OPŠTI POJMOVI

Pojam ekologije nastao je od dve grčke reči: oikos – dom, stanište i logos – znanje, nauka, učenjeEkologija je biološka disciplina koja proučava odnose, strukturu ifunkcionisanje prirode u celini, uključujući i čoveka, odnosno čovečanstvo kaospecifičnu komponentu bioloških sistema na zemlji. Bavi se odnosima živih bića injihove životne sredine, kao i uzajamnim odnosima svih organizama u prirodi.Savremena definicija ekologije naglašava da je to nauka koja proučava rešenja kojasu živa bića realizovala, na različite načine, u vezi sa problemima koje im jespoljašnja sredina postavila i koja su ona morala rešiti kroz svoju evoluciju da bi utim konkretnim sredinama opstala (Janković 1995). Jednostavno rečeno, ekologija semože odrediti i kao nauka koja izučava mehanizme opstanka živih bića.Prvi put je ovaj termin upotrebio Charles Darwin 1856. u svojoj knjizi "Poreklo vrsta" a deset godina kasnije termin ekologija je prihvatio i nemački zoolog Ernest Hekel 1866. godine. Onje vezujući ovu naučnu disciplinu samo za životinjski svet, definisao ekologiju kao nauku oodnosima životinja prema okolnoj organskoj i neorganskoj sredini. Kasnije, ekologijaje kao biološka nauka shvaćena šire, te je obuhvatila i sve druge organizme (biljke,gljive, bakterije, viruse), uključujući i čoveka, kao i sve njihove složene međusobneodnose.Osnovni ekološki principi ili zakonitosti su vezani za kruženje materije i proticanje energije, a zasnovani na:• Trofičkim odnosima (odnosima ishrane) u ekosistemima• Biogeohemijskim ciklusima• Biološkoj raznovrsnosti (biodiverzitetu)• Hijerarhijskoj organizaciji i adaptibilnosti bioloških sistema, njihovoj dinamičnosti, organskoj produkciji, kao i stabilnim i uravnoteženim abiotičkim i biotičkim uslovima i resursima sredine.U današnje vreme, u eri industrijalizacije, tehnološkog napretka i nezaustavljivograsta ljudske populacije trebalo bi prihvatiti kao etički ekološki princip, ekološku svest isavest savremenog civilizovanog društva, za održivim korišćenjem i vraćanjemneupotrebljenih i obnovljenih resursa prirodi.Elementi ekologije

Ekosfera je najširi termin koji označava sferu u kojoj postoje ekološki odnosi iliuslovi za postojanje ekoloških odnosa tj. ekosfera je životna sredina. Sastoji se odbiosfere i tehnosfere.Biosfera je prirodna sredina koja deluje kao jedinstven sistem koji funkcioniše naosnovu kontinuiranog proticanja sunčeve energije i kruženja materije. Biosferu čineatmosfera, hidrosfera, litosfera i pedosfera.Tehnosfera je deo sredine koju je čovek stvorio i stalno stvara i menja svojimuticajima, snagom, voljom, umom. Tehnosferu čine različite materijalne vrednosti kao štosu ljudska naselja, kuće, ulice, spomenici,mostovi, fabrike.Ekosistem je deo biosfere i čitava naša planeta se sastoji od velikog broja različitihvrsta ekosistema (okeani, rečni slivovi, pustinje, šume). Osnovni elementi ekosistema su:• Biotop ili životno stanište (potok, livada, pećina, jezero, obala mora),i• Biocenoza ili životna zajednica (skup vrsta živih biljaka i životinja sa određenimrasporedom)Ekosistem je složeni sistem u kome se dejstvom različitih elemenata ostvarujusloženi procesi na osnovu transformisane sunčeve energije i zahvaljujući sopstvenimunutrašnjim mehanizmima kojima ekosistem raspolaže. Ekosistem je sistem prenosaenergije i informacija koji je otvoren u pogledu korišćenja sunčeve energije. S obziromna materiju koju sadrži, ekosistem je zatvoren sisitem za koji je najvašnije da materijacirkuliše i da se iz jednog ciklusa transformiše u drugi (hranjive materije iz zemljišta ubiljke, potom u biljojede, mesoždere i na kraju ponovo u mineralne materije u zemljište).Svaki ekosistem se u oderđenom periodu karakteriše određenom ravnotežom –homeostazom, koja može biti narušena na različit način. Uticaj čoveka je jedan odnajčešćih načina narušavanja ravnoteže koja postoji u ekosistemu.

Grupisanje ekosistema - biomiRazličiti ekosistemi u jednoj klimatskoj zoni grupišu se u veće celine – biome (velike zajednice). U biomu je veći broj ekosistema povezan složenijim odnosima akcije,

reakcije, koakcije i lancima ishrane. U njima se kruženje materije i proticanje energije odvija u velikim razmerama.Biomi se grupišu u tri osnovne oblasti života:1. obolast mora i okeana2. oblast kopnenih voda (stajaće i tekuće)3. suvozemna oblast života u kojoj su osnovni tipovi bioma:tropske vlažne šume (džungle) – najveće bogatstvo i raznovrsnost živog sveta; na ekvatoru;listopadne šume umerenih oblasti – smenjivanje leta i zime; tajge (severne četinarske šume) – severni delovi Evrope, Azije i Amerike; tundre– najsevernija oblast vegetacije; niske temperature i siromašno zemljište pa je i živi svet siromašan; stepe– prosnate travnate zajednice bez šumskog drveća; stepe su u Sev. Aziji i Rusiji; savane su u centralnoj Africi, a prerije u Sev. Americi; pustinje – male količine padavina, visoke prosečne temperature i velika kolebanja temperature; slaba zastupljenost živog sveta; zelene šume i šikare– u primorskim područjima raznih kontinenata; dugo sušno leto i blage zime sa dosta padavina; osiromašenjem šuma, pod uticajem čoveka, nastaju šibljaci poznati kao makija(Sredpzemlje) i čaparal(Kalifornija) Biodiverzitet (biološka raznovrsnost) predstavlja raznovrsnost svih živih bića na planeti Zemlji, odnosno, sveukupnost:gena, genetički diverzitet vrsta, specijski diverzitet i ekosistema, ekosistemski diverzitet. Genetički diverzitet predstavlja skup gena svih postojećih živih bića na našoj planeti pošto je svaki organizam neponovljiva kombinacija gena.Sve vrste na našoj planeti od postanka života do danas predstavljaju specijski diverzitet. Procenjuje se da na Zemlji živi preko 80 000 000 vrsta, a po nekim skromnijim procenama taj se broj kreće oko 30 - 35 000 000 vrsta, a do sada je determinisano oko 1,5 miliona vrsta.Ekosistemski diverzitet predstavlja raznovrsnost staništa, biocenoza kao i svih procesa koje vrše organizmi u sklopu ekosistema.Životna sredinaŽivotna sredina je kompleks fizičko - hemijskih i bioloških uslova karakterističnihza određeni organizam na datom mestu i u dato vreme. Svaka životna sredina jeistovremeno i spoljašnja sredina, sli svaka spoljašnja sredina u kojoj se živo biće moženaći slučajno, nije obavezno i njegova životna sredina. Dakle, životna sredina je ona ukojoj živo biće živi kao u svojoj normalnoj spoljašnjoj sredini, bez koje ne može opstati,kojoj je prilagođeno i individualno i preko prilagođenosti vrsti kao celine kojoj pripada.Spoljašnja sredina je svaka sredina u kojoj se živo biće nađe, bez obzira na to što nijenjegova normalna spoljašnja sredina.

Za svaki pojedinačan organizam, okolna, životna sredina je i neživa priroda,određena uslovima (temperatura, vlažnost, pH zemljišta) i raspoloživim resursima(energija, voda, mineralni elementi), kao i živa priroda koju čine druga živa bića sakojima je u neposrednom ili posrednom kontaktu.U životnoj sredini organizmi nalaze sve ono što im je neophodno za odvijanjenormalnog života, metaboličkih procesa, razvoj, razmnožavanje i opstanak. Ona nijeuvek i na svakom mestu darežljiva prema živim bićima, pa su ona često, primorana da zasvoj opstanak vode vrlo tešku borbu. Posebno su surovi uslovi u arktičkim (niskatemperatura, velika vlažnost, stalno zamrznuta podloga) ili pustinjskim (visokatemperatura, ekstremna suša, nerazvijeno zemljište) predelima i drugim negostoljubivimsredinama, gde se resursi nalaze u minimumu i onemogućavaju normalan životorganizama. Priroda je na ovakvim mestima jednolična, jer se u siromašnim inepovoljnim uslovima sredine ne ratvija veliki broj vrsta i raznovrsni oblici živih bića.Životna sredina se odlikuje velikom varijabilnošću i heterogenošću u vremenu iprostoru, što je rezultat delovanja stalno promenljivog kompleksa ekoloških uslova.Velika raznovrsnost uslova u životnoj sredini, na svakom pojedinačnom mestu, uslovilaje pojavu najrazličitijih prilagođenosti živih bića.U vezi sa životnom sredinom najčešće se govori o njenom zagađivanju. PremaZakonu o zaštiti životne sredine, zagađivanje životne sredine je unošenje zagađujućihmaterija u životnu sredinu izazvano ljudskom delatnošću ili prirodnim procesima kojeima štetne posledice na kvalitet životne sredine i zdravlja ljudi

Ekološki faktoriBiotički (uticaj biljaka na biljke, životinja na biljke, životinja na životinje,međusobni uticaji mikroorganizama i njihov uticaj na biljke i životinje, kao i čovek injegov uticaj na prirodu i pojedinačna živa bića u njoj).Abiotički (faktori neorganskog porekla, faktori koji potiču od nežive materije i to su

fizičko hemijski uticaji sredine kao što su: klimatski faktori – voda, vlažnost, vazduh,svetlost, temperatura; geofizički – gravitacija,magnetizam, oscilatorna talasna kretanja;edafski – karakteristike matičnog zamljišta i stene; ortografski – odlike reljefa).

Zagadjivači su materije koje svojim prisustvom narušavaju ravnotežu ekosistema i direktno ili indirektno utiču na zdravlje ljudi.

Otpad je svaka materija ili predmet koje vlasnik odbacuje, namerava ili mora odbaciti.

Vlasnik otpada je proizvođač otpada ili pravno ili fizičko lice koje ga poseduje. Proizvođač otpada je svako pravno ili fizčko lice čijom aktivnošću nastaje otpad. Svi mi svakodnevno proizvodimo otpad kao što su: papir, stare novine, otpaci od

hrane, plastične boce, baterije itd..

Deponija (odlagalište smeća, smetljište) predstavlja mesto za odlaganje otpadnih materijala, obično tako što se otpad skuplja na jednu lokaciju i zatrpava (što je najstariji način odlaganja otpada).Na nekim deponijama može da se vrši selekcija i reciklaža otpada. Obično se u današnje vrejeme vrši kategorizacija (klasifikacija) otpada prema tipu otpada koji se na njima odlaže. Potom se izdvajaju one kategorije otpada koje se mogu reciklirati, a ostatak se zatrpava na deponiji.Deponije mogu biti savremeno inženjerski osmišljene i pripremljene tako da se iskorišćavaju tečni produkti ili gas koji se javlja unutar samog odlagališta, putem raspadanja organskog otpada. Savremene deponije generalno moraju imati minimalno jedan pokrivni sloj, koji se sastoji od nabijene gline sa minimalnom potrebnom debljinom za maksimalnu hidrauličnu prepreku.Na većim deponijama postoje mašine za sabijanje otpada koje se koriste da bi uštedele prostor. Kada se deponija ili jedan njen deo ispuni otpadom uglavnom se zatrpava slojem zemlje (obično se ta operacija zatrpavanja novopridošlog otpada obavlja jednom dnevno).

Urbana ekologija je jedna od osnovnih disciplina urbanizma, kao interdisciplinarne djelatnosti. Ona se bavi proučavanjem stanja naselja kao životne sredine u odnosu na 3 osnovna ekološka elementa: tlo, vodu i zrak, izučavanjem različitih poremećaja prirodnih procesa i mogućnostima sanacije takvih problema.