4/4/2011

1

Cán Bô Giảng Dạy: TS. VÕ LÊ PHÚ

Bô Môn Quản Lý Môi Trường – Khoa Môi TrườngTRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

volephu@hcmut.edu.vn

KHÁI QUÁT

NHỮNG NỘI DUNG CHÍNH(Tuần 5, 2/4/2011)

2

�Môi trường là một tập hợp các điều kiện hay hoàn cảnh bao quanh một vật thể hoặc một nhóm các vật thể hay là một tập hợp các điều kiện văn hóa và xã hội có ảnh hưởng tới một cá thể hoặc cộng đồng các cá thể. (W.C. Cunningham, 2001-Environmental science)

MÔI TRƯỜNG & PHÁT TRIỂN

3

�Môi trường là một hệ thống mở trong đó con người cùng với các yếu tố văn hóa, xã hội (yếu tố nhân văn) khai thác tài nguyên và tác động lên hệ thống tự nhiên làm thay đổi hệ thống tự nhiên.

�Những thay đổi từ tác động của con người lên hệ thống môi trường sẽ tác động trở lại lên quá trình phát triển của con người có thể theo hướng có lợi hay có hại.

MÔI TRƯỜNG & PHÁT TRIỂN

4

CÁC CHỨC NĂNG CỦA MÔI TRƯỜNG

Chức năng của Môi Trường

Là không gian sống

Nguồn dự trữ và cung cấp

N.Liệu, N.lượng

Là chiếc áo chống đỡ

Nơi chứa đựng và xử lý chất thải

Nơi lưu trữ và cung cấp thông tin

4/4/2011

2

5

Các thành phần cơ bản của môi trường

MOÂI TRƯỜNG

THAÏCH QUYEÅN

KHÍ QUYEÅN

SINH QUYEÅN

THUÛY QUYEÅN

Laø lôùp khí bao boïc xung quanh voû traùi

ñaát

Laø lôùp voû loûng bao quanh vaø trong loøng

traùi ñaát

Laø phaàn taïo neân lôùp voû cöùng cuûa traùi ñaát

Laø thaønh phaàn soáng phaân boá bao quanh vaø

trong loøng traùi ñaát

NHAÂN QUYEÅN

KYÕ QUYEÅN

XAÕ QUYEÅN

Moâi tröôøng nhaân vaên

6

Suy thoái môi trường

Suy thóai môi trường là quá trình làm thay đổi thành phần, cấu trúc của hệ thống môi trường từ đó làm cho môi trường không còn có khả năng đáp ứng các chức năng cơ bản đối với sinh vật và con người, dẫn đến:

�Không còn là không gian sống an tòan�Không còn là chiếc áo chống đỡ �Không còn là nguồn cung cấp nguyên liệu và năng

lượng� Giảm khả năng đồng hóa hay mất khả năng xử lý

chất thải của các hệ thống thiên nhiên� Làm thay đổi các hệ thống thiên nhiên nâng đỡ

cuộc sống của con người

7

Nguồn gốc của suy thoáimôi trường

Thay đổi khí hậu

Họat động con người

Phát triển công nghệ

Suy thoái môi trường

8

Các nguyên nhân gây nên suy thoái môi trường

� Biến động của thiên nhiên (có thể gián tiếp do con người hay docác quy luật vận động của trái đất)

� Khai thác tài nguyên > khả năng tái sinh � Sử dụng kém hiệu quả tài nguyên� Bất bình đẳng trong sở hữu và sử dụng tài nguyên� Quy họach kinh tế vĩ mô yếu kém� Không kiểm sóat được tăng dân số� Hệ thống quản lý xã hội yếu kém � Thị trường yếu kém� Chính sách yếu kém� Chính sách phát triển kinh tế, xã hội theo hướng xây dựng xã hội

tiêu thụ

4/4/2011

3

9

Aûnh höôûng cuûa hoaït ñoäng con ngöôøi tới moâi trường

Tröïc tieáp

Loøai ngöôøi

Taøi nguyeân

Gaây taùc ñoäng

Moâi tröôøng Sinh heä

OÂ nhieãm khoâng khí

OÂ nhieãm nöôùc

OÂ nhieãm ñaát Thöïc vaätCon ngöôøi Ñoäng vaät

Giaùn tieáp

Khí haäu Thaåm myõ Daân soá Kinh teá Söùc khoûe Taâm lyù10

Keát tuûa, hôi nöôùc, chu kyø nöôùc,

naêng löôïng, CO2, O2

Dinh döôõng, chaát voâ cô

Chaát khoaùng, H

2S,

CO2, H

2O

Sinh khoái, dinh döôõng,

H2O, CO2, O

2

Coâng ngheä

Nöôùc, muoái

CO2

CO2, O

2, Hôi nöôùc

Naêng löôïng, nito

Taùc ñoäng cuûa coâng ngheä leân moâi tröôøng

Khí quyeån Thuûy quyeån

Ñòa quyeån Sinh quyeån

11

Nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc leân moâi tröôøng cuûa coâng ngheä hieän ñaïi

�Hoaït ñoäng noâng nghieäp: Thaâm canh, töôùi tieâu, söû duïng noâng döôïc thuoác tröø saâu gaây thoaùi hoaù ñaát, oâ nhieãm nguoàn nöôùc

�Saûn xuaát coâng nghieäp: söû duïng nguyeân lieäu, naêng löôïng taïo ra caùc chaát oâ nhieãm nöôùc, khoâng khí vaø caùc saûn phaåm phuï ñoäc haïi

�Khai moû: phaù vôõ moâi tröôøng, caûnh quan, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng

�Saûn xuaát naêng löôïng: phaù vôõ caûnh quan, chia caét sinh thaùi, gaây oâ nhieãm ñaát, nöôùc vaø khoâng khí

�Giao thoâng: phaù vôõ caáu truùc töï nhieân, chia caét khu heä sinh thaùi,gaây oâ nhieãm khoâng khí, ñaát vaø nöôùc 12

Caùc chaát thaûi khaùc

Thu nhaän nguyeân lieäu

Cheá taïo, gia coâng

Quaûn lyù chaát thaûi

Söû duïng, taùi söû duïng

Taùi cheá

Phaân boá vaø vaän chuyeån

Naêng löôïng

Nguyeân lieäu

ÑAÀU VAØO

ÑAÀU RA

Nöôùc thaûi

Khí thaûi

Chaát thaûi raén

Saûn phaåm

QUAÙ TRÌNH COÂNG NGHEÄ TRONG MOÁI QUAN HEÄ VÔÙI MOÂI TRÖÔØNG

(Ñaàu vaøo laø nguyeân lieäu vaø naêng löôïng, ñaàu ra laø saûn phaåm, chaát thaûi vaøo moâi tröôøng)

4/4/2011

4

13

CHIEÁN LÖÔÏC PHAÙT TRIEÅN COÂNG NGHEÄ NHAÈM KIEÅM SOAÙTAÛNH HÖÔÛNG TIEÂU CÖÏC CUÛA COÂNG NGHEÄ HIEÄN ÑAÏI

LEÂN MOÂI TRÖÔØNG

- Taêng cöôøng hieäu quaû söû duïng nguyeân lieäu, naêng löôïng ñeåø giaûmthaáp nhaát söï taïo ra caùc saûn phaåm phuï gaây oâ nhieãm baèng caùcchöông trình ñieàu khieån baèng coâng ngheä thoâng tin

- Duøng caùc nguyeân lieäu, nhieân lieäu khoâng gaây oâ nhieãm hoaëc ít gaây oânhieãm

- Söû duïng caùc quaù trình kyõ thuaät vaø nguyeân lieäu maø coù khaû naêng taùicheá (recycle) cao nhaát vaø haïn cheá toái ña vieäc taïo ra chaát thaûi

- Söû duïng coâng ngheä sinh hoïc tieân tieán ñeå xöû lyù caùc chaát thaûi coù hieäuquaû

- Söû duïng caùc chaát xuùc taùc coù saün toát nhaát cho caùc quaù trình saûn xuaáttoång hôïp ñeå tieát kieäm nguyeân lieäu vaø naêng löôïng

- Söû duïng coâng ngheä laser cho caùc thieát bò vaø quaù trình kyõ thuaät chínhxaùc ñeå giaûm vieäc taïo ra chaát thaûi 14

KHỦNG HOẢNG MÔI TRƯỜNG

• Khủng hoảng môi trường là trạng tháikhông bền vững của hệ thống môi trường, làsự suy thóai về chất lượng môi trường sốngtrên quy mô tòan cầu, đe dọa cuộc sống củacon người nói riêng và sinh vật nói chungtrên trái đất

• Khủng hoảng môi trường hiện nay là cuộckhủng hoảng toàn diện của loài người (dânsố, lương thực, năng lượng, tài nguyên vàsinh thái)

15

Taêng daân soá (overpopulation)

Suy giaûm taøi nguyeân (resources depletion)

OÂ nhieãm (pollution)

KHUÛNG HOAÛNG MOÂI TRÖÔØNG

(environmental crisis)

Khuûng hoaûng cuûa loaøi ngöôøi

KHUÛNG HOAÛNG SINH THAÙI

(ecological crisis)

Dö thöøa Ngheøo ñoùi 16

Vấn đề tăng dân số

4/4/2011

5

17

- Daân soá theá giôùi hieän nay: khoaûng 6,7 tyû ngöôøi, moãi naêmtaêng theâm khoaûng 90 trieäu ngöôøi.

- Vôùi toác ñoä taêng nhö hieän nay daân soá theá giôùi ñeán 2050 seõcoù khoaûng 10 tyû ngöôøi vaø daân soá toái ña cuûa theá giôùi coùtheå ñeán 24 tyû.

- Traùi ñaát coù theå nuoâi döôõng moät caùch beàn vöõng ñöôïckhoaûng 6 tyû ngöôøi.

18

Trên trái đất• 1 giây: 5 trẻ em đuợc sinh ra/2 người chết

• Mức tăng thuần dân số thế giới 2,5 lần/giây• Tính ra số người sinh ra theo thời gian:

- 9 000 /giờ, 214 000/ngày và 78 000 000/năm (tươngđương dân số việt nam)- Tháng 6/1999 dân số thế giới 6 tỷ, đây là loài động vậtcó xương sống có số lượng lớn nhất trên hành tinh tráiđất- 80 % dân số thế giới sống ở các nước chậm phát triển

• Lòai người là lòai sinh vật bậc cao có tốc độtăng trưởng cao nhất

• Vấn đề quan trọng là: Về mặt sinh thái, liệutiếp tục tăng dân số loài người có lợi cho sựphát triển bền vững của trái đất hay không ?

19

Dân số thế giới

20

Năm Thế giới Châu Phi

Châu Á Châu âu

Mỹ La Tinh

Bắc Mỹ Đại Dương

1 200,000

1000 310,000

1800 978,000 107,000 635,000 203,000 24,000 7,000 2,000

1900 1,650,000 133,000 947,000 408,000 74,000 82,000 6,000

1950 2,518,629 221,214 1,398,488 547,403 167,097 171,616 12,812

1960 2,981,659 277,398 1,674,336 601,401 209,303 204,152 15,888

1970 3,692,492 357,283 2,143,118 655,855 284,856 231,937 19,443

1980 4,434,682 469,618 2,632,335 692,431 361,401 256,068 22,828

1990 5,263,593 622,443 3,167,807 721,582 441,525 283,549 26,687

2000 6,070,581 795,671 3,679,737 727,986 520,229 315,915 31,043

2005 6,453,628 887,964 3,917,508 724,722 558,281 332,156 32,998

2008 6,700,000

2050 8,009,000

Dân số thế giới qua các thời kỳ (*1000)

4/4/2011

6

21

Biểu đồ thể hiện thời gian dân số tăng lên gấp đôi

0

1

2

3

4

5

6

7

8

TK17 1850 1925 1975 2010

Tỷ người

22

Naêm Tæ leä gia taêngdaân soá%

1650 0.01

1920 1

1960 2

1998 1,1

2008 1,2

Nhịp độ tăng dân số

23 24

Dân số Việt Nam

4/4/2011

7

25

Tăng trưởng dân số Việt Nam (1921-2050)

NămSố dân

(triệu người)

Số dân tăng thêm sau 10 năm

(triệu người)

Tỷ lệ tăng dân số trung bình hằng

năm trong kỳ (%)

1921193119411951195519651975198519952005200820202050

15,517,720,923,125,135,047,659,972,083,1 86,5102117

-2,23,22,29,9

12,612,312,111,1

(Dự báo )(Dự báo )

-1,331,661,003,323,072,29

1,961,37

26

0

20

40

60

80

100

120

Dân

số

(Tri

ệu n

gười)

1921

1931

1941

1951

1965

1975

1985

1995

2005

2008

2020

2050

Năm

Tăng trưởng dân số Việt Nam (1921-2050)

27

Năm Thành thị (%) Nông thôn (%)

19761979198519891994199920052008

20,619,219,020,319,923,4726,39

30

79,460,881,079,780,176,5373,61

70

Phân bố dân số thành thị và nông thôn

28

Hậu quả của tăng dân số ?

4/4/2011

8

29

Mặt tiêu cực• Thiếu không gian sống• Suy giảm tài nguyên• Tạo ra nhiều chất thải• Gây suy thoái môi trường• Làm mất cân bằng sinh học• Các suy thoái kinh tế-xã hội do các nguyên

nhân như: chính sách sở hữu tài nguyên, phânphối lợi ích, thiếu công bằng, phát triển khôngđồng đều, mất bình đẳng giới, hạn chế về dântrí….tham nhũng, di dân kinh tế, nghèo đói…

30

Moät theá giôùi khoâng coù coâng baèng

- 1/5 Daân soá soáng ôû 20 nöôùc giaàu nhaát theá giôùi (GNP ≥

25.000 USD/naêm), tieâu thuï 80% naêng löôïng hoùa thaïchvaø 50% taøi nguyeâân.USA: chieám khoaûng 5% daân soá theá giôùi, tieâu thuï 1/4löôïng saûn phaåm, 1/2 löôïng oxy vaø thaûi ra 1/4 löôïngCO2, 1/4 löôïng chaát thaûi coâng nghieäp,, cuûa theá giôùi.

- 4/5 daân soá theá giôùi soáng möùc thaáp (< 620 USD/naêm)- 10 nöôùc ngheøo nhaát (< 200 USD/naêm)- Theá giôùi hieän nay coù 850 tieäu ngöôøi ñoùi aêên- Moãi naêm coù khoaûng 20 trieääu treûû em cheát vì ñoùi.

31

Vấn đề suy giảm tài nguyên

32

Tài nguyên đất

Tài nguyên nước

Tài nguyên sinh vật

Tài nguyên khí hậu

- Thay đổi chu kỳ nước- Giảm nước ngọt, N. sạch - Ô nhiễm,suy thoùai MT nước- Băng tan, tăng mực N. biển-Ngư trường suy kiệt- Suy giảm đa dạng sinh học- Tuyệt chủng các lòai - Tạo nên các loài có hại- Thu hẹp môi trường sống của sinh vật-Giảm diện tích rừng

- Thay đổi chu kỳ khí hậu- Biến đổi khí hậu trái đất - Suy thoái MT không khí - Ô nhiễm không khí- Suy giảm tầng ozon, gây hiệu ứng khí nhà kính, mưa axít…

Tài nguyên năng lượng

- Cạn kiệt nguồn NL hóa thạch- Suy giảm nguồn NL có khả năng tái tạo

Tài nguyên khoáng sản

- Cạn kiệt nguồn hóa thạch- Suy giảm nguồn có khả năng tái tạo- Khai thác một chiều, phục hồi kém

Suy giảm tài nguyên

- Thay đổi caùc quùa trình sinh địa trong đất- Giảm DT đất canh tác, đất rừng- Suy thoái đất, sa mạc hóa, sói mòn- ô nhiễm đất

4/4/2011

9

33

Ô nhiÔ nhiÔ nhiÔ nhiễm nm nm nm nước và vc và vc và vc và vấn n n n đề suy suy suy suy thóai môi trthóai môi trthóai môi trthóai môi trường nng nng nng nướcccc

34

Các Các Các Các đặc tính phân bc tính phân bc tính phân bc tính phân bố ccccủa na na na nước c c c trtrtrtrên ên ên ên trái trái trái trái đấtttt

(Gilbert M. Masters, 1996)

Nước ngọt2.4%

Biển đông

và các hồ

nước mặn

97.6%

Băng và

tuyết87.0%

Nước lỏng13%

Nước mặt3%

Nước ngầm95%

Nước liên kết

trong đất2%

Nước tổng cộng Nước ngọtNước ngọt thể lỏng

35

Tiêu thTiêu thTiêu thTiêu thụ nnnnước trên thc trên thc trên thc trên thế gigigigiớiiii(W. P. Cunning Ham & B.W. Saigo, 2001)

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

5500

1900 1920 1940 1960 1980 2000

Năm

Tiê

u t

hụ

nư

ớc

(k

m3 /n

ăm

)

Sinh hoạt

Công nghiệp

Nông nghiệp

Tổng cộng

36

SSSSử ddddụngngngng nnnnước c c c ở viviviviệt Namt Namt Namt Nam

4/4/2011

10

37

Tài nguyên nước mặt847 km3

Dòng chảy từ ngoài vào507 km3 (60%)

-TNNM chiếm 2% của thế giới, Diện tích đất liềnchiếm 1,35% của thế giới- Đặc điểm quan trọng:

- Phân bố rất không đều theo không gian và thời gian- Dòng chảy ngoài vào lớn hơn dòng chảy nội địa

Dòng chảy nội địa340 km3 (40%)

Nguồn: Viện Khí Tượng Thủy Văn, Bộ Tài Nguyên và Môi trường, 2007 38

Mức đảm bảo cung cấp nước

5000

10000

15000

1990 2000 2020

Năm

Mứ

c đ

ảm

bả

o c

un

g c

ấp

nư

ớc

(k

m3 /n

ăm

.ng

ườ

i)

39

Mức sử dụng nước ở Việt Nam

5

10

15

20

1999 2000 2010

Năm

Tổ

ng

lư

ợn

g n

ướ

c s

ử d

ụn

g

(%

tổ

ng

lư

ợn

g d

òn

g c

hả

y)

40

Khuûng hoaûng nöôùc

Tăng nhu cầu và tăng sử dụng nước

Giảm nguồn Cung cấp nước

Nước bị ô nhiễm

Khủng khoảng nước

Khủng khoảng Sinh thái

4/4/2011

11

41

2 nghịch lý

Nhu cầu sử dụng nước tăng Nguồn cung cấp nước giảm

Tăng dân số, nhu cầu

Sản xuất phát triển

Dịch vụ tăng Ô nhiễm môi trường nước

Tác động của con người

Biến đổi khí hậu

42

- Tăng nhiệt độ trái đất là nguyên nhân chínhcủa sự biến đổi khí hậu làm ảnh hưởng đếnmôi trường nước và gây thiếu nước.- Mâu thuẫn ở chỗ lượng nước lỏng trongchu kỳ nước tăng làm giảm lượng nước màcon người có thể sử dụng

Biến đổi khí hậu và thiếu nước

43

NNNNước bc bc bc bị ô nhiô nhiô nhiô nhiễm do nguyên nhân m do nguyên nhân m do nguyên nhân m do nguyên nhân thiên nhiênthiên nhiênthiên nhiênthiên nhiên

• Nước bị ô nhiễm (nhiễm mặn) là tác động của nhiệtđộ trái đất tăng làm tăng sự xâm nhập của nướcbiển vào khu vực nước dùng cho các mục đích dânsinh của con người

• Đại dương hay các nguồn nước mặt bị axit hóa (doH2CO3) là nguyên nhân quan trọng nhất do tácđộng của nhiệt độ trái đất tăng làm tăng sự xâmnhập của nước biển vào khu vực nước dùng chocác mục đích dân sinh của con người

• Hệ sinh vật làm sạch nước bị tiêu diệt hay suy giảmlàm giảm sức tải ô nhiễm của nước làm nước càngbị ô nhiễm

44

Hậu quả của sự gia tăng nhiệt độở việt nam (Bộ TN-MT, 2009)

• Việt Nam là 1 trong 5 nước bị ảnh hưởng lớn nhất do nhiệtđộ tăng.

• Đến 2100 nhiệt độ trung bình ở Việt Nam sẽ tăng 3 oC (códự báo 4-5 oC). Từ năm 1940 đến 2010 nhiệt độ trung bìnhtăng 0,7 oC. Số ngày có nhiệt độ trên 35 sẽ khỏang 240ngày/năm.

• Mực nước biển sẽ dâng cao trên 1m (Có dự báo 2m (Từnăm 1940 đến 2010 mực nước biển tăng 0,2m). 80 % diệntích đất đồng bằng có độ cao thấp hơn mực nước biển từ2,5 m.

• 4,4 % lãnh thổ VN sẽ ngập vĩnh viễn. Đồng bằng Sông CửuLong sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất (Mực nước tăng 2m,90% diện tích đất sẽ ngập). 20 % số xã trên cả nước sẽ bịxóa sổ, 9.200 km đường bộ bị xóa sổ.

4/4/2011

12

45

Vấn đề của loài người là gì ?

Gây ô nhiễm nước

-Thế kỷ 20 loài người tổng hợp được khoảng ½ triệu loại hợp chấthữu cơ.

- Hiện nay mỗi năm có khoảng 10 000 hợp chất mới được tổng hợp.

- Tất cả những chất trên được thải ra từ sinh hoạt và sản xuất và đềucó nguồn tiếp nhận cuối cùng là nước tự nhiên.

- Ngoài ra từ những chất này trong nước đã tạo ra khối lượng lớn cácchất hữu cơ bay hơi (VOC) hay các chất độc hữu cơ bay hơi (VTOC)gây ô nhiễm không khí (chỉ riêng 1 bang California (USA), LượngVTOC 700 Mt/năm).

Sử dụng Lãng phí nước

46

Nguyeân lyù söû duïng nöôùc beàn vöõng vaø kieåm soùat oâ nhieãm nöôùc

47

Giải pháp bền vững

Sử dụng nước bền vững Làm sạch nước đã sử dụngtrước khi trả lại nguồn

Bảo bệ Tài nguyên nước

48

Nöôùc thaûi

thu gom

Xöû lyù

Nguoàn cung caáp töï nhieân

Söû duïng

Taùi söû duïng

Thaûi vaøo nguoàn tieáp nhaän

4/4/2011

13

49

Ô nhiễm không khí và vấn đề suy thóai môi trường không khí và

thay đổi khí hậu tòan cầu

50

51

Các nguồn gây ô nhiễm không khí

• Bụi nước biển• Hoạt động của núi lửa• Bão, lụt, gió• Cháy rừng• Các quá trình sinh học: Sự phân

hủy hay phát tán tự nhiên củacác chất hữu cơ, phát tán phấnhoa, nhựa câyu

Nguồn ô nhiễm tự

nhiên

Nguồn ô nhiễm nhân tạo

• Hoạt động sản xuất: công, nông nghiệpuDịch vụ, du lịch

• Hoạt động giao thông vận tải• Sinh hoạt của con người

52

Phân loại nguồn gây ô nhiễm

Theo nguoàn phaùt thaûi

Theo ñaëc tính phaùt thaûi

Theo quaù trình phaùt thaûi

Theo ñoäng thaùi phaùt thaûi

- Nguoàn sô caáp (primary sources)

- Nguoàn thöù caáp (secondary sources)

- Nguoàn coá ñònh (stationary sources)

- Nguoàn di ñoäng (mobile sources)

- Nguoàn töï nhieân (Natural sources)

- Nguoàn nhaân taïo (Artificial sources)

- Nguoàn ñieåm (point sources)

- Nguoàn ñöôøng (line sources

- Nguoàn vuøng (area sources)

4/4/2011

14

53

Anh hưởng của ô nhiễm không khíGây nên các loại bệnh: các loạibệnh đường hô hấp, tiêu hóa, tuầnhoàn, thần kinh, ngộ độc cấpu

- Mưa axit (axit rain)- Hiệu ứng nhà kính- Phá hủy tầng ozon- Suy giảm chất lượng sản phẩm trongcác quá trình sản xuất có sử dụngkhông khí- Tạo khói mù quang hóa

- Gây ô nhiễm nguồn nước và đất- Giảm năng suất sinh học- Ăn mòn các công trình- Suy giảm chất lượng sản phẩm trong các quá trình sản xuất có dùng không khí làm nguyên liệu

Sức khỏe

Sản xuất & đời sống

Khí hậu (khu vực và tòan cầu)

Tác động

54

Một số ảnh hưởng toàn cầu của ô nhiễm không khí

55

Mưa axit (acide rain)

Lắng đọng khô và ướt axít

Nguồn

Lắ

ng

đọ

ng

kh

ô

Lắng đọng ướt

Lắ

ng

đọ

ng

kh

ô

Các chất ô nhiễm trong

Nước của mây

Các khí ô nhiễm trong Khí quyển

Các hạt ô nhiễm trong

Nước của mây

56

Mưa axit (acide rain)

Bình thường nước mưa mang tính axit nhẹ (pH = 5,6-6)CO2 + H2O � H2CO3

Mưa axit là mưa có pH axit điển hình (< 5), có trườnghợp pH = 3

Mưa axit có thể xuất hiện dưới 2 dạng: mưa ướt (mưaaxit, tuyết axit, sương mù axit) và mưa “axit khô”(lắng bụi axít)

• Nguyên nhân:– Nguồn sơ cấp: Do phát thải các axit mạnh như H2SO4,

HCl, HNO3 từ quá trình sản xuất và sử dụng các axit này– Nguồn thứ cấp: Các axit được hình thành từ các chất ô

nhiễm sơ cấp (SOx, NOx) chuyển hóa thành

4/4/2011

15

57

• Tác hại của mưa axít

– Ảnh hưởng đến khí hậu– Làm ô nhiễm nguồn nước, đất– Axít hóa đại dương, nguồn nước mặt làm thay

đổi hệ sinh vật nước– Phá rừng– Phá hoại sản xuất nông nghiệp– Làm hư hỏng các công trình– Ảnh hưởng sức khoẻ của người, và động, thực

vật– Ảnh hưởng giao thông, liên lạc...

58

Tác hại của mưa axít

Phát triển là quá trình một xã hội đạt đếnmức thoả mãn các nhu cầu mà xã hộiấy coi là thiết yếu.

Vào những năm 50 – 60 của thế kỷ XX, quanniệm phát triển đơn thuần là tăng trưởngkinh tế, thước đo trình độ phát triển là GDP(Gross Domestic product)

Phát triển là gì?• Tổng sản phẩm nội địa, là giá trị tính bằng tiền của tất

cả sản phẩm và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ratrong phạm vi lãnh thổ trong một khoảng thời gian nhấtđịnh, thường là một năm.- GDP còn sử dụng như một chỉ số cơ bản để đánh giásự phát triển kinh tế của một vùng lãnh thổ nào đó.- Khi áp dụng cho phạm vi toàn quốc gia, nó còn đượcgọi là tổng sản phẩm quốc nội – (GNP: Gross Nationalproduct).

• GDP bình quân đầu người của một quốc gia haylãnh thổ tại một thời điểm nhất định là giá trị nhậnđược khi lấy GDP của quốc gia hay lãnh thổ này tạithời điểm đó chia cho dân số của nó cũng tại thời điểmđó

4/4/2011

16

• 1986 Ngân hàng thế giới chia các nướcthành 3 nhóm:- Nước kém phát triển: GNP < 450 USD/đầungười năm (thấp)- Nước đang phát triển: GNP từ 450 – 6000USD (trung bình)- Nước đã phát triển: GNP > 6000 USD (cao)

• Nhiều quốc gia có sự tăng trưởng kinh tế nhanh nhưngsố người đói nghèo không giảm => quan niệm phát triểnthay đổi: tiếp cận phát triển theo sự đáp ứng nhu cầuthiết yếu cho các nhóm dân cư có thu nhập khác nhau.

• Ngân hàng thế giới khuyến nghị các nhu cầu thiết yếu:- Dinh dưỡng (Năng lượng, chất đạm)- Giáo dục (tiểu học-tỉ lệ biết chữ, tỉ lệ người trong độ tuổi đihọcu)- Sức khỏe (tuổi thọ bình quân)- Vệ sinh (tỉ lệ chết trẻ em, tỉ lệ dân số được hưởng cácphương tiện vệ sinh).- Cung cấp nước sạch (tỉ lệ dân số được cung cấp nướcsạch)

Hạn chế của việc đánh giá trình độphát triển bằng GDP

Vì vậy• Phát triển là quá trình giảm dần, đi đến

loại bỏ nạn đói ăn, bệnh tật, mù chữ, tìnhtrạng mất vệ sinh, thất nghiệp và bất bìnhđẳng (Một quan niệm chú ý nhiều đến yếutố xã hội).

• Phát triển nhằm thoả mãn các nhu cầuthiết yếu cho một qui mô dân số khổng lồvà ngày càng tăng sẽ là một sự phát triểnkhông có tương lai cạn kiệt tài nguyên,gây ô nhiễm môi trườngu

Có phải phát triển bền vững?-1/5 Dân số sống ở 20 nước giầu nhất thế giới (GNP ≥

25.000 USD/năm), tiêu thụ 80% năng lượng hóa thạchvà 50% tài nguyên.

USA: chiếm khoảng 5% dân số thế giới, tiêu thụ1/4 lượng sản phẩm, 1/2 lượng oxy và thải ra 1/4 lượngCO2, 1/4 lượng chất thải công nghiệp,, của thế giới.(Hiện nay Trung Quốc đã vươn lên hàng thứ nhất vềphát thải ô nhiễm)- 4/5 dân số thế giới sống mức thấp (< 620 USD/năm)- 10 nước nghèo nhất (< 200 USD/năm)- Thế giới hiện nay có 850 tiệu người đói ăn- Mỗi năm có khoảng 20 triệu trẻ em chết vì đói.

4/4/2011

17

Vì vậy phát triển của lòai người phải làmột quá trình đạt được mức tối ưu vểsức khỏe và cuộc sống, Phát triển loàingười bao gồm tất cả các yếu tố:

– Sức khỏe– Sinh học– Trí tuệ– Tình cảm– Xã hội– Giáo dục– Văn hóa– Kinh tế

• Năm 1990 Liên hợp quốc đưa ra cách tính “chỉ số phát triển con người” - HDI (Human Development Index) để đánh giá trình độ phát triển của các nước.

• HDI được đánh giá dựa vào 3 tiêu chí:

- GNP (Gross National Product - Tổng thu nhập quốc nội)- Giáo dục

- Sức khỏe

Qui ước: HDI từ 0,8 – 1 : caoHDI từ 0,5 – dưới 0,8: trung bìnhHDI < 0,5: thấp

Việt Nam: 2000: 0,671; 2001: 0,682; 2002: 0,688 (xếp hạng 2005: 108/177 nước).

Cao██ 0.950 and over██ 0.900–0.949██ 0.850–0.899██ 0.800–0.849

Trung bình██ 0.750–0.799██ 0.700–0.749██ 0.650–0.699██ 0.600–0.649██ 0.550–0.599██ 0.500–0.549

Thấp██ 0.450–0.499██ 0.400–0.449██ 0.350–0.399██ under 0.350██ Không KS

Chỉ số HDI của các nước trên thế giới (UNESCO, 2008)

10 nước có chỉ số HDI cao nhất1. Na Uy: 0.971

2. Úc: 0.970

3. Iceland: 0.968

4. Canada: 0.966

5. Ireland: 0.965

6. Hà Lan: 0.964

7.Thụy Điển: 0.963

8. Pháp: 0.961

9.Thụy Sỹ: 0.960

10. Nhật: 0.960

• Việt Nam ở nhóm nước có chỉsố HDI trung bình

• 2006: (số liệu 2004) Việt namxếp 109/177 nước: 0,709 điểm

• 2007 (số liệu 2005) Việt Namxếp 105/175 nước: 0,733 điểmtăng 4 bậc

• 18/12/2009 (số liệu 2007) VNxếp 116/182: 0.725, giảm 11bậc.

Philipin: 0.751 (Đã vượt VN)

Trung Quốc: 0.772(Nguồn: Human Development Reports, Liên hiệp quốc 2009)

4/4/2011

18

Từ cuối thế kỷ XX phát triển đượchiểu là sự tăng trưởng về kinh tế,sự tiến bộ về xã hội và sự bềnvững về môi trường.

Đây chính là yêu cầu của sự pháttriển bền vững

Phát triển bền vững (Sustainable development)

Phát triển bền vững là đáp ứng nhu cầuphát triển liên tục của con người bằng cáchệ thống công cụ kinh tế và xã hội trongmối tương quan đồng tồn tại với hệ thốngthiên nhiên. Đáp ứng nhu cầu của conngười mà không ảnh hưởng tới các thế hệtương lai

Mô hình phát triển bền vững(Sustainable Development Model)

based on deep ecology

based on sustainable economy

based onAppropriate technology

SocialXã hội

EconomicKinh tế

EnvironmentMôi trường

Quốc gia Ô nhiễm Suy thoái Nghèo đóiCác nềnkinh tế pháttriển

- Khí nhà kính- Sử dụng nguyênliệu độc hại- Ô nhiễm đất

- Thiếu nguyênliệu- Tái sử dụng vàtái chế không hiệuquả

- Thất nghiệp

Các nềnkinh tế mớinổi

- Phát thải côngnghiệp- Ô nhiễm nước- Thiếu xử lý nướcthải

-Khai thác quámức nguồn tàinguyên tái tạo- Dùng quá mứcnước cho canhtác

- Di cư đến đô thị- Thiếu lao độngcó tay nghề- Thiếu công bằngvề thu nhập

Các nềnkinh tế chậmphát triển

- Phân và đốt củi, gỗu- Thiế vệ sinh- Phá hủy sinh thái

-Phá rừng- Chăn thả quámức- Mất đất

- Di cư đến đô thị- Thiếu lao độngcó tay nghề- Thiếu công bằng

Các thách thức chính đối với khả năng bền vững

4/4/2011

19

social

economic

environmentSufficiencyĐầy đủ

EfficiencyHiệu quả

Consistency Vững chắc

sustainability

“eco-justice”Cân bằng sinh thái

“eco-efficiency”Hiệu quả sinh thái

“socio-efficiency”Hiệu quả xã hội

Vấn đề: Tiêu thụ quá mức, cạn kiệt tài nguyênGiải pháp: - Phân bổ tài nguyên công bằng

- Quyền được công bằng- Định hướng lại kiểu tiêu dùng

Vấn đề: Nghèo đói, chênh lệch thu nhậpGiải pháp: - Sinh thái hóa chuỗi cung cấp

- Phân bổ thu nhập hiệp quả

Vấn đề: Ô nhiễm, tác dụng phụGiải pháp: - Đổi mới công nghệ

- Giảm ô nhiễm

Khung của công tác quản lý bền vữngA Framework for Sustainable Management

coâng baèngBeàn vöõng

Chòu ñöôïc

Chung soáng

Xaõ hoäi

Kinh teáMoâi tröôøng

Phaùt trieån beàn vöõng

Mục tiêu của phát triển bền vững

• Tăng trưởng kinh tế• Bảo vệ môi trường• Sức khỏe và hạnh phúc của con người

Nội dung của phát triển bền vững

Phát triển bền vững

Bền vững về Kinh tế

Bền vững về môi trường

Bền vững về xã hội

• Ổn định dân số• Phát triển đồng đều• Giảm tác động môi trường của quá trình đô thị hóa• Nâng cao trí thức XH• Bảo vệ đa dang văn hóa• Bình đẳng giới• Bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ xã hội• Cộng đồng tham gia vào các quá trình ra quyết định

• Giảm tối đa tiêu thụ nhiên liệu và năng lượng• Thay đổi kiểu tiêu thụ để không có hại cho môi trường• Bình đẳng trong tiếp cận tài nguyên• Xóa đói giảm nghèo tuyệt đối• Sử dụng công nghệ sản xuất sạch hơn

• Sử dụng hiệu quả tài nguyên và năng lượng• Phát triển trong khả năng chịu tải của môi trường• Bảo vệ đa dạng sinh học• Bảo vệ tầng ozon, giảm thiểu khí nhà kính• Bảo vệ các hệ sinh thái nhạy cảm• Kiểm sóat ô nhiễm môi trường

4/4/2011

20

Các nguyên tắc của phát triển bền vững

Sự ủy thác của nhân dân

Phòng ngừa

Bình đẳngGiữa các thế hệ

Bình đẳng trongcùng thế hệ

Phân quyềnvà ủy quyền

Sử dụngphải trả tiền

Người gây ô nhiễm Phải trả tiền

Các nguyên tắc của phát triển bền vững

78

Hạn chế của phát triển

Nguồn

Xã hộiBể chứa (Sinks)

Đưa ra

Tài nguyênthiên nhiên

Gia côngvà sử dụng

Chất thảivà ô nhiễm

?

Quan hệ giữa môi trường và phát triển bền vững

Môi trường là không gian của phát triển, Pháttriển là quá trình sử dụng tài nguyên và phát sinhchất thải gây tác động lên mơi trường

Môi trường là không gian là nguồn cung cấp cácđiều kiện (bao gồm điều kiện tự nhiên và xã hội,yếu tố nhân văn và phi nhân văn) cho sự phát triển,đảm bảo sự bền vững của phát triển.

Phát triển tác động làm thay đổi môi trường (cólợi hoặc bất lợi)

Các chương trình hành động tòan cầuđể đạt mục tiêu PTBV

Chương trình

Sử dụng hợplyù taøi nguyeân

Thay ñoåikieåu tieâu thuï

Duy trì ñadaïng sinh hoïc

Phaùt trieån khoahoïc coâng ngheä