Organizacja badao jednostek gospodarczych - efs.2007-2013 ... · 4 Wstęp „Dobry pracownik nie traktuje swego zawodu jako powołania i nie snuje żadnych marzeo na temat własności

1

Centrum Badao na Rozwojem Pomorza Zachodniego

Artur Frąckiewicz i Bogdan Gębski

Organizacja badao jednostek gospodarczych

Metodologiczne problemy organizacji badao terenowych

Szczecin 2009

2

Projekt okładki:

Skład komputerowy:

Recenzent: prof. dr hab. Irina Surina

Na współautorstwo złożyły się prace autorskie:

Rozdział 1 napisał Artur Frąckiewicz.

Wstęp i pozostałe rozdziały napisał Bogdan Gębski.

Publikacja finansowana z projektu POKL 8.1.2. *Wsparcie procesów adaptacyjnych i

modernizacyjnych w regionie].

ISBN:

Drukarnia

3

Spis treści

Wstęp ...................................................................................................................................................... 4

1. Funkcjonalno-strukturalne relacje między skupiskami klastrowymi w ujęciu teorii integracji

społecznej ................................................................................................................................................ 6

2. Fenomeny samoorganizacji jednostek gospodarczych ................................................................. 17

3. Krótki rys historyczny badao sieciowych ....................................................................................... 20

4. Typy jednostek gospodarczych na Pomorzu Zachodnim .............................................................. 22

5. Kryteria doboru jednostek gospodarczych .................................................................................... 25

5.1. Problemy z ustaleniem liczby jednostek gospodarczych w województwie

zachodniopomorskim dla celów badawczych ................................................................................... 26

5.1.1. Argument pierwszy decyzji wyboru jednostek gospodarczych ..................................... 28

5.1.2. Argument drugi decyzji wyboru jednostek gospodarczych ........................................... 31

5.1.3. Metodyka doboru proporcjonalnego jednostek gospodarczych ................................. 33

5.2. Model interpretacyjny wyznaczania potencjału gospodarczego i relatywnego udziału

(obecności) na rynku pracy ............................................................................................................... 38

5.3. Paralelnośd rozkładów empirycznych liczebności firm w branżach województwa

Zachodniopomorskiego i Polski ......................................................................................................... 42

5.3.1. Uogólniony obraz paralelności rozkładów empirycznych branż ................................... 43

5.3.2. Dobór zmiennych opisujących badane jednostki gospodarcze ..................................... 47

5.4. Uzyskiwanie wiedzy ze sprawozdao ekspertów .................................................................... 53

5.5. Decyzja wyboru liczby badanych przedsiębiorstw ................................................................ 53

Literatura cytowana .............................................................................................................................. 74

Spis tabel i rysunków ............................................................................................................................. 76

Aneks. Kwestionariusz ankiety .............................................................................................................. 77

4

Wstęp

„Dobry pracownik nie traktuje swego zawodu jako powołania

i nie snuje żadnych marzeo na temat własności pracy

i odpowiedzialności”. (Max Weber)

Przyjmijmy, że świat jest taki, jakim go widzimy. Staramy się przekonad do tego punktu

widzenia innych – to nazwiemy wiedzą o postrzeganym świecie. Historia nauki ma wiele

przykładów pozornie błędnego widzenia prezentowanych światów w publikacjach. Postaram

się dośd dokładnie opisad – w sensie metodologicznym – dostępny świat danych statystycz-

nych zmierzając do ukazania akceptowalnych konstatacji podzielanych intersubiektywnie.

Niniejsza praca powstała w ramach działao Centrum Badao nad Rozwojem Pomorza

Zachodniego. Centrum to prowadzi badania jednostek gospodarczych w celu uzyskania wie-

dzy o powiązaniach gospodarczych firm znajdujących się na terenach regionu i ponadregio-

nalnych. Kierownikiem zespołu do spraw badao strategicznych jest mgr Katarzyna Franczak-

Nowak, specjalistą do spraw analiz dr Artur Frąckiewicz, specjalistą do spraw agregacji mgr

Marzena Chojnacka, a całośd pod naukową opieką Bogdana Gębskiego. Partnerem Projektu

8.1.2. jest „Stowarzyszenie Czas, Przestrzeo, Tożsamośd” reprezentowane przez mgra Anto-

niego Sobolewskiego. Całością poczynao tych „indywiduów” koordynuje mgr Arkadiusz Miel-

carek1. Ze strony projektodawcy (beneficjenta) w imieniu Rektora Wyższej Szkoły Pedago-

gicznej TWP w Warszawie prof. dr hab. Juliana Auleytnera osobą upoważnioną do podejmo-

wania decyzji jest Dziekan Wydziału Zamiejscowego w Szczecinie dr Julitta Nowak.

1 W Projekcie także pracują pełniąc różne funkcje o charakterze administracyjnym: Ewa Klimkiewicz (księgo-

wośd), Grzegorz Kiedrowski, Daniel Dachowski.

5

Intencją Projektu jest prowadzenie badao o charakterze eksploracyjnym różnej wielko-

ści i typów przedsiębiorstw działających w województwie zachodniopomorskim. W ramach

zamierzeo bardziej szczegółowych Centrum podejmuje się wskazania trendów rozwojowych

z elementami prognozowania zmian gospodarczych, mechanizmów powstawania klastrów

gospodarczych, dystansów rozwojowych w podregionach lub na podstawie delimitacji natu-

ralnych (swobody decyzji podejmowania współpracy) przedsiębiorstw tworzących większe

całości statystycznie jednorodne. Zdajemy sobie sprawę z „prototypowych” poczynao meto-

dologicznych nad badaniem zjawisk gospodarczych z ich determinantami o charakterze spo-

łecznym (z przewagą czynników natury socjologicznej). Prowadzone badania anektują znacz-

ny ładunek innowacyjności, są złożone, o niskiej standaryzacji i wysokim ryzyku niepowodze-

nia. Misją Centrum jest popularyzowanie doświadczeo metodologicznych związanych z ini-

cjowaniem współpracy przedsiębiorstw, a także udostępnianie informacji o zmianach gospo-

darczych w regionie w wymiarze zrównoważonego rozwoju regionalnego.

Potężne zmiany gospodarcze (nie tyle przemiany, co zmiany; pojawiło się wiele instytu-

cji jeszcze dwadzieścia lat wcześniej nieobecnych na Polskim Rynku Gospodarczym) inten-

sywnie przyczyniają się do polaryzacji społeczeostwa. Wywołują „naturalne” skutki negatyw-

ne – bezrobocie, upadłośd firm, bankowe restrykcje itp. – zgodne z ogólnoświatowymi ten-

dencjami zmian stosunków pracy. Minęły zaledwie trzy wieki od zastosowania maszyny pa-

rowej w angielskich kopalniach węgla (Newcomen) poprzez zwrócenie uwagi na inne źródła

energii włącznie z energią jądrową, czy „ekologiczną”, by przechodząc fazę produkcji wcho-

dzid w sferę szeroko pojętych usług. Te tendencje (mega trendy) przekształcają zapotrzebo-

wanie na umiejętności ludzkie (kapitał ludzki). Jak te przekształcenia – w obliczu upadających

na Pomorzu Zachodnim wielkich zakładów przemysłowych – wpływają na motywacje działao

ludzkich zrzeszających się w nowych propozycjach instytucji społecznych, na odnajdywanie

się w świecie nowych możliwości i z tym związanych konieczności zmieniania swoich kwalifi-

kacji stają się tym wszystkim, co należy monitorowad, analizowad, interpretowad i rozumied.

Nawet możliwośd powstania tego Centrum ma u podstaw niepokoje związane z ograniczo-

nością potocznej recepcji rzeczywistości społecznej z poważnymi zmianami cywilizacyjno-

kulturowymi.

6

1. Funkcjonalno-strukturalne relacje między skupiskami klastro-

wymi w ujęciu teorii integracji społecznej

Lektura wielu prac daje przekonanie, że klastry są przede wszystkim przedmiotem zaintereso-

wania przedstawicieli szeroko rozumianych nauk ekonomicznych. Rodzi to określone konsekwencje –

zarówno teoretyczne jak i metodologiczne. Specyficzne ekonomiczne ujęcie akcentuje przede wszyst-

kim aspekt kapitałowy, przestrzenny, innowacyjny oraz kooperacyjny lub konkurencyjny. W literatu-

rze przedmiotu można znaleźd różne definicje klastrów. W jednym z klasycznych już opracowao grona

(clusters) definiuje się jako „(…) geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowa-

nych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związa-

nych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeo bran-

żowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących”2.

Przyjmuje się tutaj perspektywę ekologiczną, tzn. uznaje się, że przedsiębiorstwo nie działa w

izolacji od środowiska biznesu. Pozostaje ono z nim w szeregu relacji oraz stanowi jego częśd. Środo-

wisko biznesu to swoista nisza przedsiębiorcza, której istnienie decyduje o tym, że w konkretnej loka-

lizacji powstaje skupisko przedsiębiorstw. Istotnymi elementami owego środowiska mogą byd specy-

ficzne warunki przyrodnicze (np. płaski teren, bliskośd zbiorników wodnych), warunki materiałowo –

surowcowe (np. kopalnie węgla, lasy), obecnośd potencjalnych kooperantów (przedsiębiorstw bez,

których działalnośd inwestora nie byłaby możliwa, a przynajmniej byłaby utrudniona – np. dostawcy,

dystrybutorzy, podwykonawcy, firmy zajmujące się zagospodarowaniem odpadów itp.), zasoby ludz-

kie (odpowiednio wykwalifikowani pracownicy), wspierające instytucje lokalne (np. instytucje samo-

rządowe lub biznesowe), infrastruktura energetyczna oraz transportowa (np. dostępnośd dostaw

energii, utrzymane w odpowiednim stanie drogi itp.), instytucje naukowe i edukacyjne (źródło wy-

kwalifikowanych kadr pracowniczych, a także możliwych do zastosowania przez przedsiębiorców

rozwiązao inżynieryjnych). Warto podkreślid znaczenie zwłaszcza aspektu przestrzennego (związane-

go z lokalizacją przedsiębiorstwa), zainteresowanie którym legło u podstaw teorii klastrów. Należy w

tym miejscu wymienid prace Alfreda Marshalla oraz Williama E. Hearna i ich zainteresowanie tzw.

dystryktami przemysłowymi3. Zdaniem wymienionych uczonych koncentracja przemysłu w określo-

2 Porter M.E. (2001). Porter o konkurencji. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 246-247.

3 Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionów.

Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 21-22.

7

nych lokalizacjach przyczyniła się do imponującego rozwoju paostw, w których wystąpiła, np. w Wiel-

kiej Brytanii. Zdefiniowane powyżej skupiska versus klastry, są rozpatrywane jako swoiste całości, ze

względu na szereg cech oraz relacji, w jakie wchodzą ze sobą składające się na nie – w rozumieniu

mereologicznym – części. Są to zatem agregaty, czy też zbiory w sensie kolektywnym, które można

rozpatrywad jako jednostki analizy posiadające strukturę. W pracy „Klastry a międzynarodowa konku-

rencyjnośd i internacjonalizacja przedsiębiorstwa” autorzy wymieniają wybrane cechy klastrów oraz

relacje zachodzące w ich ramach4:

1. bliskośd geograficzna podmiotów składowych,

2. powiązania w wymiarze teleologicznym między podmiotami,

3. interakcje między przedsiębiorstwami i innymi częściami klastra,

4. odpowiednio duża liczba podmiotów składowych klastra,

5. zachodzenie kooperacji i konkurencji między przedsiębiorstwami wchodzącymi w skład klastra,

6. występowanie specjalizacji jednostek gospodarczych w określonej dziedzinie (branży).

Warto w pierwszej kolejności zwrócid uwagę na pierwszą i ostatnią z wymienionych cech kla-

strów. Trudno mówid o zgodzie teoretyków dotyczącej kryteriów bliskości geograficznej. Zwłaszcza,

że w prezentowanych – w literaturze – typologiach można spotkad się z klastrami o zasięgu lokalnym,

regionalnym i globalnym. Zatem w ostatnim przypadku można mówid o przestrzennym rozproszeniu

poszczególnych części klastra, co kłóci się z wymogiem przestrzennej bliskości. Oczywiście bliskośd

może byd różnie, chod precyzyjnie operacjonalizowana. Jednak kryterium to jawi się jako nieintuicyj-

ne i pozwala na istotnie różniące się podejścia badawcze, a w konsekwencji nieporównywalne ze

sobą wyniki badao. Dlatego też w trakcie prac nad modelem teoretycznym analizy klastrów w woje-

wództwie zachodniopomorskim Zespół Badawczy przyjął stanowisko alternatywnego rozumienia

bliskości wewnątrzklastrowej w kontekście funkcjonalnym (w aspekcie subiektywnym), a nie tylko

przestrzennym. Oczywiście należy pamiętad, że bliskośd przestrzenna nadal pozostaje ważnym (cho-

ciaż nie zawsze konstytutywnym) kryterium rozpoznawania klastra, chodby ze względu na metodolo-

giczny postulat obserwowalności.

Interesującą i zarazem skłaniającą do zgłoszenia pewnych uwag jest ostatnia z wymienionych

cech: występowanie specjalizacji jednostek gospodarczych w określonej dziedzinie (branży). Przyjęcie

wymienionej cechy jako konstytutywnej dla klastra, zmusza badacza poszukującego powiązao kla-

4 Gorynia M., Jankowska B. (2008). Klastry a międzynarodowa konkurencyjnośd i internacjonalizacja przedsię-

biorstwa. Warszawa: Difin, s. 37-41.

8

strowych do ograniczenia się do konkretnej, np. dominującej na danym obszarze, branży. W konse-

kwencji poza zbiorem klastrów znaleźd się mogą np. parki przemysłowe, które mają pod względem

branżowym zróżnicowany charakter. Mimo występowania na ich obszarze szeregu powiązao, inte-

rakcji, imponującej liczebności, skupienia przestrzennego oraz kooperacji. Jednak brak wyróżniające-

go się, wiodącego przedsiębiorstwa lub najlepiej przedsiębiorstw, które reprezentują daną branżę,

wyklucza skupisko przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji o charakterze niebiznesowym ze

zbioru klastrów. Wymienione kryterium wyróżniania klastrów – specjalizacja w ramach branży – zo-

stało przyjęte w projekcie przygotowywanym przez zespół Centrum Badao nad Rozwojem Pomorza

Zachodniego. Stąd zostały zaakcentowane w wymiarze badawczym zmienne: potencjał i udział przed-

siębiorstw działających w województwie zachodniopomorskim z uwzględnieniem podziału na po-

szczególne branże. Przyjęte przez zespół podejście pozwoli nie tylko na ewentualne odkrycie skupisk,

które mogą mied klastrowy charakter, ale także określid potencjał, czy też perspektywy powstawania

takich skupisk w województwie zachodniopomorskim w przyszłości. Jest to zabieg o tyle istotny, że

dostarcza informacji dla samorządowców oraz instytucji rządowych, w jakich obszarach warto uru-

chamiad programy pomocowe sprzyjające rozwojowi klastrów. Warto w tym miejscu odwoład się do

typologii klastrów ze względu na poszczególne stadia ich rozwoju5. Klastry można podzielid na:

1. klastry działające – uczestnicy klastra są świadomi swojej przynależności do branżowego

skupiska firm oraz potrafią wykorzystad tkwiący w owym uczestnictwie potencjał,

2. klastry utajone – klaster istnieje w sensie analitycznym, jednak w wymiarze praktyki bizne-

sowej nie jest on obszarem świadomego uczestnictwa i w konsekwencji tworzące go

przedsiębiorstwa nie są w stanie czerpad z faktu uczestnictwa możliwych do uzyskania ko-

rzyści,

3. klastry potencjalne – są to swoiste quasi-klastry, dla pełnego ich rozwoju potrzebne jest za-

istnienie lub ukierunkowane rozwinięcie koniecznych elementów tego, co wcześniej na-

zwaliśmy środowiskiem biznesu.

Badania potencjału poszczególnych branż w regionie, to w konsekwencji badanie ich potencja-

łu klastrotwórczego oraz - jak wcześniej podkreślono - dostarczanie informacji o ewentualnym istnie-

niu i stadiach rozwoju klastrów w regionie. Jeżeli nawet w wyniku badao nie uda się wskazad klastrów

działających lub utajonych, to z pewnością uzyska się informacje dotyczące istnienia klastrów poten-

cjalnych.

Narzucają się w tym miejscu dwa pytania: Dlaczego warto skupiska klastrowe czynid przedmio-

tem zainteresowao badawczych? oraz W jaki sposób zdobyta o nich wiedza może okazad się przydat-

5 Gorynia M., Jankowska B. (2008). Klastry..., op. cit., s. 42-43.

9

na dla praktyków życia społecznego(np. władz samorządowych)?. Przede wszystkim należy podkre-

ślid, że skupiska klastrowe stanowią systemy społeczne, które zwrotnie oddziałują na tworzące je

elementy, a także na środowisko społeczne w ramach którego istnieją. Można zatem mówid o pew-

nych konsekwencjach ich istnienia. W literaturze przedmiotu wymienia się przede wszystkim pozy-

tywne skutki istnienia klastrów, uznając je za swego rodzaju wyższą formę aktywności gospodarczej.

W pracy dotyczącej rozwoju klastrów na polskim rynku turystycznym Jolanta Staszewska wymienia

szereg konsekwencji powstawania klastrów - warto przyjrzed się wybranym z nich6:

1. poziom makro – obniżenie kosztów rozwoju wysokospecjalistycznych dziedzin produkcji,

przyciąganie inwestycji zagranicznych, spadek poziomu bezrobocia,

2. poziom mezo – zwiększenie intensywności i liczby interakcji między władzami regionu a

przedstawicielami przedsiębiorstw tworzących klaster, spadek bezrobocia, wzrost inwesty-

cji proinnowacyjnych, poprawa image regionu oraz wzrost poziomu sentymentów lokal-

nych („lokalny patriotyzm”), zwiększenie inwestycji zewnętrznych,

3. poziom mikro (poziom przedsiębiorstwa) – rozłożenie niektórych kosztów związanych z

działalnością biznesową na większą liczbę podmiotów tworzących klaster, obniżenie kosz-

tów transakcyjnych, zwiększenie poziomu zaufania między partnerami, zwiększenie szans

na uzyskanie środków z funduszy pomocowych, większe możliwości pozyskiwania nowych

klientów.

Warto wymienid także konsekwencje powstawania i rozwoju klastrów wymienione przez Ma-

tyldę Bojar7. W pierwszej kolejności autorka zwróciła uwagę na korzyści związane z dostępem do

atrakcyjnych pod względem kosztów czynników produkcji. Jest to wyjątkowo interesująca i doniosła

dla regionu konsekwencja. Zwłaszcza dla koncentracji i powstawania w danym regionie specyficznych

kooperujących z klastrem podmiotów biznesowych (np. dostawcy półproduktów, materiałów eksplo-

atacyjnych itp.)jak i rozwojem instytucji lokalnych wspierających klaster – np. rozwój szkolnictwa

zawodowego i inwestycje w poszukiwanie rozwiązao inżynieryjnych dla działających w ramach klastra

przedsiębiorstw. Za kolejną konsekwencję można uznad stymulowanie innowacyjności związanej ze

względu na przestrzenną bliskośd podmiotów gospodarczych. Po trzecie wreszcie, rozwijający się

klaster powoduje „dynamiczną kreację nowych przedsiębiorstw” i rozwój regionalny przejawiający się

wzrostem dochodów mieszkaoców regionu, a także rozwojem infrastruktury i spadkiem bezrobocia.

6 Staszewska J. (2009). Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym. Warszawa:

Difin, s. 46-47. 7 Bojar M. (2008). Klastry w polityce regionalnej na przykładzie województwa lubelskiego, (w:) Kowalczewski

W., Matwiejczuk W., Aktualne problemy zarządzania organizacjami. Warszawa: Difin, s. 193.

10

Wymienione, wybrane konsekwencje rozwoju klastrów, pozwalają na ocenę doniosłości ich

istnienia oraz stymulowania rozwoju społecznego. Istnienie skupisk klastrowych w regionie podnosi

jego atrakcyjnośd inwestycyjną, poziom życia mieszkaoców oraz przyczynia się do rozwoju regionu

zarówno w wymiarze innowacyjnym, organizacyjnym jak i konkurencyjnym. Znawcy przedmiotu ba-

dao zwracają uwagę na wpływ klastrów na tzw. zrównoważony i trwały rozwój8. Klastry mogą tutaj

odegrad istotną rolę, zwłaszcza ze względu na względnie stabilny charakter inwestycji klastrowych, w

odróżnieniu od inwestycji rozproszonych realizowanych często w wyniku swoistych wędrówek inwe-

stycyjnych i globalnego przepływu kapitału. Warto jednak wskazad również potencjalne zagrożenia

związane z funkcjonowaniem skupisk klastrowych – m.in. w kontekście ekologicznym, czy też daleko

idącą specjalizację lokalnego rynku pracy, co w wypadku upadku (czy też osłabienia)klastra lokalnego

może prowadzid do konieczności ponoszenia przez władze lokalne wysokich i długotrwałych kosztów

związanych z kryzysowym zarządzaniem. Tym samym należy wskazad na doniosłą rolę instytucji part-

nerskich klastra (w tym instytucji samorządowych(, które z jednej strony mają za zadanie wspomagad

jego trwanie i rozwój, ale z drugiej strony starad się minimalizowad również negatywne skutki jego

istnienia. Jednak żeby tę rolę odegrad, wymienione instytucje muszą dysponowad rzetelną wiedzą

dotyczącą aktualnego stanu, czy też perspektyw rozwoju klastrów w regionie.

Jak wcześniej podkreślono, skupisko klastrowe stanowi wyższą, bardziej zaawansowaną formę

zintegrowania. Można takie podejście uzasadnid poprzez wskazanie podstawowej różnicy między

skupiskiem klastrowym (np. w wymiarze regionalnym)a siecią regionalną. W przypadku sieci regio-

nalnych mogą występowad wspólne cele, lecz nie występuje świadomośd ich istnienia, i w konse-

kwencji nie są podejmowane działania mające na celu współpracę dla sprawniejszej ich realizacji.

Natomiast w przypadku klastrów występuje nie tylko świadomośd wspólnych celów, ale również

„wspólna wizja funkcjonowania”9. Nawiązując, dla ilustracji, do teorii klas można by stwierdzid, że

klastry są odpowiednikiem „klas dla siebie” w odróżnieniu od „klas w sobie”. Przejawia się to m.in. w

podejmowaniu przez przedsiębiorstwa wchodzące w skład klastra (a także przez związane z nimi re-

gionalne instytucje niebiznesowe)działao mających na celu podniesienie jego konkurencyjności w

stosunku do przedsiębiorstw działających poza nim.

Ze względu na specyfikę skupisk klastrowych warto zastanowid się nad szerszą perspektywą

teoretyczną adekwatną do opisu procesu ich powstawania, zaniku oraz ich trwania, wykraczającą

poza proste ustalenia definicyjne i klasyfikacyjne. Na gruncie refleksji ekonomicznej wymienia się co

8 Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe w ..., op. cit., s. 29-33 oraz por. także Krzysztofek K.,

Szczepaoski M.S., (2005). Zrozumied rozwój – od społeczeostw tradycyjnych do informacyjnych. Katowice: Wy-

dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 18-19. 9 Gorynia M., Jankowska B. (2008). Klastry…, op. cit., s.39.

11

najmniej dwie perspektywy teoretyczne – podejście instytucjonalne oraz ewolucyjne10. Nawiązuje się

również do teorii integracji11. W dalszej części rozważao proponujemy zwrócid szczególną uwagę na

ostatnią z wymienionych perspektyw teoretycznych. Teoria integracji społecznej była jedną z głów-

nych inspiracji teoretycznych zespołu Centrum Badao nad Rozwojem Pomorza Zachodniego przy

przygotowywaniu zarówno problematyki badao, jak i przy tworzeniu modelu teoretycznego dla ba-

danego przedmiotu zainteresowao.

Integrację społeczną można rozumied za Władysławem Jacherem jako „(…) proces społeczny, w

którym różne elementy składowe, poprzez wzajemne oddziaływanie, tworzą pewne struktury, scala-

jące się w system społeczny nowej jakości”12. I jak dalej zauważył cytowany uczony „Integracja spo-

łeczna – niezależnie od akcentowanych na pierwszym miejscu czynników – wyraża zawsze zdolnośd

jednostki lub systemu do utrzymania się wobec wewnętrznych lub zewnętrznych napięd, trudności,

przeciwieostw i stawiania czoła czynnikom, które mają wpływ na jej rozbicie. Uważa się bowiem po-

wszechnie, że określona zwartośd systemu społecznego jest nieodzownym warunkiem istnienia, dzia-

łania i aktywności grupy.”13 Na gruncie teorii integracji społecznej wyróżnia się najczęściej cztery od-

miany, czy też poziomy integracji społecznej14:

1. integracja kulturowa – za Janem Turowskim – można ją rozumied jako: „(…) stan zgodności

(…) między standardami – wzorami kulturowymi, występującymi w danym społeczeostwie

czy grupie społecznej, a wzorami kulturowymi alternatywnymi, uznawanymi przez pewne

odłamy danego społeczeostwa lub członków danej grupy”15,

2. integracja normatywna – która może byd rozumiana jako poziom zgodności norm i warto-

ści społecznych występujących w ramach wyróżnionego systemu społecznego, wskaźni-

kiem może byd tutaj np. poziom zaufania społecznego w rozpatrywanym systemie lub

zgodnośd deklaracji aksjonormatywnych składanych przez reprezentantów danego syste-

mu,

3. integracja komunikatywna – może byd rozumiana jako stopieo i intensywnośd obiegu in-

formacji w systemie, a jej osłabienie może przejawiad się np. istnieniem części systemu

‘izolowanych informacyjnie’,

10

Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe w ..., op. cit., s. 19-33. 11

Tamże, s. 134-138. 12

Jacher W. (1976). Zagadnienia integracji systemu społecznego. Warszawa: Paostwowe Wydawnictwo Na-

ukowe, s. 7. 13

Tamże, s. 22. 14

Tamże, s. 65-79; por. także Turowski J. (2000). Socjologia – małe struktury społeczne. Lublin: Towarzystwo

Naukowe KUL, s. 129-132. 15

Turowski J. Socjologia… op. cit., s. 130.

12

4. integracja funkcjonalna – można ją traktowad jako sied powiązao występujących między

częściami badanego systemu społecznego, w kontekście zjawiska występowania zależności

społecznych.

Ideę integracyjnego ujęcia systemu społecznego można z powodzeniem zastosowad do bada-

nia skupisk klastrowych. W konsekwencji dzięki temu łatwiej jest udzielid odpowiedzi na pytanie: Czy

w przypadku koncentracji firm mamy do czynienia z klastrem? Otóż, jeżeli udzielimy odpowiedzi

twierdzącej, można dokonad dalszych ustaleo dotyczących poziomu zintegrowania skupiska klastro-

wego, a w konsekwencji np. ustaleo dotyczących etapu rozwoju klastra. Można także przeprowadzid

interesujące analizy porównawcze wybranych skupisk przedsiębiorstw ze względu na poziom ich zin-

tegrowania. Co więcej, ze względu na wielopoziomowy charakter integracyjnego ujęcia systemu spo-

łecznego, diagnoza dotycząca poziomu rozwoju (czy też wspomniana analiza porównawcza)będzie

miała pogłębiony i wieloaspektowy charakter, co w konsekwencji może stad się pomocne w dema-

skowaniu barier stojących na drodze do przejścia systemu w wyższy poziom zintegrowania.

W dalszej części rozważao proponujemy zwrócenie uwagi na trzy z wymienionych poziomów

integracji społecznej – poziom normatywny, komunikatywny oraz funkcjonalny – i wyznaczone przez

nie obszary poszukiwao badawczych w kontekście badania klastrów. Należy w tym miejscu przypo-

mnied, że zarówno w przypadku podjęcia działao poznawczych dotyczących klastrów, jak i w przy-

padku innych badao społecznych, znawca przedmiotu badao może przyjąd dwie perspektywy. Pierw-

sza z nich sprowadza się do poszukiwania informacji o interesującym go przedmiocie bez odwoływa-

nia się do aktorów społecznych, druga z kolei wiąże się z bezpośrednim zwróceniem się przez badacza

społecznego do aktorów społecznych.

W pierwszym przypadku interesuje nas przedmiot badao ze względu na wartości szeregu cha-

rakteryzujących go zmiennych – często nieuświadamianych sobie przez aktorów społecznych, nato-

miast w drugim interesuje nas tylko to, co znajduje się w swoistym „polu widzenia” aktora społecz-

nego.

W przypadku badania klastrów może okazad się uzasadnionym podejście uwzględniające obie

perspektywy (propozycja podejścia komplementarnego). Z jednej strony możemy korzystad z ogólno-

dostępnych informacji (danych zastanych) dotyczących tworzących klaster przedsiębiorstw takich, jak

np.: rodzaj działalności, wielkośd sprzedaży, wielkośd zatrudnienia, staż rynkowy, kondycja finansowa,

umiejscowienie w przestrzeni (i jego specyfika), a także kondycja ekonomiczna branży, do której

przedsiębiorstwo możemy zaliczyd. Z drugiej możemy zainteresowad się, jak na swoje przedsiębior-

stwo, na branżę, do której należy, na gospodarkę lokalną i regionalną itd. „patrzy” aktor społeczny

związany z owym przedsiębiorstwem. Kwestią dyskusyjną pozostaje, która rola społeczna (grana

13

przez potencjalnego respondenta) jest w takich badaniach najbardziej interesująca poznawczo. Jeżeli

np. badacz społeczny chce ocenid istnienie, rodzaj i poziom kooperacji między przedsiębiorstwami w

ramach skupiska lokalnego lub chce zdobyd wiedzę dotyczącą relacji, w jakie wchodzą ze sobą przed-

siębiorstwa i instytucje niebiznesowe w celu przygotowywania np. strategii regionalnych; wówczas

najbardziej pożądanym respondentem okaże się osoba grająca w danym przedsiębiorstwie rolę spo-

łeczną wprost związaną z przygotowywaniem strategii działania przedsiębiorstwa, odpowiedzialna za

kreowanie wizerunku lub wprost za kontakty z instytucjami niebiznesowymi (np. role o wysokim po-

ziomie specjalizacji i wymagające wysokich kwalifikacji z zakresu zarządzania, role kluczowe - me-

nadżer, prezes itd.).

Jeżeli natomiast badacza społecznego interesuje, np. problem barier związanych z dojazdem

do pracy w przedsiębiorstwie pracowników, bardziej płodnym poznawczo mogłoby okazad się ukie-

runkowanie na aktorów społecznych odgrywających role liczniej w przedsiębiorstwie reprezentowa-

ne, chod niekoniecznie uznawane za pierwszoplanowe w kontekście trwania i rozwoju firmy (np. role

nie wymagające posiadania wysokich kwalifikacji – robotnicy niewykwalifikowani). Należy zatem pa-

miętad, że badacz społeczny staje przed wyborem dwóch perspektyw poznawczych – w dużym

uproszczeniu: obiektywnej oraz subiektywnej. W badaniach prowadzonych przez zespół kierowany

przez profesora Bogdana Gębskiego uwzględniono obie perspektywy. Przy czym zarówno zespół ba-

dawczy (jak i wspomagający go zespół ekspertów) zwracał szczególną uwagę na dotarcie do aktorów

społecznych odgrywających znaczące role ze względu na rozwój i stan przedsiębiorstwa. Powyższe

uwagi dotyczące dwóch podstawowych perspektyw badawczych należy odnosid również do analizy

klastrów w odwołaniu do wyżej omawianej teorii integracji społecznej. Proponujemy zapoznad się z

przykładowymi propozycjami badawczymi, które można zastosowad do badania klastrów w kontek-

ście rozważanej teorii integracji społecznej.

Nawiązując ponownie do idei badania klastrów w kontekście teorii integracji społecznej pro-

ponujemy w pierwszej kolejności zwrócid uwagę na integrację normatywną. Występowanie odpo-

wiedniego poziomu zintegrowania normatywnego systemu społecznego (np. między jednostkami

gospodarczymi)stanowi warunek konieczny wzrostu w jego ramach zaufania społecznego, do pozio-

mu, który zapewni pojawienie się w ramach systemu zjawisk kooperacji, wymiany wiedzy, technolo-

gii, czy też wspólnego wdrażania innowacji.16 Niektóre z poniżej wymienionych propozycji zostały

wykorzystane przez zespół badawczy. Poszukując wiedzy o integracji normatywnej w ramach bada-

nego systemu społecznego (np. klastra) można swoje działania poznawcze ukierunkowad w sposób

następujący:

16

Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry..., op. cit., s. 130-138.

14

1. zwrócenie się z prośbą o wyrażenie opinii wprost do aktorów społecznych odgrywających

doniosłe dla danego przedsiębiorstwa role społeczne. Respondenci mają za zadanie ocenid

partnerów biznesowych i niebiznesowych z perspektywy preferowanych przez siebie kultu-

rowych wzorców przypisanym wyróżnionym rolom społecznym oraz ze względu na wyróż-

nione przez siebie normy i wartości społeczne, które powinny leżed (lub leżą)u podstaw

stosunków społecznych zachodzących w ramach badanego systemu społecznego. Na tej

podstawie można stwierdzid, czy w ramach skupiska przedsiębiorstw występuje swoisty

aksjonormatywny „wspólny mianownik”. Innymi słowy: Czy występuje wspólnota wartości

oraz norm, zarówno w wymiarze „rzeczywistym” (z perspektywy subiektywnej), jak i postu-

lowanym. Badacz społeczny może także swoje poszukiwania ukierunkowad na poszukiwa-

nie patologii występujących w ramach skupiska przedsiębiorstw – wszelkich, zauważanych

przez respondentów i negatywnie ocenianych zachowao. Takie poszukiwania mogłyby uła-

twid badaczowi społecznemu odkrycie barier na drodze do wzrostu zaufania społecznego w

systemie społecznym,

2. dla określenia poziomu zintegrowania normatywnego mogą okazad się przydatne również

analizy danych zastanych, bez konieczności przeprowadzania wywiadów z uczestnikami np.

klastrowych gier społecznych. Mamy tutaj na myśli zwłaszcza informacje dotyczące wystę-

powania i liczebności naruszeo przepisów regulujących zachowania biznesowe (np. kodeks

handlowy(, a także skarg i problemów zgłaszanych do lokalnych lub regionalnych stowarzy-

szeo biznesowych. Na marginesie warto zauważyd, że interesującym byłoby zwrócenie

szczególnej uwagi na poziom subiektywnej akceptacji prawnie usankcjonowanych wzorów

zachowao i norm, a także roli instytucji około biznesowych jako swoistych arbitrów w sytu-

acjach konfliktowych. W wyniku badao może okazad się, że istnieją alternatywne systemy

aksjonormatywne – formalne i nieformalne, a niski poziom akceptacji czy też oceny tych

pierwszych nie świadczy niezawodnie o niskim poziomie integracji na poziomie normatyw-

nym.

Szczególnie interesującym poziomem integracji społecznej dla poszukiwao powiązao klastro-

wych jest poziom komunikatywny. Poszukując informacji niezbędnych do uzyskania wiedzy o stopniu

zintegrowania skupiska przedsiębiorstw na poziomie komunikatywnym można działania poznawcze

ukierunkowad następująco:

1. zbadad występowanie i zasięg instytucji dedykowanych dla skupisk przedsiębiorstw. Można

wymienid tutaj: biznesowe wydawnictwa lokalne lub regionalne, wydawnictwa branżowe,

strony internetowe, a przede wszystkim instytucje zrzeszające przedsiębiorców organizują-

ce konferencje, szkolenia, debaty, koordynujące przyjmowanie strategii itd. Interesujące

15

jest przede wszystkim występowanie tych ostatnich, zwłaszcza, gdy przyjmują one funkcję

stymulującą rozwój klastra. Należy jednak pamiętad, że samo stwierdzenie istnienia insty-

tucji, czy też wydawnictw lub stron WWW, nie powinno byd traktowane jako niezawodny

wskaźnik istotnego zintegrowania na poziomie komunikatywnym,

2. dla rozpoznania wpływu wymienionych elementów systemu społecznego na trwanie i roz-

wój klastra niezbędnym jest sprawdzenie rzeczywistego ich zasięgu i ewentualnie oddzia-

ływania. Można tutaj posłużyd się np. znanymi w badaniach marketingowych czy też me-

dialnych wskaźnikami17.

Ostatnim interesującym nas poziomem integracji społecznej, którego uwzględnienie traktuje-

my jako wyjątkowo bogate poznawczo jest poziom funkcjonalny. Jest on szczególnie eksponowany w

analizach czysto ekonomicznych. Przy czym również w ich przypadku zwraca się uwagę na inne po-

ziomy integracji. Integrację funkcjonalną można rozpatrywad w kontekście zależności społecznej,

którą można rozumied jako występowanie sytuacji w której jednostka gospodarcza A w celu spraw-

nego działania korzysta (lub jest zmuszona korzystad) z zasobów będących w dyspozycji jednostki B.

Dla zbadania takich powiązao mają zastosowanie co najmniej dwie strategie:

1. po pierwsze może to byd strategia ukierunkowana na zdobycie informacji dotyczących

partnerów przedsiębiorstw. Jednym z rozwiązao jest przeprowadzenie wywiadów z ich

przedstawicielami (grającymi wyróżnione role społeczne) w celu uzyskania informacji doty-

czących liczby współpracujących jednostek oraz oceny ich doniosłości dla działalności jed-

nostki gospodarczej. Pojawia się tutaj problem niechęci respondentów do udzielania in-

formacji oraz dzielenia się opiniami dotyczącymi konkretnych partnerów biznesowych –

wiąże się to z obawą przed ujawnieniem strategicznie istotnej tajemnicy przedsiębiorstwa,

2. innym rozwiązaniem jest dotarcie do ogólnodostępnych informacji dotyczących współpra-

cy między poszczególnymi jednostkami gospodarczymi, jednak ich wartośd poznawcza mo-

że budzid pewne wątpliwości, zwłaszcza w kontekście ich adekwatności. Przy czym w przy-

padku badania działającego już skupiska klastrowego z pewnością dostęp do takich infor-

macji jest mniej kłopotliwy.

Wyżej wymienione propozycje (częściowo wykorzystane w badaniach prowadzonych przez ze-

spół) nie stanowią oczywiście propozycji pretendującej do miana wyczerpującej. Bogactwo problema-

tyki oraz możliwych do zastosowania strategii, metod i narzędzi badawczych jest imponujące. Zasto-

sowanie do badao klastrów rozwijanej na gruncie socjologii teorii integracji społecznej jest z pewno-

17

Oleksiuk A. (2009). Konkurencyjnośd regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, Bydgoszcz-

Warszawa: Oficyna Wydawnicza BRANTA.

16

ścią perspektywą obiecującą. Umożliwia bowiem nie tylko badanie już istniejących klastrów, ale także

jest pomocne przy ich poszukiwaniu oraz umożliwia wnikliwe analizy porównawcze skupisk klastro-

wych. Warto na zakooczenie zasygnalizowad, że w celu poszukiwania, opisu i wyjaśniania procesów

klastrotwórczych warto byłoby odwoład się (oprócz teorii integracji) do socjologicznej sieciowej teorii

wymiany.

17

2. Fenomeny samoorganizacji jednostek gospodarczych

Badaniami powiązao między obiektami dowolnie zdefiniowanymi, tworzącymi struktu-

rę sieciową, prezentowanymi w formie grafów (węzły i krawędzie), dendrytów itd. intereso-

wało się wielu myślicieli z różnych dziedzin naukowych. Najstarsze refleksje nad sieciową

naturą zjawisk prowadził Leonard Euler (szwajcarski matematyk) gdy w 1736 roku przedsta-

wił znane powszechnie zagadnienie mostów królewieckich18. Minęło „zaledwie” dwieście lat

by zainicjowany przez Eulera sposób myślenia dał swój wyraz na gruncie socjologii w pracach

Jacoba Moreno w roku 1934, który próbował zrozumied funkcjonowanie członka grupy spo-

łecznej ze względu na jego układ interakcji. Powstała wtedy socjometria19, która dała impuls

do rozwijania sieciowych ujęd zjawisk społecznych. Intensywny okres rozwoju tej problema-

tyki przypada na lata sześddziesiąte, gdzie zwrócono uwagę na właściwości relacji społecz-

nych, które są relacjami wymiany20. Obecnie „Sieciowa teoria wymiany należy do najszybciej

rozwijających się w socjologii teoretycznych programów badawczych. Stara się rozwijad jed-

no z najtrudniejszych zadao w naukach społecznych, jakim jest przewidywanie ludzkiego za-

chowania”21. Pojęcie sieci jest bardzo pojemne znaczeniowo. W każdej dziedzinie nauk poj-

mowane jest trochę odmiennie, co może stwarzad wiele nieporozumieo a obecna sytuacja

kształtowana była niezależną działalnością przedstawicieli poszczególnych dziedzin nauki –

dla matematyka w teorii grafów na przykład pojęcie kliki jest radykalnie czymś innym niż dla

socjologa, politologa itd.

18

Wystarczy wymienid niektóre prace: Barney, D. (2008). Społeczeostwo sieci. (K. Nadana, Red., & M. Fronia,

Tłum.) Warszawa: Wydawnictwo Sic!; Ferenc, T., & Olechnicki, K. (Redaktorzy). (2008). Obrazy w sieci.

Socjologia i antropologia ikonosfery Internetu. Toruo: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja

Kopernika; Kaczmarek, K., & Nowak, A. (2007). Sieci. Analiza i optymalizacja. Gliwice: Wydawnictwo

Politechniki Śląskiej; Wprowadzenie do sieci neuronowych. (2001). Kraków: StatSoft. 19

Por.: Szacki J. (2006). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: PWN. 20

Klasyczne prace Homansa (1961) i Blaua (1964). 21

Lovaglia M.J. (2006). Sieciowa teoria wymiany. (w:) Współczesne teorie socjologiczne, wybór i opracowanie

A. Jasioska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski. Warszawa: SCHOLAR, s. 107.

18

Rozwijanie teorii grafów22 odsłaniało bogactwo zdolności opisu zjawisk złożonych, do

których niewątpliwie należą wszelkie organizacje i ich powiązania tworzone przez ludzi. Każ-

dy węzeł sieci łączy się z innymi węzłami pewną relacją zwaną krawędzią. Można sobie wy-

obrazid sied, że wszystkie węzły będą połączone czterema krawędziami, możliwe jest przed-

stawienie tego na kuli (sferycznie). W praktyce mamy do czynienia z formami, że „gdzieś się

coś zaczyna (arbitralnie) i gdzieś się kooczy” – sied planarna. Finalnie powiemy: wtedy model

takiej sieci na sferze opisuje jedną wielką organizację, gdzie z każdego węzła można się „do-

stad” do dowolnego węzła (nawet w internecie są miejsca, gdzie nie można uzyskad połącze-

nia). W przypadkach izolowanych, gdzie łączą się nieliczne węzły, gdzie niektóre węzły połą-

czone są z np. czterema węzłami, ale te nie łączą się z następnymi, mamy możliwośd lokali-

zowania klastrów czyli względnie autonomicznych struktur. Dobrym przykładem może byd

prawo do spadku, wszyscy absolwenci uczelni, producenci – pośrednicy – konsumenci. Ci

ostatni decydują o losie producentów23. Poniżej prosta ilustracja przedstawia omawiane sy-

tuacje z pewnymi konsekwencjami: Co się stanie gdy usunięty zostanie z „życia klastra”

obiekt P2? Prawdopodobnie koegzystowad będą P3 i P4, pozostałe staną się niezrzeszonymi

(lub upadną). W takiej sytuacji P2 jest ważny, ma 4 powiązania (jest czwartego stopnia). Ilu-

stracja pokazuje ideę perkolacji.

Rysunek 1. Prezentacja idei powiązao sieciowych o wzajemnym oddziaływaniu.

Wracając do problematyki zauważyłem, że w pewnym artykule zamieszczonym w Za-

chodniopomorskim Przedsiębiorcy24 jest mowa, że na 400 stronach bliżej nie przedstawieni

22

Por.: Wilson, R. J. (2002). Wprowadzenie do teorii grafów (wyd. II). (W. Guzioski, Tłum.) Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN; Kulikowski J.L. (1986). Zarys teorii grafów. Zastosowania w technice. Warszawa:

Paostwowe Wydawnictwo Naukowe. 23

Por.: Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacji regionów.

Świat – Europa – Polska. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 170 i nast. 24

Por.: Nie ma katastrofy, ale… Niezbyt fajne wizje, „Zachodniopomorski Przedsiębiorca”, bezpłatny magazyn

Północnej Izby Gospodarczej, nr 4/2009, s. 18-19.

P1

1

P2

1

P3

1

P4

1

P5

1

P6

1

19

autorzy raportu z Uniwersytetu Szczecioskiego postawili godny uwagi problem: „W jaki spo-

sób kryzys dotknął Pomorze Zachodnie i określili poziom zagrożenia”. Ważne w tym proble-

mie są pojęcia (wyrażenia) – sposób i poziom objawów kryzysu gospodarczego. Autor artyku-

łu – podpisał się „Rad” – kieruje uwagę na pięd zagadnieo: rynek pracy, nieruchomości,

przedsiębiorczośd, samorząd terytorialny i ludzie. Właśnie, chodzi o ludzi. Ludzie, szczególnie

ci, którzy są legitymizowani, decydują o rozwoju lub ograniczeniach danego klastra – decydu-

ją o liczbie powiązao (krawędzi) i wagach przypisanych tym powiązaniom. W badaniach

uwzględniliśmy pytanie o subiektywne odczucie ważności kooperujących przedsiębiorstw dla

badanego przedsiębiorstwa.

W tej pracy używad będziemy wyrażenia „jednostka gospodarcza” lub obiekt zamiast

„podmiot gospodarczy” i niech to będzie jedna z różnic socjologicznego pojmowania zjawisk,

w których biorą udział ludzie i wywoływane przez nich zdarzenia. W tradycji humanistycznej

podmiotem (subiectum) jest tylko osoba świadoma swego czynu25. Ponadto GUS używa tak-

że w swoich opracowaniach wyrażenia jednostka gospodarcza.

Rozstrzygając te kwestie wolałbym używad pojęcia obiekt, którego denotacje, zbiór

cech, nie kojarzą się z jakimkolwiek wartościowaniem. Jeżeli obiekt istnieje, to na pewno ma

pewne powiązania – ze względu na przypisywane mu cechy – z innym obiektem, ze względu

na cechy tego drugiego. Interakcja nie zakłada jednorodności obiektów. W sieciowym (lub,

jak kto chce; klastrowym) ujęciu interesujące są planarnie przedstawione struktury tych po-

wiązao (relacji, krawędzi). Ta pewna swoboda wyrażania badanego zagadnienia przy pomocy

synonimów świadczy o rozwoju tej dziedziny wiedzy i każdy pomysł może okazad się atrak-

cyjny poznawczo.

25

Por.: Kotarbioski T. (1999). Prakseologia. Częśd I. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

20

3. Krótki rys historyczny badań sieciowych

Badania sieciowe, nad strukturami, organizacjami, systemami mają pewne wspólne

elementy: muszą istnied jakieś obiekty mające zbiory cech (zapewne własności) i ze względu

na te cechy możliwe są do zauważenia istotne relacje, dzięki którym dochodzi do wymiany

„czegoś na coś”; z reguły wymiana dóbr (produktów, surowców) na pieniądze, a te z kolei

dają swobodę wymiany na inne dobra ad infinitum (w sensie teorii wymiany). Gdy ta wymia-

na jest oczywista, następuje ruch materiałów produkcyjnych, usług, świadczeo, gestów wza-

jemnych afiliacji itd., to można zaproponowad pewną typologię. W literaturze przedmiotu

wyróżnia się klastry26 przemysłowe, edukacyjne, biznesowe, rolniczo-żywnościowe, usługo-

we, czy klastry wysokich technologii. Od razu można zauważyd, że niektóre z tych klastrów są

bardzo pojemne – klaster przemysłowy – lub wysoce specjalistyczne w ramach klastra edu-

kacyjnego (jakośd kapitału ludzkiego). Z jednej strony klastry definiowane są ze względu na

to, czego dotyczą, z drugiej strony jakimi one są. M.E. Porter wyróżnia klastry statyczne

(większośd przemysłu światowego działa według tego klastera) i klastry dynamiczne (dosko-

nalenie procesów, pracowników i usług)27.

Wstępnie można przyjąd rozumienia klastera jako pewną abstrakcję możliwości powią-

zao instytucjonalnej działalności ludzkiej w ramach arbitralnie przyjętych granic terytorial-

nych (niech będzie kryterium administracyjne) wraz z utrwaloną tradycją kulturową, która

ma swoistą moc interpretacyjną tego, co się gospodarczo dzieje na danym obszarze – „wiel-

kopolska gospodarnośd”, „mazowiecki potencjał”, „dolnośląskie zagłębie informatyczne”,

„kolebka Solidarności” – tu widad klastry mentalne? Mam także pewne wrażenie – na pod-

stawie literatury przedmiotu – że klastry mylone są często z branżami. Branże jednoczą jed-

nostki gospodarcze ze względu na charakter produkcji, usługi, świadczenia. Natomiast klaster

jest tworem powstającym dzięki sieci powiązao o charakterze współpracy niekoniecznie ko-

operacji pozytywnej (w sensie T. Kotarbioskiego). Do klastra nie można przystąpid dobrowol-

26

W literaturze przedmiotu używa się liczby mnogiej od wyrażenia „klaster” jako „klastry” lub „klastery”. Cho-

ciaż mówi się skutery i kutry. Jak z każdą nowością językową – norma się ustala. 27

Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe…, op. cit., s. 179-180.

21

nie, jak do branży na mocy definicji, można natomiast tworzyd go poprzez samo „zaistnienie”

w przestrzeni zdarzeo gospodarczych. Mam także wrażenie – w chwili obecnej, bez gruntow-

niejszych przesłanek – że w literaturze przedmiotu autorzy piszą także o klastrach życzenio-

wych, postulowanych, a nie faktycznie odkrytych. Często raczej należy się domyślad, jak ba-

dane były klastry, że są takimi, jakimi autorzy je przedstawiają.

22

4. Typy jednostek gospodarczych na Pomorzu Zachodnim

Na podstawie materiałów statystycznych zawartych w różnych źródłach wyjątkowo

trudno jest zdecydowad się, które dane odzwierciedlają lub inaczej mówiąc, dobrze repre-

zentują faktyczną strukturę przedsiębiorstw według dobranych kryteriów klasyfikacji (EKD,

PKD i ewentualnie inne kryteria, np. wielkośd zatrudnienia). Jak wyżej wspomniałem o przy-

należności danej jednostki gospodarczej do branży, taką przynależnośd dokonuje się na pod-

stawie cech PKD (lub EKD) w sensie statystycznym. Problem w tym, że dana jednostka go-

spodarcza posiadająca kilka cech PKD może byd liczona wielokrotnie. Wielkości branżowe

dają się prezentowad liczbowo. Jak jest naprawdę – konieczne są badania empiryczne ujmu-

jące także cechy nie brane pod uwagę w systemach statystycznej metodologii. Poniżej (tabe-

la 1) przedstawiam liczebności przedsiębiorstw oraz udziały (wskaźniki procentowe) zbiorów

(kompleksów) branż zwanych sekcjami w celu spojrzenia na kondycję województwa zachod-

niopomorskiego na tle Polski. W jakich dziedzinach gospodarki narodowej (sekcjach) istotnie

się różnimy a w których dziedzinach można by zauważyd ewentualną lokalną specyfikę.

Z tabeli wynika, że w województwie zachodniopomorskim w roku 2007 działało ponad

210 tysięcy jednostek gospodarczych w przestrzeni poszczególnych sekcji według kryteriów

PKD. W 2009 roku zarejestrowanych jest ponad 213 tysięcy różnie definiowanych jednostek

gospodarczych, o czy będzie jeszcze mowa. Podaję te różne wielkości by zauważyd ten swo-

isty ruch gospodarczy „obecności-nieobecności” na rynku. Okazuje się, że ważne jest to, z

którego momentu czasowego korzystamy powołując się na dane statystyczne. Poniżej, w

wielu tabelach dane różnią się liczbowo, ale nie w sensie statystycznym. Nawiązując do po-

przedniej myśli: najwięcej jednostek gospodarczych jest w sekcji G – handel hurtowy i deta-

liczny, następnie w sekcji K – obsługa nieruchomości, wynajem lokali i usługi związane z pro-

wadzeniem działalności gospodarczej oraz na trzecim miejscu budownictwo – sekcja F. Dane

zawarte w tabeli można przedstawid na wykresie uprzednio je logarytmując. Przyjąłem pod-

stawę dziesiętną dla wartości logarytmów.

23

Tabela 1. Liczba jednostek gospodarczych w dniu 31 grudnia 2007 roku.

Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD POLSKA POLSKA struktu-

ra %

ZACHOD-NIOPO-

MORSKIE

ZACHOD-NIOPO-

MORSKIE struktura %

Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 92 124 2,50% 5 335 2,53%

Sekcja B - Rybactwo 1 967 0,05% 703 0,33%

Sekcja C - Górnictwo 2 424 0,07% 92 0,04%

Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe 375 015 10,18% 18 404 8,73%

Sekcja E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 4 018 0,11% 375 0,18%

Sekcja F - Budownictwo 392 844 10,66% 23 562 11,18%

Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa po-jazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego 1 149 810 31,20% 59 778 28,36%

Sekcja H - Hotele i restauracje 113 263 3,07% 12 548 5,95%

Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łącz-nośd 263 423 7,15% 14 289 6,78%

Sekcja J - Pośrednictwo finansowe 133 020 3,61% 7 035 3,34%

Sekcja K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 611 339 16,59% 37 899 17,98%

Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne 26 841 0,73% 1 033 0,49%

Sekcja M - Edukacja 95 407 2,59% 4 414 2,09%

Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 165 792 4,50% 11 891 5,64%

Sekcja O - Działalnośd usługowa, komunalna, społecz-na i indywidualna, pozostała 258 227 7,01% 13 380 6,35%

Sekcja P - Gospodarstwa domowe zatrudniające pra-cowników 20 0,00% 7 0,00%

Sekcja Q - Organizacje i zespoły eksterytorialne 74 0,00% 5 0,00%

210 750

Źródło: materiał GUS (2008).

Poniższy wykres pięknie pokazuje paralelnośd działao obszaru województwa zachod-

niopomorskiego na „tle” kraju. Widad także różnice wielkości udziałów w różnych sekcjach.

Klasyczny wykres „po liczbenościach” zamazałby obraz udziału województwa zachodniopo-

morskiego.

24

Rysunek 2. Rozkłady liczby jednostek gospodarczych w Polsce i na Pomorzu Zachodnim według sekcji PKD po zlogarytmowaniu wartości.

Źródło opracowanie własne na podstawie tabeli 1. Wskaźnik d-Cohena = 0,809668

Warto zwrócid uwagę na wartośd d-Cohena pokazującą przesunięcie tak zdefiniowa-

nych rozkładów empirycznych. Po tej wartości wnoszę, że gospodarka województwa za-

chodniopomorskiego nie różni się istotnie od gospodarki ogólnokrajowej, ale w sensie obec-

ności na rynku. Czym innym jest wielkośd przedsiębiorstw i ich sieciowe powiązania na tere-

nie województwa i poza nim. W innym miejscu tej pracy wprowadzone zostaną pojęcia

udziału i potencjału gospodarczego. To, że dane przedsiębiorstwo występuje na danym tere-

nie wliczane jest do udziału wśród innych przedsiębiorstw, a to, że jest duże, małe, zatrudnia

pewną liczbę pracowników i jest znaczące dla społeczności lokalnej (np. elektrownia „Dolna

Odra” dla mieszkaoców Gryfina, zakłady chemiczne „Police” dla tegoż miasta, „Deska Barli-

necka”, kompleks hotelarski dla mieszkaoców Kołobrzegu itd.) związane jest ze zjawiskiem

stabilizacji społecznej. Tego typu zagadnienia są jakby poza zainteresowaniami badaczy nie

interesujących się kosztami społecznymi, jedynie kosztami ekonomicznymi. Dramaty tego

typu widad wyraźnie w sferach obsługi instytucji kultury, edukacji, opieki społecznej.

0

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Polska

Pom.Zach.

25

5. Kryteria doboru jednostek gospodarczych

Znając liczbę wszystkich jednostek gospodarczych w województwie zachodniopomor-

skim oraz znając ogólną liczbę jednostek, które należy zbadad można przyjąd wskaźnik pro-

porcjonalnego doboru warstwowego „po jednostkach gospodarczych” ze względu na wiel-

kośd zatrudnienia w danych przedsiębiorstwach. W projekcie wyznaczono (założono) 1100

przedsiębiorstw do przeprowadzenia badao. Zatem próba reprezentacyjna przyjmuje nastę-

pujące wartości:

- N =

- d = 3% (0.03),

- p = 0.05,

- n – wielkośd próby,

gdzie: N – liczba wszystkich przedsiębiorstw w województwie,

d – założony błąd estymacji,

p – poziom istotności jako kryterium oceniania różnych wartości testów staty-

stycznych, dla p=0.05 au = 1.96.

Przyjmując, że różne rozkłady empiryczne opisujące właściwości poszczególnych typów

przedsiębiorstw nie korespondują merytorycznie ze sobą można zastosowad następujący

wzór na wyznaczenie wielkości próby28:

1

)1(42

2

au

Nd

Nn

28

Por.: R. Zasępa, Próba reprezentacyjna, PZWL, Warszawa 1972, ponadto dyskusja nad doborem parametrów

wyznaczania próby reprezentacyjnej – por.: B. Gębski, Wprowadzenie do metodologii badao społecznych. Pro-

blemy konstruowania modeli jakościowych badanych zjawisk, Wydawnictwo WSP TWP w Warszawie, Warsza-

wa 2008.

26

Podstawiając odpowiednie wartości do wzoru otrzymujemy 1067 jednostek gospodar-

czych stanowiących próbę reprezentacyjną. Pojawiająca się subtelnośd metodologiczna niech

będzie wyrażona pytaniem: Które jednostki należy zbadad, by sądzid o właściwościach całej

populacji przedsiębiorstw na Pomorzu Zachodnim. Przyjęto udział proporcjonalny (procen-

towy) liczby badanych jednostek gospodarczych do liczby istniejący (zarejestrowanych) jed-

nostek w województwie zachodniopomorskim. W tym kontekście ciekawe jest jeszcze inne

pytanie natury metodologicznej: W jakim stopniu należy zmodyfikowad liczbę badanych jed-

nostek gospodarczych przy uwzględnieniu stopnia nasycenia przedsiębiorstw na danym te-

renie? Jest to interesujące zagadnienie , które należy rozważyd oddzielnie.

Obecnie przyjęta organizacja wyboru przedsiębiorstw do badao uwzględnia następują-

ce cechy:

a. liczbę przedsiębiorstw w poszczególnych powiatach – nie jest to dobry pomysł, ale

zjawisko społecznej grawitacji lokalizacji przedsiębiorstw będzie rozważone w

przyszłości,

b. proporcjonalny udział wielkości (typu) przedsiębiorstwa – kryterium jest liczba za-

trudnionych,

c. proporcjonalny udział według kryteriów EKD (PKD) – o czym zaznaczyłem w roz-

dziale 1.

5.1. Problemy z ustaleniem liczby jednostek gospodarczych w woje-

wództwie zachodniopomorskim dla celów badawczych

W przeważającej mierze podjęcie badao empirycznych niesie za sobą dyskusyjnośd do-

boru próby badawczej – ogólnie mówiąc – obiektów, od których uzyska się w dużym stopniu

wiarygodne dane. Kolejne etapy procesu badawczego anektują metody analizy danych i ich

prezentacji. Otrzymane rezultaty z dużym prawdopodobieostwem będą odzwierciedlały do-

mniemany stan faktyczny badanego fragmentu rzeczywistości społecznej kreowanej przez

ludzi. Te liczne zastrzeżenia mają sugerowad problemy związane z wyborem – z możliwych

27

scenariuszy – z istniejących źródłowych danych jednego ze źródeł, które dalej będzie podda-

ne zwykłym procedurom badawczym. Wstępnie spójrzmy na naturę tych problemów.

Najpoważniejszym źródłem są dane Głównego Urzędu Statystycznego. Liczne publika-

cje w postaci elektronicznej ułatwiają wstępne rozeznanie i kształtowanie własnych decyzji

przy uwzględnieniu definiowanych kryteriów. Z aktualnych danych dotyczących zmian struk-

turalnych według kryterium liczby zatrudnionych w jednostkach gospodarczych i lokalizacji

tych jednostek w podregionach i województwach jawi się obraz, jak w tabeli poniżej29.

Tabela 2. Liczba jednostek gospodarczych z uwzględnieniem liczby zatrudnionych w woje-wództwie zachodniopomorskim (stan 31.12.2008)

Zatrudnienie

Sektory Razem 0-9 10-49 50-249 250-999 >999

w Polsce

Ogółem 3757093 3568137 154833 29323 3996 804

Publiczny 124528 72504 39236 10936 1483 369

Prywatny 3632565 3495633 115597 18387 2513 435

w tym os. fizyczne 2845321 2799927 42691 2581 112 10

zachodniopomorskie

Ogółem 213124 205065 6561 1331 141 26

Publiczny 6996 4657 1622 628 70 19

Prywatny 206128 200408 4939 703 71 7

w sektorze prywatnym osoby fizyczne

165807 163971 1751 81 3 1

podregiony województwa w sektorze prywatnym – osoby fizyczne

koszalioski 59033 58421 582 26 3 1

stargardzki 28456 28086 353 17 - -

m. Szczecin 47173 46685 467 21 - -

szczecioski 31145 30779 349 17 - -

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zmiany strukturalne grup podmiotów go-spodarki narodowej w I półroczu 2009 r., GUS, Informacje i opracowania statystyczne, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2009, s. 46-47 i s. 62-63.

29

Por.: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w I półroczu 2009 r., GUS, Informacje i

opracowania statystyczne, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2009, s. 62-63 i 97.

28

Na podstawie powyższej tabeli można powiedzied, że mikro małe i średnie przedsię-

biorstwa zatrudniające do 250 osób mają znaczący udział na rynku pracy w Polsce i stanowią

98,87%. Pozostałe 4800 przedsiębiorstw ma 0,13% udziału w zatrudnieniu. Czy zachodnio-

pomorskie pod względem tych makrowskaźników różni się istotnie? Odpowiednie wartości

procentowe, to: 99,92% dla MSP i 0,08% dla dużych przedsiębiorstw i według cytowanej pu-

blikacji duże przedsiębiorstwa istnieją w podregionie koszalioskim. Zapewne jest inaczej, ale

zgodnie z definicją:

„Do rejestru REGON wpisywane są podmioty gospodarki narodowej (zwane dalej jed-

nostkami prawnymi), czyli osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości

prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalnośd gospodarczą oraz zgłoszone przez jednostkę

prawną jednostki lokalne. Zgodnie z definicją osoby fizycznej prowadzącej działalnośd go-

spodarczą wprowadzoną od 31 marca 2009 r. w art. 42 ust. 2 ustawy o statystyce publicznej

grupa osób fizycznych podlegających wpisowi do rejestru REGON została poszerzona o osoby

fizyczne prowadzące działalnośd gospodarczą jako wspólnicy spółki cywilnej”30.

5.1.1. Argument pierwszy decyzji wyboru jednostek gospodarczych

Największą grupą są przedsiębiorstwa prywatne z zatrudnieniem osób fizycznych.

Uwzględniając odpowiednie wartości: w Polsce stanowią one 75,7%, a na Pomorzu Zachod-

nim 77,8% . Zróżnicowanie udziału procentowego we wszystkich kategoriach podregionów

województwa zachodniopomorskiego zawiera poniższa tabela. Największy jest udział pro-

centowy zatrudnienia w sektorze prywatnym osób fizycznych w podregionie koszalioskim –

nie znalazłem informacji dotyczącej tego ile zatrudnionych jest w Koszalinie, GUS wyróżnił

tylko Szczecin jako podregion miejski i obszar poza Szczecinem o nazwie region szczecioski.

Patrząc na te wskaźniki jakościowo można przyjąd, że osoby fizyczne w województwie za-

chodniopomorskim stanowią około 80%, a w kompleksie regionów Szczecin – stargardzki –

szczecioski osoby fizyczne w sektorze prywatnym zajmują 50%.

30

Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w I półroczu 2009 r., op. cit., s. 9.

29

Tabela 3. Udział procentowy kategorii wielkości zatrudnienia w podregionach wojewódz-twa zachodniopomorskiego (na podstawie tabeli nr 2)

Zatrudnienie

Sektory Razem 0-9 10-49 50-249 250-999 >999

w Polsce

Ogółem 100,0 95,0 4,1 0,8 0,1 0,031

Publiczny 3,3 1,9 1,0 0,3 0,0 0,0

Prywatny 96,7 93,0 3,1 0,5 0,1 0,0

w tym os. fi-zyczne 75,7 74,5 1,1 0,1 0,0 0,0

zachodniopomorskie

Ogółem 100,0 96,2 3,1 0,6 0,1 0,0

Publiczny 3,3 2,2 0,8 0,3 0,0 0,0

Prywatny 96,7 94,0 2,3 0,3 0,0 0,0

w sektorze prywatnym osoby fizyczne

osoby fizyczne 77,8 76,9 0,8 0,0 0,0 0,0

podregiony województwa w sektorze prywatnym – osoby fizyczne

koszalioski 27,70 27,41 0,27 0,01 0,00 0,00

Stargardzki 13,35 13,18 0,17 0,01 - -

m. Szczecin 22,13 21,91 0,22 0,01 - -

szczecioski 14,61 14,44 0,16 0,01 - -

Źródło: opracowanie własne.

Należy uzupełnid informacje zawarte w powyższej tabeli z uwzględnieniem wielkości

danych w podregionach bez brania pod uwagę sektora prywatnego z osobami fizycznymi.

31

Uwaga: wyrażenia „0,0” nie oznacza, że tam nie ma wartości większej od zera i wyrażenie ma sens informa-

cyjny. W pozostałych przypadkach wstawiany jest znak „-”, co oznacza zero danych po wyróżnionych katego-

riach w tabeli, a nie „brak danych”.

30

Tabela 4. Udział liczbowy i procentowy jednostek gospodarczych w województwie zachod-niopomorskim (na podstawie danych z www.stat.gov.pl/bdr_n/app z dnia 28.09.2009)

N=213124 Podregiony

N=100%

koszalioski stargardzki m. Szczecin szczecioski

n % n % n % n %

Sekcja A 2262 1,06 1532 0,72 428 0,20 1139 0,53

Sekcja B 333 0,16 50 0,02 45 0,02 272 0,13

Sekcja C 43 0,02 15 0,01 29 0,01 12 0,01

Sekcja D 5722 2,68 3344 1,57 5400 2,53 3549 1,67

Sekcja E 152 0,07 74 0,03 146 0,07 61 0,03

Sekcja F 7755 3,64 5132 2,47 7222 3,39 5225 2,45

Sekcja G 21635 10,15 9448 4,43 16648 7,81 10713 5,03

Sekcja H 6446 3,02 2012 0,94 1736 0,81 2571 1,21

Sekcja I 4247 1,99 2094 0,98 5372 2,52 2736 1,28

Sekcja J 2745 1,29 1101 0,52 2301 1,08 1048 0,49

Sekcja K 11483 5,39 5949 2,79 15328 7,19 5647 2,65

Sekcja L 411 0,19 316 0,15 110 0,05 208 0,10

Sekcja M 1576 0,74 851 0,40 1357 0,64 712 0,33

Sekcja N 4476 2,10 2173 1,02 3907 1,83 1930 0,91

Sekcja O 4974 2,33 2283 1,07 4162 1,95 2563 1,20

Sekcja P 4 0,00 2 0,00 2 0,00 - -

Sekcja Q - - - - 5 0,00 - -

Razem 74264 34,85 36376 17,07 64198 30,12 38386 18,01


Rysunek 3. Skumulowane udziały przedsiębiorstw w podregionach


0,000

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

14,000

16,000

18,000

szczecioski

m.Szczecin

stargardzki

koszalioski

Wartości po sekcjach zlogarytmowane i skumulowane

31

Kolejny raz chcę przekonad do przetwarzania danych, szczególnie na skalach miesza-

nych, do „logarytmicznych zabiegów”. Zajdą także okoliczności stosowania logarytmicznych

skal podwójnych. Ma to sens przy analizach jakościowych, co zobrazowane zostało na wykre-

sie 3. Należy uwzględnid zasadę tworzenia tego rysunku. Linie łamane podregionu koszalio-

skiego przybierają kształty na podstawie wartości podstawowych, kolejny obrys jest usytu-

owany powyżej – podregion stargardzki – gdyż wartości tego podregionu zostały dodane do

poprzednich itd. Widad, że w najmniejszym stopniu zróżnicowanie udziałów przedsiębiorstw

w poszczególnych sekcjach występuje w podregionie koszalioskim, znaczniejsze w podregio-

nie stargardzkim. Można by tu zastosowad wskaźnik dyspersji względnej klasyfikacji A. Góral-

skiego syntetyzujący „stopieo zróżnicowania” rozkładu empirycznego danej zmiennej (roz-

kład po sekcjach).

5.1.2. Argument drugi decyzji wyboru jednostek gospodarczych

Na podstawie praktyki badawczej wyrażę pewne przeświadczenie w sprawie uzyskiwa-

nia subtelniejszych informacji o jednostkach gospodarczych z różnych źródeł. Publikowane

dane przez GUS są pomocne w konstruowaniu ogólniejszych obrazów rzeczywistości spo-

łecznej. Natomiast charakterystyki poszczególnych przedsiębiorstw można efektywnie uzy-

skiwad ze źródeł internetowych. W organizacji tych badao uwzględniłem dwie bazy danych

internetowych: „TeleAdreson”32 i „Panorama Firm33”. Druga z wymienionych firm udostępni-

ła bogatą informację o strukturze zatrudnionych na Pomorzu Zachodnim według kryteriów

PKD i EKD. Pierwsza z nich ma bardzo przyjazną witrynę internetową pozwalającą na samo-

dzielne wykonanie operacji agregacyjnych. Tyle o innych źródłach. Poniżej w formie tabela-

rycznej przedstawię ogólniejsze informacje:

32

Pełna nazwa: Centrum Informacji Profesjonalnej "TeleAdreson" Sp. z o.o. Używanie skrótu „TeleAdreson”

tylko w celach identyfikacji i na potrzeby tego opracowania. 33

Pełna nazwa: Eniro Polska Sp. z o.o. W pracy tej będę używał nazwy „Panorama Firm” w celu identyfikacji. Na

uwagę zasługuje wielka spolegliwośd w udzielaniu pomocnych informacji ze strony przedstawicieli firmy.

32

Tabela 5. Liczba przedsiębiorstw według GUS i zgłoszonych do baz danych

Liczba zatrudnionych GUS TeleAdreson Panorama Firm

N % N % N %

Brak informacji o zatrudni. 14732 --

0 - - 16454 51,39 ? ?

0-9 205065 96,22 9950 31,07 27573 85,72

10-49 6561 3,08 3820 11,93 3365 10,46

50-249 1331 0,62 1582 4,94 1006 3,13

250-999 141 0,07 214 0,67 191 0,59

>999 26 0,01 0 0 30 0,09

Razem 213124 100,00 28452 100,00 32165 100,00

Umieszczam ze świadomością zastosowanych innych przedziałów przez „Pano-ramę Firm”: 1-5, 6-50, 51-250, 251-500, 501-1000 i >1000. Uwaga: 214 przed-siębiorstw w kolumnie TeleAdresonu jest w kategorii „powyżej 249”.

Porównując wskaźniki strukturalne (procentowe) rozkładów liczby zatrudnionych moż-

na przyjąd równoważnośd tych wielkości w bazach danych TeleAdresonu i Panoramy Firm. W

przedziale od 0 do 9(10) zatrudnionych wielkości procentowe są zbliżone i odpowiednio wy-

noszą 82,5% i 85,7%. Nie uwzględniałem w strukturze zatrudnienia kategorii „Brak informacji

o zatrudnieniu” – 14732 przedsiębiorstwa w przypadku bazy Panoramy Firm. Jak już wspo-

mniałem bardziej szczegółowa i bardziej przyjazna była baza danych TeleAdresonu. Stąd zde-

cydowaliśmy34 się z niej korzystad przy ustalaniu konkretnych adresów dla celów badaw-

czych. Szczegółowe dane zamieszczamy w poniższych tabelach (tabele 14 do 33). Natomiast

dane udostępnione przez Panoramę Firm pomogły obliczyd pewien udział i potencjał gospo-

darczy Pomorza Zachodniego. Model interpretacyjny oraz odpowiednie dane stanowią treśd

rozdziału (3.2.).

34

Rozważaliśmy różne możliwe scenariusze w zespole: B. Gębski, A. Frąckiewicz i B. Chojnacka.

33

5.1.3. Metodyka doboru proporcjonalnego jednostek gospodarczych

Formalna konstrukcja tabel 14 - 33 jest identyczna. Zmiany dotyczą liczby badanych

jednostek gospodarczych w poszczególnych powiatach na podstawie bazy danych TeleAdre-

sonu. W zespole przyjęliśmy proporcjonalny dobór przedsiębiorstw ze względu na strukturę

zatrudnienia i liczbę przedsiębiorstw w danym powiecie. Biorąc pod uwagę N = 32020 przed-

siębiorstw i koniecznośd zbadania n = 1100 jednostek gospodarczych udział procentowy wy-

nosi 3,44 %. Odpowiednio stosując ten wskaźnik proporcji do jednostek powiatowych i struk-

tury zatrudnienia otrzymaliśmy wielkości, jak w tabeli 6 poniżej zamieszczonej. W następnej

tabeli (tabela 7) podane są wartości z wyłączeniem samozatrudnienia. Od razu widad, że przy

przyjętych parametrach wymogów badawczych wskaźnik proporcji wzrósłby do wartości

7,07%. Wtedy wiele jednostek gospodarczych, które nie zgłosiły (są takie braki danych) liczby

faktycznie zatrudnionych osób nie zostałoby włączone do badao, a szczególni jest to istotne

w małych miejscowościach.

Zachowana proporcjonalnośd doboru jednostek gospodarczych w poszczególnych po-

wiatach (nie w miastach powiatowych) zwraca uwagę na dominację niektórych ośrodków.

Do nich należą: Szczecin, Koszalin, Kołobrzeg i Stargard. Kołobrzeg zdominowany został licz-

nymi małymi przedsiębiorstwami związanymi z usługami turystycznymi i na rzecz zdrowia,

stąd znaczny udział jednostek gospodarczych w badaniach. Szczecin ma największą koncen-

trację różnych przedsiębiorstw i stanowią one prawie 38% badanych obiektów gospodar-

czych.

34

Tabela 6. Decyzje wyboru liczby podmiotów gospodarczych

Liczba podmiotów gospodarczych wg powiatów Udziały %% typów firm

Powiat Zatrudnienie Suma % udzia-

łu Ile badać 0-0/

%1-9/

%10-49/ %50-249/

%>249/

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Sumy Sumy Sumy Sumy Sumy

Białogard 231 201 83 53 2 570 1,78% 20 41 35 15 9 0

Choszczno 290 33 41 23 2 389 1,21% 13 75 8 11 6 1

Drawsko Pom 321 156 76 37 1 591 1,85% 20 54 26 13 6 0

Goleniów 475 414 140 52 6 1 087 3,39% 37 44 38 13 5 1

Gryfice 681 272 89 43 8 1 093 3,41% 38 62 25 8 4 1

Gryfino 599 217 85 45 4 950 2,97% 33 63 23 9 5 0

Kamień Pom 608 363 76 29 1 076 3,36% 37 57 34 7 3 0

Kołobrzeg 947 706 199 104 5 1 961 6,12% 67 48 36 10 5 0

Koszalin 1 921 1 329 609 223 41 4 123 12,88% 142 47 32 15 5 1

Łobez 205 71 18 11 305 0,95% 10 67 23 6 4 0

Myślibórz 284 289 94 73 5 745 2,33% 26 38 39 13 10 1

Police 463 308 127 64 5 967 3,02% 33 48 32 13 7 1

Pyrzyce 196 119 44 24 1 384 1,20% 13 51 31 11 6 0

Sławno 499 306 140 41 5 991 3,09% 34 50 31 14 4 1

Stargard 1 035 277 65 54 9 1 440 4,50% 49 72 19 5 4 1

Szczecin 6 237 3 734 1 545 510 102 12 128 37,88% 417 51 31 13 4 1

Szczecinek 495 365 123 73 7 1 063 3,32% 37 47 34 12 7 1

Świdwin 159 83 38 35 4 319 1,00% 11 50 26 12 11 1

Świnoujście 580 307 87 33 5 1 012 3,16% 35 57 30 9 3 0

Wałcz 228 400 141 55 2 826 2,58% 28 28 48 17 7 0

Suma 16 454 9 950 3 820 1 582 214 32 020 1100

N = 32020

n = 1100

%% 3,435

Źródło: opracowanie własne na podstawie podanych kryteriów kwerendy w bazie danych TeleAdreso

35

Tabela 7. Udział proporcjonalny liczby badanych jednostek gospodarczych bez samozatrudnieo

Sekcje PKD Kod EKD i sekcje

1-9 10-49 50-249

> 249

Razem Udział %%

1-9 10-49

50-249

> 249 Razem

Sekcja A 01-02 Rolnictwo, łowiectwo i las 74 38 65 177 1,14 5 3 5 0 13

Sekcja B 05 Rybactwo 7 7 1 15 0,10 0 0 0 0 1

Sekcja C 10-14 Górnictwo 3 4 7 0,04 0 0 0 0 0

Sekcja D 15-37 Przetwórstwo 903 502 331 58 1794 11,53 64 35 23 4 127

Sekcja E 40-41 Wytwarzanie i zaop. w el., gaz,woda 20 43 38 10 111 0,71 1 3 3 1 8

Sekcja F 45 Budownictwo 516 295 136 28 975 6,26 36 21 10 2 69

Sekcja G 50-52 Handel hurt, detal, naprawy moto i AGD 3845 722 222 41 4830 31,03 272 51 16 3 341

Sekcja H 55 Hotele i restauracje 757 177 34 3 971 6,24 53 13 2 0 69

Sekcja I 60-64 Transport, magazyny i łączność 446 254 100 21 821 5,27 32 18 7 1 58

Sekcja J 65-67 Pośrednictwo finansowe 272 100 21 1 394 2,53 19 7 1 0 28

Sekcja K 70-74 Obsługa nieruchom., wynajem, usługi 1317 418 137 18 1890 12,14 93 30 10 1 134

Sekcja L 75 Administracja publ. I ubezp. Zdrowotne 56 119 51 4 230 1,48 4 8 4 0 16

Sekcja M 80-82 Edukacja 224 551 307 9 1091 7,01 16 39 22 1 77

Sekcja N 85 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 587 387 60 13 1047 6,73 41 27 4 1 74

Sekcja O 90-93 Działalność usługowa komunalna 923 207 75 8 1213 7,79 65 15 5 1 86

Sekcja P 95-97 Gospod. Domowe zatrudn. pracowników

Sekcja Q 99 Organizacje i zespoły eksterytorialne

Razem 9950 3820 1582 214 15566 100,00 703 270 112 15 1100

Wskaźnik proporcji --------------------->> 7,07%

Liczebność --->> 1100

Źródło: Na podstawie informacji zawartych w bazie danych zamieszczonych na stronie www.teleadreson.pl (w maju 2009).

36

Rysunek 4. Wykres udziału (nasycenia) przedsiębiorstw

Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 7.

Wyraźnie liczebnie dominują sekcje dotyczące (a)handlu hurtowego, detalicznego z

elementami serwisu i sprzętu AGD, (b)obsługi nieruchomości, wynajem i z tym związane

usługi, (c)działalności usług komunalnych, (d)przetwórstwa, (e)hoteli, restauracji i (f)ochrony

zdrowia i pomocy społecznej. Otrzymany obraz jest mało czytelny ze względu na liczebną

strukturalnie przedsiębiorczośd mikro i małych firm. Lepiej zaprezentowane – w tym aspek-

cie – są dane na poniższym wykresie, gdzie dokonałem zabiegu zlogarytmowania liczby

przedsiębiorstw w poszczególnych sekcjach PKD i wielkości zatrudnienia w nich.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

Ro

lnic

two

, ło

wie

ctw

oi l

as

Ryb

actw

o

Gó

rnic

two

Prz

etw

órs

two

Wyt

war

zan

ie i

zao

p. w

el.,

gaz

,wo

da

Bu

do

wn

ictw

o

Han

del

hu

rt, d

etal

, nap

raw

y m

oto

i A

GD

Ho

tele

i re

stau

racj

e

Tran

spo

rt, m

agaz

yny

i łąc

zno

śd

Po

śred

nic

two

fin

anso

we

Ob

słu

ga n

ieru

cho

m.,

wyn

ajem

, usł

ugi

Ad

min

istr

acja

pu

bl.

I ub

ezp

. Zd

row

otn

e

Edu

kacj

a

Och

ron

a zd

row

ia i

po

mo

c sp

ołe

czn

a

Dzi

ałal

no

śd u

słu

gow

a ko

mu

nal

na

01-02 05 10-1415-3740-41 45 50-52 55 60-6465-6770-74 75 80-82 85 90-93

1-9

10-49

50-249

> 249

Zatrudnienie w poszczególnych typach przedsębiorstw z uwzględnieniem sekcji EKD

37

Rysunek 5. Wykres udziału (nasycenia) przedsiębiorstw ze względu na branże i liczbę za-trudnionych w warstwach zlogarytmowanych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabeli 7.

Od razu nasuwa się spostrzeżenie: im więcej przedsiębiorstw w danej branży, tym wy-

żej zlokalizowane są na wykresie. Także przedsiębiorstwa duże są wyraźniej zaznaczone, np.

edukacja w kategorii zatrudnienia powyżej 249 osób, w tabeli jest ich dziewięd, wartośd

rzędnej wynosi około jedności (dokładniej – 0.954). Po prostu, taki wykres na pewno ma ce-

chę strukturalnej przejrzystości.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

0-9

10-49

50-249

> 249

38

5.2. Model interpretacyjny wyznaczania potencjału gospodarczego i

relatywnego udziału (obecności) na rynku pracy

W poprzednim podrozdziale opisane były pewne trudności z uzyskaniem dokładnych

danych dotyczących liczby przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim. Poniżej

przedstawię pewną możliwośd uzyskiwania wiedzy na podstawie dostępnych danych doty-

czących Polski i charakteryzowanego regionu. Można przyjąd dwie miary opisujące zjawiska

gospodarcze, jako wynik działalności ludzkiej, a mianowicie wyznaczanie wartości potencjału

gospodarczego i obliczanie stosunku liczby działających przedsiębiorstw w poszczególnych

branżach badanego obszaru gospodarczego do liczby przedsiębiorstw (także w poszczegól-

nych branżach) działających w Polsce. Ta druga wartośd jest trywialna: polega na wyrażonym

procentowo ilorazie wymienionych wielkości. Natomiast potencjał gospodarczy35 opisują

dwie wartości: średnia liczby udziałów strukturalnych w poszczególnych branżach zdefinio-

wanych na korzyśd badanego regionu według relacji większości-równości (>=). Przykładowo:

w Polsce w branży x działa 12% przedsiębiorstw a w wyróżnionym regionie 13%, przy czym

Polska stanowi 100% przedsiębiorstw i region stanowi 100% przedsiębiorstw. Zawsze można

uwzględnid inne wartości „precyzujące” wymienione wskaźniki procentowe, np. wielkości

zatrudnienia, koncentracji przedsiębiorstw danej branży w zdefiniowanym obszarze (regio-

nie) itd.

Zilustrujmy powyższe dośd oczywistym przykładem. Dane zawarte w tabeli pokazują

związek między potencjałem i udziałem przedsiębiorstw w porównywanych rozkładach liczby

przedsiębiorstw w branżach. Widad, że połowa badanych przedsiębiorstw jest zlokalizowana

na Pomorzu Zachodnim a pozostałe „gdzieś rozproszone po kraju”. Udział przedsiębiorstw

mamy 50 procentowy, ale potrafimy w każdej z przestrzeni branż byd obecni, stąd 100% po-

tencjał.

35

Można go również nazwad ogólnym wskaźnikiem zaniedbania (niedoinwestowania) gospodarczego w zdefi-

niowanym zbiorze branż.

39

Tabela 8. Przypadek trywialny

Przedsiębiorstwa

Branże Polska Pom. Zach

%% %% Udział strukturalny

Polska Pom-Zach

a 2 1 33,33 33,33 +

b 2 1 33,33 33,33 +

c 2 1 33,33 33,33 +

Razem 6 3 100,00 100,00

Potencjał = 100,0

Udział przedsiębiorstw = 50,0

Dla celów poglądowych spójrzmy na inną reprezentację branż przedsiębiorstw w bada-

nym regionie na tle przedsiębiorstw Polski (dowolnie większej jednostki reprezentującej

zbiór przedsiębiorstw)36.

Tabela 9. Przypadek mniej trywialny - oczywisty

Przedsiębiorstwa

Branże Polska Pom-Zach %% %% Udział strukturalny Polska Pom-Zach

a 20 2 33,33 33,33 +

b 20 2 33,33 33,33 +

c 20 2 33,33 33,33 +

Razem 60 6 100,00 100,00

Potencjał = 100,0


36

Do pomyślenia są porównania wyróżnionych gmin z powiatem, województwem itd. aż do wyczerpania moż-

liwych porównao.

40

Natychmiast widad, że udział przedsiębiorstw w badanych regionie wyraźnie jest

mniejszy a potencjał ma wartośd maksymalną. Badany region pod względem wyróżnionych

(badanych) branż jest w stanie równowagi. Wystarczy, że powstanie lub upadnie jedno z

przedsiębiorstw badanego regionu, to potencjał zmniejszy się do wartości 66.7% a udział

przedsiębiorstw odpowiednio zwiększy się lub zmniejszy się o 1%. Co poglądowo ilustruje

poniższa tabela. Przy uwzględnieniu realnych rozkładów procentowych udziałów przedsię-

biorstw w przyjętych branżach obie wielkości przyjmą odpowiednio inne wartości. Można

rozważad różne konfiguracje danych dla Polski i badanego regionu i zauważyd silne współza-

leżności pomiędzy potencjałem gospodarczym i udziałem przedsiębiorstw. Jak się okazuje,

bardzo łatwo jest naruszyd subtelną równowagę pomiędzy tym, co się dzieje w Polsce i w

regionie, i jak szybko można utracid in sensu largo rozumiany zrównoważony rozwój. W dal-

szej części ograniczę się do przedstawienia niektórych zbiorów branż, by możliwe było sub-

telniejsze spojrzenie na rozkłady strukturalne udziałów przedsiębiorstw z uwzględnieniem

wymienionych dwóch makro parametrów (potencjał i udział).

Tabela 10. Wzrost gospodarczy o jedno przedsiębiorstwo

Przedsiębiorstwa

Branże Polska Pom-Zach %% %% Udział strukturalny Polska Pom-Zach

a 20 2 20,00 28,57 +

b 20 2 20,00 28,57 +

c 60 3 60,00 42,86 -

Razem 100 7 100,00 100,00

Potencjał = 66,7


Poniżej przedstawione zostaną właściwości konsekwencji metodologicznych takiego

podejścia do badanych zjawisk gospodarczych na konkretnych, szczegółowych przykładach z

bazy danych Panoramy Firm (por. zgłaszane uwagi na temat branża – klaster w rozdziale 1.).

Pierwszym przykładem niech będą przedsiębiorstwa branż zajmujące się wyposażeniem i

zaopatrzeniem różnych typów biur.

41

Tabela 11. Liczebności firm pracujących na rzecz wyposażenia i funkcjonowania biur

Biura - 26 branż Udziały pro-

centowe

Polska Zach. Pom.

Pol-ska

Zach. Pom.

BHP - artykuły, sprzęt 651 26 2,36 2,22 -

BHP - konsultanci, pomiary, badania 1047 54 3,79 4,62 +

Biura - wyposażenie 101 2 0,37 0,17 -

Biura - zaopatrzenie, sprzęt, serwis 303 11 1,10 0,94 -

Biurowe artykuły - detal 676 24 2,45 2,05 -

Biurowe artykuły - hurt 868 40 3,14 3,42 +

Biurowe artykuły - produkcja 117 7 0,42 0,60 +

Etykiety, naklejki 167 7 0,60 0,60 -

Komputery - audyt oprogramowania i sprzętu 180 7 0,65 0,60 -

Komputery - części, akcesoria 1235 28 4,47 2,39 -

Komputery - integracja systemów, sieci 1145 32 4,15 2,74 -

Komputery - materiały eksploatacyjne 394 16 1,43 1,37 -

Komputery - oprogramowanie 7245 277 26,23 23,68 -

Komputery - serwis, usługi 5498 284 19,90 24,27 +

Komputery - sprzedaż 3087 154 11,18 13,16 +

Komputery - urządzenia peryferyjne, drukarki 523 20 1,89 1,71 -

Kserokopiarki - serwis, materiały eks-ploatacyjne 508 15 1,84 1,28 -

Kserokopiarki - sprzedaż, wynajem 716 39 2,59 3,33 +

Meble - biurowe 1048 39 3,79 3,33 -

Meble - metalowe 106 3 0,38 0,26 -

Multimedialne systemy, technologie 112 2 0,41 0,17 -

Papier 344 16 1,25 1,37 +

Papiernicze artykuły - hurt 462 16 1,67 1,37 -

Papiernicze artykuły - produkcja 275 9 1,00 0,77 -

Stemple, datowniki, pieczątki 726 40 2,63 3,42 +

Taśmy samoprzylepne 89 2 0,32 0,17 -

27623 1170 100 100 30,8 poten-

cjał

4,2 udział %%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Panoramy Firm.

Poniżej zamieszczę tylko dane z nagłówka omawianej tabeli i ostatnie dwa wiersze za-

wierające podstawowe dane liczbowe oraz potencjał i udział zachodniopomorskich przedsię-

biorstw relatywizowanych (wskaźniki procentowe) do wartości naszego kraju.

http://www.pf.pl/serwis/BHP+~+artyku%C5%82y,+sprz%C4%99t-B55V3_YP.html?nav=D65FN1

http://www.pf.pl/serwis/BHP+~+konsultanci,+pomiary,+badania-B57V3_YP.html?nav=D65MFG

http://www.pf.pl/serwis/Biura+~+wyposa%C5%BCenie-B937V3_YP.html?nav=D65MGT

http://www.pf.pl/serwis/Biura+~+zaopatrzenie,+sprz%C4%99t,+serwis-B5788V3_YP.html?nav=D650JD

http://www.pf.pl/serwis/Biurowe+artyku%C5%82y+~+detal-B5775V3_YP.html?nav=D654C9

http://www.pf.pl/serwis/Biurowe+artyku%C5%82y+~+hurt-B5789V3_YP.html?nav=D65XGK

http://www.pf.pl/serwis/Biurowe+artyku%C5%82y+~+produkcja-B5790V3_YP.html?nav=D65NEF

http://www.pf.pl/serwis/Etykiety,+naklejki-B1440V3_YP.html?nav=D657YG

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+audyt+oprogramowania+i+sprz%C4%99tu-B3775V3_YP.html?nav=D65C6A

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+audyt+oprogramowania+i+sprz%C4%99tu-B3775V3_YP.html?nav=D65C6A

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+cz%C4%99%C5%9Bci,+akcesoria-B3780V3_YP.html?nav=D650OZ

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+integracja+system%C3%B3w,+sieci-B3820V3_YP.html?nav=D65NJY

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+integracja+system%C3%B3w,+sieci-B3820V3_YP.html?nav=D65NJY

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+materia%C5%82y+eksploatacyjne-B458V3_YP.html?nav=D65PPF

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+oprogramowanie-B3800V3_YP.html?nav=D65989

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+serwis,+us%C5%82ugi-B3810V3_YP.html?nav=D65AZY

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+sprzeda%C5%BC-B3830V3_YP.html?nav=D65XS5

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+urz%C4%85dzenia+peryferyjne,+drukarki-B3790V3_YP.html?nav=D65QH6

http://www.pf.pl/serwis/Komputery+~+urz%C4%85dzenia+peryferyjne,+drukarki-B3790V3_YP.html?nav=D65QH6

http://www.pf.pl/serwis/Kserokopiarki+~+serwis,+materia%C5%82y+eksploatacyjne-B481V3_YP.html?nav=D65RHJ

http://www.pf.pl/serwis/Kserokopiarki+~+serwis,+materia%C5%82y+eksploatacyjne-B481V3_YP.html?nav=D65RHJ

http://www.pf.pl/serwis/Kserokopiarki+~+sprzeda%C5%BC,+wynajem-B3865V3_YP.html?nav=D65MW3

http://www.pf.pl/serwis/Meble+~+biurowe-B6750V3_YP.html?nav=D65Z6O

http://www.pf.pl/serwis/Meble+~+metalowe-B539V3_YP.html?nav=D65AE6

http://www.pf.pl/serwis/Multimedialne+systemy,+technologie-B561V3_YP.html?nav=D651VD

http://www.pf.pl/serwis/Papier-B1725V3_YP.html?nav=D65K6O

http://www.pf.pl/serwis/Papiernicze+artyku%C5%82y+~+hurt-B1784V3_YP.html?nav=D65ZUG

http://www.pf.pl/serwis/Papiernicze+artyku%C5%82y+~+produkcja-B1785V3_YP.html?nav=D65B3X

http://www.pf.pl/serwis/Stemple,+datowniki,+piecz%C4%85tki-B1105V3_YP.html?nav=D65H15

http://www.pf.pl/serwis/Ta%C5%9Bmy+samoprzylepne-B4305V3_YP.html?nav=D65H0D

42

5.3. Paralelność rozkładów empirycznych liczebności firm w branżach

województwa Zachodniopomorskiego i Polski

Spójrzmy na dwa wykresy kierując uwagę na ich „czytelnośd”. Który z nich jest bardziej

zrozumiały, da się coś sensownego o nim powiedzied. Do utworzenia obu wykresów wyko-

rzystałem dane z tabeli 10 *powyższej+.

Rysunek 6. Wykres oparty na danych rzeczywistych (d-Cohena = 0,78583)

Teraz uwzględnijmy te same dane, ale zlogarytmowane *log10], co od razu da się po-

znawczo odczud. Wartości, jak powyżej na wykresie, są skumulowane (przesunięcie).

Rysunek 7. Wykres oparty na danych zlogarytmowanych (d-Cohena = 1,587039)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27

Polska

Zach. Pom.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27

Polska

Zach_Pom

43

Dzięki przeskalowaniu danych możliwy jest tak interesujący rozkład „obecności” liczby

firm zachodniopomorskich reprezentowanych wskaźnikami proporcji na tle porównawczym.

Porównując rysunki 4 i 5 staje się oczywiste, który przydatniejszy jest do prowadzenia dalszej

interpretacji. Postępując analogicznie w tabeli 11 umieściłem „tylko” wskaźniki udziałów i

potencjałów gospodarczych w przestrzeni poszczególnych branż.

5.3.1. Uogólniony obraz paralelności rozkładów empirycznych branż

Tabela 12. Liczebności firm pracujących w wyróżnionych branżach

Liczebności Potencjał Udział

Branże – liczba branż Polska Zach. Pom.

%% %%

Biura - 26 branż - wyposażenie 27623 1170 30,8 4,2

Budownictwo - 124 branże 190519 9956 32,3 5,2

Dom i ogród - 147 branż 205777 10554 30,7 5,1

Dzieci - 20 branż 18427 817 60,0 4,4

Finanse i ubezpieczenia - 18 branż 65792 3260 50,0 5,0

Instytucje, urzędy - 39 branż 51655 2544 48,7 4,9

Motoryzacja i transport - 91 branż 112401 5247 38,5 4,7

Nauka - 34 branże 87147 3342 58,8 3,8

Odzież i tekstylia - 52 branże 69936 2916 30,8 4,2

Przemysł i energetyka - 193 branże 115374 5683 30,6 4,9

Rolnictwo i leśnictwo - 24 branże 21595 1301 29,2 6,0

Rozrywka i rekreacja - 71 branż 72150 3531 43,7 4,9

Telekomunikacja i internet - 15 branż 26783 1177 40,0 4,4

Turystyka - 14 branż 25732 3202 14,3 12,4

Usługi dla firm - 170 branż 240140 10731 38,2 4,5

Usługi dla każdego - 100 branż 157247 7699 42,0 4,9

Zdrowie i uroda - 102 branże 126875 6418 33,3 5,1

Żywność i używki - 47 branż 156388 8161 40,4 5,2

1771561 87709

średnie

udział = 4,95 38,5 5,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie przeglądu bazy danych Panoramy Firm

44

Zamieszczony poniżej odpowiedni wykres obrazujący zawarte w tabeli dane. Subtel-

niejsza, szczegółowa analiza będzie zawarta w oddzielnym, przygotowywanym opracowaniu.

Ponadto otrzymywane obrazy i kształty makro-zależności uzupełnione będą o wyniki badao.

Tabela 11 zawiera dane dla występujących branż przedsiębiorstw i każdy wiersz tabeli zawie-

ra tylko wskaźniki udziału i potencjału bez szczegółowych rozwinięd, jak było w przypadku

tabeli 10.

Rysunek 8. Paralelnośd nasycenia przedsiębiorstw na Pomorzu Zachodnim w relacji do Polski

Uogólniając: kondycja województwa zachodniopomorskiego na tle wartości odpo-

wiednich wskaźników Polski jest niska. Nasycenie przedsiębiorstwami (ich liczba) jest niskie i

wynosi około 5%. (średnia z udziałów branżowych nieznacznie przewyższa wartośd 5%) Moż-

na by precyzyjniej ocenid tę wartośd uwzględniając obszar województwa zachodniopomor-

skiego do obszaru Polski, podobnie postąpid z liczbą ludności, wskaźnikami bezrobocia i wie-

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

Polska

Zach.Pom.

Liczba przedsiębiorstw w Polsce i na Zach.Pom. na skali logarytmicznej

45

lu innymi. Podobnie jest z potencjałem gospodarczym. Średni potencjał z branż wynosi

38.5%. Są branże o relatywnie wysokim potencjale. Używając nazewnictwa zaproponowane-

go przez Panoramę Firm powiemy, że w czterech branżach zachodniopomorskie się wyróż-

nia: w branży związanej z produkcją dla dzieci, w branży nauka, finanse i ubezpieczenia, i

ewentualnie instytucje związane z administracją. W 62 branżach na 1288 branż istniejących

we wspomnianej bazie danych Panoramy Firm nasze województwo jest „nieobecne”, np. w

branży ginekologicznej – chod są ginekolodzy, w branży wzornictwo przemysłowe, projekto-

wanie biur (na innych terenach kraju jest 58 takich jednostek), czy inkubatory przedsiębior-

czości (jest ich w kraju 46) chod są tego typu instytucje.

Na zakooczenie tego rozdziału podam rozwinięcie branż związanych z potrzebami dla

dzieci, jako że te branże mają wysoki potencjał przy niewielkim udziale strukturalnym. Tabela

12 zawiera odpowiednie szczegóły.

46

Tabela 13. Branże związane z potrzebami dzieci

Źródło: na podstawie danych zawartych w „Panoramie Firm” – www.pf.pl z sierpnia 2009.

Dzieci - 20 branż

Polska Zach.Pom.

Artykuły dla dzieci – detal 1202 62 6,52 7,59 +

Artykuły dla dzieci - hurt 232 7 1,26 0,86 -

Artykuły dla dzieci - produkcja 203 4 1,10 0,49 -

Domy Dziecka 548 36 2,97 4,41 +

Logopedzi 466 66 2,53 8,08 +

Odzież - dziecięca 838 45 4,55 5,51 +

Opieka nad dziećmi 482 24 2,62 2,94 +

Papiernicze artykuły - detal 1447 84 7,85 10,28 +

Papiernicze artykuły - hurt 462 16 2,51 1,96 -

Papiernicze artykuły - produkcja 275 9 1,49 1,10 -

Place zabaw - projektowanie, produkcja, montaż 114 7 0,62 0,86 +

Poradnie i Ośrodki Szkolno-Wychowawcze 1160 68 6,30 8,32 +

Przedszkola - publiczne 6845 210 37,15 25,70 -

Przedszkola, żłobki - niepubliczne 1480 49 8,03 6,00 -

Sale zabaw dla dzieci 152 9 0,82 1,10 +

Szkolne artykuły 330 13 1,79 1,59 -

Zabawki - detal 1069 60 5,80 7,34 +

Zabawki - hurt 434 21 2,36 2,57 +

Zabawki - produkcja 308 8 1,67 0,98 -

Żłobki - publiczne 380 19 2,06 2,33 +

18427 817 100 100 60,0 potencjał

4,4 udział %%

http://www.pf.pl/serwis/Artyku%C5%82y+dla+dzieci+~+hurt-B35V3_YP.html?nav=QQVA98

http://www.pf.pl/serwis/Artyku%C5%82y+dla+dzieci+~+produkcja-B40V3_YP.html?nav=QQV9SD

http://www.pf.pl/serwis/Domy+Dziecka-B10025V3_YP.html?nav=QQVNJ4

http://www.pf.pl/serwis/Logopedzi-B205V3_YP.html?nav=QQVQPI

http://www.pf.pl/serwis/Odzie%C5%BC+~+dzieci%C4%99ca-B240V3_YP.html?nav=QQV1RR

http://www.pf.pl/serwis/Opieka+nad+dzie%C4%87mi-B320V3_YP.html?nav=QQVWGD

http://www.pf.pl/serwis/Papiernicze+artyku%C5%82y+~+detal-B1770V3_YP.html?nav=QQVRSY

http://www.pf.pl/serwis/Papiernicze+artyku%C5%82y+~+hurt-B1784V3_YP.html?nav=QQV1YI

http://www.pf.pl/serwis/Papiernicze+artyku%C5%82y+~+produkcja-B1785V3_YP.html?nav=QQVT5P

http://www.pf.pl/serwis/Poradnie+i+O%C5%9Brodki+Szkolno~Wychowawcze-B10036V3_YP.html?nav=QQVTVE

http://www.pf.pl/serwis/Przedszkola+~+publiczne-B10028V3_YP.html?nav=QQV3DG

http://www.pf.pl/serwis/Przedszkola,+%C5%BC%C5%82obki+~+niepubliczne-B3125V3_YP.html?nav=QQVYY3

http://www.pf.pl/serwis/Sale+zabaw+dla+dzieci-B9910V3_YP.html?nav=QQVOZ7

http://www.pf.pl/serwis/Szkolne+artyku%C5%82y-B380V3_YP.html?nav=QQVKQ0

http://www.pf.pl/serwis/Zabawki+~+detal-B440V3_YP.html?nav=QQVJLP

http://www.pf.pl/serwis/Zabawki+~+hurt-B469V3_YP.html?nav=QQVHVO

http://www.pf.pl/serwis/Zabawki+~+produkcja-B470V3_YP.html?nav=QQV2H9

http://www.pf.pl/serwis/%C5%BB%C5%82obki+~+publiczne-B10027V3_YP.html?nav=QQV0DQ

47

5.3.2. Dobór zmiennych opisujących badane jednostki gospodarcze

Rzeczywistośd społeczna kreowana przez działania ludzi daje możliwości tworzenia

wiedzy o niej na podstawie specjalnie dobranych zmiennych. Dobór tych zmiennych zależy

od wcześniejszego określenia problematyki badawczej i deskrypcji obiektów (przedmiotów)

lokalizowanych w przestrzeni zjawisk społecznych. W podjętych przez Zespół badawczy

czynnościach wskazuje się na jednostki (podmioty) gospodarcze, które uczestniczą w grze

sieci relacji wymiany w kategoriach popyt-podaż na rynku zdarzeo ekonomicznych.

Do subiektywnych aspektów należy zdecydowanie, jakimi, o jakiej treści, konstrukcji

itd. zmiennymi będziemy się posługiwad. Niewątpliwie jest to jeszcze słabośd metodologicz-

na w sytuacjach posługiwania się „jakościowymi” miarami i i w konsekwencji takimi danymi.

Niektóre zmienne posiadają zdolnośd ilościowego opisu badanych zjawisk. Gdyby obowiązy-

wał purytanizm metodologiczny (falsyfikacjonizm popperowski), to nigdy nie należałoby ba-

dad klastrów rozumianych w sensie jakości ekonomicznych. Zatem, nolens volens, zdecydo-

waliśmy się na znaczną liczbę zmiennych, jak poniżej.

Zmienne opisujące badane jednostki gospodarcze:

1. numer ankiety reprezentującej wybrane cechy jednostki gospodarczej,

2. numer EKD – jeżeli został przez jednostkę zdefiniowany,

3. numer PKD – jeżeli został przez jednostkę zdefiniowany,

4. nazwa przedsiębiorstwa,

5. miejscowośd,

6. adres,

7. cechy głównej działalności przedsiębiorstwa,

8. wielkośd zatrudnienia,

9. czas obecności na rynku – jak długo trwa działalnośd,

10. czy przedsiębiorstwo jest firmą rodzinną,

11. przynależnośd do organizacji wspierającej działalnośd gospodarczą,

12. czy występowały zmiany lokalizacji przedsiębiorstwa,

48

13. formalne powiązania przedsiębiorstwa – filia nadrzędnego przedsiębiorstwa,

14. formalne powiązania przedsiębiorstwa – prawne powiązania,

15. formalne powiązania przedsiębiorstwa – samodzielna jednostka gospodarcza,

16. formalne powiązania przedsiębiorstwa – posiada filie,

17. wskazanie firm współpracujących *1+ – nazwa firmy,

18. wskazanie firm współpracujących *1+ – branża,

19. wskazanie firm współpracujących *1+ – miejscowośd,










29. przyczyny lokalizacji firmy – a. specyfika lokalnego/regionalnego rynku,

30. przyczyny lokalizacji firmy – b. są pracownicy o odpowiednich kwalifikacjach,

31. przyczyny lokalizacji firmy – c. bliskośd partnerów handlowych i/lub inwestycyjnych,

32. przyczyny lokalizacji firmy – d. bliskośd granicy paostwa,

33. przyczyny lokalizacji firmy – e. możliwośd korzystania z transportu wodnego,

34. przyczyny lokalizacji firmy – f. łatwy dostęp do bazy surowcowej,

35. przyczyny lokalizacji firmy – g. łatwy dostęp do nośników energii,

36. przyczyny lokalizacji firmy – h. dostęp do urządzeo komunalnych,

37. przyczyny lokalizacji firmy – i. jakośd dróg,

38. przyczyny lokalizacji firmy – j. brak konkurencji w sąsiedztwie,

39. przyczyny lokalizacji firmy – k. władze zaproponowały korzystną lokalizację,

40. przyczyny lokalizacji firmy – l. atrakcyjne ceny nieruchomości,

41. przyczyny lokalizacji firmy – m. władze przyjaźnie nastawione do inwestorów,

42. firmy działające w regionie ułatwiające działalnośd *1+ – nazwa firmy,

43. firmy działające w regionie ułatwiające działalnośd *1+ – branża,

44. firmy działające w regionie ułatwiające działalnośd *1+ – miejscowośd,

49







51. zmniejszenie obciążeo podatkowych a chęd zwiększenia zatrudnienia,

52. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – rolnictwo i przetwórstwo rolnicze,

53. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – przetwórstwo przemysłowe,

54. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – budownictwo, materiały budowlane,

55. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – hurtownie,

56. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – odbiorcy detaliczni,

57. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – hotelarstwo, restauracje,

58. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – transport,

59. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – administracja, urzędy,

60. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – szkoły, uczelnie, kursy, szkolenia,

61. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – szpitale, przychodnie itp.,

62. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – pomoc socjalna,

63. subiektywna ocenia stopnia współpracy z – ewentualne wskazania na inne,

64. Odczuwane ograniczenia w zatrudnieniu,

65. Odczuwane ograniczenia w działaniach finansowych,

66. Odczuwane ograniczenia we współpracy z dostawcami,

67. Odczuwane ograniczenia na rzecz funduszów socjalnych dla pracowników,

68. Odczuwane ograniczenia w sponsorowaniu jednostek środowiska lokalnego,

69. Odczuwane ograniczenia w ramach polityki oszczędnościowej,

70. Odczuwane ograniczenia w możliwościach współpracy z zakładami branży,

71. Odczuwane ograniczenia w szkoleniach pracowników,

72. Odczuwane ograniczenia w zaopatrzeniu w surowce, komponenty produkcyjne,

73. Odczuwane ograniczenia w ramach modernizacji sprzętu, warunków pracy,

74. Subiektywne odczucie rozwoju w możliwościach zatrudniania,

75. Subiektywne odczucie rozwoju w działaniach finansowych,

76. Subiektywne odczucie rozwoju we współpracy z dostawcami,

50

77. Subiektywne odczucie rozwoju na rzecz funduszów socjalnych dla pracowników,

78. Subiektywne odczucie rozwoju w sponsorowaniu jednostek środowiska lokalnego,

79. Subiektywne odczucie rozwoju w ramach polityki oszczędnościowej,

80. Subiektywne odczucie rozwoju w możliwościach współpracy z zakładami branży,

81. Subiektywne odczucie rozwoju w szkoleniach pracowników,

82. Subiektywne odczucie rozwoju w zaopatrzeniu w surowce, komponenty produkcyjne,

83. Subiektywne odczucie rozwoju w ramach modernizacji sprzętu, warunków pracy,

84. Działania na najbliższe półrocze w możliwościach zatrudniania,

85. Działania na najbliższe półrocze w działaniach finansowych,

86. Działania na najbliższe półrocze we współpracy z dostawcami,

87. Działania na najbliższe półrocze na rzecz funduszów socjalnych dla pracowników,

88. Działania na najbliższe półrocze w sponsorowaniu jednostek środowiska lokalnego,

89. Działania na najbliższe półrocze w ramach polityki oszczędnościowej,

90. Działania na najbliższe półrocze w możliwościach współpracy z zakładami branży,

91. Działania na najbliższe półrocze w szkoleniach pracowników,

92. Działania na najbliższe półrocze w zakresie zaopatrzeniu w surowce itp.,

93. Działania na najbliższe półrocze w ramach modernizacji sprzętu, warunków pracy,

94. Korzystanie z informacji zawartych w gazetach lokalnych, czasopismach,

95. Korzystanie z informacji zawartych w czasopismach branżowych,

96. Korzystanie z informacji zawartych w branżowych informatorach lokalnych,

97. Procent udziału kapitału zagranicznego w przedsiębiorstwie,

98. Spłata kredytu bankowego,

99. Osoby zajmujące się pozyskiwaniem środków unijnych,

100. Ocena współpracy z władzami lokalnymi (gmina),

101. Ocena współpracy z władzami powiatowymi,

102. Ocena współpracy z władzami wojewódzkimi,

103. Ocena współpracy z władzami międzynarodowymi,

104. Uczestnictwo w szkoleniach promocyjno-branżowych,

105. Uczestnictwo na targach, wystawach,

106. Uczestnictwo w spotkaniach integracyjnych pracowników,

107. Uczestnictwo w szkoleniach pracowników,

108. Uczestnictwo w podejmowaniu współpracy z inną firmą,

51

109. Uczestnictwo w ofertach Zachodniopomorskiej Izby Handlowej,

110. Uczestnictwo w innych formach,

111. Zapotrzebowanie na pracowników z kwalifikacjami *cecha 1+,



114. Powody zwalniania pracowników *cecha 1+,



117. Powody rezygnacji z pracy zgłaszane przez pracowników *cecha 1+,



120. Uświadamiane zagrożenia w stosunku do przedsiębiorstwa *cecha 1+,



123. Stanowisko osoby udzielającej informacji,

Ponadto podany został telefon do osoby udzielającej informacji oraz imię i nazwisko

ankietera. Każda ankieta powinna byd poświadczona pieczątką przedsiębiorstwa, w którym

odbyły się badania. W nielicznych przypadkach przewiduje się odstępstwa ze względów lo-

sowych (w małych przedsiębiorstwach zdarza się, że pieczątka została wzięta przez pracow-

nika w celach służbowych. Zespół takie przypadki weryfikuje telefonicznie).

Wśród przedstawionych zmiennych niektóre przed analizą danych poddane zostaną

kategoryzacji, np. zmienna 10 (będę stosował skróty – Z10) będzie oparta na skali interwało-

wej i nie jest w tej chwili oczywiste czy przedziały będą równe, tj. np. co 3 lata, czy użyte zo-

staną wartości pierwszych wyrażeo ciągu Fibonacciego. To zależy od tego, jakiego kształtu

będzie rozkład empiryczny danych tej zmiennej. Zmienna Z7 pozostanie z wyróżnionymi ka-

tegoriami, ale odpowiedzi kategorii 12 – „inna…” – może podlegad kolejnym agregacjom37.

Zmienna Z51 może podczas kodowania danych byd uznana za wadliwie skonstruowaną. Tak

nie jest: wystarczy uwzględnid przykład, respondent udzielając odpowiedzi 2 ma możliwośd

podania liczby osób, które by zatrudnił. Załóżmy, że jedną. Można powiedzied, że „jedynka”

37

Por.: Kwestionariusz ankiety zamieszczony na koocu pracy.

52

przypisana jest dla kategorii „nie” i aby uniknąd tej dwuznaczności zaproponowałem kodo-

wanie danych w tym przypadku następująco: odpowiedź „nie” przyjmuje wartośd 1, nato-

miast odpowiedź „tak” przyjmuje wartośd 2, gdy nie ma wskazanej liczby osób przewidywa-

nych do zatrudnienia. W sytuacji, gdy respondent podał 1 po kategorii „tak”, informacja ta

będzie kodowana wraz z numerem kategorii, np. 21,22,…,2n. Taki sposób kodowania danych

unika niejednoznaczności38 informacyjnej.

Zmienne od Z29 do Z41 oraz zmienne od Z52 do Z63 oprócz tego, że pozostaną samo-

dzielnymi zmiennymi służącymi do opisu dwóch aspektów funkcjonowania przedsiębiorstw,

będą pomocne w utworzeniu dwóch syntetycznych zmiennych, z których jedna będzie

przyjmowała ogólną wartośd dotyczącą przyczyn lokalizacji firmy (pytanie 12), druga zaś (py-

tanie 15) będzie dotyczyła wyznaczeniu ogólnego wskaźnika stopnia współpracy z innymi

firmami. Zmienne Z29 – Z41 przyjmują wartości wag wyrażanych na skali od 1 do 100. Można

by pomyśled, że średnia arytmetyczna mogłaby byd zastosowana. Tak nie może byd, ponie-

waż każda ze zmiennych dotyczy „innej materii”. Ta różnorodnośd może byd wyrażona za

pośrednictwem średniej geometrycznej. Podobnie postąpimy w przypadku zmiennych Z52 –

Z63 z pytania 15.

Na zakooczenie tej krótkiej charakterystyki przyjętego narzędzia badawczego zwrócę

uwagę na pytania otwarte o numerach od 23 do 27 reprezentowane przez zmienne od Z111

do Z123. Pytania 23 – 26 dają możliwośd zakodowania wypowiedzi swobodnych. Przyjęliśmy,

po przejrzeniu pod tym kątem zbioru wypełnionych kwestionariuszy, że wystarczy zadekla-

rowad po trzy preferencje cech zawartych w odpowiedziach respondentów. Stąd każde z

pytao 23 – 26 jest reprezentowane przez trzy zmienne. Po zakodowaniu danych następnym

etapem jest zagregowanie odpowiedzi swobodnych na pytania otwarte39.

Na podstawie wyżej zamieszonych zmiennych zdefiniowane będą dodatkowe zmienne

zawierające informacje syntetyczne. Zatem zmienna:

124. branże firm, które badane przedsiębiorstwo uważa za najważniejsze (Z18, Z21, Z24, Z27),

125. rozproszenie współpracujących firm z badanym przedsiębiorstwem (Z19, Z22, Z25, Z28),

126. średnia geometryczna przyczyn lokalizacji firmy (Z29 – Z41),

38

Por.: Pytanie 14 w zamieszczonym kwestionariuszu. Podczas konstrukcji narzędzi badawczych zdarzają się

sytuacje, jak opisana powyżej. 39

Bliższe szczegóły dotyczące metodyki ilościowego przetwarzania danych jakościowych zawarłem w pracy: B.

Gębski, Wprowadzenie do metodologii badao społecznych. Problemy konstruowania modeli jakościowych ba-

danych zjawisk, Wydawnictwo WSP TWP w Warszawie, Warszawa 2008, r. 5.

53

127. branże firm, które badane przedsiębiorstwo uważa za konieczne (Z43, Z46, Z49),

128. rozproszenie współpracujących firm z badanym przedsiębiorstwem (Z44, Z47, Z50),

129. średnia geometryczna subiektywnej oceny stopnia współpracy (Z52 – Z63),

5.4. Uzyskiwanie wiedzy ze sprawozdań ekspertów

Jednym z istotnych elementów rozpoznawania właściwości badanych fenomenów dzia-

łalności ludzkiej są raporty (opracowania) ekspertów dotyczące poszczególnych dziedzin go-

spodarczych. Ujęte są one w formie jakościowego opisu fragmentu przestrzeni działao zbio-

rowości ludzkich występujących w formach zorganizowanych. Eksperci ex definitione są

znawcami różnych dziedzin szeroko pojętego rynku pracy i jego segmentacji na różne branże.

Uwzględnianie, często unikalnej wiedzy ekspertów, ma pomóc w rozumieniu mechanizmów

rynkowych interakcji gospodarczych. Często subtelne zwrócenie uwagi na pewien aspekt

danego procesu gospodarczego tworzy dopełnienie kontekstu występującego zjawiska i

przyczynia się do komplementarnego jego rozumienia i opisu.

Działający eksperci mają dostarczyd wiedzę uzupełniającą, przydatną interpretacjom

wielu konfiguracji danych empirycznych. Rezultaty ich prac będą bliżej referowane w pracy

przedstawiającej możliwie pełną charakterystykę kondycji powiązao gospodarczych woje-

wództwa zachodniopomorskiego.

5.5. Decyzja wyboru liczby badanych przedsiębiorstw

W tabelach od 14 do 33 zawarte są informacje dotyczące liczby występujących przed-

siębiorstw na danym obszarze badawczym (według informacji zawartych w bazie TeleAdre-

sonu) i liczby przedsiębiorstw ze względu na wielkośd zatrudnienia, które należało zbadad.

54

Tabela 14 417 Szczecin

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 47 25 6 9 87 3 1 01-02 1,60 0,90 0,20 0,30 0,00 3

05 2 0 0 0 2 0 0 05 0,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0

10-14 2 0

3 5 0 0 10-14 0,10 0,00 0,00 0,10 0,00 0

15-37 557 372 177 74 19 1199 41 10 15-37 19,10 12,80 6,10 2,50 0,70 41

40-41 13 0 2 1 4 20 1 0 40-41 0,40 0,00 0,10 0,00 0,10 1

45 371 231 115 39 15 771 27 6 45 12,80 7,90 4,00 1,30 0,50 27

50-52 1710 1442 374 65 14 3605 124 30 50-52 58,80 49,60 12,90 2,20 0,50 124

55 133 82 59 7 1 282 10 2 55 4,60 2,80 2,00 0,20 0,00 10

60-64 350 163 92 47 13 665 23 5 60-64 12,00 5,60 3,20 1,60 0,40 23

65-67 323 80 32 8 1 444 15 4 65-67 11,10 2,80 1,10 0,30 0,00 15

70-74 1195 668 244 59 13 2179 75 18 70-74 41,10 23,00 8,40 2,00 0,40 75

75 128 3 24 14 4 173 6 1 75 4,40 0,10 0,80 0,50 0,10 6

80-82 438 110 222 137 8 915 31 8 80-82 15,10 3,80 7,60 4,70 0,30 32

85 317 223 133 17 6 696 24 6 85 10,90 7,70 4,60 0,60 0,20 24

90-93 651 335 65 30 4 1085 37 9 90-93 22,40 11,50 2,20 1,00 0,10 37

(puste) 0 0 0 0 (puste)

Suma końcowa 6237 3734 1545 510 102 12128 417 100 Suma 215 129 53 17 3 416,80

214 128 53 18 4 417

Kontrolna -->> 12128

zbadać 215 129 54 18 6 422

udział %% 51 31 13 4 1 100

Wskaźnik -->> 3,438

55

Tabela 15 20 Białogard

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 6 2 1 2 11 0 2 01-02 0 0 0 0 0 0

05 0 0 0 0 0 0 0 05 0 0 0 0 0 0

10-14 1 0

0 1 0 0 10-14 0 0 0 0 0 0

15-37 13 30 14 15 1 73 3 13 15-37 0 1 0 1 0 3

40-41 7 1 0 3 11 0 2 40-41 0 0 0 0 0 0

45 17 13 7 5 42 1 7 45 1 0 0 0 0 1

50-52 47 87 16 10 1 161 6 28 50-52 2 3 1 0 0 6

55 6 8 4 0 18 1 3 55 0 0 0 0 0 1

60-64 17 4 3 1 25 1 4 60-64 1 0 0 0 0 1

65-67 8 3 4 0 15 1 3 65-67 0 0 0 0 0 1

70-74 35 17 6 4 62 2 11 70-74 1 1 0 0 0 2

75 24 1 2 1 28 1 5 75 1 0 0 0 0 1

80-82 9 2 9 9 29 1 5 80-82 0 0 0 0 0 1

85 14 14 12 2 42 1 7 85 0 0 0 0 0 1

90-93 27 19 5 1 52 2 9 90-93 1 1 0 0 0 2


Suma końcowa 231 201 83 53 2 570 20 100 Suma 8 7 3 2 0 20

8 7 3 2 0 20

Kontrolna -->> 570

zbadać 8 8 4 3 0 23

udział %% 41 35 15 9 0 100


56

Tabela 16 13 Choszczno

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 3 0 2 4 9 0 2 01-02 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0

05 1 0 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 13 2 4 6 1 26 1 7 15-37 0,4 0,1 0,1 0,2 0,0 1

40-41 5 0 1 1 7 0 2 40-41 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0

45 19 0 2 2 23 1 6 45 0,6 0,0 0,1 0,1 0,0 1

50-52 72 13 0 3 1 89 3 23 50-52 2,4 0,4 0,0 0,1 0,0 3

55 14 2 0 1 17 1 4 55 0,5 0,1 0,0 0,0 0,0 1

60-64 18 1 1 0 20 1 5 60-64 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 1

65-67 11 2 4 0 17 1 4 65-67 0,4 0,1 0,1 0,0 0,0 1

70-74 22 0 4 2 28 1 7 70-74 0,7 0,0 0,1 0,1 0,0 1

75 23 1 6 0 30 1 8 75 0,8 0,0 0,2 0,0 0,0 1

80-82 28 0 9 3 40 1 10 80-82 0,9 0,0 0,3 0,1 0,0 1

85 27 5 6 0 38 1 10 85 0,9 0,2 0,2 0,0 0,0 1

90-93 34 7 2 1 44 1 11 90-93 1,1 0,2 0,1 0,0 0,0 1


Suma końcowa 290 33 41 23 2 389 13 100 Suma 9,6 1,1 1,3 0,7 0,0 13

10 1 1 1 0 13

Kontrolna -->> 389

zbadać 10 1 1 1 0 13

udział %% 75 8 11 6 1 100


57

Tabela 17 20 Drawsko Pom

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 5 1 3 3 12 0 2 01-02 0 0 0 0 0 0

05 1 0 1 0 2 0 0 05 0 0 0 0 0 0

10-14 2 1

0 3 0 1 10-14 0 0 0 0 0 0

15-37 33 14 12 12 1 72 2 12 15-37 1 0 0 0 0 2

40-41 7 1 2 1 11 0 2 40-41 0 0 0 0 0 0

45 18 0 5 4 27 1 5 45 1 0 0 0 0 1

50-52 56 56 8 6 126 4 21 50-52 2 2 0 0 0 4

55 33 19 1 0 53 2 9 55 1 1 0 0 0 2

60-64 19 8 7 2 36 1 6 60-64 1 0 0 0 0 1

65-67 15 7 2 0 24 1 4 65-67 1 0 0 0 0 1

70-74 30 15 5 0 50 2 8 70-74 1 1 0 0 0 2

75 28 0 4 1 33 1 6 75 1 0 0 0 0 1

80-82 16 3 14 7 40 1 7 80-82 1 0 0 0 0 1

85 21 12 8 0 41 1 7 85 1 0 0 0 0 1

90-93 37 19 4 1 61 2 10 90-93 1 1 0 0 0 2


Suma końcowa 321 156 76 37 1 591 20 100 Suma 11 5 3 1 0 20

11 5 3 1 0 20

Kontrolna -->> 591

zbadać 11 6 4 2 0 23

udział %% 54 26 13 6 0 100


58

Tabela 18 37 Goleniów

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 17 3 5 5 30 1 3 01-02 0,6 0,1 0,2 0,2 0,0 1

05 0 0 0 0 0 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 1 0

0 1 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 45 35 36 19 3 138 5 13 15-37 1,5 1,2 1,2 0,6 0,1 5

40-41 6 1 3 3 1 14 0 1 40-41 0,2 0,0 0,1 0,1 0,0 0

45 22 11 13 4 1 51 2 5 45 0,7 0,4 0,4 0,1 0,0 2

50-52 130 190 0 8 328 11 30 50-52 4,4 6,5 0,0 0,3 0,0 11

55 16 10 5 0 31 1 3 55 0,5 0,3 0,2 0,0 0,0 1

60-64 30 23 11 2 66 2 6 60-64 1,0 0,8 0,4 0,1 0,0 2

65-67 11 14 5 1 31 1 3 65-67 0,4 0,5 0,2 0,0 0,0 1

70-74 42 70 9 1 122 4 11 70-74 1,4 2,4 0,3 0,0 0,0 4

75 32 5 4 2 43 1 4 75 1,1 0,2 0,1 0,1 0,0 2

80-82 28 5 26 3 62 2 6 80-82 1,0 0,2 0,9 0,1 0,0 2

85 61 13 15 1 90 3 8 85 2,1 0,4 0,5 0,0 0,0 3

90-93 34 34 8 3 1 80 3 7 90-93 1,2 1,2 0,3 0,1 0,0 3



16 14 5 2 0 37

Kontrolna -->> 1087

zbadać 16 15 5 2 0 38

udział %% 44 38 13 5 1 100


59

Tabela 19 38 Gryfice

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 6 1 0 3 10 0 1 01-02 0,2 0,0 0,0 0,1 0,0 0

05 0 0 0 0 0 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 25 14 14 8 2 63 2 6 15-37 0,9 0,5 0,5 0,3 0,1 2

40-41 5 1 1 1 8 0 1 40-41 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0

45 20 12 12 1 1 46 2 4 45 0,7 0,4 0,4 0,0 0,0 2

50-52 75 88 0 7 3 173 6 16 50-52 2,6 3,1 0,0 0,2 0,1 6

55 341 60 3 0 404 14 37 55 11,9 2,1 0,1 0,0 0,0 14

60-64 18 9 12 2 1 42 1 4 60-64 0,6 0,3 0,4 0,1 0,0 1

65-67 7 9 5 1 22 1 2 65-67 0,2 0,3 0,2 0,0 0,0 1

70-74 37 48 4 2 91 3 8 70-74 1,3 1,7 0,1 0,1 0,0 3

75 30 2 3 1 36 1 3 75 1,0 0,1 0,1 0,0 0,0 1

80-82 22 2 22 15 61 2 6 80-82 0,8 0,1 0,8 0,5 0,0 2

85 50 5 8 0 1 64 2 6 85 1,7 0,2 0,3 0,0 0,0 2

90-93 45 21 5 2 73 3 7 90-93 1,6 0,7 0,2 0,1 0,0 3



24 9 3 1 0 38

Kontrolna -->> 1093

zbadać 24 10 3 2 0 39

udział %% 62 25 8 4 1 100


60

Tabela 20 33 Gryfino

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 18 3 3 4 28 1 3 01-02 0,6 0,1 0,1 0,1 0,0 1

05 0 0 1 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 44 18 11 8 1 82 3 9 15-37 1,5 0,6 0,4 0,3 0,0 3

40-41 8 2 5 1 1 17 1 2 40-41 0,3 0,1 0,2 0,0 0,0 1

45 35 8 3 3 49 2 5 45 1,2 0,3 0,1 0,1 0,0 2

50-52 178 94 0 4 1 277 10 29 50-52 6,2 3,3 0,0 0,1 0,0 10

55 33 12 2 0 47 2 5 55 1,1 0,4 0,1 0,0 0,0 2

60-64 28 13 2 4 47 2 5 60-64 1,0 0,5 0,1 0,1 0,0 2

65-67 23 9 1 2 35 1 4 65-67 0,8 0,3 0,0 0,1 0,0 1

70-74 47 0 6 2 55 2 6 70-74 1,6 0,0 0,2 0,1 0,0 2

75 32 6 6 2 46 2 5 75 1,1 0,2 0,2 0,1 0,0 2

80-82 48 1 26 10 85 3 9 80-82 1,7 0,0 0,9 0,3 0,0 3

85 38 12 14 2 66 2 7 85 1,3 0,4 0,5 0,1 0,0 2

90-93 67 39 5 3 1 115 4 12 90-93 2,3 1,4 0,2 0,1 0,0 4



21 8 3 2 0 33

Kontrolna -->> 950

zbadać 21 8 4 3 0 36

udział %% 63 23 9 5 0 100


61

Tabela 21 37 Kamień Pom

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 8 2 1 1 12 0 1 01-02 0,3 0,1 0,0 0,0 0,0 0

05 1 0 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 22 19 5 4 50 2 5 15-37 0,8 0,7 0,2 0,1 0,0 2

40-41 4 2 3 1 10 0 1 40-41 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0

45 13 9 8 1 31 1 3 45 0,4 0,3 0,3 0,0 0,0 1

50-52 85 131 0 4 220 8 20 50-52 2,9 4,5 0,0 0,1 0,0 8

55 283 94 12 3 392 13 36 55 9,7 3,2 0,4 0,1 0,0 13

60-64 28 22 9 2 61 2 6 60-64 1,0 0,8 0,3 0,1 0,0 2

65-67 8 12 3 0 23 1 2 65-67 0,3 0,4 0,1 0,0 0,0 1

70-74 40 32 5 1 78 3 7 70-74 1,4 1,1 0,2 0,0 0,0 3

75 21 3 3 3 30 1 3 75 0,7 0,1 0,1 0,1 0,0 1

80-82 17 3 13 6 39 1 4 80-82 0,6 0,1 0,4 0,2 0,0 1

85 28 11 6 1 46 2 4 85 1,0 0,4 0,2 0,0 0,0 2

90-93 50 23 8 2 83 3 8 90-93 1,7 0,8 0,3 0,1 0,0 3



21 12 3 1 0 37

Kontrolna -->> 1076

zbadać 21 13 3 1 0 38

udział %% 57 34 7 3 0 100


62

Tabela 22 67 Kołobrzeg

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 4 7 1 2 14 0 1 01-02 0,1 0,2 0,0 0,1 0,0 0

05 0 1 1 0 2 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 37 51 20 14 2 124 4 6 15-37 1,3 1,7 0,7 0,5 0,1 4

40-41 1 1 4 3 9 0 0 40-41 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0

45 32 28 9 10 79 3 4 45 1,1 1,0 0,3 0,3 0,0 3

50-52 145 202 38 14 1 400 14 20 50-52 5,0 6,9 1,3 0,5 0,0 14

55 381 190 35 12 618 21 32 55 13,0 6,5 1,2 0,4 0,0 21

60-64 46 27 13 4 1 91 3 5 60-64 1,6 0,9 0,4 0,1 0,0 3

65-67 32 13 2 0 47 2 2 65-67 1,1 0,4 0,1 0,0 0,0 2

70-74 80 73 10 12 175 6 9 70-74 2,7 2,5 0,3 0,4 0,0 6

75 18 3 8 4 33 1 2 75 0,6 0,1 0,3 0,1 0,0 1

80-82 21 3 17 12 53 2 3 80-82 0,7 0,1 0,6 0,4 0,0 2

85 55 57 22 10 1 145 5 7 85 1,9 1,9 0,8 0,3 0,0 5

90-93 95 50 19 7 171 6 9 90-93 3,2 1,7 0,6 0,2 0,0 6



32 24 7 4 0 67

Kontrolna -->> 1961

zbadać 32 24 7 4 0 67

udział %% 48 36 10 5 0 100


63

Tabela 23 142 Koszalin

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 13 9 3 7 32 1 1 01-02 0,4 0,3 0,1 0,2 0,0 1

05 0 0 3 0 3 0 0 05 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 168 142 74 44 10 438 15 11 15-37 5,8 4,9 2,5 1,5 0,3 15

40-41 0 5 6 5 2 18 1 0 40-41 0,0 0,2 0,2 0,2 0,1 1

45 86 86 56 22 7 257 9 6 45 3,0 3,0 1,9 0,8 0,2 9

50-52 430 519 184 31 10 1174 40 28 50-52 14,8 17,9 6,3 1,1 0,3 40

55 353 91 25 4 1 474 16 11 55 12,2 3,1 0,9 0,1 0,0 16

60-64 81 60 35 10 3 189 7 5 60-64 2,8 2,1 1,2 0,3 0,1 7

65-67 78 38 20 5 141 5 3 65-67 2,7 1,3 0,7 0,2 0,0 5

70-74 241 106 61 29 5 442 15 11 70-74 8,3 3,7 2,1 1,0 0,2 15

75 55 5 15 12 87 3 2 75 1,9 0,2 0,5 0,4 0,0 3

80-82 100 45 41 31 1 218 8 5 80-82 3,4 1,5 1,4 1,1 0,0 7

85 104 97 51 12 1 265 9 6 85 3,6 3,3 1,8 0,4 0,0 9

90-93 212 126 35 11 1 385 13 9 90-93 7,3 4,3 1,2 0,4 0,0 13



66 46 21 8 1 142

Kontrolna -->> 4123

zbadać 66 46 21 8 1 142

udział %% 47 32 15 5 1 100


64

Tabela 24 10 Łobez

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 9 0 0 2 11 0 4 01-02 0,3 0,0 0,0 0,1 0,0 0

05 0 0 0 0 0 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 23 3 2 5 33 1 11 15-37 0,8 0,1 0,1 0,2 0,0 1

40-41 3 1 0 0 4 0 1 40-41 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0

45 6 2 1 1 10 0 3 45 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 0

50-52 51 23 0 1 75 2 25 50-52 1,7 0,8 0,0 0,0 0,0 3

55 10 6 0 0 16 1 5 55 0,3 0,2 0,0 0,0 0,0 1

60-64 6 2 1 0 9 0 3 60-64 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 0

65-67 11 7 0 0 18 1 6 65-67 0,4 0,2 0,0 0,0 0,0 1

70-74 10 14 2 0 26 1 9 70-74 0,3 0,5 0,1 0,0 0,0 1

75 22 0 1 0 23 1 8 75 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 1

80-82 21 2 5 2 30 1 10 80-82 0,7 0,1 0,2 0,1 0,0 1

85 20 3 4 0 27 1 9 85 0,7 0,1 0,1 0,0 0,0 1

90-93 13 8 2 0 23 1 8 90-93 0,4 0,3 0,1 0,0 0,0 1



7 2 1 0 0 10

Kontrolna -->> 305

zbadać 7 3 1 1 0 12

udział %% 67 23 6 4 0 100


65

Tabela 25 26 Myślibórz

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 4 0 0 6 10 0 1 01-02 0,1 0,0 0,0 0,2 0,0 0

05 1 1 0 0 2 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 1 0

0 1 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 36 24 21 16 2 99 3 13 15-37 1,3 0,8 0,7 0,6 0,1 4

40-41 5 2 2 3 1 13 0 2 40-41 0,2 0,1 0,1 0,1 0,0 1

45 19 14 7 10 1 51 2 7 45 0,7 0,5 0,2 0,3 0,0 2

50-52 73 156 0 10 1 240 8 32 50-52 2,5 5,4 0,0 0,3 0,0 8

55 16 10 4 2 32 1 4 55 0,6 0,3 0,1 0,1 0,0 1

60-64 7 15 8 4 34 1 5 60-64 0,2 0,5 0,3 0,1 0,0 1

65-67 17 6 2 1 26 1 3 65-67 0,6 0,2 0,1 0,0 0,0 1

70-74 21 0 7 1 29 1 4 70-74 0,7 0,0 0,2 0,0 0,0 1

75 17 7 6 2 32 1 4 75 0,6 0,2 0,2 0,1 0,0 1

80-82 18 9 19 13 59 2 8 80-82 0,6 0,3 0,7 0,5 0,0 2

85 15 10 12 4 41 1 6 85 0,5 0,3 0,4 0,1 0,0 1

90-93 34 35 6 1 76 3 10 90-93 1,2 1,2 0,2 0,0 0,0 3



10 10 3 3 0 26

Kontrolna -->> 745

zbadać 10 10 3 3 0 26

udział %% 38 39 13 10 1 100

Wskaźnik -->> 3,49

66

Tabela 26 33 Police

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 6 5 2 1 14 0 1 01-02 0,2 0,2 0,1 0,0 0,0 1

05 2 0 0 0 2 0 0 05 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 64 30 29 19 3 145 5 15 15-37 2,2 1,0 1,0 0,6 0,1 5

40-41 7 0 0 2 9 0 1 40-41 0,2 0,0 0,0 0,1 0,0 0

45 36 18 12 9 1 76 3 8 45 1,2 0,6 0,4 0,3 0,0 3

50-52 137 125 26 13 1 302 10 31 50-52 4,7 4,3 0,9 0,4 0,0 10

55 14 15 1 2 32 1 3 55 0,5 0,5 0,0 0,1 0,0 1

60-64 17 16 7 2 42 1 4 60-64 0,6 0,5 0,2 0,1 0,0 1

65-67 10 10 3 1 24 1 2 65-67 0,3 0,3 0,1 0,0 0,0 1

70-74 49 44 11 6 110 4 11 70-74 1,7 1,5 0,4 0,2 0,0 4

75 17 1 4 1 23 1 2 75 0,6 0,0 0,1 0,0 0,0 1

80-82 22 3 15 6 46 2 5 80-82 0,8 0,1 0,5 0,2 0,0 2

85 24 15 13 0 52 2 5 85 0,8 0,5 0,4 0,0 0,0 2

90-93 58 26 4 2 90 3 9 90-93 2,0 0,9 0,1 0,1 0,0 3



16 11 4 2 0 33

Kontrolna -->> 967

zbadać 16 11 5 2 0 34

udział %% 48 32 13 7 1 100


67

Tabela 27 13 Pyrzyce

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 7 1 1 0 9 0 2 01-02 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0

05 1 0 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 20 6 5 4 35 1 9 15-37 0,7 0,2 0,2 0,1 0,0 1

40-41 3 0 1 1 5 0 1 40-41 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0

45 10 1 4 2 17 1 4 45 0,3 0,0 0,1 0,1 0,0 1

50-52 63 60 0 1 124 4 32 50-52 2,1 2,0 0,0 0,0 0,0 4

55 4 5 1 1 11 0 3 55 0,1 0,2 0,0 0,0 0,0 0

60-64 13 5 4 1 23 1 6 60-64 0,4 0,2 0,1 0,0 0,0 1

65-67 12 5 1 1 19 1 5 65-67 0,4 0,2 0,0 0,0 0,0 1

70-74 14 0 4 0 18 1 5 70-74 0,5 0,0 0,1 0,0 0,0 1

75 19 4 4 1 28 1 7 75 0,6 0,1 0,1 0,0 0,0 1

80-82 7 4 10 11 32 1 8 80-82 0,2 0,1 0,3 0,4 0,0 1

85 11 11 8 0 1 31 1 8 85 0,4 0,4 0,3 0,0 0,0 1

90-93 12 17 1 1 31 1 8 90-93 0,4 0,6 0,0 0,0 0,0 1



7 4 1 1 0 13

Kontrolna -->> 384

zbadać 7 4 2 1 0 14

udział %% 51 31 11 6 0 100


68

Tabela 28 34 Sławno

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 4 3 2 2 11 0 1 01-02 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0

05 3 3 0 1 7 0 1 05 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 30 16 12 11 3 72 2 7 15-37 1,0 0,5 0,4 0,4 0,1 2

40-41 2 0 6 2 10 0 1 40-41 0,1 0,0 0,2 0,1 0,0 0

45 11 9 13 3 36 1 4 45 0,4 0,3 0,4 0,1 0,0 1

50-52 59 111 22 7 2 201 7 20 50-52 2,0 3,8 0,8 0,2 0,1 7

55 223 74 3 1 301 10 30 55 7,7 2,5 0,1 0,0 0,0 10

60-64 25 19 13 1 58 2 6 60-64 0,9 0,7 0,4 0,0 0,0 2

65-67 7 8 3 0 18 1 2 65-67 0,2 0,3 0,1 0,0 0,0 1

70-74 30 19 12 3 64 2 6 70-74 1,0 0,7 0,4 0,1 0,0 2

75 25 7 4 1 37 1 4 75 0,9 0,2 0,1 0,0 0,0 1

80-82 12 3 25 4 44 2 4 80-82 0,4 0,1 0,9 0,1 0,0 2

85 18 12 15 1 46 2 5 85 0,6 0,4 0,5 0,0 0,0 2

90-93 50 22 10 4 86 3 9 90-93 1,7 0,8 0,3 0,1 0,0 3



17 10 5 1 0 34

Kontrolna -->> 991

zbadać 17 11 5 2 0 35

udział %% 50 31 14 4 1 100


69

Tabela 29 49 Stargard

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 22 2 0 3 27 1 2 01-02 0,7 0,1 0,0 0,1 0,0 1

05 1 0 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 1

0 1 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 100 27 15 17 2 161 5 11 15-37 3,4 0,9 0,5 0,6 0,1 6

40-41 9 0 0 2 1 12 0 1 40-41 0,3 0,0 0,0 0,1 0,0 0

45 50 11 8 8 2 79 3 5 45 1,7 0,4 0,3 0,3 0,1 3

50-52 322 119 0 6 2 449 15 31 50-52 11,0 4,0 0,0 0,2 0,1 15

55 49 7 3 0 59 2 4 55 1,7 0,2 0,1 0,0 0,0 2

60-64 48 1 8 3 1 61 2 4 60-64 1,6 0,0 0,3 0,1 0,0 2

65-67 38 13 1 0 52 2 4 65-67 1,3 0,4 0,0 0,0 0,0 2

70-74 124 48 3 3 178 6 12 70-74 4,2 1,6 0,1 0,1 0,0 6

75 40 0 3 2 45 2 3 75 1,4 0,0 0,1 0,1 0,0 2

80-82 74 7 15 9 105 4 7 80-82 2,5 0,2 0,5 0,3 0,0 4

85 54 11 6 1 72 2 5 85 1,8 0,4 0,2 0,0 0,0 2

90-93 104 30 3 0 1 138 5 10 90-93 3,5 1,0 0,1 0,0 0,0 5



35 9 2 2 0 49

Kontrolna -->> 1440

zbadać 35 10 3 2 1 51

udział %% 72 19 5 4 1 100


70

Tabela 30 37 Szczecinek

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 4 6 1 5 16 1 2 01-02 0,1 0,2 0,0 0,2 0,0 1

05 1 0 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

1 1 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 58 38 15 22 4 137 5 13 15-37 2,0 1,3 0,5 0,8 0,1 5

40-41 4 3 0 3 10 0 1 40-41 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0 0

45 22 22 5 4 53 2 5 45 0,8 0,8 0,2 0,1 0,0 2

50-52 133 130 20 11 2 296 10 28 50-52 4,6 4,5 0,7 0,4 0,1 10

55 28 37 7 0 72 3 7 55 1,0 1,3 0,2 0,0 0,0 3

60-64 38 19 4 4 1 66 2 6 60-64 1,3 0,7 0,1 0,1 0,0 2

65-67 32 7 3 0 42 1 4 65-67 1,1 0,2 0,1 0,0 0,0 1

70-74 50 38 11 7 106 4 10 70-74 1,7 1,3 0,4 0,2 0,0 4

75 27 3 7 0 37 1 3 75 0,9 0,1 0,2 0,0 0,0 1

80-82 27 4 23 12 66 2 6 80-82 0,9 0,1 0,8 0,4 0,0 2

85 19 25 17 2 63 2 6 85 0,7 0,9 0,6 0,1 0,0 2

90-93 52 33 10 2 97 3 9 90-93 1,8 1,1 0,3 0,1 0,0 3



17 13 4 3 0 37

Kontrolna -->> 1063

zbadać 17 13 4 3 1 38

udział %% 47 34 12 7 1 100


71

Tabela 31 11 Świdwin

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 2 0 4 1 7 0 2 01-02 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0

05 0 1 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 1

0 1 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 18 4 6 16 44 2 14 15-37 0,6 0,1 0,2 0,6 0,0 2

40-41 1 0 2 0 3 0 1 40-41 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0

45 10 1 3 1 15 1 5 45 0,3 0,0 0,1 0,0 0,0 0

50-52 38 32 5 8 2 85 3 27 50-52 1,3 1,1 0,2 0,3 0,1 3

55 9 4 1 0 14 0 4 55 0,3 0,1 0,0 0,0 0,0 0

60-64 6 4 3 2 15 1 5 60-64 0,2 0,1 0,1 0,1 0,0 1

65-67 15 2 2 1 20 1 6 65-67 0,5 0,1 0,1 0,0 0,0 1

70-74 17 11 1 1 30 1 9 70-74 0,6 0,4 0,0 0,0 0,0 1

75 19 1 2 1 23 1 7 75 0,7 0,0 0,1 0,0 0,0 1

80-82 5 4 5 2 16 1 5 80-82 0,2 0,1 0,2 0,1 0,0 1

85 6 8 3 2 2 21 1 7 85 0,2 0,3 0,1 0,1 0,1 1

90-93 13 10 1 0 24 1 8 90-93 0,4 0,3 0,0 0,0 0,0 1



5 3 1 1 0 11

Kontrolna -->> 319

zbadać 6 3 2 2 0 13

udział %% 50 26 12 11 1 100


72

Tabela 32 35 Świnoujście

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 4 0 0 0 4 0 0 01-02 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0

05 1 0 0 0 1 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 1 0

0 1 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 22 12 9 3 2 48 2 5 15-37 0,8 0,4 0,3 0,1 0,1 2

40-41 3 0 1 2 6 0 1 40-41 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0

45 35 10 4 4 53 2 5 45 1,2 0,3 0,1 0,1 0,0 2

50-52 112 113 0 3 228 8 23 50-52 3,9 3,9 0,0 0,1 0,0 8

55 116 20 10 1 1 148 5 15 55 4,0 0,7 0,3 0,0 0,0 5

60-64 38 16 14 6 1 75 3 7 60-64 1,3 0,6 0,5 0,2 0,0 3

65-67 21 16 4 0 41 1 4 65-67 0,7 0,6 0,1 0,0 0,0 1

70-74 69 76 7 4 156 5 15 70-74 2,4 2,6 0,2 0,1 0,0 5

75 21 1 2 1 25 1 2 75 0,7 0,0 0,1 0,0 0,0 1

80-82 31 5 16 6 58 2 6 80-82 1,1 0,2 0,6 0,2 0,0 2

85 50 11 15 1 1 78 3 8 85 1,7 0,4 0,5 0,0 0,0 3

90-93 56 27 5 2 90 3 9 90-93 1,9 0,9 0,2 0,1 0,0 3



20 11 3 1 0 35

Kontrolna -->> 1012

zbadać 20 11 3 1 1 36

udział %% 57 30 9 3 0 100


73

Tabela 33 28 Wałcz

0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma 0-0 1-9 10-49 50-249 >249 Suma

EKD %% EKD

01-02 5 4 3 5 17 1 2 01-02 0,2 0,1 0,1 0,2 0,0 1

05 0 1 1 0 2 0 0 05 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

10-14 0 0

0 0 0 0 10-14 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0

15-37 25 46 21 14 2 108 4 13 15-37 0,8 1,6 0,7 0,5 0,1 4

40-41 3 0 4 3 10 0 1 40-41 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0

45 8 30 8 3 49 2 6 45 0,3 1,0 0,3 0,1 0,0 2

50-52 57 154 29 10 250 8 30 50-52 1,9 5,2 1,0 0,3 0,0 8

55 20 11 1 0 32 1 4 55 0,7 0,4 0,0 0,0 0,0 1

60-64 17 19 7 3 46 2 6 60-64 0,6 0,6 0,2 0,1 0,0 2

65-67 16 11 3 0 30 1 4 65-67 0,5 0,4 0,1 0,0 0,0 1

70-74 21 38 6 0 65 2 8 70-74 0,7 1,3 0,2 0,0 0,0 2

75 14 3 11 2 30 1 4 75 0,5 0,1 0,4 0,1 0,0 1

80-82 6 9 19 9 43 1 5 80-82 0,2 0,3 0,6 0,3 0,0 1

85 10 32 19 4 65 2 8 85 0,3 1,1 0,6 0,1 0,0 2

90-93 26 42 9 2 79 3 10 90-93 0,9 1,4 0,3 0,1 0,0 3



8 14 5 2 0 28

Kontrolna -->> 826

zbadać 8 14 5 2 0 29

udział %% 28 48 17 7 0 100

Wskaźnik -->> 3,39

74

Literatura cytowana

1. Barney, D. (2008). Społeczeostwo sieci. (K. Nadana, Red., & M. Fronia, Tłum.) Warszawa:

Wydawnictwo Sic!.

2. Bojar M. (2008). Klastry w polityce regionalnej na przykładzie województwa lubelskiego,

(w:) Kowalczewski W., Matwiejczuk W., Aktualne problemy zarządzania organizacjami.

Warszawa: Difin.

3. Ferenc, T., & Olechnicki, K. (Redaktorzy). (2008). Obrazy w sieci. Socjologia i antropologia

ikonosfery Internetu. Toruo: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

4. Gębski B. (2008). Wprowadzenie do metodologii badao społecznych. Problemy konstru-

owania modeli jakościowych badanych zjawisk, Warszawa: Wydawnictwo WSP TWP w

Warszawie.

5. Gorynia M., Jankowska B. (2008). Klastry a międzynarodowa konkurencyjnośd i internacjo-

nalizacja przedsiębiorstwa. Warszawa: Difin.

6. GUS. (2009). Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa: Zakład Wydawnictw Staty-

stycznych.

7. Jacher W. (1976). Zagadnienia integracji systemu społecznego. Warszawa: Paostwowe Wy-

dawnictwo Naukowe.

8. Kaczmarek, K., & Nowak, A. (2007). Sieci. Analiza i optymalizacja. Gliwice: Wydawnictwo

Politechniki Śląskiej.

9. Kotarbioski T. (1999). Prakseologia. Częśd I. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Akademii

Nauk.

10. Krzysztofek K., Szczepaoski M.S., (2005). Zrozumied rozwój – od społeczeostw tradycyjnych

do informacyjnych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

11. Kulikowski J.L. (1986). Zarys teorii grafów. Zastosowania w technice. Warszawa: Paostwowe

Wydawnictwo Naukowe.

12. Lovaglia M.J. (2006). Sieciowa teoria wymiany. (w:) Współczesne teorie socjologiczne, wy-

bór i opracowanie A. Jasioska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski. Warszawa:

SCHOLAR.

13. Niedzielski P., Markiewicz J., Rychlik K. (2008). Innowacyjnośd i struktury klastrowe w wo-

jewództwie zachodniopomorskim. Budownictwo, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uni-

wersytetu Szczecioskiego.

14. Nie ma katastrofy, ale… Niezbyt fajne wizje, „Zachodniopomorski Przedsiębiorca”, bezpłat-

ny magazyn Północnej Izby Gospodarczej, nr 4/2009.

15. Oleksiuk A. (2009). Konkurencyjnośd regionów a parki technologiczne i klastry przemysło-

we, Bydgoszcz-Warszawa: Oficyna Wydawnicza BRANTA.

16. Porter M.E. (2001). Porter o konkurencji. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

75

17. Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowa-

cji regionów. Świat – Europa – Polska. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

18. Skawioska E., Zalewski R.I. (2009). Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowa-

cyjności regionów. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

19. Staszewska J. (2009). Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycz-

nym. Warszawa: Difin.

20. Szacki J. (2006). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: PWN.

21. Turowski J. (2000). Socjologia – małe struktury społeczne. Lublin: Towarzystwo Naukowe

KUL.

22. Wilson, R. J. (2002). Wprowadzenie do teorii grafów (wyd. II). (W. Guzioski, Tłum.)

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

23. Wprowadzenie do sieci neuronowych. (2001). Kraków: StatSoft.

24. Zasępa R. (1972). Próba reprezentacyjna, Warszawa: PZWL.

76

Spis tabel i rysunków

Tabela 1. Liczba jednostek gospodarczych w dniu 31 grudnia 2007 roku. ................................................ 23

Tabela 2. Liczba jednostek gospodarczych z uwzględnieniem liczby zatrudnionych w województwie

zachodniopomorskim (stan 31.12.2008) .................................................................................................... 27

Tabela 3. Udział procentowy kategorii wielkości zatrudnienia w podregionach województwa

zachodniopomorskiego (na podstawie tabeli nr 2) .................................................................................... 29

Tabela 4. Udział liczbowy i procentowy jednostek gospodarczych w województwie zachodniopomorskim

(na podstawie danych z www.stat.gov.pl/bdr_n/app z dnia 28.09.2009) ................................................ 30

Tabela 5. Liczba przedsiębiorstw według GUS i zgłoszonych do baz danych ............................................. 32

Tabela 6. Decyzje wyboru liczby podmiotów gospodarczych .................................................................... 34

Tabela 7. Udział proporcjonalny liczby badanych jednostek gospodarczych bez samozatrudnieo ........... 35

Tabela 8. Przypadek trywialny .................................................................................................................... 39

Tabela 9. Przypadek mniej trywialny - oczywisty ....................................................................................... 39

Tabela 10. Wzrost gospodarczy o jedno przedsiębiorstwo ........................................................................ 40

Tabela 11. Liczebności firm pracujących na rzecz wyposażenia i funkcjonowania biur ............................ 41

Tabela 12. Liczebności firm pracujących w wyróżnionych branżach ......................................................... 43

Tabela 13. Branże związane z potrzebami dzieci ....................................................................................... 46

Tabele 14-33. Plany badao w jednostkach administracyjnych…………………………………………………….….. 54-73

Rysunek 1. Prezentacja idei powiązao sieciowych o wzajemnym oddziaływaniu. .................................... 18

Rysunek 2. Rozkłady liczby jednostek gospodarczych w Polsce i na Pomorzu .......................................... 24

Rysunek 3. Skumulowane udziały przedsiębiorstw w podregionach ......................................................... 30

Rysunek 4. Wykres udziału (nasycenia) przedsiębiorstw ........................................................................... 36

Rysunek 5. Wykres udziału (nasycenia) przedsiębiorstw ze względu na branże i liczbę zatrudnionych w

warstwach zlogarytmowanych ................................................................................................................... 37

Rysunek 6. Wykres oparty na danych rzeczywistych (d-Cohena = 0,78583) ............................................. 42

Rysunek 7. Wykres oparty na danych zlogarytmowanych (d-Cohena = 1,587039) ................................... 42

77

Aneks. Kwestionariusz ankiety

Szanowni Państwo,

Centrum Badań nad Rozwojem Pomorza Zachodniego (CBnRPZ) podjęło się przeprowa-

dzenia badań dotyczących powiązań Państwa Zakładu Pracy z innymi zakładami na Pomorzu

Zachodnim i w innych województwach. Celem badań jest analiza powiązań między przedsię-

biorstwami, które Państwo wymienicie (z którymi Państwo współpracujecie) i przez Państwa

wymienionych z kolejnymi, innymi przedsiębiorstwami. Państwa odpowiedzi posłużą opraco-

waniu takiej struktury powiązań, która pozwoli na przygotowanie mapy wzajemnych zależności

gospodarczych.

1. Prosimy o podanie numeru EKD ……………….. lub PKD ………………………………

2. Nazwa Paostwa Przedsiębiorstwa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Miejscowośd lokalizacji Przedsiębiorstwa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., ul.: . . . . . .. . . . . . . . . .

4. Co jest główną działalnością Paostwa przedsiębiorstwa:

1. □ rolnictwo, 2. □ przetwórstwo, 3. □ budownictwo, 4. □ handel hurtowy,

5. □ handel detaliczny, 6. □ hotelarstwo, restauracja, 7. □ transport, 8. □ administracja,

9. □ edukacja (szkoły, szkolenia), 10. □ ochrona zdrowia (przychodnia), 11. □ pomoc socjalna, 12. □ inna

(prosimy określid): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Paostwo zatrudniają: 1.□ tylko siebie, 2. □ 1 - 9 osób, 3. □ 10-49, 4. □ 50-249, 5. □ 250 i więcej.

6. Jak długo Paostwa Przedsiębiorstwo działa na rynku: . . . . . . . . lat.

7. Czy Paostwa Przedsiębiorstwo jest firmą rodzinną: 1.□ Nie, 2.□ Tak.

8. Czy Paostwo należą do organizacji wspierających działalnośd gospodarczą:

1.□ Nie, 2.□ do organizacji regionalnej, 3.□ krajowej, 4.□ międzynarodowej.

9. Czy Paostwa Przedsiębiorstwo zmieniało swoją lokalizację (siedzibę): 1. □ Nie, 2. □ Tak.

10. Czy Paostwa Przedsiębiorstwo jest:

Nie Tak

Filią innego, nadrzędnego przedsiębiorstwa

Prawnie powiązanym z innym podmiotem gospodarczym

Samodzielnym podmiotem gospodarczym

Podmiotem gospodarczym posiadającym filie

78

11. Prosimy o wskazanie kilku najważniejszych firm (partnerów), z którymi współpracuje Paostwa Przedsiębior-

stwo:

Nazwa firmy Branża Miejscowośd

12. Przyczyny lokalizacji firmy (Paostwa ocena ważności niżej wymienionych kryteriów w skali od 1 do 100, gdzie

100 będzie oznaczało, że jest to bardzo ważna przyczyna):

Przyczyny Ważnośd

a. specyfika lokalnego / regionalnego rynku konsumenckiego

b. dostęp do pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje

c. bliskośd partnerów handlowych lub inwestycyjnych

d. bliskośd granicy paostwa

e. możliwośd korzystania z transportu wodnego

f. łatwy dostęp do bazy surowcowej

g. łatwy dostęp do infrastruktury energetycznej

h. łatwy dostęp do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej i komunalnej

i. jakośd infrastruktury drogowej

j. brak silnej konkurencji w okolicy (w gminie, powiecie, regionie)

k. władze lokalne (ponad lokalne) zaproponowały korzystną lokalizację

l. zaproponowano atrakcyjne ceny nieruchomości

m. władze lokalne przyjaźnie nastawione do inwestorów

13. Prosimy wymienid firmy (przedsiębiorstwa, instytucje społeczne, organizacje) działające w regionie, bez któ-

rych działalnośd Paostwa Przedsiębiorstwa byłaby niemożliwa lub przynajmniej mocno utrudniona

Nazwa firmy branża Miejscowośd

14. Czy zmniejszenie obciążeo podatkowych skłoniłoby Paostwa do zwiększenia zatrudnienia:

1.□ Nie, 2.□ Tak, zatrudnilibyśmy ……… osób.

79

15. W jakim stopniu Paostwo współpracujecie z niżej wymienionymi typami firm (prosimy o subiektywne okre-

ślenie ważności tych firm dla Paostwa przedsiębiorstwa w skali od 1 do 100, gdzie 100 oznaczałoby, że są to naj-

ważniejsze typy firm):

Typ działalności firmy współpracującej

Waż-

nośd Typ działalności firmy współpracującej

Waż-

nośd

1. rolnictwo i przetwórstwo rolnicze 7.transport

2. przetwórstwo przemysłowe 8.administracja, urzędy

3. budownictwo, materiały budowlane 9.szkoły, uczelnie, kursy, szkolenia

4. hurtownie 10.szpitale, przychodnie, BHP itp.

5. odbiorcy detaliczni 11.pomoc socjalna, charytatywne

6. hotelarstwo, restauracje 12.inna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16. Jakie wystąpiły ograniczenia i czego dotyczył rozwój w Paostwa Przedsiębiorstwie w ostatnim półroczu i jakie

działania będą rozwijane w Paostwa Przedsiębiorstwie w najbliższej przyszłości (półrocze):

Zakres działao (zadania) Działalnośd w ostatnim półroczu:

Działania na najbliż-

sze półrocze ograniczenia rozwój

Zatrudnienie

Działania finansowe (obrót i podobne)

Współpraca z dostawcami

Fundusze socjalne dla pracowników

Fundusze na rzecz środowiska społecznego

Polityka oszczędnościowa

Chęd współpracy z podobnymi zakładami

Szkolenia pracowników (studia)

Zaopatrzenie w surowce, elementy do produkcji

Modernizacja sprzętu, warunków pracy

17. W jakim stopniu Paostwa Przedsiębiorstwo korzysta z informacji zawartych:

Nie korzysta-

my

Od czasu do

czasu

Często

Gazety lokalne, czasopisma itp., nazwa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Czasopisma branżowe, nazwa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Branżowe informatory lokalne (podad nazwę lub wydawcę): . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18. Jaki jest procent udziału kapitału zagranicznego w Paostwa Przedsiębiorstwie: . . . . . . . .%.

19. Czy obecnie spłacacie Paostwo kredyt bankowy: 1.□ Nie, 2.□ Było tak, że spłacaliśmy, 3.□ Tak.

80

20. Czy w Paostwa Przedsiębiorstwie są osoby zajmujące się pozyskiwaniem środków Unijnych:

1.□ Nie, 2.□ Dostrzegamy taką potrzebę, 3.□ Tak.

21. Jak Paostwo oceniacie współpracę z władzami:

źle w normie dobrze bardzo dobrze

lokalnymi (gmina)

powiatowymi

wojewódzkimi

międzynarodowymi

22. Jak często Paostwo uczestniczycie (lub wysyłacie pracowników) w:

Nie uczestniczymy Od czasu do czasu Często

Szkoleniach promocyjno-branżowych

Uczestnictwo w targach, wystawach

Spotkaniach integracyjnych pracowników

Szkoleniach pracowników

Podejmowaniu współpracy z inną firmą

Zachodniopomorska Izba Handlowa

Inne, jakie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23. Z jakimi kwalifikacjami przydatni byliby pracownicy dla Paostwa działalności: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24. Z jakich powodów zwalniani są w Paostwa Przedsiębiorstwie pracownicy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25. Z jakich powodów sami pracownicy rezygnują z pracy w Paostwa Przedsiębiorstwie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26. Czego najbardziej obawiacie się Paostwo w trosce o własne Przedsiębiorstwo (zagrożenia): . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27. Stanowisko i telefon do osoby udzielającej informacje: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., tel.: . . . . . . . . . . . .

28. Imię i nazwisko ankietera: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., podpis: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Opracowali: Artur Frąckiewicz i Bogdan Gębski

Documents

Organizacja badao jednostek gospodarczych - efs.2007-2013 ... · 4 Wstęp „Dobry pracownik nie traktuje swego zawodu jako powołania i nie snuje żadnych marzeo na temat własności