Osoby niepełnosprawnew opiniach dzieci

Anetta Soroka-Fedorczuk

Osoby niepełnosprawnew opiniach dzieci

Oficyna Wydawnicza „Impuls”Kraków 2007

Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzent:dr hab. Maria Burtowy, prof. UAM

Redakcja:Magdalena Polek

Korekta:Edyta Malinowska-Klimiuk

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7308-837-5

Publikacja sfinansowana przez Uniwersytet Zielonogórski

Oficyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2007

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................ 7

Rozdział ISpostrzeganie osób jako problem psychologiczny i pedagogiczny ............ 13

Pojęcie i istota spostrzegania osób ........................................................ 13

Determinanty procesu spostrzegania osób w ujęciu różnych badaczy ... 23

Rozdział IICharakterystyka rozwoju dzieci w wieku sześciu i dziesięciu latw kontekście spostrzegania ludzi ................................................................ 37

Zmiany rozwojowe w reprezentacji poznawczej drugiego człowieka .... 37

Rozwój emocjonalny – główne kierunki .............................................. 42

Społeczno-moralny rozwój dziecka ....................................................... 46

Rozdział III Środowiska wychowawcze i ich oddziaływanie na dzieciw wieku sześciu i dziesięciu lat w aspekcie kształtowaniaobrazu innych ludzi ...................................................................................... 53

Rodzina jako grupa społeczna wpływająca na poznawanieprzez dziecko innych ludzi .................................................................... 53

Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna jako obszarywspierające poznawanie innych osób przez dziecko ............................ 58

Rozdział IVCharakterystyka badanego środowiska jako obszaru zdobywaniaprzez dziecko doświadczeń związanych z niepełnosprawnością ............... 71

Rodzice wobec problemów osób niepełnosprawnych .......................... 72

Nauczycielki wobec problemów osób niepełnosprawnych ................. 80

Źródła informacji o osobach niepełnosprawnych w opiniach dzieci ... 95

6 Spis treści

Rozdział VObraz osób niepełnosprawnych w opiniachdzieci sześcioletnich i dziesięcioletnich .................................................... 101

Spostrzeganie osób niepełnosprawnych przez dzieciw aspekcie opisującym ......................................................................... 102

Spostrzeganie osób niepełnosprawnych przez dzieciw aspekcie oceniającym ........................................................................ 115

Rozdział VIZróżnicowanie obrazu osób niepełnosprawnych w opiniachdzieci ze względu na płeć i doświadczenia .............................................. 143

Obraz osób niepełnosprawnych w opiniach dzieci(w aspektach opisującym i oceniającym) a płeć ................................. 143

Obraz osób niepełnosprawnych w opiniach dzieci(w aspektach opisującym i oceniającym)a doświadczenia rodzinne .................................................................... 144

Obraz osób niepełnosprawnych w opiniach dzieci(w aspektach opisującym i oceniającym)a obecność lub brak dziecka niepełnosprawnegow grupie przedszkolnej, klasie szkolnej .............................................. 146

Zakończenie ................................................................................................ 151

Bibliografia ................................................................................................. 159

AneksPrace plastyczne na temat „Osoba niepełnosprawna” .............................. 173

Wstęp

Współczesna cywilizacja techniczna sprawia,że stajemy się istotami coraz bardziej otępiałymi na drugich,coraz bardziej w ucieczce od ich konkretnych bólów.Ślepnąc na człowieka, staramy się przynajmniej pamiętaćo „zasadach postępowania” wobec niego.Wierność wobec zasad ma nam zastąpić wierność,jaką winniśmy człowiekowi...

Józef Tischner, Myśli wyszukane, s. 64

Przyczyn podjęcia badań nad spostrzeganiem osób niepełnosprawnych przez dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz nad czynni-kami wpływającymi na ten proces było co najmniej kilka. Jako główną nale-ży wskazać inspirującą rolę szerzącej się coraz bardziej w naszym kraju idei społecznej integracji osób niepełnosprawnych, napotykającej ciągle jeszcze rozmaite bariery i trudności, rozumianej jako dynamiczny proces zmian psy-chospołecznych dokonujących się w naturalnym środowisku życia osób nie-pełnosprawnych, w tym szczególnie w ich wzajemnych ustosunkowaniach i zachowaniach z osobami pełnosprawnymi (A. Maciarz, 1999, s. 14).

Drugą przyczyną było wdrożenie tej idei do systemu kształcenia. Zgod-nie z Ustawą o systemie oświaty (1991) oraz z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej (1997) każde dziecko, także niepełnosprawne, ma prawo do nauki. Dzieci niepełnosprawne (zakwalifikowane przez poradnię psychologicz-no-pedagogiczną) mogą uczęszczać do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych lub specjalnych. Placówki oświatowe odgrywają zatem znaczącą rolę w za-kresie wychowania dzieci, zarówno zdrowych, jak i niepełnosprawnych. Za-daniem placówek jest wspieranie rozwoju wszystkich dzieci, które do nich trafiają. Przedszkole i szkoła to specyficzne miejsca, w których przebywają, uczą się i bawią dzieci zdrowe i niepełnosprawne. Z uwagi na rozmaite rela-cje i zależności (dzieci – dzieci, nauczyciel – dzieci, dzieci – personel) miej-sca te powinny stać się obszarem pełnej akceptacji dla niepełnosprawności. Od nastawienia, stosunku nauczycieli do osób niepełnosprawnych, a także

8 Wstęp

przyjętej koncepcji pracy z grupą, klasą i rodzicami, zależy kształtowanie się postaw dzieci pełnosprawnych wobec osób niepełnosprawnych. Niezbędna jest akceptacja odmienności dzieci i młodzieży niepełnosprawnych przez rówieśników (zarówno w placówkach integracyjnych, jak i masowych) oraz przez dorosłych (A. Maciarz, 1987, 1999).

Do podjęcia badań na ten temat skłaniała także analiza literatury pe-dagogicznej i psychologicznej. Jak się okazało, brakuje studiów na temat percepcji osób niepełnosprawnych przez dzieci. Badania takie podejmo-wano raczej w odniesieniu do osób dorosłych (zob. B. Tylewska-Nowak, 2001; H. Żuraw, 1988; K. Błeszyńska, 1997; A. Rożnowska, 1985; J. Wy-czesany, E. Dyduch, 1996; H. Ochonczenko, 2000). Można zauważyć brak opracowań tego problemu w odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, a przecież już od wczesnego dzieciństwa kształtuje się w ich umysłach obraz świata. Dziecko spostrzega otaczających je lu-dzi i uczy się nawiązywać pierwsze kontakty społeczne, które są podstawą do ukształtowania się trwałych postaw wobec innych w przyszłości, w tym również wobec osób niepełnosprawnych.

Stąd tak ważne dla realizacji idei społecznej integracji osób niepełno-sprawnych wydaje się rozpoznanie obrazu osób niepełnosprawnych w opi-niach dzieci uczęszczających do przedszkoli i szkół (integracyjnych i ma-sowych) oraz opracowanie w przyszłości modelu działań, dzięki któremu możliwe będzie (w razie potrzeby) wpływanie na stan wiedzy o osobach niepełnosprawnych – po to, by w przyszłości nie doszło do dezintegracji spo-łecznej, prowadzącej do ustania kontaktów z niepełnosprawnymi, zerwania związków społecznych i utwierdzania się stereotypów na temat niepełno-sprawności i funkcjonowania osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.

Postulat wypowiedziany przez F. Mayora – będący wyrazem troski o człowieka i przyszłość świata – to ostatnia z przyczyn, które spowodowały, że zajęłam się tą problematyką. Oto on:

Przejście do XXI stulecia, nadejście nowego millenium stwarzają okazję, którą powinniśmy wykorzystać. Czy dzieci obecnie żyjące nie są przyszłymi dorosłymi ludźmi, poręczycielami trwałości etyki zorientowanej na przyszłość? Strzała czasu [...] przenika nas wszystkich i czyni z nas wynalazców światów, żeglarzy nadchodzącego już wieku. Chodzi po prostu o to, by troska o przyszłość świata stała się naszą drugą naturą, przerzucającą pomost między transmisją i transformacją (F. Mayor, J. Bindem, 2001, s. 493).

Wstęp 9

W związku z powyższym interesujące jest rozpoznanie, jak w obecnych warunkach edukacyjnych spostrzegane są osoby niepełnosprawne przez dzieci pełnosprawne uczęszczające do placówek integracyjnych i masowych – jakie cechy dzieci pełnosprawne im przypisują (jak je opisują), jak je oce-niają, co wiedzą i co mówią na ich temat, czyli jaki jest obraz1 osób nie-pełnosprawnych w opiniach dzieci. Istnieje także potrzeba określenia, jakie czynniki wpływają na te opinie.

W niniejszej książce rozpatrywane są opinie dzieci w wieku sześciu i dziesięciu lat na temat osób niepełnosprawnych, uzyskane metodą badań sondażowych oraz metodą indywidualnych przypadków. Wymienione meto-dy opierają się na zróżnicowanych technikach badawczych, w zależności od tego, kto był badany. Wykorzystano następujące techniki badawcze:– w stosunku do dzieci (300 osób) – rozmowa ukierunkowana (kwestiona-

riuszem pytań), techniki projekcyjne (technika niedokończonych zdań, rysunek dziecka na temat „Osoba niepełnosprawna”), analiza dokumen-tów;

– w stosunku do nauczycieli (75 osób) – ankieta (zaopatrzona w kwestiona-riusz), swobodna rozmowa z nauczycielem;

– w stosunku do rodziców badanych dzieci (586 osób) – ankieta (zaopatrzona w kwestionariusz).

Badaniom poddano trzy grupy osób: dzieci, ich rodziców oraz nauczy-cieli. Głównymi kryteriami doboru w odniesieniu do dzieci były: wiek, płeć oraz doświadczenia związane z osobami niepełnosprawnymi (w rodzinach, placówkach masowych i integracyjnych). Kryterium doboru grupy rodziców było posiadanie dziecka objętego programem badawczym. W badaniach wzięły również udział nauczycielki pracujące z dziećmi w placówkach in-tegracyjnych i masowych. Zgromadzony materiał badawczy (dziecięce wy-powiedzi, opinie rodziców i nauczycieli) posłużył do ilościowo-jakościowej analizy.

Głównym celem badań było ukazanie, jak jednostka spostrzega osoby nie-pełnosprawne, oraz ustalenie wspólnych cech badanego zjawiska dla wszyst-kich osób objętych badaniami, czyli określenie, jak grupa postrzega te osoby.

1 Chodzi tu o obraz osób niepełnosprawnych w głowach dzieci, „[...] który nie jest obrazem w dosłownym sensie; wyobrażanie, czyli tworzenie obrazów, jest procesem poznawczym, który «działa tak, jakby» miało się obraz analogiczny do rzeczywistego” (A. Reber 2000, s. 341).

10 Wstęp

Główny problem wiązał się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie: Jak dzieci sześcioletnie i dziesięcioletnie spostrzegają osoby niepełnosprawne oraz jakie czynniki różnicują kształtujący się obraz osoby niepełnosprawnej u dziecka?

Postrzeganie osób niepełnosprawnych w aspektach opisującym i ocenia-jącym przez dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest zasad-niczym wątkiem pracy. Jej celem jest ukazanie obrazu osób niepełnospraw-nych w opiniach dzieci pełnosprawnych na dwóch odrębnych etapach życia – koniec edukacji przedszkolnej i koniec edukacji wczesnoszkolnej – oraz wskazanie czynników wpływających na jego kształt. Biorąc pod uwagę po-wyższe rozważania, można uznać, że niniejsza praca wpisuje się w nurt teorii i badań społecznej integracji osób niepełnosprawnych.

Treści przedstawione w niniejszej książce mogą się stać źródłem wie-dzy, inspiracji i refleksji dla nauczycieli przedszkoli lub klas I–III, dyrek-torów (przedszkoli, szkół), doradców metodycznych, studentów pedagogiki oraz innych osób, które profesjonalnie (teoretycznie, praktycznie) zajmują się organizacją warunków edukacji dzieci w wieku przedszkolnym i wczes-noszkolnym.

W rozdziałach I, II i II ukazane zostały zagadnienia teoretyczne związa-ne z podjętą problematyką (spostrzeganie osób w świetle literatury, w tym różne ujęcia definicyjne tego procesu oraz podstawowe czynniki, które go determinują). Mówiąc na ten temat, nie można pominąć refleksji dotyczą-cych znaczenia w rozwoju dziecka rodziny i innych środowisk wychowaw-czych (tj. przedszkola, szkoły) w kontekście kształtującego się u niego obra-zu osób niepełnosprawnych.

W rozdziałach IV, V, VI zawarto analizę wyników badań. Prezentacja opinii rodziców, nauczycielek i dzieci, odnoszących się – ogólnie rzecz uj-mując – do problematyki dotyczącej osób niepełnosprawnych, poprzedza główną część pracy, w której ukazany jest obraz osób niepełnosprawnych w opiniach dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym w aspektach opisującym i oceniającym. Poszukiwano związku dziecięcych opinii na temat osób niepełnosprawnych z wybranymi czynnikami, takimi jak: wiek, płeć i doświadczenia (pochodzące z rodziny oraz z placówek, do których uczęsz-czają dzieci). Globalne ujęcie wyników badań oraz najistotniejsze wnioski skierowane do nauczycieli znajdują się w zakończeniu opracowania.

Wstęp 11

Powstanie książki było możliwe dzięki życzliwości i pomocy Dyrektorów sześciu przedszkoli (integracyjnych i masowych) i czterech szkół (integracyj-nych i masowych) w Zielonej Górze, nauczycielek, dzieci i ich rodziców, Pani mgr Agnieszki Olczak (Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Pe-dagogicznych i Społecznych, Instytut Pedagogiki i Psychologii), studentów Uniwersytetu Zielonogórskiego specjalności: zintegrowana edukacja wczes-noszkolna i przedszkolna (studiów dziennych – III, IV rok oraz zaocznych licencjackich – II, III rok i magisterskich – I rok), a także moich najbliższych – za co wszystkim dziękuję.

Pragnę złożyć serdeczne podziękowania Pani dr hab. Marii Burtowy, profesor Uniwersytetu Adama Mickiewicza za szczególną opiekę naukową, wyrozumiałość oraz wspieranie mnie na poszczególnych etapach powstawa-nia niniejszej książki. Dziękuję także Pani prof. dr hab. Aleksandrze Ma-ciarz i Panu dr. hab. Andrzejowi Twardowskiemu, profesorowi Uniwersytetu Adama Mickiewicza, za cenne sugestie, które niewątpliwie przyczyniły się do podniesienia jakości prezentowanych tu treści.

Rozdział I

Spostrzeganie osób jako problempsychologiczny i pedagogiczny

Pojęcie i istota spostrzegania osób

Ponieważ przedmiotem zarówno analiz teoretycznych, jak i badań empirycz-nych uczyniono w niniejszym opracowaniu obraz osób niepełnosprawnych (powstający w wyniku procesu spostrzegania ludzi) w opiniach dzieci w wie-ku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, w rozdziale tym przybliżone zostaną kwestie dotyczące, ogólnie rzecz biorąc, procesu poznawania innych ludzi.

Od wczesnego dzieciństwa do późnej starości żyjemy i działamy wśród ludzi, którzy w odróżnieniu od innych elementów otoczenia – są aktywni, dążą do cze-goś, realizują rozmaite zadania, zaspokajają swoje potrzeby [...]. Ci inni mogą uła-twiać bądź utrudniać realizację naszych celów, mogą z nami współpracować bądź rywalizować, pomagać nam bądź z nami walczyć (K. Skarżyńska, 1981, s. 6).

Skoro inni ludzie wpływają na nasze zachowania, musimy określić, w jaki sposób ich spostrzegamy (E. R. Hilgard, 1972, s. 817–818).

W tym miejscu należy wyjaśnić, czym jest spostrzeganie. W psycho-logii ogólnej termin ten posiada określone znaczenie. Zdaniem T. Toma-szewskiego spostrzeganie jest to złożony układ procesów, dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeże-niem. Procesy spostrzegania przebiegają na dwóch poziomach organizacji – sensomotorycznym (czuciowo-ruchowym) i semantyczno-operacyjnym (znaczeniowo-czynnościowym). Wynikiem procesów spostrzegania na po-ziomie sensomotorycznym jest wyodrębnianie się w polu spostrzeżeniowym „figur”, to znaczy całości przestrzenno-czasowych (punktów, linii, kątów, plam) o określonej powierzchni i kształcie, brył trójwymiarowych, a także rytmów, fraz muzycznych, dźwięków mowy itp.). Wynikiem procesów spo-strzegania na poziomie semantyczno-operacyjnym jest spostrzeganie przed-

14 Rozdział I. Spostrzeganie osób jako problem psychologiczny i pedagogiczny

miotów (rzeczy, o s ó b, zdarzeń, sytuacji), a także różnego rodzaju znaków (gestów, wypowiedzi, pisma itp.) (T. Tomaszewski, 1975, s. 226).

T. Mądrzycki (1986, s. 33) rozróżnia także spostrzeganie przedmiotowe i spostrzeganie społeczne (za T. Tomaszewskim, 1975). Dodaje jednak, że w konsekwencji tak rozumianego procesu spostrzegania jednostka kształ-tuje sobie ogólny obraz spostrzeganej osoby, w którym zawarte są aspekty opisujący i oceniający (T. Mądrzycki, 1986, s. 33).

Teoretyk osobowości J. Reykowski określa proces percepcji osób (także za T. Tomaszewskim, 1975) jako

[...] wyżej zorganizowaną formę spostrzegania na poziomie semantyczno-opera-cyjnym, w odróżnieniu od spostrzegania figur, które przebiega na poziomie sen-somotorycznym. Rezultatem tego rodzaju czynności spostrzegania ludzi jest wy-twarzanie reprezentacji obiektów, jako pewnych całości, które zachowują swoją tożsamość mimo zmienności pewnych elementów, z których się składają, oraz mimo zmienności obrazu sensorycznego, zależnego od warunków spostrzegania, punktu obserwacyjnego, stanu podmiotu itp. (J. Reykowski, 1977b, s. 136).

Spostrzeganie ludzi jest jednym z podstawowych przedmiotów zaintere-sowań psychologii społecznej i poznawczej obok stosunków interpersonal-nych, różnego rodzaju postaw, poglądów itp. Określenia „spostrzeganie ludzi (osób)”, „spostrzeganie interpersonalne”, „percepcja interpersonalna”, „wie-dza o innych” są używane przez specjalistów zamiennie (M. Argyle, 1991; T. Mądrzycki, 1986; P. Lewicki, 1983; K. Skarżyńska, 1981).

Między spostrzeganiem w ogóle a spostrzeganiem ludzi można doszu-kiwać się wielu różnic. Zdaniem M. Lewickiej zasadnicza różnica polega na tym, że otaczający jednostkę ludzie są niemal zawsze znacznie silniejszym źródłem emocji i wartościowań dla postrzegającego podmiotu niż zdecydo-wana większość zjawisk i przedmiotów fizycznych. Wartości przypisywane przedmiotom i zjawiskom fizycznym stanowią właściwie konsekwencję uwi-kłania ich w określony kontekst społeczny. W przeciwieństwie do obiektów fizycznych, będących przedmiotem własnych działań jednostki, inni ludzie są nie tylko przekaźnikiem wartości i wzorów kulturowych, ale także autono-micznymi ich twórcami (M. Lewicka, 1985, s. 19).

Percepcja innych ludzi wiąże się także z tym, że są oni spostrzegani jako intencjonalni kreatorzy działań; można im przypisywać określone zamiary, a także odpowiedzialność za następstwa ich czynów i położenie życiowe (W. Domachowski, S. Kowalik, J. Miluska, 1984, s. 54–55).

Pojęcie i istota spostrzegania osób 15

Zatem w procesie spostrzegania osób (na co zwraca także uwagę T. Mą-drzycki, 1986) z reguły ma miejsce wzajemność (to znaczy wejście w in-terakcję z drugim człowiekiem) osób uczestniczących – czego nie można powiedzieć o spostrzeganiu przedmiotów (tamże, s. 10).

Postrzegając osobę, mamy do czynienia ze spostrzeganiem społecznym (A. Janowski, 1980, s. 37). Najczęściej jest ono rozumiane jako to, które doty-czy społecznych obiektów i uwarunkowane jest czynnikami psychospołecz-nymi (zob. S. Mika, 1971), czy też jako proces badania, a więc sposób, w jaki tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące (E. Aronson, T. Wilson, R. Akert, 1997, s. 170). Charakterystyczną cechą tak ujmowanego spostrzegania społecznego jest to, że jednostka tworzy sobie w ten sposób pierwsze wyobrażenia o innych ludziach (tamże, s. 172).

Poprzez spostrzeganie społeczne uzyskuje się wrażenie dotyczące osobowo-ści innych ludzi, potrzebne do ich zrozumienia (G. Mietzel, 1998, s. 343–344).

J. Kołomiński uważa także, że spostrzeganie społeczne dotyczy obiek-tów społecznych, jednak, jego zdaniem, termin ten należy rozumieć jako

[...] zdolność człowieka do zauważania i oceniania podstawowych parametrów wzajemnych ustosunkowań panujących pomiędzy członkami grupy (J. K. Koło-miński, 1982, s. 265).

W tak rozumianym spostrzeganiu innych ludzi można wyróżnić dwa rodza-je percepcji: intragrupowe i intergrupowe (tamże). W pierwszym przypad-ku podmiot spostrzega wzajemne stosunki panujące między jego kolegami w grupie, której sam jest członkiem. W drugim przypadku spostrzega i oce-nia wzajemne stosunki w grupie, do której sam nie należy (tamże). Grupa stanowi punkt odniesienia dla spostrzegającego podmiotu.

Podobny pogląd (dotyczący spostrzegania osób), jednak w porównaniu z powyższymi wyjaśnieniami bardziej rozbudowany, prezentują między in-nymi W. Domachowski, S. Kowalik i J. Miluska. Podkreślają oni, że

[...] to, jak spostrzegamy innych i siebie, a w konsekwencji, jak funkcjonujemy w relacjach interpersonalnych, jest efektem tego, jakie cechy, właściwości czy sta-ny tym innym i ich szeroko rozumianemu otoczeniu oraz sobie samym przypisu-jemy (W. Domachowski, J. Miluska, 1984, s. 54).

Ponadto W. Domachowski (1998) stwierdza, że terminy „spostrzeganie społeczne” i „spostrzeganie ludzi” oznaczają to samo i stosuje się je za-miennie.

16 Rozdział I. Spostrzeganie osób jako problem psychologiczny i pedagogiczny

Spośród wielu definicji spostrzegania osób na uwagę zasługuje wyjaśnie-nie zaproponowane przez K. Skarżyńską. Autorka spostrzeganie osób trak-tuje jako proces poznawania innych ludzi, przypisywania im przez podmiot pewnych właściwości i wiązania z nimi określonych oczekiwań. Można w nim wyodrębnić trzy komponenty (zgodnie z koncepcją P. B. Warra i H. Knap-pera, 1968): atrybucję (przypisywanie doraźnych i trwałych właściwości, cech psychicznych osobie na podstawie zaobserwowanych jej innych cech – głów-nie fizycznych), przypisywanie oczekiwań i wywoływanie emocji. Atrybucja może być podstawą kształtowania oczekiwań i emocjonalnych ustosunkowań podmiotu wobec osoby spostrzeganej. Te trzy komponenty spostrzegania lu-dzi są wzajemnie ze sobą powiązane (K. Skarżyńska, 1981, s. 7).

O specyficznym spostrzeganiu innych ludzi można mówić dopiero wtedy, gdy są oni widziani przez spostrzegający podmiot jako istoty aktywne, czujące, przeżywające różne stany (tamże, s. 16).

Omawiany proces nie jest w swoim charakterze statyczny – wręcz przeciw-nie – jest dynamiczny. Jak wskazuje autorka,

[...] między selektywnym odbiorem informacji, przetwarzaniem ich, przypisywa-niem określonych właściwości spostrzeganej osobie i jej wartościowaniem istnieją wzajemne powiązania (tamże, s. 45).

Tak ujęty proces spostrzegania społecznego pełni określone funkcje re-gulacyjne. M. Kofta (1985), nawiązując do teorii F. Heidera (1958), do podsta-wowych funkcji procesu spostrzegania innych ludzi zalicza umożliwienie:– rozumienia otaczającej rzeczywistości;– formowania przewidywań co do przyszłych zachowań obiektów poznania;– podejmowania skutecznych działań wobec tych obiektów.

Spostrzeganie osób jest także rozumiane jako rozpoznawanie przez człowieka sensu zachowań oraz względnie trwałych cech innych ludzi. Jego podstawę stanowi wiedza społeczna zawarta w systemie pojęć i schematów społecznych nabywanych przez jednostki w toku rozwoju społecznego. Spo-strzeganie osób obejmuje między innymi percepcję ważnych ról społecznych, właściwości fizycznych, rozpoznawanie emocji innych ludzi, przypisywanie określonych intencji zachowaniom innych, wytwarzanie „ogólnego wraże-nia” odnoszącego się do osobowości nowo poznanych osób, kategoryzację społeczną, tj. zaliczenie danej osoby do określonej grupy, aktywizację odpo-wiednich stereotypów oraz procesy atrybucji (K. Skarżyńska, 1981, s. 7).

Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki.