komunikacija (ITK)

Instrumenti i novi procesi za pristup informacijama i preradu istih, kao i za komunikaciju zasnovanu na elektronskim uređajima kao što su kompjuteri, TV, internet, ili ostali digitalni uređaji.

Integrisana nastava i učenje

Učenje koje odražava i jasno pokazuje veze i međuveze u individualnom i društvenom životu (ljudske aktivnosti), priroda i znanje.

Holističko i sveobuhvatno učenje

67


Interaktivan razred Nastavno okruženje na nivou razreda koje se osniva na stalnim razmjenama između nastavnika i učenika u kontekstu aktivnosti koje su zasnovane na istraživanju, rješavanju problema i konkretnom radu.

Interaktivna nastava i učenje

Filozofija i praksa obuhvaćanja učenika za određivanje i izgradnju njihove nastavne prakse imajući u obzir njihove potrebe, interese, prethodno znanje i kontekst.

Integracija kurikuluma Proces kombinacije/artikulacije nastavnog i predmetnog sadržaja sa ciljem promovisanja holističnog i sveobuhvatnog učenja. Ovo vodi do umanjenja jednog broja diskretnih predmeta i obično se izvršava u osnovnom i srednjem nižem obrazovanju.

Izborni kurikulum Izborni deo kurikuluma koji predstavlja predmete i aktivnosti kurikuluma koji su odlučeni na nivou škole.

Kurikulum sa osnovom škole

Izborni kurikulum Nastavna/predmetna oblast koju učenici u skladu sa svojim interesima, talentu i potrebama mogu birati po želji.

Izvor učenja Referentna tačka i podrška za učenje, uključujući udžbenike, obrazovne softvere, eksperimentalne alate, atlase, rječnike, vježbanke, itd.

Ključni kurikulum Zajednički zahtjevi za sve učenike sa aspekta glavnih sposobnosti, zajedničkih predmeta i opštih orijentacija.

Koncentracija učenika Filozofija i praksa organizovanja nastave, učenja i procjene sa perspektive potreba, interesa i sposobnosti učenika.

Konstruktivnih pristupi Filozofija i prakse koje su inspirisane različitim konstruktivnim nastavnim teorijama i razvoja koji naglašava da se nastava gradi između kulture, individualnog i društvenog iskustva, kao i interakcija i konteksta. Na osnovu konstruktivnih teorija, nastave trebaju imati smisao (kako bi bile značajne) za učenike i da bi postale efektivne.

68


Kurikulum Cjelina nastavnih oblasti, predmeta i pitanja među kurikulumima koji se nalaze u jednom obrazovnom sistemu. Koncept se obično koristi kako bi se shvatio „formalni“ kurikulum ili „predviđen (pisan)“, ali može obuhvatiti i „predviđeni“ ili „skriveni“ kurikulum. Takođe se prave razlike između „predviđenog“ (službenog), „izvršenog“, „interaktivnog“ (koji dolazi kao rezultat interakcija u razredu) kurikuluma i „efektivnog kurikuluma“ (ono što učenik u stvarnosti nauči).

Kurikulum (š)

Kurikulum sa osnovom škole (ili sa osnovom u instituciji)

Deo kurikuluma o kome se odlučuje na nivou škole (ili institucije).

Međusobno povezana pitanja

Važan sadržaj kurikuluma koji u potpunosti ne pripada samo jednom predmetu ili oblasti kurikuluma, ali koje se najbolje uči u nekoliko predmeta. Obični primjeri su edukacija o miru, rodna pitanja, sposobnosti komunikacije, i međukulturno obrazovanje.

Međusobno povezane teme

Metodologija procjene Strategije i izvršene aktivnosti, obično od strane nastavnika (u unutrašnjem procjenjivanju) ili od specijalizovane agencije (u spoljnoj procjeni), kako bi se mjerilo dostignuće ili učinak učenika.

Nastava Aktivnosti koje se realizuju sa ciljem podsticanja nastave kod učenika upotrebljavajući širi spektar metoda koje odgovaraju nastavnim stilovima učenika.

Nastavno iskustvo Situacije i procesi kroz koje učenici dobijaju/razvijaju znanja, sposobnosti, vrijednosti i stavove.

Nastavne mogućnosti Situacija i procesi koji imaju potencijal da podstaknu učenje kod učenika.

Nastavni rezultati Izjave koje opisuju ono šta učenici trebaju znati, vjerovati, procijeniti i biti u stanju da isto odrade. Rezultati su istaknuti u okviru kurikuluma i jednom opsegu domena, uključujući znanje, razumijevanje, sposobnosti, vrijednosti i stavove.

Rezultati sposobnosti učenika Rezultati učenika Dostignuća učenika

Nastavni sadržaj Teme, vjerovanja, ponašanje, koncepti i dokazi, često grupisani unutar jednog predmeta ili oblasti kurikuluma pod znanjem, sposobnostima, vrijednostima i stavovima koji se očekuju da će se prisvojiti na osnovu nastave učenja

Sadržaj

69


Nastavni program Dokumenat koji opisuje nastavne ciljeve, rezultate i nastavni sadržaj jednog posebnog predmeta. Moderni nastavni programi pružaju i uputstva za njihovu primjenu, uključujući odgovarajuću metodologiju za nastavu i procjenu.

Nastavni program zasnovan na/za određeni predmet

Nastava prijatelj- prijatelju

Praksa gde učenici imaju ulogu nastavnika u jednom školskom okruženju kako bi podijelili svoje znanje i sposobnosti sa ostalim učenicima.

Napredovanje održivog učenja

Učenje koje se zasniva na prethodnoj efektivnoj integraciji u novim sistemima znanja, sposobnosti i stavova.

Neformalno obrazovanje

Bilo koja organizovana i održiva aktivnost koja tačno ne odgovara ograničenju formalnog obrazovanja.

Oblast kurikuluma Jedna šira nastavna kategorija koja grupiše predmete koji imaju zajedničke ciljeve i zadatke za učenje znanja, sposobnosti, vrijednosti i stavova. Pripajanje predmeta u jednu određenu nastavnu oblast koja uzima u obzir njihov specifičan doprinos za razvoj učenika,

Nastavna oblast

Obrazovanje i profesionalno osposobljavanje

Obrazovanje i osposobljavanje kako bi se učenicima omogućilo da pridobiju radne vještine i profesionalne kvalifikacije za određene profesije, osim postizanja glavnih sposobnosti određenih putem okvira kurikuluma.

Obrazovanje prijatelj- prijatelju

Nastavni procesi koji se osnivaju na razmjeni informacija, znanja i iskustva između prijatelja gdje oni deluju kao izvorne olakšavajuće osobe nastave i/ili mentori.

Učenje od prijatelja

Osnovno obrazovanje Na Kosovu, to je period ili prvi ciklus obrazovanja u trajanju od pet godina, uključujući još jedan predškolski razred (MSKO 1).

Obavezno obrazovanje Trajanje obrazovanja koje se zakonom smatra obavezno (obično) je besplatno za učenike i njihove porodice. Sastav "obaveznog obrazovanja" na Kosovu obuhvata osnovno obrazovanje, srednje niže i srednje više obrazovanje (MSKO 1, 2 i 3).

70


Osnovno obrazovanje Godine školovanja koje se smatraju kao potrebne Da se postignu minimalni standardi za

savladavanje glavnih sposobnosti

Obično se pokriva obaveznim obrazovanjem

Obrazovanje za preduzetništvo

U užem smislu: priprema djece i mladih da imaju svoju ulogu u preduzetništvu i ekonomiji, da stvore svoje biznise/ preduzeća. U širem smislu: opremanje djece i mladih da posjeduju preduzetničke sposobnosti kao što je inicijativa, donošenje odluka, preduzimanje rizika, vođstvo, sposobnosti upravljanja i organizacije.

Opšte obrazovanje (škole)

Dostignuća i razvoj učenika generalno širokog spektra znanja, vještina i stavova koji su međusobno povezani sa predmetima/akademskim učenjima kao i sa životom i radom.

Okvir kurikuluma Određen broj politika, uredbi, orijentacija i uputstva koji su suštinski za razvoj i sprovođenje kurikuluma, koje orijentišu razvoj nastavnih programa i ostalih dokumenata kurikuluma. Uzimajući u obzir status kurikuluma kao osovine obrazovnog sistema, okviri kurikuluma obično su viđeni kao „ustav“ preduniverzitetskog obrazovanja. Okviri kurikuluma mogu biti sastavljeni za ceo sistem, za posebne faze (kao osnovno obrazovanje) i/ili za oblasti i posebna pitanja kurikuluma (kao npr. okvir za integraciju međusobno povezanih pitanja u kurikulumu).

Odgovornost Koncept etičkog upravljanja (uključujuči etičko upravljanje škole) Zasniva se na priznavanju i preuzimanju odgovornosti za odluke, akcije i njihove posljedice koja se nadovezuje na očekivanja za davanje odgovornosti pred stranama od interesa.

Okruženje za holističko učenje

Organizacija određivanja učenja koja učenike poziva da koriste istovremeno intelektualno i emocionalno i njihove motoričke sposobnosti.

71


Period kontaktiranja Vreme koje se obično određuje za sistematsku interakciju između nastavnika i učenika u okviru jednog predmeta, nastavne jedinice i/ili nastave.

Predmet Posebna nastavna disciplina (kao što je matematika ili istorija).

Prenosivi predmeti Predmet koji je po svojoj oblasti i strukturi bliži da doprinese postizanju određenih nastavnih ciljeva i omogućava razvoj određenih sposobnosti kod učenika (npr. obrazovanje za rad ili tehnologiju; lični razvoj, sposobnosti za život, socijalna studiranja).

Predviđena procjena Procjena čiji je cilj da predvidi neuspjehe i potencijalne uspjehe u razvoju učenika kako bi se predložili efektivnih programi za njihov napredak i njihove potrebne dodatne akcije u slučaju (očekovanih) nedostataka tokom nastave.

Procjena Proces sakupljanja informacija i prosuđivanja u vezi dostignuća ili učinka učenika.

Procjena učenja Cilj je pružati podršku učenicima kako bi isti postigli glavne sposobnosti i pokazali svoja postignuća, što se tiče predviđenih nastavnih rezultata. Zasniva se na tome da osvesti učenike i učini ih učesnicima u određivanju nastavnih rezultata, kriterijuma kvaliteta i ličnih pokazivača uspjeha. Učenici uče šta treba uraditi da postignu te određene nastavne rezultate i kako stići do te tačke.

Formativna procjena

Procjena učenja Prikupljanje važećih, povjerljivih i uporedivih dokaza kako bi se procijenio napredak učenika u učenju (što znači njihovo dostignuće u različitim oblastima kurikuluma/nastavnih predmeta i savladavanja glavnih sposobnosti).

Završna procjena

Procjena sa razrednom osnovom / Procjena nastavnika

Procjena koja se redovno vrši od strane nastavnika u razredu, kao deo njihove nastave i nastavne strategije. Pruža trenutne i stalne informacije što se tiče dostignuća učenika i problema u učenju.

Procjena prijatelj- prijatelju

Procjena učenika o radu drugih učenika (može biti i formativno i sumarno).

Proširena nastava i vrijeme učenja

Raspodjela većeg djela vremena za nastavu i učenje, dobijanje znanja, sposobnosti i određenih stavova kako bi se podstaklo detaljnije i održivije učenje.

72


Prijateljsko okruženje za djecu

Nastavni ambijenti koji su prijateljski, zasnovani na pravima, sveobuhvatnosti, okruženje koje je zdravo i bezbjedno za svu djecu. Okruženje koje takođe obuhvata i jake veze između porodica/zajednice i škole.

Vidi koncept UNICEF-a za škole i prijateljske nastavne sisteme za djecu koje su zasnovane na pravima.

Politike kurikuluma Formalne odluke donesene od strane vlade ili obrazovne vlasti koje imaju direktan ili važan uticaj na razvoj kurikuluma. Ove odluke su obično dokumentovane u zvaničnim dokumentima vlade.

Popravne aktivnosti Mogućnost i nastavno iskustvo koje se pruža sa ciljem obezbjeđivanja pomoći za učenike kako bi prevazišli poteškoće na efektivan način.

Raspodjela vremena Određeno vreme za nastavu i učenje jednog posebnog predmeta ili nastavne oblasti tokom jedne školske godine ili školske nedelje. Okvir kurikuluma pruža raspodjelu vremena za rad na projektima i interaktivnoj nastavi.

Sakriveni kurikulum Vjerovanja, stavovi i sposobnosti koji postoje kod učenika ili ih dalje razvijaju putem svojih ličnih iskustava. Skriveni kurikulum može biti ili ne biti u skladu sa službenim/obaveznim kurikulumom.

Selektivna procjena Procjena čiji je glavni cilj grupisanje i/ili biranje učenika u skladu sa određenim kriterijumima uspjeha (npr. biranje talentovanih učenika za časove nauke ili umetnosti; biranje učenika koji će biti primljeni u različitim školama srednjeg višeg obrazovanja.

Samo- procjena Samo-procjena od strane učenika u vezi dostignuća i njihovih problema u nastavi. Isto kao i u slučaju procjena prijatelj- prijatelju zasniva se na intelektualnim vještinama visokog nivoa koje koriste učenici kako bi procijenili njihovo znanje u aspektu procesa i rezultata.

73


Sveobuhvatno obrazovanje

Sveobuhvatno obrazovanje pokušava da tretira nastavne potrebe sve djece sa posebnim fokusom na one koji su osjetljivi prema marginalizaciji ili odbijanju. Ovo obrazovanje podrazumeva i to da su svi učenici – sa ili bez nesposobnosti – u stanju da uče zajedno putem pristupa na zajednička predškolska okruženja, škole i nastavna okruženja u zajednici sa odgovarajućom mrežom podržanih usluga.

Srednje niže obrazovanje

Prvi ciklus srednjeg obrazovanja (na Kosovu četvorogodišnji) (MSKO 2).

Srednje obrazovanje Faza ili drugi ciklus obrazovanja, podijeljena u dve faze – niže i više obrazovanje (MSKO 2 i 3).

Spoljna procjena Procjena koja se vrši od strane neke agencije van škole ili je zasnovana na procedurama i instrumentima pruženih od strane agencije van škole (znači vanjski ispiti, testovi koji se pružaju

Sposobnosti Šire sposobnosti za primjenu znanja, vještina, stavova, rutine, vrijednosti i emocija na nezavisan, praktičan i značajan način.

Sposobnosti/ vještine (ponekad se sposobnosti izjednačavaju sa „vještinama“, posebno u izrazima kao što su “sposobnosti za život”. Međutim, prema odgovarajućoj definiciji sposobnosti, sposobnosti se smatraju sastavnim djelom vještina, vrijednosti i stavova (sposobnosti takođe uključuju i rutinu, metod razmišljanja, ponašanje)

74


Standardi 1. Odluka, zahtjev ili pravilo koje je potrebno izvršiti ili primjeniti (npr. “standardi kvaliteta/kurikuluma“ mogu se odnositi na nastavni sadržaj (standardi sadržaja), proces (standardi procesa), rezultate (standardi rezultata), i okruženja (standardi okruženja). 2. Nivo dostignuća ili uspjeha koji se očekuje da se postigne od strane učenika ako se istom da neki određeni rezultat.

Stav Unutrašnje pozicioniranje ka ljudima, dokazima, fenomenima, akcijama, vjerovanjima i situacijama; unutrašnja spremnost za djelovanje.

Spremnost

Sposobnosti za život Sposobnosti koje učenicima pružaju kapaciteti kako bi isti preduzeli dužnosti ili povezane procese u njihovom svakodnevnom životu.

Sistem kurikuluma Cjelina odredbi i dokumenata kurikuluma putem koje se nastavnicima i drugim stranama izdaju uputstva u vezi toga zašto, šta i kako se učenje treba učiti. Sistem kurikuluma se obično sastoji od obrazovnih zakona, okvira kurikuluma, predmetnih nastavnih planova, standarda procjena, udžbenika i ostalih nastavnih materijala.

Struktura kurikuluma Način na koji je organizovan kurikulum u bilo kom sistemu, uključujući predmete i oblasti kurikuluma, kada se iste trebaju naučiti i „model“ sa kojim se trebaju učiti. Kurikulum se može sadržati, na primjer, od glavnih i izbornih predmeta koji se uče sa nekoliko izmjena izmjeđu različitih razreda.

Spiralni kurikulum Model razvoja kurikuluma koji obuhvata periodično ponavljanje znanja, vještina i stavova koji su međusobno povezani sa oblastima kurikuluma ili predmetnim oblastima u kontekstu nastavnih, novih, širih i komplikovaniji iskustava.

Spiralni porast kurikuluma ili nastave.

Sumarna procjena Procjena koja sumira napredovanje i dostignuća nastavnih rezultata od strane učenika na određen vremenski period.

75


Učenje Proces dobijanja, upijanja i razvoj znanja, sposobnosti, vrijednosti i novih stavova koji su integrisani u prethodno postojećim strukturama, a istovremeno sadrže i osnovu za nova prisvajanja.

Učenje zasnovano na uslugama

Nastava koja se dešava kao rezultat angažovanja učenika u pružanju neke organizovane usluge, obično u mjesnoj zajednici ili šire.

Znanje osnovano na uslugama za zajednicu

Vještine Sposobnost za primjenu znanja kako bi se izvršio neki poseban zadatak po nekom održivom standardu (operativna/ proceduralna dimenzija znanja).

Višeslojni koncept identiteta

Razumijevanje identiteta kao kompleksan rezultat unapred određenih faktora kao i razvojnih faktora zbog izlaganja i učestvovanja kako pojedinaca tako i grupa različitih kultura u kontekstu trenutnih pojava globalizacije.

Višestruke inteligencije Moderna teorija sa uticajem koji se tiče inteligencije i ličnosti (H. Gardner) koja ističe da se posebne inteligencije mogu otkriti u mozgu, na mjestu jedne opšte ili generičke inteligencije, obično ograničene kao sposobnost za rješavanje problema na efektivan način. Ona takođe ima važne posljedice na razvoj i sprovođenje kurikuluma, posebno putem koncepta pristupa djetetu ili učeniku u centru i modela razvoja „cijele ličnosti“ u procesu učenja i razvoja. Do danas je identifikovano osam višestrukih inteligencija: jezička, matematičko- logička, prostorna, kinestetička, muzička, interpersonalna, prirodna. Pored ovih osam vrsta inteligencija kao dodatak se pominje i postojeća /duhovna/moralna inteligencija.

Vrijednosti Ono što ljudi cijene kao korisničke principe i glavne referentne tačke za rješenja i njihova ponašanja.

76


Značajno učenje Za razliku od učenja napamet, dolazimo do razvoja konceptualnih mreža (znači konceptualnih karata) koje se mogu primjeniti u različitim situacijama i omogućuju kreativnost i rješavanje problema. U vezi sa konstruktivnim tačkama gledišta, takođe se odnosi na nastavu koja ima značenje za učenika (povezana je sa njihovim ličnim iskustvima i u praksi je orijentisana ka konkretnom radu).

Znanje Koncepti i faktične informacije (podaci) kao i relacije među njima (npr. strukture i modeli) vezani sa prirodnim i vještačkim okruženjem, ljudima i društvom, kulturom i ekonomijom, našem razumijevanju o svijetu, ljudima i društvu. Deklarativno znanje napominje da znate o tome „šta“, dok proceduralno znanje da znate o tome “kako“.

77


Literatura

Acedo, C., Ferrer, F. & Pamies, J. (2009). Inclusive education: Open debates and the road ahead. In Prospects 151, Vol. XXXIX, no. 3. pp. 227-238.

Amstrong, Th. (1994). Multiple Intelligences in the Classroom. Alexandria: Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD).

Australia. Department of Education, Science andTraining & Australian National Training Authority. (2002). Employability Skills for the Future.

Australia. Queensland Government. Department of Education,Training andThe Arts. (2008). P12 Curriculum Frameëork. Incorporating Policies, Principles and Guidelines for Queensland State Schools.

Botany, R., Magnin, Ch. & Zottos, e. (Eds.) (2005). L’enseignement secondaire al’achelle mondiale: bilans et perspectives. Actes du colloque de Geneve 5-7 septembre 2004./ Secondary Education worldwide: Assessment and Perspectives. Proceedings of the Geneva Meeting 5-7 September 2004. Geneva : DIP, SRED, UNESCO IBE & UNIGE/ FAPSE. Brady, L. & Kennedy, K. (1999). Curriculum construction. Prentice Hill.

Conjard, P. & Devin, B. (Eds.). (2007). La professionalisation: acqu ѓrir et transmettre des compѓtences. Lyon: Anact.

Braslavsky, C. (Ed.). (2006). Textbooks and Quality Learning for All: Some Lessons Learned from International Experiences. Geneva: UNESCO International Bureau of Education.

Braskavsky, C. & Benavot, A. (Eds.). (2006). School Knowledge in Comparative and Historical Perspective. Changing Curricula in Primary and Secondary Education. Comparative Education Research Centre,The University of Hong Kong & Springer.

Crisan, A. (2006). Current and Future Challenges in Curriculum Development: Policies, Practices and Networking for Change. Bucharest: Editura Educatia 2000+ Humanitas Educational.

Colwill, I. & Galagher, C. (2007). Developing a curriculum for the twenty-first century: the experiences of England and Northern Ireland. In Prospects 144, vol. XXXVIII, no. 4 (Open file: Curriculum Developers facing Education Reform Challenges). pp. 411-426.

Council of Europe. (2004). All European Study on EDC Policies. Education for Democratic Citizenship Activities 2001-1004. Strasbourg.

Dale, R. & Robertson, S. (Eds.). (2009). Globalisation and Europeanisation in Education. Symposium books.

78


Delors, J., Al Mufti, I. & Amagi, I. (Eds.). (1996). Learning. The Treasure Within: Report to UNESCO of the International Commission on Education for the Twenty- first Century. Paris:UNESCO.

Odjeljenje za obrazovanje i nauku (2001). Okvir novog nastavnog plana i programa Kosova (predškolsko, osnovno, srednje i više srednje obrazovanje), bijela knjiga za diskusiju. Priština

Kosovski institut za pedagogiju (2010). Pedagoška istraživanja (rezime radova), Priština

Piaget, J. (2005). O pedagogiji.Tirana: Institut za nastavni program i standarde

Institut za nastavni program i standarde (2006). Pedagoški magazin, Tirana

Institut za nastavni program i standarde (2005). Predškolsko obrazovanje. Tirana

Institut za nastavni program i standarde (2005). Škola i nastavni program. Tirana

Earl. L., Watson, N. & Katz, S. (2003). Large-Scale Education Reform: Life Cycles and Implications for Sustainability. The Centre for British Teachers CfBT.

England Department for Education and Employment (DfEE) and Qualifications and Curriculum Authority (QCA). (1999). The national curriculum, handbook for teachers (pp. 10-13). London: HMSO.

England. QCA. (2000). The revised national curriculum. London. See www.qca.org.uk/qca_13575.aspx or www.nc.uk.net.

England. Department for Education and Skills (DfES). (2000). Schemes of work. London. See www.standards.dfes.gov.uk/schemes3/.

England. QCA. (2004). The futures website. London. See www.qca.org.uk/qca_6073. aspx.

England. QCA. (2007a). The new secondary curriculum. London. See www.currriculum.qca.org.uk/aims/index.aspx.

England, QCA. (2007b). A big picture of curriculum. London. See http:/7curriculum.qca.org.uk/key-stages-3- and-4/organizing-yourcurriculum/principles_of_curriculum_ design/bigpicture.aspx.

Ettayebi, M., Jonnaert, Ph., Opertti, R., (Eds.) (2009). Logique de compѓtences et dѓveloppement curriculaire: dѓbats, perspectives et alternative. Editions L’Harmattan.

79

http://www.qca.org.uk/qca_13575.aspx

http://www.nc.uk.net/

http://www.standards.dfes.gov.uk/schemes3/

http://www.qca.org.uk/qca_6073

http://www.currriculum.qca.org.uk/aims/index.aspx


European Commisssion. Directorate-General for Education and Culture. (2000). European

Report on the Quality of School Education. Sixteen Quality Indicators. Report based on the work of the working Committee on Quality Indicators.

Farstad, H. (2004). Competencies for Life: Some Implications for Education. Background Paper to workshop 3: Quality Education and Competencies for Life. UNESCO 47th Session of the International Conference on Education.

Flinders, D. J. & Thornton, S. J. (Eds.). (2004). The Curriculum Studies Reader. (2nd

edition). New York: Routledge.

Edukativni fakultet (2010). Istraživanja nauke obrazovanja br.1 izd 7. Priština

Gardner, H. (1993). Multiple Intelligences. The Theory into Practice. A Reader. Basic Books.

Georgescu, D. (2002). On curriculum development in Kosovo. In The Development Education Journal. Vol. 9.1. pp. 29-20.

Georgescu, D. & Palade, E.(2003). Reshaping Education for an Open Society in Romania 19902000: Case Studies in Large-Scale Education Reform. Vol. II, no 3. The world Bank.

Georgescu, D. (2005). Le role de l’education dans les situations de post-conflit. Les experiences du Bureau International d’Education (BIE). In Aligisakis, M. (Ed.). (2005). L’Europe et la sorite des conflits. Geneve: EURYOPA Institut European, Universite de Geneve.

Georgescu, d. (2006). Curriculum Philosophies for the 21st Century: what is Old and what is New? In Crisan, A. (2006). Current and Future Challenges in Curriculum Development: Policies, Practices and Networking for Change. pp. 79-96. Bucharest: Editura Educatia 2000+ Humanitas Educational.

Georgescu, D. (2007). Introduction to the Open File. In Prospects 144, vol. XXXVIII, no. 4. (Open file: Curriculum Developers facing Education Reform Challenges).

GTZ & BMZ. (2008). Learning to Live Together. Design, monitoring and evaluation of education for life skills, citizenship, peace and human rights.(in collaboration with UNESCO IBE).

Harland, J. et al. (2002). Is the curriculum working? London: NFER.

Keating-Chetwynd, S. (Ed.), Brett, P., Mompoint-Gaillard, P. & Salema, M. H., (2009). How all teachers can support citizenship and human rights education: a framework for

80


the development of competences. Strasbourg: Council of Europe Publishing.

MONT (2003). Nastavni plan i program 1. Priština MONT (2004). Nastavni plan i program 2. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 3. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 4. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 5. Priština MONT (2003). Nastavni plan i program 6. Priština MONT (2004). Nastavni plan i program 7. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 8. Priština MONT (2002). Nastavni plan i program 9. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 9. Priština MONT (2003). Nastavni plan i program 10. Priština MONT (2004). Nastavni plan i program 11. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 12. Priština MONT (2005). Nastavni plan i program 13. Priština

McCormick, R. & Murphy, P. (2000). Curriculum. The case for a focus on learning. In Moon, B., Ben-Peretz, M. & Brown, S. (Eds.). (2000). Routledge International Companion to Education. London: Routledge. pp. 204-234.

New Zealand. Ministry of Education. ( Year not mentioned ). The New Zealand Curriculum Framework. wellington. See http://www.tki.org.nz/r/governance/nzcf/ index_e.php

Northern Ireland. (1999). Key messages from the Curriculum 21 conferences and the curriculum monitoring programme. Belfast.

Northern Ireland. CCEA. (2007). The new Northern Ireland curriculum website. See www.nicurriculum.org.uk. For Thematic Units, see www. nicurriculum.orguk/connected_learning/thematic_untis/.

Norway. The Royal Ministry of Education, Research and Church Affairs. (1999). The Curriculum for the 10-Year Compulsory School in Norway. Norwegian Board of Education. (See http://www.ls.no).

Norway. The Royal Ministry of Education, Research and Church Affairs. (Year not mentioned).

Core Curriculum for Primary, Secondary and Adult Education in Norway. Norwegian Board of Education. (See http://www.ls.no).

OECD. (2008). Trends Shaping Education. Centre for Educational Research and Innovation.

OECD. (2009). Education today: The OECD Perspective. Centre for Educational

81

http://www.tki.org.nz/r/governance/nzcf/

http://www.nicurriculum.org.uk/

http://www/


Research and Innovation, Education & Skills.

OSCE, ODIHR, Council of Europe, OHCHR & UNESCO. (2009). Human Rights Education in the School System of Europe, Central Asia and North America: A Compendium of Good Practice. (edited by Tibbitts, F.)

Perry, L. B. & Tor, G. (2008). Understanding educational transfer: theoretical perspectives and conceptual frameworks. In Prospects 148, Vol. XXXVIII, no. 4. pp. 509-526.

Pinar, w. F. (Ed.). (2003). International Handbook of Curriculum Research. Routledge.

Ross, A. (1999). Curriculum. Construction and Critique. London & New York: Falmer Press.

Rychen, D. s. & Tiana, A. (2004). Developing Key Competencies in Education. Some Lessons Learned from International Experience. Geneva: UNESCO International Bureau of Education.

Savolainen, H. (2009). Responding to diversity and striving for excellence: the case of Finland. In Prospects 151, Vol. XXXIX, no. 3. pp. 281-292

Schleicher, A. (2006). The Economics of Knowledge. why Education is Key to Europe’s Success.The Lisbon Council Policy Brief.

Schleicher, A. (2009). Securing quality and equity in education: Lessons from PISA. In Prospects 151, Vol. XXXIX, no. 3. pp. 251-280.

Scotland. Scottish Qualification Authority. (2003). Key competencies – some international comparisons. Policy and Research Bulletin. Bulletin no. 2.

Scotland. Smarter Scotland Scottish Government, HMIE – Improving Scottish Education, SQA & Learning Teaching Scotland. Curriculum for Excellence. Edinburgh. See www.curriculumforexcellencescotland.gov.uk.

Scotland. Scottish Executive. (2006). A Curriculum for Excellence. Building the Curriculum 1. The contribution of Curriculum Areas. Edinburgh.

Scotland. The Scottish Government. (2008). Curriculum for Excellence. Building the Curriculum 3. A Framework for Learning and Teaching. Edinburgh.

South Africa. (2005). Revised National Curriculum Statement Grades R-9 (Schools) Policy – Overview and Learning Area Statements. See www.dest.gov.au/sectors/school_ education_initiatives_revie.

The world Bank. (2005). Reshaping the Future. Education and Postconflict

82

http://www.curriculumforexcellencescotland.gov.uk/

http://www.dest.gov.au/sectors/school_


Reconstruction. washington, D. C.

UNESCO Global Monitoring Report 2005. (2004). The Quality Imperative. UNESCO Publishing.

UNESCO. (2005). Towards Knowledge Societies. Paris: UNESCO Publishing.

UNESCO Global Monitoring Report 2008. (2007). Education for all by 2015. Will we make it?. UNESCO Publishing and Oxford University Press.

UNESCO, UNESCO IBE & ISESCO. (2008). Thinking and Building Peace through Innovative Textbook Design. Report of the Inter-regional Experts’ Meeting on Developing Guideliens for Promoting Pace and Intercultural understanding through Curricula, Textbooks and Learning Materials. Paris: UNESCO. (authors: Georgescu, D. & Bernard, J.).

U. S. Department of Education, Institute of Education Sciences, National Center for Education Evaluation and Regional Assistance. (2003). Identifying and Implementing Educational Practices Supported by Rigorous Evidence: A User Friendly Guide.

Zgaga, P. (2005). The Importance of Education in Social Reconstruction. Ljubliana & Wien: Centre for Educational Policy Studies & Austria KulturKontakt.

white, G. (2004). Rethinking the School Curriculum. Values, Aims and Purposes. London: Routledge Falmer.

william, D. (2000). Standards. what are they, what do they do and where do they live? In Moon, B., Ben-Peretz, M. & Brown, S. (Eds.). (2000). Routledge International Companion to Education. London: Routledge. pp. 351-363.

whitby, K., Filmer-Sankey, C. & S. O’Donell, S. (2005). International Review of Curriculum and Assessment Frameworks.Thematic Probe:TheTeaching of Skills in Lower Secondary Education. QCA & National Foundation for Educational Research (NFER). (See also INCA Education around the world supported by Qualifications and Curriculum Development Agency/QCDA and NFER - http://www.inca.org.uk/ thematic_probes.html)

Razvoj sveobuhvatnog obrazovanja na Kosovu. (2008). Izazovi i rezultati (antologija). Priština: Podrška Finske razvoju sektora obrazovanja na Kosovu

83

http://www.inca.org.uk/


U izradi Okvira kurikuluma Kosova su učestvovali:

Grupa za finaliziranje OKK: Nehat Mustafa, zamjenik ministra MONT Drita Kadriu, politički savjetnik u kabinetu ministra Ragim Gjoshi, politički savjetnik u kabinetu ministra Xhavit Dakaj, generalni sekretar MONT Halim Hyseni, stručnjak za obrazovanje Ramush Lekaj, rukovodilac sektora za plan i program Mustafë Kadriu, rukovodilac jedinice za vrednovanje i standarde

Upravna ekipa: SabriTahiri, profesor na UP i predsjednik državnog savjeta za kurikulum (DSK) Nezir Çoçaj, direktor pedagoškog instituta, bivši politički savjetnik u kabinetu ministra Agim Bërdynaj, direktor odjeljenja za razvoj preduniverzitetskog obrazovanja MASHT Alush Istogu, direktor odjeljenja za upravljanje preduniverzitetskog obrazovanja MONT Ramush Lekaj, rukovodilac sektora za plan i program

Tehnička ekipa Armend Tahirsylaj, rukovodilac tehničke ekipe (august 2009 – august 2010.) Flora Kryeziu, rukovodilac tehničke ekipe (oktobar 2010 – juni 2011.0) Luljeta Belegu Demjaha, spoljni saradnik MONT za izradu Okvira kurikuluma u sklopu tehničke ekipe (august 2009 – juni 2011.) Lindita Boshtrakaj, spoljni saradnik MONT za izradu Okvira kurikuluma u sklopu tehničke ekipe (august 2009 – juni 2011.)

Međunarodni konsultanti: Dakmara Georgescu, stručnjak programa, konsultant (IBE UNESCO) angažovana od strane UNICEF-a (juli 2009 – februar 2010.) g. Ian Colwill, konsultant (avgust – septembar 2009.) gđa. Carmel Gallagher, konsultant (avgust – novembar 2009.) gđa. Felisa Tibbitts, konsultant (novembar 2009.) Alexandru Crisan, međunarodni konsultant projekta EU Edu SWAp

UNICEF je pružio podršku MONT-u u procesu razmatranja, izrade i štampanja ONPPK

84


Ostali doprinosioci (navedeni po abecednom redu):

Abdurrahman Simnica, odjeljenje za stručno obrazovanje Agim Gashi, profesor na fakultetu prirodnih umjetnosti Agim Rexhepi, inspektor obrazovanja Agim Rusinovci, profesor na akademiji umjetnosti, Univerzitet Prištine Agim Vinca, profesor na filološkom fakultetu, član DSKK Agni Dika, profesor na tehničkom fakultetu, Univerzitet Prištine Ali Shabani, predsjednik USONKK Arber Salihu, odsjek za kurikulum MONT Argjend Osmani, stručnjak za IT Arif Demolli, Sektor za udžbenike MONT Azem Guri, direktor Opštinskog odjeljenja za obrazovanje, Kačanik Bathtiar Kryeziu, profesor na edukativnom fakultetu, Univerzitet Prištine Bajram Beqiri, predsjednik roditeljskog savjeta Bajram Berisha, prorektor rektorata Univerziteta Prištine Behxhet Mustafa, profesor na fakultetu prirodno-matematičkih nauka, Univerzitet Prištine Besa Luzha, profesor na muzičkom fakultetu (akademija umjetnosti) Univerzitet Prištine Besa Zagragja, inspektor obrazovanja, Priština Binak Gerguri, istraživač Instituta za pedagogiju David Royle, glavni stručnjak za kurikulum i razvoj obuka projekta EU Ed SWAp Eda Vula, profesor na edukativnom fakultetu, Univerzitet Prištine Edmond Beqiri, profesor, Univerzitet Prištine Emine Bakalli, profesor na filozofskom fakultetu, Univerzitet Prištine Enesa Kadić, rukovodilac odjeljenja za manjine i ravnopravnost polova, MONT Eric Woods, koordinator programa Edu SWAp Feime Llapashtica, sektor za kurikulum MONT Ferit Idrizi, direktor odjeljenja za evropske integracije MONT Fetah Bylykbashi, pedagog, sektor za predškolsko obrazovanje Fetah Kosumi, sektor za niže srednje obrazovanje Hajrije Devetaku, istraživač Instituta za pedagogiju Haki Xhakli, profesor na edukativnom fakultetu Igballe Cakaj, rukovodilac sektora za obuke MONT Islam Krasniqi, profesor na filozofskom fakultetu, Univerzitet Prištine Ismet Potera, istraživač Instituta za pedagogiju Kismete Hyseni, profesor književnosti Laberi Luzha, rukovodilac sektora za predškolsko obrazovanje Linda Salihu, profesor na filozofskom fakultetu, Univerzitet Prištine Lindita Rugova, profesor na filozofskom fakultetu, Univerzitet Prištine Merita Jonuzi, koordinator za prava djece MONT Milaim Elshani, rukovodilac odjeljenja inspekcije u Prizrenu Minir Efendia, profesor na fakultetu prirodno-matematičkih nauka, Univerzitet Prištine Mirlinda Zeka, sektor za procjenu i standarde Naim Syla, profesor na fakultetu prirodno-matematičkih nauka Nezir Hajdini, inspektor obrazovanja u odjeljenju inspekcije u Mitrovici

85


Nizafete Kutllovci, sektor za procjenu i standarde MONT Nuhi Gashi, koordinator za dopunsko obrazovanje u dijaspori Radica Berishaj, rukovodilac sektora za doživotno obrazovanje MONT Ramiz Hoti, profesor na fakultetu prirodno-matematičkih nauka, Univerzitet Prištine Remzi Salihu, direktor opštinskog odjeljenja za obrazovanje u Prištini Rexhep Kastrati, sektor za kurikulum MONT Ryve Prekoroxha, odjeljenje za stručno obrazovanje MONT Selim Mehmeti, istraživač Instituta za pedagogiju Shejnaze Elezi, sektor za kurikulum MONT Shemsi Krasniqi, profesor na filozofskom fakultetu, Univerzitet Prištine Shqipe Gashi, sektor za kurikulum MONT Tom Gougeon, konsultant EU Edu SWAp Valbona Rexhepi, profesor na fakultetu za fizičko vaspitanje, Univerzitet Prištine Vedat Kiseri, profesor na edukativnom fakultetu, Univerzitet Prištine Vlera Kastrati, konsultant UNICEF-a za razmatranje ONPPK, po pitanju ravnopravnosti polova Zef Osmani, rukovodilac sektora za inspekciju u Đakovici

86


87


Katalogizacija u objavljivanju – (CIP) Nacionalna i univerzitetska biblioteka Kosova

37.016

Okvir kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje Republike Kosova/ Ministarstvo obrazovanja, nauke i tehnologije – Priština: MONT, 2011.-86 f.

Bibliografija: f. 78-83

ISBN 978-9951-16-044-5

88

Documents

Okvir kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanje u Republici … · 2015-09-23 · „univerzalnu“ ili „međunarodnu“ u poređenju sa onom koja se smatra tradicional- nom,