OVĐE SE MISLI I ZBORI CRNOGORSKI - ZUNS | Zavod za ...u pogledu afirmacije crnogorskog jezikoslovlja Str. 2 i 3 OVĐE ĆE BITI SREDIŠTE BUDUĆE AFIRMACIJE CRNOGORSKOG BIĆA: Sa svečanosti

Broj 28 OKTOBAR 2014. Izlazi mjesečno, cijena 0,80 € ISSN 0033-1686DOBITNIK 1998.

List crnogorskih prosvjetnih, kulturnih i naučnih radnika

„OKTOIHA”

„GRLICA”, prva crnogorska periodična publikacija (Cetinje, 1835-1839) „PROSVJETA” (Cetinje, 1889-1901) „PROSVJETNI RAD” (od 15. januara 1949)

ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТ

PROSVJETNI RAD NA FACEBOOKUPoštovani čitaoci,Odsad „Prosvjetni rad“ možete pratiti putem njegove oficijelne stranice na društve-

noj mreži facebook. Ona je zamišljena kao mjesto na kojoj će se iz prve ruke dobijati informacije vezane za sâmi list i vijesti iz oblasti koje on pokriva. Pored toga, blagovremeno će se na-javljivati nova izdanja i predstavljati inserti iz najzanimljivijih objavljenih tekstova. Pozivamo sve prosvjetne, kulturne i naučne radnike, kao i stu-dente i učenike da postanu pratioci naše stranice, koja se nalazi na slje-dećoj adresi: https://www.facebook.com/prosvjetnirad

Uredništvo „Prosvjetnog rada“ ■ Facebook stranica Prosvjetnog rada

Svečanost povodom početka rada Fakulteta za crnogorski jezik i književnost na Cetinju

OVĐE SE MISLI I ZBORI CRNOGORSKI Ministar prosvjete Slavoljub Stijepović: Vlada je činom osnivanja Fakulteta u prijestonom Cetinju iskazala visoku svijest o očuvanju i razvoju crnogorskog identiteta. Fakultet za crnogorski jezik i književnost prva je samostalna visokoškolska institucija koja će se baviti naučnim i obrazovnim radom na području montenegristike – Doc. dr Adnan Čirgić, v. d. dekana Fakulteta: Crnogorski jezik će dobiti tretman koji je ravnopravan onome što ga imaju bosanski, hrvatski i srpski jezik – Gradonačelnik Cetinja Aleksandar Bogdanović: Ambicija mnogih generacija, odanih svojoj domovini, konačno ispunjena – Predśednik Upravnog odbora Fakulteta prof. dr Milenko A. Perović: Ovo je novi iskorak u pogledu afirmacije crnogorskog jezikoslovlja

Str. 2 i 3 ■ OVĐE ĆE BITI SREDIŠTE BUDUĆE AFIRMACIJE CRNOGORSKOG BIĆA: Sa svečanosti

U Crnogorskom narodnom pozorištu obilježeno 20 godina rada Britanskog savjeta u Crnoj GoriSAVJET OD PRVOG DANA PREPOZNAO POTREBE I VIZIJU RAZVOJA CRNOGORSKOG DRUŠTVA – Milo Đukanović, predśednik Vlade Crne Gore: Dinamičan uspon Crne Gore, mjeren razvojem i modernizacijom društva, kvalitetno je popločan prvim reformskim koracima uz asistenciju Britanskog savjeta. Program ‘Vjerujem u sebe’, potkraj devedesetih, u cilju profesionalizacije i jačanja kapaciteta javne uprave, podstakao je procese koji su značili novu zrelost u državnoj politici i u finalu doveli do obnove vjekovne crnogorske državnosti na referendumu 2006. godine – Vanja Madžgalj, direktorka Britanskog savjeta: Savjet je tokom dosadašnjeg djelovanja otvorio vrata mnogim mladim ljudima u Crnoj Gori. Njih oko 130 je dobilo mogućnost da studira i da se usavršava na najboljim britanskim univerzitetima Str. 2

Na Generalnoj skupštini UN u Njujorku kampanji iz Crne Gore „Budi odgovoran” dodijeljena druga nagrada Partnerstva otvorenih vlada

AFIRMACIJA SARADNJE CIVILNOG I JAVNOG SEKTORA Predśednik Crne Gore Filip Vujanović: Projekat ne bi bio moguć bez naprednih akademskih znanja predstavnika Elektrotehničkog fakulteta, značajne podrške UNDP Crna Gora i Britanske ambasade u Podgorici, posvećenog rada inspekcijskih službi, i liderske vizije Ministarstva finansija Str. 3

INTERVJU: Velimir Mijušković, predśednik Privredne komore Crne Gore

SAMO ZEMLJE KOJE ULAŽU U RAZVOJ STVARALAŠTVA I OBRAZOVANJA BILJEŽE I USPJEHEUspostavljanje kvalitetne veze između tržišta rada i obrazovnog sistema je od presudnog značaja za razvoj naše zemlje. Ne uči se da bi se imala diploma, već da se steknu znanja, vještine i kompetencije koja omogućavaju da se radom obezbijedi budućnost. Potrebno je izvršiti modularizaciju stručnog obrazovanja i naravno razvijati preduzetničke vještine kod učenika tokom cijelog školovanja. Stručno obrazovanje, preduzetništvo i specijalistički razvoj u određenim profesijama su ključevi za sigurnu budućnost. Preduzetništvo kao predmet treba uvesti na svim nivoima obrazovanja u svim područjima rada. Nijesam siguran koliko se u Crnoj Gori cijeni rad koji prethodi uspjesima Str. 10 i 11

Tradicionalni Festival „Otvoreni dani nauke” održan u Podgorici, Kotoru, Cetinju i Baru od 22. do 26. septembraNAUKA OMOGUĆAVA DA STVARAMO BUDUĆNOST, A NE DA ČEKAMO DA NAM SE DESI Str. 6–9

U Rektoratu održana promocija elektronskih izdanja Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva – PodgoricaOSAVREMENITI NASTAVNI PROCES, ALI NE ZABORAVITI ZNAČAJ UDŽBENIKA Str. 4

■ ŠIRENJE RAZUMIJEVANJA IZMEĐU LJUDI I KULTURA: Premijer Đukanović na svečanoj akademiji

Sto godina od početka Prvog svjetskog rata – svjedočenje dr Pera Šoća, naučnog i kulturnog radnika, ministra u više crnogorskih vlada u egzilu (II)KO JE PRAV A KO KRIV? CRNA GORA PRAVA I PRIJE I POSLIJE! Str. 26

OKT.2014

BROJ

28

2

AKTUELNOSTI

U Kraljevskom pozori-štu Zetski dom na Ce-

tinju priređena je sveča-nost povodom početka ra-da Fakulteta za crnogor-ski jezik i književnost, ko-ji je osnovan u julu odlu-kom Vlade Crne Gore. Sku-pu su prisustvovali brojni obrazovni, politički, kultur-ni, vjerski poslenici i drugi zvaničnici, kao i prva gene-racija studenata.

Ministar prosvjete Sla-voljub Stijepović poručio je da će Fakultet biti „istin-ski hram znanja i stjecište vrijednih i darovitih mladih ljudi iz čitave Crne Gore”.

„Fakultet za crnogorski jezik i književnost prva je samostalna visokoškolska institucija koja će se baviti naučnim i obrazovnim ra-dom na području monte-negristike. Vlada je činom osnivanja Fakulteta u pri-jestonom Cetinju iskazala visoku svijest o očuvanju i razvoju crnogorskog iden-titeta. Početak rada ove

ustanove ima karakter po-sebnog događaja u nauč-nom i prosvjetnom živo-tu naše države, ali i daljem utemeljenju crnogorske sa-mosvijesti”, istakao je Stije-pović.

„U činu koji nas je oku-pio”, nastavio je on, „sažima-ju se napori Vlade i Ministar-stva prosvjete, koji su prote-klih godina strpljivo i odgo-vorno radili na ukupnoj afir-maciji crnogorskog jezika.

U tom naporu se primjeću-ju krupni koraci jedne dugo-ročne, strategijski održive, koncepcijski jasne i praktič-no provodive jezičke politike u Crnoj Gori. Napokon, ovaj fakultet je mjesto potpunog

institucionalnog etabliranja montenegristike. Odluka da Institut za crnogorski jezik i književnost preraste u Fakul-tet za crnogorski jezik i knji-ževnost nastala je iz ozbilj-ne procjene o društvenoj, naučnoj i obrazovnoj po-trebi za ovom institucijom. Uvjereni smo da u Crnoj Go-ri postoje kvalitetni i stručni ljudi sposobni da obavljaju ovaj odgovorni posao. Jed-nako tako smo sigurni da će generacije koje dolaze imati sve snažniji interes da svoja znanja stiču upravo na ovom fakultetu”.

Oslobođeni balasta tradicionalizma

Prema riječima doc. dr Adnana Čirgića, v. d. deka-na Fakulteta, nakon obno-ve državne samostalnosti Crna Gora je započela pro-ces osnivanja i jačanja svo-jih institucija.

„Sa sigurnošću može-mo reći da je na jedan bi-

tan segment crnogorskog državnog i nacionalnog pi-tanja stavljena tačka. Vlada je osnovala Fakultet za cr-nogorski jezik i književnost kao visokoškolsku instituci-ju koja će funkcionisati sa-mostalno i time biti oslobo-đena balasta tradicionaliz-ma koji bi joj se eventualno mogao nametnuti u sklopu kakve druge institucije”, na-glasio je on.

Vlada je obezbijedi-la novac za adaptaciju re-prezentativnog prostora u istorijskom jezgru Cetinja. „Angažman mladih struč-njaka koji će se dodatno obučavati uz starije mon-tenegriste iz Crne Gore i afirmisane filologe iz bli-žeg i daljeg okruženja, ja-san su pokazatelj da će sla-vistika i u Crnoj Gori ubr-zo stati rame uz rame sa razvijenim katedrama iz okruženja. Tako će i crno-gorski jezik dobiti tretman koji je ravnopravan onome što ga imaju bosanski, hr-

Svečanost povodom početka rada Fakulteta za crnogorski jezik i književnost na Cetinju

UTEMELJENJE CRNOGORSKE SAMOSVIJESTI– Ministar prosvjete Slavoljub Stijepović: Vlada je činom osnivanja Fakulteta u prijestonom Cetinju iskazala visoku svijest o očuvanju i razvoju crnogorskog identiteta. Fakultet za crnogorski jezik i književnost prva je samostalna visokoškolska institucija koja će se baviti naučnim i obrazovnim radom na području montenegristike – Doc. dr Adnan Čirgić, v. d. dekana Fakulteta: Crnogorski jezik će dobiti tretman koji je ravnopravan onome što ga imaju bosanski, hrvatski i srpski jezik – Gradonačelnik Cetinja Aleksandar Bogdanović: Ambicija mnogih generacija, odanih svojoj domovini, konačno ispunjena – Predśednik Upravnog odbora Fakulteta prof. dr Milenko A. Perović: Ovo je novi iskorak u pogledu afirmacije crnogorskog jezikoslovlja

Britanski savjet u Crnoj Gori proslavio je važan jubilej –

dvije decenije rada. Tim po-vodom, u Crnogorskom na-rodnom pozorištu održana je svečanost na kojoj je, izme-

đu ostalih, govorio i predśed-nik Vlade Crne Gore Milo Đu-kanović.

Obraćajući se brojnim zvanicama, Đukanović je ista-kao da je Britanski savjet ne-

odvojivi dio reformi, promje-na i uspjeha savremene Cr-ne Gore, te da Crnogorci ni-jesu zaboravili činjenicu da je demokratski zaokret u našoj zemlji, sredinom 90-tih, za-počeo upravo podrškom Bri-tanskog savjeta, Britanskog Know How fonda, kao i Vlade Ujedinjenog Kraljevstva.

Uloga u reformama

„Crna Gora je u međuvre-menu postala nezavisna dr-žava i utvrdila kao strateške ciljeve članstvo u EU i NATO. Danas je u procesu prego-vora sa EU i pred dobijanjem poziva za članstvo u Alijan-si, nadamo se, do kraja iduće godine. Ima određene sim-bolike da se na ovoj svečano-sti podśetimo da je tako od-lučeno u Kardifu, na nedav-nom Samitu”, kazao je on. „Ovakav dinamičan uspon Crne Gore, mjeren razvojem

i modernizacijom društva, kvalitetno je popločan pr-vim reformskim koracima uz asistenciju Britanskog savje-ta. Najprije, kroz inovaciju u nastavi engleskog jezika i sti-mulisanje reformi u obrazo-vanju, i prije njihovog zvanič-nog početka. Zatim kroz ško-lovanje desetina mladih ljudi na najboljim britanskim uni-verzitetima, što je danas naš posebno vrijedan potenci-jal. Program ‘Vjerujem u se-be’, potkraj devedesetih, u cilju profesionalizacije i ja-čanja kapaciteta javne upra-ve, podstakao je procese ko-ji su značili novu zrelost u dr-žavnoj politici i u finalu dove-li do obnove vjekovne crno-gorske državnosti na referen-dumu 2006. godine.”

Pouzdan partner i prijatelj

Crnogorski premijer je podśetio da gotovo nema ni-

ti jedne značajnije društvene oblasti u našoj zemlji u kojoj se ne ośeća djelovanje Bri-tanskog savjeta – od obra-zovanja, kulture, razvoja in-stitucija i javne uprave, pre-ko ekologije, diplomatije, od-brane, do podrške u procesu evropskih integracija – što, kako je naveo, potvrđuje da je Savjet od prvog dana pre-poznao potrebe i viziju ra-zvoja crnogorskog društva, doprinoseći njegovom os-posobljavanju za brže usva-janje modernih evropskih vrijednosti.

„Za ovih 20 godina infor-macione tehnologije i ne-slućene inovacije u komu-nikaciji promijenile su svi-jet iz temelja. No, jedan od osnovnih ciljeva Britanskog savjeta – širenje razumije-vanja između ljudi i kultu-ra, i unapređivanje odnosa među zemljama kroz nepo-sredno prisustvo – potvrđu-je se nezamjenjivim i u da-našnjem svijetu. Velika Bri-tanija se, između ostalog, i kroz aktivnosti Britanskog savjeta potvrđuje kao naš pouzdan partner i prijatelj. U procesu reformi i približa-vanja EU i NATO za Crnu Go-ru to ima neprocjenjiv zna-čaj. U tom smislu, zahvalju-jem našim britanskim prija-teljima”, rekao je Đukanović i poželio dalje uspjehe kroz zajednički rad u važnoj misi-ji koju Britanski savjet vrši u Crnoj Gori.

Prikazan dokumentarac o Savjetu

Direktorka Britanskog sa-vjeta u Crnoj Gori Vanja Mad-žgalj izrazila je uvjerenje da je pred tom organizacijom svije-tla budućnost, te ocijenila da promovisanje razmjene zna-nja i ideja generiše nove ra-zvojne mogućnosti, poma-že ljudima da realizuju svoje ambicije, gradi razumijevanje i saradnju i omogućava ljudi-ma širom svijeta da žive sigur-niji i ispunjeniji život.

„Zbog svega toga gradi-mo povjerenje u Ujedinjeno Kraljevstvo i povjerenje u uti-caj koji ova zemlja uživa”, ka-zala je ona, dodajući: „Savjet je tokom dosadašnjeg djelo-vanja otvorio vrata mnogim mladim ljudima u Crnoj Go-ri. Njih oko 130 je dobilo mo-gućnost da studira i da se usavršava na najboljim bri-tanskim univerzitetima.”

Tokom svečanosti je pri-kazan i dokumentarac o Bri-tanskom savjetu, u kojem su govorili crnogorski zvaničnici, predstavnici institucija i civil-nog sektora, zatim umjetnici, učenici, nastavnici, kao i pred-stavnici medija. Stipendisti renomiranog programa „Čiv-ning”, koji su u filmu evocirali svoja iskustva, nadahnuto su govorili o ličnoj transformaci-ji koju su doživjeli kroz poha-đanje ove stipendije.

N. N.

U Crnogorskom narodnom pozorištu obilježeno 20 godina rada Britanskog savjeta u Crnoj Gori

SAVJET OD PRVOG DANA PREPOZNAO POTREBE I VIZIJU RAZVOJA CRNOGORSKOG DRUŠTVA – Milo Đukanović, predśednik Vlade Crne Gore: Dinamičan uspon Crne Gore, mjeren razvojem i modernizacijom društva, kvalitetno je popločan prvim reformskim koracima uz asistenciju Britanskog savjeta. Program ‘Vjerujem u sebe’, potkraj devedesetih, u cilju profesionalizacije i jačanja kapaciteta javne uprave, podstakao je procese koji su značili novu zrelost u državnoj politici i u finalu doveli do obnove vjekovne crnogorske državnosti na referendumu 2006. godine – Vanja Madžgalj, direktorka Britanskog savjeta: Savjet je tokom dosadašnjeg djelovanja otvorio vrata mnogim mladim ljudima u Crnoj Gori. Njih oko 130 je dobilo mogućnost da studira i da se usavršava na najboljim britanskim univerzitetima

AKTIVNOSTI NAJVIŠE USMJERENE KA PROMOCIJI OBRAZOVANJA, KULTURE I NAPRETKU DRUŠTVA

Britanski savjet jeste organizacija za kulturnu saradnju između Ujedinjenog Kraljevstva i drugih zemalja, koja je osno-vana 1934. godine sa ciljem da promoviše miroljubive odnose i saradnju među narodima. Ona danas uspješno funkcio-niše u 110 zemalja na svih šest kontinenata. Svake godine ostvaruje se saradnja sa milionima ljudi širom svijeta. Savjet ih povezuje sa Ujedinjenim Kraljevstvom i najznačajnijim britanskim vrijednostima: engleskim jezikom, umjetnošću, obra-zovanjem, tamošnjim stilom života i organizacijom društva.

Kancelarija u Crnoj Gori osnovana je 1994. godine kao Britanski informativni centar. Njene aktivnosti najviše su bile usmjerene ka promociji obrazovanja, kulture i, uopšte, ka napretku društva. S tim u vezi, Savjet povezuje najbolje britanske kreativne talente sa umjetnicima i kulturnim institucijama u Crnoj Gori. Pored toga, Britanski savjet pomaže u reformi obra-zovne politike, ali i pruža podršku izgradnji demokratskog društva, te jačanju institucija kroz kontinuiran partnerski rad.

PREDAVANJE O BIZNISU I DIPLOMATIJI

U sklopu proslave dvadesetogodišnjice rada u Cr-noj Gori, Britanski savjet i Britanska ambasada organizu-ju predavanja nekoliko eminentnih ličnosti iz Ujedinje-nog Kraljevstva.

Jedna od njih je i dr Dejvid Lendsmen, direktor Tata Ltd sa sjedištem u Londonu i nekadašnji istaknuti britan-ski diplomata (ambasador u Grčkoj i Albaniji). On je go-vorio o biznisu i diplomatiji na temu: „Learning to speak the language: experiences from diplomacy and busine-ss”. Predavanje je održano na Univerzitetu Donja Gorica, a prisustvovali su mu studenti sva tri univerziteta: UDG-a (Fakulteta za međunarodnu ekonomiju, finansije i bi-znis i Humanističkih studija), Univerziteta Crne Gore (Fa-kulteta političkih nauka i Ekonomskog fakulteta), kao i Univerziteta Mediteran (Montenegro Business School).

■ Jubilej ispunio veliku salu CNP-a

■ Skupu su prisustvovali brojni obrazovni, politički, kulturni, vjerski poslenici i drugi zvaničnici

3

OKT.2014

BROJ

28

AKTUELNOSTI

Kampanja „Budi odgovoran. Od tebe zavisi. Siva ekonomi-

ja 0%” koju su zajedno razvili Vlada Crne Gore i Elektrotehnički fakul-tet u Podgorici uz značajnu podrš-ku Programa za razvoj Ujedinjenih nacija (UNDP), Ambasade Ujedinje-nog Kraljevstva u Crnoj Gori i nevla-dinog sektora osvojila je drugu na-gradu međunarodne inicijative Par-

tnerstva otvorenih vlada u konku-renciji najboljih projekata iz 33 ze-mlje svijeta koji afirmišu uključiva-nje građana u javne politike. Do-djela nagrada upriličena je na mar-ginama Generalne skupštine UN u Njujorku, saopšteno je iz Vlade Cr-ne Gore.

Prva nagrada Partnerstva otvorenih vlada uručena je pro-

jektu iz Danske, dok je trećeplasi-rani bio projekat sa Filipina. Među 10 najboljih našli su se još i pro-jekti iz Italije, Holandije, Meksika, Velike Britanije, Perua, SAD i Fran-cuske.

Ovo prestižno priznanje pripalo je crnogorskoj kampanji zbog, kako je navedeno, doprinosa u afirmaci-ji saradnje civilnog i javnog sekto-

ra i aktivnog uključivanja građana u javne politike.

Na svečanoj dodjeli nagrada najviši državni zvaničnici zemalja čiji su projekti osvojili prva tri mje-sta govorili su o nagrađenim inicija-tivama i uručili nagrade pobjednič-kim timovima.

Predśednik Crne Gore Filip Vu-janović je tom prilikom uručio na-gradu koordinatoru kampanje iz Bi-roa za odnose s javnošću Vlade Cr-ne Gore Vuku Vujnoviću i profeso-ru Slobodanu Đukanoviću, koordi-natoru Kreativnog programerskog tima Elektrotehničkog fakulteta u Podgorici.

„Kampanja Budi odgovoran nas uči veoma važnoj činjenici, a to je da sadržajna i plodna saradnja sa građanima može obezbijediti jav-nim institucijama resurse, vještine i povjerenje potrebno za uspješni-je sprovođenje javnih politika”, na-veo je predśednik Vujanović pri-likom dodjele nagrade crnogor-skom timu.

On je naglasio da ovaj proje-kat ne bi bio moguć bez naprednih akademskih znanja predstavnika Elektrotehničkog fakulteta, značaj-ne podrške UNDP Crna Gora i Bri-tanske ambasade u Podgorici, po-svećenog rada inspekcijskih služ-bi, i liderske vizije Ministarstva fi-nansija.

Predśednik Crne Gore je izrazio naročitu zahvalnost odgovornim građanima i crnogorskim medijima na kontinuiranoj podršci kampanji

„Budi odgovoran”, kao i nevladnim organizacijama: Centru za demo-kratsku tranziciju, Institutu Alterna-tiva, Građanskoj alijansi, Ekološkom pokretu „Ozon” i NVO Green Home, koje su podržale kandidaturu crno-gorske kampanje za ovu prestižnu međunarodnu nagradu.

„Partnerstvo otvorenih vlada je multilateralna inicijativa koja ima za cilj da bezbijedi konkretnu po-svećenost vlada unapređenju tran-sparentnosti, osnaživanju uloge javnosti u procesu donošenja odlu-ka, borbi protiv korupcije i afirma-ciji upotrebe novih tehnologija u cilju razvoja demokratije. Crna Go-ra je jedna od prvih zemalja koje su pristupile ovoj inicijativi i koja danas okuplja 64 zemlje svijeta”, navodi se u saopštenju. O. Đ.

Na Generalnoj skupštini UN u Njujorku kampanji iz Crne Gore „Budi odgovoran” dodijeljena druga nagrada Partnerstva otvorenih vlada

AFIRMACIJA SARADNJE CIVILNOG I JAVNOG SEKTORA Predśednik Crne Gore Filip Vujanović: Projekat ne bi bio moguć bez naprednih akademskih znanja predstavnika Elektrotehničkog fakulteta, značajne podrške UNDP Crna Gora i Britanske ambasade u Podgorici, posvećenog rada inspekcijskih službi, i liderske vizije Ministarstva finansija

■ POSVEĆENOST VLADA UNAPREĐENJU TRANSPARENTNOSTI: Sa dodjele nagrada

■ SA CETINJA, NAŠEG KULTURNOG I DUHOVNOG CENTRA, POČINJALE SU SVE VAŽNE STRANICE ISTORIJSKOG TRAJANJA CRNE GORE: Prva generacija studenata

Ministar prosvjete Slavoljub StijepovićOVĐE SE MISLI I ZBORI CRNOGORSKI Ako je uspjeh referenduma o državnoj samostalnosti stavio tačku na mnoge istorijske zablude, standardizacija crnogorskoga jezika stavila je tačku na negiranje jezika koji su govorili naši preci, kojim govorimo mi, i kojim će govoriti naši potomci

Očekujemo da ovaj Fakultet bude prepoznatljiv po znanju i pregnućima i po poruka-ma koje ćete odavde svakodnevno slati – da se ovđe misli i zbori crnogorski.

Kao što je osnivanje Instituta za crnogorski jezik bilo svjedočanstvo jačanja svijesti o to-me ko smo i što smo, tako je osnivanje Fakulteta rezultat još organizovanije brige države Cr-ne Gore o našem jeziku – kao pravom bogatstvu. Uz sva negiranja i osporavanja, crnogorski jezik je pokazao svoju vitalnu snagu. Zato se vrijedi ovđe još jednom podśetiti kako smo sve to postigli. Državno osamostaljenje Crne Gore pokrenulo je svijest da se kao važni dio držav-ne politike crnogorski jezik ustavno normira kao službeni jezik. Potom, i da se konačno po prvi put u istoriji – pristupi njegovoj standardizaciji. Uspješnost tog pionirskog posla obave-zala je i Vladu Crne Gore na preduzimanje sljedećih važnih koraka u kreiranju jezičke politike.

Ako je uspjeh referenduma o državnoj samostalnosti stavio tačku na mnoge istorij-ske zablude, standardizacija crnogorskoga jezika stavila je tačku na negiranje jezika koji su govorili naši preci, kojim govorimo mi, i kojim će govoriti naši potomci.

Ovim činom je konačno odato i veliko priznanje onim crnogorskim naučnicima ko-ji su se profesionalno i hrabro punih pola vijeka zalagali da se ispravi istorijska neprav-da prema samom crnogorskom jeziku. Velike korake vraćanju iz toga otuđenja načinili smo izradom prvog službenog Pravopisa crnogorskoga jezika, prve Gramatike crnogor-skoga jezika, prvog Akcenatskog savjetnika crnogorskoga jezika i drugih bitnih izdanja.

Danas je crnogorski jezik zastupljen u obrazovanju. Izrađeni su i primijenjeni prvi pro-grami za crnogorski jezik i književnost za osnovno i srednje obrazovanje, kao i za crnogorski jezik kao nematernji. Objavljeni su i udžbenici crnogorskoga jezika i književnosti. Napokon, Institut za crnogorski jezik i književnost je za svega tri godine objavio preko šezdeset knjiga kapitalne vrijednosti s područja istorije crnogorske književnosti, nauke o jeziku i književnosti.

Sve to pokazuje opravdanost odluke Vlade Crne Gore i čini nas ponosnim što na tim osnovama stasava Fakultet za crnogorski jezik i književnost. Zbog toga, s punim povjere-njem možemo gledati na njegovo postojanje i budući razvoj. Uvjereni smo da će se ovđe stvarati kvalitetni kadrovi za montenegristiku i tako jačati položaj Crne Gore na slavistič-kim mapama svijeta. Odavde, sa Cetinja, našeg kulturnog i duhovnog centra, počinjale su sve važne stranice istorijskog trajanja Crne Gore. Otuda je prirodno što je ovđe adre-sa Fakulteta koji će biti u funkciji očuvanja i razvoja crnogorskog jezika i što će ovđe biti središte buduće afirmacije crnogorskog bića.

vatski i srpski jezik”, rekao je Čirgić.

Gradonačelnik Ceti-nja Aleksandar Bogdano-vić smatra da je ovim či-nom jedna velika zajednič-ka težnja ostvarena i da je ambicija mnogih generaci-ja, odanih svojoj domovini, konačno ispunjena.

Još uvijek je Crna Gora sama sebi gerilska

„Ovim danom, ujedno, obilježavamo i puno ostva-

renje jedne ideje koja je du-go bila aktuelna i živa. A da se ona i ostvari bio je potre-ban naporan rad mnogih. Pomenuću Institut za crno-gorski jezik i gospodina Či-rgića, Ministarstva prosvje-te, ali i rad cjelokupne Vla-de, Univerziteta Crne Gore, mnogih organizacija i broj-nih javnih poslenika koji su se zalagali da ovaj projekat zaživi”, istakao je Bogdano-vić.

Predśednik Upravnog odbora Fakulteta prof. dr

Milenko A. Perović kazao je da „sve što je crnogorsko još uvijek je jedna vrsta je-retičke priče u Crnoj Gori, još uvijek je Crna Gora sa-ma sebi gerilska”.

On je rekao da je osni-vanje ovog fakulteta novi iskorak u pogledu afirmaci-je crnogorskog jezikoslov-lja, ali da je, ipak, neophod-no konstantno raditi u cilju daljeg obrazovanja na tom planu.

O. Đuričković

Povodom otvaranja Islam-skog dječjeg centra u Ro-

žajama, Ministarstvo pro-svjete izdalo je sljedeće sa-opštenje: „U skladu sa Op-štim zakonom o obrazova-nju i vaspitanju (‘Službeni list RCG’, br. 64/02, 31/05 i 49/07, i ‘Službeni list CG’, br. 45/10, 45/11, 39/13 i 44/13), obrazo-vanje i vaspitanje ostvaru-je se u predškolskoj ustano-

vi, školi, obrazovnom centru, resursnom centru, kod or-ganizatora za obrazovanje odraslih i u domu učenika. Obrazovno-vaspitna usta-nova se osniva kao javna ili privatna.

Istim Zakonom defini-sano je da u javnoj ustano-vi koja izvodi javno važeći obrazovni program obrazo-vanje i vaspitanje je svjetov-

nog karaktera i u njima ni-je dozvoljeno religijsko dje-lovanje, osim u ustanovama koje su licencirane kao sred-nje vjerske škole.

Organizacija Islamski dječji centar ‘Reuda’ nije se nikada obraćala Ministarstvu prosvjete radi izdavanja odo-brenja za rad, niti je licenci-rana i upisana u regisatar li-cenciranih ustanova. Nakon

saznanja o određenim rad-njama na pripremi za rad ove organizacije, Prosvjetna inspekcija je hitno reagovala i izvršila inspekcijski nadzor. U toku inspekcijskog nadzo-ra utvrđeno je da je Organi-zacija podnijela zahtjev Mini-starstvu unutrašnjih poslova za registraciju kao NVO, te samim tim nije ni počela da radi. Kontrolom je takođe

utvrđeno da aktivnosti ko-jima će se eventualno bavi-ti ova organizacija ne spada-ju u nadležnost Ministarstva prosvjete.

Ministarstvo prosvje-te preduzima sve zakonske mjere na suzbijanju svih vi-dova nelegalnog obavlja-nja djelatnosti predškolskog vaspitanja i obrazovanja. Od-mah po saznanju ili na osno-

vu inspekcijskog nadzora, kada se utvrde određene ne-pravilnosti, nalaže se organi-zacijama koje se bave predš-kolskim vaspitanjem i obra-zovanjem da usklade svoj rad sa propisima iz oblasti prosvjetne djelatnosti i do-biju potrebnu licencu za rad ili im se izriču mjere zabra-ne rada zbog neispunjeno-sti uslova”.

Ministarstvo prosvjete povodom otvaranja Islamskog dječjeg centra u Rožajama

BEZ LICENCE MINISTARSTVA PROSVJETE

OKT.2014

BROJ

28

4

AKTUELNOSTI

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Podgorica održao je

u zgradi Rektorata promociju svo-jih elektronskih izdanja. U pitanju je udžbenik iz informatike za šesti ra-zred osnovne škole, koji je dijelom urađen i u elektronskom formatu, zatim komplet za predškolski uzrast „Čitam, pišem, istražujem, stvaram sa Figom”, te didaktički softver za udž-benike za prvi razred osnovne škole iz matematike, crnogorskog jezika i književnosti. Pozdravni govor održa-li su čelnici ZUNS-a – direktorka Zo-ja Bojanić-Lalović i glavni urednik dr Vladimir Vojinović.

„Zadovoljstvo mi je što ovim po-vodom govorim u hramu crnogor-skog obrazovanja”, rekao je Vojino-vić. „Mi u Zavodu dužni smo da in-tencije koje se tiču novih udžbenika i nastavnih sredstava uvedemo i pri-mijenimo kako bi na najbolji način odgovorili na zahtjeve crnogorskog školstva. Na tome se radi već nekoli-ko godina, a razultat tog rada jesu iz-danja koja promovišemo.”

Zoja Bojanić Lalović podśetila da se Zavod za udžbenike i nastavna sredstva posljednjih godina razvija u modernu izdavačku kuću.

„Više od 600 izdatih naslova broj-ka je koja govori za sebe. Naši ured-nici su stekli zavidno znanje, pa je

Zavod proširio obim i vrste izdanja. Prešli smo u razdoblje obilja informa-cija, što je veliki izazov za izdavačku kuću i školski sistem uopšte. Odgo-vor na to jeste naša težnja da se osa-vremeni nastavni proces, ali da se ne zaboravi značaj udžbenika.”

Prvo elektronsko čedo

Predstavljajući autore udžbeni-ka Informatika 6, odgovorni ured-nik u Zavodu Lazo Leković ocijenio

je da CD treba da prati udžbenik, a ne obrnuto, te izrazio zadovoljstvo zbog činjenice da je u skladu s tim principom nastalo prvo Zavodovo „elektronsko čedo”. On je, takođe, napomenuo da je i ovo, kao i ostala ZUNS-ova izdanja, prevedeno na al-banski jezik.

Prema riječima mr Gorana Šuko-vića, člana recenzentske komisije za ovaj udžbenik i Komisije za pisanje predmetnog programa, odluka da se informatika izučava u 6. razredu

osnovne škole jeste za pohvalu, jer je potrebno da učenici što ra-nije ovladaju osnovnim računar-skim vještinama, kako bi ih kasni-je koristili tokom nastave.

„Ovaj udžbenik sa elektron-skim dodatkom doprinosi da se nastavni program implementi-ra na pravi način”, zaključio je on.

Autor udžbenika dr Božo Kr-stajić osvrnuo se na način uskla-

đivanja sadržaja udžbenika sa uzra-stom kojem je na-mijenjen.

„Kada radite ovakav posao, mo-rate da prilagodite knjigu uzrastu i na-stavnom programu, što nije jednostavan posao. Stvar se na-ročito usložnjava ka-da uzmemo u obzir izradu elektronskog udžbenika”, rekao je on i dodao: „Mo-tiva je bilo na pre-tek – danas su đeci lako dostupni raču-nari i srodne napra-ve. Isti je slučaj i sa

internetom, što treba iskoristiti. Na-ravno, prilikom korišćenja u obrazov-ne svrhe sve ovo treba učiniti intere-santnim, ali ne previše zabavnim, jer se mora misliti i na potrebu ocjenji-vanja učenika.”

Zahvalnost Zavodu što je preduzeo inovativni korak

Krstajić je zahvalio Zavodu što je preduzeo inovativni korak i napome-nuo da je za njegovu uspješnu rea-lizaciju bilo neophodno angažova-nje velikog broja stručnih lica – od spikera, preko scenarista, pa sve do ljudi koji su sve to tehnički sproveli u djelo.

Za tehnički dio bio je zadužen ko-autor udžbenika Radovan Sredanović, ICT koordinator i profesor fizike u OŠ „Maksim Gorki”. On je putem video bima pokazao kako funkcioniše prvi elektronski udžbenik iz informatike.

Sadržaj koji se aktivira putem CD-a je samostalan i mnogo brži za korišće-nje od obične knjige. IT pruža mnoge pogodnosti, jer je uvršteno dosta ko-risnih video i audio zapisa koji su ne-dostupni za standardne udžbenike.

„Slika vrijedi hiljadu riječi, a kad se udruži sa zvukom – dobijamo za-ista odličan rezultat”, ocijenio je Sre-danović.

Prilikom izrade ovog udžbenika konsultovani su i oni koji su najbolja spona između učenika i njihovih na-stavnih sredstava – psiholozi i peda-gozi. Jedan od njih je i Radmila Baj-ković, psihološkinja u OŠ „Blažo Jo-kov Orlandić” iz Bara, članica autor-skog tima.

„Značajno je to što je Zavod pre-poznao važnost psihologa i peda-goga i njihovog učešća u ovom pro-jektu. Upravo su oni najpozvaniji da procijene šta učenici određenog uzrasta mogu i znaju. Trudili smo se da prilagodimo udžbenik standardi-ma Zavoda, te da on bude u skladu s razvojno-psihološkim mogućno-stima učenika – da bude motivišu-ći, da usmjeravamo dijete ka kritič-kom mišljenju. Učenici ne smiju bi-ti opterećena suvišnim informacija-ma. Tu je i dodatak u vidu priručni-ka za nastavnike, u kojima se nalaze sve neophodne informacije – od ko-rišćenja softvera, do preporuka kako vrednovati znanje učenika”, kazala je Radmila Bajković.

U promjene bez skepse, ali promišljeno

Pomoćnik direktora Zavoda za školstvo Radoslav Milošević Atos apelovao je na sve uključene u obra-zovni proces da ulaze u promjene

bez skepse, ali da to čine promišljeno.

„Uloga Zavoda za škol-stvo jeste da se savreme-ni trendovi prilagode na-šem sistemu i da učinimo sve kako bismo što bliže bili evropskom nivou. Ovi noviteti rezultat su pažlji-vog i dugog rada, ništa ni-je stiglo preko noći”, rekao je on i izrazio nadu da će se u informatičku eru ula-ziti hrabrije nego što je to dosad bio slučaj.

Savjetnica za informa-cione tehnologije u Mini-starstvu prosvjete Marina Matijević osvrnula se na preduslove koji su bili ne-ophodni za uvođenje di-daktičkog softvera za pr-vake.

„U naše škole uvedeno je više od 5.000 računara, što je baza za nastavu in-formatike, a samo tokom prošle godine je više od 2.000 nastavnika opisme-njeno u tehničkom smi-slu. Sve to bio je predu-slov za ovaj projekat”, ka-zala je ona.

Generalni direktor Di-rektorata za promociju in-formacionog društva u Mi-nistarstvu za informaciono društvo i telekomunikaci-je Radule Novović rekao je da sâmo vrijeme name-će da se sprovode ovakvi projekti, ističući uvjerenje da će Ministarstvo i ubu-duće biti dobar partner u sličnim aktivnostima.

Prezentaciju ZUNS-ovih izdanja zatvorio je glavni urednik Zavoda dr Vladimir Vojinović riječima da se prilikom ovih proje-kata „pokazalo kako je je-dan Crnogorac malo, a dva su već puno” u svjetlu či-njenice da je sve urađeno oslanjanjem na naše sna-ge, te napomenuo da Za-vod ostaje otvoren za sva pitanja i pojašnjenja.

N. N.

U Rektoratu održana promocija elektronskih izdanja Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva – Podgorica

OSAVREMENITI NASTAVNI PROCES, ALI NE ZABORAVITI ZNAČAJ UDŽBENIKA– Direktorka ZUNS-a Zoja Bojanić-Lalović: Više od 600 izdatih naslova brojka je koja govori za sebe. Naši urednici su stekli zavidno znanje, pa je Zavod proširio obim i vrste izdanja. Prešli smo u razdoblje obilja informacija, što je veliki izazov za izdavačku kuću i školski sistem uopšte– Glavni urednik u ZUNS-u dr Vladimir Vojinović: Dužni smo da uvedemo i primijenimo intencije koje se tiču novih udžbenika i nastavnih sredstava. Na tome se radi već nekoliko godina, a rezultat tog rada jesu izdanja koja promovišemo

■ ŠTO RANIJE OVLADATI RAČUNARSKIM VJEŠTINAMA: Autorski tim udžbenika iz informatike

Zoja Bojanić LalovićŠKOLA ZA NOVO DOBA

Direktorka ZUNS-a Zoja Bojanić Lalović iskazala je zadovoljstvo što se njen dolazak na čelo ove institucije vremenski poklopio sa osmišljavanjem projekta „Škola za novo doba”, putem kojeg se ICT uvodi u nastavni proces u četiri podgoričke osnovne škole.

„I sâma sam veliki ljubitelj knjige, ali treba ići ukorak sa savremenim druš-tvom. Didaktički softver je pomogao u želji da se u nastavu uvedu tehno-loške inovacije, ali da se usljed toga ne zapostavi udžbenik. Zahvaljujući nje-mu, sadržaj iz udžbenika je učinjen interaktivnim. Ovaj projekat plod je en-tuzijazma autora i urednika u Zavodu, te dokaz naše težnje da se unaprijedi crnogorsko obrazovanje.”

TEHNOLOŠKA POMAGALA ZA PRVAKE

Brojnim pośetiocima predstavljen je i interaktivni didaktički softver za pr-vi razred osnovne škole koji se sadržajem oslanja na udžbenike za crnogor-ski jezik, književnost i matematiku.

Urednici u Zavodu za udžbenike i nastavna sredstva Lida Vukmanović Ta-baš, Aleksandar Čogurić i Lazo Leković predstavili su putem video-bima sof-tver iz crnogorskog jezika, književnosti i matematike.

„Ovaj softver je dopuna za komplet udžbenika ’Čigra slova i glasova’. Po-sebno je važno obratiti pažnju na jezik kod najmlađih naraštaja, jer je on ba-za za ostale predmete. U tom smislu ovđe nema klasičnog opismenjavanja, ali đeca se uče da prepoznaju glasove, slike i riječi”, rekla je urednica Lida Vu-kmanović-Tabaš.

Aleksandar Čogurić, urednik dijela elektronskog softvera koji se odnosi na nastavu književnosti u I razredu, pokazao je kako se đeca pomoću raču-nara još u prvom razredu mogu upoznati sa četiri književna djela, dok je La-zo Leković istakao nužnost da i nastavnik koristi tablet kako bi što bolje kon-trolisao nastavni proces.

■ Leković, Čogurić i Vukmanović Tabaš na promociji

FIGO: KOMPLET ELEKTRONSKIH RADNIH SVESAKA ZA PREDŠKOLSKO VASPITANJE

„Čitam, pišem, istražujem, stvaram sa Figom” jeste komplet elektron-skih radnih svesaka za predškolsko vaspitanje, kojeg su na panel diskusiji predstavili Maja Križman Roškar, urednica u zagrebačkoj izdavačakoj ku-ći „Profil” u kojoj je začeta ideja o Figu, te priređivači izdanja na crnogor-skom jeziku: Irena Badnjar, Ana Perović, Vesna Bulatović i Lidija Mirković.

MAJA KRIŽMAN ROŠKAR: Figo je rezultat saradnje psihologa, pedagoga i docenta likovne umjetnosti

„Ideja o Figu javila se još prije 20 godina, kada smo razmišljali kako za-krpiti ’rupu’ koja se kod đece javlja između vrtića i škole. Zato smo htje-li da promijenimo pristup učenju kod predškolske đece. Naš osnovni cilj bio je da đeca na školu ne gledaju kao na bauk i da tu barijeru premoste igrom. Figo je rezultat saradnje psihologa, predagoga i docenta likovne umjetnosti. Prednost ovog načina učenja jeste što se ono može jednako uspješno odvijati i kod kuće”, rekla je Križman Roškar.

IRENA BADNJAR: Dijete prolazi kroz sva područja razvoja

Predškolski udžbenik „Figo stvara” predstavila je Irena Badnjar, vaspi-tačica u vrtiću „Đina Vrbica”.

„Sve što dijete ne može riječima, pomoću Figa radi slikama. Ovaj se-gment mogu da koriste čak i đeca od tri godine”, istakla je ona, dodajući: „Na ovaj način, đeca mogu da crtaju i istražuju svoju kreativnost. Razvi-ja se mišićna spretnost i koordinacija, čulna ośetljivost, sposobnost opa-žanja, govor, podstiče se socio-emotivni razvoj itd. ’Figo stvara’ je osnov za rad u ostalim radnim listovima. Tako dijete prolazi kroz sva područ-ja razvoja.”

ANA PEROVIĆ: Kako usmjeravati misaone aktivnosti kod đece

Ana Perović, nastavnica predškolskog vaspitanja u vrtiću „Ljubica Po-pović”, osvrnula se na dio kompleta pod nazivom „Figo istražuje”, ističu-ći da je korišćenje ove elektronske radne sveske svojevrsna igra kroz rad, ali i rad kroz igru.

„Ovo je dobra priprema za učenje u daljem školovanju. Figo će po-moći vaspitačima da spoznaju kako dalje usmjeravati misaone aktivno-sti kod đece.”

VESNA BULATOVIĆ: Na prvom mjestu razvoj motoričkih vještina

Naročito je važna radna sveska „Figo uči pisati”, jer se đeca od male-na zanimljivim putem uvode u svijet pisanja.

„Najbolja priprema za pisanje jeste igra, ali ona u koju je uključena mašta”, kazala je vaspitačica u vrtiću „Đina Vrbica” Vesna Bulatović. „Na prvom mjestu jeste razvoj motoričkih vještina. Nijesu zanemarene ni sa-znajne potrebe i estetska očekivanja. Zahvaljujući Figu, đeca proširuju iskustvo i svoj saznajni opseg. U krajnjem, razvoj pamćenja i mašte, što je glavni cilj ove radne sveske, utiče na stvaranje lijepih navika.”

LIDIJA MIRKOVIĆ: Predčitalačke vještine

Psihološkinja iz „Ljubice Popović” Lidija Mirković govorila je o četvrtoj radnoj svesci iz predškolskog kompleta, koja nosi naziv „Figo uči čitati”.

„Uz pomoć ove radne sveske, đeca u predškolskom periodu uče pred-čitalačke vještine. Danas je stimulacija u prostoru mnogo veća, pa mališa-ni pośeduju mnogo više informacija od njihovih vršnjaka u prošlosti. Zato treba rano početi sa prvim čitalačkim doživljajima, jer se đeca tako pripre-maju za početak čitanja i pisanja sa puno više radoznalosti”, istakla je ona.

5

OKT.2014

BROJ

28

AKTUELNOSTI

Učenici sedmih razreda svih osnovnih škola u

Crnoj Gori upoznaće ove godine, zahvaljujući pro-jektu „Čas istorije u Pri-jestonici: Cetinje – jedna priča”, znamenitosti ovog grada. Projekat podržava Vlada Crne Gore, a realizu-ju ga Zavod za školstvo i Javna ustanova „Lovćen-Bečići”. Projekat vrijedi više od 600.000 eura. Fi-nansira ga Zavod za škol-stvo tako što je Vlada Cr-ne Gore ove godine obez-bijedila redovnu budžet-sku stavku, namijenjenu isključivo za ovaj projekat. To će biti redovna stavka u budžetu Zavoda za škol-stvo i narednih godina.

„Suština projekta je da se učenici VII razreda upo-znaju sa Cetinjem, našim kulturnim, istorijskim i du-hovnim središtem, nepo-sredno kroz trodnevni bo-ravak na Ivanovim koriti-ma Projektu je prethodi-la izrada programa Cetinje − jedna priča, koji je uradi-la Komisija Zavoda za škol-stvo, sastavljena od istori-čara, biologa, pedagoga, psihologa na čelu sa Ra-dovanom Popovićem. Re-dovna primjena ovog pro-jekta počela je 15. septem-bra, ali je tokom maja ura-đena njegova probna reali-zacija u kojoj je učestvova-lo oko 1.000 učenika iz cen-tralnog i južnog dijela Crne Gore. Ovaj program je zna-

čajan zbog toga što sma-tramo da je škola u priro-di neposredan način upo-znavanja i usvajanja zna-nja, prijemčiviji je i za uče-nike kreativniji, nudi upe-čatljivije utiske. Smatrali smo da je bitno da se đa-ci sedmih razreda upozna-ju sa našom prijestonicom Cetinjem, prije nego sa re-gionalnim i evropskim cen-trima, što je takođe potreb-no. Ipak, prije svega, treba se upoznati sa vrijednosti-

ma Crne Gore, sa Cetinjem i sa onim što ono predstav-lja u dugom istorijskom trajanju Crne Gore”, kazao je, predstavljajuí projekat na konferenciji za novina-re, direktor Zavoda za škol-stvo Pavle Goranović.

Edukacija, ekologija, zabava, rekreacija

On je istakao da će uče-nici biti u prilici da pośete Njegošev mauzolej, sve

važne muzeje na Cetinju. Takođe, i Rijeku Crnojevi-ća, kao i nacionalne par-kove „Lovćen” i „Skadar-sko jezero”. To govori da ovaj projekat, osim eduka-tivnog, ima i ekološki se-gment, ali i zabavno-re-kreativni. Goranović je ta-kođe naglasio da je Za-vod za partnera izabrao JU „Lovćen-Bečići” zbog ranije veoma dobre sarad-nje sa njima. Prije svega, kroz jedan takođe veoma važan projekat − Ljetnju školu za đecu naših iselje-njika „Crna gora moja po-stojbina”, ali i zbog najbo-ljih iskustava koje su ško-le imale sa ovom javnom ustanovom.

Pomoćnik direktora Za-voda za školstvo Radovan Popović predstavio je pu-blikaciju „Cetinje − jedna

priča”, koju je objavio Za-vod za školstvo u tiražu od 8.000 primjeraka. Brošura je urađena na pristupačan pedagoški i didaktički na-čin. Sadrži dosta fotogra-fija sa interesantnim pri-čama. Učenicima koji žele da napišu neki svoj utisak, omogućeno je da to ura-de na posljednih 5–6 stra-na koje su ostavljene za ta-kve namjenu. „Smatram da je ovo dobar putokaz da śutra bude Nikšić − jedna priča, Plužine − jedna pri-ča, ili Plav − jedna priča…”, kazao je Popović.

Kroz program, od 15. septembra do 21. decembra, treba da prođe 6.300 đece

Direktor JU „Lovćen-Bečići” Sreten Mrvaljević

govorio je o ustanovi na čijem je čelu, ukazujući na veliko iskustvo u radu sa đecom, što ih je i pre-poručilo da budu partne-ri Zavoda za školstvo na ovom projektu. On je ka-zao da ova ustanova pre-uzima kompletnu brigu o učenicima − od trenutka kada krenu iz svog grada do povratka. Zaduženi su za ugostiteljsko-turističke usluge, organizaciju pre-voz đaka, obilazak institu-cija, smještaj i ishranu na Ivanovim koritima, zdrav-stvenu zaštitu, te sportsko-zabavnog života. U smje-ni je 150 đece i oni se mi-jenjaju svaka tri dana. Ta-ko će biti od 15. septem-bra do 21. decembra, ko-liko njegova primjena tra-je. Kroz program treba da prođe 6.300 đece.

Marijana Papić, direk-torica OŠ „Pavle Rovin-ski”, osvrnula se na isku-stva njenih učenika (pre-ko 200) koji su učestvova-li u probnom programu. Ona je pohvalila ideju i institucije koje su osmisli-le i realizuju ovaj projekat − Vladu Crne Gore, Mini-starstvo prosvjete, Zavod za školstvo, saradnju sa JU „Lovćen-Bečići”. „Sva-ki segment bio je do per-fekcije isplaniran. Od pu-tovanja, boravka na Iva-novim koritima, do edu-kativnih sadržaja. Učenici VIII razreda inače uče isto-riju Crne Gore, a najveći dio te istorije je vezan za Cetinje, tako da je veoma dobra što je to odrađe-no. Mišljenje učenika, na-stavnika i roditelja je da je ovaj projekat više nego is-punio očekivanja”, smatra Papićka.

Lj. Vukoslavović

Zavod za školstvo: Predstavljen projekat „Čas istorije u Prijestonici: Cetinje – jedna priča”

UPOZNAVANJE CRNOGORSKOG KULTURNOG, ISTORIJSKOG I DUHOVNOG SREDIŠTA– Direktor Zavoda za školstvo Pavle Goranović: Suština projekta je da se učenici VII razreda upoznaju sa Cetinjem, našim kulturnim, istorijskim i duhovnim središtem, neposredno kroz trodnevni boravak na Ivanovim koritima. Projekat vrijedi više od 600.000 eura– Pomoćnik direktora Zavoda za školstvo Radovan Popović: Smatram da je ovo dobar putokaz da śutra bude Nikšić − jedna priča, Plužine − jedna priča, ili Plav − jedna priča…– Direktor JU „Lovćen–Bečići” Sreten Mrvaljević: Ova ustanova preuzima kompletnu brigu o učenicima − od trenutka kada krenu iz svog grada do povratka– Marijana Papić, direktorica OŠ „Pavle Rovinski”: Mišljenje učenika, nastavnika i roditelja je da je ovaj projekat više nego ispunio očekivanja

■ NEPOSREDAN NAČIN UPOZNAVANJA I USVAJANJA ZNANJA, PRIJEMČIVIJI I ZA UČENIKE KREATIVNIJI: Sa konferencije za novinare

Seminari za profesore gimnazijaO IZBORNOM PREDMETU PREDUZETNIŠTVO

U Zavodu za školstvo je održan dvodnevni seminar na kojem su nastavnici gimnazi-ja, kroz simuliranje nastavnog procesa, upoznati sa predmetnim programom za izborni predmet Preduzetništvo za I ili II razred. Tokom seminara razmatrani su osnovni elemen-ti preduzetništva, biznis ideja, tehnike za prikupljanje biznis ideja i mogućnosti njihovog prezentovanja i korišćenja. Radeći u grupama nastavnici su samostalno izradili biznis pla-nove za ideje koje su odabrali.

Nakon prezentacije biznis planova bilo je riječi o ocjenjivanju, planiranju i priprema-ma za nastavu.

Predavači na seminari su bili Biljana Lukić i Novica Šarović, treneri Centra za stručno obrazovanje i Nevena Čabrilo, savjetnica u Zavodu za školstvo.

■ UČILI KROZ SIMULIRANJE NASTAVNOG PROCESA: Sa seminara

Seminari za nastavnike o PISA projektuUNAPRIJEDITI MATEMATIČKU, ČITALAČKU I NAUČNU PISMENOST

Zavod za školstvo započeo je set seminara namijenjenih profesorima crnogorskog – srpskog, bosanskog, hrvatskog jezika i književnosti, matematike, hemije, biologije i fizike u osnovnim školama čije teme su: posebnost PISA projekta, njegova realizacija i rezulta-ti u Crnoj Gori i kako ih popraviti.

Ciljevi tih seminara jesu: razumjeti svrhu učešća u PISA projektu i posebnostima ovog ispitivanja; uočiti i razumjeti relevantnost aktuelnog pristupa podučavanju i učenju (na-stavni proces usmjeren na učenike) i aktuelnih predmetnih programa (nastavno-ciljni i djelimično otvoreni, usmjereni na ishode, zasnovani na konstruktivističkoj teoriji uče-nja...) za sticanje kompetencija koje se provjeravaju u okviru PISA projekta, te mogućno-sti njihovog kontinuiranog razvoja od početka školovanja; povezati Blumovu taksonimi-ju znanja, koja je korišćena prilikom izrade i izmjene programa i osnov je za uspostavlja-nje kriterijuma ocjenjivanja u okviru svih predmeta, sa kognitivnim nivoima u okviru PI-SA projekta; usmjeriti nastavnike na način realizacije ciljeva iz programa i izrade pitanja i zadataka koji će podsticati primjenu stečenih znanja u samom procesu podučavanja...

Tokom prvog polugodišta ove školske godine biće realizovano 10 jednodnevnih se-minara (tri seminara posvećena matematičkoj pismenosti, četiri naučnoj i tri čitalačkoj pismenosti).

■ UPOZNATI OSOBENOSTI OVOG TESTIRANJA I POPRAVITI REZULTATE UČENIKA: Sa jednog od seminara

OKT.2014

BROJ

28

6

AKTUELNOSTI

Ministarstvo nauke u sa-radnji sa brojnim par-

tnerima organizovalo je u posljednjoj sedmici sep-tembra tradicionalni festival „Otvoreni dani nauke”, na vi-še lokacija u Podgorici, Ceti-nju, Baru i Kotoru. Riječ je o manifestaciji koja je po če-tvrti put pokazala koliko je nauka sveprisutna, zanimlji-va i uvijek inspirativna.

Festival su u „Atlas kapi-tal centru” otvorili pomoć-nik generalnog direktora u Direktoratu Evropske komi-sije za istraživanje i inovaci-je Volfgang Burčer i ministar-ka nauke prof. dr Sanja Vla-hović.

„Vaš projekat za ove ‘Otvorene dane nauke’ je-dan je od prvih u okviru pro-grama Horizont 2020 za koji su odobrena sredstva. To je dobar početak učešća Crne Gore u ovom programu. Ta-kođe ste dio evropske nauč-ne agende, jer znam da Crna Gora pridaje veliki značaj na-uci, istraživanjima i inovaci-jama, kao i da sprovodi veli-ki broj aktivnosti na jačanju svojih istraživačkih kapacite-ta na nacionalnom nivou. U cilju razmjene ideja i pomo-ći iznošenju rezultata istraži-vanja na tržište, važno je da mala i srednja preduzeća po-većaju investicije u istraživa-nje i saradnju sa istraživač-kim institutima i univerziteti-ma. ‘Otvoreni dani nauke’ su sjajna prilika za privatni i jav-ni sektor da se sretnu, razmi-jene i testiraju ideje. Tu su la-boratorije koje otvaraju svo-ja vrata i dijele naučne ek-sperimente sa širom javno-šću, kao i mala i srednja pre-duzeća koja prezentuju svo-je inovativne proizvode. To treba da dovede do saradnje između privatnog i javnog sektora”, ocijenio je Burčer.

Dobra prilika da se studenti i učenici zainteresuju za nauku

Prema njegovim riječima, ova manifestacija je dobra prilika da se studenti i učeni-ci zainteresuju za nauku.

„Siguran sam da će se, za-hvaljujući svim aktivnostima ovđe, neki od vas, a nadam se mnogi, opredijeliti za div-ne i uzbudljive karijere u na-uci, tehnologiji, inženjeringu ili matematici. Cilj ‘Evropske sedmice nauke’, koja se po-klapa sa ovom manifestaci-jom jeste ohrabrivanje mla-dih talenata, prepoznava-nje vaših dostignuća, uz na-du da ćete odlučiti da nasta-vite svoje studije i napravite karijeru u oblasti koju oda-berete”, rekao je Burčer. On je ukazao da su za rješavanje problema današnjice, poput klimatskih promjena, obe-zbjeđivanja energije i do-voljno hrane za čitav svijet, potrebni naučnici i inovatori.

„Podstičem vas sve da se bavite naukom, a poseb-no da aktivno tragate za pri-likama za saradnju u okvi-ru programa Horizont 2020, koji vašoj naučnoj zajednici nudi beskrajne prilike za sa-

radnju sa istraživačima i ino-vatorima iz 28 zemalja člani-ca EU, 12 zemalja pridruže-nih ovom programu i dru-gim zemljama, jer je ovaj program otvoren za čitav svijet”, kazao je, uz ostalo, Burčer.

Nauka u svijetu pomalo govori italijanski

Ministarka Vlahović je po-ručila da nauka jeste sa nama i da otvara nova vrata i nove horizonte u budućnost. Ona čini da život spoznamo bolje i dublje, ali i omogućava da stvaramo budućnost, a ne da čekamo da nam se desi.

„Ove godine podržala nas je Italija, vjekovna prija-teljica Crne Gore i druga do-movina naše princeze Jele-ne. Kako Italijani vole da ka-žu, nauka u svijetu poma-lo govori italijanski! Nije ni čudo kada je to zemlja veli-kog Leonarda da Vinčija, Ga-lileo Galilea, Antonia Meuči-ja. Upravo je nauka očvrsnu-la veze Crne Gore i Italije ka-da je Đulijano Markoni 1904. godine napravio prvu radio vezu sa Barom. Nauka nikada ne zatvara jedna da ne otvo-ri 10 novih pitanja, te nam ne preostaje ništa drugo nego da počnemo novu naučnu avanturu i zaplovimo u svi-jet nauke”, riječi su ministar-ke Vlahović kojima je otvori-la „Dane nauke”.

U Atlas kapital centru iste večeri izložbu „Italija buduć-nosti” otvorili su ambasador Italije u Crnoj Gori Vinćenco Del Monako i predśednik na-cionalnog Istraživačkog cen-tra Italije prof. dr Luiđi Niko-lais.

Saradnja na snazi koja se zove ljudski kapital

„Ova izložba je produkt rada i saradnje sa italijan-skim ministarstvom spoljnih poslova. Mlade ljude moram podśetiti na ključne aspekte: mislim da naše zemlje mo-gu učvrstiti saradnju na sna-zi koja se zove ljudski kapital.

Prije svega, moramo govori-ti o kvalitetu, a sa druge stra-ne imamo i brojke koje po-kazuju koliko ljudi ima diplo-mu. Posebno je važno za stu-dente da znaju da istraživač-ki rad počiva na zaslugama, a imaju je oni na čijem se radu baziraju zasluge, a one daju novu snagu i vizije”, kazao je Del Monako.

On je istakao da je važ-no da ova izložba govori pri-

je svega o nauci kroz njenu plemenitost.

„Samo pomislite na istra-živače, profesore, koji ima-ju nevjerovatne rezultate, a koji na krajnje plemenit na-čin dijele sa svojim đacima. Posebno oni koji ne žale da svoj život ulažu u nauku, na-ravno, sa velikom dilemom da li će oni viđeti rezultate”, rekao je ambasador Italije i naglasio da se učenje nika-

da ne može okončati, te da se ne smije zaboraviti dijelje-nje znanja.

Profesor Luiđi Nikolais kazao je da se nauka danas mora posmatrati na drugači-ji način, kao i da istraživanje nije samo kultura, već nešto što prevazilazi granice jedne zemlje.

Do inovacija se može doći samo preko internacionalizacije

„Istraživački rad nije ak-tivnost samo jednog čovje-ka već timski rad, jer je teh-nologija toliko napredovala da zahtijeva zajednički na-por”, rekao je Nikolais, doda-jući da se do inovacija može doći samo preko internacio-nalizacije, koja podrazumije-va uključivanje svih zemalja.

„Italija budućnosti” je inovativna izložba o nekim od najznačajnijih italijanskih naučnih i tehnoloških pri-mjera izvrsnosti. Robotika, fizika elementarnih čestica, tehnologije čuvanja i kori-šćenje arheološkog i kultur-nog nasljeđa samo su neke od disciplina predstavljenih u sklopu interaktivnog puta koji pośetiocima pruža prili-ku da lično dožive neke od najvažnijih rezultata italijan-ske nauke. Izložba je gosto-vala u Tokiju, San Francisku i Los Anđelesu, a u Crnoj Gori je zahvaljujući angažovanju

Nacionalnog istraživačkog savjeta Italije (CNR), tamoš-njeg Ministarstva vanjskih poslova i Ambasade Italije u Crnoj Gori. Izloženi su robo-ti koji su u stanju da priku-pljaju otpad, rukavice koje imaju moć da se rukuju, sa-kupljaju loptice, pomjeraju prste, kao i drugi eksponati. Pośetioci izložbe posebno su bili oduševljeni robotom Icub, koji je veličine četvoro-godišnjeg đeteta, a ima mo-gućnost da hoda, śedi i po-mjera objekte svojim ruka-ma. Glava i oči su mu arti-kulisani, tako da ovaj robot može da prati objekte svo-jim očima.

Koncept cjeloživotnog učenja

Na Univerzitetu Donja Gorica (UDG) priređen je najveći IT događaj u regionu „Fabrika znanja”, koja se če-tvrti put organizuje u Pod-gorici uz mnogo zanimljivih predavanja, radionica, na-gradnih igara i izložbi.

Otvarajući manifestaciju, potpredśednik Vlade prof. dr Vujica Lazović se osvrnuo na koncept cjeloživotnog učenja, koji posmatran kroz prizmu IT-a i inovacija, kao i činjenicu da se na svakih 60 sekundi kreira nova aplika-cija, postaje koncept cjelod-nevnog učenja.

„Vlada Crne Gore napra-vila je značajan iskorak usva-janjem zakona i donošenjem strateških dokumenata iz oblasti informacionih teh-nologija, koji su usklađeni sa najvišim evropskim stan-dardima. Zadatak predstav-nika Vlade u tom procesu je da kreiraju adekvatnu in-frastrukturnu osnovu. Poja-va informacione tehnologije kreirala je novo društvo koje se temelji na znanju”, nagla-sio je Lazović.

On je rekao je da se u Mi-nistarstvu trude da cijena in-terneta bude što jeftinija, i da bude dostupan u svim školama u Crnoj Gori, jer će se tako nivo obrazovanja po-dići na značajan nivo. Svoje izlaganje završio je riječima Miltona Fridmana da vlade same po sebi ne uče, već da su ljudi ti koji napreduju i iz-građuju sebe.

Nove tehnologije i njihova uloga u obrazovnom procesu

„Fabrika znanja” je kon-cept koji je kompanija „Kom trejd” iz Beograda započe-la sa idejom da se promovi-šu nove tehnologije i njiho-va uloga u obrazovnom pro-cesu. Ova manifestacija je u prethodnom periodu učini-la mnogo da se unaprijedi nivo IT pismenosti, kao i da se otvore perspektive za pro-izvodnju informatičkih struč-njaka u nekoliko država u re-gionu. Ovaj jedinstven do-gađaj u jugoistočnoj Evro-pi godišnje pośeti oko 3.000 učenika i studenata koji ima-ju priliku da se iz prve ruke upoznaju sa aktuelnim tren-

Tradicionalni Festival „Otvoreni dani nauke” održan u Podgorici, Kotoru, Cetinju i Baru od 22. do 26. septembra

NAUKA OMOGUĆAVA DA STVARAMO BUDUĆNOST, A NE DA ČEKAMO DA NAM SE DESI– Predstavnik EU Volfgang Burčer: Ova manifestacija je sjajna prilika za privatni i javni sektor da se sretnu, razmijene i testiraju ideje. Siguran sam da će se, zahvaljujući svim aktivnostima ovđe, neki od vas, opredijeliti za divne i uzbudljive karijere u nauci, tehnologiji, inženjeringu ili matematici– Šef delegacije EU u Crnoj Gori Mitja Drobnič: Noć istraživača pruža priliku ljudima da bliže ośete nauku, upoznaju istraživače, razgovaraju sa njima i saznaju šta oni zapravo rade za društvo– Potpredśednik Vlade prof. dr Vujica Lazović: Trudimo se da cijena interneta bude što jeftinija, i da bude dostupan u svim školama u Crnoj Gori, jer će se tako nivo obrazovanja podići na značajan nivo– Ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović: Nauka nikada ne zatvara jedna da ne otvori 10 novih pitanja, te nam ne preostaje ništa drugo nego da počnemo novu naučnu avanturu i zaplovimo u svijet nauke– Festival „Otvoreni dani nauke” tokom pet dana pośetilo je oko 5.000 učenika i studenata iz Podgorice i drugih crnogorskih gradova, a oko 2.000 učenika sa śevera Crne Gore došlo je organizovano autobusima da prisustvuje raznovrsnim naučnim programima

Fondacija za promociju nauke (PRONA) priredila je interaktivne radioniceZAGONETKE, PITALICE, KVIZOVI…Đeca bila motivisana da dođu do odgovora na neka zanimljiva pitanja, kao npr. iz matematike: Kako su Leonardo da Vinči i Mikelanđelo koristili matematiku u svom radu i šta su oni mislili o njoj? Šta je matematičko u muzici?

Fondacija za promociju nauke (PRONA) priredila je interaktivne radionice na kojima su đeca bila motivisana da dođu do odgovora na neka zanimljiva pitanja, kao npr. iz ma-tematike: Kako su Leonardo da Vinči i Mikelanđelo koristili matematiku u svom radu i šta su oni mislili o njoj? Da li fraktali doprinose ljepoti ovog svijeta? Ako koristim Facebook da li koristim i Fibonačijev niz? Volim sudoku, a hoću da razumijem i njegovu logiku; Šta je matematičko u muzici? Zagonetke, pitalice, kvizovi…

Zašto su daljine obojene u plavo?

Prisutni na radionici fizike pokušali su da dođu do odgovora na pitanja: Kakva energija se krije u voću i može li biti i izvor energije za sijalicu? Kako naduvati balon a da ne izgubi-te dah? Šta je to što svijetli u sijalici i ima li veze sa grafitnom olovkom? Cirkuske akroba-te su eksperti za ravnotežu – da li to znači da su i odlični fizičari? Ima li izjava starih ljudi „Danas je vazduh baš težak” naučnu podlogu? Okušati svoju sposobnost komponovanja muzike uz pomoć čaša i znanja fizike; Zašto su daljine obojene u plavo?…

Radionica hemije

Radionica hemije bila je posvećena klimatskim promjenama. Putem eksperimenata moderatori su demonstrirali fenomene i pojmove kao što su: efekat staklene bašte; uti-caj ugljendioksida na stvaranje efekta staklene bašte; porast nivoa mora kao posljedica zagrijavanja vode; porast nivoa mora kao posljedica otopljavanja santi leda i kontinen-talnog led; ph i određivanje ph vrijednosti raznih tečnosti; ph okeana i uticaj ugljen di-oksida na tu vrijednost; uticaj efekta staklene bašte na oblačnost; hemijske reakcije; br-zina hemijskih reakcija; katalizatori; rastvori; razdvajanje komponenti rastvora destilaci-jom; smješe; razdvajanje komponenti smješe; papirna hromatografija; polimeri i sinteza jednog polimera; oksidacija i redukcija; proteini; denaturacija proteina i reakcija dokazi-vanja proteina; konzervansi; polisaharidi i dokazivanje skroba; forenzička hemija i mno-gi drugi fenomeni.

Šta je to toliko zdravo unutar biljke

Studenti biologije na Prirodno-matematičkom fakultetu pokazali su: „Svijet na mikro-planu – upoznaj svijet mikroorganizama”, „Šta je to toliko zdravo unutar biljke”, „Druži-mo se sa zmijama, ne ubijamo ih”, „Da li se u listu nalazi samo zelena boja”, kao i brojne eksperimente prikupljene na biološkim ekspedicijama širom Crne Gore, na prostoru je-dinstvenog biodiverziteta.

■ ISTRAŽIVAČKI RAD NIJE AKTIVNOST SAMO JEDNOG ČOVJEKA VEĆ TIMSKI RAD: Sa otvaranja „Fabrike znanja“

7

OKT.2014

BROJ

28

AKTUELNOSTI

dovima na polju hardvera i softvera, uz pomoć više od 50 iskusnih predavača i de-monstratora i više od 100 vo-lontera. Kako su sadržaji „Fa-brike znanja” pažljivo oda-brani u skladu sa uzrastom i interesovanjima polazni-ka, događaj se u velikoj mjeri bavio predstavljanjem viso-kotraženih profesija u obla-sti informacione tehnologije.

Osnovci su imali priliku da saznaju šta sve krije ra-čunar u sebi, kako nastaje vi-deo igra, kao i osnovna zna-nja o robotima. Srednjoškol-ci su obradili teme: „Moj ro-bot i ja”, „Elektronske droge” i „Napravi igricu ili softver za 48 sati”.

Za studente su bila orga-nizovanja predavanja: „Agilni način razvoja softvera”, „Al-goritmi vještačke inteligen-cije”, „Izlazak iz zone komfo-ra”, „Značaj vještine progra-miranja” i „Prednosti open source-a” i dr.

Tesla tablet i performans glumca Bojana Perića

Na završetku „Fabri-ke znanja” kompanija „Kom trejd” predstavila je svoj proizvod Tesla tablet, nastao kao rezultat trogodišnje sa-radnje sa kompanijom „In-tel”. Gosti su imali priliku da vide performans glumca Bo-jana Perića koji je izveo mo-nodramu „Tesla i bežično umrežavanje svijeta”, koja na svima razumljiv način go-vori o značaju izuma Nikole Tesle u savremenom digita-lizovanom stilu života. Mo-nodramu je napisao Lazar Bošković, po motivima mul-timedijalne izložbe „Teslina vizija interneta”. Tokom pro-mocije Tesline ideje oživje-le su u još jednoj viziji. Ino-vativna inženjerska rješe-nja, vrhunska „Intel” tehno-logija i 20-ogodišnje isku-stvo „Komtrejda” udružili su se da stvore munjevite, sve-strane, moćne, optimalizova-ne, izdržljive i atraktivne ure-đaje – Tesla tablete. Oni rade besprekorno, a po mnogim osobinama mogu se upore-diti sa uređajima iz premium klase. Ovaj projekat podržao je Muzej Nikole Tesle iz Beo-rada, kao institucija koja bri-ne o očuvanju lika i djela ve-likog naučnika.

Istraživački brod „Urania” prvi put otvoren za javnost

Na svečanom otvara-nju festivalskog progra-

ma u Kotoru, gradonačelni-ca Maja Ćatović je na itali-janskom istraživačkom bro-du „Urania”, koji je uplovio u kotorsku luku, izrazila zado-voljstvo što je brod prvi put otvorio svoje laboratorije za javnost.

Prisutni su imali priliku da otkriju modalitete i sisteme istraživanja beskrajnih mor-skih dubina. Stručni tim je

ovom prilikom pośetioce vo-dio kroz veliki broj geoloških, hemijskih i radioloških labo-ratorija, kao i kroz druga po-strojenja ovog izuzetno zna-čajnog pokretačkog nauč-nog centra.

Plodna saradnja između Univerziteta Crne Gore i Univerziteta La Sapienca

„Otvoreni dani nauke su postali tradicija i predstav-ljaju snažan doprinos da-ljem učvršćivanju bilaterar-nih odnosa Crna Gore i Itali-je. Sve veće je interesovanje italijanskih partnera za ula-ganje u Crnu Goru i interes za turističku i kulturnu sarad-nju”, rekao je ambasador Cr-ne Gore u Italiji Vojin Vlaho-vić. Prema njegovim riječi-ma, Sporazum o saradnji Mi-nistarstva nauke Crne Gore i Nacionalnog istraživačkog savjeta Italije je omogućio mladim crnogorskim istra-živačima rad u istraživačkim centrima i institutima u Itali-ji, pod pokroviteljstvom Mi-nistarstva vanjskih poslova i međunarodne saradnje Ita-lije i CNR-a. Ovu mogućnost je dobilo pet kandidata iz Cr-ne Gore u disciplini menad-žment u oblasti politike ri-barstva i mora, zatim u obla-sti upravljanja i upotrebe re-sursa hrane usmjerenih ka održivosti poljoprivrede i šu-marstva i smanjenju efekata klimatskih promjena, kao i u oblasti promocije i očuvanja kulturne baštine.

Ukazujući na plodnu sa-radnju između Univerziteta Crne Gore i Univerziteta La Sapienca, Vlahović je nagla-sio da nauka spaja i otvara prostor za mlade generacije.

Značaj zajedničkog pomorskog planiranja prostora

Prisutnim naučnim i kul-turnim radnicima i novinari-ma na brodu „Urania” obra-tio se i direktor Instituta za pomorske nauke NCR Fabio Trinkardi, naglašavajući či-njenicu da je more zajednič-ko, ali i briga za njegovu za-štitu i očuvanje biodiverzi-teta u moru. On je predsta-vio Institut na čijem je čelu i govorio o saradnji sa ko-torskim Institutom za biolo-giju mora kroz projekte ko-ji sublimiraju njihov 12-ogo-dišnji rad. Trinkardi je ista-kao značaj zajedničkog po-morskog planiranja prosto-ra, a kada je riječ o Bokoko-torskom zalivu, on je apo-

strofirao problem otpadnih i atmosferskih voda i ukršta-nje morskih struja. Zahvalju-jući istraživačkim brodovi-ma poput „Uranie” ostvaru-ju se brojni rezultati na po-lju istraživanja cijelog Medi-terana. Ovim brodom izmje-rena je dubina Boke Kotor-ske i mapirani izvori slatke vode u zalivu. CRN sarađuje i sa Centrom za ekotoksiko-

loška istraživanja i Hidrome-teorološkim zavodom.

Puštena u more odomaćena zelena kornjača, zaštićena vrsta

Posebna atrakcija Festi-vala nauke u Kotoru bila je ispred Instituta za biologi-ju mora đe je puštena u mo-re odomaćena zelena kor-njača, zaštićena vrsta, sa po-sebnim transmiterom ko-ji će omogućiti da se isprati šta kornjača radi u podmor-ju. Transmiter je postavljen na oklop kornjače i omogu-

ćiće da, kroz jednogo-dišnji monitoring, na-učnici ustanove prav-ce kretanja 25 jedin-ki kornjača u Jadranu. Institut je otvorio vra-ta istraživačkih labora-torija u kojima su pri-sutni mogli da kroz mi-kroskope i lupe posma-traju čarobni svijet ve-likog broja riba. U sve-čanoj sali prikazan je film „Istraživači Institu-ta na terenskom radu”, đe se mogao viđeti bli-ski susret grupe nauč-nika sa morem. Stručni tim govorio je o važno-sti morskih organiza-ma, šta to krije Jadran-sko more i zašto se uz-gajaju mušulje.

Na Fakultetu za pomorstvo otvoren Simulacioni centar koji ima najsavremeniju opremu za obuku pomoraca

Na Fakultetu za pomor-stvo je, pod simboličnim slo-ganom „I ja sam danas mor-nar”, otvorena spektakular-

na laboratorija iz progra-ma „Herd”, koja je uz pomoć norveške Vlade uspostavlje-na u toj naučnoj instituciji. Si-mulacioni centar ima najsa-vremeniju opremu za obuku pomoraca.

„Zadovoljstvo nam je što Ministarstvo nauke i ove go-dine organizuje ‘Otvorene dane nauke’ koji imaju cilj da promovišu nauku u našem društvu i da je vrate na ono mjesto koje nauka nesporno zaslužuje. Posebno je važno da se naučnoistraživačka za-jednica Crne Gore u potpu-nosti otvara prema svijetu i to iz dva razloga. Prvi je da našim naučnicima budu do-stupne laboratorije za sve one oblasti istraživanja ko-je ni u Crnoj Gori nemamo, a drugi razlog je da se naša na-učna zajednica umreži i u bo-ljoj komunikaciji sa partneri-ma iz inostranstva prati sa-vremene trendove i u njima učestvuje”, kazala je mini-starka nauke prilikom pośe-te Kotoru.

Čudesni svijet biologije: mladi biolozi upoznavali učenike sa svijetom mikroorganizama, biljaka i zmija

U okviru programa pod nazivom „Čudesni svijet bi-ologije” mladi biolozi sa Odsjeka za biologiju Pri-rodno-matematičkog fa-kulteta Univerziteta Crne Gore upoznavali su uče-nike nekoliko osnovnih i srednjih škola sa svijetom mikroorganizama, biljaka, zmija, te načinom na ko-ji se prstenuju ptice. Cilj ovog programa, sačinjenog od više zanimljivih radioni-ca, bio je da đeca na jedno-

stavan način upoznaju na-učnoistraživački rad Odsje-ka za biologiju, to jest da nauče koje su to vrijedno-sti biodiverziteta, ekološ-kih istraživanja flore i fau-ne, istraživanja na polju za-štite životne sredine, ek-sperimentalne biologije i biotehnologije.

Rukovodilac studijskog programa za biologiju dr Slađana Krivokapić istakla je da su đaci izuzetno zaintere-sovani za ovaj vid upozna-vanja s prirodom, te da važ-nost Dana nauke leži upravo u praktičnom približavanju nauke najmlađima.

„Riječ je o popularizaci-ji prirodnih nauka. Biologi-ja je fundamentalna nauka, koja se, pored biodiverzite-ta, bavi izučavanjem pojava, procesa, funkcija koji vladaju u jednom ekosistemu, a ova-kve radionice su nam bitne kako bi oni kao budući mla-di biolozi našli pravo mjesto u društvu i kako bi štitili pri-rodu jer je ona nezamjenjlji-va”, rekla je ona.

Učenici šire znanje o nečemu što su imali priliku da vide uglavnom u udžbenicima

Nastavnica biologije u Osnovnoj školi „Vuk Karad-žić” iz Podgorice Gorica Ze-ković ukazala je na činjeni-cu da učenici kroz radionice ovog tipa šire znanje o neče-mu što su dosad imali priliku da vide uglavnom u udžbe-nicima.

„Poznato je da ono što se vidi mnogo duže ostaje u memoriji, a takav je slučaj i sa đacima”, kazala je ona, dodajući: „U školama tako-đe koristimo mikroskope, ali

ne u ovoj mjeri i na ovom ni-vou, budući da su na fakulte-tu uslovi mnogo bolji. U tom smislu, vježbe kakve orga-nizuju Dani nauke pomažu i nama nastavnicima.”

Simulacija uviđaja nakon ubistva

Učenici osnovnih i sred-njih škola prisustvovali su si-mulaciji uviđaja nakon ubi-stva koju su organizovali fo-renzičari iz Forenzičkog cen-tra u Danilovgradu. Rukovo-dilac grupe za forenziku Ni-kola Terić pojasnio je pośe-tiocima da je glavni zadatak forenzičara učiniti vidljivim tragove počinilaca krivičnih djela.

„Biološki tragovi su nešto što je dragocjeno i što zahti-jva najveću obučenost”, re-kao je on. „Forenzičari naj-prije obilježavaju tragove, uzimaju uzorke i šalju ih ko-legama na analizu, pazeći da ih pritom sačuvaju. Kori-stimo rastvor za određivanje da li je u pitanju krv. Obave-zna oprema su maska, ruka-vice, posebna obuća i odije-lo koja ne ostavlja tragove.”

Terić je istakao da u Cr-noj Gori ima neriješenih ubi-stava, ali da će i njihova istra-ga biti uspješno okončana. Prema njegovim riječima, ni-jedan zločin nije savršen, ali na onim detaljno razrađenim mora da se radi dugo i pre-dano i da je baš zbog toga forenzičarima potrebno stal-no obučavanje.

Učenici su upoznali UV lampe za otkrivanje biološ-kih tragova, detektor trago-va i mnoga druga pomaga-la, a nekoliko njih probalo je kako radi posebna četkica za otkrivanje otisaka.

Gosti „Fabrike znanja”ANTIKONFORMISTA GURA NAPRIJEDObjašnjavanje na primjerima iz prakse, čini da programiranje izgleda mnogo lakše nego što zamišljamo. Tri kratka savjeta studentima – budite timski igrači, oslobodite se sujete i iskoristite prilike koje vam okruženje pruža

Ivan Razumenić iz „Microsoft razvojnog centra” u Beo-gradu govorio je na „Fabrici znanja” o značaju vještine pro-gramiranja. Za njega je programiranje prevođenje proble-ma sa jezika ljudi na jezik mašine. Objašnjenje na primje-rima iz prakse, čini da programiranje izgleda mnogo lakše nego što zamišljamo.

Miloš Milošević, iz kompanije „Fleka”, izlagao je o tome kako izaći iz zone komfora, kako identifikovati i riješti pro-blem. Prvo na šta je skrenuo pažnju je to da je on antikom-formista i da je dobro imati makar jednog takvog čovjeka u organizaciji, jer je to ono što je gura naprijed. Milošević se osvrnuo i na to koliko se dizajneri i inžinjeri razlikuju, kako i jedni i drugi gledaju na rješavanje nekog problema i kako mogu taj problem riješiti na različite načine.

On je predstavio i neke projekte, one koji su gotovi, ali i one koji se „krčkaju u Fleka. me kuhinji”. Tako smo se upo-znali sa projektom „Rerna kao izazov” – rerna u kojoj će ku-vari moći da instaliraju sopstveni program kuvanja, EPOST MONTENEGRO-android aplikaciju za vršenje uplata umje-sto korišćenja uplatnica, SCAN and PAY-aplikacija pomo-ću koje se skeniraju QR kodovi sa računa i na taj način i plaćaju računi, NARUK-narukvica za žene koja ima displej sa raznim šarama koje se mijenjaju i prilagođavaju trenut-nom autfitu.

Za kraj Milošević je dao tri kratka savjeta studentima – budite timski igrači, oslobodite se sujete i iskoristite prilike koje vam okruženje pruža.

Potrebne su nam pravovremene i kvalitetne informacije

Rade Vukadinović iz kompanije „Poslovna inteligenci-ja” govorio je na temu „Algoritmi vještačke inteligencije”.

„Da bismo donijeli prave poslovne odluke, potrebne su nam pravovremene i kvalitetne informacije. U tome će nam svakako pomoći Data warehouse, koja transformiše nago-milane podatke i smiješta ih u Data warehouse bazu po-dataka. Na ovako klasifikovanim podacima, primjenjujemo Data mining, koji nam pomaže u predviđanju raznih aktiv-nosti, procjeni rizika i vjerovatnoća, pomaže da pronađe-mo sekvence tj. da odredimo redosljed aktivnosti i na kra-ju nam pomaže da grupišemo klijente u zavisnosti od nji-hovih afiniteta.

Način na koji Data mining funkcioniše je sledeći: defi-nisanje problema, priprema podataka, njihova analiza, iz-gradnja modela, treniranje i testiranje modela i na kraju ko-rišćenje tog modela”, kazao je Vukadinović.

Kako bi potkrijepio priču, on je naveo primjer jednog lanca supermarketa u SAD-u, u kome su putem Data minin-ga uvidjeli da muškarci koji četvrtkom uveče kupuju pele-ne, kupuju i pivo. Nakon toga, smjestili su pivo i pelene u police koje su bile jedna pored druge.

Način proizvodnje (softvera) se ubrzava i moramo da odgovaramo na probleme u vrlo kratkom roku

Mališa Pušonja, iz kompanije „Devana Technologies” iz Beograda, izlagao je o „Agilnom načinu razvoja softvera” navodeći primjer kompanije „Menlo Innovations”. Pričao je o onome šta je vidio u „Menlou”, o njihovoj poslovnoj po-litici, praksi, načinu rada, načinu prenošenja znanja. O sve-mu onome šta je imao prilike da vidi u nekoliko dana koje je proveo u toj kompaniji, u cilju da nešto od toga primjeni i u kompaniji „Devana”.

„Za svaku poteškoću na koju naiđu, zaposleni i nadlež-ni u kompaniji ‘Menlo’ pokušavaju da nađu što kreativnija rješenja. Tako su svi obavezni da dođu na sastanak u tre-nutku kada zazvoni zvono, pravo glasa na sastanku ima onaj par u čijim rukama je kapa Vikinga, a ljudi u parovi-ma se mijenjaju svake sedmice i na taj način međusobno prenose znanje. Takođe, partneri rade na samo jednom ra-čunaru, a da bi se izbjegla opasnost da se klijentima nešto neće svidjeti, tu je iteracija ‘show and tell’, kada se klijen-tu pokazuje šta se postiglo za neđelju dana posla i šta on želi da se promijeni. Način proizvodnje (softvera) se ubr-zava i moramo da odgovaramo na probleme u vrlo krat-kom roku, a ‘Menlo’ je jedna od kompanija koja je sjajan primjer agilnosti u svijetu sve bržih i većih promjena”, ka-zao je Pušonja.

Neophodno da se kontinuirano usavršavamo i ulažemo u sebe

Ispred kompanije „Logate”, na temu „Prednosti Open Source-a”, govorio je Ivan Milašević. Ukazujući na proces globalizacije, koja dovodi do toga da se konkurentnost po-jedinca i kompanije na tržištu konstantno smanjuje, ista-kao je da je neophodno da se kontinuirano usavršavamo i ulažemo u sebe. Jedna od sjajnih prilika za to je bavljenje open source-om. Zašto? Jer ćete ispunjavati svoje snove, pomagaćete drugima pomažući sebi, oni uspješni imaće reputaciju u društvu, čitavog života ćete biti u potrazi za znanjem, dijelićete svoj doprinos jer tako stičete lično za-dovoljstvo”, poručio je on.

■ Ovim brodom izmjerena je dubina Boke Kotorske i mapirani izvori slatke vode u zalivu

Tradicionalni FesTival „oTvoreni dani nauke”

OKT.2014

BROJ

28

8

AKTUELNOSTI

Godina 2014. proglašena za evropsku godinu proučavanja mozga

Na tribini „Neuronauke” kroz seriju govora mladih eksperata iz neurofiziologije, neuroinformatike, kognitiv-ne neuronauke, funkcional-nih i strukturalnih reprezen-tacija nervnog sistema, kao i u domenu kreiranja interfej-sa za interakciju između ner-vnog sistema i mašina, prika-zana je šira slika ovog izuzet-no dinamičnog polja naučne djelatnosti. Predavači su bili iz Portugala, Holandije, Esto-nije i iz različitih istraživačkih centara. Prisutni su mogli da saznaju „Kako izučavati ljud-ski um: od neurona do mre-že”, „Šta vam vaša majka ni-kada nije rekla o mozgu” i „Kako vaš mozak donosi naj-bolje odluke”.

Godina 2014. proglašena je za evropsku godinu prou-čavanja mozga, pozivajući na

širu diskusiju impresivnih re-zultata ostvarenih na polju kliničke, kognitivne i razvoj-ne neuronauke. S obzirom da je ova naučna disciplina i dalje nedovoljno praktiko-vana u Crnoj Gori, upozna-vanje crnogorske publike, a prevashodno mladih, sa ot-krićima i trendovima u njoj vrlo je važan korak u promo-ciji nauke uopšte.

Informacione tehnologije u promovisanju kulturne baštine

U saradnji ministarstava nauke i kulture na Cetinju su predstavljene mogućnosti informacionih tehnologija u promovisanju kulturne bašti-ne. Prisutne je pozdravila za-mjenica gradonačelnika Pri-jestonice Cetinje Ana Niko-lić, a uvodno obraćanje ima-la je direktorka Direktorata za kulturnu baštinu Crne Go-re mr Lidija Ljesar.

Istraživači Nacionalnog savjeta za nauku iz Italije dr Nicola Maiellaro i dr Marina Zonno prezentovali su svoj rad na pomoću interaktivne mape Cetinja, aplikacije koja je razvijena kao poklon Prije-stonici.

Na tribini su govorili: di-rektorka Uprave za zaštitu kulturnih dobara mr Ana-stazija Miranović, na temu „Kulturni turizam u turistič-koj ponudi Crne Gore“; za-tim Karsten Schöpfer, ek-spert u Ministarstvu održi-vog razvoja i turizma, na te-mu „Korišćenje informacio-nih tehnologija u promovi-sanju kulturnih lokaliteta”, dok su profesori Ana Matić i Lazar Pejović sa Fakulteta li-kovnih umjetnosti Univerzi-teta Crne Gore dali poseban osvrt na vizuelne komuni-kacije u promociji kulturnih lokaliteta i predstavili svoj rad na projektu „Godinje”. Dr Nicola Maiellaro govorio

je na temu „Efikasna upo-treba interneta u promociji destinacija kulturnog turiz-ma”, kroz primjer grada Si-rakuze.

Tokom tribine, stručnja-ci iz zemlje sa kolegama iz Italije imali su priliku da raz-mijene stavove i postojeća znanja o važnosti, modali-tetima i kritičnim pitanjima u korišćenju informacionih tehnologija u promovisanju kulturne baštine i njene va-lorizacije kao privrednog re-sursa.

Promocija arheologije

U Zavičajnom muzeju u Baru održana je tribina „Razgovori o crnogorskoj arheologiji”, na kojoj su go-vorili direktorka Direktora-ta za kulturnu baštinu Crne Gore mr Lidija Ljesar, profe-sor Bob Vejlon sa Univerzi-teta u Mičigenu, Ivana Me-denica iz Centra za konzer-vaciju i arheologiju, kao i Mladen Zagarčanin iz Zavi-čajnog muzeja, koji je bio i medijator.

Mr Lidija Ljesar govori-la je o projektu „Putevi kon-tinuiteta” u okviru kojeg su započeta istraživanja nekih od najznačajnijih lokaliteta u regionu, kao što su: Crve-na stijena, Duklja, Svač, Rije-čani itd.

Profesor Bob Vejlon je ocijenio da je Crvena stijena najvažnije nalazište za peri-od srednjeg paleolita u čita-voj Evropi.

„Ovo nalazište svjedo-či o istoriji razvoja unazad 200.000 godina, pa je jedin-

Gost tribine „Oči u oči sa naučnikom” prof. dr Dragan HajdukovićTEORIJA PROFESORA HAJDUKOVIĆA POSTALA JE NAJPERSPEKTIVNIJI KANDIDAT ZA OBJAŠNJENJE DJELOVANJA GRAVITACIJE

Renomirani naučnici tvrde da bi, ukoliko se dokaže kao tačna, Hajdukovićeva teori-ja mogla da donese dramatične promjene u svijetu fizike

Gost tribine „Oči u oči sa naučnikom” u „Atlas ka-pital centru” u Podgorici bio je prof. dr Dragan Haj-duković. O radu prof. Haj-dukovića se posljednjih mjeseci dosta može proči-tati u stručnim časopisima,

kao što je „Physics World” i „Nature Physics”. Renomirani naučnici tvrde da bi, ukoliko se dokaže kao tačna, Hajdukovićeva teorija mogla da donese dramatične primjene u svije-tu fizike. Nakon što su krajem prošle godine detaljne analize rezultata LHC eksperimena-ta u CERN-u praktično srušile supersimetrične teorije, teorija profesora Hajdukovića po-stala je najperspektivniji kandidat za objašnjenje djelovanja gravitacije. U predavanju je dat elementarni prikaz novog modela kosmosa koji proističe iz hipoteze da je kvantni va-kuum i virtualni gravitacioni dipoli osnova za novi model Kosmosa.

■ Na predavanju je dat elementarni prikaz novog modela kosmosa

■ Izložba „Italija budućnosti“ u Atlas kapital centru

Predavanja za osnovcePUT OD IDEJE DO REALIZACIJEStvaranje video igre sastoji se od 11 djelova, a cjelokupan proces traje od 6 do 9 mjeseci, dok broj ljudi koji na njoj rade može biti čak i 150

Dunja Despotov i Nikola Dimitrijević su pričali o tome „Kako nastaje video-igra? Put video igre od ideje do realizacije”. Despotov je ukratko predstavio istoriju „Eipix-a”, kako je kompanija nastala, šta su na početku radili, kako su došli do toga da stvaraju video igre za sebe i šta sve imaju danas u svojoj ponudi (HOPA igre, igre FreeToPlay, itd).

U drugom dijelu predavanja objasnili su kako nastaje jedna video igra. Njeno stva-ranje sastoji se od 11 djelova, a cjelokupan proces traje od 6 do 9 mjeseci, dok broj ljudi koji na njoj rade može biti čak i 150. Proces kreiranja igre nadgleda producent, lice koje je zaduženo za sve aspekte igre. Ono što je režiser u filmskoj industriji, to je producent u stvaranju video igre.

U trećem dijelu predavanja, predavači su pripremili malo iznenađenje – igricu koju su dobrovoljci igrali i na kraju osvojili neke interesantne poklone.

Šta krije svaki računar u sebi

Vanja Čonić i Marko Vulić govorili su o tome „Šta krije svaki računar u sebi”.Na veoma interesantan način, upoređujući kućište računara sa čovjekovim tijelom, Va-

nja i Marko su objasnili čemu služi svaki dio. Tako je kostur kod čovjeka isto što i matična ploča kod računara, dok su krvni sudovi kojima teče krv, magistrale kojima teku elektro-ni do svakog dijela matične ploče. Kao što čovjeku srce daje snagu, tako je računaru daje napajanje. Računar govori kroz tastaturu, čuje zvučnom karticom, gleda grafičkom kar-ticom, a kao ruke mu služi miš.

Aiba – robota psa, Plea – robota dinosaurusa, Proba – robota za zagrljaj, Paroa – foku namijenjenu ljudima u staračkim domovima

Jovica Tasevski i Srđan Savić, sa fakulteta Tehničkih nauka iz Novog Sada, tokom pre-davanja „Robot, moj prvi pomoćnik” upoznali su đake sa raznim robotima koji su nasta-li tokom razvijanja robotike. Tako su imali prilike da vide Aiba – robota psa, Plea – robo-ta dinosaurusa, Proba – robota za zagrljaj, Paroa – foku namijenjenu ljudima u staračkim domovima, kako ne bi bili usamljeni. Predstavljeno je još mnogo robota koji su imali ra-zne namjene, kao što su: pomoć u vožnji, pružanje informacija, društvo za igru.

Robot Marko pomaže đeci s cerebralnom paralizom

Pored ovoga, oni su predstavili i robota kojeg su oni napravili i dali mu ime Marko. Nje-govo ime je nastalo kao spoj početnih slova riječi Mobilni Antropomorfni Robot Kogni-tivnih Osobina, a njegova primarna namjena jeste pomoć đeci s cerebralnom paralizom.


Studenti biologije ugostili znatiželjne učenikeZA TRI DANA ĐECA ISPRATE RAZVOJ ČITAVOG JEDNOG ORGANIZMA – Erdal Ajanović, student: I mi sâmi smo se tokom ovih vježbi dodatno edukovali– Katarina Kovijanić, učenica: Bilo bi lijepo kada bismo češće prisustvovali ovakvim vježbama

Studenti biologije koji su učestvovali u radionicama susreli su se sa velikom znatiže-ljom i brojnim pitanjima svojih gostiju.

„Zainteresovalo ih je uzgajanje embriona ribe koja se naziva zebrica i koja je pogod-na za razvitak u laboratorijskim uslovima. Potpun embrionalni razvoj dostiže se za tri da-na, pa đeca mogu da isprate razvoj čitavog jednog organizma”, rekao je Erdal Ajanović, student treće godine osnovnih studija na Odśeku biologije. „I mi sâmi smo se tokom ovih vježbi dodatno edukovali i pokazali neke svoje afinitete i uopšte ljubav prema nauci. Že-limo da naučimo đecu da vole i da poštuju prirodu.”

Katarina Kovijanić, učenica sedmog razreda podgoričke Osnovne škole „Štampar Ma-karije”, kaže da ju je najviše privukla mogućnost da vidi različite vrste mikroorganizama.

„Ovo je za sve nas mnogo zabavno, a naučili smo i nešto novo. Bilo bi lijepo kada bi-smo češće prisustvovali ovakvim vježbama, pošto bismo još bolje shvatili prirodu i nje-ne zakone”, rekla je ona.

■ ZAINTERESOVALO IH JE UZGAJANJE EMBRIONA RIBE: Iz laboratorije

■ Pośetioci „Fabrike znanja“ osvojili interesantne poklone

9

OKT.2014

BROJ

28

AKTUELNOSTI

stveno u svijetu. Njega bi tre-balo istraživati još najmanje deset godina”, istakao je on.

Ivana Medenica je go-vorila o istraživanjima an-tičke nekropole Doklee (Duklje), naročito o izuzet-nim ranohrišćanskim ot-krićima na lokalitetu „Lovi-šta”, dok se Mladen Zagar-čanin osvrnuo na istraživa-nja srednjovjekovnog Sta-rog grada Bara u posljed-njih deset godina, koje je izvedeno u saradnji sa Uni-verzitetom „Ca Foscari” u Veneciji, te srednjovjekov-nog Svača, što je dio pro-jekta „Putevi kontinuiteta”. Prikazan je i Zagarčaninov dokumentarni film o pod-vodnim istraživanjima ko-ji je vođen tri godine u sa-radnji sa Univerzitetom u Sautemptonu.

Noć istraživača inspirisala organizovanje „Otvorenih dana nauke”

Eksperimenti, prezentaci-je, otvorene laboratorije, na-učne tribine, kreativne radi-onice izložbe, roboti, moz-galice, istraživački izleti, i još

mnogo zanimljivih aktivno-sti koje su pokušale da pribli-že nauku široj javnosti obilje-žile su „Noć istraživača”, ko-jom su tradicionalno završe-ni ovogodišnji „Dani nauke”.

Manifestaciju koja se tradici-onalno organizuje iste veče-ri (25. septembra) u više od 300 gradova 24 države Evro-pe, organizovali su Fonda-cija za promovisanje nauke

(PRONA), Ministarstvo nau-ke i Prirodnjački muzej Cr-ne Gore, uz podršku brojnih partnera.

Atraktivan, originalan i često zabavan način pred-

stavljanja nauke i ovoga puta privukao je u atrijum „Atlas kapital centra” veliki broj pośetilaca, posebno mla-dih. Prezentacije su omogu-ćile posmatranje nekog fe-nomena iz naučne ili tehno-loške oblasti, ali i kompletan doživljaj, čulni i saznajni, kroz neposredno učešće u ekspe-rimentu.

Ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović kazala je na otvaranju „Noći istraži-vača” da je upravo ta ma-nifestacija inspirisala orga-nizovanje „Otvorenih dana nauke”.

Prvi projekat koji je finansiran iz programa „Horizont 2020”

„Posebno mi je zadovolj-stvo što ove godine kao par-tner ovog izuzetnog pro-jekta, pored svih gradova u Evropi, i Podgorica otva-ra svoje laboratorije i svoj istraživački duh ka Evropi i evropskom istraživačkom prostoru i svijetu. Ovo je pr-vi projekat koji je finansiran iz programa „Horizont 2020” i sigurna sam da će on crno-gorskoj nauci otvoriti neke nove puteve”, istakla je Vla-hovićeva.

Šef delegacije EU u Cr-noj Gori Mitja Drobnič rekao je da „Noć istraživača” daje priliku ljudima da bliže ośe-te nauku, upoznaju istraživa-če, razgovaraju sa njima i sa-znaju šta oni zapravo rade za društvo.

„To poznavanje se ostva-ruje kroz posmatranje ek-sperimenata, pośete istraži-vačkim laboratorijama, kroz posebne aktivnosti za đe-cu, kvizove i još mnogo to-ga. Srećan sam što ću veče-ras povećati svoje znanje ka-da je nauka u pitanju”, poru-čio je Drobnič.

Tajne i ljepote svijeta

Predśednik Fondacije „Prona” Jovan Mirković re-kao je da su važni segmen-ti ovogodišnjeg fesitvala tri-bine i diskusije, koje će nam, kako je kazao, pomoći da ra-zumijemo koliko je, osim ra-doznalosti, na putu do spo-znaje i uspjeha potrebno i hrabrosti, smjelosti, uporno-sti, vjere i strasti.

„Imaćemo priliku da ču-jemo kako neki naši istraži-vači pronalaze i prevazila-ze sopstvene skrivene mo-gućnosti, fizičke, mentalne i emotivne, prije nego što im se otkriju tajne i ljepote svi-jeta oko njih”, ukazao je Mir-ković.

Student specijalističkih studija na Mašinskom fakul-tetu Luka Grubiša kaže da su roboti pravljeni za me-

đunarodno takmičenje u robotici, za disciplinu Puck collect.

„Robot je isprogramiran da kupi diskove, razvrstava ih prema boji, dopremi na od-govarajuće mjesto, boreći se protiv drugog robota u okvi-ru tri minuta borbe. Cilj je da robot sakupi što više pakova odgovarajuće boje”, objaš-njava Grubiša.

Gosti događaja takođe su bili u prilici da vide i pro-jekat izložbene hale u Duba-iju koji se zasniva na ener-getskoj efikasnosti, a koji su kreirali studenti politeh-nike sa Univerziteta Donja Gorica.

Zanimljive postavke imali su i učenici podgorič-kih osnovnih škola „Pavle Rovinski” i „Sutjeska”, kao i srednjih stručnih škola iz Berana, Tivta, Podgorice, Nikšića, te Pronine radioni-ce, Pedagoški centar Crne Gore, Farmaceutski fakul-tet Univerziteta Crne Go-re, i druge institucije, kom-panije i nevladine organi-zacije.

Brojne postavke

Najviše pažnje prisutnih privukla je postavka Milana Popovića „Eksperimentalna papazjanija” koja je u Podgo-ricu stigla sa „Festivala nau-ke” iz Beograda.

„Šesti put sam na ‘Noći istraživača’ i ośećam se ovđe kao domaći. Naš program je kombinacija atraktivnih ek-sperimenata sa eksplozija-ma, praskovima i dimom. S druge strane, tu su eksperi-menti koje publika može da ponovi kod svoje kuće i da provjeri kako funkcionišu”, objašnjava Popović, nakon čega izvodi eksperiment pri-likom kojeg drži plamen na dlanu!

Iz Beograda je takođe došao i Nemanja Janković, koji je autor makete Ardui-no Led kocke, koju je na kra-ju večeri poklonio jednom pośetiocu.

Studenti Mašinskog fa-kulteta iz Podgorice pred-stavili su dva robota. Jedan su radili studenti četvrte i starijih godina fakulteta, a drugi studenti sa studij-skog programa Mehatro-nika.

Festival „Otvoreni da-ni nauke” tokom pet dana pośetilo je oko 5.000 učeni-ka i studenata iz Podgorice i drugih crnogorskih gradova, a oko 2.000 učenika sa śeve-ra Crne Gore došlo je organi-zovano autobusima da prisu-stvuje raznovrsnim naučnim programima.

Olga ĐuričkovićNikola Nikolić


Arheolaboratorija: U lokalitetu Duklja arheolog iz Italije Asja Zec radila sa đecom simulaciju iskopavanja KAKO MATERIJALNI DOKAZI, KAO SIMBOLI LJUDSKOG PONAŠANJA, POSTAJU PODACI ZA ISTORIJUTokom radionica koje su trajale po sat i po đeca su imala kontakt sa keramikom, životinjskim kostima i sklapali su kockice od raznih materijala u mozaik

Asja Zec, arheolog iz Italije sa velikim iskustvom u brojnim istraživačkim projektima popularizacije arheologije među mladi-ma, u arheološkom lokali-tetu Duklja radila je sa đe-com simulaciju iskopava-nja. Putem praktičnog ra-da prisutni su sticali zna-nje o arheologiji – kako se prirodne nauke koriste u arheološkim istraživanji-ma i kako se ona koriste radi sticanja znanja o isto-riji. Tokom radionica koje su trajale po sat i po đeca su imala kontakt sa kera-mikom, životinjskim kosti-ma i sklapali su kockice od raznih materijala u moza-ik. To im je omogućilo da razumiju kako materijalni dokazi, kao simboli ljud-skog ponašanja, postaju podaci za istoriju, tj. rekonstrukci-ju određenog konteksta, što i jeste osnovni cilj arheologije.

Dunja Đuranović: Naučila sam mnogo zanimljivosti, a dobili smo i interesantne brošure o arheologiji

Dunja Đuranović, učenica V razreda OŠ „Pavle Rovinski” iz Podgorice, kaže da joj je učešće u ovoj radionici probu-dilo želju da bude arheolog. „Naučila sam mnogo zanimlji-

vosti, kako treba da se kopa, kako se razvrstavaju i sastav-ljaju pronađeni materijali, a dobili smo i interesantne bro-šure o arheologiji”, priča Dunja.

Saša Bulatović: Malo mi je bilo teško sastavljati komadiće keramike u mozaik

Slične utiske sa Duklje ponijela je i njena drugarica Saša Bulatović. „Bilo mi je zanimljivo kad su nam pričali o ostaci-ma Duklje. Viđeli smo mnogo toga, ali malo mi je bilo teš-ko sastavljati komadiće keramike u mozaik”, dodala je ona.

Izložba „Arheologija Crne Gore”

Tokom festivala u „Atlas kapital centru” priređena je izložba „Arheologija Crne Gore” koju je organizovao Cen-tar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore sa Cetinja. „Ar-heološka istraživanja koja se u Crnoj Gori odvijaju već više od vijeka, postavila su arheologiju Crne Gore na posebno mjesto unutar nauke. Željna stalnog usavršavanja i novih savremenih tendencija, postala je pristupačna svima oni-ma čiju pažnju privlači”, naveli su organizatori.

■ Đaci OŠ „Pavle Rovinski“ iz Podgorice

■ Učenici OŠ „Savo Pejanović“ iz Podgorice pośetili Duklju ■ Sklapali kockice od raznih materijala sa Asjom Zec, arheologom iz Italije

Teslin automobil prošao kroz PodgoricuJEDNO OD NAJSAVRŠENIJIH VOZILA DANAŠNJICE Tesla konvoj 2014 je inicijativa kojom se popularizuje upotreba električnih hibridnih vozila u jugoistočnoj Evropi

Za vrijeme „Otvorenih dana nauke” kroz Podgoricu je prošlo električno vozilo Tesla s, tzv. „Teslin konvoj 2014”, koji je iz Zagreba krenuo 18. septem-bra i poslije obilaska čitavog regiona na početno odredište vratio se 24. sep-tembra. Konvoj se zaustavio kod „Atlas kapital centra” đe su ga sačekali pred-stavnici grada Podgorice, Ministarstva nauke, NVO Digitalizuj. me i brojni gra-đani koji su imali priliku da vide jedno od najsavršenijih vozila današnjice, upoznaju se sa električnim automobilima i prednostima njihovog korišćenja.

„Ovaj automobil može da se vozi svuda samo ako postoje obezbijeđe-na mjesta za dopunu baterija. U pet država koje smo obišli ima mnogo pre-duzetnika koji bi uložili svoja sredstva da iskoriste taj potencijal. Ovo vozilo, koje je patentirao Nikola Tesla, na pređenih 400 km potroši 10 eura struje, a pored toga ne zagađuje vazduh. Teslin auto je skuplji od običnih benzinskih i dizel automobila za 20 procenata, ali sa cijenom vožnje na vremenski pe-riod pet godina računica i trošak su isti. U Hrvatskoj postoji mogućnost da dva proizvođača počnu da proizvode ovakav auto. Vjerujemo da je tako ne-što moguće i u Srbiji, Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji”, kazao je Saša Cveto-jević, vlasnik automobila iz Zagreba.

Tesla konvoj 2014 je inicijativa kojom se popularizuje upotreba električ-nih hibridnih vozila u jugoistočnoj Evropi. Dio je šire inicijative pokrenute u Smiljanu, rodnom mjestu najvećeg naučnika sa ovih prostora, na dan njego-vog rođenja 10. jula.

■ Ovo vozilo na pređenih 400 km potroši 10 eura struje

OKT.2014

BROJ

28

10

INTERVJU

Prosvjetni rad: G. Mijuško-viću, ankete o radnoj snazi iz prošle godine pokazuju da je stopa nezaposlenosti mladih od 15 do 24 godine – 34,4 od-sto. Odabir obrazovnih pro-fila nije usklađen sa potre-bama tržišta rada i planovi-ma razvoja opština ili regio-na. Kako do realno potrebne i kvalitetne radne snage?

Mijušković: Dugoroč-ni razvoj nacionalnih eko-nomija prevashodno zavi-si od kvaliteta ljudskih re-sursa. Kvalitet ljudskog ka-pitala određen je kvalite-tom obrazovnog sistema, ulaganjima u obrazovanje i participacijom u obrazova-nju svih društvenih aktera. U tom smislu, uspostavlja-nje kvalitetne veze između tržišta rada i obrazovnog si-stema je od presudnog zna-čaja za razvoj naše zemlje. Mladi ljudi su osnovna po-kretačka snaga u društvu i glavni uslov uspješnosti i unapređenja konkurentno-sti, pa je zato potrebno što više pažnje posvetiti njima. Podatak da je 2013. godine, registrovano 34.514 neza-poslenih lica, što je za 6,6% više u odnosu na prošlu go-dinu, a da je od toga uče-šće mladih do 30 godina preko jedne trećine, treba da nas sve zabrine. Poseb-no je ośetljivo pitanje vi-sokoškolaca. Na evidenci-ji Zavoda za zapošljavanje na kraju 2006. godine je bi-lo 2.369 visokoškolaca što je predstavljalo 4,7% uku-pnog broja nezaposlenih (38.480). Krajem 2012. godi-ne bilo ih je 21,62% (6.752) da bi krajem 2013. godi-ne to učešće iznosilo 29% (10.014), i taj trend rasta se nastavlja.

Zemlje u tranziciji, u ko-je se ubraja i naša zemlja, imaju dodatne razloge za strukturne promjene u pri-stupu unapređenja konku-rentosti radne snage i svo-jih obrazovnih sistema. Svi akteri u ovom procesu tre-ba da ulože maksimalne napore kako bi se omogu-ćilo svim pojedincima da-lje obrazovanje i sticanje novih vještina primjerenih savremenim društvima. U tom smislu je neophodno da se uskladi upisna poli-tika sa potrebama privre-de. No, s druge strane, tre-ba da shvatimo da je to ve-oma kompleksno pitanje iz razloga što nauka i tehno-logija današnje društvo br-zo mijenjaju, pa najtraženija zanimanja na svjetskom tr-žištu rada nisu ni postojala prije desetak godina, a pro-mjene formalnog obrazov-nog sistema iziskuju vrije-me. Formalni sistem obra-zovanja je po svojoj priro-di spor. Potrebno je vrijeme da se napravi inicijativa za kvalifikacije, standardi zna-nja, obrazovni programi i da se sve to implementira. Tržišne ekonomije taj jaz prevazilaze razvojem cjelo-životnog učenja, modulari-zacijom svojih programa i stalnim usavršavanjem za-poslenih.

Mladi ljudi moraju biti tržišno orijentisani i birati zanimanja za koja mogu da nađu posao i da razvijaju preduzetničke vještine ka-ko bi sami upravljali svojom

budućnošću. Ne uči se da bi se imala diploma, već da se steknu znanja, vještine i kompetencije koja omogu-ćavaju da se radom obezbi-jedi budućnost.

Velika potreba za mjerama za stimulaciju upisa učenika za zanimanja potrebna tržištu rada

Prosvjetni rad: Na ko-ji način stimulisati učenike da upisuju zanimanja neop-hodna tržištu rada. Mogu li dodatno pomoći i poslodav-ci? Da li je potrebno njihovo veće uključivanje u obrazov-ni sistem?

Mijušković: Postoji ve-lika potreba za mjerama za stimulaciju upisa uče-nika za zanimanja potreb-na tržištu rada u Crnoj Go-ri. Znamo da se u Crnoj Go-ri zapošljava sezonski više strane nego domaće radne snage. Tako je za prvih de-vet mjeseci tekuće godine Zavod za zapošljavanje iz-dao 19.919 dozvola za rad i zapošljavanje stranaca. To su uglavnom zanimanja II, III i IV stepena nacionalnog okvira kvalifikacija. Zbog toga je neophodno da na-ši učenici upisuju obrazov-ne profile koji će im obez-bijediti radno mjesto na-kon završetka školovanja. Društveni akteri čine ra-zličite napore da stimulišu učenike da upisuju stručna zanimanja koja nedosta-ju tržištu rada. Kako su po-slodavci zainteresovani da dobiju odgovarajuću rad-nu snagu to im je omogu-ćeno da učestvuju u obra-zovanom procesu kroz mo-del obrazovanja kod poslo-davaca, kod kojeg se učeni-ci obučavaju jedan dio vre-mena, a jedan provode na radnom mjestu i uče kroz praksu. Ovakav model sti-canja obrazovanja nije do-voljno iskorišten u Crnoj Gori. Mali broj učenika se obrazuje na ovaj način, ia-ko je to najbolji model, jer učenik stiče praktična zna-nja, a poslodavac dobija radnika čija su znanja pri-lagođena njegovim potre-bama.

Moramo da utvrdimo prioritete vrijednosti kod učenika. Kod nas preko 80% učenika srednjih škola upi-suju fakultete i završavaju studijske programe za koje nema tražnje na tržištu ra-da.

Fond za stipendiranje učenika srednjih stručnih škola

Prosvjetni rad: Privred-na komora Crne Gore i Mini-starstvo prosvjete dodjeljuju stipendije za deficitarna za-nimanja učenicima stručnih škola. Kakva su iskustva?

Mijušković: Cijeneći da je ulaganje u obrazovanje kadrova isplativa investicija i najsigurniji put za uspješ-no poslovanje, a u cilju smanjenja neusaglašenosti obrazovnog sistema sa re-alnim potrebama privrede, Privredna komora Crne Go-re je osnovala Fond za sti-pendiranje učenika sred-njih stručnih škola, obra-

zovnih profila za deficitar-ne kvalifikacije.

Na osnovu protoko-la potpisanog između Mi-nistarstva prosvjete i Pri-vredne komore ove godine je prvi put dodijeljena 61 stipendija iz ovog Fonda. Sredstva za Fond su obez-bijedili Ministarstvo pro-svjete, Privredna komora i privredni subjekti.

Za školsku 2013/2014. godinu stipendije su dodi-jeljene učenicima prvog ra-zreda stručnih škola koji se obrazuju po obrazovnim programima: Kuvar, Elek-troinstalater, Zavarivač, In-stalater sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije, Au-tomehaničar, Keramičar, In-stalater u građevinarstvu, Poljoprivredni tehničar, Elektrotehničar energetike.

Kako su ova zanimanja potrebna tržištu rada Crne Gore, ovo je još jedan od napora da se uskladi obra-zovna ponuda sa potreba-ma privrede. Dodjelom sti-pendija, kao i drugim mje-rama profesionalne orijen-tacije učenika, od samog početka formalnog obra-zovanja željeli smo utica-ti na interesovanja učenika i njihovo opredjeljivanje za obrazovanje za deficitarne kvalifikacije kao što su ku-var, elektro- instalater, za-varivač, automehaničar itd. Nadamo se da ćemo na ovaj način makar malo uticati na odluke učenika da kad za-vrše školu svoju budućnost grade u realnom sektoru.

Nije dovoljno iskorišćena mogućnost modela obrazovanja kod poslodavca

Prosvjetni rad: Koje su još moguće aktivnosti u dugo-ročnoj saradnji sektora obra-zovanja i predstavnika poslo-davaca na planiranju budu-ćih potreba za kvalifikacija-ma i vještinama i podjela od-govornosti između partnera, javnog i privatnog sektora?

Mijušković: Edukaci-ja ljudskih resursa i plani-ranje potreba za kadrovi-ma u Crnoj Gori je od veli-kog značaja za crnogorsku

privredu, imajući u vidu da je znanju većine kadrova u privredi potrebno osavre-menjivanje i razvijanje no-vih vještina. Postoji potre-ba za intenzivnijom sarad-njom prilikom vršenja istra-živanja u svrhu boljeg pred-viđanja potreba za vještina-ma na tržištu rada i, shodno tome, razvoja kvalifikacija baziranih na ishodima uče-nja. Takođe, kao što sam po-menuo, nije dovoljno isko-rišćena mogućnost modela obrazovanja kod poslodav-ca. Potrebno je izvršiti mo-dularizaciju stručnog obra-zovanja i naravno razvijati preduzetničke vještine kod učenika tokom cijelog ško-lovanja.

Kampanja „Stručno je ključno” naišla na pozitivnu reakciju učenika

Prosvjetni rad: Kako ocje-njujete kampanju „Stručno je ključno”?

Mijušković: Centar za stručno obrazovanje Cr-ne Gore je u okviru projek-ta MNE/011 sproveo marke-ting kampanju „Stručno je ključno” koja je imala za cilj podizanje nivoa informisa-nosti i unapređenje zna-nja o stručnom obrazova-nju. Promotivne aktivnosti i PR kampanja je pokrenuta 2011. godine.

Kampanja „Stručno je ključno” naišla je na pozi-tivnu reakciju među učeni-cima koji su pred izborom ili su već izabrali srednjoškol-sko obrazovanje. Nastavni-ci srednjih stručnih škola ta-kođe navode da se pozitiv-ni efekti kampanje ogleda-ju u porastu interesovanja osnovaca za stručna zani-manja, dok profesori sred-njih škola ističu da je pove-ćan broj učenika na odre-đenim smjerovima i da ra-ste interesovanje za struč-nim zanimanjima.

Tokom realizacije kam-panje korišćena su komu-nikaciona sredstva, radio i TV spotovi, reklame u no-vinama, društvene mreže, posteri, flajeri i promotivni pokloni. Istraživanje je po-

kazalo da se za kampanju najčešće čulo putem TV re-klama, web sajtova, flaje-ra i brošura, TV informativ-nih emisija, kao i to da su nastavnici i profesori do-bri promoteri ove kampa-nje. U tom smislu potrebno je nastaviti ovu kampanju i za naredne generacije, po-sebno imajući u vidu da je stručno obrazovanje oko-snica privrednih djelatno-sti. Crna Gora ima veliki broj „stručnjaka opšte prakse” na svim nivoima obrazova-nja, koji s jedne strane ne-maju posao, a sa druge ima-ju male šanse da ga nađu. Stručno obrazovanje, pre-duzetništvo i specijalistički razvoj u određenim profe-sijama su ključevi za sigur-nu budućnost.

Preduzetnici moraju dobiti poreske podsticaje, kvalitetne obrazovne institucije i pravni sistem

Prosvjetni rad: Kako pod-staći razvoj biznisa u lokal-nim zajednicama što će bla-gotvorno uticati i na opre-djeljenje mladih za zanima-nja koja su potrebna poslo-davcima?

Mijušković: Imajući u vi-du da je veliki problem tr-žišta rada Crne Gore niska stopa zaposlenosti, impe-rativ treba da bude stimu-lisanje mladih da se školuju za profile koji trebaju tržištu rada, kao i razvijanje predu-zetničkog duha kod njih.

Podaci govore da je sto-pa zaposlenosti stanov-ništva Crne Gore u staro-snoj dobi 15–64 godine oko 48%, što znači da Cr-na Gora zaostaje za prośe-kom Evropske unije za oko 17 procentnih poena (u EU ta stopa je oko 65%). Osnov-ni, ali ne i dovoljan uslov za povećanje zaposlenosti je ekonomski rast. Mi mora-mo djelovati na struktur-na pitanja, kroz reformu in-stitucija tržišta rada i vođe-nje odgovarajućih politi-ka zapošljavanja i aktivnih programa tržišta rada. Pri-je svega, smatram da je po-trebno uložiti više napora

da kroz poreski sistem afir-mišemo preduzetništvo, jer je naša ekonomska realnost takva da će se mali biznis i programi samozapošljava-nja često nametati kao jedi-no rješenje. U visoko razvi-jenim zemljama veliki broj stanovnika radi za kompa-nije koje zapošljavaju dese-tine hiljada ljudi i obavljaju-ći usko specijalizovane po-slove ostvarujući poslovnu viziju nekog drugog. Među-tim, maloj crnogorskoj eko-nomiji su potrebni samo-stalni preduzetnici koji mo-raju dobiti snažnu institu-cionalnu podršku. Pod tim ne podrazumijevam samo poreske podsticaje i olakši-ce, već i kvalitetne obrazov-ne institucije i pravni sistem koji stvara povjerenje u bu-dućnost i spremnost da se preuzme poslovni rizik. Po-drška preduzetništvu je još bitnija u svijetlu činjenice da će se kapital pribavljati teže i skuplje usljed njegove oskudice i povećanog rizika. Takođe, svaka lokalna zajed-nica mora da prepozna svo-je konkurentske prednosti i usmjerava se ka njihovoj maksimalnoj valorizaciji.

U Crnoj Gori postoji još dosta prostora za unapre-đenje ove oblasti, a u tom smislu prije svega potreb-no je, ističem opet, raditi na kreiranju poreskog sistema koji će imati razvojnu funk-ciju i kroz razvoj preduzet-ništva podsticati samoza-pošljavanje, uspostavljanje kvalitetnog praćenja rezul-tata poslovanja i uspostav-ljanje direktne međuzavi-snosti poreskih opterećenja sa finansijskom i drugom podrškom preduzećima.

Savjet za nacionalno partnerstvo za preduzetničko učenje

Prosvjetni rad: Privred-na komora Crne Gore zajed-no sa Ministarstvom prosvje-te konstantno radi na razvo-ju preduzetničkog učenja u sistemu obrazovanja. Da li ste zadovoljni postignutim rezultatima?

Mijušković: Privredna komora Crne Gore učestvu-

Velimir Mijušković, predśednik Privredne komore Crne Gore

SAMO ZEMLJE KOJE ULAŽU U RAZVOJ STVARALAŠTVA I OBRAZOVANJA BILJEŽE I USPJEHEUspostavljanje kvalitetne veze između tržišta rada i obrazovnog sistema je od presudnog značaja za razvoj naše zemlje. Ne uči se da bi se imala diploma, već da se steknu znanja, vještine i kompetencije koja omogućavaju da se radom obezbijedi budućnost. Potrebno je izvršiti modularizaciju stručnog obrazovanja i naravno razvijati preduzetničke vještine kod učenika tokom cijelog školovanja. Stručno obrazovanje, preduzetništvo i specijalistički razvoj u određenim profesijama su ključevi za sigurnu budućnost. Preduzetništvo kao predmet treba uvesti na svim nivoima obrazovanja u svim područjima rada. Nijesam siguran koliko se u Crnoj Gori cijeni rad koji prethodi uspjesima

11

OKT.2014

BROJ

28

INTERVJUje u Savjetu za nacionalno partnerstvo za preduzet-ničko učenje, u čijem radu participiraju Ministarstvo prosvjete, Univerzitet Cr-ne Gore, Zavod za zapošlja-vanje Crne Gore, Uprava za kadrove, Zavod za školstvo Crne Gore, Centar za struč-no obrazovanje, te još dvi-je nevladine organizacije. Kroz ovaj Savjet, Privredna komora sa partnerima na-stoji da podstiče preduzet-ništvo kroz predlaganje ci-jelog spektra regulatornih, administrativnih i mjera za finansijsku podršku malim i srednjim preduzećima. To je neophodna nadgradnja koja će omogućiti da zaživi poslovna inicijativa u čijoj je bazi kvalitetan sistem obra-zovanja koji razvija predu-zetničke sposobnosti na svim nivoima.

No, osim promocije pre-duzetništva kroz obrazov-ni sistem, potrebno je da se obezbijede i dodatni uslo-vi: 24-satni pristup infor-macijama koje se tiču pro-grama i mjera za promo-ciju preduzetništva, uslu-ga preduzetnicima, poslov-ne informacije i informacije o izvozu, promociju predu-zetništva među nezaposle-nima. Neophodna je izrada i stalno ažuriranje baze po-dataka finansijskih instituci-ja koje pružaju podršku sa-mozapošljavanju i predu-zetništvu, upoznavanje sa mogućnostima korišćenja EU fondova i drugih instru-menata podrške za započi-njanje nezavisnih ekonom-skih aktivnosti. Bez razvo-ja preduzetništva i predu-zetnički orijentisanih mla-dih ljudi brzina razvoja na-še ekonomije će biti mala.

Uvesti preduzetništvo kao predmet i u visoko obrazovanje i na neekonomskim studijama

Prosvjetni rad: Što mislite o ideji da se preduzetništvo izučava kao poseban pred-met u školama?

Mijušković: Nema sum-nje da preduzetništvo kao predmet treba uvesti na svim nivoima obrazovanja u svim područjima rada.

Podizanje svijesti o zna-čaju preduzetništva i im-plementacija obrazova-nja iz ove oblasti je jedan od prioriteta u unapređe-nju kvaliteta našeg obra-zovnog sistema. Do sada su postignuti određeni re-zultati. Razvoj i promoci-ja preduzetničkog učenja kao ključne kompetencije u stručnim školama počeo je 2002. godine. Sadržaj aktivnosti prati savreme-ne trendove u oblasti pre-duzetničkog učenja u skla-du sa evropskim i crnogor-skim dokumentima. U pret-hodnom periodu, Centar za stručno obrazovanje je u novim, reformisanim obra-zovnim programima uveo predmet Preduzetništvo u sva područja rada kao oba-vezni ili kao izborni struč-no-teorijski predmet. Pred-met je zastupljen sa godiš-njim fondom od 72 časa (za četvorogodišnje programe i pojedine trogodišnje pro-grame) ili 36 časova (za po-jedine trogodišnje progra-me). U okviru programa ko-ji se primjenjuju, urađeni su priručnici za učenike i na-stavnike, izvršena je obuka svih nastavnika u Crnoj Gori koji izvode nastavu iz ovog predmeta, izvršena je obu-ka direktora sa śevera Crne Gore iz oblasti preduzetniš-tva. U visokom obrazova-nju preduzetništvo imamo samo na ekonomskim stu-dijama.

Potrebno je nastaviti sa ovim aktivnostima i uvesti preduzetništvo kao pred-met i u visoko obrazovanje i na neekonomskim studi-jama.

Obezbjeđenje održivosti preduzetničkih centara u srednjim stručnim školama na śeveru

Prosvjetni rad: U srednjim stručnim školama u Mojkov-cu, Bijelom Polju i Berana-ma formirani su preduzet-nički centri. Problem je održi-vost ovih preduzetničkih cen-tara na duži rok. Moguća rje-šenja?

Mijušković: Preduzetnič-ki centri koji su formirani u stručnim školama su prije svega usmjereni ka učenici-ma srednjih škola, ali i svim drugima zainteresovanim licima koji žele preduzetnič-ku edukaciju. Ciljevi predu-zetničkih centara su pokre-tanje mladih ljudi u pravcu privatnog biznisa, kako bi se ohrabrili da svoje ideje realizuju na tržištu. Ovi cen-tri su takođe jedna vrsta sa-vjetodavne službe i promo-ter saradnje privrede i obra-zovnog sistema.

Budućnost preduzetnič-kih centara vidim kroz da-lji razvoj aktivnosti predu-zetničkih centara kao i bo-ljim povezivanjem sa lokal-nim, regionalnim i nacional-nim institucijama kao i pre-duzetnicima I privredom, čime se obezbjeđuje održi-vost preduzetničkih centa-ra. Takođe, dalji rad predu-zetničkih centara se može obezbijediti i kroz učešće u međunarodnim projektima koje bi finansirala, u prvom redu, Evropska unija. Prije svega, preduzetnički centri treba da osnaže kapacitete svojih ljudi kako bi uspješ-no konkurisali na međuna-rodnim projektima.

Postoji još dosta mogućnosti za razvoj društveno odgovornog poslovanja

Prosvjetni rad: Kojim sve mjerama stimulisati (npr. oslobađanjem dijela pore-za kao u Zapadnoj Evropi ili slično) društveno odgovorno poslovanje (DOP), koje ima izuzetno pozitivnu ulogu u razvoju obrazovanja, kul-ture, ekologije, sporta, nau-ke…?

Mijušković: Koncept društveno odgovornog po-slovanja danas prihvata sve veći broj privrednih subje-kata. Istraživanja pokazuju da privrede koje su društve-no odgovorno orijentisane ostvaruju veći rast rezulta-ta u poslednjih 40 godina od ekonomija koje su akci-onarski fokusirane. Evrop-ska Unija veliku pažnju po-svećuje društveno odgo-vornom poslovanju, a istra-živanja pokazuju da je naj-više rezultata postignuto u skandinavskim zemljama koje iskazuju izuzetno ve-liki stepen pažnje kvalitetu života ljudi, obrazovanju, ekologiji, zaštiti ljudskih prava, unapređenju druš-tvene zajednice itd. Važan segment društveno odgo-vornog poslovanja kojem se posvećuje velika pažnja je i promocija dobrih praksi i poželjnog poslovanja. Ta-kođe, država utiče i na me-dije da promovišu društve-no odgovorno poslovanje. S druge strane, u mnogim zemljama EU kao što su Au-strija, Njemačka itd. na pod-sticanje društveno odgo-vornog poslovanja utiče se primjenom velikog broja zakona i formalnih propisa. Oštre sankcije primoravaju

preduzeća da vode računa o uticaju svog poslovanja na društvo i prirodnu sredi-nu. Naročito su oštri zako-ni koji se odnose na zaštitu ljudskih prava, ravnoprav-nost, uslove rada, plaćanje poreza, zaštitu životne sre-dine itd.

Privredna komore Crne Gore je ustanovila nagradu za društveno odgovorno poslovanje u cilju promo-visanja ovakvog stila rada kod crnogorskih kompani-ja, koju dodjeljuje svake go-dine članici koja je postigla zapažene rezultate u ovoj oblasti. U Crnoj Gori posto-ji još dosta mogućnosti za razvoj društveno odgovor-nog poslovanja. U tom ci-lju dobro bi bilo da se or-ganizuje kampanja za podi-zanje svijesti o značaju dru-šteno odgovornog poslo-vanja, predlaganje i usvaja-nje zakona kojima će se po-većati obaveznost poštova-nja međunarodnih i nacio-nalnih standarda i propisa, uvođenje podsticajnih mje-ra kao što su poreske olakši-ce, nagrade itd. za preduze-ća koja društveno odgovor-no posluju.

Prekvalifikacijom do novog profesionalnog identiteta

Prosvjetni rad: Da li se pri-stupa na pravi način moguć-nosti i praksi prekvalifikacija? U ovom kontekstu što mislite o osnivanju AZMONT akade-mije u Bijelom Polju?

Mijušković: Zbog prisu-stva strukturne nezaposle-nosti u Crnoj Gori neophod-no je sprovesti prekvalifika-ciju jednog broja nezapo-slenih lica. Prekvalifikacija kao proces sticanja novih znanja i vještina i time os-posobljavanje za novo za-nimanje, podrazumijeva i lično ulaganje, napor da bi se stekao novi profesional-ni identitet.

U današnjem vremenu dinamičnih promjena na tr-žištu rada ovakva aktivnost je neophodna, da bi se us-postavio proaktivan odnos prema radu. Do sada je naj-više prekvalifikacija u Crnoj Gori koordinirao Zavod za zapošljavanje, nastojeći da prevaziđe jaz izmedju po-nude i tražnje na tržištu ra-da.

S druge strane, naš za-konski okvir omogućio je i privrednim subjektima da za svoj račun obučavaju radnike i da ih prekvalifiku-ju ili dokvalifikuju za odre-djena zanimanja i odredje-ne profile. Primjer AZMONT akademije u Bijelom Po-lju je pokazatelj da posto-ji interesovanje za ovakve aktivnosti. Planirano je da se više od 1.200 prijavlje-nih kandidata obuči u te-sarskim, zidarskim, vodoin-stalaterskim i drugim gra-đevinskim specijalnosti-ma, baziranim na međuna-rodnim iskustvima. Osni-vanje Azmont akademije dio je programa korpora-tivne društvene odgovor-nosti ove kompanije, a uku-pna investicija tokom na-redne tri godine iznosiće oko dva miliona eura. Ovaj projekat bi mogao djelimič-no riješitii problem nezapo-slenosti prvenstveno na śe-veru Crne Gore. Nakon do-bijanja sertifikata polaznici „Azmont Akademije” će do-biti priliku da budu zaposle-ni na gradnji luksuznog tu-rističkog kompleksa „Por-tonovi”, u Kumboru, koji je trenutno najveći turistički projekat u Evropi. Za grad-nju kompleksa „Portonovi” biće potreban angažman oko tri hiljade radnika. Ovo je dobar primjer i društve-

ne odgovornosti jednog privrednog subjekta. Ova-kav način obuke radnika je povoljan i za poslodavce jer usavršava specifična znanja i vještine polaznika shodno radnom mjestu na kojem bi radili.

Cjeloživotno učenje je filosofija življenja savremenog čovjeka

Prosvjetni rad: Koliko smo kao društvo spremni za kon-cept cjeloživotnog učenja?

Mijušković: Cjeloživotno obrazovanje se u politika-ma EU uzima kao globalni okvir. Prihvatanje ideja cje-loživotnog učenja kao jed-nog od osnova nacionalne strategije razvoja obrazova-nja, pretpostavlja rekompo-ziciju svih djelova obrazo-vanja. Koncepcijom cjeloži-votnog učenja se povezuju pojedini segmenti (stepe-ni) obrazovanja, ali i poje-dini oblici obrazovanja (for-malno, neformalno i infor-malno učenje) u jedinstve-ni sistem.

Glavna karakteristika svrhe cjeloživotnog obra-zovanja i obrazovanja odra-slih je da se postigne veći ekonomski rezultat, konku-rentnost, zapošljivost, po-većanje mobilnosti, a s dru-ge strane društvena ulo-ga povećanja socijalne in-kluzije, društveno aktiv-nog građanstva i ličnog ra-zvoja. Građani u Crnoj Go-ri su svjesni da je potrebno da stalno usavršavaju svo-ja znanja. Prošla su vreme-na kad se prestalo učiti na-kon završetka škole. Zapo-sleni treba stalno da uči i da se prilagođava promjena-ma, jer u suprotnom posta-je neupotrebljiv. U okviru TEMPUS DELLCO projekta – Razvoj strategije cjeloživot-nog obrazovanja na Univer-zitetu Crne Gore, u kojem je učestvovala i Privredna ko-mora Crne Gore, postavlje-ni su temelji da se ova ide-ja razvije i imlementira na nacionalnom nivou. Cjelo-životno učenje je conditio sine qua non i treba da bu-de filosofija življenja savre-menog čovjeka. Prošle go-dine je Crna Gora potpisala sporazum o razumijevanju sa Evropskom komisijom o pristupanju programu cje-loživotnog učenja EU. Ovaj program finansira aktivno-sti koje se odnose na razvoj obrazovanja i osposoblja-vanja.

Privredna komora ima značajnu ulogu i u neformalnom i u formalnom obrazovanju

Prosvjetni rad: Koji su bu-dući planovi u cilju unapre-đenja preduzetničkih vješti-na, kompetencija, sposob-nosti, ljudskih resursa…?

Mijušković: Komora Cr-ne Gore organizuje niz se-minara iz različitih područ-ja kojima svim svojim člani-cama čini dostupnim najno-vija znanja i vještine iz pod-ručja za koja sami pokazuju interesovanje i na bazi ana-liza potreba koje radi Sektor obrazovanja.

Izbor tema edukativ-nih aktivnosti se odabi-ra na osnovu zahtjeva čla-nica i na osnovu istraživa-nja koje sprovodimo o po-trebama članica. U skladu sa tim, Komora je u proš-loj godini organizovala 52 edukativne aktivnosti koje je pohađalo više od 1900 polaznika. Podaci ukazu-ju da raste broj učesnika na seminarima, što potvr-đuje da privreda Crne Go-re sve više prepoznaje po-

trebu za inoviranjem svo-jih znanja.

Osim svoje uloge u ne-formalnom obrazovanju treba podśetiti da je zna-čajna uloga ove institucije i u formalnom obrazovanju. Privredna komora je jedan od socijalnih partnera Vladi Crne Gore, tj. resornim mi-nistarstvima u njenim stra-tegijama razvoja preduzet-ništva, reforme obrazova-nja i razvoja ljudskih resur-sa, čiji je osnovni cilj dosti-zanje onog kvaliteta ob-razovanja koji omogućava sticanje konkuretnih zna-nja, vještina i kompetenci-ja na tržištu rada. I u budu-ćem periodu planiramo da nastavimo sa aktivnostima usavršavanja ljudskih resur-sa Crne Gore.

Promovisati nauku i istraživanje, kao i povezivanje privrede sa istraživačima

Prosvjetni rad: Za pod-sticanje i jačanje veza izme-đu biznisa, s jedne, i nauke i obrazovanja, s druge stra-ne, važni su sajmovi mladih pronalazača i slične smotre i prezentacije inovacija iz ra-zličitih sfera kreativnosti. Sa-vremeni koncept inovacija nije samo vezan za pronala-zaštvo, već za sve ekonomske i čak društvene procese u cje-lini. Koliko smo svjesni te či-njenice?

Mijušković: Saradnja pri-vrede, nauke i istraživačkih institucija je od presudnog značaja za razvoj i privre-de i društva. U mnogim ze-mljama, privredni sistemi nalaze se na prekretnici – suočeni sa sve većom po-tražnjom, ali i s ograniče-nim kapacitetom i resursi-ma. Sve veća privredna važ-nost znanja i inovacija, ra-stuće oslanjanje na tehno-logiju i povećana potražnja za tradicionalnim, kao i za novim vještinama signali-ziraju da je primjena inova-cija u svakom smislu kom-parativna prednost na trži-štu. Unapređenje disemina-cije znanja – Podrška inova-cijama zahtijeva širi pristup i prelaz sa usko fokusirane nauke na široko orijenti-sane projekte i programe. Ovo podrazumijeva stva-ranje okvira za saradnju iz-među univerziteta-privre-de-vlade, promovišući di-seminaciju novih tehnolo-gija u širokom spektru sek-tora, kompanija i razvoj no-vih infrastruktura.

U cilju povećanja efika-snosti i saradnje u istraži-vanju i razvoju inovacija, Evropska komisija je pred-ložila 2000. godine stvara-nje Evropskog istraživač-kog prostora. Cilj je smanji-ti rasipanje energije i sred-stava jer se oko 80% javnih naučnih istraživanja odvija na nacionalnom nivou. Na-vedeno je da se u tom cilju treba promovisati:

– stvaranje evropskog tržišta istraživanja, odno-sno slobodnog prostora za kretanje znanja, istraživa-ča i tehnologija radi jačanja saradnje, podsticanja kon-kurentnosti i bolje alokacije raspoloživih resursa,

– restrukturiranje evrop-skoga pristupa istraživanju boljom koordinacijom istra-živačkih aktivnosti i politika na nacionalnom nivou i

– razvoj zajedničke evropske politike prema istraživanju, koja se neće odnositi samo na finansi-ranje istraživačkih aktivno-sti, nego će uzimati u obzir i sve aspekte drugih nacio-nalnih i evropskih politika vezanih za istraživanja

U Crnoj Gori je potrebno promovisati nauku i istraži-

vanje, kao i povezivanje pri-vrede sa istraživačima, po-sebno imajući u vidu da – iako smo uključeni u pro-mociju i saradnju u okvi-ru programa Evropske uni-je za podsticaj nauke i istra-živanja – činjenica je da se ovi programi nedovoljno koriste.

U cilju promovisanja inovativnosti Privredna ko-mora Crne Gore dodjelju-je nagradu za inovativnost. Nagrada za inovativnost dodjeljuje se članici Komo-re, pojedincu ili grupi uz osnovne kriterijume: ino-vacija, koja za rezultat ima stvaranje novih proizvoda, tehnologija i usluga kao i značajno unapređenje po-stojećih, u skladu sa potre-bama tržišta; inovacija pro-cesa kao primjena novog ili značajno poboljšanog na-čina proizvodnje ili izvrše-ne usluge; inovacija organi-zacije kao primjena novih ili znatnih promjena u struk-turi ili menadžmentu kom-panije, s namjerom da se poboljša korišćenje znanja, kvaliteta proizvoda ili uslu-ga, ili poveća efikasnost po-slovnih tokova; marketinška inovacija, kao primjena no-ve marketinške metode, uk-ljučujući značajne promje-ne u dizajnu proizvoda, pa-kovanju, plasmanu, promo-ciji proizvoda i naplaćivanju proizvoda.

Treba ulagati da bi ljudi imali volje i motiva da stvaraju

Prosvjetni rad: Najviše cr-nogorsko državno priznanje u obrazovanju „Oktoih” jed-nom ste uporedili po njego-vim simboličkim vrijednosti-ma sa godišnjom Nagradom koju dodjeljuje Privredna ko-mora Crne Gore za najbolje postignute rezultate u privre-di. Oba priznanja imaju više-decenijsku izuzetnu ulogu u crnogorskom društvu. Da li, u cjelini gledano, dovoljno podstičemo stvaralaštvo na svim poljima?

Mijušković: Savremene tendencije razvoja zema-lja tržišne privrede pokaza-le su da se stvaralaštvo, ino-vativnost i obrazovanje, na-laze u vrhu prioriteta naci-onalnih strategija društve-no-ekonomskog i naučnog napretka. Razvijena druš-tva teže ka stvaranju „druš-tva znanja”. Imajući u vi-du da se efekti stvaralaštva ne odražavaju samo na po-jedince, već i na društvo u cjelini, može se reći da zna-nje postaje osnovni razvoj-ni faktor.

Prepoznajući značaj zna-nja i razvoja ljudskih resur-sa za razvoj privrede i jača-nje konkurentske pozicije Crne Gore, crnogorske ini-stitucije, socijalni partneri i zainteresovane strane za-jednički rade na ostvariva-nju ovog cilja. Njihov odnos i zajednički rad treba da se i dalje unapređuju jer nalazi brojnih istraživanja i praksa najrazvijenih zemalja, upu-ćuje na zaključak da samo zemlje koje ulažu u razvoj stvaralaštva i obrazovanja bilježe i uspjehe.

Nagrade koje dodje-ljujemo za stvaralaštvo bi-lo duhovno ili materijalno su samo simbolički čin ko-jim se pokazuje poštovanje prema stvarocima i pregao-cima. No, ne treba smetnuti sa uma da treba i prije toga da ulažemo da bi ljudi ima-li volje i motiva da stvaraju. Nijesam siguran koliko smo u Crnoj Gori svjesni toga i koliko se cijeni rad koji pret-hodi svim ovim uspjesima.

Razgovarao:Goran Sekulović

OKT.2014

BROJ

28

12

AKTUELNOSTI

U organizaciji Društva ekonomista i menadže-

ra Crne Gore, Univerziteta Donja Gorica (UDG) i „Alijan-se Centralno-istočnih evrop-skih univerziteta” u hotelu „Maestral” u Pržnom održan je XIX regionalni Miločer-ski razvojni forum na temu

„Kreativnost, inovativnost i dizajn”, koji je okupio veli-ki broj domaćih i inostranih stručnjaka iz obrazovanja, nauke, ekonomije, informa-ciono-komunikacionih teh-nologija i drugih oblasti.

U panel diskusiji „Krea-tivnost u obrazovanju” bi-

lo je riječi o tome na koji na-čin obrazovne ustanove kod učenika njeguju njihov tale-nat i podstiču ih na kreativ-no djelovanje.

Prof. dr Sanja Ivanović: Kreativna osoba treba da ima analitičke, sintetičke i praktične sposobnosti

Govoreći o kreativnosti i dizajnu, prof. dr Sanja Iva-nović, dekan Fakulteta po-litehnika na UDG smatra da su to pokretačke snage ekonomske valorizacije ne-kog projekta. „Kada se ka-že da je nešto pokretačka snaga u ekonomskoj valori-zaciji onda se odmah dobi-je želja da se ta ekonomska valorizacija što više nagla-si, a da bi to mogli da na-glasimo moramo što više da razvijemo kreativnost i dizajn. Postoje teoretske studije koje se bave pro-učavanjem povećanja ni-voa kreativnosti i sposob-nosti za dizajn kod stude-nata i sve se one slažu da jedna kreativna osoba tre-ba da ima analitičke, sinte-tičke i praktične sposobno-sti. Ove prve podrazumije-vaju umijeće da se anali-zira i ocjenjuje neka ideja. Sintetičke sposobnosti su kreativno stvaranje ideja, a

praktične sposobnosti pra-ve osnovnu razliku između nečega što je apstraktno i daju im konačnu praktičnu primjenu. Sve ove tri spo-sobnosti mogu da se razvi-ju kroz rad u malim grupa-

ma da bi se povećala inte-rakcija profesora i studen-ta, kao i kroz rad u velikim grupama sa heterogenim sastavom, da bi se na što adekvatniji način simulira-la realnost. Veoma je bit-no dati studentu dovoljno vremena da bi na adekva-tan način mogao da izrazi svoje kreativne potencija-le, ali takođe je veoma bit-no ograničiti ga vremenski da bi mogli da simuliramo stvarne konkurse i realne uslove sredine u kojoj ži-vimo i stvaramo”, kazala je Ivanovićeva.

Gordana Tomašević: Nastavnici se trude da svakom učeniku omoguće da se individualno iskažu

Gordana Tomašević, di-rektorica Srednje likovne škole „Petar Lubarda” sa Cetinja konstatovala je da se pojam kreativnosti pri-rodno veže za umjetnike i umjetničke škole. Vaspit-no-obrazovna ustanova na čijem je ona čelu specifič-na je po tome što okuplja najtalentovanije mlade lju-de iz cijele Crne Gore. Pri-likom upisa đeca polažu prijemni ispit, provjerava-ju se njihove likovne spo-sobnosti, a ne upisuju se po uspjehu iz prethodnih razreda.

„Kad se upišu u ovu ško-lu naš zadatak je da njegu-jemo kreativnost koju smo prepoznali kod njih i da je usmjeravamo ka stvaranju nečeg novog i vrednijeg. Nastavnici se trude da sva-kom učeniku omoguće da se individualno iskažu. Ova škola je značajan segment u crnogorskom obrazovanju samim tim što je jedina te vrste, a učenike motivišemo na rad kroz konkurse, izlož-be, saradnju sa UDG, mini-starstvom kulture i mrežom umjetničkih škola iz regio-na”, dodala je, uz ostalo To-maševićeva.

Duško Rajković: Svi naši obrazovni programi su otvoreni

Direktor Centra za struč-no obrazovanje Duško Raj-ković ocijenio je da je mno-go urađeno u domenu re-forme obrazovanja u Crnoj Gori i da iz regiona često do-

laze delegacije da vide i pre-uzmu ovdašnji model.

„Centar za stručno ob-razovanje trudi se da uspo-stavi dobre odnose sa svim srodnim institucijama u re-gionu i šire. Jer, samo sarad-njom, odnosno preuzima-njem dobrih programa sa strane, možemo da pojefti-nimo stručno obrazovanje. Svi naši obrazovni programi su otvoreni što znači da ško-le mogu da ih koriguju i pro-mijene u mjeri u kojoj sma-traju da je to potrebno”, re-kao je Rajković.

Radiša Šćekić: Spajanje nespojivog

Govoreći o kreativnosti u nastavi u Gimnaziji „Slo-bodan Škerović” iz Podgo-rice, direktor Radiša Šćekić kaže da su spajali nespojive predmete.

„Organizovali smo ra-dionice koje spajaju nasta-vu matematike i filozofije. Na taj način pomogli smo učenicima da lakše savla-daju matematičke proce-se i da dobiju nove vizu-re u vezi s filozofijom, te smo statistički poboljša-li prośek ocjena učenika iz ovih predmeta. Spojili smo učenje stranih jezika i scen-ske djelatnosti. Rezultat je bio da su učenici ohrabre-ni da u većoj mjeri koriste strane jezike u praksi, a Gi-mnazija je dobila produk-ciju sopstvenih multijezič-kih scenskih performansa. Imali smo i radionice iz li-kovnog obrazovanja i vizu-elnih komunikacija u kon-tekstu proučavanja kom-pleksnih psiholoških pro-cesa, a rezultat je osvaja-nje prvih mjesta na među-narodnim likovnim i foto-grafskim konkursima.

Šta smo u stvari naučili mi profesori? Kreativnost je dar koji mora da se zasluži učenjem i radom. Kreativna nastava novog doba ima sa-mo jedan zadatak. Ona tre-ba da iskoristi sve svoje re-surse i potencijale da bi na-pokon našla efikasan način na koji mogu da se u što je moguće većoj mjeri ostva-re dva jednostavna i veoma staromodna cilja – pomo-ći đeci da postanu ljudi ko-ji misle svojom glavom”, za-ključio je Šćekić.

O. Đuričković

U Pržnom održan XIX regionalni Miločerski razvojni forum na temu „Kreativnost, inovativnost, dizajn”

POMOĆI ĐECI DA POSTANU LJUDI KOJI MISLE SVOJOM GLAVOM Kreativnost se stvara u glavama mladih ljudi. Interakcija studenata sa kreativnim pojedincem mnogo je značajnija nego interakcija sa nekim kreativnim softverom ili drugim vidom komunikacije preko digitalnih medija, poručili učesnici panel diskusije „Kreativnost u obrazovanju”

Ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović: NAŠA NAUČNA ZAJEDNICA PREDSTAVLJA JEDINSTVENI TIM „Ni u jednoj oblasti pa ni u nauci, ne možemo napraviti napredak na velikom evropskom tržištu, ukoliko ne kreiramo sinergiju koja će nam pomoći da se izborimo sa izazovima koji su nam na putu”, poručila ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović

U okviru teme „Crna Gora i EU naučni fondo-vi” ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović ocijeni-la da je najveći uspjeh re-sora na čijem je čelu što se naučna zajednica Cr-ne Gore kvalitetno pove-zala i što se već ośeća si-nergija u tom okviru. „Cr-nogorska naučna zajed-nica je imala problem ni-skog investiranja u nau-ku, nepovezanosti, veli-kog jaza između nauke i biznisa, što je bio norma-lan slijed stvari u postran-ziciono vrijeme u kojem smo morali da se borimo sa mnogim drugim izazo-vima. Čini se da su nauka i naučna istraživanja uvi-jek nešto što se ostavlja za kraj kada su investici-je u pitanju. Najvećim do-metom crnogorske nauč-ne zajednice smatram to što smo znali da napravi-mo prioritete i što smo znali šta treba investirati u datom momentu. Počeli smo sa 0,13 procenata bru-to društvenog proizvoda (BDP) ulaganja u nauku. Važ-no je bilo napraviti impuls da naučnoistraživačka zajed-nica zna da postoji neko ko će joj dati određene smjerni-ce. Najveći naš izazov bio je da se obezbijede izvori finan-siranja za ideje, projekte i ono što naučnici u Crnoj Go-ri rade. Otvorili smo fond sa Svjetskom bankom u izno-su od 12 miliona eura, koji će u narednih pet godina bi-ti investirani u visoko obrazovanje i nauku. Akumulira-li smo sredstva iz sedam budžeta crnogorskih ministar-stava koja su investirana u 104 nacionalna naučnoistra-živačka projekta, otvorili smo sve međunarodne fondo-ve za Crnu Goru, koja je sada aktivna učesnica programa Eureka, Horizont 2020, COST, i svih onih programa koji daju mogućnost našim naučnicima da dopru do sredsta-va. Dakle, od 0,13 posto prije samo tri godine, sada Crna Gora ulaže 0,50 posto BDP u nauku, što je jedan od naj-većih skokova investiranja u tu oblast u regionu”, nagla-sila je ministarka nauke.

Ističući da je svijest ljudi najteže promijeniti, Vlahovi-ćeva je ocjenila da je možda najveći izazov u ovom vre-menu upravo to da se promijeni način razmišljanja za vri-jeme koje dolazi. „Vjerujem da otvaranjem prema me-đunarodnom kontekstu mi i te kako širimo vidike. Zato smo uporni u tome da radimo na umrežavanju crnogor-

ske naučne zajednice sa svijetom. Zašto? Zato što našim naučnicima treba međunarodni kontekst za istraživanja posebno u onim segmentima đe mi ne možemo da fi-nansiramo visokosofisticirane laboratorije i tehnologije u kojima bi naši naučnici eventualno vršili određena istra-živanja. S druge strane čini se da se otvaranjem i umre-žavanjem polako mijenja svijest nas koji smo na ovom prostoru đe se sukob civilizacija odvijao jako dugo”, uka-zala je ona.

U tom cilju Ministarstvo nauke je sačinilo projekat ko-ji se tiče povezivanja crnogorske i međunarodne naučne zajednice kroz tzv. „Naučnu mrežu” đe je baza podataka svih naučnika i istraživača koji se mogu lako kontaktirati.

Prema mišljenju Vlahovićeve, naučna zajednica u Crnoj Gori najviše šansi za istraživanja ima u oblastima energije, ekologije, turizma, ekonomskog razvoja, ICT-a te zaštite životne sredine.

„Našu naučnu zajednicu smatram jednim timom. Ni-je tu bitno ni ministarstvo, niti prvi, drugi ili peti čovjek, bitno je da naša naučna zajednica, u državi kao što je Cr-na Gora, predstavlja jedinstveni tim, jer mi kao mali ni u jednoj oblasti pa ni u nauci ne možemo napraviti napre-dak na velikom evropskom tržištu, ukoliko ne kreiramo sinergiju koja će nam pomoći da se izborimo sa izazovi-ma koji su nam na putu”, zaključila je ministarka Vlahović.

Prof. dr Sanja Ivanović, dekan Fakulteta politehnika na UDGMLADI LJUDI MNOGO VIŠE UČE KADA IM SE NEŠTO POKAŽE NEGO KADA IM SE NEŠTO KAŽE

„Veoma je važno razvijati samopouzdanje studenta koje se postiže kroz javne nastupe i učestvovanje na me-đunarodnim konkursima. Takođe, razvoj ICT je aspekat koji ne smije da se zanemari. Međutim moramo da vodi-mo računa da sa stanovišta kreativnosti savremene teh-nologije pripadaju samo jednom domenu alatki. Kreativ-nost se ne stvara sa trodimenzionalnim printerom, skene-rom, niti sa nekim modernim softverom za trodimenzio-nalno modelovanje. Kreativnost se stvara u glavama tih mladih ljudi. Imajući sve to u vidu na Fakultetu politehni-ka trudimo se da obrazujemo mlade koji će biti sposobni da se, prije svega, dokažu u lokalnoj sredini u Crnoj Gori. Interakcija studenta sa kreativnim pojedincem mnogo je značajnija nego interakcija sa nekim kreativnim softve-rom ili drugim vidom komunikacije preko digitalnih me-dija. Mladi ljudi mnogo više uče kada im se nešto poka-že nego kada im se nešto kaže”, ukazala je, uz ostalo prof. dr Sanja Ivanović, dekan Fakulteta politehnika na UDG.

■ CRNOGORSKI MODEL OBRAZOVANJA UZOR REGIONU: Poručili učesnici diskusije

■ NAJVEĆI IZAZOV BIO JE DA SE OBEZBIJEDE IZVORI FINANSIRANJA: Ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović

13

OKT.2014

BROJ

28

AKTUELNOSTI

Jedan od ovogodišnjih do-bitnika Trinaestojulske na-

grade je reditelj Gojko Kastra-tović, koji je kako, pored osta-log, stoji u obrazloženju žirija: „znalački urađenom serijom, Dinastija Petrović Njegoš’, u stilu iskusnog profesionalca sineaste sačinio vrijedan i tra-jan doprinos crnogorskom te-levizijskom stvaralaštvu, a pr-venstveno crnogorskoj kultu-ri i istoriji u cjelini, kako bi se i putem filmske trake čuvala od zaborava naša esencijalna priča o dinastiji Petrović–Nje-goš”.

Tim povodom razgovara-li smo sa njim o počecima nje-govog rada, doprinosu razvo-ju crnogorske kinematografi-je, kao i klimi u kojoj stasava-ju mladi kadrovi.

Prosvjetni rad: U prvoj fazi vašeg radnog vijeka, dok smo još živjeli u jugoslovenskoj za-jednici, radili ste sa poznatim filmskim imenima – Veljkom Bu-lajićem, na primjer. Kakva isku-stva i saznanja nosite iz tog pe-rioda?

Kastratović: Početak za-pravo predstavlja najljepši pe-rod mog života kog se rado śećam. Radni angažman po-čeo sam kao asistent Veljka Bulajića, a potom režiser dru-ge grupe. Rad sa njim za me-ne nije bio samo dragocjeno iskustvo, već velika škola koja je na najbolji način obogatila moje teoretsko znanje. Njego-vo obrazovanje stečeno u ita-lijanskoj školi kinematografi-je „Ćentrospetale” za naše pri-like bilo je nedostižna riznica umijeća. Bio je specifičan, od-ličan organizator, perfekcio-nista u poslu. Svim detaljima poklanjao je punu pažnju, po-čevši od izbora glumaca, am-bijenta, kvaliteta maske, šmin-ke, tehnike.

„Bitka na Neretvi” bio je prvi film na kom smo zajedno radili. Veljko je postavio film na najviši nivo i njegovi kri-teriji bili su holivudski. Radi-li smo čak tri verzije filma: na engleskom, italijanskom i srp-skohrvatskom jeziku. Sniman je u dva dijela zbog nepovolj-nih vremenskih prilika, a film je prikazan u 128 zemalja svi-jeta, što čak i danas, uprkos napretku tehnike, predstavlja pravo čudo. To je jedini jugo-

slovenski film koji je nomino-van za „Oskara”.

Srećna okolnost bila je i to što su u to vrijeme bili an-gažovani i vrsni scenaristi po-put Ratka Đurovića i Stevana Bulajića. Iako su bili različitog karaktera, taj trio je predstav-ljao jedinstvenu sintezu isku-stva, znanja, poleta i energije. Njihova zajednička ostvarenja od neprocjenjivog su značaja za jugoslovensku kinemato-garfiju. Poslije toga uslijedio je rad na filmu „Čovjek koga treba ubiti”, rađen po scena-riju Ratka Đurovića sa temati-kom iz crnogorske istorije, in-spirisan likom Šćepana Malog koji, uprkos svim ostvarenim dometima dobrog filma, ni-je bio prihvaćen. Nakon toga snimali smo film „Veliki tran-sport”.

Prvi film koji je on radio za crnogorsku kinematogra-fiju bio je „Kamen i more” iz žanra dokumentarnog filma za Lovćen film”, a nakon to-ga uslijedio je i prvi igrani film „Vlak bez voznog reda”. Tu su i druga ostvarenja od neizmjer-nog značajna za crnogorsku kinematografiju poput „Uza-vrelog grada” i „Pogled u ze-nicu Sunca”.

„Lovćen film” najzaslužniji za razvoj crnogorske kinematografije

Prosvjetni rad: U to vrijeme i Zeta film iz Budve ostvarivala je značajne filmske projekte. Na-žalost, ta institucija više ne po-stoji. Koliko je onda bila zamah filmskim stvaraocima, a koliko su njenim nestankom izgubili?

Kastratović: Crnogorska ki-nematografija formirala je kao i sve kinematografije ondašnje Jugoslavije filmska i distribu-terska preduzeća u periodu iz-među 1948. do 1952. „Lovćen film” je bio nosioc proizvod-nje. Ta produkcijska kuća bila je najveća i najzaslužnija za ra-zvoj crnogorske kinematogra-fije. Njeni počeci i veliki uspje-si vezani su za „Lovćen film” ne samo zato što je proizveo prvi crnogrski dokumentarni i igra-ni film, već i prvi eksperimen-talni. Uz to, zahvaljujući njego-voj produkciji razvila se i tako-zvana škola crnogorskog do-kumentarnog filma. Redite-lji koji su svoje umijeće ste-

kli u njoj bili su prepoznatlji-vi po jedinstvenom i original-nom ośećaju za formu i sadr-žaj, kao i izboru tematske gra-đe. Osnivači škole bili su Rat-ko Đurović i Velimir Stojanović, režiseri. U tom periodu, u pro-dukciji ove kuće snimani su svi filmski žanrovi.

Uslijedile su i prve nagra-de. „Perast mrtvi grad”, prvi je film koji je prikazan u inostran-stvu na dva velika Festivala − Karlovim Varima i Veneciji. Za taj film je Ratko Đurović dobio nagradu za scenario u Puli.

Tu je snimana i prva ko-produkcija. „Lovćen film” je postao filmsko preduzeće od evropskog značaja. Snimlje-ni su još i „Ne ubij” i „Kako”. Nakon ukidanja „Lovćen fil-ma”, zahvaljujući entuzijasti-ma, prije svega Čedomiru Vu-leviću formiran je studio „Tito-grad” u u kojem je proizvede-no 12 igranih filmova u kopru-dukciji. Oslanjajući se na pret-hodno postavljene temelje, to je omogućilo kontinuitet, ali i kvalitet proizvodnje. Među-tim, ukidanjem Saveznog fon-da nastupila je finansijska kriza koja je rezultirala padom proi-zvodnje u Crnoj Gori.

Od 1955. godine filmski studio „Zeta” emitovao je i dis-tribuirao strane uvozne filmo-va. Poklonicima filmske um-jetnosti tadašnjeg jugoslo-venskog gledališta taj studio omogućio je uživanje u film-skim ostvarenjima uvezenih stranih filmova najbolje kate-gorije. Nažalost, nakon zemljo-tresa „Zeta film” je nestala.

Prosvjetni rad: Mala smo ze-mlja i malih materijalnih moguć-nosti, a filmska industrija zahti-jeva mnogo, i na materijalnom i na infrastrukturnom planu. Ko-liko su filmski, dramski i drugi stvaraoci iz Crne Gore uspjeli da se odupru svim navedenim, kao i mnogim drugim barijerama?

Kastratović: Godišnji fond za cijelu kinematografiju je veoma skroman i iznosi sve-ga 140.000 eura. Ipak, sma-tram da je presudno imati ja-sne ciljeve, osmisliti plan u skladu sa datim uslovima, od-nosno sredstvima. Problem ne predstavlja planiranje snima-nja dva igrana filma ili nekoli-ko dokumentarnih filmova go-dišnje. Pored sredstava, neop-hodni su i uslovi, kao i dobra organizacija. Ukoliko bi osmi-slili projekat o osnivanju film-skog studija za tehničke i dru-ge usluge stvari bi bile mnogo jednostavnije. Pritom, to može

biti i montažni studio sa prate-ćim objektima što ne iziskuje ulaganje velikih sredstava. Na-ravno, lijepo je planirati i osni-vanje filmskog studija. Uz pri-rodne ljepote, prelijepe pej-zaže koje Crna Gora pośedu-je, kao i dostupnost željeznič-kog, pomorskog i avio-prevo-

za, bili bi privlačni za inostra-no tržište.

U Kinoteci planiramo da formiramo i izbor najboljih svjetskih filmova

Prosvjetni rad: Čini se da smo osnivanjem crnogorske Kinoteke, čemu ste Vi lično do-sta doprinijeli, unaprijedili ne-ke standarde i da sada imamo, s obzirom na uslovnosti koje su to pratile, zavidan filmski doku-mentacioni fond?

Kastratović: Nažalost, či-njenica je da smo posljednja zemlja koja je osnovala Kino-teku, ne samo u Evropi, već na Balkanu. Srećom, nadlež-ni resori su podržali ideju i prepoznali značaj osnivanja ove institucije. Tu, prije sve-ga, mislim na razumijevanje Vlade koja je odmah usvoji-la naš predlog. Uskoro oče-kujemo funkcionalan prostor u zdanju bivše zgrade vojske. Osnivanje je proteklo u neko-liko faza. U prvoj smo priku-pljali crnogorsku produkciju, druga je bila u znaku sortira-nja i sakupljanja produkcije svih crnogorskih autora ko-ji žive van granica Crne Go-re. Obuhvatili smo sve filmo-ve velikih autora poput Kike

Papića, Veljka Bulajića, Duš-ka Vukotića. Takođe, planira-mo da formiramo i izbor naj-boljih svjetskih filmova, što će posebno biti privlačno po-klonicima ove vrste umjet-nosti (tu su i mlade genera-cije), koji će na jednom mje-stu moći da uživaju u omilje-

nim ostvarenjima, kada god požele.

Prosvjetni rad: Vaš dopri-nos, bilo kao reditelja, drama-turga, pisca, se bez simnje, naj-više ogleda u onim ostvarenji-ma koja su kroz filmsku traku, prvo sačuvala, istražila, a po-tom promovisala kulturnu, isto-rijsku i opšte društvenu crno-gorsku baštinu, njen identitet i iskonsku duhovnost i prepo-znatljivost. Koliko se kroz ovaj vid stvaralaštva vraćamo sebi i vrijednostima koje pečate, ne samo našu sadašnjost, nego i buduće vrijeme?

Kastratović: To vidim kao jednu ćeliju. Institucije daju pečat identitetu jednog na-roda. Ipak, kada je o Crnoj Gori riječ, smatram da je na tom polju veoma važno str-pljenje, budući da se stvari sporo mijenjaju, javljaju ot-pori, kao i oprečna mišlje-nja prilikom osnivanja ne-kih institucija. Na primjer, u Crnoj Gori još uvijek ne po-stoji Njegošev institut. Vi-še je kombinacija i varijan-ti u vezi sa njegovim osniva-njem. Dakle, važno je usagla-siti mišljenja, mijenjati se br-že, što inače nije jača strana našeg crnogorskog mentali-teta, učiti na greškama i osta-viti iza sebe nedostatke. Ne smijemo zaboraviti da pred-stoji važan momenat za cije-lu Crnu Goru, a to je priključi-vanje Evropskoj uniji, što će, između ostalog, značiti po-vinovanje drugačijim zako-nima. Ti zakoni će uticati na formiranje identiteta jedno-ga naroda. Ipak, dobar plan predstavlja već pola uspjeha. Stoga, dok ne usaglasimo mi-šljenja, sada je povoljan mo-menat da profilišemo kadro-ve za efikasniji rad budućeg instituta.

U adekvatnim uslovima mladi će moći da iskažu umjetnički potencijal

Prosvjetni rad: Ima li Cr-na Gora dovoljno kadrova, po-gotovo mlađe generacije, ko-ji bi mogli na svojim plećima da mnoge društvene i opšte ži-votne izazove pretoče u filmsku priču, da budemo konkuren-tni i na regionalnoj i na svjet-skoj sceni?

Kastratović: Ne može se reći da mlade generacije ni-jesu spremne, kao i da nema dovoljno onih koje privlači ova vrsta vizuelne umjetnosti. Fakultet dramskih umjetnosti na Cetinju omogućava obra-zovanje budućeg kadra. Me-đutim, veoma je važna i slje-deća karika u tom lancu, a to su uslovi. U adekvatnim uslo-vima mladi će moći da iskažu umjetnički potencijal. Naslje-đe koje smo ostavili potrebno je širiti i bogatiti. Generaci-je 1946. stvorile su moćnu ki-nematografiju, uprkos oskud-noj tehničkoj opremi. Ipak, za-hvaljujući jasnom cilju, entuzi-jazmu i opšte društvenom ras-položenju ostvarili su rezulta-te koje poštujemo. Opšte ko-lektivna, duhovna i materijal-na klima predstavljaju put na-pretka. Oni donose kreativan duh, polet i energiju, što uz nasljeđe i sredstva moderne digitalne komunikacije može biti dobar temelj daljeg stva-ralaštva.

Razgovarala:Šerifa Begzić

Razgovor s povodom: Gojko Kastratović, reditelj, dobitnik Trinaestojulske nagrade

JASAN CILJ I ENTUZIJAZAM FORMULA USPJEHA − Rad sa Veljkom Bulajićem za mene nije bio samo dragocjeno iskustvo, već velika škola koja je na najbolji način obogatila moje teoretsko znanje− Institucije daju pečat identitetu jednog naroda. Ipak, kada je o Crnoj Gori riječ, smatram da je na tom polju veoma važno strpljenje, budući da se stvari sporo mijenjaju, javljaju otpori, kao i oprečna mišljenja prilikom osnivanja nekih institucija− Nasljeđe koje smo ostavili potrebno je širiti i bogatiti. Generacije 1946. stvorile su moćnu kinematografiju, uprkos oskudnoj tehničkoj opremi– Bilo bi lijepo da se emituje i u školama dokumentarna serija „Dinastija Petrović – Njegoš”

Gojko Kastratović je rođen u Beranama. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u rodnom gradu, a Fakultet dramskih umjetnosti u Beogradu. Kao asistent, pomoć-nik režisera i režiser druge ekipe, radio je na filmovima: Bitka na Neretvi, Sarajevski atentat, Čovjek koga treba ubi-ti, Veliki transport i dr. Režirao je dokumentarne filmove: Evanđelje zla, Sili u inat, Jovan Tomašević, dokumentar-ne reportaže Nenadna, Tragom pismenosti, Vojvoda Mi-ljan Vukov, Iguman Mojsije Zečević, Luča Mikrokozma i dr. Kratki igrani film Pusta zemlja realizovao je po istoimenoj noveli Mihaila Lalića. Režirao je igrano dokumentarnu te-levizijsku dramu Suđenje đeneralu Vešoviću i po svom tek-stu dramu Baraba.

Scenarista je i režiser dokumentarnih TV serija: Crna Gora XX vijeka u filmskim dokumentima, Tuđinci i izvanj-ci o Crnoj Gori, Glasoviti crnogorski junaci, To je Crna Gora, Skadarsko jezero, Cetinjska mitropolija, Sto godina Elektro-privrede u Crnoj Gori i Dinastija Petrović Njegoš. Bio je pro-ducent i izvršni producent igranih filmova Mi nismo an-đeli, Zaboravljeni, Kako je propao roken rol, Uvod u drugi ži-vot i druge filmove. Autor je knjiga Filmografija crnogor-ske kinematografije i filmova o Crnoj Gori u izdanju Cen-tralne narodne biblioteke „Đurđe Crnojević” na Cetinju, Crnogorska kinematografija i filmovi o Crnoj Gori u izdanju DOB-a iz Podgorice i Istorija crnogorskog filma u izdanju CID-a iz Podgorice. Osnivač je Crnogorske kinoteke. Bio je njen direktor od 2000–2007. Član je Matice crnogorske i crnogorskog PEN kluba. Bio je i predśednik Udruženja filmskih radnika Crne Gore, član Predśedništva Saveza udruženja filmskih radnika SFRJ i član Skupštine i Pred-sjedništva Festivala jugoslovenskog igranog filma u Puli.

ZA OPSTANAK TV FESTIVALA U BARU PRESUDNI SU MJERA I ISKUSTVO

Prosvjetni rad: TV Festival u Baru iz godine u godinu stiče sve jaču reputaciju. Iako je to na-ša važna konekcija sa svijetom, nezvanično se čuju ocjene da ga nijesmo dovoljno iskoristili za naše gledaoce, da je malo emisija i priloga koje kasnije možemo viđeti na programima TV kuća u Crnoj Gori. I uopšte, da dovoljno ne koristimo TV medij za promociju sopstvenih vri-jednosti. Koliko je to tačno?

Kastratović: Festivali predstavljaju veliku korist za kulturu jedne zemlje. To je jedan po-seban vid kulturne politike, ne samo televizijskih filmskih i pozorišnih festivala, već uku-pne festivalske djelatnosti. Barski festival osnovali su entuzijasti i on ima najveći značaj za Crnu Goru, budući da je to jedini televizijski festival koji svake godine postaje sve zna-čajniji. Međutim, politika Festivala nije dobro promišljena, organizovana, niti dovedena do kraja. Na primjer, nema direktnu povratnu dimenziju, koja je značajna isto koliko i ona afirmativna. Iako je koncentrisan na afirmaciju vrijednosti iz Crne Gore, za njegov opsta-nak presudni su mjera i iskustvo. Dakle, da bi opstao potrebno ga je usavršavati perma-nentno, angažujući stručnjake iz ove oblasti, te omogućiti da se festivalski sadržaji emi-tuju na svim crnogorskim televizijama.

U ondašnjoj Jugoslaviji najatraktivniji i najveći u Evropi bio je Filmski festival u Puli ko-ji je pośećivalo od 5.000 do 7.000 gledaoca. To je bio grandiozan skup, vizuelno atrakti-van, održavan na otvorenom, sa detaljno isplaniranim i osmišljenim programom. Bio je specifičan i po tome što je promovisao ravnopravnost, čak i kada je išla na štetu kvaliteta.

NAGRADE NIJESU NAJVAŽNIJE U ŽIVOTU JEDNOG STVARAOCA

Prosvjetni rad: Za ovogodišnju Trinaestojulsku nagradu posebno Vas je preporučila dokumentarna serija „Dinasti-ja Petrović-Njegoš”, urađena u osam epizoda. Koliko je ova najviša nacionalna crnogorska nagrada značajna za Vas?

Kastratović: Iako o nagradama imam posebno mišlje-nje i smatram da nijesu najvažnije u životu jednog stva-raoca, drago mi je ovo priznanje. Ipak, ośećaj doprino-sa u očuvanju crnogorske istorijske i kulturne baštine je mnogo ljepši. Prevazišli smo izazove i prepreke poput skromnih tehničkih mogućnosti i istorijske činjenice pre-točili u dokumentarnu seriju koja će mlađim generacija-ma u ovoj formi sigurno biti privlačnija. Bilo bi lijepo da se u toj formi emituje i u školama. U našem obrazovnom sistemu bilo je takvih pokušaja. Zahtjev da film, kao sred-stvo masovne komunkacije bude dio nastavnih planova i programa bio je podnešen još 1910. godine, a rukovo-deća struktura bila je raspoložena da ga usvoji. Međutim, početak Balkanskog rata omeo je planove.

■ U CRNOJ GORI JOŠ UVIJEK NE POSTOJI NJEGOŠEV INSTITUT: Gojko Kastratović

OKT.2014

BROJ

28

14

AKTUELNOSTI

U novom broju časopi-sa za društvena pitanja,

nauku i kulturu „Matica”, čiji je izdavač Matica crnogorska, objavljeni su prilozi iz različi-tih oblasti. O odnosu folklor-nog i narativnog u djelu „Pri-čanja Vuka Dojčevića” Stefana Mitrova Ljubiše, pisao je Niko-la Popović. On podśeća da je Ljubišinu stvaralačku origi-nalnost prvi pokušao ospori-ti Ivan Milčetić.

U „Putnim crticama iz Bo-ke i Crne Gore”, Milčetić isti-če da se takvih pripovijeda-ka mnoštvo može zabilježi-ti u Boki. On takođe navodi da je Ljubiša crpio građu za svoje pripovijetke iz rukopi-sne zaostavštine budvansko-ga kanonika Antuna Kojovića. Urednik Srpske zore u kojoj će svjetlo dana prvi put ugleda-ti „Pričanja Vuka Dojčevića” i biograf Stefana Mitrova Ljubi-še, Todor Stefanović Vilovski u knjizi „Stjepan Mitrov Ljubi-ša utisci i uspomene” poseb-no se osvrće na tekst Mičeti-ća, a između ostalog otkriva neobjavljeni odgovor Ljubiše na kritike Milčetića, ističe Po-pović”.

Đurovićev publicistički i encikolpedijski doprinos njegošologiji

Aleksandar Radoman au-tor je teksta Ratko Đurović o Njegošu.

„Njegošem i njego-vim djelom Đurović se ba-vio i kao scenarista, najprije u žanru dokumentarnog fil-ma u ostvrarenjima Velimira Stojanovića (Njegoš) i Jova-na Živanovića U Slavu Njego-ša, oba iz 1951. godine, te kao pisac komentatorskoga tek-sta u ostvarenju Nikole Jovi-ćevića Spomenik na Lovćenu. Takođe, djelimično se bavio i kao scenarista prvog igranog filma u crnogorskoj profesio-nalnoj kinematografiji Lažni car, iz 1955, režisera Velimira Stojanovića, jednim dijelom zasnovanoga na dramsko-me spjevu Lažni car Šćepan Mali Petra II Petrovića Njego-ša. Ipak, naš prilog neće obu-hvatiti Đurovićev scenaristič-ki opus već će se usredsredi-ti na Đurovićev publicistički i encikolpedijski doprinos nje-gošologiji”, naglašava Rado-man.

Crnogorci ne pokazuju otvorenu žalost za svojim palim vitezovima

U tekstu „Vuk Mandušić i tragična ljepota snahe Mi-lonjića” Radomir Ilić, pored ostalog naglašava, da se pri analitičkom pristupu slože-noj strukturi Gorskog vijenca ne smije izgubiti iz vida Nje-gošev osobeni metaforički dramski diskurs.

„Van pameti je da je Milo-njiću žalije snahinog kitnog vijenca od ruse glave svog si-na, takvo što je teško primje-riti idiotizmu najgore vrste, a kamoli ljudskom banu znako-

vitog prezimena. Mrki Crno-gorci ne pokazuju otvorenu žalost za svojim palim vite-zovima, jer su oni žertve bla-gorodne. Svoju veliku bol (pa i onu roditeljsku) moraju da otrpe (ljudi trpe, a žene nari-ču)”, zapaža Ilić.

Nadrealističko iskustvo Oskara Daviča

Analizirajući poeziju Oska-ra Daviča, Žarko Đurović sma-tra da je on od literture tražio više no što je ona tada pruža-la – nove traverze vizija, nove kreacijske prodore i značenja.

„Nije bila fikcija ili usputni hir što je obavezno tražio no-ve modele u poetskom stva-ralaštvu. Još prije rata je na-značio osobitost pjesničke avanture, u kojoj će (s)misle-ne neposrednosti dobiti pri-rodnu sviklost (Anatomija, Hana). On je to postizao kroz simultani sudar pojmova i ri-ječi. Imaginacija ih pomiru-je i stvara poetsko osmišlje-nje. Nadrealističko iskustvo pomoglo mu je da se povje-ri stvaralačkim slobodama”, objašnjava Đurović.

Vidno mjesto među značajnim proučavaocima crnogorskih govora pripada Rusu Pavlu Rovinskome

Adnan Čirgić podśetio je čitaoce da vidno mjesto me-đu značajnim proučavaocima crnogorskih govora pripada Rusu Pavlu Rovinskome.

„Rezultate svojih dugogo-dišnjih naučnih istraživanja o Crnoj Gori Rovinski je saop-štio na preko 4.700 štampa-

nih stranica. Nas posebno za-nima njegova opširna analiza jezika. Ta analiza, koja pred-stavlja zasebnu studiju u knji-zi, podijeljena je na sljedeće odjeljke: Akcenat, Fonetika, Tvorba riječi i fleksija, Slaga-nje riječi, Sopstvena imena li-ca, Topografska terminologi-ja i sopstvena imena pojedi-nih mjesta, Rječnik. Već iz pr-ve rečenice uvodnog dijela vi-di se da je Rovinski jezik u Cr-noj Gori tretirao tradicionali-stički, u skladu s dogmom ko-

ju je postavio prije njega Vuk Karadžić”, zaključuje Čirgić.

Za crnogorski jezik karakteristična je minimalna upotreba aktualizatora ljubaznosti

Baveći se kognitivističkom analizom crnogorskog jezika Lena Ruth Stefanović primje-ćuje da savremene kompara-tivne studije južnoslovenskih jezika neopravdano veliku pa-žnju posvećuju formalno-gra-matičkoj strani jezika.

„U 21. vijeku preovlada-la je antropocentrična lingvi-stička paradigma, koja se bavi jezičkim smislom, to jest od-nosom između jezičkih oblika i korisnika tih oblika. Za crno-gorski jezik, na primjer, karak-teristična je minimalna upo-treba aktualizatora ljubazno-sti, rasprostranjenih u drugim južnoslovenskim jezicima. Ta-ko, na primjer, oblik budite ljubazni i budite dobri, pra-gmalingvistički se ova pojava može objasniti da se u verbal-nim situacijama između dva govornika, kojima je crnogor-ski jezik maternji, empatija saosjećanje sa besjednikom, podrazumijeva”, mišljenja je Stefanović.

Đuzepe Macini i Crna Gora

O dijelu crnogorske isto-rije koji je vezan za planove i uticaj Đuzepea Garibaldija, italijanskog revolucionara i borca za ujedinjenje i slobo-du Italije, pisao je Slavko Bur-zanović.

On napominje da su revo-lucionarno-demokratske sna-ge, sljedbenici Macinija i Gari-

baldija željele rušenje Austri-je, kao stuba evropske reak-cionarne ravnoteže bez obzi-ra na strah da se time otvara prostor za ekspanziju carske Rusije. Zagovarale su revolu-cionarno rješavanje i italijan-skog i istočnog pitanja.

„U njihovim kombinacija-ma o istovremenom ustanku potlačenih naroda na Balkanu protiv Turske i Austrije i njiho-vom sadejstvu sa Italijanima, Crna Gora je dobijala istaknu-to mjesto. Đuzepe Macini je

vidio Crnu Goru kao jedan od konstitutivnih elemenata na konfederalistički transformi-sanoj političkoj karti Evrope”, stoji u tekstu.

O diplomatskim odnosima Crne Gore i Turske

Pišući o diplomatskim od-nosima Crne Gore i Turske, Hana Šarkinović ističe da je Crna Gora nakon priznanja na Berlinskom kongresu uspo-stavila pune diplomatske od-nose sa Turskom koji su tekli uzlaznom putanjom, izuzev neriješenog problema grani-ca do 1880. godine, budući da Porta nije htjela da preda Plav i Gusinje da bi zauzvrat dobi-la teritorijalno proširenje revi-zijom Berlinskog kongresa za Ulcinj i dio Bara.

„Stvaranjem Kraljevine Sr-ba, Hrvata i Slovenaca 1919. godine Crna Gora je izgubi-la sve atribute državnosti, jer je Podgoričkom skupštinom 1918. godine nelegalno i ne-legitimno Crna Gora pripoje-na Srbiji, pa su prestali svi di-plomatski odnosi između ove dvije države”, objašnjava Šar-kinović.

O istoriji crnogorskog novca

O istoriji crnogorskog nov-ca pisao je Jovan Muhadinović. Govoreći o pokušajima kova-nja crnogorske monete, on na-vodi da je 13. jula 1878. godi-ne Crna Gora postala međuna-rodno priznata država na Ber-linskom kogresu. Samim tim nije ni čudila zainteresovanost za stvaranje nacionalne mo-nete, prije svega kao simbo-la suverenosti. U tome su po-make pravili Niko Matanović, ministar finansija, vojvoda Ga-vro Vuković, ministar inostra-nih djela i Jovan Vaclik, Knja-žev emisar u Skadru.

„Knjaževim ukazom 11. aprila 1906. godine naloženo je kovanje prvog državnog novca Crne Gore. Trebalo je da se u Austriji iskuju 1,2,10 i 20 para, đe su 1,2 bile od ba-kra, dok bi 10 i 20 bile niklene. Zakon o izdavanju blagajnič-kih upitnica stupio je na sna-gu 1912. godine”: štampane su u Pragu. Bile su ručno nu-merisane na Cetinju i štampa-ne u nominalama od 1,2,5,10, 50, i 100 perpera”, navodi Mu-hadinović.

Kada i kako je formirana građanska škola u Virpazaru

Kada i kako je formirana Građanska škola u Virpazaru objasnio je Savo Lekić, rekav-ši da je u Brčelima u Crmni-ci 1872. počela da radi prva četvororazredana škola. Ta-da se nazivala „glavna ško-la”, jer su sve ostale škole bi-le trorazredne. Do kraja tride-setih godina 20. vijeka sve ve-ći broj učenika na ovom po-dručju završavao je osnovnu školu, mada većina svršenih

učenika nažalost nije imala mogućnost da nasatavi školo-vanje u produžnim i srednjim školama koje su bile otvorene u nekim mjestima Crne Gore.

Proces digitalizacije i internet prezentacije srednjovjekovnih izvora

Dragutin Papović u svom tekstu bliže objašnjava proces digitalzacije i internet prezen-tacije srednjovjekovnih izvo-ra. On naglašava da je to ve-oma složen i skupocjen po-sao. Proces digitalizacije ima nekoliko faza: pripremu, ske-niranje, kontrola kvaliteta, in-deksiranje, formiranje rezev-nih kopija i obezbjeđivanje stalne dostupnosti digitalnog dokumenta. Bitnu fazu pred-stavlja i priprema građe koja podrazumijeva: selekciju gra-đe, određivanje budućeg pri-stupa digitalnom dokumen-tu, orjentaciono definisanje memorijskih potreba, razvoj plana proizvodnog procesa, te određivanje konvencije za dodjelu naziva datotekama.

Prve dvije decenije rada crnogorskog Narodnog pozorišta

Sa engleskog jezika Rado-slav Milošević Atos preveo je tekst Atola Mejhja „Crna Go-ra kakvu smo je mi viđeli”, dok su Boris Banjević i Petar Rudić pisali o primjeni kvantitativ-ne analize u hronologiji, od-nosno rodoslovnim tablicama njeguškog bratstva Petrovića. Prostornim aspektima urbane obnove u Crnoj Gori bavili su se Miroslav Doderović i Zdrav-ko Ivanović, dok se Milovan Radojević osvrnuo na prve dvije decenije rada crnogor-skog Narodnog pozorišta. Pre-ma njegovim riječima, ovaj pe-riod, zapravo predstavlja peri-od ponovnog rađanja crno-gorskog nacionalnog teatra,

ovoga puta u Titogradu (Pod-gorici). Održano je 150 premi-jera, koje je režiralo 30 redite-lja. Ipak, on smatra da su upr-kos mijenjanju anasmbla, kon-ceptualnim lutanjima i materi-jalnoj krizi postignuti značajni rezultati koji su ugrađeni u te-melje današnjeg Crnogorskog narodnog pozorišta.

Gostujuće pozorišne trupe u Crnoj Gori

Finansiranje pozorišta u Knjaževini Crnoj Gori bila je tema rada Luke I. Milunovića. On pominje nekoliko gostu-jućih trupa poput: Trupa Đo-ka K. Protića, Mihaila Lazića, Nikole Simića, Jovana A. Mar-kovića, Dragutina Krsmanovi-ća, Dimitrija A. Ginića, Ljubo-mira Micića, te Petra Ćirića. Nakon gostovanja pozorišne trupe Petra Ćirića 1910. godi-ne osnovan je i svečano otvo-ren na Cetinju državni profe-sionalni teatar knjaževsko, tj. Kraljevsko crnogorsko narod-no pozorište, te je time i pre-stala potreba za produkcija-ma putujućih pozorišnih tru-pa u Crnoj Gori.

Misaoni i vjerski život naroda drevne Mesopotamije

Ilija Kapičić preveo je sa njemačkog jezika i uredio tekst Karla G. Junga, psihoa-nalaitičara „Seminar o Ničeo-vom Zaratustri”. Misaoni i vjer-ski život naroda drevne Me-sopotamije bili su inspiraci-ja Marku Višiću, koji u radu iz-dvaja nekoliko cjelina: Misaoni život starih Mesopotamljana, principi i osobine mitotvorne misli Bliskog istoka, govorna i pisana magija, teogonija i ko-smogonija drevnih Mesopo-tamljana, te metafizički i ko-smički principi. Glavni ured-nik časopisa je Marko Špadijer.

Š. B.

Časopisi: Matica (Br. 58, 2014)

BOGATSTVO I RAZNOVRSNOST PRILOGA

Ilija Despotović: Đe su mediji i kuda dalje?KRIZA NOVINARSTVA IMA I SVOJ PROFESIONALNI IZRAZ

U dijelu označenom Mediji, Ilija Despotović odgovo-rio je na pitanje đe su mediji i kuda dalje, rekavši da se kriza novinarstva o kojoj se sve češće govori, uglavnom svodi na suženi usko profesionalni pogled na medije.

„O krizi govore medijski vlasnici, sa stanovišta njiho-vog sopstvenog profita. Medijska kriza se vidi gotovo is-ključivo kao činjenica opadanja tiraža novina, smanjenja prihoda i njihovog nestanka. To jeste problem za one ko-ji žive od medijske produkcije, za vlasnike medija, za no-vinare i druge zaposlene u medijskoj industriji, ali kriza novinarstva ima i svoj profesionalni izraz”, navodi Des-potović.

Crnogorsko društvo za borbu protiv raka (CDPR)

organizovalo je Savjetovali-šte za odvikavanje od puše-nja na svim jedinicama Uni-verziteta Crne Gore.

„Časovi su bili besplat-ni, jer je naša želja da što ve-ćem broju mladih pomogne-mo da se izbore sa ovom lo-

šom navikom. Nažalost, iako je donesen Zakon o ograni-čavanju upotrebe duvanskih proizvoda 2004. godine, ko-ji se odnosi i na vaspitnobra-zovne ustanove u Crnoj Gori još uvijek se ne poštuje.

Tretman je trajao sedam dana, a časovi su održani u kancelariji CDPR-a i KIC-a

„Budo Tomović“ u Podgo-rici. Metoda koju praktiku-jemo je metod američkog profesora Vejn Mek Farlan-da, koja je već dala veoma dobre rezultate”, istakao je Domagoj Žarković, sekretar CDPR-a.

Š. B.

CDPR organizovao Savjetovalište za odvikavanje od pušenja na Univerzitetu Crne Gore

METODA KOJA DAJE DOBRE REZULTATE

Na svečanoj śednici, po-vodom Dana oslobođe-

nja Nikšića, uručene su na-grade najboljim studentima − Vladimiru Kostiću sa Elek-trotehničkog fakulte ta (pro-sječna ocjena 10), Tijani Mi-ćović sa Far macije (9,99), Je-leni Vučinić sa Medicinskog fakulteta (9,71), Luki Rakoje-viću sa Fakulteta umjetnosti

(9,94) i Gordani Todorović sa Fi lozofskog fakulteta (9,79).

Zahvaljujući se u ime stu-denata, Jelena Vučinić je ka-zala da nagrada Opštine Nik-šić za njih, nije sa mo još jed-na u nizu koje su primili, već da ona još ima i poseban značaj jer dolazi od rodnog grada u kome su odrasli i za-počeli obrazovanje, a kome

će se vratiti i početi uspješnu radnu karijeru.

Nagradu oslobođenja Nikšića dobila je Osnovna škola „Milija Nikčević” iz Kli-čeva. Direktorica škole Slavi-ca Perošević kazala je da na-grada predstavlja podstrek, ali i obavezu da nastave istim putem.

Bl. Koprivica

Povodom Dana oslobođenja Nikšića uručene nagrade najboljim studentimaPRIZNANJE KOJE IMA POSEBAN ZNAČAJ

15

OKT.2014

BROJ

28

AKTUELNOSTI

„Imaš jako čudan stav po pitanju posla. Previše isti-

češ svoj i rad svojih đaka. Mi-sliš da si najbolјi u svom po-slu. Takvi stavovi mnoge iriti-raju.”

Dugo su mi odzvanjale u ušima ove riječi moje pozna-nice, koleginice iz druge škole sa dugogodišnjim stažom… Neko za koga sam smatrao da mi misli sve najbolјe. Neko ko je meni, kad sam bio sa „one strane katedre”, prenosio zna-nje… Neko…

I zaista sam želio da dam prostora nekim drugim mla-dim lјudima, entuzijastima u svom poslu kao što sam ja, da Vam prezentuju rezulta-te svog prosvjetitelјskog po-sla. Mislio sam da me je bilo dovolјno i da je red na druge prosvjetare. Ali su me ove ri-ječi, koje nisu na mjestu, pod-stakle da nastavim da pišem i objavlјujem ne svoje, već uspjehe mojih đaka. Zar da se stidim i sakrivam dobre re-zultate proizašle iz kvalitet-nog rada, velike marlјivosti i istrajnog entuzijazma i opti-mističnosti tih malih čupavih, nasmiješenih, vragolastih gla-va? Zar nekome može smeta-ti kad prosvjetar želi pohvala-ma da „pogura” svoje male-ne đake da istraju u radu i to danas kada se sistem u svije-tu promijenio, kad se rad ne cijeni dovolјno? Je li moguće da je toliko iritantna činjenica da neko „živi za svoj posao” i ośeća ga iskreno kao svo-ju misiju? Zar… Hilјadu pita-nja… Iz njih i proizilazi odlu-ka da nastavim da Vam pišem i predstavim kvalitet genera-cija koje mi, učitelјi, uz veliki napor kvalitetno uvodimo na stazu koja se obrazovanje zo-ve. Upravo zato i pozivam sve mlade naše prosvjetare da pokažu rezultate rada svojih učenika, jer se uspjeha ne tre-ba stidjeti ma koliko to neki-ma smetalo.

Oproštajna priredba, održana 28. maja 2014.

Lagano se priveo kraj mog rada sa još jednom generaci-jom, šestom po redu. Rastali smo se kako i dolikuje uspješ-nom i kreativnom odjelјenju. Pa, krenimo redom.

Uporedo sa savlađivanjem gradiva, osmišlјavali smo i pri-premali aktivnosti kojima će-mo se dostojno rastati, odno-sno završiti naš zajednički pe-togodišnji rad. Prva od tih ak-tivnosti bila je oproštajna pri-redba, održana 28. maja 2014. godine sa početkom u 17 ča-sova. Ako napomenem da je gostiju bilo 42, uzrasta od tri do 74 godine i da je ova lije-pa svečanost trajala sat i po vremena, to dovolјno govo-ri o uspješnosti iste. Dva para voditelјa naizmjenično su du-hovitim komentarima i dośet-kama najavlјivala desetak tač-ki. Čast da otvorim priredbu imao sam upravo ja u okvi-ru tačke „Pozdravne riječi” đe sam se zahvalio roditelјima na saradnji, a svojim đacima po-želio da uspješno samostal-no „lete” stazom znanja u na-rednim razredima. Iza toga su se smjenjivale tačke u ko-jima su svoj uspjeh i talenat prikazivali mladi literati, sjaj-ne balerine, uspješni karati-sti, kreativni plesači, odlič-ni pjevači, izvanredni glum-ci, mali „štreberi”, talentova-ni slikari… Sve te tačke nisu

imale za cilј puko prikaziva-nje radi prikazivanja. Bile su kreativno osmišlјene, sa pu-no šale i igre, ali ozbilјno or-ganizovane i uigrane. Ako ka-žem da su blicevi aparata sije-vali svo vrijeme, da su nepre-kidno bile uklјučene pojedi-ne kamere, da smo svojim šar-mom i neposrednošću izma-mili brojne osmijehe roditelјa, ali i mnoge suze na kraju, zna-či da je ova manifestacija, ra-đena od srca, bila „pun pogo-dak” ostvarivši cilј i svoju na-mjenu. Jednim dirlјivim govo-rom učenika, koji su u tajnosti spremali za mene, i grupnim fotografisanjem svih učesnika ove divne svečanosti, zvanič-no smo se oprostili od zajed-ničkog rada.

Cetinje, Ivanova Korita, Mauzolej na Lovćenu

Par dana kasnije krenuli smo na jednodnevni izlet, 5. juna 2014. godine. Destina-cije – Cetinje, Ivanova Korita, Mauzolej na Lovćenu… Edu-kativno, zabavno, opušteno… Kao i prethodnih izleta, disci-plina mojih đaka bila je na za-vidnom nivou, s tom razlikom što su oni bili svo, ali bukval-no svo, vrijeme uz mene. Kao da su se plašili rastanka. Dok su drugi nastavnici „uzima-li” pauze za kafu, moji đaci su me pratili u stopu. Zajed-no smo šetali, pjevali, priča-li… Treći put zaredom pravi-li smo piknik kao u onim seri-jama. Śeli smo u krug, prostr-li jaknice i džemperiće, izva-dili iz torbi grickalice i zajed-no se častili. Nije bilo prepir-ki čije je čije, zajedničko je bi-lo sve. Gledajući ih tako vese-le, po prvi put potpuno udru-žene, shvatio sam da je moja misija ispunjena. Solidarnost i drugarstvo su učvršćeni, a bez toga oni kao mladi lјudi neće moći dalјe. Krijući poko-ju suzu, bio sam srećan jer mi je data mogućnost da budem dio njihovog odrastanja i sta-savanja.

Nastup na „Osmom međunarodnom dječijem karnevalu” u Herceg Novom

Nismo se čestito ni odmo-rili, ni sabrali utiske, a već smo na održavanju nove manife-stacije u našem gradu, 7. juna 2014. godine. Pod simbolič-nim „hrišćanskim” brojem33, nastupali smo na „Osmom

međunarodnom dječijem kar-nevalu” u Herceg Novom i to drugi put zaredom. Relativno brzo smo se odlučili za nume-ru kojom ćemo se predstavi-ti. Išli smo mudro i taktički. Ri-valstvo dva vodeća fudbalska kluba u regionu su nam dala ideju. Grupom od 22 učesnika (uklјučujući i mene) pod nazi-vom „Dream team”, predstavi-li smo se maskom „Fer play” i istakli da je važno učestvovati i dati sve od sebe u svemu pa i u sportu. Miks od navijačkih himni FK „Partizan” i FK „Crve-

na Zvezda”, uigrane koreogra-fije kreativnih navijačica i sjaj-na i solidarna igra malih fud-balera, doveli su do usijanja publiku na Trgu Nikole Đurko-vića, na platou ispred Gradske kafane i na bini na Trgu Miće Pavlovića. Ovacije, aplauzi, bli-cevi koji su neprekidno sijeva-li, kamere koje su konstan-tno kružile, dali su podstrek mojim đacima da svoju tačku izvedu sva tri puta besprekor-no, onako kako to oni i umi-ju, onako kako se to od njih i očekivalo. Osmijeh nisu skida-li sa lica čitavo vrijeme, a tek-stove himni pjevali su iz sveg glasa. Zato ih u narednim da-nima škole i nisam puno for-sirao jer je glas kod većine „škripao”. Meni, kao njihovom učitelјu, najdraže je bilo viđeti da su osvojili sve simpatije pu-blike (i prisutnih roditelјa mo-jih, ali i drugih đaka) koja ih

je pratila od početne pozicije (glavnog trga) do završne po-zicije (zgrada opštine), koja im je usput mahala, pjevala i igra-la sa njima. Dobili smo zahval-nicu za učešće. Šteta pa se ni-su proglašavale najuspješnije grupe. Ne sumnjam da bi moji „musketari” i moje „princeze” osvojili neko od prva tri mje-sta. U tom trenutku sam samo pomišlјao: „Mladosti, krila im daj da lete dalјe kroz život sa istom količinom ove energije i radosti. Oni su to zaslužili. I te kako.”

Poslјednji dan škole, 13. jun 2014. godine

Poslјednji dan škole, 13. jun 2014. godine, bio je rezer-visan za žurku. Dva časa zaba-ve, igre i smijeha. Grickalice, pjesma, ples… Klupe raspo-ređene u stolove… Sve je bilo spremno za pravi „štimung”. Ali su nekako bili mirni, tajan-stveni, neobično povučeni… Oni, koji su uvijek bili za jav-no eksponiranje, sad su tiho šaptali, tiho pjevali, stidlјivo igrali… Pravdao sam to vru-ćinom… Razlog je vjerovat-no ležao u tom poslјednjem zajedničkom radnom danu…

Subota 14. jun 2014. go-dine, 8 sati ujutro. Zbunjene ostavlјamo mještane Zeleni-ke. Sa nevjericom gledaju ko-lonu đaka kako razdragano sa peškirima kreću ka velikoj po-pularnoj plaži „Sidro” u susjed-

nim Melјinama. Ne bi to bilo ništa čudno da ih nisam pred-vodio ja. Kako to? Pa, kraj je na-stave… E, obećanje je obeća-nje. Davno smo se dogovorili za zajedničko kupanje i nismo od silnih obaveza uspjeli da pronađemo termin. I zato su-bota iako je nastava zvanično završena. Kao omladinci, kao prave zrele ličnosti, bez gala-me, sa učtivošću vrijedne sva-kog poštovanja, družili su se na plaži, kupali, igrali, sunčali. Ni-sam ni morao ni imao potrebe da ih nadzirem. Sve je bilo be-sprekorno. A što je bilo poseb-no dirlјivo, mještanima Melјina su samovolјno objašnjavali da su došli sa učitelјem. I da su odavde, a ne turisti. Tek tu je bilo čuđenja. Ali, mi, odvažni i poletni, navikli na eksponira-nje. Nakon tri sata, brzo prole-tjela, krenuli smo kućama. Bez čuđenja, bez molјakanja, histe-risanja da se ostane duže. Jer, ako smo šta naučili u toku za-jedničkog rada, je da se obeća-nja, ali i dogovori moraju ispo-štovati. Da je to odlično nauče-no, potvrdili su i ovoga puta, u šta ja nisam ni sumnjao.

Svečana dodjela svjedočanstava završenog petog razreda

I na kraju, 19. jun 2014. go-dine, svečana dodjela svje-dočanstava završenog pe-tog razreda. Dolazim u učio-nicu ranije od zakazanog ter-mina da ukrasim prostor, ras-

poredim klupe na svečani-ji način, da postavim grickali-ce i sokove koje spremih spe-cijalno za ovu priliku. Dvoje vrijednih učenika dolaze kad i ja da mi pomognu. Osta-li dolaze u grupama, vese-lo čavrlјaju, postavlјaju tanji-re, namještaju stolice… I… U jednom trenutku oni svi odla-ze. Ja, zatečen, desetak minu-ta sam. A onda, bukvalno mi-nut do osam, ulaze kolektiv-no. Iza njih par roditelјa nose korpu sa bombonjerama, u sredini pokloni – mobilni te-lefon, flaša šampanjca (iako ne pijem alkohol) i ikona sve-te Bogorodice. Dirnut tim ge-stom tiho se zahvalјujem, dok par đečijih ručica na katedru spušta još nekoliko pojedi-načnih poklona od srca daro-vanih. Dok su mi se ośećanja miješala u srcu, mališani su se već smjestili i čekaju. Kamera

spremna, fotoaparat takođe i slijedi svečana prozivka uče-nika, poslјednji put kao njihov učitelј. Pružam svjedočan-stvo, čestitam na završenom petom razredu sa želјama da nastave dalјe istim uspjehom i da vjerujem u njih. I tako re-dom, potpisuju se na papir prilikom preuzimanja, jedno po jedno. Svaki potpis ovjeko-vječen kamerom, svaki stisak ruke i predaja svjedočanstva blicem fotoaparata… Siječe se torta, dijeli đacima, upravi škole, pomoćnom osoblјu…

Dragi moji petaci, došlo je vrijeme da se rastanemo…

Rastrčale se đevojčice, po-mažu prisutnim majkama da to djeluje svečanije. Uspravili se dječaci i kao da nešto išče-kuju. Pa, da, sjetih se ja. Drh-tavom rukom dižem čašu i nazdravlјam uspješnoj genera-ciji V a odjelјenja 2013/2014. A oni kao za inat, prvi put do ta-da, u potpunoj tišini prate svaki moj pokret i s neobičnom pa-žnjom upijaju svaku moju ri-ječ: „Dragi moji petaci, došlo je vrijeme da se rastanemo… Pet dugih godina proveli smo zajedno. Igrali se, šalili, smija-li, plakali, učili, ali što je najvaž-nije, oformili se u prave, zrele, sposobne, tolerantne, stabilne mlade lјude. Dugujem vam ve-liku zahvalnost. Zajedno sa va-ma ja sam prosperirao u profe-siji, naš kvalitetan rad se pro-čuo po čitavoj Crnoj Gori. Sada svi znaju da tamo negđe u ma-loj Zelenici postoji malena četa đaka koja plijeni lјepotom, du-hovitošću, šarmom, koja uspi-jeva u svemu đe god se poja-vi i šta god da radi… To ste vi, dragi moji. Želim da u nared-nim godinama školovanja ne posustanete, da nastavite tako dobro da učite. Ali, prije svega, da i dalјe budete dobri i časni lјudi. Danas je to najteže posta-ti, a vi to već jeste. Neka su vam srećne sve godine pred vama, a ima ih zaista puno. Hvala vam još jednom za sve i živjeli…” Skratih govor, ne rekoh sve što htjedoh. A oni, u tišini na-staviše tu malu gozbu. Nije bi-lo suza, ipak su oni generacija jednog učitelјa a ne učitelјice. Stameno i čvrsto su se suoča-vali sa svim situacijama pa i sa ovom… Pozdravi, stisak ruke, mahanje, zahvalјivanje i odla-zak. Odlazak jedne sjajne ge-neracije pred kojom je svijetla budućnost, a koju će izgraditi uz podršku nastavnika i profe-sora u čije ruke dolaze već pr-vog septembra ove godine. Od srca im želim sve najbolјe, sa porukom da đaci slušaju nastavnike, ali i da nastavnici strplјivo osluškuju svoje đake jer oni imaju mnogo toga pa-metnog za reći…

„Misliš da niko ne zna da obavlјa taj posao kao ti…” Odzvanjaju riječi u ušima… Pa, da niko ne zna kao ja, naravno da ne mislim. Ali da nastojim da kvalitetno i pro-fesiolano obavlјam posao za koji sam plaćen, to tvrdim. I stojim iza toga. Da, izgleda da se u našem sistemu sve može oprostiti, ali uspjeh (radom stečen) nikako… No, ono što te ne oslabi, oja-ča te. U nove radne pobjede i hrabro u „koštac” sa novim poslovnim izazovima.

Goran Drobnjak, profesor razredne nastaveOsnovna škola „Ilija Kišić”,

Zelеniка

Riječ učitelja o još jednoj generaciji koju ispraća na dalji obrazovni i životni put

POZIVAM SVE MLADE NAŠE PROSVJETARE DA POKAŽU REZULTATE RADA SVOJIH UČENIKA„Previše ističeš svoj i rad svojih đaka”. I zaista sam želio da dam prostora nekim drugim mladim lјudima, entuzijastima u svom poslu kao što sam ja, da Vam prezentuju rezultate svog prosvjetitelјskog posla. Mislio sam da me je bilo dovolјno i da je red na druge prosvjetare. Ali su me ove riječi, koje nisu na mjestu, podstakle da nastavim da pišem i objavlјujem ne svoje, već uspjehe mojih đaka

■ „Neka su vam srećne sve godine pred vama, a ima ih zaista puno” – Đaci Va odjeljenja 2013/2014

■ JEDNODNEVNI IZLET: Edukativno, zabavno, opušteno...

OKT.2014

BROJ

28

16

AKTUELNOSTI

Istorijski institut Crne Gore i Filozofski fakultet iz Nik-

šića organizovali su u Rekto-ratu Univerziteta Crne Gore (UCG) komemorativnu śed-nicu povodom smrti pozna-tog crnogorskog istoričara prof. dr Zvezdana Folića. U prisustvu rektora UCG aka-demika prof. Radmile Vojvo-dić, predśednika Upravnog odbora prof. dr Duška Bjeli-ce, direktora Istorijskog insti-tuta prof. dr Radoslava Ras-popovića, brojnih kolega, rodbine, prijatelja i studena-ta, o liku i djelu Zvezdana Fo-lića govorio je prof. dr Živko Andrijašević.

„Nedavno nas je napu-stio kolega i prijatelj, dr Zve-zdan Folić, jedan od najzna-čajnijih crnogorskih istoriča-ra naše epohe, naučni sarad-nik Istorijskog instituta i pro-fesor Filozofskog fakulteta u Nikšiću, vrijedni istraživač i izuzetni poznavalac prošlo-sti Crne Gore, intelektualac i javni djelatnik, koji je svo-jim učešćem u naučnom i javnom životu Crne Gore, na najbolji način afirmisao svo-ju struku, svrhu i misiju nau-ke kojom se bavio, instituci-je kojima je pripadao. Otišao je posvećenik istorijske nau-ke i misije istoričara, zastu-

pnik istine o našoj prošlosti i stvarnosti, istoričar koji je imao znanja i hrabrosti da se suprotstavi svakoj ideji koja razara i narušava biće Crne Gore, vrijednosti koje bašti-ni, temelje na kojima počiva kao društvo različitosti i tole-rancije. Za istinu u nauci i za ono što su njene vrijednosti, ali i za ono što su vrijedno-sti našeg društva, on se bo-

rio kao istoričar, naučnik, in-telektualac. Činio je to svo-jim imenom, djelom, primje-rom. Nažalost, mnogo ranije nego što bi trebalo, i što bi bilo pravedno došlo je vrije-me da saberemo ono što je učinio za istorijsku nauku, da ocjenjujemo što je značio za crnogorsku istoriografiju, za Crnu Goru i za nas – njegove kolege i prijatelje. Nije lako govoriti ovakvim povodom, pogotovo kada je u pitanju čovjek, naučnik, prijatelj, ko-ji je još mnogo mogao pru-žiti svojoj struci i nauci, svo-joj porodici, kolegama, prija-teljima. Mi koji predmetom i karakterom nauke kojom se bavimo, pretendujemo da objasnimo sudbine naroda i država, često smo, izgle-da, nemoćni da razumijemo i objasnimo jednu ovakvu ljudsku sudbinu. Pogotovo kada, kao u slučaju našeg kolege i prijatelja Zvezdana Folića, ona surovo odstupa od toka kojim je bilo prirod-no da ide”, istakao je prof. dr Živko Andrijašević.

„Iako je životni i stva-ralački put Zvezdan Folića okončan prerano i prije vre-mena, on je, bez sumnje, to-kom bavljenja istorijskom naukom uspio da stvori vri-jedno naučno djelo, koje mu obezbjeđuje trajno i zapa-ženo mjesto u crnogorskoj istoriografiji. A obezbijedio ga je svojim istaživačkim ra-dovima, svojim člancima i knjigama, svojom naučnom misijom, svojim značenjem kao naučnik i intelektualac, svojim doprinosom našem obrazovanju, nauci i kulturi.

Agrarna reforma u Crnoj Gori 1945–1947. godine

Njegov naučni put, kao i put mnogih od nas, zapo-čeo je nakon završetka stu-dija istorije na Filozofskom fakultetu u Nikšiću. Ubr-zo nakon sticanja fakultet-ske diplome, upisao je pos-tdiplomske studije, koje je uspješno okončao 1998. go-dine, odbranom magistarske teze „Agrarna reforma u Cr-noj Gori 1945–1947. godine”. Nakon magistriranja, kao ta-lentovan i vrijedan istoričar, koji je imao nekoliko objav-ljenih članaka u „Istorijskom zapisima”, primljen je 1999. godine u Istorijski institut Cr-ne Gore kao asistent. S jed-nim kraćim prekidom, u Isto-rijskom institutu se tokom petnaestak godina formirao kao naučnik i istoričar.

Prirodan slijed njegovog naučnog usavršavanja, bilo je upisivanje doktorskih stu-dija na Filozofskom fakulte-

tu u Beogradu. Tada Zvez-dan Folić započinje istraži-vanje vjerskih zajednica u Crnoj Gori u XX vijeku, što će biti naučna oblast u ko-joj će napraviti najznačajni-je domete i koju će svojim

radovima faktički utemelji-ti u crnogorskoj istoriogra-fiji. Još devedesetih godi-na XX vijeka, započinju nje-gova sistematska arhivska istraživanja o životu vjer-skih zajednica u Crnoj Gori, jer je iz ove oblasti bila i te-ma njegove doktorske diser-tacije. Uporedo sa istraživa-njima, počeo je da objavljuje članke u prestižnim časopisi-ma o ovoj problematici, ali i vjerskom životu u cjelini, ko-ji su 2001. godine sabrani u knjigu pod naslovom ‘Vjer-ske zajednice u Crnoj Gori’. Po prvi put ukazano je na nekoliko značajnih naučnih pitanja: na stav Kotorske bi-skupije prema stvaranju ju-goslovenske države, na rad Bogoslovije sv. Petar Cetinj-ski od 1921. do 1926. godine, na položaj i djelovanje Crno-

gorsko-primorske mitropoli-je u toku Drugog svjetskog rata, na agrarnu politiku dr-žave prema crkvenim pośe-dima u Crnoj Gori od 1945. do 1947. godine, na položaj Islamske zajednice u socijali-stičkoj Crnoj Gori… Već svo-jom prvom knjigom zavrije-dio je pažnju naučne javno-sti, koja je u njemu prepo-znala pouzdanog istraživa-ča i jedno novo važno ime u crnogorskoj istoriografiji. Knjiga je imala svoju ulogu i u javnom životu Crne Gore uopšte, jer je zaljuljala stere-otipe koji su decenijama va-žili kao istina o životu vjer-skih zajednica u Crnoj Gori.

Poslije ove knjige, uslije-dila su nova arhivska istraži-vanja i novi istoriografski ra-dovi, kao i učešće u pisanju prvih crnogorskih udžbeni-ka istorije na osnovu novog programa. Kao istoričar či-ja je specijalnost istorija XX vijeka, Zvezdan Folić je ste-kao prepoznatljivost svojim osobenim stilom, pouzda-nim i odmjerenim iskazom, širokom kulturom i sposob-

nošću da slojevito analizira istorijske fenomene.

Država i vjerske zajednice u Crnoj Gori 1945–1965. godine

Uporedo sa naučnim ra-dovima i udžbenicima, na-stajala je i njegova doktor-ska disertacija „Država i vjer-ske zajednice u Crnoj Go-ri 1945–1965. godine”, ko-ja je bila rezultat višegodiš-njih istraživanja i sveobu-hvatnog zanimanja za život i djelovanje vjerskih zajed-nica na prostoru Crne Go-re. Iako prvobitno objavlje-na na Filozofskom fakultetu u Beogradu, jer sve do 2005. godine nije bilo moguće u Crnoj Gori steći zvanje dok-tora istorijskih nauka, proce-dura odbrane njegove dok-

torske disertacije nije mo-gla biti sprovedena do kraja. Razlozi za to imaju više upo-rišta u ličnim nego nauč-nim stavovima. Ali, na sreću, već 2005. godine stvaraju se uslovi da se doktorske diser-tacije iz istorije mogu braniti i na Univerzitetu Crne Gore. Koristeći tu mogućnost, Zve-zdan Folić je nakon sprovo-đenja uobičajene procedu-re, juna 2006. godine odbra-nio doktorsku disertaciju na Filozofskom fakultetu Uni-verziteta Crne Gore. Time je postao prvi doktor istorijskih nauka koji je ovo zvanje ste-kao u Crnoj Gori.

Naredne godine, u izda-nju Istorijskog instituta i CNB ‘Đurđe Crnojević’, objavlje-na je njegova doktorska di-sertacija: ‘Država i vjerske zajednice u Crnoj Gori 1945–1965. godine’. Riječ je o vo-luminoznom istraživačkom djelu, u kome se po prvi put obrađuje kompleksna pro-blematika odnosa između vjerskih zajednica i države, stvorene 1945. godine. Do pojave ove knjige, i nijesmo znali kakav je uistinu bio po-ložaj pravoslavne, katoličke i islamske vjerske zajednice u socijalističkoj Crnoj Gori, ni-ti kakav je bio njihov donos prema državnoj vlasti, kao i državne vlasti prema nji-ma. Između dotadašnih zva-ničnih stavova države o po-stupanju prema vjerskim in-stitucijama u duhu najvi-ših međunarodnih standar-da, i klerikalnih tirada o pro-gonima i stradanju u vijeme komunizma, stajala je knji-ga Zvezdana Folića. Struč-na i laička javnost, pa čak i onaj dio koji svoju ideologi-ju drži za jedinu istinu, doče-kao je knjigu s uvažavanjem i pažnjom. Arhivska zasno-vanost autorovih problem-skih razmatranja i objašnje-nja, utemeljenost zaključka i ocjena, nijesu ostavljali pro-stora za osporavanje i mini-miziranje ovog velikog na-učnog napora. Iznad svih ra-zličitih viđenja, stajala je vri-jednost knjige i dragocjena količina novih znanja koja je crnogorskoj istorijskoj nau-ci ona donijela. Po svojoj vri-jednosti i dragocjenosti, ona na istom mjestu stoji i danas.

U naučnom opusu Zve-zdana Folića važno mje-sto pripada njegovim rado-vima iz istorije crnogorske elektroprivrede od 1945. do 1965. godine. Pored nekoli-ko istraživačkih članaka, on je napisao i drugi dio nauč-ne monografije ‘100 godi-na crnogorske elektropri-vrede’, koja se pojavila 2010. godine. U ovoj knjizi, koja je nastala kao koautorsko dje-lo, Zvezdan Folić je obradio

Komemorativna śednica Filozofskog fakulteta i Istorijskog instituta Crne Gore povodom smrti prof. dr Zvezdana Folića

U DANIMA KOJI SU MU DATI URADIO I USPIO MNOGO„Iako je životni i stvaralački put Zvezdana Folića okončan prerano i prije vremena, on je, bez sumnje, tokom bavljenja istorijskom naukom uspio da stvori vrijedno naučno djelo, koje mu obezbjeđuje trajno i zapaženo mjesto u crnogorskoj istoriografiji”, istakao je prof. dr Živko Andrijašević

■ PRISUSTVOVALE BROJNE KOLEGE, PRIJATELJI I RODBINA: Sa komemoracije

CRMNICA I BERANSKI KRAJ: CIVILIZACIJSKI, ISTORIJSKI I KULTUROLOŠKI DJELOVI CRNE GORE

Nakon objavljivanja knjige o odnosu države i vjerskih zajednica u Crnoj Gori, Zvez-dan Folić je svoje istraživačko zanimanje usmjerio na nekoliko važnih tema iz crnogor-ske istorije. Jedan tematski krug činili su njegovi veći radovi o istoriji pojedinih crnogor-skih oblasti. Za monografije o prošlosti Crmnice i Beranskog kraja, on je napisao pregled istorije ovih krajeva od 1700. do 1941. godine. U ovim obimnim pregledima on je sinteti-zovao vojno-političku, vjersku i djelimično društvenu istoriju Crmnice i Beranskog kraja, prikazujući glavne tokove njihove nacionalno-oslobodilačke akcije i društvenog života, kao i njihov položaj i razvoj u crnogorskoj i jugoslovenskoj državi. Za razliku od mnogih ranijih radova koji su se odnosili na istoriju pojedinih oblasti crnogorske države, Zvezdan Folić je zauzeo stanovište da se radi o krajevima koji su civilizacijski, istorijski i kulturološ-ki dio Crne Gore, čak i onda kada nijesu bili u sastavu crnogorske države. Takođe, on je u istoriji ovih oblasti prepoznao konstantnu težnju da budu dio Crne Gore i da nađu svo-je mjesto u njenom administrativnom okviru. Prepoznavanje tih glavnih tokova u istori-ji pojedinih oblasti i društva, nije ni malo jednostavan zadatak i zahtijeva umijeće suptil-nog tumačenja činjenica i događaja.

POLITIČKA UPOTREBA ISTORIJSKIH MITOVA OD STRANE JEDNE UTICAJNE VJERSKE INSTITUCIJE U CRNOJ GORI

U izučavanju istorije Crne Gore, poseban tematski krug čine radovi Zvezdana Folića o uticaju religijskih uvjerenja na političko mišljenje, kao radovi o učešću vjer-skih zajednica u političkom životu. Njegovoj pažnji nije promakla činjenica da uticaj vjerskih zajednica u druš-tvu Crne Gore, a posebno jedne od njih, zavisi od stepe-na njenog angažovanja u politici. To znači da se i u Cr-noj Gori, religioznost dominantno temelji na političkim vjerovanjima i stavovima, odnosno, da u djelovanju vjer-skih zajednica ima političkog koliko i duhovničkog. Zvez-dan Folić je među prvima ukazao i na političku upotrebu istorijskih mitova od strane jedne uticajne vjerske institu-cije u Crnoj Gori, istraživajući simboličku valorizaciju ra-zličitih mitova i legendi. Za izučavanje političkog aspek-ta djelovanja vjerskih zajednica u Crnoj Gori posebno je važna njegova studija o izgradnji Mauzoleja na Lovćenu i konfliktu koji je u odnosima između Crkve i države ovaj poduhvat izazvao. Zasnovani na prvorazrednim izvori-ma i pouzdanom analitičkom pristupu, oni radovi Zvez-dana Folića su argumentovano i jasno ukazali na karak-ter pojedinih vjerskih institucija, koje odavno ne poka-zuju namjeru da se isključivo drže duhovnog života i ne-beske mehanike.

ZVEZDAN FOLIĆ JE VOLIO SVOJU ZEMLJU

Upravo svojim nastupima Zvezdan Folić je pokuša-vao da istorijske rasprave učini dijelom naučnog dijalo-ga, da ih učini ozbiljnim, da od njih ukloni proizvoljnost, površnost i tendencioznost. Usudiću se da kažem da je motivaciju za svoje javno djelovanje imao i u svom do-življaju Crne Gore. Kao čovjek koji se formirao u društve-nom ambijentu koji ima dugu tradiciju tolerancije prema svakoj različitosti, pa time i odbojnosti prema bilo kakvoj isključivosti i uskogrudosti, Zvezdan Folić je smatrao svo-jim sve posebnosti Crne Gore, sve njene ljude, vjere, na-cije i kulture. Takvom čovjeku smetala je, i istinski ga po-vređivala, svaka javna riječ koja je unosila razdor i mr-žnju, i narušavala sklad koji je održavao Crnu Goru jed-nako dobrom kućom za sve. Protiv takvih riječi, protiv ta-kvih ideja, protiv takve „istorije”, on se iskreno, svim sr-cem, borio. Ako borci za takvu Crnu Goru, za takvo cr-nogorsko društvo i za takve vrijednosti, čine neki pokret ili neku organizaciju, onda je on jedino njima pripadao. Ubijeđen sam da su ga isključivo njegova ličnost i njegov karakter vodili prema određenom sistemu vrijednosti i uvjerenjima, a nauka kojom se bavio pomagala je da se za njih bori i da ih argumentovano brani. Inače, mislim da je suvišno pravdati se zbog toga što volite svoju ze-mlju više nego neku drugu, i što svojoj zemlji želite do-bro. Zvezdan Folić je volio svoju zemlju.

17

OKT.2014

BROJ

28

period velikih poduhvata u izgradnji elektroenerget-skih postrojenja u Crnoj Go-ri, kada se postavljaju teme-lji ovog sistema, formiraju institucije i kadrovi, ali i ka-da se prave planovi o novim velikim poduhvatima. Time je nastavio da nadograđuje znanja o ekonomskoj istoriji Crne Gore, koja se kao nauč-na oblast utemeljila počet-kom XX vijeka.

Istorija Muslimana Crne Gore 1455–1918. godine

Nedugo nakon knjige o crnogorskoj elektroprivredi, pojavilo se novo djelo Zvez-dana Folića – ‘Istorija Musli-mana Crne Gore 1455–1918. godine’ (2013), koje pred-stavlja najveći domet njego-vog bavljenja istorijskim sin-tezama. Pisana s namjerom da prikaže formiranje i ži-vot jednog od naroda u Cr-noj Gori, knjiga je pokaza-la njegov dar za istoriju du-gog trajanja, kao i izučava-nje društvene istorije. Bez ta-kvog dara, nemoguće je na-pisati istoriju jednog naroda, pogotovo naroda sa prosto-ra Crne Gore, nad čijim živo-tom i zajednicom najčešće ne bdiju razvijene institucije. I inače, istoriju jednog naro-da, ili nacije, nikada nije jed-nostavno napisati. Posvetivši se ovom zahtijevnom poslu istorije muslimanskog naro-da u Crnoj Gori, on je mo-rao da obradi mnoge pro-cese, prikaže različite epohe i događaje, ukaže na broj-ne političke, socijalne i kul-turološke fenomene. U ovoj knjizi Zvezdan Folić ukazu-je na proces uspostavljanja osmanske vlasti u Crnoj Go-ri, proces islamizacije crno-gorskog stanovništva, druš-tveno-ekonomski život, kul-turu i mentalitet Muslimana, međuetničke i međukonfesi-onalne odnose u Crnoj Gori tokom osmanske vlasti, kao i tokom crnogorske držav-ne nezavisnosti. Istovreme-no, prikazan je i proces na-cionalne evolucije crnogor-skih Muslimana, koja je pre-sudno uslovljena njihovim prihvatanjem islama, a koja je suštinski započela 1878. godine.

Svako zanimanje za ova-kve procese, a posebno pro-cese nacionalnog konstitui-sanja, izaziva u našem druš-tvu posebnu ośetljivost. Obično se javljaju kritiča-ri i tumači, uvijek pripadni-ci nacije o kojoj se piše, ko-ji istoričaru pronalaze ten-dencioznost i problematič-nu idejnost. U ovom slučaju, takvih primjedaba nije bilo, što svjedoči o objektivnosti i

nespornoj vrijednosti Foliće-vog djela. I činjenica da mu je Matica Muslimanska, ko-ja je izdavač knjige, s potpu-nim povjerenjem povjerila da napiše istoriju naroda či-ja je institucija, dosta govo-ri o naučnom ugledu Zvez-dana Folića i njegovim pro-fesionalnim kvalitetima. Na-žalost, njegov iznenadni od-lazak učinio je da ostane ne-završen i drugi tom „Istorije Muslimana Crne Gore”, ko-ji obuhvata period od 1918. do 2006. godine, na kome je duže vrijeme vrijedno radio.

Pored istraživanja i pi-sanja naučnih radova, Zve-zdan Folić je imao i završe-nu nastavničku djelatnost. Od 2009. godine na Filo-zofskom fakultetu u Nikšiću predavao je Istoriju Balkana u srednjem vijeku i Metodi-ku nastave istorije. Kao sve drugo što je radio u istorij-skoj nauci, i ovaj zadatak je obavljao predano i savjesno, unoseći brojne novine u izu-čavanje istorijskih fenome-na srednjovjekovne istorije Balkana i izučavanje nastave istorije. Okolnosti u kojima se posljednih godina nala-zio Filozofski fakultet nijesu ga demotivisale da redovno obavlja nastavnu djelatnost, niti su uticale na kvalitet nje-govog rada.

Kolegijalna odmjerenost, dobronamjernost i tolerancija

Pored značaja za proces nastave, uključivanje Zvez-dana Folića u kolektiv Stu-dijskog programa za Istori-ju na Filozofskom fakultetu, imalo je za sve nas poseb-no značenje. Kao istoričar kome je specijalnost istorija Crne Gore, on je postao ne-zamjenjiv član u komisijama za odbranu diplomskih i ma-gistarskih radova, kao i u ko-misijama za odbranu dok-torskih disertacija na Filo-zofskom fakultetu u Nikšiću.

Naravno, u komisijama pred koje su izlazili najbolji i naj-prestižniji kandidati. Nese-bično je pomagao afirmaci-ju mlađih kolega, koje su u njemu imale pažljivog i do-bronamjernog sagovorni-ka. Svojim doprinosom Stu-dijskom programu za istori-ju, kao i svojim profesional-nim i ličnim ugledom, dopri-nio je njegovoj afirmaciji u stručnoj i laičkoj javnosti Cr-ne Gore. Nastavnicima i sa-radnicima nedostajaće nje-gova kolegijalna odmjere-nost, dobronamjernost i to-lerancija. Pored Filozofskog fakulteta, Zvezdan Folić je predavao i Istoriju religije i na Postdiplomskim studija-ma Istorijskog instituta Cr-ne Gore, gdje je takođe svo-jim nastavnim i stručnim ra-dom dao doprinos afirmaci-ji ovog studijskog programa, isto kao što je svojim sveu-kupnim istraživanjem i nauč-nim radom afirmisao Istorij-

ski institut Crne Gore, dopri-noseći tako da se očuva već tradicionalno značenje ove institucije u naučnom živo-tu Crne Gore.

Kao istoričar, naučnik i in-telektualac, Zvezdan Folić je odavno postao i prepoznat-ljiva javna ličnost. To je ne-minovno slijedilo na osno-vu kvaliteta njegovog nauč-nog rada i autoriteta koji je kao istoričar ispoljavao. Ve-liki je broj televizijskih emi-sija u kojima je učestvovao, kao i objavljenih novinskih tekstova, feljtona i intervjua. Uglavnom su to bili medij-ski nastupi u kojima je govo-rio o vjerskim zajednicama u Crnoj Gori, tradicionalnom položaju Pravoslavne crkve, antifašističkom nasljeđu Cr-ne Gore, identitetskim te-mama… Iako se radilo o ak-tuelnim i kontraverznim te-mama, on je u ovim medij-skim nastupima uvijek imao stav koji je formirao na osno-

vu naučnih saznanja i činje-nica, stav koji je saopštavao naučnik Zvezdan Folić, a ne pristrasni pripadnik ili navi-jač ove ili one grupacije. Za razliku od mnogih istoriča-ra, koji su došli i do najviših naučnih zvanja, a naučna i laička javnost ne zna da oni uopšte postoje, Zvezdan Fo-lić se nije ustručavao ili pla-šio da saopšti svoj naučni stav u medijima. Naravno, za takav ulazak u javni život ni-je potrebna samo intelektu-alna hrabrost, već i pouzda-no i cjelovito znanje o odre-đenoj problematici. Zvezdan Folić je i to imao. I znam da je u javni život ušao sa željom da pomogne uklanjanju ne-potrebnih sporenja i kontra-verzi oko nekih istorijskih te-ma, i da vrati nauci dio jav-nog prostora koji su zauzeli kvazi-istoričari i kvazi-patri-ote, čiji je jedini cilj da raspi-rivanjem nesuglasica dobiju čin više u svom nacionalnom ili političkom korpusu.

S onim što je njegova naučna ostavština nastavljamo našu društvenu misiju

Cijeneći ono što je Zve-zdan Folić uspio da uradi u crnogorskoj istoriografi-ji, nesumnjivo je naša stru-ka ostala bez istoričara ko-ji je trebalo da joj podari još mnogo vrijednih djela.

Znamo da su njegove na-redne teme trebalo da bu-du: istorija Albanaca u Crnoj Gori i odnos Crnogorske cr-kve i Carigradske patrijarši-je. Ali, i ono što je do sada objavio značajno je za našu

istoriografiju, i u mnogo če-mu predstavlja pionirski po-duhvat. Ubijeđen sam da će njegovo djelo koristiti budu-ćim istraživačima, ne samo kao riznica znanja i činjeni-ca, već i kao tematski puto-kaz i metodološki uzor. Ra-zumije se, vrijeme će mu da-ti odgovarajuće mjesto u cr-nogorskoj istoriografiji, kao što to čini sa svim rezultati-ma naših prethodnika. Ima-jući u vidu izvornu utemelje-nost njegovog naučnog dje-la, ne treba imati sumnje u mjesto koje će mu pripasti.

Kao što sam na početku rekao, prerano je došlo vri-jeme da se ovim povodom ocijenjuje njegovo djelo i njegov značaj u našoj isto-rijskoj nauci. Ipak, Zvezdan Folić je u danima koji su mu dati, uradio i uspio mnogo. Uspio je da se naučno usa-vrši, da stekne najviša nauč-na zvanja, da se afirmiše kao ugledni član crnogorske na-učne zajednice, da stekne uvažavanje i autoritet u stručnim krugovima i gra-đanstvu, da postane poznat kao istoričar u Crnoj Gori, ali i da uživa u ličnoj i poro-dičnoj sreći. Jednom riječju, uspio je da se profesiona-no i lično ostvari, i da onim što je uspio da uradi, i onim što kao čovjek ima, smatra srećnim. Iznenadna bolest i njen tragični svršetak, pre-rano prekida njegovu puta-nju uspjeha i sreće. Ne znam što u ovom trenutku može-mo reći, mi – njegove kole-ge i prijatelji, osim da s onim što je njegova naučna ostav-ština, i što je njegovo nauč-no djelo, nastavljamo njego-vu i našu društvenu misiju. Žalimo što nije i dalje fizički s nama, jer izuzetnih naučni-ka i dobrih ljudi, pravih ko-lega i prijatelja, ovđe uvijek nedostaje. Mi, njegove kole-ga i prijatelji, znamo koliko nam je značila njegova po-drška. Uvjeren sam da je i on znao koliko nama znači. Že-limo da vjerujemo da je je-dan naš zajednički profesio-nalni i prijateljski život zavr-šen, a da počinje neki drugi, u kome nastavljamo da ži-vimo sa onim što je ostalo iza čovjeka koji nas je napu-stio. Sreća je kad ima ko da u tom drugom životu uče-stvuje. Na sreću, kada je ri-ječ o Zvezdanu Foliću, ima. Hvala mu što je obogatio našu istorijsku nauku i naše živote”, poručio je dr Živko Andrijašević.

Prof. dr Zvezdan Folić preminuo je 12. jula 2014. godine u 51. godini, poslije kraće bolesti.

O. Đ.

■ HVALA MU ŠTO JE OBOGATIO NAŠU ISTORIJSKU NAUKU I NAŠE ŽIVOTE: Poručio prof. dr Živko Andrijašević

SVI SMO MI DANAS TUŽNI ZBOG ODLASKA TAKVOG PRIJATELJA

Iako je možda nepotrebno baviti se znatnije ličnošću čovjeka koji ima naučno djelo, moram ovom prilikom i o ličnosti Zvezdana Folića da kažem nekoliko riječi. Mi koji smo s njim radili, sarađivali i često se družili, svjedoci smo njegove dobronamjernosti, blage naravi, odmjerenosti, razumijevanja, nesebičnosti. U neslaganju, ali i u slaganju, nije bilo viška emocija ili neprikladnih riječi, bez obzira da li hvali ili osporava. Ali, u njegovom slu-čaju, ni slaganje ni neslaganje nije imalo uporište u ličnom, već u naučnom i principijel-nom. Svima koji su to tražili, pomagao je u naučnom radu, istraživanju, a posebno mlađim kolegama u profesionalnom sazrijevanju. Uvijek raspoložen za priču i raspravu na istorij-ske teme uvijek spreman da podrži dobre ideje, bez trunke kolegijalne sujete ili akadem-ske nadmenosti. Svi mi koji smo sarađivali i radili sa Zvezdanom Folićem, brzo smo s njim postajali i prijatelji. Mislim da je malo ko imao tako širok krug prijatelja iz različitih svije-tova, i da je malo ko tako znao da uživa u druženjima i veselim prigodama, onako otme-no i boemski. On nam je objašnjavao da je to uticaj Stare Varoši. Svi smo mi danas tužni zbog odlaska takvog prijatelja.

AKTUELNOSTI

Pr e d s t a v n i c a Ministarst va

prosvjete Jele-na Konatar uru-čila je, na sveča-nosti koja je tim povodom uprili-čena u OŠ „Bla-žo Jokov Orlan-dić”, ECDL sertifi-kate prosvjetnim radnicima iz Ba-ra koji su završi-li obuku i položi-li testove u okviru projekta „ECDL − Za digitalnu Crnu Goru”.

Obuka je u sa-radnji Ministar-stva prosvjete i Univerziteta „Mediteran” organizovana tokom protekle školske go-dine za 120 nastavnika iz de-set barskih osnovnih i sred-njih škola.

Kako je istakla Jelena Konatar, obuka je potvrdi-la kvalitet barskih prosvjet-nih radnika. Svi polaznici su uspješno savladali ovu sa-vremenu nastavnu metodu i dobili neophodnu ECDL li-

cencu. Ona je izrazila nadu da će ova obuka unaprijediti nastavni proces, kao i struč-no osposobljavanje nastav-nika.

D. Janković

U okviru projekta „ECDL − Za digitalnu Crnu Goru” uručeni sertifikati 120-rici prosvjetnih radnika iz Bara

ZA SAVREMENIJI NASTAVNI PROCES

■ USPJEŠNA OBUKA: Sa uručenja sertifikata

U organizaciji ambasade SAD u Crnoj Gori na pod-

goričkoj sceni DODEST završe-na je serija radionica „Priče o svakodnevnim etičkim dilema-ma” scenskim izvođenjem ličnih priča srednjoškolaca i studenata koji su bili dio ovog programa.

Projekat je realizovan u saradnji sa poznatom ame-ričkom organizacijom koja se bavi scenskom umjetnošću, takozvanim umjetničkim pri-povijedanjem, „The Moth” („Moljac”), NVO „Juventas”, Crnogorsko-američkim udru-

ženjem bivših učesnika pro-grama za obrazovne razmje-ne MAYAA i Alternativnom te-atarskom aktivnom kampa-njom ATAK.

U okviru programa sred-njoškolci i studenti iz Bara, Bije-log Polja, Danilovgrada, Nikši-ća, Pljevalja, Podgorice, Rožaja, Tuzi i Ulcinja proveli su sedam dana na Ivanovim koritima, đe su radili na razvijanju vještine javnog govora na teme mito, korupcija i etičko ponašanje.

Kako su saopštili organi-zatori, izuzetno daroviti mla-di ljudi pričali su o ličnim isku-stvima u kojima su njihove etičke dileme dostigle vrhu-nac. Učesnici radionice ima-li su javni nastup i u Kraljev-skom pozorištu „Zetski dom” na Cetinju, kojem je prisustvo-vala i ambasadorka SAD u Cr-noj Gori Sju Kej Braun.

O. Đ.

Na sceni DODEST izvođenjem ličnih priča srednjoškolaca i studenata završena radionica „Priče o svakodnevnim etičkim dilemama”RAZVIJANJE VJEŠTINE JAVNOG GOVORA

■ PREDSTAVLJENA LIČNA ISKUSTVA SREDNJOŠKOLACA I STUDENATA: Sa radionice

OKT.2014

BROJ

28

18

AKTUELNOSTI

Udruženje „Roditelji” u sa-radnji sa tržnim centrom

„Delta City” u Podgorici i ovog septembra organizovalo je humanitarnu akciju pod na-zivom „Podijelimo, jer zajed-no možemo više”, kojoj su se pridružile kompanije i građa-ni, donirajući udžbenike, škol-ski pribor i opremu za školu.

Partner u akciji bio je Cr-veni krst Crne Gore, te su

građani svih crnogorskih gradova dali svoj doprinos prikupljanjem školske opre-me koju su donosili u kance-larije ove institucije. Takođe, pridružili su se i volonteri Vo-lonterskog kluba podgoričke Gimnazije „Slobodan Škero-vić”.

Prema evidenciji Udruže-nja, oko 200 porodica sa 500 đece, najvećim dijelom stari-

jeg osnovnog i srednjoškol-skog uzrasta, nijesu u mo-gućnosti da ove godine na adekvatan način opreme đe-cu za početak školske godi-ne. To su porodice koje su se prijavljivale u dosadašnjim akcijama za pomoć i koje u većim dijelom nijesu kori-snici socijalne pomoći, ali su u stanju socijalne potrebe. Podśetimo, Udruženje „Rodi-telji” ovu humanitarnu akci-ju organizovalo je četiri puta.

Da bi olakšao roditelji-ma pripremu đece za poče-tak nove školske godine, ak-ciji se priključio i Zavod za udžbenike i nastavna sred-stva, nudeći dio torbi i perni-ca po sniženim cijenama čak 70 odsto.

U humanitarnoj akciji 85 đece dobilo je komplete no-vih udžbenika, a njih 84 škol-ski pribor.

Š. B.

Udruženje „Roditelji” organizovalo humanitarnu akciju „Podijelimo, jer zajedno možemo više”

ZA RADOSNIJI POČETAK NOVE ŠKOLSKE GODINEPartneri u akciji „Podijelimo, jer zajedno možemo više” Crveni krst Crne Gore, volonteri podgoričke Gimnazije „Slobodan Škerović”, a pridružio se i Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Podgorica

Riječ volontera: POZITIVNA ENERGIJA I TIMSKI RADJanko Bulatović: „Os-mijesi na licima govo-re mnogo više nego sto puta izgovorena riječ hvala”

Govoreći o utiscima i atmosferi koja je vladala tokom akcije, Janko Bula-tović, učenik podgoričke Gimnazije, volonter, ośe-tio je pozitivnu energiju, koja se kako kaže, ogle-dala u upornosti i snažnoj volji volontera da pruže pomoć drugima.

„Timski rad je ono što karakteriše naš klub i što uvijek dokazujemo izno-va. Utisaka je mnogo, no najvažniji je onaj na kra-ju, kada se akcija završi i svi zajedno vidimo koliko smo toga učinili, kao i koliko ljudi smo učinili srećnima. A to je zapravo naš cilj. U vreme-nu krize sve postaje vrijedno i potrebno. Nažalost, ono što je nekada predstavljalo usput-nu stepenicu roditeljima, kupiti đeci knjige za školu, danas predstavlja pravi izazov. Po-sebno kada govorimo o kompletima knjiga čija cijena je previsoka. Zadovoljstvo je kada to možete pokloniti onima kojima su potrebni. Osmjesi na njihovim licima govore mno-go više nego sto puta izgovorena riječ hvala”, objašnjava Janko.

Marija Boljević: Volontiranje je veoma lijep način da se ośetimo korisnima

Za njegovu školsku drugaricu Mariju Boljević učešće u akciji bilo je novo iskustvo. „Učestvovala sam u raznim akcijama, ali ovo je prvi put da sarađujem sa Udruženjem

„Roditelji”. Atmosfera koja je vladala među nama pokrenula nas je da budemo vrijedni kako bi prikupili što veći broj udžbenika i školskog pribora. Volontiranje je veoma lijep način da se ośetimo korisnima, jer pomažući drugima rješavamo određeni problem za-jedničkim snagama”, istakla je Marija.

■ Vedar volonterski duh

■ Brižljiva evidencija bitan korak

■ Jasan cilj od samog početka – učiniti druge srećnima

Čitanke za osnovnu školu u dejzi formatu (DAISY − digitalno do-

stupan informacioni sistem) za IV, V i IX razred u izdanju Zavoda za udž-benike i nastavna sredstva i Resur-snog centra za djecu i mlade „Pod-gorica” promovisane su u Zavodu za školstvo u Podgorici.

Direktor Resursnog centra Zo-ran Bošković je kazao da je, nakon što su dugo godina korišćeni udž-benici iz drugih republika bivše države, Centar u saradnji sa Mini-starstvom prosvjete, Zavodom za udžbenike i Zavodom za školstvo štampao udžbenike na Brajevom pismu. „Pokazalo se da je štampa-nje ovih udžbenika izuzetno sku-po, nefunkcionalno, te da su oni

isključivo za učenike Resursnog centra. Pokušali smo da ih posu-đujemo redovnim školama u ko-jima uče đeca sa oštećenjem vi-da. Međutim, one su glomazne i poslije 4-5 godina nijesu za upo-trebu. Zbog toga smo sa Unice-fom, Ministarstvom prosvjete, Za-vodom za školstvo i Zavodom za udžbenike došli na ideju da udž-benike pretočimo u najsavreme-niju tehniku u ovom trenutku na svijetu − dejzi format. Krenulo se od čitanki za crnogorski-srpski, bosanski, hrvatski jezik i književ-nost. Projekat je kompleksan, te-žak. U pojedinim fazama djelova-lo je da je neizvodljiv. Imali smo veliku podršku Fakulteta dram-

skih umjetnosti sa Cetinja, tj. glu-maca čiji je volonterski rad veoma dragocjen. Smatram da je ovo po-četak sveukupnog projekta snima-nja udžbenika u dejzi formatu i da najmanje dvije trećine udžbenika treba prevesti u taj format.

U projekciji su i drugi naslovi

Savjetnica u Zavodu za udžbe-nike i nastavna sredstva Nađa Dur-ković istakla je da je, kako se u Cr-

noj Gori razvijala ideja o inkluziji, u ZUNS-u, kao jedinom izdavaču udž-benika i udžbeničke literature u Cr-noj Gori, paralelno sa ogromnom produkcijom koja trenutno broji preko 650 naslova, sazrijevala svi-jest o potrebi da pronađu partnere sa kojima će moći da pripremi kva-litetne materijale za djecu koja ima-ju neke smetnje u razvoju. „Izazo-vi su pred nama. Cilj nam je da na-ši učenici u udžbeničkoj ponudi ne zaostaju za djecom u Evropi. Krenu-

li smo u ovaj posao sa ogromniim entuzijaz-mom, željama i kroz jedan vrlo težak pro-ces došli do rezultata kojima možemo da se ponosimo. Pošli smo od čitanke. U prvom trenutku nam se uči-nilo da će to biti naj-lakše. Međutim, bio je to poseban izazov jer je čitanje književnog teksta zahtjevno i tu je Fakultet dramskih umjetnosti odigrao značajnu ulogu. Poče-lo se od IV razreda jer je bilo potrebno omo-gućiti da se učenici ko-ji imaju oštećenje vida prethodno opisme-ne za Brajevo pismo i onda da od IV koriste ovu mnogo komforni-ju formu. U projekci-

ji su i drugi naslovi”, kazala je Dur-kovićeva.

Pomoć učenicima da pravilno govore i usavrše svoj usmeni izgovor

Nastavnica Mirjana Rašković go-vorila o ovom udžbeniku u nasta-vi. „Udžbenici u dejzi formatu na-mijenji su, prije svega, djeci koja iz bilo kojih razloga otežano čitaju ili ne čitaju uopšte. Ali i svim ostalim učenicima biće, uz ostala nastav-na sredstva, osvježenje i pomoć u nastavi. Pošto su vjerno preneseni tekstovi iz tradicionalnih čitanki i či-tali su ih glumci i studenti glume, oni će pomoći učenicima da pravil-no govore i usavrše svoj usmeni iz-govor.

Maja Kovačević iz Unicefa kaza-la je da ovaj posao nije završen. Po-trebno je da se urade još dvije či-tanke za osnovnu školu, čitanke za gimnaziju, kao i udžbenici za dru-ge predmete. Ona je najavila da će u oktobru početi obuka nastavni-ka i roditelja za primjenu ovih udž-benika.

Prezentaciji su prisustvovali po-moćnica ministra prosvjete Vesna Vučurović, direktorica Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva Zoja Bojanić Lalović, pomoćnik direkto-ra Zavoda za školstvo Radovan Po-pović i savjetnici u Zavodu za škol-stvo.

Lj. V.

Promovisane čitanke za osnovnu školu u dejzi formatu

LAKŠI PRISTUP INFORMACIJAMA I UČENJU– Direktor Resursnog centra za đecu i mlade „Podgorica” Zoran Bošković: Smatram da je ovo početak sveukupnog projekta snimanja udžbenika u dejzi formatu i da najmanje dvije trećine udžbenika treba prevesti u taj format – Savjetnica u Zavodu za udžbenike i nastavna sredstva Nađa Durković: Pošli smo od čitanke. U prvom trenutku nam se učinilo da će to biti najlakše. Bio je to poseban izazov jer je čitanje književnog teksta zahtjevno i tu je Fakultet dramskih umjetnosti odigrao značajnu ulogu– Nastavnica Mirjana Rašković: Udžbenik namijenjen đeci sa oštećenjima vida, ali ga mogu koristiti i ostali učenici

MULTIMEDIJALNO IZDANJE PISANE ČITANKE

„Ovo je jedan novi audio format knjiga. Dejzi čitanke su u suštini multimedijalno iz-danje pisane čitanke. Čitav sadržaj štampa-ne čitanke je zadržan, uz neke izmjene, uz sa-glasnot autora, da bi se djeci približile odre-đene vježbe. Prednosti ovih čitanki su: kre-tanje kroz čitanku koje može biti: kroz stra-ne (sve strane su zadržane kao u štampa-noj verziji), po naslovima, kao i kretanje kroz segmente”, kazao je Mladen Janković, me-nadžer produkcije za snimanje udžbenika u Resursnom centru. On je objasnio da je za korišćenje ovih knjiga potreban kompjuter ili lap top, uz određeni program. Postoje i či-tači dejzi knjiga. Ukoliko učenici nemaju ova sredstva uglavnom svi imaju novije telefone.

■ PRIPREMA UDŽBENIKA U DEJZI FORMATU BIĆE NASTAVLJENA: Sa promocije

■ POČINJE OBUKA NASTAVNIKA I RODITELJA ZA PRIMJENU OVIH UDŽBENIKA: Učesnici prezentacije

19

OKT.2014

BROJ

28

MLADI I ANTIFAŠIZAM

Povodom stogodišnjice rođenja narodnih heroja

Veljka Vlahovića i Buda To-movića, u Kolašinu je odr-žana svečana akademija u organizaciji Saveza Udruže-nja boraca i antifašista Cr-ne Gore i Udruženja bora-ca i antifašista Kolašina. Tim povodom, delegacije dva udruženja položile su vijen-ce na bistu Veljka Vlahovi-ća u centru grada pod Bje-lasicom, kao i na spomen-obilježje na Crkvinama, na mjestu pogibije Buda To-movića.

Predśednica Vrhovnog suda Crne Gore Vesna Me-denica, govoreći na aka-demiji, izrazila je nadu da će u budućem perio-du junaštvo, djela i beśe-de Vlahovića i Tomovića još snažnije pronositi nji-hov lik i ljubav prema Cr-noj Gori kako nikada ne bi pali u zaborav.

„Noseći u sebi usađe-ne vrijednosti porodice Vlahović, njegovog Kola-šina i Crne Gore, Veljko je bio pobornik internaciona-lizma, kosmopolit i demo-krata, borac protiv ropstva i nepravde. Narodni heroj, španski borac, intelektua-lac, beśednik i pisac, Veljko je nosio teret rođenja Kola-šina i Crne Gore preko Beo-grada, Praga, Pariza, Madri-da, Moskve. Uvijek je znao đe su nastale njegove pr-ve misli i saznanja. Kao po-litičar na najodgovornijim funkcijama u poslijeratnoj Jugoslaviji, Veljko je u sebi nosio Crnu Goru kao ‘dar i prokletstvo’ i uvijek se bo-rio da ona bude ‘vječno otvoreni prozor slobode’”, kazala je ona. Tomović je bio student prava u Pragu i Beogradu, sekretar Crno-gorske narodne omladine, osnivač antifašističkog lista

„Glas Crne Gore”, pravni za-stupnik siromašnih radni-ka i seljaka. Buda Tomovića nijesu pokolebala ni broj-na hapšenja da ostane po-svećen okupljanju crnogor-ske slobodarske omladine. U svojim beśedama o Bu-du Tomoviću, Veljko Vlaho-vić je kazao da ono za šta se Budo borio i izgubio ži-vot ‘nastavlja hiljade crno-gorskih mladih boraca za slobodu’.

Obraćajući se u ime Sa-veza Udruženja boraca i an-tifašista Crne Gore, Ćetko Radonjić je istakao da ova dva heroja treba da budu vječita inspiracija i da svi moramo nositi u srcu Cr-nu Goru kao svojevrstan dar, kako bismo s ponosom mogli reći da smo nasljed-nici Veljka Vlahovića i Buda Tomovića.

N. N.

U Rovcima, u selu Trma-nje, obilježen je vijek od

rođenja slavnog narodnog heroja, učesnika Narodno-oslobodilačkog i Španskog građanskog rata, istaknutog funkcionera socijalističke Ju-goslavije Veljka Vlahovića.

Osvrt na život legendar-nog rovačkog borca i humani-ste dao je Zoran Bobo Raiče-vić, potpredśednik Udruženja boraca i antifašista Podgorice.

„Kao borac XV internacio-nalne brigade u građanskom ratu u Španiji, đe je pokušao da zaustavi fašizam, u odbrani Madrida je ranjen tako da mu je noga amputirana. Tokom rata je preko radio stanice ‘Slobodna Jugoslavija’, objaš-njavao svijetu šta se zapravo dešava u Jugoslaviji i širio isti-nu o NOB-u i socijalističkoj re-voluciji”, rekao je on i dodao: „Nakon oslobođenja, deceni-

jama je bio jedan od najvaž-nijih aktera društveno-eko-nomskog razvoja Jugoslavije i teoretičar koji je i na taj način dao pečat svome vremenu.”

Prisutnima se obratio no-vinar i publicista Dragan Mi-tov Đurović, sekretar SUB-NOR-a i antifašista Crne Gore.

„Zborio je Veljko istinu, ali i njegova generacija. Ispisao je životne i literarne stranice koje imaju posebno mjesto u jedanaest vijekova dugoj istoriji Crne Gore. U Kolašinu će biti organizovana svečana akademija ’Sjećanja na Veljka’, jer smo dužni da njemu i nje-govoj generaciji kažemo hva-la”, istakao je on.

Predśednik Udruženja bo-raca i antifašista Kolašina Goj-ko Vlahović kazao je da su Veljkove poruke vječne, te njegova rodna kuća, odakle je potekao njegov „revoluci-onarni i humanistički zanos”, treba da bude briga šire druš-tvene zajednice.

N. N.

U Rovcima u selu Trmanje obilježeno sto godina od rođenja narodnog heroja Veljka Vlahovića

STRASTVENI BORAC I HUMANISTA IZUZETNO POPULARAN MEĐU STUDENTIMA– Dragan Mitov Đurović, sekretar SUBNOR-a i antifašista Crne Gore: Ispisao je životne i literarne stranice koje imaju posebno mjesto u istoriji Crne Gore – Zoran Bobo Raičević, potpredśednik Udruženja boraca i antifašista Podgorice: Vlahović je dao pečat svome vremenu– Gojko Vlahović, predśednik Udruženja boraca i antifašista Kolašina: Veljkove poruke vječne

POKRENUTA INICIJATIVA DA SE UNIVERZITETU CRNE GORE VRATI IME VELJKA VLAHOVIĆA

Obilježavanje vrijednog jubileja iskorišćeno je za po-kretanje inicijative da se Univerzitetu Crne Gore vrati ime Veljka Vlahovića. Inicijativa će, prema najavama, uskoro biti formalizovana, a pokretači gaje nadu u njen uspjeh zbog činjenice da je Vlahović bio izuzetno popularan među studentima.

■ ZNAČAJAN JUBILEJ: Okupljeni pokraj biste Veljka Vlahovića

U Kolašinu održana svečana akademija povodom sto godina od rođenja Veljka Vlahovića i Buda Tomovića

BORCI ZA VJEČNO OTVORENI PROZOR SLOBODEVesna Medenica, predśednica Vrhovnog suda Crne Gore: Kao političar na najodgovornijim funkcijama u poslijeratnoj Jugoslaviji, Veljko Vlahović je u sebi nosio Crnu Goru kao ‘dar i prokletstvo’, ne zaboravljajući đe su nastale njegove prve misli i saznanja. U svojim beśedama o Budu Tomoviću, Veljko je kazao da ono za šta se Budo borio i izgubio život ‘nastavlja hiljade crnogorskih mladih boraca za slobodu’

■ DA CRNOGORSKI INTELEKTUALCI I HUMANISTI NIKADA NE PADNU U ZABORAV: Sa svečane akademije

U okviru XXI Festivala informatičkih dostignu-

ća „Infofest 2014”, Ministar-stvo prosvjete predstavilo je Informacioni sistem crno-gorskog obrazovanja – ME-IS (Montenegrin Education Information System) i por-tal za roditelje www. ocjene. edu. me.

Prema riječima Marine Matijević, načelnice Odje-ljenja za informaciono-ko-munikacione tehnologije Ministarstva prosvjete, naj-

važnije odlike MEIS aplika-cije odnose se na eviden-tiranje podataka o učeni-cima, nastavnim predmeti-ma, zaposlenima, stručnim i upravnim organima obra-zovno-vaspitnih ustano-va, objektima, ulaganjima i opremi.

„Neki od ciljeva uvođe-nja MEIS aplikacije odnose se na analizu kvaliteta ob-razovanja, bržu statistiku na svim nivoima, procjenu energetske efikasnosti škol-

skih objekata i potrebe ula-ganja, uspostavljanje siste-ma socijalne brige za uče-nike, proces licenciranja na-stavnika itd”, kazala je Mati-jevićeva.

MEIS je namijenjen na-stavnicima i upravi obrazov-no-vaspitnih ustanova, jer omogućava generisanja ši-rokog dijapazona podata-ka u cilju sačinjavanja neop-hodnih izvještaja, zatim, ro-diteljima koji od ove školske godine mogu online da pra-

te uspjeh svoje đece, kao i zaposlenima u Ministarstvu prosvjete i ostalim institu-cijama koje se bave obrazo-vanjem (Zavod za školstvo, Centar za stručno obrazo-vanje, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva) za obe-zbjeđivanje statističkih po-

dataka neophodnih za stra-teško planiranje obrazova-nja.

Matijevićeva je predstavi-la i portal za roditelje www. ocjene. edu. me preko kojeg roditelji mogu ostvariti uvid u uspjeh i vladanje đeteta, tj. pratiti ocjene, izostanke i dr.

Takođe, portal nudi informa-cije o zakazanim roditeljskim sastancima, kao i razna oba-vještenja, a na ovaj način je omogućena i komunikacija roditelja i odjeljenskog star-ješine.

O. Đ.

Na Festivalu informatičkih dostignuća „Infofest 2014” Ministarstvo prosvjete predstavilo svoje projekte

PORTAL ZA NASTAVNIKE I RODITELJEPrema riječima Marine Matijević, načelnice Odjeljenja za informaciono-komunikacione tehnologije Ministarstva prosvjete, najvažnije odlike MEIS aplikacije odnose se na evidentiranje podataka o učenicima, nastavnim predmetima, zaposlenima, stručnim i upravnim organima obrazovno-vaspitnih ustanova, objektima, ulaganjima i opremi

■ MOGUĆNOST ONLINE PRAĆENJA OCJENA I USPJEHA: Marina Matijević

OKT.2014

BROJ

28

20

TEME

Izviđaštvo je pokret uvi-jek u pokretu, škola pod

vedrim nebom. To je aktiv-nost koja dopunjuje ško-lu i porodicu, otkriva svijet izvan zidova učionice, pod-stiče želju za istraživanjem, otkrivanjem i znanjem. Nje-govi članovi se uče pravim vrijednostima − drugar-stvu, nesebičnosti, razumi-jevanju, ljubavi prema pri-rodi, disciplini. Izviđač ak-tivno primjenjuje svoje znanje i nesebično ga dijeli s drugima.

Od osnivanja 1907. go-dine do danas izviđaštvo nikad nije prestalo rasti. U ovom pokretu sada je vi-še od 30 miliona đevojčica, dječaka, đevojaka, mladića i odraslih. U posljednjih 25 godina, izviđački pokret u svijetu je udvostručio svo-je članstvo.

Tibor Sekelj organizovao prvu skautsku družinu 1928. godine

U Crnoj Gori izviđaštvo se prvi put javlja 1928. go-dine u Nikšiću, kada je Ti-

bor Sekelj organizovao pr-vu skautsku družinu. U po-slijeratnom periodu u Cr-noj Gori prvi odred izviđa-

ča osnovan je u Plavu, 4. septembra 1955. godine. Potom se osnivaju odredi u Ivangradu (Beranama), Nik-

šiću, Pljevljima, Tivtu, Ceti-nju…, i, 22. januara 1956. godine u Titogradu (Pod-gorica). Savez izviđača Cr-

ne Gore od 1. maja 1956. godine, kada je osnovan, djelovao je u sklopu Save-za izviđača Jugoslavije, sve do 1991. godine. Prvog ma-ja 2006. godine Savez izvi-đača Crne Gore postaje sa-mostalna organizacija, a 13. jula 2008. godine primljen je u Svjetsku organizaci-ju skauta na konferenciji u Koreji. Sаvеz izviđаčа Cr-ne Gore čine jedinice којe imајu śеdištе nа tеritоriјi Crne Gore, trenutno, 20-tak izviđačkih odreda i samo-stalnih četa, sа oко 1.500 člаnоvа.

Izviđači su pokret za đe-cu i mladež. Da bi se održao kontinuitet veoma je važno da se đeca u ranom uzra-stu animiraju da budu čla-novi ovog pokreta i u tome nastavnici u školama imaju važnu ulogu.

Odred izviđača „Stara varoš“: Podgorički osnovci i srednjoškolci

Dobar primjer je OŠ „Milorad Musa Burzan” u Podgorici u kojoj je krajem 2006. godine formirano ja-to poletaraca i pčelica od 30 članova sa nastavnicom Vesnom Vešović, kao pred-vodnicom jata. Na sveča-noj priredbi 2007. godine, uz prisustvo svojih rodite-lja, rukovodstva ove škole,

rukovodstva Saveza izvi-đača Crne Gore, nastavni-ka škole i prijatelja organi-zacije, poletarci i pčelice su položili svečano obećanje i postali članovi Saveza izvi-đača Crne Gore. U nared-nom periodu 2008. godine dolazi do promjene imena Odreda i njegove preregi-stracije u Odred izviđača „Stara varoš” i postaju sek-cija škole.

Kako kaže Vesna Vešo-vić, Odred izviđača „Stara varoš” broji, uz dvije starije instruktorke (vođe), 96 čla-nova, uzrasta od 8–19 go-dina (podijeljene na tri sta-rosne kategorije: „Jato po-letaraca i pčelica” – uzrasta do VI razreda i „Mlađi izvi-đači i mlađe planinke” – od VI do IX razreda i „Starije planinke i stariji izviđači” – uzrasta od završene osnov-ne škole do 20 godina. Čla-novi Odreda su većinom učenici OŠ „Milorad-Mu-sa Burzan” i po 1–2 učeni-ka iz osnovnih škola „Pavle Rovinski”, „Dragiša Ivano-vić”, „Sutjeska”, „Vladimir Nazor”, „Maksim Gorki”, Gi-mnazije „Slobodan Škero-vić”, Građevinsko geodet-ske škole „ing. Marko Ra-dević”, Muzičke škole „Vasa Pavić”, SEŠ „Mirko Vešović”, Gimnazije „Petar I Petrović Njegoš” u Danilovgradu, Mašinske škole „Ivan Usko-ković”, Srednje stručne ško-le „Sergije Stanić”, Srednje hemijske škole „Spasoje Raspopović”.

„Misija izviđaštva do-prinosi obrazovanju mla-dih ljudi kroz sistem vri-jednosti, zasnovan na ska-utskom Zavjetu i Zako-nu i pomaže izgradnji bo-ljeg svijeta u kome su lju-di ostvareni kao pojedinci i imaju konstruktivnu ulo-gu u društvu. S obzirom da je cilj izviđačke organiza-cije okupljanje i razvijanje umnih, tjelesnih, društve-nih i duhovnih potencijala đece, kroz koje se osmišlja-va i njihovo slobodno vri-jeme, a što se u potpuno-sti podudara sa vaspitno-obrazovnim ciljevima ško-le, rukovodstvo i nastavno osoblje škole u potpunosti je podržalo formiranje jed-ne ovakve organizacije, či-ji su članovi učenici pome-nute škole”, kaže Vesna Ve-šović.

Tema „Prosvjetnog rada“: Afirmisanje izviđaštva među mladima u Crnoj Gori

PODSTICANJE PRAVIH VRIJEDNOSTI − DRUGARSTVA, NESEBIČNOSTI, LJUBAVI PREMA PRIRODI…Đeca se socijalizuju kroz različite oblike druženja (učenje u prirodi, igru, zabavu, takmičenje…) i izrastaju u korisne članove zajednice kojoj pripadaju. Ovakav, neformalan vid obrazovanja pruža im punu slobodu, omogućava da ispolje svoju kreativnost, učestvuju u donošenju odluka, a, prije svega, uči ih da budu odgovorni. Stiču mnoga znanja i vještine koja se mogu upotrijebiti u svakodnevnom životu, kao što su sadržaji iz orijentacije, topografije, meteorologije, prve pomoći, ishrane i boravka u prirodi. Bilo bi poželjno da država izviđače stavi pod svoje okrilje (finansiranje iz Budžeta) kao što je bilo u ex Jugoslaviji

SARADNJA SA IZVIĐAČIMA IZ SARAJEVA, NIŠA, KRAGUJEVCA I KRUŠEVCA

Izviđački odredi veoma dobro sarađuju međusobno, ali i sa drugim organizacijama.

„Sarađujemo sa svim odredima u Crnoj Gori i uče-stvujemo u svim akcijama koje organizuju. Imamo izvan-rednu saradnju sa izviđačima iz Sarajeva, Niša, Kragujev-ca i Kruševca”, kaže Mijat Božović.

I Igor Ćirović je veoma zadovoljan i međunarodnom i drugim vidovima saradnje. „Lokalna samouprava nas prepoznaje kao jednu od najboljih organizacija na ovom prostoru i sa njima je saradnja izuzetna. Dobro sarađuje-mo sa odredima koji su aktivni u okviru Saveza izviđača Crne Gore, posebno sa onima koji imaju dugu tradiciju i koji su po strukturi članstva slični nama, a to su Odredi iz Nikšiča, Bara, Herceg Novog”, smatra on.

Starješine odreda ističu da nastoje da sarađuju sa ne-vladinim organizacijama, ali većina njih ocjenjuje da ni-je zadovoljna tim odnosom, jer se, kako kaže Ćetković,

„desi da neke planove prigrabe za sebe i steknu odre-đena materijalna dobra koje bi prvo trebali mi da dobi-jemo”.

Odred „Gojko Kruška” sa CetinjaIZVIĐAČ JE DOBAR ČOVJEKOdred je dobio mnoga priznanja. Pored ostalih, Zlatni javorov list (najveće odlikovanje ex Jugoslavije − 1975. godine); Trinaestonovembarsku nagradu Grada-Heroja Cetinja (1975); Plaketu Bratstva-jedinstva Saveza izviđača Srbije (1984); Plaketu bratskoga Odreda „Jugoslavija” čiji je bio član (1986); Orden zasluge za narod sa srebrnim zracima ex Jugoslavije (1986). U svojim vitrinama ima preko 50 pehara i 220 diploma osvojenih na raznim takmičenjima u Jugoslaviji, Crnoj Gori i inostranstvu

„Izviđač je dobar čovjek. On voli svoju planetu zemlju, živi u njoj, čuva je i pazi. Human je i spreman da uvijek po-mogne svakome kome je pomoć potrebna. On voli svoju domovinu ka źenicu oka svojega”, kaže Milorad Miško Ćet-ković, starješina Odreda „Gojko Kruška” sa Cetinja.

U Odredu sada aktivno radi oko 70 članova i povreme-no kako im to privatni uslovi dozvoljavaju oko 30–40. Svr-stani su po starosnim kategorijama na: pčelice i poletar-ce (uzrasta 7–12 godina); planinke i izviđače (12–18 godi-na) i brđanke i brđane (starije od 18 godina). Za svoj dugo-godišnji društveno korisni rad (59 generacija) Odred je do-bio mnoga priznanja. Pored ostalih, Zlatni javorov list (naj-veće odlikovanje ex Jugoslavije − 1975. godine); Trinaesto-novembarsku nagradu Grada-Heroja Cetinja (1975); Plake-tu Bratstva-jedinstva Saveza izviđača Srbije (1984); Plaketu bratskoga Odreda „Jugoslavija” čiji je bio član (1986); Or-den zasluge za narod sa srebrnim zracima ex Jugoslavije (1986). U svojim vitrinama ima preko 50 pehara i 220 diplo-ma osvojenih na raznim takmičenjima u Jugoslaviji, Crnoj Gori i inostranstvu.

Najvažnije aktivnosti su: edukativne radionice koje odra-đuju u prostorijama i u prirodi: razni izleti (radni i ekološki sa čišćenjem pojedinih lokacija ili pošumljavanjem određenih goleti đe je to potrebno); turističke pośete crnogorskim gra-dovima i planinama; višednevni kampovi kao suživot sa priro-dom i velika borba za bolji život bez droge, cigareta i alkohola.

„Izviđaštvo je veoma bitno u vaspitanju đece i omla-dine. Kada dijete počne da radi u kolektivu, kakva je na-ša organizacija, postaje kompletan čovjek i budući korisni član našega društva. Navešćemo neke osobine koje stiče mladi pojedinac radeći u izviđačima: postaje radan i vrije-dan, human spreman da pomogne svakome kome je po-trebno pomoći, postaje ekolog štiti prirodu i živi u njoj i sa njom, dobar je drug i kolega i uči mnogo drugih saznanja − da ne mrzi nikoga, da nije rasista i da je multikonfesioni-sta. Svi naši članovi su puni elana da što više toga nauče od svojih instruktora koji su iz generacije u generaciju podižu u Odredu i Savezu”, smatra Ćetković.

Svaki mladi čovjek koji postane izviđač je privilegovan i on ostaje „Izviđač za sva vremena”.

■ SKAUTI SU HUMANI, SPREMNI DA POMOGNU SVAKOME KOME JE POMOĆ POTREBNA: Članovi Odreda „Gojko Kruška” sa Cetinja

■ CILJEVI IZVIĐAŠTVA PODUDARNI SA VASPITNOOBRAZOVNIM CILJEVIMA: Članovi Izviđačkog odreda „Stara varoš”

21

OKT.2014

BROJ

28

TEME

Odred „Dragan Cerović Gigo” u Nikšiću baštini tradiciju najstarijeg odreda u Crnoj Gori

Mijat Božović, starje-šina Odreda „Dragan Ce-rović Gigo” u Nikšiću, ko-ji baštini tradiciju najsta-rijeg odreda u Crnoj Gori, kaže da se učlanjivanjem u izviđačku organizaciju đeca susreću sa obaveza-ma koja se umnogome ra-zlikuju od školskih i doma-ćih. U školi se moraju uklo-piti u programske šeme, a u kući u roditeljske zahtje-ve i obaveze. Kao izviđa-či su oslobođeni i jednog i drugog. Izviđači sa svojim starješinama prave pro-grame relaksacije. Organi-zovanje radionica ih kroz druženje relaksira i čini ra-dosnim, jer oni sami osmi-šljavaju zabavu kroz druže-nje. Vodnici znaju šta im je najinteresantnije i to uklju-čuju u njihove aktivnosti. Na taj način đeca i zavole izviđaštvo.

Međusobno uvažavanje i uvažavanje drugih

„Kada malo odrastu, počinju da savladavaju izviđačke vještine. Zavolje-li su izviđaštvo i shvatili da su disciplina i obaveze sa-stavni dio njhovih aktivno-sti. Zajednički rad kroz za-bavu nametnuo im je na-viku međusobnog uvaža-vanja i uvažavanja drugih. Naučili su da se lijepo dru-že. Starješine izviđačkih odreda su iskusni izviđači, najčešće prosvjetni radni-ci, koji oko sebe formiraju saradnike − starije izviđače koji upućuju mlađe u dalje aktivnosti. Oni ih obučava-ju topografiji, kako da se bezbjedno kreću bespu-ćima. Ovladaće i ukaziva-njem prve pomoći, prepo-znavati razne vrste drveća i cvijeća, steći navike da ču-vaju prirodu.

Postavljanje izviđač-kog kampa je posebno za-

dovoljstvo, a i to brzo na-uče. Sami postavljau šato-re i „infrastrukturu” kampa, svakodnevno dograđuju i ukrašavaju.

Polazeći od činjenice da se domovina voli onoliko koliko se poznaje, izviđači upoznaju sve prirodne lje-pote Crne Gore, kao i njene kulturne i istorijske spome-nike”, kaže Mijat Božović i dodaje: „Uglavnom smo zadovoljni brojem izviđača u u odredu koji se kreće od 60 do 70. To je broj sa ko-jim se može kvalitetno radi-ti. Najmanje je onih najmla-đih poleteraca − četiri, mla-đih izviđača i planinki je 23, a starijih 36”.

Aktivnosti traju tokom cijele godine, prema pla-nu rada. Eduakcija novih članova vrši se u klubu ko-ji je u prostorijama gimna-zije. Prema interesovanju organizuju se pośete Tre-binju, Mostaru, Sarajevu, Višegradu, Kusturičinom gradu na Mokroj gori, Zla-

tiboru… Obilaze nacional-ne parkove i jezera, kao i druge ljepote Crne Gore. U julu ljetuju u kampu u Prčanju.

Odred izviđača „Milan Perović”, Kralje, Andrijevica: Socijalizacija kroz različite oblike druženja

Jedan od veoma važnih benefita ovog pokreta je socijalizacija. Igor Ćirović, predśednik Odreda izvi-đača „Milan Perović”, Kra-lje, Andrijevica, ukazuje na značaj izviđaštva za odra-stanje đece.

„Đeca se socijalizuju kroz različite oblike druže-nja (učenje u prirodi, igru, zabavu, takmičenje…) i izrastaju u korisne člano-ve zajednice kojoj pripa-daju. Ovakav, neforma-lan vid obrazovanja i đe-ci i omladini pruža punu slobodu, omogućava da ispolje svoju kreativnost,

učestvuju u donošenja odluku, a prije svega uči ih da budu odgovorni. Stiču mnoga znanja i vještine

koja se mogu upotrijebiti u svakodnevnom životu. Kao što su sadržaji iz ori-jentacije, topografije, me-teorologije, prve pomo-ći, ishrane i boravka u pri-rodi (ljeti i zimi). Naročito je značajno to što izviđa-či sva stečena znanja ka-snije prenose na mlađe članove organizacije, a i društva uopšte. Oni koji se posebno ističu postaju lideri, dodatno se eduku-ju i na njih se u daljem ra-du oslanjaju organizacio-ne jedinice – Odredi i Sa-vez”, smatra Ćirović.

Kako omasoviti i unaprijediti izviđaštvo?

Naši sagovornici sma-traju da je za omasovlje-nje i popularizaicju izviđaš-tva neophodno ući u sve osnovne i srednje škole. Pri-je svega, treba animirati na-stavnike.

„Smatram da treba još mnogo raditi kako bi crno-gorski izviđač bio ono što je bio, recimo, prije 30 go-dina. U posljednje vrijeme je puno toga urađeno na promjeni imidža naših izvi-

đača i kao organizacija smo prebrodili težak period, ali smo ipak opstali. Svi crno-gorski odredi se vode kao nevladine organizacije. Za-kon o mladima nas do sa-da nije prepoznao i pored činjenice da naše članstvo u ogromnom procentu či-ne upravo mladi? Smatram da Savez izviđača Crne Go-re treba da bude prepoznat kao organizacija od poseb-nog značaja, što u stvarno-sti i jeste”, mišljenja je Igor Ćirović.

„Za dobru organizaci-ju Saveza izviđača u Crnoj Gori bilo bi poželjno da država izviđače stavi pod svoje okrilje (finansiranje iz Budžeta) kao što je bi-lo u ex Jugoslaviji. Potreb-no je da Savez ima stalne prihode, svoje kancelari-je i profesionalca koordi-natora, sve u cilju da izvi-đaštvo bude korisno drža-vi za bolji život i vaspitanje mladih u borbi protiv po-šasti svijeta (pušenja, dro-ge, alkohola), te i stvaranju društveno korisnoga člana društva”, smatra Milorad Ćetković.

Lj. Vukoslavović

Kraljski izviđači, dobri učenici i studenti, osnovali Zavičajni muzejBRIGA O KULTURNOM NASLJEĐU POTKOMOVLJA

U Odredu izviđača „Milan Perović” izuzetno su zadovoljni i brojnošću i struktu-rom članstva, te činjenicom da ne postoji nikakva podjela na socijalno porijeklo ili neku ličnu osobenost članova. Posebno su ponosni na članove koji su dobri učeni-ci i studenti i kao takvi oni su najbolji „ambasadori„malog grada i organizacije ko-joj pripadaju.

„Odred ima više od 200 članova svih kategorija i uzrasta (poletarci i pčelice i poletar-ci – uzrast do 11 godina; planinke i izviđači – od 12 do 20 godina i brđani – stariji od 20 godina). Većina članova je aktivna. Naše aktivnosti su brojne: od onih koje se odnose na očuvanje zdrave životne sredine, organizovanje šumskih škola, organizovanje izleta, po-hoda, bivaka, logorovanja, izviđačkih i drugih akcija, kulturnih i sportskih manifestacija… Ono što karakteriše rad našeg odreda je briga o kulturnom nasljeđu Potkomovlja, odno-sno gornjih Vasojevića kroz brigu o Zavičajnom muzeju u Kraljima čiji su osnivači upra-vo izviđači. Pored toga, što organizujemo akcije različitog karaktera, naša velika obaveza je da ispratimo sve ono što je interesantno našim članovima, a to su akcije koje se orga-nizuju na prostoru Balkana”, ističe Igor Ćirović.

U barskoj Mjesnoj zajednici Šušanj, u okviru Izviđačkog odreda „24. novembar”, osnovana Izviđačka četa „Sveta Marija”AKO HOĆEŠ MIJENJATI SVIJET, KRENI OD SVOGA PRAGAZa svoje aktivnosti „24. novembar” dobio najveće opštinsko priznanje − „Nagrada oslobođenja Bara”, najviše izviđačko priznanje bivše Jugoslavije − „Zlatni javorov list” i zvanje „Odred partizan”

U barskoj Mjesnoj zajednici Šušanj, u okviru Izviđačkog odreda „24. novembar”, osno-vana je ove godine Izviđačka četa „Sveta Marija”. Time je jedan od najaktivnijih izviđač-kih odreda u državi postao brojniji za grupu mladih entuzijasta koji su, inspirisani riječi-ma osnivača izviđača Roberta Badena Powella od Gilwella da je „Stvarni put ka sreći da-rivanje sreće drugima”, odlučili da, kako je naglasio i njihov vođa Peđa Glavanović, posta-nu sastavni dio ove samostalne, dobrovoljne, nepolitičke i patriotske organizacije, nefor-malnog obrazovanja za đecu i omladinu.

„Svjesni odgovornosti i postavljenih principa, želimo svojim djelovanjem ostaviti ovaj svijet malo boljim nego smo ga našli”, kaže Ivana Marstijepović, zamjenica vođe novofor-mirane čete. Upravo zato prvu aktivnost su započeli poznatim geslom „Ako hoćeš mije-njati svijet, kreni od svoga praga”. I krenuli su od „svoga praga”. Već prvog dana osniva-nja članovi nove izviđačke čete su u saradnji sa Župnim uredom u Šušanju, Mjesnom za-jednicom i JP „Komunalne djelatnosti” uredili okolinu oko crkve Svete Marije na ovom području i, kao poseban doprinos, zasadili maslinu, simbol mira i dugovječnosti, ali i sa-mog grada i opštine Bar.

Izviđački odred „24. novembar” je, inače, formiran u aprilu 1975. godine i oduvijek je zauzimao značajno mjesto u životu mladih Bara. Član je Saveza izviđača Crne Gore i Svjet-ske skautske organizacije. Ima 50 do 60 stalnih članova, a u vrijeme većih akcija okuplja i nekoliko stotina volontera iz svih barskih osnovnih i srednjih škola, kao i studente. Za svoje aktivnosti dobio je niz saveznih i republičkih odlikovanja među kojima su najveće opštinsko priznanje − „Nagrada oslobođenja Bara”, najviše izviđačko priznanje bivše Ju-goslavije − „Zlatni javorov list” i zvanje „Odred partizan”. U Odredu su veoma ponosni na svoje vodne škole, formiranje Izviđačkog centra „Čista strana života”, saradnju sa skauti-ma iz drugih zemalja, posebno Srbije, Makedonije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Nje-mačke, Italije… Početkom marta ove godine izviđač iz Bara Dušan Masoničić, jedan od načelnika za međunarodnu saradnju Saveza izviđača Crne Gore, je kao predstavnik naše zemlje u Amanu (Jordan), prisustvovao Konferenciji Desmosa, samostalnog tijela izviđa-ča pravoslavne vjere, koji pripadaju nacionalnim organizacijama u sastavu Svjetske ska-utske organizacije.

Starješina Tanjo Masoničić ističe izvanrednu saradnju sa svim obrazovnim ustano-vama, profesorima Mićom Baltićem, Ismetom Perazićem, Jelenom Vlahović i Draženom Kaljevićem, OO Crvenog krsta, Centrom za socijalni rad, nevladinim organizacijama, medijskim kućama i posebno lokalnom upravom o čemu svjedoči i potpisivanje sa-radnje sa predśednikom Opštine Bar Žarkom Pavićevićem. Ovaj sporazum, prema rije-čima Masoničića, omogućava podršku njihovim aktivnostima i budućim akcijama, ali i što je Odredu veoma bitno, predstavlja priznanje za sve što su do sada uradili. Otu-da očekuju da će novi vid saradnje sa lokalnom upravom omogućiti i realizaciju njiho-vih vizija među kojima su formiranje Međunarodnog sakautskog centra i ponovni ula-zak izviđača u škole.

D. Janković

■ U ZDRAVOM TIJELU, ZDRAV DUH: Članovi Odreda izviđača „Milan Perović” iz Kralja ■ DOBRA SARADNJA SA OBRAZOVNIM USTANOVAMA: Izviđači Odreda „Sveta Marija” iz Bara

■ DISCIPLINA I OBAVEZE SASTAVNI SU DIO NJHOVIH AKTIVNOSTI: Izviđači Odreda „Dragan Cerović Gigo” u Nikšiću

OKT.2014

BROJ

28

22

Piše:Prof. dr Slavka Gvozdenović

Nesporno je da su uzajamni uticaji promjena u savre-

menom društvu i obrazovanju u velikoj mjeri usmjeravani ra-zvojem modernih tehnologija i njihovom primjenom u svakod-nevnom životu i nastavnom ra-du. Transponovanje realnosti u virtuelnu stvarnost, relativizova-nje prostorne i vremenske dis-tance, brisanje granica između radnog i slobodnog vremena implicira pojačanu odgovornost i oprez u prihvatanju eksterno projektovanih potreba i mode-la ponašanja. U tom kontekstu se osnaživanje ličnog i profesi-onalnog razvoja nastavnika is-postavlja kao osnovna pretpo-stavka za upoznavanje određe-nih pozitivnih efekata, ali i po-tencijalnih nedostataka i ogra-ničenja u primjeni savremenih tehnologija.

Promjene u obrazovanju trebalo bi da doprinesu unapre-đivanju kvaliteta nastave i uče-nja, da budu u funkciji razvoja ličnosti i proširivanja životnog iskustva svih učesnika obrazov-nog procesa. Od obrazovnih in-stitucija se očekuje da budu u funkciji zadovoljavanja priori-tetnih društvenih potreba, da se prilagode realnim potrebama tr-žišta rada i novim okolnostima u svijetu koji se mijenja. Od učesni-ka obrazovnog procesa očekuje se adaptacija na stalne promje-ne, ovladavanje novim tehnolo-gijama, permanentno usvajanje novih znanja i učenje tokom ci-jelog života. Razmatrajući kore-laciju između tehničkog napret-ka i primjene savremenih tehno-logija u oblasti obrazovanja, Jo-van Đorđević, na primjer, polazi od činjenice da primjena savre-mene tehnologije u većoj mje-ri zavisi od stava prema njoj, ne-go od materijalnih mogućnosti i ekonomske razvijenosti poje-dinih zemalja. U tom smislu isti-če da „savremeno obrazovanje ne može odgovoriti potrebama i zahtevima sadašnjice, a naro-čito potrebama i zahtevima bu-dućnosti, bez smišljene i efika-sne upotrebe moderne obra-zovne tehnologije, čija je uloga nesumnjiva u pripremanju ka-drova u svim domenima ljud-skog rada i savremenom nači-nu življenja.” (J. Đorđević: Sa-vremena nastava – organizacija i oblici. – Beograd: Naučna knji-ga, 1981, str. 220) Primjena sa-vremenih tehnologija treba da bude u funkciji efikasnije reali-zacije ciljeva obrazovanja i na-stave, da omogući podsticanje razvoja sposobnosti mišljenja i unapređivanje kvaliteta znanja koje učenici stiču u školi.

Profesionalni razvoj i tehnološka osposobljenost nastavnika

Nedovoljno i neujednačeno korišćenje savremenih tehnolo-gija u našem obrazovnom siste-mu proizilazi iz brojnih specifič-nosti koje su relevantne za razli-čite nivoe obrazovanja i obla-sti znanja. Utoliko se ispostav-lja jedno od ključnih pitanja: ko-je su mogućnosti kombinova-nja tradicionalnog i savreme-nog pristupa u nastavi relevan-tne za društveno-humanističke discipline, a šta je od presudne važnosti u prirodnim i tehničkim naukama?

Izvjesno je da će, uz uvaža-vanje ukupnog duhovnog i so-cijalnog konteksta i materijalno-tehničke osnove nastave, pri-mjena savremenih obrazovnih medija, kao i drugih izvora zna-nja biti uspješna ukoliko nastav-nici budu osposobljeni za njiho-vo korišćenje. To upućuje na po-trebu za kontinuiranim profe-sionalnim razvojem i tehnološ-kom osposobljenošću nastav-nika. Razvoj tehnoloških kom-petencija, pored informatičkog opismenjavanja, pretpostavlja osposobljavanje nastavnika za primjenu kompjutera i informa-ciono-komunikacionih tehnolo-gija, kao i upoznavanje sa kori-šćenjem obrazovnih softvera u nastavnom radu. Na taj način bi se ostvarile pretpostavke za pri-mjenu modernih tehnologija ko-je, u zavisnosti od specifičnih ci-ljeva i konkretnih programskih sadržaja, treba koristiti u nastav-nim situacijama kada je to pe-dagoški cjelishodno i didaktič-ki opravdano. Istovremeno tre-ba imati u vidu da tehnološka osposobljenost tek u korelaci-ji sa predmetnim i pedagoškim znanjem može rezultirati samo-pouzdanjem nastavnika u obav-ljanju profesionalne djelatnosti.

Inoviranje prakse učenja i poučavanja

Organizacija nastave i uče-nja u skladu sa zahtjevima sa-vremene obrazovne tehnologi-je implicira promjenu po lo žaja učenika i nastavnika, prilagođa-vanje oblika i metoda nastave/učenja, inoviranje prakse učenja i poučavanja i ukupne organiza-cije vaspitno-obrazovnog pro-cesa. Zahvaljujući štampi, radi-ju, televiziji, filmu, video-kaset-noj tehnici i drugim AV mediji-ma, moderne tehnologije pru-žaju široke mogućnosti korišće-nja razičitih izvora znanja i in-formacija, što doprinosi meto-dičkoj raznovrsnosti u nastav-nom procesu, ostavljajući na-stavniku više vremena za vaspit-no djelovanje i stručno usavrša-vanje. Nastavnik se javlja u ulozi posrednika između učenika i na-stavnog gradiva, procjenjuje ko-je obrazovne sadržaje može rea-lizovati primjenom raspoloživih izvora znanja i planira njihovu svrsishodnu primjenu. Iskustvo pokazuje da se optimalni rezul-tati mogu postići ukoliko se ra-zličiti mediji koriste u međusob-noj povezanosti. Na primjer, au-

dio-vizuelna sredstva (filmovi, televizijske emisije) treba kori-stiti u korelaciji sa adekvatnim metodskim postupcima u zavi-snosti od konkretnih program-skih zahtjeva. U tom kontekstu je dragocjena primjena metoda aktivnog učenja čiji efekti ko-respondiraju sa pretpostavka-ma savremene nastave.

Nastavni mediji kao izvori znanja

„Znanje je uništilo mudrost, a informacija će uništiti znanje.”

T. Eliot Sve nastavne medije treba

posmatrati kao izvore znanja, odnosno kao sredstva koja su u funkciji ostvarivanja specifič-nih ciljeva obrazovanja, nastave i učenja. Nijedan obrazovni me-dij sam za sebe nije ni dobar ni loš, već to postaje u zavisnosti od načina na koji se koristi u kon-kretnoj nastavnoj situaciji. U tom smislu su najefikasniji oni medi-ji čija upotreba podstiče misao-no angažovanje i razvoj ličnosti učenika, nastavnicima pomaže u pripremanju za nastavu i do-prinosi racionalnijoj organizaci-ji vaspitno-obrazovnog procesa. Budući da je „mnogo lakše odre-diti metod nego ga primeniti” (A. Bergson, Stvaralačka evoluci-ja, Novi Sad, 1991, str. 65), izvje-sno je da i najopremljenije usta-nove bez adekvatne primjene tehnologije ne mogu očekivati trajna poboljšanja postojeće na-stavne prakse. Utoliko upozna-vanje sa različitim efektima pri-mjene modernih tehnologija i nastavnih medija zahtijeva stal-nu edukaciju nastavnika i ostalih učesnika obrazovnog procesa.

Nesporno je da nematerijal-ne mogućnosti primjene savre-menih tehnologija prevazilaze potencijale njihovih korisnika da sagledaju posljedice sopstvenih izbora. Pri tom se ne mogu pred-vidjeti loše posljedice korišćenja kompjutera (neočekivani pad si-stema, oštećeni i izgubljeni po-daci) i neprijatni ishodi internet iskustva (ne/kontrolisana privat-nost, zloupotreba intelektualne svojine i ličnih podataka itd). Pre-ispitivanje mogućnosti primjene savremenih tehnologija i unapre-đivanje postojećeg stanja u obra-zovanju pretpostavlja, dakle, bri-žljivo diferenciranje profesional-nih kompetencija nastavnika, s jedne strane, i realne uslove u ko-jima funkcionišu vaspitno-obra-zovne institucije, s druge strane.

TEMEPrimjena savremenih tehnologija u nastavi − MOGUĆNOSTI I OGRANIČENJA −

U FUNKCIJI EFIKASNIJE REALIZACIJE CILJEVA OBRAZOVANJA– Treba imati u vidu da tehnološka osposobljenost tek u korelaciji sa predmetnim i pedagoškim znanjem može rezultirati samopouzdanjem nastavnika u obavljanju profesionalne djelatnosti.– Organizacija nastave i učenja u skladu sa zahtjevima savremene obrazovne tehnologije implicira promjenu po lo žaja učenika i nastavnika, prilagođavanje oblika i metoda nastave/učenja, inoviranje prakse učenja i poučavanja i ukupne organizacije vaspitno-obrazovnog procesa

POVEZIVANJE NOVIH INFORMACIJA SA PRETHODNIM ZNANJEM I ISKUSTVOM

Pojačanu odgovornost nastavnika zahtijeva suptilna se-lekcija dostupnih informacija (u elektronskoj formi) i obra-zovnih sadržaja relevantnih za određenu disciplinu i oblast znanja. Učenike treba osposobljavati za povezivanje novih informacija sa prethodnim znanjem i iskustvom, podsticati ih na usvajanje znanja s razumijevanjem, na procjenu kva-liteta sopstvenog rada i rada drugih učenika. Istovremeno treba imati u vidu da brojne mogućnosti koje pruža primje-na savremenih tehnologija ne znači da postoje univerzal-no prihvatljivi modeli i/ili gotovi recepti za uspješnu realiza-ciju ciljeva obrazovanja i nastave. Budući da ne postoje dva identična nastavna časa, svaki od njih je neponovljiv i zahti-jeva stvaralačko angažovanje samih nastavnika. Nastavnik, dakle, planira, organizuje i realizuje nastavu, kontinuirano prati i vrednuje ostvarene rezultate.

Piše: Mr Vladimir M. Kalјević

Gimnazija u Vrbasu 2009. godine obilјežila je puna dva vijeka postojanja i rada. U tom dvovjekovnom trajanju okuplјala je oko se-be veliki broj eminentnih profesora, stručnjaka, od kojih su neki bili priznati i poznati i mnogo dalјe od mjesta u kom su radili.

Ova obrazovna ustano-va jedna je od najstarijih škola ovoga tipa u Repu-blici Srbiji. Nјeno osnivanje seže u 1809. godinu i veza-no je za nastojanje novovr-baskih Njemaca da školuju svoju đecu i daju im valјano obrazovanje. Kroz vjekov-no postojanje, njemačka škola baštinila je kulturu i tradiciju njemačkog naro-da. Međutim, nakon prelo-mnih političkih događaja, koji su doveli do preuređe-nja Habzburške monarhije 1867. godine i stvaranjem Dvojne monarhije, primje-tan je sve jači mađarski uti-caj. Pojačana mađarizacija koja se ogledala i u donoše-nju zakona iz domena pro-svjete, postepeno je Gimna-ziju u Vrbasu udalјavala od njenog njemačkog karakte-ra. Nјemački i latinski jezik postepeno su zamijenjeni mađarskim jezikom. Takvo stanje zadržalo se do 1919. godine kada su Vrbas i nje-gova Gimnazija ušli u sastav novoformirane jugosloven-ske države i uklјučeni u njen prosvjetni sistem.

Ono što Gimnaziju u Vr-basu čini za ono vrijeme je-dinstvenom, jeste njen ko-smopolitski duh. O nje-nom opstanku i radu vodi-li su brigu, ne samo građani Novog i Starog Vrbasa, već i stanovništvo okolnih mje-sta, jer su nastavu u njoj po-red Nјemaca i Mađara, po-hađali i Srbi, Slovaci, Jevre-ji i drugi.

Nakon st varanja Kralјevine SHS (Jugoslavi-je), Gimnazija u Vrbasu na-stavila je svoje djelovanje. U novonastalim okolnostima, uveliko je promijenjen, ka-ko nacionalni sastav učeni-ka, tako i nastavnika. Umje-sto dotadašnjeg zvaničnog jezika škole, njemačkog, primat preuzima srpski je-zik (ili kako se tada zvanič-no nazivao srpskohrvatsko-slovenački jezik).

U ovoj multikulturalnoj sredini i njenoj najznačaj-nijoj prosvjetnoj ustanovi, mjesta su nalazili pedagoški radnici (ali i učenici) sa čita-vog prostora Kralјevine Ju-goslavije. Među njima na-šao se i jedan broj Crnogo-raca.

Za ovu priliku izdvojili smo četiri biografije profe-sora Gimnazije u Vrbasu koji su svojim rođenjem bili Cr-nogorci. To su: Risto Kovija-nić, Krsto Radunović, Nikola Vukčević i Novica Zarubica.

Risto Kovijanić

Risto Kovijanić rođen je 31. decembra 1895. godi-ne u selu Đurđevina u bli-zini Kolašina. Osnovnu ško-lu završio je u Morači, a Gi-mnaziju na Cetinju (1908–1912). Dalјe školovanje pre-kinuo je zbog dobrovolјnog učešća u balkanskim i Pr-vom svjetskom ratu. U to-

ku Prvog svjetskog rata od 1916. do 1918. godine bio je interni ran u Nađmeđer, u današnjoj Češkoj. Matu-ru je položio u Drugoj be-ogradskoj gimnaziji i upi-sao se na Filozofski fakul-tet Univerzite ta u Beogra-du, na grupi predmeta ju-goslovenska i uporedna književnost, srpskohrvatski jezik, istorija i njemački je-zik. Od 1922. do 1924. go-dine bio je suplent Gimna-zije u Somboru, a od 1924. do 1927. godine radio je kao suplent Gimnazije u Novom Vrbasu. Profesorski ispit po-ložio je 1927. i do 1939. go-dine bio je lektor srpskohr-vatskog jezika i književnosti na Univerzitetu Komenskog u Bratislavi.

Nakon izbijanja Drugog svjetskog rata vratio se u Jugoslaviju, đe je radio kao saradnik Državnog arhi-va u Beogradu, a okupaci-ju 1941. godine doče kao je na mjestu direktora Gimna-zije u Kotoru. Godine 1941. interniran je u Prezu u Alba-niji. Nakon oslobođenja ra-dio je kao arhivista i viši na-učni saradnik u Kotorskom arhivu.

Kovijanić je bio član ve-likog broja domaćih i stra-nih naučnih udruženja i društava. Objavio je oko 400 napisa, od kojih je oko 230 iz književne i kulturne istorije. Sarađivao je sa pre-ko 60 jugoslovenskih struč-nih časopisa i preko 20 no-vina. Za svoj doprinos na kulturnom, književnom i naučnom polјu odlikovan je nizom priznanja i nagra-da.

Krsto Radunović

Krsto Radunović ro-đen je 13. septembra 1897. godi ne u selu Progonovići, srez riječki. Osnovnu ško-lu i osam razreda gimnazije sa ispitom zrelosti završio je u Podgorici. Na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Be-ogradu diplomirao je 1926. godine iz XIV grupe nauka: Opšta istorija, Istorija Vizan-tije, Istorija srpkog naroda i Jugoslovenska književnost. Godine 1932. polagao je profesorski ispit iz narodne i opšte istorije kao glavnog, i jugoslovenske književnosti kao sporednog predmeta, sa ocjenom „jednoglasno”.

Nјegova profesional-na djelatnost započela je 1923. godine kada je do-bio prvo postavlјenje kao privremeni učitelј u Gnji-lanu. Iz Gnjilana je, nared-ne godine, po sopstvenoj molbi, premješten u Gi-mnaziju u Podgorici. Sli-jede postavlјenja u Prizre-nu, Sremskoj Mitrovici, Rumi, Kavadarcima, Be-loj Crkvi, Velikom Bečke-reku, da bi 1932. godine bio postavlјen za profeso-ra Gimnazije u Novom Vr-basu. Već naredne godine premešten je u Gimnazi-ju u Sremskoj Mitrovici đe je ostao do 17. maja 1941. godine kada je premešten za profesora Druge realne gimnazije u Valјevu, da bi naredne, 1942. godine, bio premešten u Mušku realnu gimnaziju u istom mjestu.

Nakon završetka Dru-gog svjetskog rata do 1947. godine radio je kao pro-

fesor u Starom Bečeju, Sta-rom Sivcu i Sremskoj Mitro-vici.

Nikola Vukčević

Nikola Vukčević rodio se 20. decembra 1907. go-dine u selu Liješnju, Lješan-ska nahija, u srezu podgo-ričkom. Osnovnu školu za-vršio je u rodnom selu, a gi-mnaziju i učitelјsku školu sa ispitom zrelosti u Somboru, 1927. godine. Prvo namje-štenje Vukčević je dobio u selu Donji Ljubot u srezu bosilegradskom 1928. Me-đutim, samo nekoliko mje-seci kasnije nailazimo na njegovu molbu za premje-štaj. Prema ukazu ministra prosvjete, Vukčević je 1929. dobio zaposlenje u osnov-noj školi u Krusima, okrug podgorički. U toku službo-vanja završio je dvogodiš-nju Višu pedagošku ško-lu sa ispitom zrelosti u Za-grebu, i dobio ocjenu odli-čan. Godine 1937. premje-šten je u Imotsko u gra-đansku školu, da bi godi-nu dana kasnije dobio za-poslenje u Starom Sivcu. Još dok je kao učitelј ra-dio u Lješkopolјu, položio je praktični učitelјski ispit i dobio ocjenu odličan.

Godine 1949. bio je di-rektor Više mješovite gi-mnazije u Vrbasu.

Novica Zarubica

Profesor Novica Zaru-bica rođen je 2. januara 1901. godine u selu Bukovi-ca, srez šavnički, od oca Mi-jata i majke Milosave rođe-ne Kondić. Profesor Zaru-bica osnovnu školu završio je u rodnom selu 1915. go-dine, a Gimnaziju u Prišti-ni 1924. godine đe je polo-žio i viši tečajni ispit. Godi-ne 1924. upisao je Fiolozof-ski fakultet Univerziteta u Beogradu, đe je 1928. go-dine i diplomirao biologiju i hemiju. U Beogradu je po-ložio i državni stručni ispit 1933. godine čime stiče pra-vo da kao glavne predmete predaje zoologiju i botani-ku, a kao sporedne minera-logiju i geologiju. Služio se nemačkim i francuskim jezi-kom. Od 1933. do 1941. go-dine uz male prekide, zbog premještaja u druge škole, radio je u Novovrbaskoj gi-mnziji.

Nakon Drugog svjet-skog rata i izvršene kolo-nizacije i agrarne reforme u novoj Jugoslaviji (1945–1948), u Vrbas se naselilo nekoliko hilјada crnogor-skih kolonista. Narednih decenija oni će u ovoj sre-dini postati nosioci cjelo-kupnog društvenog, kultur-nog i ekonomskog razvoja ovog dijela Bačke i Vojvo-dine uopšte. Od 1945. go-dine na čelu ove značajne obrazovne institucije bilo je dvanaest direktora, od tog broja njih devet bili su Crnogorci, rođeni u Crnoj Gori ili potomci kolonista. O broju profesora i učeni-ka koji su porijeklom iz Cr-ne Gore bio bi nam potre-ban veći prostor da ih sa-mo azbučnim redom nave-demo i pomenemo njihove biografske podatke i zaslu-ge koje su ostavili sredini u kojoj žive.

Crnogorski prosvjetni radnici u Vrbasu između dva svjetska rata

ZNAČAJAN OBRAZOVNI I KULTURNI UTICAJU ovoj multikulturalnoj sredini i Gimnaziji kao njenoj najznačajnijoj prosvjetnoj ustanovi mjesta su nalazili pedagoški radnici (ali i učenici) sa čitavog prostora Kralјevine Jugoslavije. Među njima našao se i jedan broj Crnogoraca

23

OKT.2014

BROJ

28

VIJESTI IZ ŠKOLA

OŠ „Veljko Drobnjako-vić”, Risan i OŠ „Jugo-

slavija”, Bar ostvarile su izu-zetan uspjeh na konkursu Preduzetništvo 360 OECD-a i Evropske komisije, koji je objavljen u aprilu. Na kon-kurs čiji je cilj da se okupe i identifikuju dobre prakse iz cijele Evrope kojima se pod-stiče i promoviše preduzet-ničko razmišljanje u osnov-nim školama, gimnazijama i srednjim stručnim školama prispjelo 105 prijava iz 27 ze-malja OECD-a. Među 20 iza-branih su dvije pomenute škole iz Crne Gore. Studije su dostavljene u tri kategorije: Praktični primjeri preduzet-ničkog učenja, Preduzetnič-ka škola i Strateško partner-stvo u promovisanju predu-zetništva. Od prispjelih pri-java za učešće trebalo je iza-brati 20 nastavnika i škola

koji će dobiti nadoknadu od 500 eura za izradu detaljnog izvještaja o aktivnostima, kao i priliku da svoj rad pre-zentuju na manifestaciji koju će organizovati OECD u Pos-tdamu.

Iako nijesu ušle u izbor 20 najinspirativnijih, još dvi-je prijave naših škola su iza-

brane u 13 onih koje su in-teresantne po svojoj inven-tivnosti i koje je OECD od-lučio da uključi u naredne aktivnosti na projektu Pre-duzetništvo 360 (OŠ „18. oktobar”, Bioče i OŠ „Srbi-ja”, Bar).

Lj. V.

Izuzetan uspjeh crnogorskih škola na konkursu Preduzetništvo 360 OECD-a i Evropske komisije

OŠ „VELJKO DROBNJAKOVIĆ” IZ RISNA I OŠ „JUGOSLAVIJA” IZ BARA MEĐU DVADESET NAJBOLJIHOECD odlučio da u naredne aktivnosti uključi OŠ „18. oktobar”, Bioče i OŠ „Srbija”, Bar

Na poziv Akademije cen-tralnoevropskih ško-

la (ACES) za temu „Ja i dru-gi: Otkrivanje različitosti oko mene i u meni” prijavljeno je 220 projekata iz 513 škola, od kojih je nagrađeno njih 44 koja uključuju 105 škola iz ra-zličitih djelova Evrope. Među laureatima je i projekat „Po-boljšanje položaja žena u našem društvu” koji su za-jednički realizovali Srednja elektrotehnička škola „Va-so Aligrudić” iz Podgorice i Srednja ekonomsko-trgo-vinska škola iz Tuzle. Ovo je drugi put da je ACES nagra-dio neki projekat podgoričke Elektrotehnička škole.

Na završnoj akademiji koju je organizovala ta aso-cijacija u Senecu (Slovačka) predstavljeni su nagrađe-ni projekati i dodijeljene na-grade u pet kategorija. Ško-lu iz Podgorice predstavljali su Mileva Lučić, profesorica, i Ognjen Lukačević, učenik, a iz Tuzle Admira Uzunić, pro-fesorica, i Mirela Bašić, učeni-ca. Njihov projekat bio je naj-bolji u kategoriji „Građanska hrabrost”.

U obrazloženju žirija se navodi da je ovaj projekat jedinstven po načinu na ko-ji se pozabavio temom koja se odnosi na različitosti, temi koja uključuje nasilje i diskri-minaciju i koja je veoma re-alna i prisutna u našim druš-tvima. Učesnici projekta su sproveli istraživanja na viso-kom nivou o ovim izazov-nim pitanjima, pokazali ve-liku hrabrost da javno govo-re o tome, angažujući različi-te vladine i nevladine organi-zacije i prikazujući rezultate njihovog rada.

Kada je riječ o BiH sarad-nja je ostvarena sa Ministar-stvom za ljudska prava, Mi-nistarstvom prosvjete i na-uke, Pedagoškim zavodom, te nevladinim organizacija-ma „Viva Women”, „Sigurna ženska kuća”, „Društvo žena Tuzla” i „Euro Roma”. Prema riječima profesorice Mileve Lučić, Elektrotehnička škola iz Podgorice sarađivala je sa organizacijama „Zdrava Do-na Montenegrina” i „Sigur-na ženska kuća” iz Podgo-rice. Učenici Elektrotehnič-ke škole su takođe učestvo-

vali u plesu organizovanom na glavnom gradskom trgu i podržali globalnu inicijati-vu „1 milijarda ustaje” koja se realizuje u preko 200 ze-malja širom svijeta.

„Žiri je posebno impre-sioniran specifičnom priro-dom ovog projekta i pristu-pom učenika da pošalju svo-ju poruku široj publici. Obra-đivane su teme: ‘Preventivno zdravlje žena’, ‘Nasilje u po-rodici’, ‘Nasilje nad ženama’, ‘Položaj romkinja u našem društvu’ i ‘Žene oboljele od raka dojke’. Učenici obje ško-le uradili su veliki broj istraži-vanja na pomenute teme, a nakon toga organizovane su kreativne radionice u okviru kojih su se đaci detaljnije ba-vili ovim problemima. Jedan od važnijih ciljeva projekta bila je motivacija učenika da se aktivnije uključe u druš-tveni život kako bi radili na smanjenju problema nasilja u porodici, naglašavali zna-čaj preventivnog zdravlja že-na i podsticali saradnju i in-terkulturalni dijalog”, zaklju-čila je Lučićeva.

O. Đ.

Međunarodno priznanje za projekat „Poboljšanje položaja žena u našem društvu” Elektrotehničke škole „Vaso Aligrudić” iz Podgorice i Srednje Ekonomsko-trgovinske škole iz Tuzle

SMANJENJE NASILJA U PORODICIProjekat je jedinstven po načinu na koji se pozabavio temom koja se odnosi na različitosti, nasilje i diskriminaciju – temi koja je veoma realna i prisutna u našim društvima. Ovo je drugi put da je ACES nagradio neki projekat podgoričke Elektrotehnička škole koju su u Senecu (Slovačka) predstavljali Mileva Lučić, profesorica, i Ognjen Lukačević, učenik

■ NAJBOLJI U KATEGORIJI „GRAĐANSKA HRABROST„: Sa dodjele nagrada u Senecu

Nikola Rašović, učenik trećeg razreda Srednje

elektrotehničke škole „Vaso Aligrudić” iz Podgorice svo-je znanje i talenat pretočio je u izum koji svojom primje-nom može poboljšati kvali-tet života osobama sa smet-njama u razvoju. Riječ je o niskobudžetnom prototi-pu pod nazivom Agnec na-

očare. Namijenjene su licima koja ne mogu da pomjeraju ruke i noge pa omogućava-ju da pokretom zenice oka kontrolišu i upravljaju različi-tim uređajima kao što su pa-metni telefoni, tableti, lap-top uređaji.

Naočare su priključene putem USB-a, wireless-a ili bluetooth-a na odgovaraju-

ći uređaj sa kojim korisnik že-li da radi, registruju svaki po-kret zenice oka koji se dalje prenosi do uređaja i izvršava u vidu određenih akcija. Ta-ko, na primjer, funkcije klika lijevog i desnog tastera mi-ša aktiviraju se treptajem li-jevog odnosno desnog oka. Takođe u naočarima je inte-grisan mikrofon tako da i lju-di koji imaju problema sa ču-lom vida mogu glasovnim komandama da upravljaju svojim uređajem.

Mladi pronalazač nagla-šava da su naočare u beta fa-zi razvoja, tako da će se ove navedene funkcije unaprije-đivati i za očekivati je da će se dodati još neke nove.

Na pitanje zašto naoča-re nose ovaj naziv, Nikola je rekao da Agnec simbolizu-je ljubav prema svim ljudi-ma bez obzira na njihove ra-zličitosti.

On je, inače, pobjednik ovogodišnjeg Sajma prona-lazača. O. Đ.

Predstavljamo vam izum Nikole Rašovića, učenika Srednje elektrotehničke škole „Vaso Aligrudić” iz Podgorice, pobjednika ovogodišnjeg Sajma pronalazača

AGNEC NAOČARE ZA SVE LJUDE BEZ OBZIRA NA NJIHOVE RAZLIČITOSTI Ovo pomagalo može poboljšati kvalitet života osobama sa smetnjama u razvoju, licima koja ne mogu da pomjeraju ruke i noge, i koji imaju problema sa čulom vida

■ PRONALAZAK U BETA FAZI RAZVOJA: Nikola Rašović sa naočarima

U radu vaspitno-brazov-nih ustanova važno mje-

sto zauzima Savjet roditelja. U želji da odgovori na pitanje šta je zapravo njegova uloga i značaj u pravilnom usmjera-vanju vaspitanja i obrazova-nja omladine, dr Ranka Krivo-kapić”, profesorica u Srednjoj školi u Kotoru i predśednica Savjeta roditelja OŠ „Narodni heroj Savo Ilić u Dobroti, pri-premila je brošuru „Vodič za rad savjeta roditelja”.

„Imajući u vidu napredak u nauci i tehnologiji, brži tem-po života, društvene promje-ne, drugačiji sistem vrijedno-sti, uloga roditelja predstavlja sve ozbiljniji izazov. Promjene nameću brojnije i raznovrsni-je uloge roditelja”, ističe Ran-ka Krivokapić.

Ona je ukazala da joj je osnovni motiv za izradu ovog vodiča bila potreba da nagla-si važnost uloge roditelja u

porodici. Takođe, predočena je i uloga Savjeta roditelja, či-je su nadležnosti definisane Opštim zakonom o obrazo-vanju i vaspitanju Crne Gore.

Prema njenim riječi-ma, saradnja porodice i ško-le predstavlja lijepu moguć-

nost zajedničkog rješavanja problema sa kojima se đeca najčešće suočavaju. To potvr-đuje i praksa, budući da se u školama razvijaju modeli or-ganizovanja planiranja i rea-lizacije nastavnih programa i vannastavnih aktivnosti u ko-

Profesorica u Srednjoj školi u Kotoru i predśednica Savjeta roditelja OŠ „Narodni heroj Savo Ilić” u Dobroti dr Ranka Krivokapić pripremila brošuru „Vodič za rad savjeta roditelja”

ODGOVORITI NA BROJNE IZAZOVE U VASPITANJU MLADIHSaradnja porodice i škole predstavlja lijepu mogućnost zajedničkog rješava-nja problema sa kojima se đeca najčešće suočavaju. To potvrđuje i praksa, budući da se u školama razvijaju modeli organizovanja, planiranja i realiza-cije nastavnih programa i vannastavnih aktivnosti u kojima roditelji sve više uspješno učestvuju

jima roditelji sve više uspješ-no učestvuju.

„Roditelje često uznemi-rava i obuzima ośećaj bes-pomoćnosti pred problemi-ma koje im đeca saopštava-ju, a vezani su za svakodnev-ne probleme u školi. Praktič-ni predlozi u vodiču pomoći će im da budu bolje informi-sani o školovanju i kvalitetu provedenog vremena njihove đece izvan porodice, kao i da na osnovu tih informacija pre-duzmu odgovarajuće korake. Udruživanjem savjeta roditelja iz više škola, (što do sada nije bio slučaj), i sprovođenjem za-jedničkih akcija može se izaći u susret potrebama đece. Kroz javno djelovanje i uključivanje

drugih škola, institucija, orga-nizacija i medija u rješavanju problema, Savjet utiče na po-dizanje nivoa svijesti javnosti

o problemima sa kojima se đe-ca susrijeću u školama”, poru-čila je profesorica Krivokapić.

Š. B.

OKT.2014

BROJ

28

24

VIJESTI IZ ŠKOLAŠahovske vertikale

Jelena Raičković, odlič-na učenica III razreda Gi-

mnazije Slobodan Škerović” u Podgorici, šah je zavoljela gledajući popularnu emisiju TV Crne Gore „Svijet šaha”,

koju je godinama uređivao i vodio proslavlјeni crnogor-ski velemajstor Božidar Iva-nović. Za razliku od većine svojih vršnjaka kojima su pr-ve poteze pokazali roditelјi ili

starija braća i sestre, Jelena je osnovna šahovska pravi-la naučila baš uz pomoć Iva-novićevih sjajnih komentara.

Dalјe šahovsko „školova-nje” nastavila je u školi šaha „Dijagonale”, ali je kako sa-ma priznaje, zbog redovnih školskih obaveza često od-sustvovala sa šahovske na-stave.

Za prve šahovske uspje-he − osvojeno prvo mjesto na prvenstvu OŠ „Pavle Ro-vinski”, zaslužan je njen na-stavnik Dražen Vujačić, inače rukovodilac šahovske sekcije u ovoj školi, ali „dio krivice” snose stric i đed sa kojima je vodila beskompromisne ša-hovske duele. Naravno, i sta-riji brat od koga je dobila na poklon šahovsku garnituru.

U šahu je najviše privla-či njegova logika, ali uživa i u efektnim kombinacijama.

Sa bijelim figurama najra-dije igra Damin gambit, ili „In-dijska otvaranja” a sa crnim fi-gurama Alјehinovu odbranu.

Jelena još uvijek razmišlјa o fakultetu koji će upisati po-slije završene srednje ško-le, ali je uvjerena da će us-pešno uskladiti i fakultetske obaveze i lјubav prema drev-noj igri.

Šah i mladi: Jelena Raičković, učenica Gimnazije „Slobodan Škerović” u Podgorici

PRIVLAČE JE LOGIKA I EFEKTNE KOMBINACIJE DREVNE IGRE Za prve šahovske uspjehe − osvojeno prvo mjesto na prvenstvu OŠ „Pavle Rovinski”, zaslužan je njen nastavnik Dražen Vujačić, inače rukovodilac šahovske sekcije u ovoj školi, ali „dio krivice” snose stric i đed sa kojima je vodila beskompromisne šahovske duele

Zbog trenda smanjivanja broja đaka, koji je nastav-

ljen i u ovoj školskoj godini, u Osnovnoj školi „Jovan To-mašević” u Virpazaru bili su prinuđeni da formiraju jedno kombinovano odjelenje koje broji jedanaest učenika dru-gog i četvrtog razreda.

Ovakva situacija naišla je na negodovanje rodite-lja koji su svoje nezadovoj-stvo i zabrinutost zbog, ka-ko su istakli „uskraćenih pra-va svoje đece”, izrazili i zva-ničnim dopisom Ministar-stvu prosvjete. Direktor ško-le Miodrag Šćepanović tvrdi da je uradio sve što je u in-

teresu optimalnog organi-zovanja i izvođenja nastave, te da nema razloga za bri-gu, jer se i u kombinovanim odjeljenjima može raditi kva-litetno. To potvrđuje praksa u mnogim seoskim školama. „Postoje zakonska ograniče-nja, pa je sve teže formiranje posebnih odjeljenja u škola-ma u kojima je iz godine u godinu manje učenika. Do-voljno je reći da naša obra-zovna ustanova ove godi-na ima ukupno 78 učenika. Prvaka je svega devet i oni su u posebnom odjeljenju. U drugom razredu je pet, a u četvrtom šest polaznika.

I u Ministarstvu prosvjete u ovakvim slučajevima sma-traju neopravdanim formira-nje posebnih odjeljenja”, ka-že Šćepanović.

Inače, u ovoj virpazarskoj obrazovnoj ustanovi su spre-mno ušli u novu školsku go-dinu. Tokom ljeta su popra-vili fasadu, okrečili prostorije i obavili redovne unutrašnje radove. Septembarsko ne-vrijeme je usporilo poprav-ku krova, ali nije nanijelo štetu. Radove na objektu fi-nansira Ministarstvo prosvje-te uz podršku Opštine Bar i sponzora.

D. Janković

U OŠ „Jovan Tomašević” na Virpazaru sve manje đaka

KOMBINOVANO ODJELJENJE UČENIKA II I IV RAZREDA

Učenici odjeljenja III–2 podgoričke Osnovne

škole „Maksim Gorki” sa uči-teljicom Marijom Radunović obilježili su Dan demokratije. Tim povodom u ovom odje-ljenju organizovani su izbori za predśednika i predśedni-cu odjeljenja. Učenici su že-ljeli da se ova ideja promovi-še u javnosti, kako bi i osta-la odjeljenja shvatila važnost demokratskih izbora u odje-ljenju.

Učenicima je objašnje-no pravo da biraju i da budu birani, kao i zašto su važni izbori i šta je uopšte demo-kratija. Na nivou odjeljenja prvo su dogovorene obave-ze predśednika i predśedni-ce odjeljenja, kao i osobine koje bi trebalo da pośedu-ju. Kao najvažnije osobine učenici su istakli: iskrenost, poštenje, upornost, huma-nost, mudrost i govorniš-tvo. Zatim su učenici po-zvani da se kandiduju. Ofor-mljena je i izborna komisi-ja od tri člana (učenici odje-ljenja). Napravljene su gla-sačke kutije i glasački listi-ći. Uslijedila je i faza prediz-borne kampanje u kojoj su đaci pravili izborne plakate, spremali predizborne govo-re, te razgovarali sa ostalim učenicima.

Plakati su bili veoma kre-ativni, a govori sadržajni i obećavajući. Kampanja je bila aktivna i na sajtu odje-

ljenja III–2 (leptiripg. jimdo. com), đe su se mogle pogle-dati slike kandidata, njihovi

plakati, pravila glasanja, gla-sački listići i ostalo.

Š. B.

Učenici OŠ „Maksim Gorki” obilježili Dan demokratijeORGANIZOVANI IZBORI ZA PREDŚEDNIKA I PREDŚEDNICU ODJELJENJA

■ Poštovali pravila glasanja

■ Oformljena izborna komisija od tri učenika

U okviru projekta ener-getske efikasnosti,

objekat OŠ „Jagoš Kontić” u Straševini u Nikšiću dobi-la je novo ruho, zahvaljuju-ći investiciji Vade Crne Go-re od oko pola miliona eu-

ra. U cilju toplifikacije i ener-getske efikasnosti, zgrada je presvučena demit fasadom. Dobila je novi krovni pokri-vač − oko 1.300 metara kva-dratnih sendvič lima. Ugra-đeno je preko 200 plafonje-

ra povezanih novom elek-tro-armaturom. Vrata, pro-zori i svjetlarnici zamijenje-ni su novom PVC i AL brava-rijom.

Renoviranjem školske zgrade postignuta je sto-postotna energetska efika-snost, jer su zamijenjeni svi radijatori i gorionici, te ispi-rani rezervoari za lož ulje. Sve ovo obezbijedilo je uslove za još efikasniju nastavu.

Ovim velikim građevin-skim poduhvatom stara školska zgrada transformi-rana je u novu, jer su samo ostali stari zidovi. Promije-njen je ambijent naselja na zadovoljstvo učenika rodi-telja i prosvjetnih radnika na čelu sa direktorom Obrenom Papovićem. Inače, ova škola sada ima osamnaest odjelje-nja (460 đaka) i dva asistenta u nastavi.

Tekst i slika: Bl. Koprivica

Renovirana Osnovna škola „Jagoš Kontić” u Straševini − Nikšić

USLOVI ZA JOŠ EFIKASNIJU NASTAVU

■ U NOVOM RUHU: Škola u Straševini

Škola šaha (11)

PREVIDOstaće zauvijek nepoznanica kako iskusni velemajstori koji sa lakoćom računaju i višepo-

tezne kombinacije, ćesto prave grube previde đe u jednom potezu „ruše” ono što su str-pljivo gradili u većem dijelu igre. Da li je u pitanju dekoncentracija, zamor, trema pred isho-dom partije…

U partiji koju objavljujemo poznati teoretičar Pahman, napravio je grub previd, istina u poziciji u kojoj je bijeli (Gligorić) već imao odlučujuću prednost.

Gligorić – Pahman Grinfeldova indijska odbrana Buenos Aires, 1955. godine

1. d4 Sf6, 2. c4 g6, 3. Sc3 d5, 4. cd5 Sxd5, 5. e4 Sxc3, 6. bc3 Lg7, 7. Lc4 0–0, 8. Se2 h6, 9. 0–0 Lb7Crni razvija daminog lov-

ca sa idejom udara u centar. 10. f3 c5, 11. Le3 cd4, 12. cd4 Sc6, 13. Tc1 e6?!

Bolje je bilo 13… Sa5!14. d5! ed5 15. Lxd5 Sa5, 16. Sf4! Tc8, 17. Txc8 Dxc8, 18. Ld4 Lxd4, 19. Dxd4 Sc6!? 20. Db2

Bijeli je zauzeo važnu di-jagonalu a1–h8.20… Se7, 21. Tc1 Db8

Želio je kontrolisati polje e5, a Gligorićeva ideja bila je sasvim druga

DIJAGRAM

22. Se6!To Pahman nije očekivao.

22… Lxd5? 23. Dg7 mat.Samo je prekratio mu-

ke, jer na 22… fe6 slijedi 23. Lxe6 Tf7 24. Df6 De8, 25. Tc7.

Šahovske zanimljivosti

POBJEDNIKA ODLUČIO RULETNa originalan način odlu-

čen je pobjednik četvrt-finalnog meča za prvenstvo svijeta u šahu izmešu V. Smi-slova i R. Hibnera, igranog u

Feldenu (Austrija 1983. godi-ne). Pošto je meč završen ne-riješeno 7: 7, a organizator i sponzor meča bila kockarnica „Kazino”, predviđeno je da po-

bjednika odluči rulet. Za Smi-slova je bila određena crvena boja, za Hibnera crna. Više sre-će imao je Smislov – kuglica se zaustavila na njegovom broju.

Priredio: Nebojša Knežević

25

OKT.2014

BROJ

28

VIJESTI IZ ŠKOLARječnik frazema (5)

BACITI RUKAVICU

OŠ „Mileva Lajović Lalato-vić” u Nikšiću rekonstru-

isana je tokom ljeta u okviru projekta poboljšanja elektro-energetske efikasnosti.

Radovima u vrijednosti oko 800.000 eura obuhva-ćena je zamjena fasade, sto-

larije, rekonstrukcija cjelo-kupnog sistema za central-no grijanje, izrada termo fa-sade i zamjena rasvjete. Biće izvedeni i molersko farbarski radovi koji će doprinijeti ure-đenju enterijera. Ugradnjom novih svjetlarnika na rekon-

struisanim prostorima sta-rog projekta, poboljšat će se osvijetljenost holova. Ovim ulaganjem biće u znatnoj mjeri unaprijeđeni uslovi za boravak i učenje kako 1.100 učenika ove škole tako i za oko 100 zaposlenih.

Ovim projektom čiji je no-silac Ministarstvo ekonomije, uz podršku Ministarstva pro-svjete, obuhvaćene su još tri nikšićke osnovne škole: „Mi-lija Nikčević”, „Jagoš Kontić” i „Braća Ribar”.

Bl. Koprivica

Rekonstrukcija OŠ „Mileva Lajović Lalatović” u NikšićuBOLJI USLOVI ZA BORAVAK I UČENJEOvim projektom čiji je nosilac Ministarstvo ekonomije, uz podršku Ministarstva prosvjete, obuhvaćene su još tri nikšićke osnovne škole: „Milija Nikčević”, „Jagoš Kontić” i „Braća Ribar”

Bacio mu je rukavicu u lice – često čitamo u dnevnoj

štampi iz čega izvodimo za-ključak da je neko nekog iza-zvao, neko se nekom suprot-stavio…

Zaključak je nesumnji-vo pravilan, ali da najprije vi-dimo i kako je ovaj izraz na-stao.

U Srednjem vijeku vite-zovi, ali i drugi ugledni lju-di lične razmjerice rješavali su u dvobojima, uz prisustvo svjedoka. Najprije mačevima a potom i pištoljima.

Ovi dvoboji organizovani su po strogo utvrđenim pra-vilima, a obično su najavljiva-ni tako što je uvrijeđeni ba-cao svom protivniku rukavi-cu u lice. Ako bi je ovaj podi-gao, to je bio znak da prihva-ta dvoboj a, ako ne, tumačilo se da ne pristaje na obračun.

Tako su i nastali često ko-rišćeni izrazi „baciti rukavi-cu”, „prihvatiti bačenu ruka-vicu”, „odbiti bačenu rukavi-cu”…

Priredio:N. Knežević

Zavičajni klub „Bihor” iz Luksemburga i ove

je, kao i prethodnih godi-na, obezbijedio kompletan školski pribor za ukupno 125 đaka prvaka svih devet ško-la u bihorskom kraju u Crnoj Gori (Gornjem i Donjem Bi-horu). U pitanju su škole u: Godijevu, Sušici, Goduši, Lo-zni, Petnjici, Savinom Boru, Vrbici, Trpezima i Tucanju.

To je samo još jedna u nizu humanitarnih akci-

ja koje je, to-kom pet go-dina postoja-nja, organizo-valo ovo ise-ljeničko udru-ženje. Riječ je o velikom broju aktivno-sti usmjerenih na zdravstvo, kulturu, sport, školstvo kao i na podstica-nje duhovnog i vjerskog ži-vota. Pored humanitarnih, u Luksembur-gu su organi-zovane broj-ne, izuzetno

pośećene mani-festacije zabav-nog tipa, a ovaj

zavičajni klub izdaje i revi-ju „Bihor”, koja donosi ak-tuelnosti iz Luksemburga, Crne Gore i Bosne i Herce-govine.

ZK „Bihor” okuplja veli-ki broj građana koji borave u Luksemburgu, a koji vode porijeklo sa ex-yu prostora, bez obzira na vjersku i naci-onalnu pripadnost.

N. N.

Zavičajni klub „Bihor” iz Luksemburga donirao školski pribor za prvake iz bihorskog kraja

JOŠ JEDNA U NIZU HUMANITARNIH AKCIJADonacije upućene školama u Godijevu, Sušici, Goduši, Lozni, Petnjici, Savinom Boru, Vrbici, Trpezima i Tucanju

■ Logo ZK „Bihor”

Petnaestak nekadašnjih učenika pod-goričke Srednje škole „Sergije Sta-

nić”, koji su maturirali prije trideset go-dina, boravilo je u Gusinju na poziv Edi-na Nekovića, njihovog druga iz dalekih školskih dana. On ih je ugostio u resto-ranu „Gusinjska kula”, čime je nastavlje-na tradicija koja traje već četvrt vijeka.

„Impresionirana sam ovim druže-njem u Gusinju i izvanrednim prirodnim ljepotama ovog kraja. Ovakvih lokaliteta kao što su Alipašini izvori, vodopad Grlja, Oko Skakavice, atraktivne doline Greba-je i Ropojana nema niđe na svijetu. Ovo je nešto što se ne zaboravlja. U ime svih drugara koji su danas ovđe posebno se zahvaljujem našem starom školskom drugu Edinu Nekoviću, koji nas je brat-ski prihvatio i ugostio”, rekla je Sneža-na Obradović, jedna od onih koji su naš-li vremena da se odazivu pozivu, dok je bivši istaknuti fubaler Saša Ivanović Su-vo istakao da se „ovi trenuci pamte do kraja života i novcem se ne mogu kupiti.”

Da su ovakvi događaji nešto poseb-no potvrđuje i sâm organizator simbo-ličnog susreta.

„Bila mi je želja da ih okupim upravo ovđe. Želja mi se ispunila. Ovi trenuci se

teško zaboravljaju. Gosti iz Podgorice su nakon ručka obišli čuvene turističke bi-sere ovog područja, kao i kulturno-isto-rijske spomenike. Veoma su zadovoljni i

obećali su da će od sada redovno dolazi-ti i pośećivati ovaj turistički kraj”, kazao je Edin Neković.

N. N.

Bivši učenici SSŠ „Sergije Stanić” iz Podgorice nastavili tradiciju okupljanja i trideset godina nakon maturiranja

TRENUCI KOJI SE PAMTE ČITAVOG ŽIVOTAEdin Neković, domaćin susreta u Gusinju: Gosti iz Podgorice su obišli čuvene lokalne turističke bisere, kao i kulturno-istorijske spomenike, te obećali da će od sada redovno dolaziti i pośećivati ovaj kraj

■ DOMAĆINSKI DOČEK: Sa susreta u Gusinju

U prisustvu brojnih go-stiju, predstavnika jav-

nog i kulturnog života sve-čano je otvoren novi obje-kat vaspitne jedinice „Cici-ban” Đečjeg vrtića „Dragan Kovačević” u Nikšiću. Zgra-da površine 215 metara kvadratnih izgrađena je po najsavremenijim standar-dima sa četiri radne sobe, bibliotekom igračaka, ku-hinjom, bibliotekom, kao i kancelarijom za logope-da. U ovoj vaspitnoj jedini-ci biće organizovani razno-

vrsni sadržaji za oko 100 mališana uzrasta od tri do šest godina.

Izražavajući za-dovoljstvo prošire-nim kapacitetima ove ustanove, Vesna Vu-čurović, pomoćni-ca ministra prosvje-te, saopštila je da Mi-nistarstvo prosvjete i Vlada stvaraju uslove za udobniji i prijatni-ji boravak đece predš-kolskog uzrasta, jer je cilj da sva đeca budu obuhvaćena ovim vi-dom vapsitanja i ob-razovanja.

U cilju povećanja obuhvata đece predš-

kolskog uzrasta u Opšti-ni Nikšić, Ministarstvo pro-svjete Crne Gore je za ovu namjenu obezbijedilo sredstva u iznosu 350.000 eura. Obraćajući se prisut-nima Radmila Backović, di-rektorica, kazala je da prio-ritet u radu sa najmlađima predstavlja razvoj pozitiv-nih sposobnosti kroz igru i zabavu. Takođe, ona je ista-kla da će u saradnji sa Mini-starstvom prosvjete i Filo-zofskim fakultetom u ovoj vaspitnoj jedinici realizo-vati pilot projekat „Mon-tessori”.

Veselin Grbović, pred-śednik Opštine, podśetio je da je prošle godine u Ozri-nićima otvorena vaspitna jedinica, te da je „Ciciban” 15. član „porodice vrtića „Dragan Kovačević”.

„Naša obaveza je da u predpristupnom vreme-nu Evropskoj uniji obezbi-jedimo uslove da što više mališana pohađa predš-kolske ustanove. Zado-voljstvo mi je što ćemo najmlađima pružiti bez-brižnije đetinstvo”, kazao je Grbović.

Š. B.

Otvoren novi objekat „Ciciban”, 15. član porodice Đečjeg vrtića „Dragan Kovačević” u Nikšiću

SAVREMENI USLOVI ZA IGRU I ZABAVU– Vesna Vučurović, pomoćnica ministra prosvjete: Ministarstvo prosvjete i Vlada stvaraju uslove za udobniji i prijatniji boravak đece predškolskog uzrasta, jer je cilj da sva đeca budu obuhvaćena ovim vidom vaspitanja i obrazovanja. Ministarstvo prosvjete za ovu namjenu obezbijedilo sredstva u iznosu od 350.000 eura”; – Veselin Grbović, predśednik Opštine: Naša obaveza je da u predpristupnom vremenu Evropskoj uniji obezbijedimo uslove da što više mališana pohađa predškolske ustanove. Zadovoljstvo mi je što ćemo najmlađima pružiti bezbrižnije đetinjstvo; – Radmila Backović, direktorica Đečjeg vrtića:

Objekat površine 215 metara kvadratnih izrađen po najsavremenijim standardima sa četiri radne sobe, bibliotekom igračaka, kuhinjom, bibliotekom, kao i kancelarijom za logopeda

■ UZ IGRU SE LAKŠE UČI: Dio iz programa

■ NAJMLAĐIMA PRUŽITI BEZBRIŽNO ĐETINJSTVO: Vesna Vučurović, pomoćnica ministra prosvjete i Veselin Grbović, predśednik Opštine Nikšić

OKT.2014

BROJ

28

26

IZ ISTORIJSKE RIZNICE ZNANJA I MORALASto godina od početka Prvog svjetskog rata – svjedočenje dr Pera Šoća, naučnog i kulturnog radnika, ministra u više crnogorskih vlada u egzilu (II)

KO JE PRAV A KO KRIV? CRNA GORA PRAVA I PRIJE I POSLIJE!Crna Gora tad vođaše i krvave bojeve – sama protiv onda silna neprijatelja – da sebi produži život i zaštiti odstupnicu Srbije. Ni Hristos nije bio veći Hrišćanin nego što je bila Crna Gora u toj strašnoj prilici. Ukršteni interesi Saveznika igrali su sa zapletom sukoba tj. napada zv. Srbije protiv Crne Gore. Bivši predsjednik Vlade Srbije, g. Aleksa Jovanović veli da Crna Gora računa „da je Crnogorstvo duša Države, isto tako kao što je Germanizam duša Njemačke, Galicizam duša Francuske”, a Srbija: „Ne Srbija sa Crnom Gorom već Crna Gora mora ići sa Srbijom”. Crna Gora je i prije i poslije doista vodila veliku nacionalnu politiku u duhu Njegoševa: Jugoslovenstva, Slovenstva

ČAST CRNOJ GORI, ZATOČENICI MRIJET NAVIKNUTI: TOJ, NARODNOJ DIKI I PERJANICI!

„… Nar. Skupština u Biogradu treba da ustane na noge, skine kape, pa – uz pobo-žan uzvik, pun pijeteta i poštovanja – uzvikne: ‘Čast Crnoj Gori, zatočenici mrijet na-viknuti: toj, narodnoj diki i perjanici! Oprosti nam Bože i Crna Goro, što smo vrijeđali tvoje rane, primi nas opet na bratsko srce; gotovi smo da ispravimo sve nepravde, na-đimo način bratskog sporazuma, ravnopravnosti, i pomozi nam da na njemu zidamo budućnost.’ – Bez toga, nikad neće biti svijetle budućnosti, i više će izgubiti napadač nego napadnuti. I daleka prošlost Zete i Raške za to nam daje primjera”, vizionarski i mudro ističe dr Šoć u pismu koje je poslao iz Italije 16. marta 1925. godine Mihailu Ivanoviću, bivšem crnogorskom ministru narodnom poslaniku

■ DOKTOR KNJIŽEVNOSTI, MINISTAR PROSVJETE I CRKVENIH POSLOVA, PRAVDE…: Pero Šoć

Kralj Crne Gore u najkri-tičnijim časovima kliko-

vaše pomoć Saveznika, po-glavito Rusije, Italije i Fran-cuske. Njegovi telegrami o tome…svjetle su ilustraci-je posljednjih njegovih po-kušaja iz niza neprekidnih napora za spasavanje Cr-ne Gore i Srbije. No, da li se ima dokaza u Biogradu da su i svi predstavnici Srbije tako radili?

Predstavnik Srbije u Parizu ometao je snabdijevanje i naoružavanje Crne Gore te akciju Saveznika sa mora

Ima razloga za sumnju, jer nije ostala tajna: da je predstavnik Srbije u Parizu ometao snabdijevanje i na-oružavanje Crne Gore te ak-ciju Saveznika sa mora. Taj dio zakulisnog, fatalnog ra-da proviruje i iz samih do-kumenata koje iznosi g. Pe-šić. Uzmimo na primjer nje-gov raport upućen nadlež-nim onda u Nišu i Kragujev-cu, 19. Sept. 1915, koji utvr-đuje da su vojnički obziri – vojnička odbrana, i u času kad se ticalo spasa ili pogi-bije, padali pred sumnjivim političkim kombinacijama, bolje reći sitnim intrigama (str. 5.6.). – Rasprava o tom odvela bi nas na šire polje.

Srbijanski prvaci su htjeli i u katastrofi da obezbijede pripajanje Crne Gore Srbiji

Svakako jedan od razlo-ga za to bila je domaća ne-sloga, rovarenje među voj-

skom i narodom. No nije izostala ni zebnja izvjesnih upravljača – istog Biogra-da u konačnu pobjedu Sa-veznika. Ti upravljači ogr-nuti u pobjedu, htjeli su da špekulišu, da bar nešto „ši-ćare”, tj. i poslije katastro-fe. Dotični srbijanski prvaci da se, pri samoj katastrofi, obezbijedi pripajanje Crne Gore Srbiji.

Politika stvaranja tobož velike Srbije, stalno je vođena; bili su izbrisali iz programa integralno oslobođenje

Ta politika stvaranja tobož velike Srbije, stal-no je vođena; bili su iz-brisali iz programa in-tegralno oslobođenje. U tom smislu dane su bile i formalne instruk-cije predstavnicima Sr-bije na strani. Poslanik Srbije u Vašingtonu to je javno posvjedočio. No ta politika najizra-zitije se manifestovala pri pregovorima izme-đu Beča i Pariza, 1917. Austro-Ugarska je imala da zaključi sa Saveznici-ma poseban mir, da pri-zna pravo Francuske na Alsas-Loren, a u nakna-du da Austro-Ugarska očuva njoj izlazak na Jadran-sko more. (Vidi Diplomatsku prepisku Crne Gore 1918–1921; knjigu princa Siksta od Burbona: Ponuda Austri-je za poseban mir; memoare Aleksandra od Riboa, ondaš-njeg predsjednika Vlade i mi-nistra spoljnih poslova Fran-cuske, itd.).

Ostavimo to narodu i istoriji

Još gore: dok je crno-gorska vojska u toku rata bila pred Sarajevom, izvje-sne Vel. Sile trgovale su na račun opet darivanja Crne Gore, integritet svoje teri-torije Crne Gore; i da Srbiji; Rusija je to odgurnula. (Vi-di publikaciju: Tajni doku-menti iz arhiva Carske Rusi-je, 1914–5.)

Zaustavimo se na tome. I ovo je premnogo. A kad bi-smo zašli u prošlost, prije rata – i tamo bi našli građe. Čeprkanje dr. Vladana Đor-đevića po bečkom arhivu – je li donijelo i jednog doku-menta protiv Crne Gore kao što je onaj iz skorašnjih Bi-linskog, bivšeg ćesarova mi-nistra, koji prikazuje kako su se izvjesni glavari iz Biogra-da odricali nacionalnih aspi-racija? Ostavimo i to narodu i istoriji.

Crna Gora svoj posljednji zalogaj ustupa Srbiji

Što nas ovđe interesu-je to je da i pored ovakvog držanja zv. Srbije – Crna Gora, kad nastupi čas pa-da Srbije, oduzima od svo-je gladne vojske i naroda i posljednji zalogaj da ga podijeli sa vojskom i na-rodom Srbije koji odstu-pahu preko Crne Gore. Cr-na Gora taj posljednji zalo-gaj (110.000 kgr. kukuruza, koji se zatekoše u Đakovici) ustupi Srbiji. Đen. Pešić to bilježi na str. 20–1. I da nije

bilo više žrtve i ta je ogro-mna. No Crna Gora tad vo-đaše i krvave bojeve – sa-ma protiv onda silna ne-prijatelja – da sebi produ-ži život i zaštiti odstupnicu Srbije. – Ni Hristos nije bio veći Hrišćanin nego što je bila Crna Gora u toj straš-noj prilici.

Osuše se protiv Crne Gore najstrašnije optužbe i najsramotnije klevete

Poslije toga mjesto da Crna Gora bude veličana kao žrtva opšte situacije ili žrtva Saveznika, osuše se protiv nje najstrašnije op-tužbe i najsramotnije kle-vete.

Nekojim Saveznicima one posredno korišćahu; pomoću tih kleveta lak-še im se bijaše pravdati za pad Crne Gore i same Sr-bije. Domaće slijepilo bi-lo je od koristi neprijate-lju i u političkom pogledu. Ukršteni interesi Saveznika igrali su sa zapletom suko-ba tj. napada zv. Srbije pro-tiv Crne Gore. Posljedice su bile zamašne i mnogostru-ke. I Beč pred umiranjem tražio je u njima koristi. Za-to je ćesarov Beč favorizi-rao propagandu zv. Srbije, koja je bila dosegla do zaro-bljeničkih logora. Saveznici su svršili rat sa pobjedom,

1918. A posljedice se još ne odstraniše.

Dokle bude Lovćena dotle će trajati istina o Crnoj Gori

Bivši predsjednik Vlade Srbije, g. Aleksa Jovanović, u svojim skorašnjim memo-arima obilježava, uzročice, uzroke sukoba između Srbi-je iz doba Obrenovića i Cr-ne Gore. Pisac veli da Crna Gora računa „da je Crnogor-stvo duša Države, isto tako kao što je Germanizam du-ša Njemačke, Galicizam du-ša Francuske”, a Srbija: „Ne Srbija sa Crnom Gorom već Crna Gora mora ići sa Srbi-jom”. To je iz serije rasprava i gledišta iz 1884–1910. Itd. – No vidjesmo šta bi bilo da je Crna Gora išla sa Srbi-jom, kad je ondašnji uprav-

ljači vođahu u naručje Beča! – Navod g. Jovanovića ne-ka zamjeni ovdje rezono-vanje: da je Crna Gora i pri-je i poslije doista vodila veli-ku nacionalnu politiku u du-hu Njegoševa: Jugosloven-stva, Slovenstva. Dokle bu-de Lovćena dotle će trajati ta istina. I najnovije doba to je osvjedočilo. Publikacija g. Pešića, mada se vidi da sadr-ži tek pokoji dokument, pre-lazi u nizu dokaza. Ko hoće i ima smjelosti da protivno tvrdi – idimo na SUD. Ovaj će izreći kazne i priznanja!…

Da je krivica do Crne Gore, dokumenti bi bili publikovani – ne bi je niko poštedio

…Daleko smo od po-misli da ovđe apeliramo ne samo period slave i nesre-

će (1914–5) nego ni samu publikaci-ju g. đenerala Peši-ća. Ovdje nije riječ ni o taktu, mudro-sti, umjetnosti, po-jedinih odgovor-nih faktora: uka-zuje se samo na iz-vjesne TEŠKE ISTI-NE, planove i za-dnje namjere, koje je narod platio ne-zapamćenim mu-kama i žrtvama. Da je krivica do Crne Gore, dokumenti bi bili publikovani – ne bi je niko po-štedio. Jer u nedo-statku istine, kle-vete su protiv nje pljuštale – bez pre-stanka – sve od ra-ta, dok klevetnik nije otkriven. Od-brana Crne Gore

u tom pogledu predstav-lja čitavu literaturu i nepo-bitno utvrđuje zasluge Cr-ne Gore. Poslije pada Srbi-je te Crne Gore kako Srbija tako i Italija jednoglasni su: pad Crne Gore bio je nemi-novan; on je prirodna po-sljedica pada Srbije; Save-znici nijesu mogli pomoći ni spasti Francuska-ne ra-čunajući zainteresovanu i plaćenu propaganda u njoj i u dr. zemljama – to je isto očitovala. Klemanso i on je osuđivao Saveznike što ni-jesu pomogli Crnoj Gori; viceadmiral Beson (u služ-benoj Lig. Maritim, febru-ar 1918) isto tako vojničkim razlozima – nemognućno-šću Saveznika da pomo-gnu, objašnjava pad Srbije i Crne Gore.

(Nastavlja se)

■ SVETA STVAR ČASTI, PRAVA I MUČENIŠTVA CRNE GORE I CRNOGORSKOG NARODA: AKO BI UMUKNUO ILI BIO UGUŠEN GLAS ŽIVIH – MRTVI BI BRANILI TU SVETU STVAR: Njegošev Mauzolej na Lovćenu

CRNA GORA JE BILA STOŽER NADA I BORBE ZA OSLOBOĐENJE – BEZ NJE SE NE DOZIVA NI BUDUĆNOST

Povraćanje imanja nasljednicima Kralja Nikole poseb-na je stvar. (U ostalom, Kralj Nikola nije bio Habsburg ili Hozencolern, jer bi mu tad Konferencija Mira sekvestira-la imanje. Ko je mogao oduzeti imovinu jednog Vladara saveznika u ratu? Čija volja – ko je pravo i zakon?) Ali, pri afirmaciji toga, daje se jedna zgodna prilika – koja se ne smije propustiti: da Narodna Skupština u Beogradu afir-mira jednu svetu stvar: časti, prava, mučeništva Crne Go-re i njenog naroda. Crna Gora je kroz deset stoljeća živje-la, da brani sebe i opštu nacionalnu stvar. – Ako bi umu-knuo ili bio ugušen glas živih – mrtvi bi branili tu svetu stvar. Ona je bila stožer nada i borbe za oslobođenje; bez nje se ne doziva ni budućnost.

Saznajem prema novinama, da će se u tadašnjoj Na-rodnoj Skupštini raspravljati o „povraćanju” rečenih ima-nja, te ne mogu ni za čas pomisliti da tom prilikom vi, iza-brani od crnogorskog naroda za istu Skupštinu, nećete podići glas u odbrani časti i prava Crne Gore i tog naro-da. Daje vam se eto priznanje da tako reći pokrenete – usred Biograda – PROCES CRNE GORE.

CRNOGORCI SU BILI OSTAVLJENI: BEZ HLJEBA, ORUŽJA, MUNICIJE – DA BUDU HRANA ZA AUSTRIJSKE TOPOVE

Poslije g. Pešićeve publikacije prestaje svaka diskusija po ovom predmetu. Niko po-zvanije i efikasnije nije mogao to priznati. Crnogorci su bili, dakle, ostavljeni: bez hljeba, oružja, municije – da budu hrana za austrijske topove; da golim prsima razbijaju austrij-ska utvrđenja u Boki Kotorskoj, kojima se ne mogu približiti ni flota velikih Saveznika; da se sa ogoljelog Lovćena valjda kamenjem suprostavljaju austriskoj floti, koja zadavaše strah na Jadranu. Dosta je reći da je opšta ratna situacija bila takva: da veliki Saveznici sa-mo posmatraju taj strašan i u istoriji rata jedinstven prizor.

27

OKT.2014

BROJ

28

VISOKO OBRAZOVANJE

Nakon raspisanog kon-kursa za izbor rektora

Univerziteta „Mediteran” i dekana fakulteta izmijenjena je rukovodeća struktura u toj visokoobrazovnoj ustanovi.

Akademik prof. dr Nenad Vuković izabran je za rekto-ra Univerziteta i tu dužnost

obavljaće u naredne tri go-dine.

Dr Miodrag Vuković no-vi je v. d. dekana Pravnog fa-kulteta, dr Maja Bogojević v. d. dekana Fakulteta vizuelnih umjetnosti, dr Silvana Đura-šević za v. d. dekana Fakulte-ta za informacione tehnolo-

gije. Dužnost dekana Fakul-teta za strane jezike i dalje će obavljati prof. dr Janko Ra-dulović, dok će prof. dr Dra-goljub Janković i dalje osta-ti vršilac dužnosti dekana Fa-kulteta za poslovne studije „Montenegro Business Scho-ol”. O. Đ.

Univerzitet Crne Gore raspisao konkurs za novi logo

USKORO NOVI VIZUELNI IDENTITET

Univerzitet Crne Gore (UCG) raspisao je kon-

kurs za idejno rješenje svog novog znaka i logotipa, kao dijela jedinstvenog vizuelnog identiteta, koji treba da odra-žava njegovu orijentaciju ka savremenom poslovanju, kao i duh i tradiciju visokog obra-zovanja. Idejno rješenje treba da bude primjenljivo u svim savremenim sredstvima po-slovne i vizuelne komunikaci-je, saopšteno je iz Rektorata.

Na konkurs se mogu pri-javljivati zainteresovani iz Cr-ne Gore i inostranstva do 27. oktobra. Konkursne radove, potpisane šifrom, treba po-slati na adresu Rektorata (Ce-tinjska br. 2). Jedan kandidat može učestvovati sa više rje-šenja, sa posebnom šifrom za svaki rad.

Petočlani žiri, koji će od-lučivati o najboljem rješenju, može dodijeliti prvu nagra-du u iznosu od 1.000 eura, te

drugu i treću nagradu u izno-su po 500 eura.

Univerzitet poziva sve za-interesovane da pošalju svo-ja idejna rješenja, kako bi-smo uskoro izgradili nje-gov novi, savremeni vizuel-ni identitet.

Detaljne propozicije kon-kursa dostupne su na saj-tu Univerziteta www.ucg.ac.me.

O. Đ.

Univerzitet „Mediteran”

NOVI REKTOR AKADEMIK NENAD VUKOVIĆ

Upravni odbor Univer-ziteta Crne Gore (UO

UCG) je na više śednica to-kom septembra donio niz značajnih odluka iz djelokru-ga rada tog tijela na čijem je čelu prof. dr Duško Bjelica.

Osobe sa invaliditetom koje studiraju na UCG, njih 44, oslobođene su plaća-nja školarine za studijsku 2014/2015. godinu. Odluka je donešena za zahtjev Udruže-nja mladih sa hendikepom.

Usvojen je izvještaj služ-be za unutrašnju reviziju UCG o poslovanju Filozof-skog fakulteta od 2010. do 2014. godine. Odlučeno je da 1. oktobra prestane pri-nudna uprava na toj univer-zitetskoj jedinici, te da no-vo rukovodstvo preuzme fi-nansijsko poslovanje. Spro-vodiće se svakodnevne kon-trole, a prioritet će biti izmi-renje dugova prema državi i prema zaposlenima.

UO je imenovao Dobrisla-va Vujovića za dekana Fakul-teta za sport i fizičko vaspita-nje u Nikšiću, koji će stupiti na dužnost 1. decembra, do kada će ga zamjenjivati v. d. dekana Jovica Petković. Do-sadašnjem v. d. dekana Far-maceutskog fakulteta Refiku Zejniloviću mandat je produ-žen do 30. novembra.

Upravni odbor Univerzi-teta izabrao je prof. dr Milicu Martinović za potpredśed-nika tog tijela na predlog predśednika prof. dr Duška Bjelice. U ovom sazivu UO je, po prvi put, izabran pot-predśednik, na osnovu Sta-tuta UCG i Poslovnika o radu UO. Milica Martinović, dosa-dašnji član UO i redovna pro-fesorica na Medicinskom fa-kultetu, prije članstva u UO je bila prodekan na tom Fa-kultetu.

Na Univerzutetu je, ta-kođe, formiran tim za izradu kratkoročne strategije reor-ganizacije i integracije UCG kojeg čine rektorka akade-mik prof. Radmila Vojvodić, predśednik UO Duško Bje-lica, prorektori prof. dr Pre-drag Stanišić i prof. dr Srđa Stanković, generalni sekre-tar Jelena Pajković, rukovo-dilac Centra za studije i kon-trolu kvaliteta prof. dr Mitar Mišović i članovi Senata prof. dr Maja Baćović, prof. dr Bog-dan Ašanin, prof. dr Saša Mi-lić, prof. dr Duško Lučić, prof. dr Miomir Jovanović i prof. dr Miloš Pavićević. Formirana je i radna grupa u čijem sastavu su koordinatori: prof. dr Zo-ran Veljović, dekan Elektro-tehničkog fakulteta, prof. dr Mileta Golubović sa Medicin-

skog fakulteta, prof. dr Željko Jaćimović sa Metalurško-teh-nološkog fakulteta, kao i pro-dekani za nastavu svih orga-nizacionih jedinica UCG.

Radni tim je razmatrao vodeća pitanja i modele rada i funkcionisanja, koji bi treba-lo da do kraja ove godine re-zultiraju kratkoročnom stra-tegijom reorganizacije i inte-gracije. Sve predstojeće ak-tivnosti biće u skladu sa pre-porukama koje je Univerzi-tet dobio u nedavno završe-nom postupku institucional-ne provjere koju je sprovela Evropska asocijacija univer-ziteta. Krajnji cilj je priprema za akreditaciju koja predstoji 2017. godine, ali i dostizanje konkretno mjerljivih rezul-tata planiranih promjena na državnom Univerzitetu.

Tim će, kako je dogovo-reno, raditi na tome da po-stojeće akcione planove na Univerzitetu, kao i strateš-ke ciljeve njegovog razvoja, pretvori u konkretne mjere na svim univerzitetskim je-dinicama. Pristupilo se kon-kretnoj analizi raznih aspe-kata nastavnog procesa i or-ganizacije studijskih progra-ma i svih univerzitetskih je-dinica.

O. Đ.

Upravni odbor Univerziteta Crne Gore donio niz značajnih odluka

OSOBE SA INVALIDITETOM OSLOBOĐENE PLAĆANJA ŠKOLARINAUpravni odbor Univerziteta izabrao je prof. dr Milicu Martinović za potpredśednika tog tijela

Senat Univerziteta Crne Gore (UCG) usvojio je Pra-

vila postupka izbora u aka-demska i naučna zvanja, pre-ma kojima će rektor formira-ti naučni odbor Biltena UCG, koji će biti zadužen za utvrđi-vanje blagovremenosti, pot-punosti i usklađenosti kon-kursne dokumentacije sa va-žećim propisima Univerzite-ta. Zadatak Naučnog odbo-ra, koji se sastoji od najma-nje pet članova iz različitih oblasti nauka i umjetnosti, je da pomogne kandidatima u pripremi potpune dokumen-tacije neophodne za izbor u

akademska i naučna zvanja i ima savjetodavnu ulogu, sa-opšteno je iz Rektorata Uni-verziteta Crne Gore.

Senat nije usvojio za-htjev Studentskog parla-menta da se studentima sa jednim nepoloženim ispi-tom sa osnovnih, dozvoli slušanje predmeta na spe-cijalističkim studijama. Kako je prema Zakonu o visokom obrazovanju, Statutu UCG i Pravilima studiranja na os-novnim studijama, specija-lističke studije moguće upi-sati samo nakon završenih osnovnih, tj. osvojenih 180

kredita, zaključeno je da ne-ma osnova da se izađe u su-sret zahtjevu Studentskog parlamenta.

Senat je uputio i prijed-log Upravnom odboru da se Farmaceutskom fakultetu odobri dodatni upis za devet samofinansirajućih studena-ta, Biotehničkom za 15, Gra-đevinskom i Metalurško-teh-nološkom za četiri, Fakultetu likovnih umjetnosti za dva i Muzičkoj akademiji za jed-nog samofinansirajućeg stu-denta.

O. Đ.

Senat Univerziteta Crne Gore

USVOJENA PRAVILA ZA IZBOR U AKADEMSKA I NAUČNA ZVANJA Rektor će formirati naučni odbor Biltena UCG. Senat nije usvojio zahtjev Studentskog parlamenta da se studentima sa jednim nepoloženim ispitom sa osnovnih, dozvoli slušanje predmeta na specijalističkim studijama

Na sastanku ministra prosvjete Slavoljuba

Stijepovića sa ambasado-rom Republike Rumunije u Crnoj Gori Ferdinandom Nagy-om i drugim sekre-tarom u Ambasadi Loreda-nom Pascu, dosadašnja sa-radnju između dvije države u oblasti obrazovanja ocije-njena je kao veoma uspješ-na.

Ministar Stijepović i am-basador Nagy razgovara-

li su o aktivnostima na pla-nu realizacije Sporazuma u oblasti obrazovanja izme-đu Ministarstva prosvjete Crne Gore i Ministarstva na-cionalnog obrazovanja Ru-munije, koji je potpisan po-četkom ove godine u Buku-reštu. Takođe je dogovoren nastavak i intenziviranje da-ljih aktivnosti na razmjeni, stipendiranju crnogorskih i rumunskih studenata, una-pređenju saradnje u oblasti

visokog obrazovanja i istra-živanja, zajedničkih proje-kata, kao i razmjeni iskusta-va u procesu reforme obra-zovanja.

Ministar Stijepović za-hvalio je na dosadašnjoj uspješnoj saradnji sa Rumu-nijom i podržao inicijativu za formiranje mješovite ko-misije za praćenje realizacije navedenog Sporazuma.

Lj. V.

Sastanak ministra prosvjete Slavoljuba Stijepovića i ambasadora Republike Rumunije u Crnoj Gori Ferdinanda Nagy-a

UNAPREĐENJE SARADNJE U OBLASTI VISOKOG OBRAZOVANJA I ISTRAŽIVANJA

■ INTENZIVIRATI RAZMJENU STUDENATA: Sa sastanka

Vlada Crne Gore utvrdi-la je Predlog zakona o

visokom obrazovanju ko-jim će se, u odnosu na važe-

ći, na drugačiji način uredi-ti prava i obaveze studena-ta, postupak osnivanja i ra-da ustanova visokog obra-zovanja, kao i druga pita-nja, značajna za kvalitetni-je sprovođenje principa Bo-lonjske deklaracije i stvara-nje boljeg položaja u evrop-skom prostoru visokog ob-razovanja.

Prema riječima Mube-re Kurpejović, pomoćnice ministra prosvjete, ovaj za-kon ima cilj da unaprijedi si-stem obezbjeđivanja kvali-teta kroz jasnije definisanje procedura samoevaluacije, evaluacije i eksterne evalu-acije, zatim preciznije defi-nisanje pravila studiranja, prava studenata, organiza-

Vlada Crne Gore utvrdila Predlog zakona o visokom obrazovanju

IZJEDNAČENI USLOVI UPISA ZA STRANE I DOMAĆE STUDENTE Prema riječima Mubere Kurpejović, pomoćnice ministra prosvjete, ovaj zakon ima cilj da unaprijedi sistem obezbjeđivanja kvaliteta kroz jasnije definisanje procedura samoevaluacije, evaluacije i eksterne evaluacije, zatim preciznije definisanje pravila studiranja, prava studenata, organizacije na ustanovama visokog obrazovanja i finansiranje visokog obrazovanja

cije na ustanovama visokog obrazovanja i finansiranje visokog obrazovanja.

„Po prvi put u Crnoj Go-ri zakonom o visokom obra-zovanju je propisano da će reakreditaciju, tj. provjeru rada ustnova nakon isteka akreditacije, sprovoditi ino-strane agencije za obezbje-đivanje kvaliteta. Odluku će donositi Ministarstvo, uz mi-šljenje Savjeta za visoko ob-razovanje. Do sada je to bilo u nadležnosti komisija koje su se imenovale sa liste ino-stranih eksperata, ali sada će to biti prepušteno agen-cijama. Novina u ovom za-

konu je rangiranje ustano-va visokog obrazovanja. Ta-ko bi naše ustanove dobile veću vidljivost i na drugim rang listama koje se često mogu viđeti na sajtovima. Druga novina ovog zako-na jeste definisanje cjeloži-votnog učenja u svrhu sma-njenja nezaposlenosti i po-većanja obima i lepeze rad-nih mjesta đe naši studen-ti i budući diplomirani stu-denti moći naći posao. Cje-loživotno učenje se zasniva i na preporukama Evropske komisije.

Zakon takođe predviđa i zaštitu od plagijata i što

je takođe važno, ustano-ve koje su ranije licencira-ne, a kod kojih u licenci ne stoji broj studenata koliko mogu upisati, do 15. aprila 2015. uradiće dopunu licen-ce”, kazala je Kurpejovićeva.

Ona je objasnila da je za-kon važan i zbog privreme-no zatvorenog poglavlja 26, ali i poglavlja 23, zbog čega će po skraćenoj procedu-ri stići u Parlament. Predvi-đeno je da se stranci u Crnoj Gori upisuju pod istim uslo-vima kao i crnogorski držav-ljani.

O. Đ.

■ ZBOG VAŽNOSTI DOKUMENT ĆE PO SKRAĆENOJ PROCEDURI STIĆI U PARLAMENT: Mubera Kurpejović

OKT.2014

BROJ

28

28

NAUKA

Vlada Crne Gore utvrdi-la je Predlog zakona o

izmjenama i dopunama Za-kona o naučnoistraživač-koj djelatnosti, koji predvi-đa tri ključne izmjene u ve-zi sa Centrom izvrsnosti, vre-menskim limitiranjem licen-ci koje se izdaju naučnoistra-živačkim institucijama i orga-nizacijama, a predviđene su i novine u Savjetu za nauč-nouistraživačku djelatnost, saopšteno je nakon śednice.

Novim odredbama naziv Centar uspješnosti se mijenja u naziv Centar izvrsnosti, jer je primjereniji djelatnosti ko-ju treba da obavlja i rezultati-ma koje treba da postiže. Po-red toga, Zakonom su dopu-njeni i uslovi koje Centar iz-vrsnosti treba da ispunjava.

Ministarka nauke prof. dr Sanja Vlahović izjavila je da su izmjene vođene po-trebom da se uvede instru-ment Centra izvrsnosti, ko-ji je nedavno uspostavljen i koji je finansiran od strane Svjetske banke.

„Vremenski je limitira-na licenca koja se izdaje na-učnoistraživačkim instituci-

jama i organizacijama. No-vi zakon predviđa limitirane licence na tri godine, što je slučaj i sa Centrom izvrsno-sti, i usklađeno je sa među-narodnim standardima. Novi Savjet za naučnoistraživačku djelatnost imaće devet čla-nova. U Savjetu ćemo ima-ti predstavnike svake obla-sti nauke, što će omogućiti lakšu komunikaciju naučne zajednice sa resornim mini-starstvom, ali i protok infor-macija. Savjet će biti funkcio-nalno tijelo u punom kapaci-tetu. Izmjenama je definisa-no i da će strategija za nauč-noistraživačku djelatnost biti umjesto na osam godina, ra-đena svake pete godine”, na-vela je Vlahovićeva.

Prema njenim riječima, predviđena je i izmjena za-kona o dodjeli nacionalnih nagrada za nauku. Ubuduće će ovo priznanje biti dodje-ljivano najuspješnijem mla-dom istraživaču do 20 godi-na, najuspješnijem naučniku, najuspješnijem rukovodiocu naučnoistraživačkog projek-ta, kao i pronalazaču, inova-toru. O. Đ.

Vlada usvojila Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o naučnoistraživačkoj djelatnosti

LIMITIRANE LICENCE NA TRI GODINE Novim odredbama naziv Centar uspješnosti se mijenja u naziv Centar izvrsnosti, jer je primjereniji djelatnosti koju treba da obavlja i rezultatima koje treba da postiže

Ministarka odbrane prof dr. Milica Pejanović

Đurišić otvorila je Eduka-tivno-simulacioni centar u okviru NATO naučnog pro-jekta GEPSUS, koji je konci-piran za simulaciju incidena-ta koji nastaju u nekontroli-sanoj emisiji vazdušnih za-gađivača. Centar je otvoren na vojnom aerodromu Gulu-bovci a finansiran je u okvi-ru NATO programa „Nauka za mir i bezbjednost”.

Ministarka odbrane izra-zila je zadovoljstvo posti-gnutim rezultatima i ukaza-la na činjenicu da se to Mi-nistarstvo, u realizaciji ak-

tivnosti od značaja za dr-žavu, funkcioniše kao sta-bilan partner učestvujući u tim aktivnostima ljudstvom, znanjem i materijalnom po-drškom.

Rezultati GEPSUS-a su brojni: tehnološka rješenja i proizvodi, razvijeni su novi ili poboljšani postojeći ma-tematički i računarski mo-deli za simulaciju disperzi-je otrovnih gasova u real-nim atmosferskim i prostor-nim uslovima, šest mladih istraživača odbranilo je svo-je magistarske teze kroz ovaj projekat, 25 profesionalaca iz državnih institucija Crne

Gore je dobilo GEPSUS ser-tifikate o uspješno završenoj obuci, koje im je uručila mi-nistarka nauke prof. dr Sanja Vlahović.

GEPSUS je doprinio ra-zvoju naučno-stručnih i edukacionih resursa na lo-kalnom, regionalnom i glo-balnom nivou. Publikovano je preko 30 naučnih, struč-nih i popularnih radova u knjigama, stranim i doma-ćim konferencijama, inter-netu itd.

U ime inostranih par-tnera učesnicima skupa su se obratili dr Philippe Fou-gerolle, zamjenik direkto-

ra NATO programa „Nauka za mir i be-zbjednost”, i prof. dr Raffaele De Ami-cis, projekt NATO di-rektor, koji su izrazi-li zadovoljstvo po-vodom realizacije patent faze projek-ta i obećali da će u narednom perio-du čvrsto podrža-ti svaku kvalitetnu inicijativu u nauč-noistraživačkom ra-du i zahvalili se na ekspertskom anga-žovanju prof dr. Ra-dovana Stojanovi-ća koji je kvalitetno i efikasno vodio pro-jekat tokom njegove

realizacije. Nakon svečanog otvara-

nja, izvršena je demonstraci-ja rada Simulacionog centra u slučaju detekcije zagađe-nja koja se prenose vazdu-hom na teritoriji Podgorice. Doron El Hanani, predstav-nik GEPSUS konzorcijuma, naveo je značaj budućih ak-tivnosti i rada na masovnijoj upotrebi izgrađenog simu-lacionog centra, kao i pla-novima za nastavak izgrad-nje kapaciteta i formiranje respektabilnih regionalnih kapaciteta, saopšteno je iz Ministarstva odbrane.

O. Đ.

Ministarka odbrane prof dr. Milica Pejanović Đurišić otvorila Edukativno-simulacioni centar na vojnom aerodromu Golubovci

DOPRINOS RAZVOJU NAUČNOISTRAŽIVAČKIH RESURSA Projekat je finansiran u okviru NATO programa „Nauka za mir i bezbjednost”

■ Nakon svečanog otvaranja, izvršena je demonstracija rada Simulacionog centra

PITANJA I ODGOVORIZANIMLJIVA FIZIKA (5)

41. Sunce se pri izlasku pojavilo na Istoku u 7 sa-ti. Poznato je da se Sunče-vi zraci od Sunca do Zemlje „putuju” 8 minuta. Ako bi oni rastojanje od Sunca do Zemlje prelazili trenutno, Sunce bi se na Istoku poja-vilo 8 minuta ranije. Da li je ovo tačno?

42. U vodu je spušten sud (bez dna) oblika usje-čenog konusa. Sa donje strane je prislonjena pla-stična tanka ploča (slika). Kada se u sud nalije 333g vode, onda se ploča odvo-ji od suda.

Hoće li se ploča odvojiti od suda ako se u sud:

a) stavi teg mase 333g?b) nalije 333g benzina?c) nalije 333g žive?

43. Ako ste posmatra-li kretanje bicikla ili auto-mobila, koji na obodu toč-ka ima neku oznaku, na primjer, neku mrlju, mogli ste zapaziti jednu dosta čudnu pojavu – kada mr-lja prolazi pored podloge (najniži položaj), jasno se vidi, a kada je u najvisoči-jem položaju, tada se teš-ko uočava. Zbog toga se ima utisak da se točak ne okreće ravnomjerno, već

„sa zaletima”. Kako se ovo objašnjava?

44. Možete li podići je-dan kubni metar plute?

45. Sa visine od nekoli-ko stotina metara ispušten je živin manometar. Šta će on pokazivati pri padu ver-tikalno naniže?

46. Kako je najlakše po-piti sok iz konzerve (ili sadr-žinu nekuvanog jajeta)?

47. Debeli i kratki ko-madi tvrdog drveta za lo-ženje lakše se cijepaju ako

se prvo śekira lakim udarom zaglavi u ko-madu drveta, a za-tim podigne visoko iznad glave, okrene u vazduhu i tjeme-nom pusti da uda-ri u panj. Objasnite koja fizička pojava u ovom slučaju „po-maže” da se drva lak-

še cijepaju.

48. Može li da proklju-ča voda u šerpi koja pliva u drugoj šerpi s ključalom vo-dom?

49. Poklapaju li se lini-je sile elektrostatičkog po-lja sa trajektorijom kretanja tačkastog pozitivnog nae-lektrisanja, čija je početna brzina jednaka nuli?

50. Na raspolaganju imate 8 kuglica od istog materijala i jednakih po spoljašnjem izgledu i ve-ličini. Pri njihovoj izradi u jednoj od njih ostala je ma-

la šupljina, zbog čega ona ima manju masu.

Kako ćete na osnovu sa-mo dva mjerenja na terazi-jama utvrditi koja kuglica ima šupljinu?

Odgovori na pitanja iz prošlog broja

31. Neka automobil mi-ruje, a vozač volanom za-kreće prednji točak. U po-četku točak nije deformi-san (u smislu torzije). Volan deformiše točak sve do tre-nutka kada moment sile ko-jim djeluje upravljački me-hanizam na točak ne po-stane veći od maksimalnog momenta sile trenja miro-vanja između točka i pod-loge.

U slučaju kada se auto-mobil kreće, između točka i podloge djeluje sila trenja kotrljanja koja je manja od maksimalne sile trenja mi-rovanja. Tada je djelovanje i malog momenta sile uprav-ljačkog mehanizma dovolj-no da zakrene točak.

32. Rasijavanjem Sun-čeve svjetlosti u atmosfe-ri nebo postaje plavo. Mije-šanjem plave boje neba sa žutom bojom Mjeseca, na-še oko prima ośećaj bije-le boje.

Zalaskom Sunca plava boja neba se gubi, pa bijela boja Mjeseca prelazi u žutu.

33. Stabilnija je kocka I. Ako se odredi vrijednost ra-da kojeg treba izvršiti da bi se kocka izvela iz položaja ravnoteže, vidi se da je taj rad proporcionalan četvr-

tom stepenu dužine ivice kocke. Odavde slijedi da je taj rad za kocku I čak 16 pu-ta veći nego za kocku II.

34. Najjednostavnije je riješiti ovaj problem u si-stemu referencije vezanom za šešir. U tom sistemu vo-da miruje, a čamac se u po-četku udaljava od šešira, a zatim mu se istom brzinom približava. Slijedi, od tre-nutka okretanja čamca do susreta prođe isto pola sa-ta. Za to vrijeme (1 sat) šešir je prešao 4 km. Dakle, brzi-na toka rijeke je 4 km/h.

Za rješavanje ovog pro-blema nije bitan niti inten-zitet niti smjer brzine čam-ca. To isto možemo reći i za početni smjer kretanja čamca.

35. Svjetlost s neba, pretežno plave boje, pro-lazi kroz vodu i pada na bijeli pijesak na morskom dnu pećine, odakle se od-bija prema površi i obasja-va pećinu intenzivnom pla-vom bojom. Pri prolasku kroz vodu svjetlost postaje još više plava zato što voda jače apsorbuje svjetlost cr-vene i drugih boja u upad-noj svjetlosti veće talasne dužine od plave svjetlosti.

36. Na vazdušni balon djeluju sila teže (od stra-ne Zemlje) i sila potiska (od strane vazduha). Slije-di, proces možemo posma-trati u zatvorenom sistemu: Zemlja – balon – vazduh.

Balon „mijenja mjesto” sa vazduhom jednake za-premine: balon se podiže,

a vazduh spušta. Potenci-jalna energija balona se po-većava na račun smanjenja potencijalne energije vaz-duha, tako da se energija ne mijenja.

37. Za odvajanje plo-če od suda potrebno je da zbir sile pritiska na nju i sile teže same ploče bude veći od sile potiska vode.

Kada je voda u sudu, on-da je sila pritiska vode na ploču manja od težine vode zato što zidovi suda „preu-zimaju” na sebe dio težine vode (imaju ulogu dna).

a) Kada je u sudu teg, onda on većom silom dje-luje na ploču (nego voda) i ona će se odvojiti od suda.

b) Benzin je manje gu-stine od vode, pa je sila ko-jom djeluje na ploču manja i neće se odvojiti.

c) Kada je živa u sudu, onda je odgovor kao pod a).

38. Podśetimo na prin-cip rada pumpe s klipom (jednostavan model je pri-kazan na slici). Pri podiza-nju klipa između njega i površi vode obrazuje se ra-zrijeđeni sloj i voda počne da se podiže pod dejstvom

atmosferskog pritiska. Visi-na podizanja vode određu-je se iz jednakosti atmos-ferskog pritiska i hidrosta-tičkog pritiska stuba teč-nosti u pumpi i približno je 10 m.

Ovđe je pretpostavlje-no da se pritisak zasićene pare ispod klipa može za-nemariti. Pri sobnoj tem-peraturi ovo zanemari-vanje je opravdano: priti-sak zasićene pare na 200C je oko 2% atmosferskog. Pri povišenju temperatu-re pritisak zasićene pa-re brzo raste i pri ključa-nju se izjednači sa atmos-ferskim. Zbog toga, ova-kvom pumpom se ne mo-že podići voda koja klju-ča.

39. Ne može, jer u to-ku svake sekunde tijelo se može kretati promjenlji-vom brzinom, a da ipak u svakoj sekundi pređe po je-dan metar. Kretanje je rav-nomjerno kada tijelo u pro-izvoljno dugim jednakim intervalima vremena pre-lazi jednake puteve, tj. ka-da brzina tijela ne zavisi od vremena.

40. Spuštajući se, satelit se ne kreće po kružnoj orbiti već po spirali. Tada gravita-ciona sila ne zaklapa prav već oštar ugao sa pravcem vektora brzi-ne satelita i – vrši po-zitivan rad.

Priredio: Radovan Ognjanović

29

OKT.2014

BROJ

28

KULTURA

Povodom obilježavanja Međunarodnog dana pi-

smenosti, podgorička Na-rodna biblioteka „Radosav Ljumović” organizovala je kreativnu radionicu za uče-nike šestih razreda osnov-nih škola: „Štampar Makari-je”, „21. maj” i „Milorad Musa Burzan”. Gost radionice bio je Dušan Đurišić, đečji pisac.

Kratko predavanje o zna-čaju knjige održala je Vje-ra Popović, bibliotekarka Dječjeg odjeljenja, naglasiv-ši da je veoma važno razvija-ti i njegovati naviku čitanja, jer ona igra ključnu ulogu u opismenjavanju đece. Ona je podśetila da je Međuna-rodni dan pismenosti usta-novljen 1965. godine, obra-zloženjem da je progresivan

napredak svijeta nezamisliv bez pismenosti. Popovićka je navela podatak da danas u svijetu ima čak 900 milio-na nepismenih.

Obraćajući se učenicima, Mirjana Žiha, bibliotekarka, naglasila je da je cilj radio-nice da đeci približi vrijed-nost knjige i ukaže na značaj čitanja, kao nezamjenjljivog izvora pismenosti, pouke, zdravog vida zabave i uopšte odrastanja na najljepši način.

„ Nepismenost je poput korova koji nas može uguši-ti. Stoga, jedini način da ga iskorijenimo jeste da razvi-jamo ljubav prema knjizi i či-tanju. Tako stičemo pouke o neprolaznim vrijednosti-ma poput dobrote, ljubavi i istine, koje nas oplemenju-

ju i pomažu vam da odraste-te na najljepši način, što ni-je slučaj sa popularnim druš-tvenim mrežama”, kazala je Mirjana Žiha.

Ona je đeci govorila i o poeziji Dušana Đurišića, na-glasivši da njegovi stihovi prenose misao o ljepoti boja različitih godišnjih doba, rije-ci Zeti, cvijeću, slobodi.

Druženje sa đecom, Du-šan Đurišić počeo je stiho-vima svojih pjesama: „Još te ima ljeto”, „Zelena Zeto”, „Ve-liki kapetan” i „Bakino pismo Sanji„: „Bilo ko”, „Tamo neki švrća”, „Pogledajte ono dvo-je”. Zajedno sa pjesnikom i đeca su recitovala pjesmu „Preko mjere”.

Š. B.

u crnoj Gori obilježen Međunarodni dan pisMenosTiPodgorička Narodna biblioteka „Radosav Ljumović” organizovala kreativnu radionicu za učenike šestih razreda osnovnih škola: „Štampar Makarije”, „21. maj” i „Milorad Musa Burzan”

POUKE O NEPROLAZNIM VRIJEDNOSTIMA DOBROTE, LJUBAVI I ISTINEBibliotekarke Vjera Popović i Mirjana Žiha ukazale na značaj čitanja. Gostovao đečji pjesnik Dušan Đurišić

■ DRUŽENJE SA PJESNIKOM DUŠANOM ĐURIŠIĆEM: Učenici šestih razreda u biblioteci Đečjeg odjeljenja

Prezentacijom priručni-ka „Kako učenicima po-

moći da uspješno stvaraju usmene i pisane, umjetnič-ke i neumjetničke tekstove – prvi koraci” u Zavodu za školstvo obilježen je Među-narodni dan pismenosti.

Priručnik je predstav-ljen direktorima, učitelji-ma i nastavnicima crnogor-skog-srpskog, bosanskog, hrvatskog jezika i književ-nosti iz podgoričkih, kao i barskih i bjelopoljskih osnovnih škola. Sve ško-le dobile su primjerak ove knjige.

O priručniku su govo-rile predstavnice stručnog tima: dr Dušanka Popović, Nađa Durković i Aleksandra Vešović Ivanović, kao i pro-fesorice Ljubica Bulatović iz OŠ „Milorad Musa Burzan”, i Jelena Gošović Perović, OŠ „Vladimir Nazor”. O tome ka-ko učenici doživljavaju put stvaraoca kao način nastan-ka teksta govorila je Kseni-ja Šćepanović, učenica VI ra-zreda OŠ „Vladimir Nazor” iz Podgorice.

Ističući značaj pisme-nosti za cjelokupan život i rad čovjeka, na prezen-

taciji je bilo riječi o efek-tima ovog postupka na stvaralaštvo učenika i nji-hovu pismenost, kao i ide-ji da se ovaj metod primje-

njuje u svim učionicama u Crnoj Gori. Istaknuto je da je knjiga nastala kao rezul-tat istoimenog projekta koji osmišljava i realizuje Zavod za školstvo i jedin-stvena je zbirka primjera iz prakse namijenjena na-stavi pismenosti u osnov-noj školi.

Knjiga se sastoji od četi-ri cjeline. Prva pod nazivom Teorijsko-praktični okvir nu-di teorijsku podlogu, kao i

značaj primjene ovog me-todskog postupka i obuhva-ta tekstove: Put stvaraoca ili kako stvarati tekst: Stvara-nje teksta – mogućnost za razvoj funkcionalne pisme-nosti u osnovnoj školi i ak-tuelni obrazovni programi: Oblici učeničkih pisanih ra-dova, (s posebnim osvrtom na podsticanje vještine opi-sivanja), Put stvaraoca, kao dio nastavne prakse i zna-čaj primjene metodskog

postupka od prvog razreda osnovne škole.

Autorke tekstova su čla-nice stručnog tima projekta: dr Dušanka Popović, Nađa Durković, Aleksandra Vešo-vić Ivanović i mr Dijana La-ković.

U drugoj cjelini priručni-ka dati su primjeri primjene metodskog pristupa u na-stavi za kompletan proces, kao i za pojedine njegove faze. Autorke ovih tekstova su profesorice uključene u projekat: Natalija Lakić, Je-lena Gošović Perović, Ana Janjušević, Gordana Miladi-nović, Mirka Živković, Irena Mugoša, Ljubica Bulatović,

Staša Barabaš, Snežana Tur-ković, Željka Truš, Gordana Ljutica, Marina Gajović, Sla-vica Radević, Snežana Voro-tović, Vera Mićunović, Mir-jana Vujović, Aleksandra Kuč, Nataša Radović, Anela Mulić, Medina Kajević, So-nja Peković, Esmana Kaje-vić, Irena Femić, Ljiljana Dr-pljanin i Elvira Hamzić.

U trećoj cjelini predstav-ljene su aktivnosti realizo-vane u okviru projekta, a u četvrtoj izneseni zaključ-ci, perspektive i ideje za da-lji rad.

Podśetimo, u projekat je uključeno 13 osnovnih ško-la iz Podgorice: „Radojica Perović”, „21. Maj”, „Milorad Musa Burzan”, „Vladimir Na-zor”, „Vuk Karadžić”, Bijelog Polja: „Risto Ratković”, „Du-šan Korać” i „Marko Milja-nov”, Bara: „Blažo Jokov Or-landić”, „Meksiko” i „Srbija” iz Nikšića: „Olga Golović” i „Ratko Žarić”, tj. 52 nastav-nika koji izvode nastavu cr-nogorskog-srpskog, bosan-skog i hrvatskog jezika i književnosti.

Aktivnosti na unapređe-nju nastave usmenog i pi-smenog izražavanja, kao di-jela funkcionalne pismeno-sti, nastaviće se i u nared-nom periodu.

Š. B.

U Zavodu za školstvo predstavljen priručnik „Kako učenicima pomoći da uspješno stvaraju usmene i pisane umjetničke i neumjetničke tekstove-prvi koraci”

PODSTICANJE ĐEČJEG STVARALAŠTVAKnjiga nastala kao rezultat istoimenog projekta koji osmišljava i realizuje Zavod za školstvo i jedinstvena je zbirka primjera iz prakse namijenjena nastavi pismenosti u osnovnoj školi

OŠ „Blažo Jokov Orlandić” u Baru DRUŽENJE S KNJIGOM

Povodom 8. septembra, Međunarodnog dana pisme-nosti, članovi Đačkog parlamenta Opštine Bar su za četi-ri odjeljenja IV razreda OŠ „Blažo Jokov Orlandić” u Baru organizovali druženje s knjigom.

Zanimljive priče, bajke i tekstove iz enciklopedija či-tali su Nađa Vujović, Dimitrije Mijač, Milena Petrović i Si-mona Lekić, što je znatiželjne učenike podstaklo na raz-govor o pročitanom, omiljenim knjigama, interesovanji-ma za literaturu i samu školu.

Među brojnim vannastavnim aktivnostima, u ovoj obrazovnoj ustanovi je polovinom septembra, u organi-zaciji NVO„Alfa centar”, Ministarstva unutrašnjih poslo-va i PJ Bar, priređen je čas o saobraćaju. Edukaciju na tu temu je, uz prikazivanje slajdova i filma sa situacijama iz svakodnevnog života, održao predavač Božidar Bulato-vić. Cilj je da đeca shvate koliko je važno poštovati sao-braćajne propise.

Direktorica škole Svetlana Đurović Macanović je ista-kla da su učenici, tokom predavanja, pokazali zavidno znanje o pravilima u saobraćaju.

D. Janković

■ PODSTAĆI STVARALAŠTVO UČENIKA I NJIHOVU PISMENOST: Prezentaciji prisustvovale nastavnice iz nekoliko crnogorskih škola

AKTIVNI UČENICI, NASTAVNICI I RODITELJIŠkole uključene u Projekat „Kako učenicima pomoći da uspješno stvaraju usmene i

pisane, umjetničke i neumjetničke tekstove“, različitim sadržajima proslavile su Međuna-rodni dan pismenosti. U OŠ „Radojica Perović“ u Podgorici aktivni su bili učenici, nastav-nici, kao i njihovi roditelji. Sa učenicima je razgovarala Ksenija Popović, spisateljica, a po-tom je organizovan rad na tekstu u okviru metodskog postupka Put stvaraoca, kao i radi-onica pod motom „Ostavi sve i čitaj!“, kojoj su se pridružili i odrasli. Veoma zanimljiva ak-tivnost bila je ona u okviru koje su učenici Mirke Živković, profesorice crnogorskog, srp-skog, hrvatskog, bosanskog jezika i književnosti, čitali svoje radove nastale kroz proces Put stvaraoca, a zatim razgovarali sa autorkama i urednicom Nađom Durković, Aleksan-drom Vešović Ivanović i dr Dušankom Popović.

I roditelji prvaka, kroz radionicu koju je organizovala pedagoško psihološka služba imali su priliku da se upoznaju sa procesom opismenjavanja i početnim aktivnostima či-tanja i pisanja, te kako mogu doprinijeti ovom procesu. Sličan program bio je organizo-van u bjelopoljskim osnovnim školama „Marko Miljanov“ i „Dušan Korać“, te OŠ „Meksi-ko“ u Baru.

PREVAZIĆI PROBLEM ELEMENTARNE NEPISMENOSTI

Međunarodni dan pismenosti (International Literacy Day) osnovan je na inicijativu Organizacije Ujedinjenih naroda za obrazovanje, nauku i kulturu UNESCO. Cilj je da Međunarodna zajednica svake godine podśeti na status pismenosti i obrazovanja odraslih na globalnom nivou, odnosno da se upozori na problem elementar-ne nepismenosti, koji još postoji u većem dijelu svije-ta, ali i funkcionalne pismenosti u čitavom svijetu. Ide-ja o obilježavanju Međunarodnog dana pismenosti ja-vila se u septembru 1965. godine u Teheranu, na Svjet-skoj konferenciji ministara obrazovanja, o temi iskorje-njivanja nepismenosti. Tada je predstavljena inicijativa za proglašavanjem jednog dana u godini Međunarod-nim danom pismenosti, kako bi se naglasila važnost pi-smenosti na međunarodnom nivou.

OKT.2014

BROJ

28

30

KULTURA

Savremeno doba unosi ino-vacije u sve sfere društve-

nog života, pa tako i u kultu-ru. Iako se može činiti da su u njenoj pozadini davno usta-ljeni principi koje se malo ko usuđuje kršiti, avangardni stvaraoci širom svijeta nastoje pomjeriti granice i ukazati na nove mogućnosti umjetnič-kog izraza. Sve počinje sa no-vom, alternativnom idejom, a

kada energiju zarad njenog ostvarenja udruže kreativni mladi ljudi – uspjeh teško da može izostati. Novi pristupi, tako, predstavljaju osvježenje i za pozorište. U našoj zemlji već tri godine djeluje organi-zacija koja konstantno ispitu-je domete ovog vida umjet-nosti i čiji se projekti prate sa velikom pažnjom. U pitanju je ATAK, Alternativna teatarska

aktivna kompanija, čiji naziv, prema riječima pjesnikinje i jedne od osnivačica ove NVO Dragane Tripković, na najbolji način odslikava njenu misiju.

„U imenu organizacije su ključni pojmovi od kojih, na-dam se, nećemo odstupa-ti: ‘alternativno’ – kao pozori-šte koje ne pripada reperto-arskim estetikama, koje je in-dividualno i vođeno određe-nom idejom koju je zadao tre-nutak, ‘teatarsko’ – jer je na-ša primarna produkcija po-zorišna, kao i naša umjetnič-ka intencija, potom ‘aktivno’ – jer je bitno uvijek biti prisu-tan i biti u kontekstu zbivanja u kojima živiš, a ‘kompanija’ – kako je Šekspir nazivao svo-ju pozorišnu družinu, ukazu-je na organizacionu struktu-ru udruženja”, pojašnjava ona i dodaje: „Ovo ‘kompanija’ će, ispostaviće se, često biti pod-ložno dvojakim tumačenjima u ovom svijetu sveprisutnog korporativnog diskursa, ali to

je samo još jedna dobra stvar jezika.”

Vođeni idejama pozorišnih eksperimentatora

Pored Tripković, osniva-či ATAK-a su i Vasko Raičević, Stefan Bošković, Ana Vujoše-vić, Jelena Janković, dok se li-sta saradnika proširila na po-veći broj imena. Do okupljanja u ovu nezavisnu produkcijsku kuću došlo je kada se nekoli-ko kolega sa Fakulteta dram-skih umjetnosti na Cetinju pri-bližilo kraju studiranja, te ośe-tilo potrebu da kroz neku vr-stu eksperimentalne igre nači-ne iskorak na crnogorskoj po-zorišnoj sceni.

„Osnovna namjera naše organizacije, koja danas do-bija konkretne oblike, bila je istraživanje novih mogućno-sti u teatru, onih koje nam in-stitucionalno i pozorište koje sada postoji u Crnoj Gori nije moglo pružiti. Bili smo vođeni idejama eksperimentatora u pozorištu, poput Artoa, Bruka, Bonda… ali i nekim crnogor-skim inovatorima koje je, ako govorimo o crnogorskoj alter-nativnoj sceni, sedamdesetih na ovamo predvodio reditelj Slobodan Milatović. Ipak, su-štinski, ATAK ima za cilj pro-mociju novog crnogorskog dramskog teksta koji će prati-ti savremene dramske trendo-ve”, ističe Tripković.

Nove mogućnosti kreativnih industrija

U srži ATAK-ovog rada, ka-ko stoji u njegovom manife-stu, jeste borba protiv osred-njosti i zloupotrebe umjetno-sti. Cilj je da se kroz estetiku igre, pobune, nove energije, hrabrih i radikalnih teatarskih ideja, kroz estetiku talenta in-dividue djeluje subverzivno na jalove ili potrošene prav-ce. Njegovi članovi su kroz dosadašnje projekte pokazali spremnost da kroz progresiv-nu i otvorenu kulturnu politi-

ku preispituju umjetnost kod nas samih, ali i da nađu vezu sa aktuelnim formama u svije-tu. Izuzetno interesovanje pu-blike najbolji je dokaz dosa-dašnjeg kvalitetnog rada.

„Naše predstave su već zapažene i veoma pośećene”, kaže Dragana Tripković. „S tim u vezi, ostvaruje se naša želja da publika djeluje sa nama i da vjeruje u naše glavno oruž-je, a to su Riječ, Zvuk i Pokret. Mislimo da svaki prostor mo-že biti prostor umjetnosti i že-limo da takva mjesta artikuli-šemo što više. Naša scena ni-je samo zatvorena pozornica, već i ulica, fabrika, krov, sta-nica, rijeka, obala, ostrvo… Zanima nas aktivna, profesi-onalna produkcija i prezen-tacija umjetnosti. Želimo da identifikujemo nove moguć-nosti postojećih kreativnih in-dustrija kulture kakve su izda-vaštvo, teatar, muzika, film, li-kovna umjetnost, dizajn, vi-deo, strip, grafiti i slično.”

Netipične lokacije izvođenja predstava

Ova organizacija dosad je realizovala nekoliko teatar-skih projekata. Brojne gledao-ce najviše su privukle netipične lokacije na kojima su predsta-ve izvođene, kao što su isuše-

no korito rijeke, hotelski apar-tman, stara fabrika, diskoteka, ili, pak, vojni aerodrom. Trip-ković smatra da je alternativ-no pozorište pitanje savreme-ne umjetnosti, da njegovi izrazi i elementi nijesu novina, te da još od 70-tih godina prošlog vi-jeka kod nas samo nije postoja-la dovoljno jaka energija koja bi to mogla ponovo da pokrene.

Odabir tekstova koji će se „staviti na daske” stvar je du-gog promišljanja, kako i doli-kuje obimnim avangardnim kreacijama.

„Ideje nastaju uglavnom nakon dugih i kontinuira-nih razgovora, najviše izme-đu Raičevića, Boškovića i me-ne, nekog četvrtog koga želi-mo u našem projektu, ili ono-ga ko nas angažuje za realiza-ciju nekog scenskog projekta. Pozorište je oduvijek bilo ko-rektiv u odnosu na svoje vri-jeme, uvijek je ukazivalo na njegove probleme, stoga se u našem primarnom promišlja-nju i nalaze one teme koje se tiču nas, a ne nekoga iz Fran-cuske. Jer, život ljudi u Francu-skoj se mnogo razlikuje u od-nosu na život ljudi u Crnoj Go-ri”, podśeća Tripković.

U planu nova teatarska atrakcija

Kada je riječ o trenutnim aktivnostima, u ATAK-u se su-miraju dosadašnji i planiraju naredni koraci.

„Prošle sezone imali smo tri produkcije, što je za naše male kapacitete bila velika i zahtjevna stvar. Trudićemo se da više igramo naša ‘Poglavlja 23 i 24’, ‘19. decembar – dan poslije’ i ‘Slijepe’, da prikaže-mo naš dokumentarni film ra-đen po ‘Slijepima’, potom da snimimo još jedan novi doku-mentarac koji je u pripremi i da se polako pripremimo za novu pozorišnu produkciju u idućoj godini, na jednoj tako-đe veoma atraktivnoj grad-skoj lokaciji”, zaključuje Trip-ković. N. N.

Susreti: Dragana Tripković, pjesnikinja i jedna od osnivačica „ATAK„-a (Alternativne teatarske aktivne kompanije)

BORBA PROTIV OSREDNJOSTI I ZLOUPOTREBE UMJETNOSTI – Cilj je da se kroz estetiku igre, pobune, nove energije, hrabrih i radikalnih teatarskih ideja, kroz estetiku talenta individue djeluje subverzivno na jalove ili potrošene pravce – Ostvaruje se naša želja da publika djeluje sa nama i da vjeruje u naše glavno oružje, a to su Riječ, Zvuk i Pokret – Mislimo da svaki prostor može biti prostor umjetnosti i želimo da ih artikulišemo što više – Naša scena nije samo zatvorena pozornica, već i ulica, fabrika, krov, stanica, rijeka, obala, ostrvo…

„SLIJEPI“: SIMBOLIČKA REFLEKSIJA NA SVIJET DANAŠNJICE

Početkom ljeta, u orga-nizaciji ATAK-a je na Vojnom aerodromu Golubovci izve-den komad „Slijepi”, po tek-stu čuvenog belgijskog pis-ca Morisa Meterlinka i u re-žiji Željka Sošića. Osamljeni ambijent, udaljen od grada, te osobe sa smetnjama u vi-du kao dio glumačkog an-sambla predstavljali su po-seban izazov za organizato-re ove predstave.

„Glumci sa oštećenim vidom, ispostaviće se, bili su najveće blago ovog projekta, zato što su na pravi način odgovorili na našu prvobitnu za-misao. I profesionalni glumci i glumci sa oštećenim vidom imali su isti profesionalan zadatak, ali i tretman u realizaciji i načinu komunikacije sa rediteljem i sa produkcijom. U samoj reali-zaciji mislim da je našim profesionalnim glumcima bilo mnogo teže, ali je iskustvo na kraju bilo nevjerovatno i dragocjeno”, ocjenjuje Tripković, dodajući: „Meterlinkov tekst govori o sli-jepim ljudima koji su se odjednom našli na ostrvu bez pomoći vodiča. Izuzetna simbolička re-fleksija na svijet današnjice. Dakle, učešće glumaca sa oštećenjem vida bilo je samo još jedan dosljedan element prema našim umjetničkim standardima.”

■ „ONO ŠTO VAS ČINI UMJETNIKOM“: Dragana Tripković

KOLIKO DANAS IMA UMJETNOSTI

Govoreći o klimi u kojoj stvaraju mladi crnogorski umjet-nici, Dragana Tripković se pita koliko u našoj zemlji uopšte ima umjetnosti u pravom smislu te riječi.

„Sigurno je lagodno biti dio nekog institucionalnog um-jetničkog sistema. To smo imali prilike i sami da iskusimo u, doduše, sporadičnim slučajevima naših kratkotrajnih poslo-va u institucijama. Ipak, ono što vas čini umjetnikom izvan je ovih dimenzija. A ako sistem to ne može da prepozna, onda je pred vama velika borba puna neisplaćenih honora-ra, dugova, aplikacija, grantova, stranih i domaćih konkur-sa”, kaže ona.

■ GLUMCI S OŠTEĆENIM VIDOM NAJVEĆE BLAGO PROJEKTA: Sa premijere „Slijepih”

U Perjaničkom domu na Kruševcu, u okvi-

ru Podgoričkog kulturnog ljeta, održana je promocija knjige „Misao” prof. dr Du-šana Ičevića. O knjizi su, po-red autora, govorili leksiko-graf i enciklopedista Nikola Racković i prof. dr Radovan Radonjić.

O Ičevićevoj novoj knji-zi Radonjić je zapisao: „Du-šan Ičević je izazovni misli-lac. Njegovo djelo je lavi-rint u kojem se vispreni um može snaći. Izučavajući fe-nomen misli, autor ove knji-ge ide do kraja, ali da bi iza svakog kraja otkrio novi po-četak. On sudove temelji na vlastitim otkrićima. Polemi-še tolerantno i bez predra-suda, a izraz mu je obavijen blagom ironijom. Za Ičevića je misao svojevrsni intelek-tualni izazov.”

Filozofske reminiscencije na mnoge teme

Prema njegovom viđe-nju, u knjizi „Misao” date su filozofske reminiscencije na mnoge teme. Sve je otvore-no – to je osnovna hipoteza ovog djela. U njemu nema mjesta za jednu istinu, jer se ona stalno troši, mijenja i ra-zvija do beskonačnosti.

„Čitalac će u ovoj knjizi naći ono što vidi kroz svoje duhovne naočari”, ističe Ra-donjić. „Mnogo je sadržaja koji inspirišu i intrigiraju, a misao je vrh svjesnosti. Ičević postavlja pitanje šta je izvor misli – postoji li jedan izvor iz kojeg ona potiče, kakva je energija u njenoj pozadini, može li ona biti posrednik iz-među duha i tijela. Um je sre-dište misli; misao je svuda, a um sa proteže samo do gra-

nica opažanja. Na kraju, au-tor se pita da li će misao op-stati, ili će čovjek prestati da traga, drugim riječima – pre-tvoriti se u aparat.”

Leksikograf i enciklopedi-sta Nikola Racković ocijenio je da je izlazak knjige „Mi-sao” važan kulturni događaj za našu sredinu.

Njegoš kao podsticaj

„Podsicaj za ovo djelo Iče-vić je našao kod Njegoša, ali i u vlastitoj radoznalosti, ko-ja je usmjerena na stvarnost u cjelini, a ne samo na nje-ne djelove. Ičevića interesu-je ono što se nalazi iza sve-ga. On teži da sve sagleda drugačije. On želi da razot-krije svijet misli, koji je samo-tvoran: interesuje ga ukupna stvarnost misli, jer bi za nje-ga bilo šturo ukoliko bi misao

Predstavljena knjiga „Misao” prof. dr Dušana Ičevića

MAJSTORSKO RAZOTKRIVANJE SVIJETA MISLI– Prof. dr Dušan Ičević: Čovjek je živ dok misli, a umire kada prestane da misli – Prof. dr Radovan Radonjić: Ičević postavlja pitanje šta je izvor misli – postoji li jedan izvor iz kojeg ona potiče, kakva je energija u njenoj pozadini, može li ona biti posrednik između duha i tijela – Leksikograf i enciklopedista Nikola Racković: Autora interesuje ukupna stvarnost misli, jer bi za njega bilo šturo ukoliko bi misao sveo na psihološku ravan

sveo na psihološku ravan”, navodi on i dodaje: „Dosta iskaza dato je u proznoj i po-etskoj formi, kako bi se izvu-kla što potpunija značenja. Tako se autor pita da li je čo-vjek mišlju osvijestio svemir ili je on sâm osvješćenje sve-mira. Mnoštvo je otvorenih pitanja, ali nijedno nije za-ključeno. Ta otvorenost je posebno bogatstvo ove knji-ge. Misao nema granica, za-to Ičević ni ne daje njenu de-

finiciju. Jer – definisati znači ograditi i omeđiti, što je su-protno njegovoj želji.”

Racković ovakav pristup vidi opravdanim, pošto sma-tra da je apsurdno postavlja-ti granice u svijetu koji je be-skrajan. Ova tema, kako ka-že, ima svrhu samo ako u njoj sve bude otvoreno.

„Ova knjiga svojim sadr-žajem može da korespondi-ra sa budućnošću. Njen autor se uporno pita kolika je stva-

ralačka moć misli i uzvisuje je u opšte svojstvo svemira. Ona je svuda, ona je vrhovna čovjekova sposobnost, svoj-stvo i vrijednost. I, kao takva – misao je vrhunac svijesti”, zaključuje on.

Prof. dr Dušan Ičević kaže da je njegova knjiga otvore-na za nove izazove i podśeća da je čovjek živ dok misli, a da umire kada prestane da misli, kada ga „priroda ispljune kao kosmički otpad.” N. N.

■ LAVIRINT U KOJEM SE VISPRENI UM MOŽE SNAĆI: Ičević, Racković i Radonjić

31

OKT.2014

BROJ

28

KULTURAanToloGija „prosvjeTnoG rada”VILJEM ŠEKSPIR

SONET XXXIIIVideo sam jutra puna večne slaveGde bregove okom vladalačkim zarePozlaćena lika celivaju trave Šaljući nebeske potocima dare

Al’ oblaci gusti nad suncem se svijuPokriju mu čelo pramenima ružnim I svet zaboravljen od lica mu krijuDok zapadu plovi sa tim tragom tužnim

Tako jutrom sunce obasja i mene Sa pobednim sjajem u dnu moje zene I trenutak samo bled mi lik ukrasi:

Oblaci se gusti ispred sunca šireAl’ ga moja ljubav ipak ne prezire: Naša zvezda tamni kad se sunce gasi

Prepjevao: Zoran Mišić

Slavni engleski drama-turg Viljem Šekspir

(1564–1616) svoj nadimak „Labud sa Evona” duguje svojoj veličanstvenoj zbir-ci soneta – 154 ih je – po mnogim književnim kri-tičarima najzagonetni-joj knjizi ljubavne poezije svjetske književnosti…

Priredio: Nebojša Knežević

Dodjelom nagrada pje-snicima u Bijelom Polju

su okončane 44. Ratkoviće-ve večeri poezije. Priznanje za najbolje knjige objavlje-ne u periodu između dva fe-stivalska izdanja ravnoprav-no su podijelili Dejan Alek-sić iz Srbije („Biti”) i Faruk Šehić iz Bosne i Hercegovi-ne („Moje rijeke”).

Za nagradu Risto Rat-ković bile su kandidovane

43 knjige sa prostora bivše Jugoslavije, a o dobitniku je odlučivao žiri u sastavu: predśednik Pavle Gorano-vić i članovi Svetlana Kalezić Radonjić iz Crne Gore, Damir Uzunović iz BiH, Jasmina To-pić iz Srbije i Luko Paljetak iz Hrvatske. Nagrade su uru-čili bjelopoljski gradonačel-nik Aleksandar Žurić i dekan Ekonomskog fakulteta UCG prof. dr Milivoje Radović.

Poezija je nalik Bogu

„Umjetnička dovršenost Aleksićeve nagrađene knji-ge i snaga, gotovo vital-nost, Šehićeve podśećaju na mnogostrukost načina u ostvarivanju izuzetnog umjetničkog dojma. Danas, kada se po prvi put u isto-riji ove nagrade ona rav-nopravno dodjeljuje dvo-jici izuzetnih pjesnika, po

mnogo čemu oprečnih, jasnije je nego bilo kada da je poezija poput Bo-ga – jedna, a da su pute-vi do njega različiti”, na-vodi Kalezić Radonjić u obrazloženju odluke ži-rija.

Prva nagrada u kon-kurenciji pjesnika do 27 godina otišla je u ru-ke Srđana Gagića iz Bo-sne i Hercegovine za ru-kopis pod šifrom „Sveto-vid”, druga nagrada pri-pala je tekstu pod šifrom „Jedna reč u kiši svetla” Anđele Pendić iz Srbi-je, dok je Marina Andri-jević iz Crne Gore osvo-jila treće mjesto za „Led sa usana”. O najboljima je odlučivao isti žiri kao

u slučaju glavne festivalske nagrade.

Raznolik program

Kada je riječ o progra-mu ovogodišnjih Ratkovi-ćevih večeri poezije, organi-zatori su se pobrinuli da on bude bogat i raznolik. Bio je organizovan mini sajam knjiga, a poznati domaći i regionalni pjesnici održa-li su pjesnički čas u osnov-nim školama „Risto Ratko-vić”, „Vladislav Sl. Ribnikar” i „Dušan Korać”. U rodnoj kući Rista Ratkovića održa-ni su poetsko-đečja radioni-ca i predstavljanje đečjih fe-stivala poezije „Kraljevstvo bijelih rada” i „Dječji festi-val humora”. Tri dana reno-miranog festivala obilježi-li su nastupi prozaista Sve-tislava Basare i Jevrema Br-kovića, te istaknutih pjesni-ka sa ex-yu područja: Tanje Bakić, Zvonka Karanovića, Pavla Goranovića, Damira Uzunovića, Dragana Jova-novića Danilova, Mladena Lompara, Ljubete Labovi-ća, Jasmine Topić, Gorana Samardžića i mnogih dru-gih. U posebnim segmen-tima festivala naročito su se istakli gostovanje plesne predstave „Prokleta avli-ja” beogradskog Narodnog pozorišta, samostalna izlož-ba skulptura Zlatka Glamo-čaka, pośete bibliotekama „Ćamil Sijarić” u Godijevu i „Miodrag Bulatović” u Ba-njem Selu, kao i nastup po-znate hrvatske pop pjeva-čice Natali Dizdar. Učesnici Festivala oprostili su se na nezaboravan način – u ve-čeri nazvanoj po stihovima Rista Ratkovića „Neprospa-vana noći, umorno moje ju-tro, hajdemo u bar…”, kada su do ranih jutarnjih časova uživali u muzici tamburaša.

N. N.

U Bijelom Polju održane 44. Ratkovićeve večeri poezije

NAGRADE ŠEHIĆU I ALEKSIĆU– Poznati domaći i regionalni pjesnici održali pjesnički čas u osnovnim školama „Risto Ratković”, „Vladislav Sl. Ribnikar” i „Dušan Korać”– Organizovane pośete bibliotekama „Ćamil Sijarić” u Godijevu i „Miodrag Bulatović” u Banjem Selu

PROMOCIJE U BJELOPOLJSKIM SREDNJIM ŠKOLAMA

Drugog dana Festivala u Srednjoj stručnoj školi u Bije-lom Polju, u prisustvu mnogih učenika, promovisana je knji-ga „Najviša tačka reke” (zapis o bjelopoljskim piscima) Petra V. Arbutine, dok je u Gimnaziji „Miloje Dobrašinović” pred-stavljena Antologija srpske poezije „Novo raspeće” autora Zorana Bognara.

O knjizi „Najviša tačka reke” govorili su pjesnik i publici-sta Bogić Rakočević i autor.

„Mnogo sam tekstova napisao o bjelopoljskim piscima i zahvalan sam bjelopoljskim prijateljima koji su me natjera-li da napišem ovu knjigu, ali sam prije svega zahvalan bje-lopoljskim književnicima o kojima sam pisao dugi niz godi-na”, rekao je Arbutina.

Antologiju „Novo raspeće” predstavili su, osim autora, Dragan Jovanović Danilov i Duško Novaković. Obje knjige su objavljene u izdanju Ratkovićevih večeri poezije.

■ UMJETNIČKA DOVRŠENOST I VITALNOST POETSKOG IZRAZA: Sa dodjele nagrade Aleksiću i Šehiću

U Narodnoj biblioteci „Radosav Ljumović” u

Podgorici priređena je pro-mocija knjige „Dijalektolo-zi i Crna Gora (do polovi-ne XX vijeka)” autora doc. dr Adnana Čirgića, v. d. de-kana novoosnovanog Fa-kulteta za crnogorski jezik i književnost. Pored auto-ra, o knjizi su govorili: prof. dr Novak Kilibarda, dr Vla-dimir Vojinović, Aleksandar

Radoman i mr Nela Savko-vić Vukčević, koja je bila moderatorka ove književ-ne večeri.

Savković Vukčević je najavila Čirgićevu knjigu kao jedinstveno mjesto na kojem su obuhvaćeni naj-značajniji proučavaoci cr-nogorskog jezika. Rezul-tat autorovog rada, kaza-la je ona, jeste 20 portre-ta onih koji su ostavili tra-

jan pečat u našoj dijalek-tologiji.

Brižljiv i studiozan pristup

Glavni urednik u Zavo-du za udžbenike i nastavna sredstva Podgorica, koji je objavio ovo izdanje u okvi-ru edicije „Portreti”, dr Vla-dimir Vojinović, istakao je da je vrijednost knjige „Di-

jalektolozi i Crna Gora” u tome što je s jednakim uži-vanjem mogu koristiti pro-fesori, studenti, ali i obični čitaoci.

„Ovakva knjiga i edici-ja nedostajali su ZUNS-u, ali i crnogorskom izdavaš-tvu uopšte. Može se reći da je ovo na neki način istorij-ska knjiga, jer je Adnan Čir-gić sabrao i obradio sve re-levantne podatke o izuča-vaocima crnogorskog jezi-ka. Njegov pristup temi je brižljiv i studiozan, a knji-ga se prati s lakoćom. Tako smo dobili kvalitetnu i ne-zaobilaznu lingvističku stu-diju koja je bez roka traja-nja jer je jednako okrenuta i prošlosti i budućnosti”, ista-kao je Vojinović.

Prof. dr Novak Kilibarda priśetio se kako je Čirgićev potencijal primijetio još na studijama, kada mu je bio profesor.

„Ipak, nijesam vjerovao da će imati toliku radnu snagu”, priznao je on. „Ma-lo je koja institucija od Dru-

gog svjetskog rata iznjedri-la toliko knjiga o onome o čemu se nekad nije smje-lo pisati, kao što je to uči-nio Institut za crnogorski jezik i književnost. Čirgić je ovu knjigu napisao poseb-nom intelektualnom vješti-nom. Ona je tako dobro pi-sana da vam se u pojedinim trenucima čini da čitate ne-ki roman. Njen autor sa ve-likim umijećem lapidarno iznosi stvari na vidjelo i pri-tom je izuzetno interesan-tan.”

Povratak dijalektologiji

Ni prodekan za nasta-vu Fakulteta za crnogor-ski jezik i književnost Alek-sandar Radoman nije krio oduševljenje knjigom ko-ja, kako je ocijenio, pripa-da najužem krugu literatu-re koja konstituiše monte-negristiku.

„Saznanja koja Čirgić prezentuje lišena su ideo-loškog i političkog balasta. On se u novoj knjizi vratio

svojoj izvornoj oblasti – di-jalektologiji. Sabirajući ra-zne priloge o crnogorskom jeziku od samih početaka njegovog izučavanja, Ad-nan Ćirgić se odlučio za in-teresantan metod, odno-sno za obradu autoriteta koji su se u različitim peri-odima bavili ovom temom. Uspio je da meritorno od-govori na pitanje zašto se crnogorski govori najviše ispituju na čitavom južno-slovenskom jezičkom po-dručju”, kazao je on i izra-zio nadu da će uskoro bi-ti objavljen i nastavak stu-dije o crnogorskim dijelak-tolozima.

Doc. dr Adnan Čirgić rekao je da je za nastanak ove knjige najviše odgovo-ran akademik prof. dr Vukić Pulević, „pokretač iz śen-ke” kako ga je nazvao, od-nosno njegova knjiga o cr-nogorskim botaničarima, te obećao da se na drugi dio neće dugo čekati.

N. N.

Promovisana knjiga doc. dr Adnana Čirgića „Dijalektolozi i Crna Gora (do polovine XX vijeka)”

LINGVISTIČKA STUDIJA BEZ ROKA TRAJANJA– Prof. dr Novak Kilibarda: Čirgić je ovu knjigu napisao posebnom intelektualnom vještinom– Dr Vladimir Vojinović, glavni urednik u Zavodu za udžbenike i nastavna sredstva: Može se reći da je ovo na neki način istorijska knjiga, jer je Adnan Čirgić sabrao i obradio sve relevantne podatke o izučavaocima našeg jezika – Mr Nela Savković Vukčević: Ova knjiga je jedinstveno mjesto na kojem su obuhvaćeni najznačajniji proučavaoci crnogorskog jezika– Aleksandar Radoman, prodekan za nastavu Fakulteta za crnogorski jezik i književnost: Čirgić je uspio da meritorno odgovori na pitanje zašto se crnogorski govori najviše ispituju na čitavom južnoslovenskom jezičkom području

■ STUDIJA KOJA SE ČITA KAO ROMAN: Sa promocije

Program „Next Level”, ko-ji finansira Biro Stejt dipar-

tmenta za obrazovanje i kul-turu SAD, u saradnji sa Odsje-kom za muziku Univerziteta Śeverna Karolina, koristi hip-hop kao način da se podsta-kne interkulturalno umjetnič-ko izražavanje i razmjena isku-stava i znanja u različitim za-jednicama širom svijeta. Pro-gram promoviše međusob-no razumijevanje i prevazila-ženje konflikata i daje podrš-ku profesionalnom razvoju umjetnika.

Ambasada SAD u Podgori-ci, zajedno sa Forumom MNE, Centrom za romske inicijati-ve, NVO Alternativna kultu-ra i plesnim klubom „Matrix”

predstavila je program „Next Level” u Crnoj Gori. Tim pro-grama činili su Dj Plain View (bitmejker), Mahogany Jones (MC), Marc Mista B (DJ), De-ena „Snapshot” Clemente i Wandee „Wandeepop” Can-delario (plesačice), zatim, me-nadžer Paul Rockower, kamer-man Jennifer Blair i program-ski direktor Mark Katz.

Oni su održali hip-hop ra-dionice u OŠ „Božidar Vuković Podgoričanin” u Podgorici, za učenike romske i egipćanske populacije, i sa članovima ple-snog kluba „Matrix” u Nikšiću. Na kraju, tim programa „Next Level” imao je javno izvođenje u muzičkoj školi „Dara Čokori-lo” u Nikšiću. O. Đ.

Hip hop umjetnici iz SAD promovišu inkluziju IGROM DO LAKŠEG PREVAZILAŽENJA KONFLIKATA

OKT.2014

BROJ

28

32

KULTURA

„Život je neshvatljivo ču-do, jer se neprestano

troši i osipa, a ipak traje i sto-ji čvrsto”, zapisao je jednom prilikom Ivo Andrić, upore-divši životnu snagu sa sta-menom ćuprijom na Dri-ni. I mada je danas dosta onih koji bi usljed monoto-ne ili neizvjesne svakodnevi-ce ironično prevrnuli očima, još uvijek se mogu naći lju-di koji svojom životnom filo-zofijom potvrđuju stanovište slavnog pisca. Jedan od njih bez sumnje je Miloš Uskoko-vić, krepki osamdesetogo-dišnjak sa Brijega od Mora-če, koji već šezdeset godina živi u Beogradu, ličnost ve-drog duha i svestranih inte-resovanja, čovjek čije boga-to iskustvo mora inspirisati čak i najvećeg pesimistu, čo-vjek koji s lakoćom dokazuje da život, ukoliko ga usmjera-vamo na pravi način – i te ka-ko ima smisla.

Miloš Tomov Uskoković potiče iz vrijedne staropod-goričke zanatske porodice. Bio je devetogodišnjak ka-da su saveznički avioni od crnogorskog glavnog gra-da napravili pustoš. U va-trenom vihoru uništena su brojna dokumenta, pa mu je zbog greške rođenje „po-mjereno” za jednu godinu, sa ‘35. na ‘36. Dvostruki da-tum rođenja, posljedica ne-svakidašnjeg sticaja okolno-sti, kao da je još u najrani-jem periodu probudila dvo-jakost kod Uskokovića – pre-danost poslu i nauci s jedne, te umjetničkoj strasti s druge strane. Odmah nakon završe-ne Više realne škole u tadaš-njem Titogradu otisnuo se ka tuđini, ni u jednom trenutku ne zaboravljajući zavičaj ko-ji će mu gotovo pola vijeka kasnije poslužiti kao jedin-stven izvor stvaralačkog na-dahnuća.

Raskošna karijera

U Beogradu je bez sti-pendije i bilo kakve dru-ge finansijske potpore zavr-šio studije i postao profesor književnosti. Tih studentskih godina izdržavao se na ra-zne načine: obavljajući po-

slove u skriptarnici Filozof-skog fakulteta, raznoseći mli-jeko po kućama, bio je i akvi-ziter „Nolita”, zatim honorar-ni službenik u Saveznom za-vodu za statistiku na popi-su stanovništva, a svi ovi ni malo laki poslovi nijesu mu predstavljali problem, jer je još kao gimnazijalac upo-znao težak rad – kopajući te-melje buduće Željezare na radnoj akciji u Nikšiću. Usko-ro je uslijedio i prvi radni an-gažman, posao organizato-ra izdavanja lista „KMG Trud-benik”, građevinskog predu-zeća koje je upošljavalo čak 8.000 radnika.

„Mjesec dana nakon što sam primljen u list po-stao sam glavni i odgovor-ni urednik”, priśeća se Usko-ković i sa śetom dodaje: „Bi-li smo velika, jaka firma, ko-ja je zapošljavala ljude svih struka. Gradili smo značajne objekte širom SFRJ i svijeta – od Zapadne Njemačke, pre-ko Čehoslovačke, pa sve do Turske, Sirije, Kuvajta i Iraka. U ‘Trudbeniku’ sam obavljao mnoge poslove: bio sam šef Uprave za radnu snagu, po-moćnik direktora, a potom i direktor tesarskog pogo-na OOUR „Radan” sa 1.400 radnika, pomoćnik upravni-ka gradnje u „SKLO-UNION” kada sam tri godine, od ‘67. do ‘69. živio i radio u Čeho-slovačkoj…”

Zahvaljujući zavidnim or-ganizatorskim sposobnosti-ma ovaj vrijedni Podgoriča-nin je nekoliko godina pro-veo u Moskvi, đe je bio za-mjenik upravnika gradnje hotela „SOJUZ”. Tu se nje-govo poslovno putešestvi-je nije okončalo, jer je izme-đu 1985. i 1990. godine bio direktor Jugoslovenske ško-le u Bagdadu. Tokom svoje bogate radne karijere, u ko-joj je bio i direktor Doma kul-ture „Vuk Karadžić u Beogra-du”, zavrijedio je više značaj-nih odlikovanja. Među njima se izdvajaju: Srebrna plake-ta Grada Beograda za razvoj Beograda 1969, Orden rada sa srebrnim vencem 1974, te Orden zasluge za narod sa srebrnom zvezdom 1981. godine.

Ljubav prema umjetnosti

Ako ne važniji, a ono jed-nako zanimljiv je i Milošev umjetnički put. Njegov sli-karski talenat otkrio je još krajem četrdesetih godi-na prošlog vijeka profesor u podgoričkoj gimnaziji i se-kretar tadašnjeg Udruženja likovnih umjetnika Crne Go-re Niko Đurović, koji je sa di-rektorom Gimnazije Bogi-ćem Kažićem ubjeđivao To-ma Uskokovića da svog sina

usmjeri ka likovnoj umjetno-sti. Međutim, Tomo je, do-bivši potvrdu da je Miloš od-ličan đak, dao odgovor ko-ji se u Podgorici i dan danas prepričava:

„E, da vas nešto zamo-lim”, kazao je domišljati obu-ćar, dok njegovi sagovorni-ci još nijesu mogli naslutiti obrt, „nemojte mi ga zablu-đivat. Ja da sam htio u mole-re da ga dajem ne bih dava’ pare za njegove knjige.”

Na sreću, očeva odluka nije predstavljala doživotnu presudu.

„Tako sam potpuno ba-talio slikarstvo, ali ne za sva vremena”, uz smijeh ka-že ovaj penzionisani pro-fesor. „Amaterski sam po-čeo intenzivnije da slikam od 1986. godine. Na bijena-lu u Bagdadu jednu od mo-jih slika, portret moje supru-ge Mace u prirodnoj veličini, vidio je Milić od Mačve i tim povodom mi rekao da mo-ram nastaviti sa radom. Tako je i bilo. Nakon nekoliko go-dina samostalnog rada, to-kom kojeg sam imao i jednu izložbu u Beogradu, došao sam na ideju da predložim da se u okviru Kulturno-pro-svjetne zajednice programi-ra rad neformalne organiza-cije sa ciljem aktiviranja stva-ralačkih potencijala Podgori-ce. Okidač za to bila je želja da naslikam Brijeg od Mora-če, koji se nalazi ispred mo-je kuće. Tu sam svakodnevno razapinjao platno i slikao. Po-tom sam mom komšiji i prija-telju profesoru Vukali Đerko-viću predložio da formiramo društvo koje bi u našem gra-du afirmisalo kulturu. On je, zajedno sa Radojicom Popo-

vićem i Dragoslavom Milači-ćem, prihvatio moj prijedlog i na koncu smo sačinili pro-gram Udruženja.”

Prestižno udruženje

Slikarski uranak se svake subote selio na drugo mje-sto. Jednog vikenda bi to bi-li Sastavci, idućeg Banja đe je sada knjižara „Karver”, a sva-ki put kolonija je bivala sve brojnija. Ljudi su u aktivno-stima maštovitih Podgoriča-na viđeli uzvišenu misiju, pa su se za platnom oprobali i oni koji dotad nijesu uzima-li kičicu u ruku. Vremenom je ovo udruženje postalo ui-grani umjetnički sastav, a kao nevladina i neformalna orga-nizacija registrovano je u Mi-nistarstvu pravde RCG 1997. godine.

Kako su godine prolazile, „Slikarski uranak” postao je veliko, respektabilno i u širim okvirima prepoznatljivo kul-turno udruženje, koje je uče-stvovalo na mnogim izložba-ma i slikarskim kolonijama. U njegovom sastavu danas je čak 435 istaknutih slika-ra, pjesnika, naučnih radni-ka, estradnih i javnih djelat-nika iz 20 zemalja svijeta. U međuvremenu je preminulo njih 45, među kojima i sedam doktora nauka iz raznih stru-ka. Miloš Uskoković je goto-vo dvije decenije bio na čelu ove organizacije, a Skupština „Slikarskog uranka”, održana u podgoričkoj Gimnaziji „Slo-bodan Škerović” 2012. godi-ne, proglasila ga je za poča-snog predśednika.

„Za dvadeset i jednu go-dinu postojanja niko nas ni sa jednim centom nije po-

mogao”, napominje on. „To je najbolji dokaz da se mo-že bez novca, odnosno da su najvažnije volja i snaga.”

Književni rad

Pored slikarstva, Miloš Uskoković je autor knjiga i članaka koji obrađuju razli-čite teme. Jedno vrijeme se profesionalno bavio publi-cistikom, pa je postao član Udruženja novinara Jugosla-vije. Osim tekstova društve-no-političkog sadržaja, obja-vio je niz stručnih osvrta na književna i likovna djela dru-gih umjetnika.

Potpisuje se kao autor zbirke noveleta pod nazi-vom „Podgorička zrnad iz vijuga i avlija”, koju je obja-vila Kulturno-prosvjetna za-jednica Podgorice. Isti izda-vač štampao je i obimni ro-man-hroniku „Feniks u školi marifetluka”. U pitanju je če-tvoroknjižje sastavljeno od 100 priča iz života Podgori-čana, koje obuhvata tri pe-rioda: vrijeme prije II svjet-skog rata, godine okupacije, period neposredno nakon rata, te dio posvećen Pod-goričanima koji žive i rade u inostranstvu. Knjige koje či-ne ovu tetralogiju naslovlje-ne su redom: „Feniks na Me-dunu”, „Podličje okupacije”, „Ronjenje i isplivavanje” i „S Ribnice tamo i ovamo”.

Press Expres iz Beograda objavio je luksuznu publika-ciju u boji „Crna Gora u oči-ma umjetnika – Slikarski ura-nak u blagu Crne Gore”, či-ji je autor Miloš Uskoković, a pod istim naslovom izašle su dvije knjige u izdanju „Slikar-skog uranka” 2007. godine. On je, takođe, učestvovao u izradi knjige „Lješani za slo-bodu” kao tehnički urednik i ilustrator, te uz Mitra Đurišića i Miomira Radunovića – kao autor tekstova.

Rezervisao za sebe posebno mjesto u kolektivnom śećanju

Uskokovićev izniman do-prinos kulturi nije ostao ne-zapažen. O njegovom stva-ralaštvu pisale su ugledne novine „Advokat” i „Slovoto” iz Bugarske, turski časopis „KAYAK”, te ruski „Daturaž” i „Ugleče pole”. Pored brojnih priznanja ostvarenih u služ-bi, dobitnik je zahvalnica u oblasti kulture, među kojima su i one „Ruskog doma” u Be-ogradu, te Gimnazije „Slobo-dan Škerović”.

I danas, kao čovjek u go-dinama, Uskoković s neuma-njenom energijom radi na afirmaciji kulture. Dokaz to-ga su brojni apeli nadlež-nim institucijama za revita-lizaciju objekata od poseb-ne važnosti za crnogorsku kulturu, a možda i najbolja potvrda njegove iskrene po-svećenosti baštini svoje do-movine jeste predlog Udru-ženja Crnogoraca Beograda da mu se dodijeli status Ista-knutog kulturnog stvaraoca, nedavno upućen Ministar-stvu kulture Crne Gore. No, kakva god bila odluka Mi-nistarstva, jedno je sigurno – Miloš Uskoković je svojim djelom zadužio buduće ge-neracije, a svojom uzbudlji-vom životnom pričom rezer-visao za sebe prestižno mje-sto u kolektivnom śećanju.

N. N.

Portreti: Miloš Uskoković, profesor književnosti u penziji, likovni umjetnik, pisac, kulturni pregalac, osnivač i počasni predśednik „Slikarskog uranka”

ISKRENO POSVEĆEN BAŠTINI SVOJE DOMOVINE– Kako su godine prolazile, „Slikarski uranak” postao je veliko, respektabilno i u širim okvirima prepoznatljivo kulturno udruženje, koje je učestvovalo na mnogim izložbama i slikarskim kolonijama. U njegovom sastavu danas je čak 435 istaknutih slikara, pjesnika, naučnih radnika, estradnih i javnih djelatnika iz 20 zemalja svijeta.– Udruženje Crnogoraca Beograda predložilo da se Uskokoviću dodijeli status Istaknutog kulturnog stvaraoca

■ UPEČATLJIVO IZRAŽAVANJE PSIHOLOGIJE LIČNOSTI: Uskoković pokraj portreta Ljuba Čupića

KRITIČARI O USKOKOVIĆEVOM DJELU

LJUBOMIR B. RADULOVIĆ, profesor književnosti: Laganim i jasnim kazivanjem podśeća na Čehova i Andrića

O Uskokovićevom djelu „Feniks u školi marifetluka” profesor književnosti Ljubomir B. Radulović je zapisao:

„Miloš Uskoković vjerno, pripovjedačkim darom slika ljude – Jugoslovene, većinom u inostranstvu. Zahvaljujući vlastitim moralnim pogledima i širokoj kulturi, izbjegavao je i suzdržavao se prijekog sankcionisanja nepromišljenih i lakomislenih postupaka svojih autentičnih junaka; nije posezao za sankcijama pa i onda kada su bile neizbježne. Njego-vom oštrom opservatorskom oku nije izmakla takoreći nijedna sitnica u zamršenom ži-votu brojnih junaka. Uskoković se, zapravo, pokazuje kao zaljubljeni majstor slikanja sva-ke zbilje i ružne istine. On svojim laganim i jasnim kazivanjem podśeća na Čehova i An-drića. Ne apologetski, već vjerno, knjiga slika jedno minulo doba, čije će plodove stvara-laštva u nedogled uživati mnoge generacije. U osnovi ove obimne pripovjedačke puto-pisne proze stoji filozofija očovječena čovjeka. Miloš Uskoković je radio i pisao da čovje-ka učini ljepšim, a njegov život srećnijim.”

LJUBO BRAJOVIĆ – BRAJA, akademski slikar: Intuitivno iskazivanje emocionalnog doživljaja

Već prvi susret sa slikama Miloša Uskokovića (1993. godine) stvorio je kod mene uti-sak da se radi o školovanom slikaru. U kompoziciji se ponaša kultivisano, lako i bez omaš-ki koje bi remetile stabilnost ukupnog doživljaja. Konstrukcija, statika i harmonija slike majstorski su izvedene. Boje znalački prilagođava temi i oplemenjuje nijanse i atmosfe-ru slike, što je posebna osobina njegovog stila. Dubina i atmosfera slike naročito su izra-ženi u pejzažu. Posebno je interesantno kako Uskoković rješava pitanje kolorita neba i oblaka, što može biti dobar primjer za način rješavanja ukupnog ambijenta slike. Miloš je uradio nekoliko portreta koji snažno djeluju i izražavaju psihologiju ličnosti bez mno-go detaljisanja, što predstavlja veliku vrijednost. Iz slika se vidi da on intuitivno iskazuje svoj emocionalni doživljaj, a to njegova djela čini privlačnim.

33

OKT.2014

BROJ

28

KULTURA

Slikarevo pismo: Pogled o esejističkoj prozi Dimitrija Popovića (IV)

APSOLUTNI, TOTALNI UMJETNIK„…Umjetnik je dužan gledati tjelesnim očima, i nadasve, očima duše, okom duhovnim” F. M. Dostojevski, O umjetnosti (Ob iskustvje, 133. str. ruskoga izdanja)

Nagrada „Božo Bulatović” za životno djelo dodijeljena Miloradu Stojoviću

NEMJERLJIV DOPRINOS CRNOGORSKOJ KULTURIBogić Rakočević, predśednik žirija za dodjelu nagrade: Stojović je gotovo tiho i nenametljivo našu kulturnu riznicu bogatio dragocjenim prikazima i esejima o savremenoj crnogorskoj književnosti

NOVI LISTOVIDIPLOMARIUS(Br. 1,2,3)

Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih inte-gracija Crne Gore izdalo je tri broja magazi-

na „Diplomarius” koji tretira teme iz oblasti spolj-no-političkih aktivnosti Vlade Crne Gore, kao i ra-da Ministarstva u prethodnom periodu.

Magazin sa periodičnim pregledom brojnih aktivnosti koje se sprovode na planu diplomatije i evropskih integracija pokrenut je po ugledu na druga ministarstva iz ove oblasti, u cilju dodatnog informisanja međunarodne i domaće javnosti, kao i povećanja transparentnosti rada MVPEI.

U brojevima 1,2 i 3 „Diplomariusa” izdvajamo zanimljive tekstove: dr Igora Lukšića, potpredśed-nika Vlade i ministra vanjskih poslova i evropskih integracija „Ekonomska diplomatija isa-radnja sa dijasporom prioriteti MVPEI” Nade Vojvodić, savjetnice u kancelariji Glavnog pre-govarača, „Uspješna evropska godina za nama, podsticajza nove integracijske pobjede”. Miodrag Radović, sekretar radnih grupa za 23. i 24. poglavlje, „Kako smo pripremali akci-one planove za 23. i 24. i Ljiljana Janković, direktorica Direkcije za NATO „NATO Crna Go-ra preuzela predsjedavanje američko-jadranskom Poveljom”.

O ulozi medija u procesu Evroatlantskih integracija pisala je Isidora Sekulić Šoć, novi-narka Radio Televizije Crne Gore, dok je u okviru dijela koji tretira pitanja iz oblasti eko-nomske diplomatije Biljana Šćekić, (generalni direktor generalnog direktorata za ekonom-sku diplomatiju i kulturnu saradnju) pružila informacije o uspostavljanju efikasnog meha-nizma integrisane ekonomske diplomatije. Objavljeni su i intervjui sa: Ivanom Sutlić Pe-rić, ambasadorkom Hrvatske u Crnoj Gori, Rastislavom Vrbenskim, stalnim koordinato-rom UN sistema i predstavnikom UNDP u Crnoj Gori, te Ferdinandom Nagiem, ambasa-dorom Rumunije u Crnoj Gori.

U dijelu koji se bavi bilateralnim odnosima Đorđe Radulović, objavio je tekst „Cr-na Gora i iseljeništvo”, Gordan Stojović, direktor direkcije (Ataše, Generalni direktorat za bilateralu) „Crna Gora i Dijaspora”. Nikola Ivezaj, II sekretar Generalnog direktora-ta za konzularne poslove i dijasporu „Zastupanje u pružanju konzularnih usluga”, Ra-domir Sekulović, samostalni savjetnik Generalni direktorat za konzularne poslove i di-jasporu „Prilagođavanje Crne Gore standardima EU, viznoj politici migracijama, azilu i readmisiji”.

Odjeljak Mladi i diplomatija donosi priloge o Šestoj ljetnjoj školi za mlade diplomate „Gavro Vuković” Milena Iličković, Aleksandar Obradović”, Ivan Vučinić i Goran Ruljić, kori-snici programa stručnog osposobljavanja u Ministarstvu vanjskih poslova i evropskih in-tegracija pisali su o utiscima pripravničkog staža u Ministarstvu vanjskih poslova i evroa-tlanskih integracija, dok je o Dvoru kralja Nikole i njegovom diplomatskom salonu pisala Anda Alivodić, Odjeljenje za međunarodno-pravne poslove.

Miodrag Radović, Generalni direktorat za evropske poslove, pisao je o preduzetniš-tvu i industrijskoj politici, kao stavkama stabilne ekonomije. Kako postati ravnopravan učesnik privrednog svijeta objasnila je Tatjana Tomić, Generalni direktorat za evropske poslove javne nabavke, dok je Nada Vojvodić, savjetnica u Kancelariji glavnog prego-varača, odgovorila na pitanje ko sunaši pregovarači. O programu pristupanja Crne Go-re Evropskoj uniji (PPCG) pisala je Snežana Radović, generalni direktor Generalnog di-rektorata za evropske poslove, a Nevenka Vulićević, direktorica Direkcije za usaglašava-nje s pravnom tekovinom EU „Crna Gora kao model evrooptimistične države vs. evro-skepticizam”.

„Diplomarius” piše i o IV „Map Ciklusu” Crne Gore (Milica Vujošević, III sekretar u Ge-neralnom direktoratu za NATO i politiku bezbjednosti NVO i NATO). Zabilježena je i go-dišnjica NATO Info centra (Milica Kovačević – predśednica upravnog odbora CDT), kao i otvranje Konzulata u Minhenu „Izazovi i šanse” (Veljko Milonjić, generalni konzul Gene-ralnog konzulata u Minhenu).

U okviru dijela Mediji i NATO Neđeljko Rudović, novinar i zamjenik glavnog urednika „Vijesti”, objavio je tekst „Vrijeme je za razgovor”, dok je o odnosu iseljenika i dijaspore pi-sao Gordan Stojović, ambasador Crne Gore u Argentini „Staro iseljeništvo u SAD-u. De-jan Vuković, direktor Direkcije za diplomatske privilegije i imunitete, legalizaciju, vizno-pasoške poslove objavio je tekst u dijelu koji pripada istoriji diplomatije: „Crnogorci nije-su kasnili za svijetom”.

O spoljno političkim temama pisali su: Ivana Petričević, Generalni direktor General-nog direktorata za koordinaciju programa „Prelazak sa Ipe I na Ipu II” pomoći EU, Ire-na Bošković, Generalni direktorat za koordinaciju programa pomoći EU„Prekogranična saradnja – instrument razvoja”, dok je Daliborka Uljarević dala svoje viđenje o odno-su NVO sektora i EU u tekstu „Komuniciranje EU u Crnoj Gori – Aktivnosti komunikaci-onog tima”.

Mili Prelević, zamjenik glavnog i odgovornog urednika Dnevnih novina, ukazao je na potrebu da principi NATO i EU moraju biti isti, Danijela Đurđić-Dedić, savjetnica u diplo-matskoj akademiji objavila je tekst „Aktivnosti, sporazumi, pośete Diplomatskoj akade-miji”, dok je „Kratak istorijat institucionalne saradnje Crne Gore sa svojom iseljeništvom” dala Elvira Bekteši, Uprava za dijasporu. Detalje o Evroazijskoj integraciji čitaocima je pri-bližila Anita Maraš, Generalni direktorat za bilateralne poslove. O ljudskim pravima, izbo-ru za članicu Komiteta UN za ljudska prava i budućoj ulozi u Komitetu pisala je prof dr Iva-na Jelić, članica Komiteta UN za ljudska prava.

Dejan Vuković je podśetio čitaoce na konzularne odnose i značaj počasnih Konzula-ta za Knjaževinu i Kraljevinu Crnu Goru, dok je Vanja Madžgalj, direktorka Britanskog sa-vjeta, objasnila u čemu se ogleda podrška Britanskog savjeta i britanske ambasade pro-cesu pristupanja Crne Gore EU.

Uređivački odbor časopisa čine: Vladimir Radulović, Aleksandar Andrija Pejović, Pre-drag Stamatović, Anđela Čelebić, Željko Perović, Branislav Karadžić, Damir Grbović, Dra-gana Radulović, Ivana Petričević, Snežana Radović i Biljana Šćekić.

Š. B.

„ŠKOLSKO OKO”(List učenika OŠ „Milija Nikčević”, Nikšić)

U likovno i tehnički dobro urađenom listu učenika OŠ „Milija Nikčević” iz Nikšića, ciklično je složeno više

poglavlja u kojima su date rubrike i nadnaslovi po zna-čaji i aktuelnosti događaja. U uvodniku je predstavljena redakcija učenika novinara sa nastavnicom Draganom Radoman. Tu je i mini-prologomena direktorice Slavice Perošević. U rubrici „Školski dnevnik” taksativno je na-brojeno više najznačajnijih dešavanja: kulturno-eduka-tivnih i takmičarskih, dokumentovano podkrijepljenih uspjelim fotografijama.

Slijede kraće rubrike: „Kako učiti i naučiti”, „Važno je učestvovati, a zadovoljstvo pobjeđivati”, „Zar život ne bi bio dosadan kad bi svi bili isti”, te literarni rad učenice ko-ja je osvojila nagradu na konkurusu, koji je Akademija centralno- evropskih škola orga-nizovala na temu različitosti. Učestvovala su đaci iz 15 evropskih zemalja, od kojih su odabrana 44 rada među kojima se našao i pomenuti rad. Tu su tekstovi „Ljudska prava u akciji”, „Koprivnica-Nikšić”, informacija u uzvratnoj posjeti hrvatskih osnovaca Crnoj Gori. Neizbježna je „Likovna radionica” tj. galerija likovnih ostvarenja umjetnice Radmi-le Vuksanović.

Bl. Koprivica

Za ovogodišnjeg dobitnika književne nagrade „Božo

Bulatović” za životno djelo proglašen je Milorad Stojo-vić, istaknuti crnogorski knji-ževni kritičar i antologičar. O nagradi je odlučivao žiri u sastavu: Borislav Jovanović, Bogić Rakočević i Željko Ru-tović.

Obrazlažući odluku žirija, njegov predśednik Bogić Ra-kočević je podśetio da Stojo-vić već više od šest decenija zauzima prepoznatljivo mje-sto na kulturnoj mapi Crne Gore.

„On je dao značajan do-prinos crnogorskoj književ-noj istoriji, kritici, teatrologiji i izdavaštvu. Posebno je zna-čajan njegov pedesetogodiš-

nji rad na izučava-nju Marka Miljano-va, čija je ‘Sabrana djela’ prvi put pri-redio 1963. godi-ne. Stojović je go-tovo tiho i nena-metljivo našu kul-turnu riznicu bo-gatio dragocjenim prikazima i esejima o savremenoj crno-gorskoj književno-sti. Posebno i traj-no zadužio je kul-turu edicijom ‘Lu-ča’ Grafičkog zavoda Tito-grad, kao čvr-

stim temeljem crnogor-skog nacionalnog i kul-turnog identiteta i isto-rijskog trajanja, koja je u više od sedamdeset tomova, čiji je glavni urednik bio, obuhvatila i objedinila crnogorsku književnost od XI do XX vijeka”, rekao je on.

U saopštenju žiri-ja navodi se da „nagra-dom koja nosi ime Bo-ža Bulatovića, jednog od najznačajnijih stva-ralaca poniklih na ovim prostorima, Mojkovac potvrđuje vezanost za svoje najbolje duhovne iz-danke koji predstavljaju ne-prolaznu vrijednost, a dodje-lom ovog priznanja Miloradu

Stojoviću, nakon Čeda Vuko-vića (2012) i Radoslava Pajko-vića (2013), nagrada dobija na značaju koji umnogome pre-vazilazi okvire ove sredine.”

Milorad Stojović je ista-kao značaj Boža Bulatovića, rekavši da je on mnogostru-ko zadužio Crnu Goru, ne sa-mo dubokim tragom koji je ostavio u njenoj književnosti.

„Veoma mi je drago što dobijam nagradu koja no-si njegovo ime. Doživljavam je kao najveće priznanje”, ka-zao je on.

U okviru svečanosti povo-dom dodjeljivanja nagrade, održanoj u Mojkovcu, premi-jerno je prikazan dokumen-tarni film „Putevi koji pišu – Božo Bulatović”, čime je obi-lježena i petogodišnjica smr-ti poznatog pisca. U filmu ko-ji je sniman više od godinu dana, o Bulatovićevom liku i djelu, pored dobitnika na-grade, govore i drugi istaknu-ti kulturni djelatnici: Radoslav Pajković, Jevrem Brković, Sre-ten Asanović, Janko Nikolov-ski, Borislav Jovanović, Bogić Rakočević, Milika Pavlović i Radoslav Rotković.

N. N.

Piše: dr Lidija Vukčević

Pogrešno bi bilo razdvaja-ti Dimitrija slikara, kipa-

ra, crtača, grafičara, od Dimi-trija književnika. Premda smo naglasili kako nam se čini da je upravo ona lirskija vokacija njegova umjetničkog genija ispisivala prozu, autobiograf-ske zapise ili poetičke odgo-vore na vječna pitanja stvara-nja, ne smijemo zaboraviti ka-ko upravo leonardovski uni-verzalizam, ustaljena piktural-nost te jedinstvena tematska zaokupljenost – njeno nadah-nuto osuvremenjivanje „šo-kantnim”, iznenađujućim pre-obrazbama, te nadasve na-sljedovanje leonardovske fi-guracije do majstorstva što se samonadmašuje – čini da i Di-mitrijevo slikarstvo, kao uosta-lom i njegova slavnog pret-hodnika, govori duboko me-lankoličnim iskustvom svoju spoznaju boga i čovjeka, Stvo-ritelja i Stvaratelja, djela i tijela.

Ne smijemo nikako zane-mariti ovaj duboki ali i svjesno odabrani poetološki nalog ko-je je pred svoje djelo Dimitri-

je sebi postavio: značilo je to ujedno i usvajanje perfekcio-nizma slike i linije, težnju ap-solutnom i neprestanu potre-bu za transcendencijom: nisu li Leonardovi pejzaži-ako bi-smo smjeli i načas zaboravi-ti njegove likove, modele, mi-tove ili arhetipove – istodobno temeljno metafizični čak i on-da kad prizivaju idealno proji-cirani krajolik renesansnog pi-manja prostora?

Nije li težnja za apsolut-nom simetrijom, stilska kon-stanta da se kolorit „svodi” na prividnu monokromiju, po-igravanje sfumataurama do postizanja fantastičnog mo-menta, aurizacija likova, ili pak, promišljanje slikarstva iz ruke teoretičara – još jed-na srodna, nezaobilazna po-dudarnost, simbolisti bi rekli korespondencija, među dvoji-com majstora slikarstva?

Konačno, leonardovska je perspektiva gledanja – makar formalno bila u razini štafela-ja- u unutarnjem ontološkom smislu uvijek poetika odozgo, iz božanske točke gledišta. Tu se Dimitrije, slično kao i Leo-

nardo, temeljno svjestan sebe, postavlja kao apsolutni, totalni umjetnik. Ako se, ili baš kad se usuđuje crtati Krista s leđa či-ni to stoga jer je svjestan kako je dorastao tome zadatku: mi s njegovom sveobuhvatnošću perspektiva dobivamo u novu tradiciju suvremenog slikar-stva jedan zanimljiv obrat.

Umjetnost se naizgled u -Dimitrijevoj ruci- pona-ša dekonstrukcijski, rušitelj-ski, skeptično, anarhoidno- a „paradoksalno” postiže izni-mnu značenjsku teksturu ko-ja naizgled postavlja upit-nim ili ironizira temat. S dru-ge strane Dimitrije svojoj slici podaruje beskrajnu, nemjerlji-vu snagu umjetničkoga izraza. Usuđujemo se reći da misteri-je martirija i raspeća što ih je razvio Dimitrije u svojem sli-karstvu od početka osamde-setih godina prošloga stoljeća do prijelaza u novo stoljeće, či-ne nezaobilno stjecište umjet-nički iskazanih preobrazbi ko-je čovjek i bogočovjek prolaze u svojoj putanji.

(Nastaviće se)

PORTRET LAUREATAMilorad Stojović je rođen u Martinićima kod Dani-

lovgrada 1927. godine. Od 1952. godine bio je profe-sor gimnazije u Titogradu, a od 1963. do 1975 – glavni urednik i direktor Izdavačkog sektora Izdavačko-štam-parskog i knjižarskog preduzeća „Grafički zavod” iz Ti-tograda. Od 1976. godine radio je kao direktor Drame, a od 1981. do 1990. kao upravnik Crnogorskog narodnog pozorišta. Dvostruki je dobitnik Nagrade oslobođenja Ti-tograda, 1966. i 1968, te Trinaestojulske nagrade SR Crne Gore 1969. godine.

OKT.2014

BROJ

28

34

ARHIVLekcije iz crnogorske istorijske i etičke čitanke (II)

TRI HRASTA VLADIKE SVETOGPrema istorijskom pamćenju i kolektivnom sjećanju Pobora i Maina, kod manastira Stanjevići, odnosno u njegovom neposrednom okruženju, Petar Prvi je lično, svojom rukom zasadio tri hrasta. Pored centralizovane hrišćanske vjerske dogme o Svetom Trojstvu, tri hrasta simbolizuju i tri rane koje je vladika zadobio u bojevima na jatagan, sa Turcima (dvije rane u bici na Martinićima, a treću u borbi na Ljubotinju). Po tome je Sveti Petar Cetinjski jedinstven primjer među evropskim vladarima. Držeći u jednoj ruci krst, a u drugoj isukanu sablju, on je neposredno učestvovao i krvario u borbama sa Osmanlijama. U tom „plesu” žednih jatagana uvijek je, sa svojim Crnogorcima, izlazio kao pobjednik, dajući na taj način nemjerljiv doprinos stvaranju novovjekovne crnogorske države. S druge strane, svaki od tri istorijska i, ujedno, sveta hrasta, koje je „odnjivio” Petar Prvi, „priča” svoju priču o znamenitim ličnostima i događajima, kao i o neprolaznim porukama sudbinski vezanim za ovaj podlovćenski kraj, koji predstavlja Crnu Goru u najužem smislu riječi

Piše: Vlado Đ. Duletić

Za razliku od onog na Pe-raj brijegu, stari hrast ko-

ji je Petar Prvi zasadio neda-leko od ulaza u manastirski kompleks Stanjevići još uvi-jek prkosno odolijeva vre-menu, munjama i gromovi-ma, koji su Lovćenu muzika. Jedino ga je obuzeo i zaro-bio bršljan, koji – očigledno – isisava njegove životne soko-ve. Ukoliko se blagovremeno ne ukloni, navedena puzavi-ca može da ugrozi vitalnost ovog hrasta i doprinese su-šenju pojedinih grana iz nje-gove krošnje. No, uprkos to-me, on „kazuje” svoju priču o Stanjevićima. Priču o njego-vom osnivanju i važnim do-gađajima koji su se ovdje de-sili.

Vladika Danilo obnovio ruševine nekadašnjeg dvorca Crnojevića

Nastanak manastira Sta-njevići (koji je nazvan po po-borskom bratstvu Stanjevi-ći, kasnije Kapisoda) vezu-je se za vladiku Danila Šćep-čeva Petrovića, rodonačelni-ka poznate crnogorske dina-stije Petrović – Njegoš. Po-što je 1714. godine, u poho-du Numan paše Ćuprilića, opustošeno Cetinje i Cetinj-ski manastir, vladika Danilo se sklonio u Stanjeviće, gdje je za svoje potrebe obnovio ruševine nekadašnjeg dvor-ca Crnojevića. Ovako obnov-ljeni objekat kasnije će kao dio konaka ući u sastav ma-nastirskog zdanja Stanjevići.

Stari hrast – nadalje – „pripovijeda” kako je vladi-ka Danilo boravio u Stanjevi-

ćima sve do 1724. godine, ka-da je od novca koji je donio iz Rusije renovirao i osposo-bio Cetinjski manastir i tako se vratio u staru rezidenciju.

Priča dalje kaže da je za ovaj manastir posebno bio vezan vladika Sava Petrović. „On je u pravom smislu bio kaluđer isposnik i povuče-ni čovjek, sušta suprotnost Danilu. Izbjegavao je miješa-nje u svjetovne poslove svo-je zemlje, trudio se svim si-lama da izbjegne sukobe sa Turcima i da ojača veze s Ru-

sijom i prijateljstvo s Mletač-kom Republikom” (Ljubomir Kapisoda Stanjević: „Mana-stir Stanjevići stogodišnja re-zidencija dinastije Petrović”, Cetinje, 1998, str. 38).

Ideju vladike Danila da na Stanjevićima podigne crkvu i manastir, poslije njegove smrti je ostvario vladika Sava Petrović

Ideju vladike Danila da na Stanjevićima podigne crkvu i manastir, poslije njegove

smrti je ostvario vladika Sa-va Petrović. S tim u vezi stari hrast „podsjeća” da je u „Ce-tinjskom ljetopisu” zapisano: „Godine od Hrista 1736. sa-gradi vladika Sava na Stanje-viće crkvu hram živonačelni-je Trojice i manastir sastavi”.

Posvećen prvenstveno crkvenim poslovima, vladika Sava je za potrebe manasti-ra Stanjevići kupovao zemlji-šte od mještana Pobora i Ma-ina, o čemu postoje sačuvani brojni kupoprodajni ugovo-ri i pisane zabilješke. Pored

ostalih, preci autora ovog zapisa, dva brata Duletići (Ivan Vuletin i Marko Vu-letin) su 1744. godine vla-dici Savi, u okolini Stanje-vića, prodali određene baštine.

U manastiru radila škola za opismenjavanje koju je pohađao i Petar Prvi

Treba reći da je u ma-nastiru radila škola za opismenjavanje koju je – pored ostalih – poha-đao i Petar Prvi, čije mir-sko ime nije zabilježeno ni zapamćeno. On je na crnogorski mitropolit-ski tron stupio 1784. go-dine i Crnom Gorom je vladao punih 46 godi-na (umro je na Lučindan 1830. godine, a za sveti-telja je proglašen 1834. godine).

Za ovih 46 godina vla-davine Svetog Petra Ce-tinjskog na Stanjevići-ma su se zbili – kako „svjedoči” stari hrast na Podhrastiću – broj-ni znameniti događa-ji koji su obilježili nje-

govu epohu. Tako je Pe-tar Prvi 1786. godine, „pri ruševinama manastirske pojate i guvna […], vra-tivši se iz Rusije, najpr-vi odnjivio korun (krto-lu), za koji do tada nijesu znali Crnogorci ni Primor-ci, a od tada ne znaju za glad” (Mladen Crnogor-čević: „Crkve i manastiri u općini Budvanskoj”, Zadar, 1901, str. 25).

Krtolu, koja je spasila Crnogorce od egzistencijalnog kraha, Petar I je pri povratku iz Rusije prvo zasadio na Stanjevićima

Svakako, pojava krompira u doba gla-di bio je prelomni doga-đaj u prevazilaženju veo-ma teške socio-ekonom-ske situacije i sveopšte nemaštine u Crnoj Go-ri. Usljed hroničnog ne-dostatka hlebnog žita i drugih životnih namirnica, tzv. „ruska krtola”, koju je – pri povratku iz Rusije – iz Tr-sta donio Petar Prvi i zasadio na Stanjevićima, vrlo brzo je postala osnovna biljka – hra-niteljica napaćenog crnogor-skog naroda.

„Od ove jedne krtole s je-seni će biti desetak. A od tih desetak iduće godine moglo bi ih biti do stotinu – goto-vo da se napuni vreća” – ta-ko je, prema poznatom ro-manu Čeda Vukovića („Poru-ke”), Vladika Sveti ohrabrivao

svoje izgladnjele Crnogorce i Primorce. I gle čuda, upravo je krtola u XIX vijeku prehra-nila crnogorski živalj i spasila ga od egzitencijalnog kraha.

Koliko je krompir bio va-žan za biološki opstanak cr-nogorskog naroda najbolje svjedoči – kako „podsjeća” stari hrast na Stanjevićima – Njegošev kalendar „Grlica”, u kome će se – uz znameni-te datume iz crnogorske isto-rije – stalno bilježiti i godine „od kako je krumpir u Crnu Goru donesen”.

U odajama manastira Stanjevići je na zemaljskom saboru održanom 1798. godine izglasan prvi zakonski akt u Crnoj Gori (Zakonik opšti crnogorski i brdski)

Dvanaest godina nakon što je Petar Prvi zasadio prvi krompir u podlovćenskoj Cr-noj Gori, u odajama mana-stira Stanjevići je – kako se „prisjeća” stari hrast – na ze-maljskom saboru održanom 1798. godine izglasan pr-vi zakonski akt u Crnoj Go-ri (Zakonik opšti crnogorski i brdski). Tim zakonskim do-kumentom je, za ono vrije-me i tadašnje prilike, zave-den relevantni pravni pore-dak u ovoj, do tada, besud-noj zemlji. Na tom zemalj-skom zasijedanju izabrano je i „Praviteljstvo suda crno-gorskog i brdskog” (pozna-to u narodu pod nazivom „Kuluk”), kao centralni or-

gan vlasti koji je brojao „pe-deset činonačelnikov”. Time su postavljeni temelji za saz-danje moderne crnogorske pravne države, čime je tra-siran put njenog budućeg društvenog i pravnog ra-zvoja.

U mračnoj manastirskoj ćeliji Stanjevića Petar I Pe-trović je svojom rukom na-pisao tekst ovog prvog cr-nogorskog zakonika, koji je imao 16 članova. Njegovo donošenje je bio događaj od prvorazrednog značaja

za Crnu Goru, koji je ozna-čio početak odlučne bor-be protiv bezakonja, krvne osvete, pljačke i svakog dru-gog zla.

U Stanjevićima Petar Prvi je sročio brojne poslanice i odaslao ih zavađenim i zakrvavljenim crnogorskim plemenima, bratstvima i pojedincima

U kvrgama i njedrima starog hrasta na Stanjevići-ma, urezane su brojne po-slanice koje je Petar Prvi ov-dje sročio i odaslao ih zava-đenim i zakrvavljenim crno-gorskim plemenima, brat-stvima i pojedincima. „Ove svojevrsne poruke ili „freske na kamenu”, kako su slikovi-to nazvane, nalaze se goto-vo u samoj ravni sa najuzvi-šenijim moralnim normama i zakonima, koje je iznjedrila cjelokupna ljudska civilizaci-ja” (Vlado Duletić: „Budva od mita do stvarnosti”, Budva, 2010, str. 92).

Noseći u sebi svu muku života napaćenog i violen-tnog naroda crnogorskog, kome – uz to – poštovanje reda i zakona nije bilo isu-više svojstveno, Petar Prvi je neprestano sanjao i do-zivao sunce kako da se pro-vedri „više Gore Crne”, od-nosno kako da privede „ne-pokorne na poslušanije”. Te veličanstvene snove preto-čio je u nedostižne posla-nice. Preko trideset posla-nica napisao je na Stanjevi-

ćima. I sve su one impresiv-na svjedočanstva vremena u kome su nastale. Mnoge od njih su aktuelne i nepro-lazne i dan danas u XXI vije-ku, kada Crna Gora pristupa evropskim integracijama. A taj naš evropski put podra-zumijeva – pored ostalog – dosljednu primjenu svih onih moralnih zakona ko-je je još prije dva vijeka ta-ko zdušno zagovarao i pro-movisao Petar Prvi.

(Nastavlja se)

FRESKE NA KAMENU PODLOVĆENSKOMStari hrast na Stanjevićima „podsjeća” na brojne poruke Vladike Svetog koje su iskle-

sane na ovom sivom i oskudnom, ali slobodarskom podlovćenskom kršu. Imajući u vidu njihovu gotovo mitsku snagu, aktuelnost i neprolaznost, citiraćemo neke izvode iz po-slanica Petra Prvog, koje je u knjizi „Poslanice” (Cetinje, 1993) sabrao i objavio naš pozna-ti književnik Čedo Vuković.

„Znate, kako sam vazda molio i zaklinja, da među sobom mirno živite i da jedan dru-gomu pakost i zlo ne činite. […] Za to vas molim i svakoga strašnijem imenom božijim za-klinjam, nemote toga siromaha ćerati i tu zemlju grabiti, no se prođite ot njega i ot nje-gove napasti. Koji neće poslušati, takvi da je u Gospoda Boga proklet i da mu sve bude prokletno i zlosrećno, a pravima i poslušnim da bude Bog u pomoć” (1790).

„Naša vrata slobode nek su svakom slobodu ištućem otvorena. I to neka vi je ama-net, jer ako tako ne uzradimo, onda mi niti smo slobodni niti što vrijedimo, niti zaslužu-jemo zvati se potomcima našije slavnije prađedova, koji su kćeli i znali svoju bogomda-nu slobodu uvažavati i dijeliti je i drugome čoeku, koji je iz čemernog i bogomrskog rob-stva ište” (1790).

„Evo smo došli, mili moji vitezovi i čestiti junaci, došli smo da s neprijateljem našu krv prolijemo; došli smo da osvjetlamo obraz pred svijetom, došli smo da pokažemo neprija-telju naše vjere, našeg imena i naše predrage slobode da smo Crnogorci, da smo narod, narod voljan, narod, koji dragovoljno za svoju slobodu bori se do posljednje kaplje krvi i sami najmiliji život na međi svojih besmrtnih prađedova ostavlja.

[…] Zato na oružje i na krvavo polje, mili vitezi – da pokažemo neprijatelju što su ka-dre junačke gore” (1796).

„Ni same ledene stijene ne dam za nikakvo blago ovog svijeta, jer su i ledene stijene prekupane u junačkoj krvi. […] Neću blaga ni bogatstva, ali oću poštenje pod kojim za-jedno s mojim narodom živim i umrijeti želim.

[…] Na sablju smo dobili. Bez sablje ne puštamo, pa makar junačka krv do koljena po-tekla” (1799).

„Videći našu neslogu i domaću rat u sva plemena od vaše Nahije, ja s mojom najvi-šom žalošću i plačem vidim da ste svi sami sebe i svojoj đeci najviši krvnici i neprijatelji duševni i tjelesni i da svi đavoli i svi vaši neprijatelji od svijeta ne bi mogli toliko zla, ni to-liko štete učiniti, koliko vi sami sebe činite.

[…] Vi činite ono što znate, no ne znate što činite” (1822).„Ja sam odavno vidio da ovdje živjeti ne mogu i evo dođe vrijeme da od sile cetinjske

pod starost bježim iz Cetinja.[…] Da među Turke živim, ne bih toliki zulum trpio, koliko trpim od Crnogoracah”

(1823).„I do sada ste dosta lijepo radili, ali evo sad s mojom velikom žalosti čujem da je me-

đu vama udarila velika nesloga i da neki Bjelopavlići brane zle ljude od kastiga. A đe se zli ljudi ne kastigaju, tu nikakvoga dobra biti ne može” (1828).

Imajući u vidu da poslanice Petra Prvog predstavljaju jednu od temeljnih kulturno-istorijskih i književnih vrijednosti Crne Gore, s pravom se može reći da je sa njima pripre-mljena i nagoviještena gorostasna pjesnička pojava i figura Petra II Petrovića Njegoša, pjesnika među vladarima i vladara među pjesnicima.

■ Stari hrast na ulazu u manastir Stanjeviće

■ Stari hrast na ulazu u manastir Stanjeviće (detalj)

OKT.2014

BROJ

28

35

NOVE KNJIGE

Šezdeset godina svog plod-nog i još uvijek aktivnog um-

jetničkog rada Nikola Vujošević, poznati crnogorski slikar, obilje-žio je knjigom „Magika kanjona”. To je, u stvari, svojevrsno mono-grafsko ogledalo slikarevog opu-sa – sam autor je odabrao i prire-dio blizu 70 tekstova – intervjua i razgovora s njim, u elektron-skim i štampanim medijima, za-tim prikaza, impresija i osvrta no-vinara, pisaca i likovnih kritičara. Sam Vujošević je, uz uređivanje važnih likovnih publikacija i član-stvo u mnogim likovnim asocija-cijama, kao likovni kritičar i teo-retičar objavio veliki broj kraćih studija, eseja i osvrta, sazdanih u dvije knjige „Sa likovnih obzorja” i „Memento – crnogorska moder-na umjetnost”. Za njega se mo-že reći da je jedan od rijetkih li-kovnih stvaralaca koji, povodom svojih, kao i djela drugih umjetni-ka, publici i kritičkoj javnosti mo-že da ponudi jasnu analitičku pri-ču, baziranu na punoći i uvjerlji-vosti sopstvene imaginacije.

Kompleksnost njegovog duhovnog orijentira i doživlja-

ja svijeta ogleda se u svoj svo-joj punoći i u najnovijoj knjizi. Polazeći od njenog bogatog i raznovrsnog interpretativnog teksta, knjigu možemo prihvati-ti i kao vrijednost samu po sebi. Ali, i više od toga. Jer, śutra, kad ne bude više ni slikara ni njego-vog kista, a ni za publiku češće prilike da se neposredno susret-ne s njegovim platnima, „Magi-ka kanjona” će na posredan, ali dovoljno upečatljiv način svje-dočiti o slikarevoj kreaciji i sen-zibilnosti njegove boje, o nje-govoj duhovnoj sraslosti s pej-zažom moračkih kanjona, kao jedine, neprekinute i vječne in-spiracije i jedinog motiva.

Vujošević nije jedini koji se u svojoj stvaralačkoj odiseji prikla-njao obradi određene ideje i bli-skih motivacijskih usmjerenja, ali je jedan od rijetkih koji je in-spiraciju za sopstveni kreativni angažman pronalazio u jednoj, jedinoj konstanti, striktno ome-đenoj fenomenološkoj odredni-ci Prirode – u ovom slučaju, ka-njona Platije, što ga je Morača, kroz svoj viševjekovni tok, tako

veličanstveno izvajala. Platije su alfa i omega Vujoševićevog li-kovnog pisma, izvorište, smjer i zaokruženi svekoliki pojmov-ni adresar njegovog, koliko eg-zistencijalnog, toliko i unutraš-njeg, najdubljeg identitetskog uporišta. Od prvog dana kada je spoznao da su boja i četkica njegov jedini put, pa sve do da-nas, dakle, više od šezdeset go-dina, tokom kojih je samostal-no izlagao 23 puta, a preko 200 – grupno i kolektivno, uz najve-ća stručna i nacionalna prizna-nja i nagrade, Platije i Morača bili su i ostali, kao tema i motiv, njegov najjači vizionarski poriv. Dovoljno je navesti samo neko-liko naslova tekstova sadržanih u knjizi, pa naslutiti snagu inspi-racije – jedinstvene vodilje kroz kamen, lišaj, vodu, sjenu i svje-tlost – „Ordenje kamena”, „Pla-tijski kamenopadi”, „Platije su škola koju nikada nijesam zavr-šio”, „Čitav moj život je slikar-stvo”, „Slikajući Kanjon – slikam svoj portet”, „Morača i ja smo jedno” i mnogi drugi. Polazeći od strukture i usredsređenosti

njenog sadržaja, odnosno kon-cepcijskog vidokruga, šta nam je ponudila Vujoševićeva knjiga?

Najprije, tu su predgovor Jevrema Brkovića i pogovor Marijana Maša Miljića, pozna-tih crnogorskih pisaca i kritiča-ra. Istina, predgovori i pogovo-ri, sami po sebi, ne predstavlja-ju nikakvo iznenađenje, a niti mogu uticati na vrijednost dje-la. Međutim, shodno kompe-tenciji onih koji ih pišu, mogu da objasne, artikulišu i postuli-raju datu materiju i time dopri-nesu cjelovitosti njene prezen-tacije, a što upravo susrećemo u kritičkim propratnim tekstovi-ma Brkovića i Miljića. Oni upra-vo inaugurišu i zaokružuju viđe-nja Vujoševićeve poetike, na či-je valere su ukazali i brojni novi-nari, stvaraoci, kulturni posleni-ci u svojim zapisima, napome-nama, osvrtima, intervjuima. Tako će Brković zapisati da Ni-kola Vujošević spada u red onih rijetko osobenih crnogorskih slikara koji i „ne moraju potpi-sivati svoje slike”. A Mašo Mi-ljić, pored ostalog: „Odnos um-

jetnosti i stvarnosti, poznat kao mimezis, ili podražavanje, Vu-jošević rješava kreativno, maj-storski, estetski, transponujući prirodu, kanjon u slike”.

O Vujoševiću su pisala, ili s njim razgovarala poznata ime-na iz crnogorske literature, no-vinarstva, likovne umjetnosti – Milo Kralj, Danilo Eraković, Slo-bodan Vuković, Dušan Đurišić, Budislav Kralj, Boško Pušonjić, Budimir Simonović, Kosta Čakić, slikarka Marina Radulović i mno-gi drugi. U knjizi su sadržani ne samo novinski tekstovi, već i ra-dio i TV razgovori vođeni sa sli-karom svih ovih godina. Sve-ukupni likovni i kulturni ambi-jent, počev od šezdesetih proš-log vijeka do danas, na svoj na-čin bogati i upotpunjuje razno-vrsna novinska i foto dokumen-tacija na kojoj su poznati crno-gorski slikari i pisci, fotokopirani novinski članci, kulturno-istorij-ski spomenici, važne izložbe, skupovi i kongresi, kao na pri-mjer, Kongres SLU u Budvi, 1964.

„Magiku kanjona” možemo smatrati i svojevrsnim biblio-

grafskim almanahom Nikole Vu-joševića. Istorija likovne kulture u Crnoj Gori zasigurno će poka-zati od kolike su važnosti ovakve knjige. Jer, intervjui, osvrti, im-presije, sadržani na stranicama „Magike kanjona”, predstavljaju dvojaku analitičku matricu. Pr-vo, to su ocjene i tumačenja Vu-joševićevog stvaralaštva koja su dali, ili kroz sama pitanja dotica-li novinari, odnosno autori tek-stova. Drugo, sam umjetnik je kroz svoje odgovore, ne samo izvorno formulisao sopstveni umjetnički rukopis, njegov kod i poruku, već istakao i pojasnio istorijske i nezaobilazne trenut-ke likovne prakse u Crnoj Gori u prošlih 60 godina. Razlog više da se knjiga pročita. I pogleda!

Jovanka Vukanović

PLATIJE – ALFA I OMEGA SLIKAREVOG PISMA(„Magika Kanjona”, pripremio i uredio Nikola Vujošević, „Pobjeda”, a. d. Podgorica, 2014)

Prošle godine na „Pobjedi-nom” konkursu za neobjav-

ljeni crnogorski roman žiri je nagradio tri romana, koja su u međuvremenu već objavljena, dok su tri najbolja naredna ste-kla pravo da u okviru ovog reno-miranog izdavača budu, takođe, publikovana. Nesumnjivo, radi se o vrlo zanimljivim književnim ostvarenjima.

Roman spisateljice iz Bije-log Polja Blage Žurić „Još mo-žeš da poručiš kišu“, iz ove dru-ge grupe, inače peti po redu u ediciji Savremeni crnogorski ro-man, privukao je moju posebnu pažnju i interesovanje, ne samo svojim neobičnim naslovom ne-go i formalno-sadržajnim oso-benostima, u duhu termina ru-skih formalista остранение, što se prevodi kao začudnost ili oneobičavanje. To je nešto što nas izbaci iz automatizma, po-navljanja i ravnodušnosti, stere-otipa i skrene nečim na sebe na-šu pažnju, nekom novinom.

Novi roman Blage Žurić „Još možeš da poručiš kišu”, koja se sve više potvrđuje kao ozbiljan i zreo pisac, predstavlja rijedak stvaralački eksperiment, origi-nalan i po žanru i po tematici, teorijski vrlo složen a estetski na visokom umjetničkom nivou. Radi se o romanu osobene kon-cepcije i neobične strukture, vrlo zanimljive i koherentne forme.

Ova knjiga je, u stvari, ro-man o stvaralačkom procesu i romanesknom postupku. Ri-ječ je o djelu o nastanku roma-na koji još nije napisan, čiji je Pi-sac opsjednut njegovom idejom i vizijom, ali nikako da započne pisanje. Ova knjiga Blage Žurić je stvaralačka priprema za nje-govo pisanje i uobličavanje. Pra-maglina iz koje taj roman treba da nastane je sastavljena iz pu-no raznorodnih elemenata – mi-sterija po sebi i za nas.

Ono što je napisano i uobli-čeno je, po sebi, već umjetničko djelo – roman o romanu, roman prije romana. Roman o nenapi-sanom romanu.

Sami lanac stvaralčkog pro-cesa sastavljen je od 55 karika, konstitutivnih segmenata. To su kratke pričice-eseji, samotni monolozi i dijalozi o mukama i ljepoti umjetničkog stvaranja i nastanku novog estetskog svi-jeta i bića.

Broj 55 je sam po sebi sim-boličan. Autorka ga je uzela ne slučajno, kao i druge simbole u ovome vrlo provokativnom i za-nimljivom romanu.

Dvadeset fragmenata-eseja u romanu pripada Piscu Nenapi-sanog romana koji je, uz druge književne personalizovane čini-oce stvaralčkog procesa, glavni akter romana. Na stvaralačkoj golgoti uzdižu ga nadahnuće,

zanos, imaginacija i moć stvara-nja, a razdiru sumnje u sebe, ne-vjerica u sve, ośećanja taštine i uzaludnosti i stalna razapetost između Erosa i Tanatosa.

Muči ga početak i, kao Mi-nervina sova, famozna „prva re-čenica”, mameći ga u neizvjesnu stvaralčku avanturu, u nepozna-to i neizrecivo.

Podsticaj za roman Piscu se javio sasvim slučajno, kada je u novinama pročitao da će na ne-koj izložbi u Šangaju biti izlože-na i Mala Sirena iz Kopenhage-na, statua inspirisana istoime-nom bajkom Hansa Kristijana Andersena, ali i antičkim mitom o sirenama, tim neobičnim za-vodljivim bićima, čijoj pjesmi ne može niko da odoli.

Blaga Žurić, profesor knji-ževnosti, i, inače, vrsni pozna-valac bajki kao književne vrste, priče o sirenama, tačnije o Ma-loj Sireni, zadivljujuće je iskori-stila simboliku koja se, kao bića drugog svijeta, na njih odnosi i inkorporirala je u svoje novo ro-maneskno djelo – malo po obi-mu ali veliko i značajno po no-vini postupka, književno-teo-rijskim odlikama i nesumnjivoj estetskoj vrijednosti.

Čitalac, kao akter, po ulo-zi koju mu je autorka dala, u ro-manu zauzima četvrtinu roma-neskne brojanice. Za jednu ka-riku manje u tome nizu je Mi-

sao, dok je Drugoj Misli (u stva-ri Sumnji) dato znatno manje prostora. Piščevoj „divnoj da-mi” Gerdi, koju je on sam častio imenom Ljepuškasta pripala su tri zrna pripovjedačkog bisera – i to negdje pri kraju romana.

Mala Sirena je lik iz Narato-rovog kazivanja, kao i ostalih aktera romana. Inače, Narator je sveprisutni kazivač, koji sve pra-ti i nadzire. Njegova prisutnost je nenametljiva, delikatna ali i argusovska.

Spisateljica romana „Još možeš da poručiš kišu“, Pisac i Narator nijesu iste ličnosti i ne smiju se poistovjećivaiti.

Autorka Blaga Žurić (Nomen et omen) se drži po strani, kao demijurg, prati kako nastaje svi-jet romana i cijeli taj ontološki događaj, stvaranje bića.

Ona sve daje kroz umjetnič-ku sliku stvaranja. U stvaralač-kom procesu sve je moguće i sve je građa za pisanje.

Pisac kao lik se udvaja, umnožava. Traga kroz sebe za tajnom pisanja, nedokučivom misterijom stvaranja. Otva-ra brojna pitanja koja ga muče, odgovara na njih. U romanu je očita međusobna povezanost raznih činilaca u stvaralačkom procesu, u nastanku djela. Kao čitaoci pratimo put od od zami-sli do realizacije. Roman se zavr-šava zapravo tamo đe je treba-lo da počne njegovo pisanje. To je stvaralačka avantura sa broj-nim iznenađenjima na putu. Taj put je, u stvari, stvaralački pro-ces. Zamisao je samo početak,

spiritus movens. Iz raznorodne psihičke i duhovne građe, kao i iz stvarnosti i uobrazilje, nastaje sazdanje jednog novog svijeta, svijeta romana.

Vidi se da je autorkina za-misao polako sazrijevala. Ona je zamisao razrađivala, tražeći adekvatnu kompoziciju i struk-turu, kroz stvaralački proces i magiju oblikovanja. Takođe, spi-sateljica Blaga Žurić je, ne samo dobar pisac, nego i izuzetan či-talac. Zato je, valjda, personali-zovala lik Čitaoca u romanu, i ta-mo mu dala, poslije Pisca, zna-čajnu, noseću ulogu. On nije sa-mo primalac, recepijent, već kao akter učestvuje u pisanju roma-na, ali i kao kritičar, estetski či-stunac, boem iz biblioteke.

Roman je, nesumnjivo, oso-ben eksperiment. Forma je neo-bična, aktuelna, originalna. Ona je sijamski blizanac sadržaja. U stvari, oni su jednopono Jedno. Nameće se pitanje koliko, pored Pisca, roman zavisi od Čitaoca. On otkriva nešto novo, ima svo-ju konkretizaciju. Od njega zavi-si ontološko oživljavanje djela. Pisac je stvaralac, demijurg, mu-čenik, ukletnik, izazivač, apostol sumnje, zatočnik fatuma. Ključ za razumijevanje ovoga roma-na nije ni autorkin život ni nje-no književno iskustvo, već na-čin oblikovanja, tajna stvaranja.

Nenapisani roman je Piščeva sudbina ali ne i njegove autorke.

Teorijski, roman je vrlo slo-ženo i originalno djelo. Prijem-čiv je za sve ukuse i afinitete, najviše za postmodernistički.

Blaga Žurić je vrlo hrabro oda-brala delikatan način romanes-knog oblikovanja, postaviv-ši vrlo visoke estetske zahtjeve. Uspjela je u svome naumu. Njen roman zahtijeva viši nivo čitanja. Tek čitanjem se on ontološki us-postavlja. Bez čitaoca on kao da ne postoji. Zato se otvara pre-ma čitaocima kao muzička par-titura.

Ispod slojeva značenja uka-zuje se smisao. Susret Pisca i Či-taoca na semantičkom i semio-tičkom polju. Ali ostaju misterija djela i njegova magika, njegova netipičnost.

Sve se dešava ciklično, u kru-govima, sa težištem semantič-kim promjenjivim, kao Ananki-nim vretenom, sa kojega se čuje glas Sirena, s kojim se proniče u suštinu, ljepotu i estetski smisao romana Blage Žurić „Još možeš da poručiš kišu“.

Marijan Mašo Miljić

Pljevaljski korzo, autora dr Branka Banovića, je prva

objavljena monografska studi-ja koja razmatra do sada jedan nedovoljno obrađen i prouča-van fenomen društvenog živo-ta i ponašanja građana u gradu sa zanimljivom naslijeđenom tradicionalnom kulturom. Au-tor predmetnu pojavu posma-tra u periodu od 1930. do 2004. U tom periodu, klasifikovanom u nekoliko faza, predstavlja se okupljanje učesnika na korzou, njihovo odjevanje, ponašanje, način komuniciranja i drugi pra-teći sadržaji. Time autor ilustru-je stil ponašanja pojedinih druš-tvenih grupa koje se profilišu po starosnom, polnom, statusnom, kulturnom, rodbinskom pa čak i plemenskom obilježju.

Na bazi prikupljenih poda-taka, dr Banović dokazuje više-

struki smisao pljevaljskog kor-zoa koji je imao i određene spe-cifičnosti u odnosu na korzo u nekim drugim sredinama. Kor-zo je bio tribina komuniciranja njegovih učesnika, način sazna-nja i prenošenja informacija iz svakodnevnog života, prilika za zabavu i poznanstvo. Čak su tu uspostavljani kontakti i za neke poslovne potrebe, sudarali se pogledi zaljubljenih, susretali se poznanici, prijatelji i rodbina. Ko zna koliko je brakova sklopljeno na osnovu poznanstva na kor-zou. Jedna sagovornica sama je priznala autoru da se ona najvi-še „motala” oko jednog „lokali-teta” na korzou đe je često sta-jao mladić koga je simpatisala i u koga se bila zaljubila. Na kor-zou se moglo zaključiti ko se sa kime družio, koji su ih razlozi po-vezivali. To su samo neki aspek-

ti života pljevaljskog korzoa ko-je je autor uspješno obradio u odgovorno koncepcijski razra-đenoj temi, na veoma pristupa-čan način, uz strogo poštovanje mjere verbalističke egzibicije.

Autor je uspješno posmatrao temu u kontekstu urbane struk-ture grada, bliže rečeno njene čaršije. Glavna promatranja tan-giraju interakcijsku vezu korzoa i urbanih jedinica grada u kojima se odvijaju određene slike kor-zoa koje čine ukupni mozaik ove pojave. Stoga knjiga ima zna-čaj i predstavlja vrijedan prilog urbanoj sociologiji Pljevalja, jer prati proces urbanizacije grada i njegovu privrednu i društvenu transformaciju, s posebnim ak-centom na glavnu ulicu kao are-nu na kojoj se odvija gradski ži-vot sa svim svojim sadržajima. Koristeći savremeni teorijsko-

metodološki pristup u koncipi-ranju ove teme, autor u trećem poglavlju uspješno rekonstruiše korzo iz vremena Kraljevine Ju-goslavije, čime je učinio posljed-nji napor da unese u memorijsku riznicu scene iz gradske svakod-nevice iz jednog davnijeg peri-oda. U situaciji veoma oskudne građe o ovoj materiji (temi) au-tor se uglavnom koncentrisao na śećanja svojih brojnih sagovorni-ka, kao i na raspoloživu literatu-ru, što se može tretirati kao vali-dan indikator na bazi kojih je au-tor potkrijepio svoje hipoteze i izveo zaključke koji se ne mogu osporiti. Tom metodom autor je mapirao objekte duž ulice na ko-joj se dešavao korzo, što je pred-stavljalo jedan od težih zadataka u pisanju ovog rada.

Banović prati pljevaljski kor-zo i tokom Drugog svjetskog ra-

ta čija je fizionomija determini-sana samim ratnim okolnosti-ma, psihologijom ljudi optere-ćenih ratnim pilikama, pri čemu se i ovaj vid zabave i okupljanja prilagođavao takvom stanju. U svim tim periodima on analitički posmatra transformaciju samog korzoa u skladu sa promjenama urbane strukture grada, regi-strujući elemente koji su opsta-li, koji su nestali ili su se modifi-kovali u nove forme.

Imajući u vidu izgubljene ambijentalne cjeline u gradu sa kojima je bio u integralnoj vezi pljevaljski korzo, autor konsta-tuje da bi savremeno uređeni centar grada mogao biti mnogo ugodniji za provođenje slobod-nog vremena, privukao bi ve-ći broj pośetilaca i predstavljao bi dopadljivu turističku cjelinu, prikladnu za valorizaciju kultur-no-istorijskog nasljeđa Pljevalja.

U knjizi je zastupljeno i vi-še fotografija iz prošlosti Pljeva-lja i više grafičkih priloga o vari-jacijama i broju učesnika korzoa

i rasporedu ugostitelsjkih i trgo-vinskih objekata.

Bez sumnje, širok prijem ove knjige kod čitalaca različitih ka-tegorija, ukazuje na opravda-nost publikovanja zadate teme koja je privlačila pažnju, ne sa-mo istraživača iz oblasti druš-tvenih nauka, već i književnih stvaralaca.

Milorad Joknić

TRAGOM PLJEVALJSKE KULTURE I TRADICIJE(Dr Branko Banović: „Pljevaljski korzo”, Zavičajni muzej Pljevlja, 2014)

ROMAN O ROMANU(Blaga Žurić, „Još možeš da poručiš kišu“, Podgorica: „Pobjeda”, 2014)

LIST CRNOGORSKIH PROSVJETNIH, KULTURNIH I NAUČNIH RADNIKA IZDAVAČ: ZAVOD ZA UDŽBENIKE I NASTAVNA SREDSTVA PODGORICAODGOVORNI UREDNIK: dr Goran SekulovićList izlazi mjesečno. Godišnja pretplata 8,80 eura, polugodišnja 4,40 euraBroj žiro računa: 510 - 267 - 15VEB-SAJT: www.zuns.me/prosvjetniradUREDNIŠTVO I ADMINISTRACIJA: Ulica Balšića br. 4tel/fax: 020/ 231-254 i 020/ 231-255; mob: 067/ 222-982; e-mail: [email protected] Rukopisi se ne vraćaju


Osnovna škola „Jovan Gnjatović” u Vraćenovi-

ćima nalazi se na takvom mje-stu da putnik i namjernik sti-če dojam da dolazi u spomen park, jer se u prostranom dvorištu nalazi sedam spo-men-obilježja junacima mno-gih bitaka iz davnih vremena istorije crnogorskog naroda.

Ovo spomeničko zda-nje podignuto je 1979. go-dine palim borcima NOR-a i žrtvama fašističkog tero-ra sa područja Opštine vu-čedolske 1941-1945. godi-ne. Školsko dvorište krasi vi-soki spomenik – obelisk u či-joj se pozadini nalazi još šest spomen obilježja – memen-

ta herojima prošlih ratova među kojim je i bista Jova-na Gnjatovića, čije ime ško-la s ponosom nosi.

S obzirom na to da su spomenici bili u dosta lo-šem stanju, direktorica mr Vesna Mijušković tražila je pomoć od Saveza boraca, Opštine Nikšić, Vlade Crne

Gore, i svim dobronamjer-nih ljudi i radnih organiza-cija da pomognu sanaci-ju monumentalnog spo-men obilježja, jer, kako ka-že: „Ulaskom u našu državu, svakom prolazniku zapara-će oči pogled na piramidal-no-kaskadni postament ve-likog spomenika junacima

NOB-ea, poispadalih coklo-va, od mraza rasprslih i usit-njenih ploča…”

Njen trud nije bio uzalu-dan. Projektom Vlade Crna Gora za konzervaciju i re-stauraciju kulturnih doba-ra Opštine Nikšić, ovaj spo-menički kompleks je ušao u program i počelo je renovi-

ranje spomenika uz struč-nu kontrolu i projekte arhi-tekata i konzervatora. Obi-lježava se svaki upotrebni kamen da bude vraćen na svoje mjesto, a oni koji su oštećeni biće zamijenjeni novourađenim.

Bl. K.

Škole na Granici OŠ „Jovan Draganić” − Petrovići (Banjani)

POLUPRAZNE UČIONICENastavu pohađa svega 11 učenika, a obavlja je 19 učitelja, nastavnika i profesora, tako da gotovo na svakog učenika dolaze dva prosvjetna radnika. Škola ima i područno odjeljenje Klenak sa jednim đakom i jednim učiteljem

Osnovna škola „Jovan Draganić” u Petrovi-

ćima (Banjani) bila je ne-kad velika škola, a sada je na izdisaju. Školski objekat je arhitektonski atraktivno zdanje u koje je nekad uči-lo dvjesta i više đaka. Sada u polupraznim učionica-ma nastavu pohađu svega 11 učenika. Škola ima i po-dručno odjeljenje Klenak sa jednim đakom i jednim učiteljem.

Kako kaže direktor Mi-ljan Marković, nastava je stručno zastupljena. U ško-li radi 19 učitelja, nastavni-ka i profesora tako da na gotovo svakog učenika imaju dva prosvjetna rad-nika. Imaju i veoma boga-tu biblioteku, što ne izne-nađuje jer je ova škola po-čela da radi 15 godina prije prve ško-le u Nikšiću. Nastava je organizovana u privatnoj kući Draganića 1861. godine.

Banjani su istorijska čitanka u ka-menu i njihovoj populaciji lako je na-učiti istoriju. Potrebno je samo da či-taju table pored puta i natpise natpise kamenih spomenika iz balkanskih ra-

tova, kao i Prvog i Drugog svjetskog rata. Njihova škola bila je na granici i trebalo ju je braniti i odbraniti.

Svega nekoliko kilometara od ško-le udaljen je arheološki lokalitet Crvena stijena, dok je manastiri Kosijerevo sa-mo kilometar i nešto malo više.

Bl. Koprivica

Susreti: Milorad Čvorović, nastavnik biologije i tehničkog obrazovanja u OŠ „Branko Višnjić”, Krstac − GolijaSA GUSLAMA I ENTUZIJAZMOM PRKOSI NEVOLJAMA

Biblijsku poruku „Čudni su putevi gospodnji” najbo-

lje potvrđuje Milorad Čvo-rović, nastavnik biologije i tehničkog obrazovanja u OŠ „Branko Višnjić”, Krstac − Go-lija. Rođen u rudarsko-bok-

sitnom kraju (se-lo Zagrad), na-kon diplomiranja na Višoj pedagoš-koj školi u Nikšiću, davne 1976. godi-ne, zaposlio se u Milićima u Bosni. Tu ostaje do rat-nog vihora 1991. godine, kad se vraća u rodni kraj i nastavlja pro-svjetarski „hod po mukama” od Nikšića do Goli-je, prolazeći i više puta dvije među-državne granice − zbog snijega idući preko Trebinja, Bi-leće na Gacko, pa u Crnu Goru iz ko-je je i krenuo.

Mlad, pun zna-nja i entuzijazma, Čvorović je u Milićima počeo je uspješ-nu prosvjetarsku karijeru. Bi-ran je u razne samoupravne strukture škole, a jedno vrije-me bio je i njen direktor. Sin poznatog guslara Radoja Šo-

lova ponio je njegove gene i stare dobre gusle, uključuju-ći se u guslarsku sekciju mje-snog kulturno-umjetničkog društva, plijeneći publiku na brojnim nastupima i svečano-stima svojom glasovnom vir-tuoznošću i spretnošću uda-ranja u strune gusala. Kao ta-kav dobio je i rijetku titulu počasnog člana KUD „Sloga” iz Loznice. Guslarsko umjeće otvorilo mu je evropske pu-teve po Austriji i Njemačkoj đe je pjevao našim radnici-ma. Nastupao je u Radio Sa-rajevu u emisiji „Uz strune gu-sala”, KUD „Milići” i KUD „Vla-senica”, družeći se sa guslar-skim virtuozima Boškom Vu-jačićem i Kostom Plakalovi-ćem.

Uspjeh i srećan život kao paučinu preśekao je ratni vi-hor. U pustošenju rata prislo-nio je gusle u ćošak, više ne nastupa pred publikom. Str-pljivo čeka prve penzioner-ske dane koje je zaradio u OŠ „Branko Višnjić”, Krstac u Go-liji.

Bl. K.

Počelo renoviranje spomenika junacima mnogih bitaka iz istorije crnogorskog naroda pred školom „Jovan Gnjatović” u Vraćenovićima

DA SE ISTORIJA NE ZABORAVI

Nastavljajući tradiciju objavljivanja kratke priče,

Objavljuje

KO N K U R S

Za kratku novinsku priču

U obzir dolaze do sada neobjavljivane priče, dužine do tri stranice kucane dvanaesticom (tj. do 100 redova ili 9.000 karaktera).

Žiri će za nagradu odabrati tri najbolje priče.Prva nagrada iznosi 300 eura, druga 200, a treća 100 eura.

Priče, pod šifrom, i sa rješenjem šifre u posebnoj koverti, slati najmasnije do 20. novembra.

Autor može da pošalje najviše dvije priče.

Rezultati konkursa biće objavljeni do 15. decembra ove godine.

Priče slati na adresu: „Prosvjetni rad”, Ul. Balšića br. 4, 81000 Podgorica (sa naznakom ZA KONKURS), ili na e-ma-il: [email protected]


Ministar poljoprivrede i ruralnog razvoja Petar

Ivanović je na redovnoj kon-ferenciji za novinare, osim redovnih aktivnosti u toj oblasti, predstavio osmogo-dišnjeg Nikolu Šćepanovića, učenika III razreda OŠ „Pavle Rovinski” iz Podgorice, koji pośeduje veliko znanje o bi-ljakama i intenzivno čita lite-raturu o botanici.

„Biljke su počele da me zanimaju kada sam naučio da čitam. Interesuju me za-to što imaju različite sasta-ve, imaju ljekovita i otrovna svojstva i razna staništa.

Uživam na časovima pri-rode i društva i nastaviću da izučavam biljke, kako bih jednog dana pomagao lju-dima kojima je to potreb-no. Kada odrastem baviću se narodnom medicinom da bih pomogao bolesnima da ozdrave”, poručio je Nikola.

Ministar Ivanović je izra-zio nadu da će ovaj osmo-godišnji zaljubljenik u bota-

niku jednog dana biti dobar stručnjak u oblasti poljopri-vrede ili uspješan poljopri-vredni proizvođač.

Nikola Šćepanović je na poklon od Ministarstva po-ljoprivrede dobio set knji-ga o poljoprivredi za đecu, i

stručnu literaturu o ljekovi-tim biljkama.

O. Đ.

Ministar poljoprivrede i ruralnog razvoja Petar Ivanović razgovarao sa osmogodišnjakom Nikolom Šćepanovićem

ZALJUBLJENIK U BOTANIKU

■ Ministar Ivanović uručio poklon Nikoli Šćepanoviću

■ Nastava u Petrovićima je organizovana još daleke 1861. godine

1

OKT.2014

BROJ

28


Објављује

КО Н К У Р С За најбољу причу и пјесму ученика

Драге ђевојчице, драги дјечаци! Не заборавите.

„Ђечија страна“ „Просвјетног рада“ објављује лите-рарни конкурс за ученике основних школа, од првог до деветог разреда. Тема је слободна. Додјељују се сље-деће награде:

За причу Прва награда – зимовање на ВерушиДруга награда – комплет ЦД Фестивала „Наша радост”Трећа награда – књига (награду дијели пет ученика)

За пјесму Прва награда – зимовање на ВерушиДруга награда – комплет ЦД Фестивала „Наша радост”Трећа награда – књига (награду дијели пет ученика)

Прву и другу награду је обезбиједио Дјечји савез Под-горице, а трећу Завод за уџбенике и наставна средства из Подгорице.

Радове можете слати на адресу „Просвјетни рад”, Ул. Балшића бр. 4, 81000 Подгорица (са назнаком „ЂЕ-ЧИЈА СТРАНА”), или на e-mаil: prosvjetnirа[email protected]

Поред имена и презимена, написати име школе и раз-реда. Радове слати до 20. новембра, а резултати конкурса биће објављени до 15. децембра.


ЧЕЖЊА ЈЕДНЕ КЊИГЕКњига, та ризница знањачесто на полици снове сања.

Да неко дође, да је се сјети, у свијет снова с њом да полети.

Од прашине мука је хвата, а деран један игра се рата.

Стрпљиво чека, времена нова

да се дјечак пожели снова. Стрпљиво чека пријатељ стари,

иако за њу дјечак још не мари.

Ђорђе Вулевић ОШ „Сутјеска”

Подгорица

ЉУБАВОчи бистре, сјајнекао сунца сјај.

Поглед мили, драги, очекује ме сад.

Журим, трчим хитрода га видим ја.

И данас код баке срешћу њега, знам.

Кад ме види срећом сија,једва чека сусрет наш.

Кад му приђем он скакућевесели се на сав глас.

Открићу вам тајнуто је бакин пас.

Ела Керовић ОШ „Сутјеска”, Подгорица

ДАНИ ДРЕЊИНА У НИКШИЋУСви волимо и жели-

мо да се хранимо при-родном и здравом хра-ном. Кад кажемо здра-вом, мислимо на пло-дове без прскања хе-микалијама. У Никшићу је одржана манифеста-ција здраве хране, под називом „Дани дрењи-на”.

Грађани Никшића су имали прилику да про-бају разне производе о дове љековите биљ-ке. Ту су били сокови, ликери, џемови, слат-ко… Посебно је било занимљиво на штан-ду породице Мира-новић која је позната по својим производи-ма од дрењина. Они су

створили мини погон за производњу

сока, који пла-сирају по хо-

телима и ресторанима широм Црне Горе.

Осим штандова са производима од дрењина, било је и штандова са разним рукотворинама. Посеб-ну пажњу скренуо је штанд ђеце предшкол-ског вртића „Пчелица”. Излагали су своје ру-котворине од вунице, а заједно са васпитачи-цом демонстрирали ка-ко их израђују. Мани-фестацију су уљепша-ли малишани из КУД-а „Захумље” и „Акорд”, као и ђеца из плесне школе „Круг”.

Сљедеће дружење ће бити септембра идуће године.

Стеван ПејовићОШ „Максим Горки”,

Подгорица

ГЛАСАМ ЗА ПРИРОДУ Молим вас да зажму-

рите. Замислите прос-трану пољану, пуну шареног и мирисног цвијећа. Замислите хла-дан поток који тече у близини. Замислите раз-нобојне лептириће, пти-чице које својом пјесмом поздрављају прољеће и пчелице које зује наоко-ло. Ова замисао би сви-ма нама бар на кратко измамила осмјех на лицу и учинила би нас срећ-нима. Замислите колико је лијепо живјети у свије-ту гдје нема дима од ци-гарета ни издувних гасо-ва од аутомобила. Нажа-лост, аутомобили и цига-рете постали су неизос-тавни дио нашег свако-дневног живота.

Ако се осврнемо око себе, видјећемо много људи, и младих и оних старијих, како пуше ци-гарете. На кутијама ци-гарета написана су упо-зорења и налијепље-не ужасне слике о боле-стима које пушење може да изазове. Упркос свим

тим упозорењима људи и даље пуше. Каква је то навика да се без пушења не може, каква је то пот-реба да се уништава соп-ствени зивот? Да ли је је-дан пушач свјестан какву штету чини своме здра-вљу и здрављу својих најмилијих? Да ли је вриједно ради тако ло-ше навике одузети кисе-оник онима које најви-ше воле, да ли је вријед-но разбољети се и умрје-ти? Молим све пушаче да застану и да још једном размисле шта раде себи и својим најдражима, а шта природи! Један пу-шач мање, и ето малог али значајног корака на-пријед. Један данас, још један сјутра, и тако сва-ког дана. Било би их 365 мање за једну годину, а то није мали број! То је травка више, то је зеле-нија ливада и бујније др-веће. То је лептир више и веселији цвркут птица… То је азурно плаво небо изнад наших глава, то су љепше и свјетлије боје.

То је свјежији ваздух који ди-шемо, то је здравији живот који живимо.

Људи су дио приро-де: зелених шума и ли-вада, плавог неба и мо-ра, бистријих и бржих ријека… И ми као и све животиње зависимо од природе. Али ми има-мо моћ да мислимо и да свјесно радимо. За-то имамо већу одговор-ност да ту природу бра-нимо и чувамо, најприје од нас самих. Подржа-вам дан без аутомоби-ла и цигарета, јер тај је-дан дан може много да допринесе да наша пла-нета лакше дише. Дајем глас за очување приро-де и здравља, јер наше мало данас, сјутра ће би-ти неизмјерно, велико и златно.

Ја желим ону слику са почетка ове приче. Ја гласам за ПРИРОДУ!

Маша ЛекићОШ „Сутјеска”,

Подгорица

■ Ана Ивановић, ОШ „Његош“, Цетиње

22

OKT. 2014

BROJ

28

ПЈЕСМА С ДВА КРАЈАЧитајте ову пјесму и од краја.Ту ћете наћи крајичак почетка.Ведра је она ко пуштање змаја,несташлук крије иза сваког ретка.О, можете је читати до петка !Несташлук крије иза сваког ретка,ведра је она ко пуштање змаја.Ту ћете наћи крајичак почетка.Читајте ову пјесму и од краја.

Слободан Станишић


– Милице! Милице! Па добро, куд се опет дјело то дијете? Соба у хаосу, играчке свуда, а ње нема! Чак је и папуче опет оставила за собом. Када се прехлади, има да цмиздри да неће код љекара. Платиће ми за ово! За-памтиће дан када је последњи пут гледала цртани!

Сузана је бијесно затворила врата дјечије собе и пошла ка дневном боравку у нади да ће тамо пронаћи своју шестогодишњу кћер.

– Срђо, јеси видио оно твоје дијете?Супруг на кратко одваја поглед од теле-

визијског екрана.– Нисам знао да је само моја.– Нека сада тога, него реци гдје си је

сакрио. Има задњицу у семафор да јој прет-ворим. Вријеме је да је научим реду. Толи-ко је пуштена да ће нам се још мало на гла-ве пењати.

– Погледај у њеној соби, знаш да воли та-мо да се игра бојанкама.

– За кога ме ти сматраш? Па наравно да сам тамо прво погледала.

– Е, не знам онда. Нисам је видио од како сам се вратио са посла. Дошла је, пољубила ме, питала шта сам јој купио и, када сам јој дао сликовницу, побјегла је како би је лис-тала.

– Хоћеш да ми кажеш да збиља не знаш гдје је?

– Чујеш ли ме, женска главо? Немам три године. Ако кажем да је од тада нијесам ви-дио, онда је тако!

Обоје настављају претрагу по кући. Заједно дозивају дјевојчицу, али ни трага ни гласа од ње. Вратили су се у њену собу. У мору играчака разбацаних свуда оцртава-ла се празнина у чијем центру се налазила једна књижица. Срђан испружи руку пока-зујући на њу.

– Ето, видиш! То је та сликовница. Мора да ју је брзо изгустирала. Јеси провјерила да се није искрала код Тање?

– Не, јер вањска врата су закључана. – Свашта, није нам дијете могло нестати.

Хајде да прегледамо редом све ормаре, не-гдје се сакрила и чека да је пронађемо.

Сузана не дозвољава да је паника над-влада. Научила је да вјерује свом мужу, а и њихово дијете није могло напросто испари-ти.

***

– Е јесу и ови одрасли досадни. Купио ми књигу са словима. Шта ја да радим сада? Фино сам му рекла да хоћу књигу само са сликама, без ових слова. Фуууј, глупи тата!

Милица лежи на стомаку окружена иг-рачкама и посматра свој поклон. Док листа књижицу, чини јој се као да јој се сиви ма-чак са страница осмјехује.

– Ено, ти глупи… шта је смијешно? – пи-та док се лицем уноси ка слици – Хоћеш да ти дођем тамо да ти покажем, ти… слабићу један!

– Мјаууу, е баш да видим, мјаууу!Дјевојчица гледа збуњено око себе. Не-

ма никог у соби, сама је са сликовницом пред собом. Мачак гледа ка њој, држи ша-пу испред себе као да покушава да пригу-ши смијех.

– Шта је сада? Не пријетиш ми више? Хај-де дођи ако смијеш! Чик! Мјаууу…

– Каква је ово подвала? Какав си ти на-цртани мачак који прича? Престани! Зваћу тату!

– Не мијешај тату у ово. Па јеси рекла да хоћеш да ми дођеш? Ево, овим путем те по-зивам. Милице, дођи, придружи ми се. Уло-вићемо миша заједно, а онда, након што га подијелимо за ручак, обрачунаћемо се да видимо ко је јачи. Слажеш ли се?

– Миш за ручак? Бљааак! Ти си баш неки глупи мачак. Ја сам дјевојчица, зар не ви-диш? Ја не једем мишеве! Како то мислиш да дођем код тебе?

– Лако, само зажмури и помисли да си на слици крај мене, и обавезно прије тога ски-ни папуче, не желим да ми испрљаш сли-ковницу, то је моја кућа. Ја нисам као ти, во-лим да је све чисто и уредно.

Милица усхићено скочи на ноге, скиде прво једну, а онда и другу папучу, и заковит-ла их ка расутим играчкама. Потом погле-да још једном слику у књизи и склопи очи.

– Мачору, чувај се! Ја долазим!

***

Након што су прегледали сваки педаљ куће, Срђан и Сузана су били избезумљени. Њихово дијете је нестало…

Ријешили су да се обрате полицији. Таман што је узео слушалицу телефона са намје-ром да их позове, Срђан чу буку из дјечије собе. Размијенио је брз поглед са супругом и већ наредног трена обоје су трчали кроз кућу ка мјесту одакле се чуо звук. Отвори-ли су врата са зебњом у срцу, а од призора који су затекли у соби потекоше им сузе – радоснице…

Дјевојчица је стајала над сликовницом, у руци је имала папучу и њом је ударала по отвореној књижици уз повике.

– Ево ти глупане! И ово, и ово! Ја сам ти вјеровала, а ти си ме огребао! Никада се ви-ше нећу играти са тобом.

– Милице, дијете, гдје си била? Читав дан те тражимо!

Била је збуњена. Родитељи су је грлили и обасипали пољупцима.

– Вјеровала сам овом мачку што си ми га купио! Овоме са машном око врата. Позвао ме и ја сам мислила да жели да се играмо. Прво смо заједно трчали кроз његову кућу и правили замке да он ухвати миша, а онда када је хтио да га поједе, ја сам молила да то не ради. Тада се мачак наљутио на мене и огребао ме! Не знам тата гдје си купио ову глупу књижицу, али мрзим је! Погледај шта ми је урадио…

Гледали су у траг од мачије шапе на ње-ној десној надланици. Рана је била свјежа. Срђан је пришао сликовници и подигао је. Није ни обратио пажњу када ју је куповао, звала се „Мачак Стево и његове кућне до-годовштине”. Погледао је прво у своју же-ну, потом у Миличин молећив поглед. За-творио је књижицу и понио је да је баци у канту за смеће. Дјевојчица се осмјехивала. Десну шаку је склопила у песницу и њоме је махала кроз ваздух.

– Рекла сам ти да ће те мој отац удесити!Након овог догађаја, Милица је тражила

да је науче да чита, и од тада се више ника-да није дружила са сликовницама, већ је за-мишљала јунаке књига по својој мјери.

Александар Обрадовић

СЛИКОВНИЦА

ОЧЕВА ЗВИЈЕЗДАТата, када си висок до небаСкини ми звијезду, ноћас ми треба.

Нека је убере твоја рука,Да сања испод мог јастука.

А сјутра, кад сунце свод позлати,Нек се та звијезда са неба врати.

И нека небо сања и свијетли –Наша му звијезда у сан лети.

Тата, дижи ме у висине,Да и ја теби звијезду скинем.

У ноћи пуној зла и мракаНек те та звијезда брани од страха.

А сјутра, када дође слобода,Нек наша звијезда сја сред свода.

Нек се слобода ничег не боји: Бране је снови, твоји и моји.

Велимир Милошевић

3

OKT.2014

BROJ

28


Ученици подгорич-ке ОШ „Саво Пеја-новић” са наставни-цом историје Верицом

Тајић и приправницом Биљаном Јоксимовоћ поćетили су ЕУ Инфо Центар.

Елена Преслиска, одр-жала је ученицима и картко предавање о ра-ду ЕУ Инфо центра, Ев-

ропској Унији, као и ев-ропским интеграцијама Црне Горе. Такође, уче-ници су добили и брошу-

ре о Европској Унији као и промотивни материјал ЕУ Инфо Центра.

Ш. Б.

На 19. интернационал-ном ликовном конкурсу за младе таленте одржаном у Цељу, (Словенија), Еми-лија Ђуровић, ученица ОШ

„Павле Ровин-ски”, освоји-лаје награду у категорији узраста од 11 до 15 годи-на. Тема кон-курса била је „Народна но-шња и пле-сови мога на-рода”. Мен-тор награђе-не ученице је

Соња Ђурановић, профе-сорица ликовне културе. На такмичењу су учество-вала ђеца из 60 земаља са 25.000 радова. Ш. Б.

19. интернационални ликовни конкурс „Народна ношња и плесови мога народа”

НАГРАДА ЗА ЕМИЛИЈУ ЂУРОВИЋ

■ Млада умјетница представила Црну Гору

УЧЕНИЦИ ОШ „САВО ПЕЈАНОВИЋ” ПОĆЕТИЛИ ЕУ ИНФО ЦЕНТАР

■ Пажљиво слушали предавање ■ Ученици у друштву својих наставница

■ Валентина Комненић, ОШ „Милија Никчевић“, Кличево – Никшић

„Пишем о Анђели Мијушковић, на-шем школском анђелу. Ово није игра ријечи, већ најискренији доживљај свих нас, јер је Анђела прави репрезент до-брог, паметног и лијепог у школи. Уче-ница је седмог разреда, а своју умјет-ничку надареност за ликовну културу исказала је већ у првим школским да-нима. И као што бистри извори њедре бистру воду тако и наша Анђела ства-ра дивне ликовне радове,“ ријечи су Кр-стиње Паповић, учитељице.

Говорећи о својој љубави према цр-тању, Анђела каже да је још као мала

дјевојчица посматрала како њена ма-ма црта, те је тако и она покушавала да на папиру изрази своје виђење свијета око себе.

„Мој таленат прво су уочили роди-тељи, а касније и наставници у мојој школи. Иако су све технике на свој на-чин интересантне, ипак ја највише во-лим графику, док су моји омиљени мо-тиви портрети. Привлачни су још и пеј-зажи различитих годишњих доба, као и комбинација боја. Признајем, и даље често гледам маму и учим од ње. На-равно, и наставници ме похваљују, а

највећу заслугу у томе од пр-вог дана мог школовања има-ла је моја учитељица Крстиња Паповић. У цртању сам про-нашла задовољство и осјећам да ме то можда може одвести у свијет ликовне умјетности. А да бих нашла своје мјесто у њој морам још пуно учити и радити надограђивати технику цртања и сликања”, истиче наша млада саговорница.

Шерифа Бегзић

Млади таленти: Анђела Милошевић, ученица седмог разреда ОШ „Доброслав Ђедо Перуновић” Никшић

ЗАДОВОЉСТВО У ЦРТАЊУ И СЛИКАЊУ

Црногорски писац за ђецу и омладину Вели-мир Ралевић из Бера-на овогодишњи је доби-тник престижне регио-налне награде „Златно Гашино перо”. Она му је уручена на 26.„Фестива-лу хумора за децу у Ла-заревцу”, одржаном од 16. до 19. септембра.

„Награде дођу и прођу. Ипак, неђе дубо-ко у души заувијек ос-тану обриси слатких ту-га и мириси тихих ра-дости. И у овом време-ну, таквом какво је, дра-го вам је да неко, дале-ко од завичаја, вреднује

ваш рад или бар дио оно-га у чему сте уложили се-бе. Значај јед-ног признања највише се ог-леда у њего-вим претхо-дним добит-ницима. Зато, пред „Злат-ним Гашиним пером” са ос-мијехом дрхтуљим уз дубоко поштовање. Љу-ди се највише разликују по богатству унутра-шњег свијета, а мој свијет је богатији за још

једну, немјерљиву, лаза-ревачку топлину”, казао је, поред осталог, Вели-мир Ралевић на свеча-ности у Лазаревцу.

Д. Јововић

Пјеснику Велимиру Ралевићу

НАГРАДА „ЗЛАТНО ГАШИНО ПЕРО”

44

OKT. 2014

BROJ

28


ИСТОРИЈСКИКАЛЕНДАР ЦРНЕ ГОРЕ7. октобар 1042.

ПОБЈЕДА ЗА НЕЗАВИСНОСТУ бици на Туђемилском пољу код Бара дукљанска војска под вођством кнеза

Војислава, родоначелника прве црногорске династије Војислављевића, поразила је византијску војску. Побједа у бици која је почела у ноћи између 6 и 7. октобра, како у Барском љетопису стоји, извојевана је ратним лукавтсвом, којим је бројнија византијска војска, окружена не великим бројем Војислављеве војске, заплашена и потучена. То је био други, тада успјешан покушај ослобађања Дукље од превла-сти Византије након 1035. када је Војислав у првој побуни доживио пораз. Послије те побједе, Византија је Дукљи, првој од јужнословенских кнежевина, признала независност, што је представљало и прво међународно признање државе чију ће врховну власт прихватити Рашка, Хум и Босна, све до њеног пада под Немањиће.

Од 2007. Војска Црне Горе 7. октобар обиљежава као свој дан.

18. октобар 1830.

УМРО ПЕТАР I ПЕТРОВИЋ ЊЕГОШВладика и господар црногорски, по мишљењу многих најсјајнија је духовно

државничка и политичка личност у у дугој исотрији Црне Горе. Владао је Црном Гором скоро пола вијека. Успоставио је њено историјско јединство, обједиња-вао сукобљена сукобљена црногорска племена у јединствени национ и цен-трализовао власт. Лично је предводио Црногорце у двије побједоносне и одлу-чујеће битке против Османлија – у Мартинићима и на Крусима, у јуну и септем-бру 1796 године. Послије побједе на Љуботињу (1812) и Морачи (1820) Ровца је припојио Црној Гори.

Познавао је неколико страних језика и водио обимну преписку са значјним личностима тога времена. Због великих заслуга и личних врлина, још за живо-та је поштован као светац.


ПРВИ БРОЈ „ПОБЈЕДЕ”Са најдужом традицијом у црногорској историји, у тек ослобођеном Никшићу,

изашао је први број листа „Побједа”. Због недостатка папира, штампан је у са-мо 500 примјерака.

Излажење „Побједе” означило је нову, четврту етапу у развоју црногорске штампе. Редакција је из Никшића, након пет бројева, пресељена на Цетиње, а потом (1954) у Титоград (данашња Подгорица).

Ужу редакцију сачињавали су: Пуниша Перовић (одговорни уредник), Блажо Јовановић Јован Ћетковић.


УЛЦИЊ КОНАЧНО ЦРНОЈ ГОРИКонвенција о предаји Црној Гори, који је ослобођен током борби крајем

Вељег рата, потписана је у Клуњу. У њој је између осталог, наведено да ће град и подручје Улциња бити мирно и регуларно враћено Црној Гори од стране царс-ке османске владе, а црногорска влада се обавезује, да ће поштовати права, жи-вот и част становника који не буду отишли са османским трупама, као и влас-ништво становника. Конвенцији је претходио ултиматум Великих сила Порти, којим је било назначено да се Улцињ са цијелом околином до ријеке Бојане, мирно и без отпора, мора предати Црној Гори.


СПОРАЗУМ О ГРАНИЦАМА ЦРНЕ ГОРЕ И СРБИЈЕ

Закључен је у Београду и циљу дефинисања државних граница између Краље-вине Србије и Краљевине Црне Горе. У првом члану Споразума прецизно је од-ређено: „Граница између Краљевине Србије и Краљевине Црне Горе почиње од босанско-херцеговачке границе сјеверно од коте 1386, преко коте 1386 и даље све до српско-црногорско-албанске тромеђе”.

Споразум су ратификовале скупштине Србије и Црне Горе.

АФОРИЗМИ ЗА ЂЕЦУ

***

***

***

*** ЂЕЧИЈИ СВИЈЕТУређује и припрема: Слободан Вукановић

На фестивалу „Крај зелене Зете”

НАГРАДА ДУШАНУ ЂУРИШИЋУ

У Даниловгра-ду, на традиционал-ном фестивалу за ђе-цу „Крај зелене Зете”, жири у саставу: Милу-тин Ђуричковић, Дра-гиша Јововић и Жар-ко Л. Ђуровић, додије-лио је награду за нај-бољу књигу у 2013. го-дини „Поведимо коло” Душану Ђуришићу. У Завичајном музеју на-граду писцу је уручио

предсједник општине Бранислав Ђурановић. Славље-ник, Душан Ђуришић оснивач је ове манифестације, која је некад имала регионални карактер.

Душан Ђуришић има преко 60 објављених књига и важи за најпревођенијег писца за ђецу.

Заступљен је у читанкама за основну школу у Цр-ној Гори, као и сусједним државама.

Предсједник је Удружења црногорских писаца за ђецу и младе, дао је велики допринос као уредник ђечијих листова и часописа. Члан је редакције првог послије ратног листа „Титов пионир”, и оснивач часо-писа „Осмијех”. Покретач је неколико књижевних ма-нифестација за ђецу.

Значајан је њеног допринос и преводилаштву за ђецу и младе.

На фестивалу „Крај зелене Зете” учествовали су и писци: Драгиша Л. Јововић, Жарко Л. Ђуровић, Мирја-на Рајовић Пајовић, Гордана Сарић и Љубинка Кале-зић. Стихове су читали ученицима основне школе „Ву-ко Јововић”.

Организатор манифестације је Удружење црногор-ских писаца за ђецу и младе и Центар за културу.

Расписан конкурс за литерарне и ликовне награде на тему „Шапат маслине”

ПОЗИВ У ЛУКУ МАШТЕ

Међународна манифестација литерарног и лико-вног ђечјег стваралаштва и стваралаштва за ђецу XXVIII „Сусрети под старом маслином”, у организацији Културног центра Бар, расписала је наградни конкурс за литерарне и ликовне награде на тему „Шапат мас-лине”.

Право учешћа на конкурсу имају ученици основних школа и ђеца из вртића. Радове слати до 12. новембра на адресу: ЈП Културницентар – Бар (за наградни кон-курс), „Сусрети под Старом маслином”, Јована Томаше-вића 57, 85000 Бар. Све информације могу се добити путем телефона: 067-572-332, 030-312-513, 030-312-431 и 030-311-586.

„Драги наши другари, уважени народе ђечји, добро-дошли у Бар, луку ваше маште”, поручују организато-ри. Н. Н.

■ Са једног од претходних „Сусрета”

1

ZA NASTAVUGodina XXI /////////////////////////////// OKTOBAR 2014 \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Broj 158

BIOLOGIJA

DRŽAVNO TAKMIČENJE 2014.SREDNJA ŠKOLA

1. Ekolog je posmatrao tri vrste organizama (I, II i III) koje žive na grebenu. Zavisnost broja živih jedinki i maksimalnog životnog vijeka jedinki posmatrane vrste predstavio je na sljedećem grafiku:

Odredi koja od sljedećih tvrdnji ne odgovara istini?

a. juvenilni oblici vrste III imaju veći mortalitet od juvenilnih oblika vrste I

b. smrtnost kod vrste II je uniformnija nego kod vrste Ic. adultni oblici vrste II imaju duži životni vijek od vrste IIId. visoka smrtnost kod vrste I nadoknadit će se visokim stepenom

plodnosti

2. U jednom mrežnom ulovu otkriveno je da su škrge nekih primjeraka riba zaražene parazitom. Biolozi su na grafiku predstavili zavisnost ukupnog intenziteta infekcije i učestalost zaražene ribe u ulovu:

Na osnovu datog grafika može se zaključiti:

a. samo nekoliko domaćina sadrži veliki broj parazitab. paraziti se akumuliraju u starijim domaćinimac. raspodjela parazita zavisi od raspodjele domaćinad. većina domaćina sadrži po nekoliko parazita

3. Šema predstavlja dio tipične životinjske ćelije.

A. Identifikuj organele (1-4) koristeći sljedeće nazive: A. jedro B. Goldžijev aparat C. plazmalema D. mitohondrija E. vezikula F. endoplazmatični retikulum G. centrozom

1. 2. 3. 4.

C E B F

B. Organele mogu stvarati funkcionalne grupe. Koji opis navedenih funkcionalnih grupa je najtačniji?

a. endoplazmatični retikulum i mitohondrije održavaju funkcional-nost membrana i sekreciju

b. endoplazmatični retikulum, transportne vezikule i centriole odr-žavaju funkcionalnost membrana i sekreciju

c. mikrotubule i mikrofilamenti regulišu oblik i mjesto i polo-žaj različitim organelama u ćeliji

d. jedro i plazma membrana i goldžijev aparat regulišu ćelijsko kretanje

C. Na šemi slovom B je predstavljena pravilna interakcija organela u procesu fagocitoze.

4. A. Na slici su uprošćeno predstavljenje stukture pet hemijskih

jedinjenja označenih sa slovima A, B, C, D i E. U tabeli pored odgovarajućeg naziva jedinjenja upiši odgovarajuće slovo sa slike.

2

1. LIPID D

2. FUNKCIONALNI PROTEIN B

3. NUKLEOTID E

4. POLISAHARID C

5. MONOSAHARID A

B. Dopuni rečenicu nedostajućim pojmovima (piši štampanim slovima):

Najrasprostranjeniji rezervni polisaharid kod biljaka je skrob, sastoji se od većeg broja molekula glukoze, sintetiše se u hlo roplastima.

C. Dopuni rečenicu nedostajućim pojmovima (piši štampanim slovima):

Najrasprostranjeniji rezervni polisaharid kod kičmenjaka je glikogen, koji se sastoji od većeg broja molekula glukoze, a dominantno se sintetiše u jetri i mišićima.

5. Grafik predstavlja stepen određenih hemjskih reakcija koje su katalisane enzimom A i enzimom B u zavisnosti od pH sredine.

Dopuni rečenice vrijednostima sa grafika

A. Enzim B najveću aktivnost postiže pri pH 6 B. Enzim A je aktivan u rasponu pH vrijednosti od 2 do 6 C. pH vrijednost pri kojoj je jednaka aktivnost hemijskih reakcija

kataliziranih enzimom A i enzimom B iznosi 5

6. Slika šematski prikazuje ćelije epidermisa stabljike Rheum rhabarbarum pod svjetlosnim mikroskopom. Prečnik vidnog polja mikroskopa je 0,12 mm.

Dopuni rečenice i odgovori na pitanja koristeći poznate vrijednosti.

A. prosječna dužina pojedinačne ćelije epidermisa stabljike R. rhabar-barum iznosi 40 mikrometara.

B. Dužina ćelije epidermisa kože lica iznosi 10 mikrometara i to je 25% dužine ćelije epidermisa stabljike R. rhabarbarum?

C. Ako se zna da je prečnik eritrocita čovijeka 5% dužine ćelije epidermisa stabljike R. rhabarbarum, poređaj pomenute do sada tri vrste ćelija od najmanje ka najvećoj.

1 eritrociti,

2 ćelija epidermisa kože lica,

3 ćelija epidermida stabljike R. rhabarbarum

7. Dopuni rečenice nedostajućim pojmovima (štampanim slovima) i zaokruži tačne odgovore:

A. Šargarepa (lat. naziv Daucus carota) sistematski pripada: a. golosjemenicama b. skrivenosjemenicama

B. Cvijet šargarepe je: a. jednopolan b. dvopolan

C. Kao i kod većine predstavnika familije Asteraceae i kod šargarepe cvjetovi su grupisani u cvasti.

Izaberi pravilni shematski prikaz cvasti šargarepe i kratko ispod pojasni svoj izbor (nazovi pravilno tip cvasti)

a. b. c.

SLOŽEN ŠTIT, PRIPADA RACEMOZNIM CVASTIMA.

D. Tip korijena kod šargarepe je: a. osovinski vretenast b. osovinski repast c. žilačast d. krtola

E. Ćelije korijena mrkve imaju: a. 2n broj hromozoma b. 3n broj hromozoma

F. Ako bi u kontorlisanim laboratorijskim uslovima željeli povećati intenzitet fotosinteze mrkve, da li bi za osvjetljenje listova bilo bolje koristiti:

a. zrake talasnih dužina u sredini vidljivog dijela spektra Sunčeve svjetlosti.

b. zrake talasnih dužina na oba kraja vidljivog dijela spektra Sunčeve svjetlosti?

G. Riblje ulje je prirodan izvor vitamina A. Prekursor za stvaranje vitamina A, koji nastaje u našem organizmu nakon konzumiranja mrkve je:

a. β karoten b. ksantofil c. likopen

H. CO2 procesom difuzije ulazi kroz stome u ćelije mezofila lista gdje učestvuje u biosintezi glukoze. Dio glukoze se prenosi specifičnim provodnim elementima tj. sitastim cijevima do korijena, u čijim ćelijama se polimerizuje u skrob i nagomilava. Tako se formira posebno tkivo tkz. parenhim za skladištenje, zbog čega mrkva služi kao biološki vrijedna namirnica u ishrani.

8. Biljni hormoni ili regulatori rasta su jedinjenja koja imaju važnu ulogu u kontroli rasta pojedinih organa i čitave biljke.

A. Indolsirćetna kiselina je najčešći oblik: a. abscitinske kiseline b. auksina c. citokinina d. etilena e. giberelina

B. Biljni hormon koji stimuliše ćelijsku diobu, a koji je nađen u kokosovom mlijeku i u tkivu korijena koje se dijeli je:

a. abscitinska kiselina b. auksin c. citokinin d. etilen e. giberelin

3

C. biljni hormon koji štiti biljno tkivo od senescencije ili starenja je: a. abscitinska kiselinab. auksinc. citokinind. etilene. giberelin

D. Koji biljni hormon je uključen u proces zatvaranja stoma kada se biljka nađe u vodenom deficitu?a. abscitinska kiselinab. auksinc. citokinind. etilene. giberelin

E. Giberelini stimulišu rast biljnog embriona. Posmatraj šemu i odgovori na pitanja.

Što se dešava kada se giberelin pričvrsti za plazmalemu?Joni Ca2+ ulaze u ćeliju i vežu se za kalmodulinKako kalcijum (Ca2+) ulazi u ćeliju?Jonskim kanalom u plazmalemiKoja je uloga kalcijum-kalmodulin kompleksa?Aktivacija gena za sintezu amilazeŠto uslovljava rast embriona?Amilaza razlaže skrob do glukoze koja predstavlja izvor energije

9. Koji proces predstavlja strjelica na prikazanoj šemi?

a. rastenjeb. disanjec. regulacijud. ekskreciju

10. Zaokruži tačan odgovor:A. Šema predstavlja mitohondriju. Koji molekul predstavlja slovo X?

PIROGROŽĐENA KISELINA

a. ATPb. maltozec. mliječne kiselined. PGAL

B. Grafici pokazuju promjene u koncentraciji dva gasa u komori u ko-joj se nalazi grupa miševa.

Koji proces u tijelu miševa najbolje objašnjava prikazane promjene na graficima?a. aktivan transportb. evaporacijac. respiracijad. fosforilacija

C. Kada se dešava fosforicacija na nivou supstata to znači da sea. NAD prevodi u NADH.b. ATP prevodi u ADP i Pi.c. ADP prevodi u ATP dodatkom fosfatne grupe.d. NADH prevodi u NAD i H+.e. cAMP prevodi u ADP dodatkom fosfatne grupe.

D. Ako je nivo ATP visok, a aksidativni putevi inhibirani, tada metabolički put acetil-CoA kreće u pravcua. sinteze masnih kiselina.b. sinteze piruvata.c. Krebsovog ciklusa.d. elektron transportni sistema.e. veće produkcije NADH.

11. Stigli ste u planinski dom i radujete se odmoru. Kada ste otvoriličesmu osjetili ste neprijatan miris H2S. Nakom malo istraživanja,saznali ste da H2S može nastati kao posljedica prisustva sumpornihbakterija u vodovodnim cijevima. Koju od sledećih molekula ovebakterije upotrebljavaju kao akceptor elektrona?

a. O2

b. H2Oc. SO4

d. H2S

12. Želeći da smanji tjelesnu masu i redukuje masti u tijelu, vaš prijateljje odlučio da iz ishrane eliminiše sve masti, a da konzumira samougljene hidrate. Pored toga što je ovo nezdravi način ishrane koji šteti zdravlju ovo će biti i neuspješan pokušaj smanjenja masti u njegovom tijelu, zašto?

4

a. višak acetil-CoA iz glikolize će biti usmjeren na sintezu mastib. višak acetil-CoA iz krebsovog ciklusa će bi ti usmjeren nasintezu mastic. višak acetil-CoA će beta-oksidacijom sintetisati mastid. višak acetil-CoA će deaminacijom sintetisati masti

13. Odgovori na pitanja koja su vezana za datu šemu na osnovu svogbiološkog razmišljanja.

A. Energija oslobođena u ovom procesu bila je zarobljena ua. sunčevoj svjetlosti i transformisana je u šećerb. sunčevoj svjetlosti i transformisana je u kiseonikc. šećeru i transformisana je u kiseonikd. sunčevoj svjetlosti i transformisana je u PEP

B. Energiju za životne procese obezbjeđujua. atomi ugljenikab. atomi kiseonikac. hemijske vezed. neorganski azot

14. Koji od sljedećih organizama zahtjeva ćeliju domaćina kako bireplicirao sopstvenu DNK?

a. Nostoc sp.b. Staphyloccocus sp.c. Herpex symplexd. Plasmodium sp.

15. Zaokružite tačan odgovor:

A. Svi prokariotia. produkuju endosporeb. posjeduju flagelec. imaju ćelijski zidd. imaju nukleoid

B. Koristeći sliku krive rasta bakterija odgovorite na sljedeća pitanja, tako što ćete prazninu popuniti s slovima sa slike A, B, C ili D.

a. U periodu A faze rasta, masa i zapremina bakterija se povećavaju.b. U periodu D faze rasta, naglo bakterije izumiru.c. U periodu B faze rasta, bakterije rastu eksponencijalno.d. U periodu C faze rasta, ćelijska dioba se zaustavlja i ćelijepostepeno izumiru.

C. Kako se zovu faze rasta bakterija označene na slici?A lagB log ili eksponencijalnaC stacionarnaD odumiranja

D. Rečenicama s lijeve strane pridružite mala slova koja označavaju tačne nazive u koloni s desne strane.

A Bakterije s optimalnomT 370C c a fakultativni

anaerobi

B Bakterije koje rastu u prisu-stvu i/ili odsustvu O2

a b termofili

C Bakterije iz respiratornogtrakta ljudi c

c mezofili

d psihrofili

D Bakterije s optimalnom T 800C b e halofiti

E Bakterije s optimalnom T 40C d f termofili

16. Posmatrajući sliku ukratko odgovorite na pitanja koja slijede:

a. Šta slika pod brojem 4 predstavlja?sintezu gene tičkog materijala virusa i njegove proteine kapsida.

b. Šta slika pod brojem3 predstavlja?Integrisanje viralnog genoma u genom domaćina.

17. Data shema predstavlja stadijum procesa diobe eukariotske diploidne ćelije. Ukažite za svaku navedenu tvrdnju dali je tačna ili netačna saslovima T/N.

T/N

a. Shema vjerovatno predstavlja fazu mitoze N

b. Shema vjerovatno predstavlja fazu mejoze II T

c. Ćelija neće dostići ovu fazu ako bjelančevine diobnog vretena budu inhibirane T

d. Transkripcija gena za histone u ovoj fazi dostiže maksimum N

5

B. Koje još metode su mogli učenici da koriste da bi izračunali uku-pan broj bakterija u uzorku?

Učenici su mogli da koriste spektrofotometrijsku metodu koja mjeri intenzitet zamućenja i direktnu metodu broja-nja bakterija pomoću specijalnih komora za brojanje pod i mikroskopom.

22. Bilirubin je proizvod raspada hema, koji se prenosi u jetru, gdje uz pomoć enzima UGT spaja sa dvije molekule glukuronske kiseline (vi-di sliku dolje). Povezani bilirubin se zatim luči u tankom crijevu uobli-ku žuči.

Ukažite za svaku tvrdnju da li je ona tačna ili netačna.

T/N

A Povezivanje sa glukuronskom kiselinom povećava ra-stvorljivost bilirubina u vodi. T

BTumor, koji blokira žučni dovod pred izlazom u tanko crijevo dovodi do povećanja sadržaja vezanog bilirubi-na u krvi.

N

CTačkasta mutacija, koja značajno snižava aktivnost UGT enzima dovodi do sniženja sadržaja nevezanog biliru-bina u krvi.

N

D Povišeni nivo vezanog bilirubina u krvi ukazuje na obo-ljenje malariju. T

23. Neuron je bio prenesen u rastvor, koji je po sastavu sličan vanćelijskoj tečnosti moždanog tkiva, u atmosferi, koja se sastoji od čistog kiseo-nika. Nakon nekoliko minuta u rastvor je bio dodat cijanid – supstan-ca koja blokira lanac prenosa elektrona u mitohondrijama.

Ukažite za je svaku od navedenih tvrdnji da li je tačna ili netačna.

T/N

A Koncentracija K+ jona u ćeliji će da raste. N

B Vjerovatnoća nastanka spontanog akcionog potencija-la se povećava. T

C Koncentracija jona H+ u međumembranskom prostoru mitohondrija se povećava. N

D Koncentracija bikarbonata u rastvoru se snižava. T

24. Proteini koji transportuju kiseonik kao i njihova sposobnost za vezivanje kiseonika veoma varira kod različitih organizama.

Ukažite za svaku od sljedećih tvrdnji da li je tačna ili pogrešna.

T/N

APri jednakom parcijalnom pritisku O2 zasićenost fetal-nog hemoglobina je veća nego zasićenost hemoglobi-na majke.

T

B Hemoglobin ima manji afinitet za kiseonik u blizini ćelija koje dominantno ostvaruju anaerobnu glikolizu. T

CHemoglobin sisara sposobnih za duboko ronjenje ima veći afinitet prema O 2 nego hemoglobin sisara prilago-đenih životu na velikim visinama.

N

DHemoglobin je više efikasan u prenosu kiseonika, nego hemocijanin, koji je ekvivalent hemoglobinu kod mno-gih zglavkara, koji povezuje kiseonik nekooperativno.

T

18. Antikodon jea. je triplet koji se nalazi na tRNK.b. je triplet koji nastaje transkripcijom DNK.c. je triplet komplementaran kodu.d. je triplet koji se nalazi na ribozomu.

19. Na slici je prikazana je molekula DNK prije i poslije djelovanja nekog mutagena. Koja je mutacija nastala?

prije mutagena ATATAGCGCATA; poslije mutagena ATATATGCGTATA TATATCGCG TAT TATATACGCATAT

a. adicija b. delecija c. adicija i delecija d. inverzija

20. Na slici je prikazana regulacija ekspresije gena lac operona kod bakterija. Pažljivo pogledajte slike i sa oznakama slika (A, B i C)pravilno dopunite odgovarajuća objašnjenja procesa.

a. Slika označena sa A predstavlja situaciju kada se bakterije na-laze u medijumu u kome se nalazi samo glukoza

b. Slika označena sa C predstavlja situaciju kada se bakterije na-laze u medijumu u kome se nalazi samo laktoza

c. Slika označena sa B predstavlja situaciju kada se bakterije na-laze u medijumu u kome se nalazi i glukoza i laktoza.

21. Učenici su na času biologije uzorkovali zemljište iz školskog dvorišta. Zadatak je bio da se ispita broj bakterija u zemljištu. Pri određivanju ovog zadatka koristili su metodu razređenja.

A. Sa slike izračunajte koliki je ukupan broj bakterija u ispitivanom

uzorku. Za izračunavanje ukupnog broja bakterija u 1 ml uzorka kori-stite podatak iz treće po redu petri šolje sa slike.

Ukupan broj bakterija u CFU u 1 ml uzorka je 159 x 1000 = 1.59 x 107

6

MATEMATIKAIX razred

MATEMATIKAVI razred

ZADACI

1. Odrediti vrijednost izraza x yx y

x yx y

2 2

2 2

2 2

2 2

+−

+−+

, ako je x yx y

x yx y

+−

+−+

= 3 .

2. Izračunati a b2 2+ , ako je a = 555 52014

...123 i b =1333 322013

...1 24 34 .

3. Naći najmanji prirodan broj n takav da se brisanjem njegove prve cifre slijeva dobija 57 puta manji broj.

4. Težišne duži trougla ΔABC imaju dužine 9, 12 i 15. Odrediti dužinu stra-nice kojoj odgovara najduža težišna duž.

5. Na tetivi AB kružnice k data je tačka P tako da je AP = 2PB. Tetiva DE nor-malna je na tetivu AB u tački P. Dokazati da je središte duži AP ortocen-tar trougla ΔAED.

RJEŠENJA ZADATAKA1. Iz

32 22 2

2 2

2 2 2 2

2=

+−

+−+

=+ + −

−=

+ + + − +−

x yx y

x yx y

x y x yx y

x xy y x xy yx y

( ) ( )22

2 2

2 2

2=

+−

( )x yx y

dobijamo x yx y

2 2

2 2

3

2

+−

= , pa je x yx y

x yx y

2 2

2 2

2 2

2 2

3

2

2

3

13

6

+−

+−+

= + = .

2. Neka je m =111 12014

...123 . Tada je a m= 5 i

b m m m= + = + =111 10 222 2 10 2 122014 2014

... ...124 34 123 .

Slijedi:

a b m m m m2 2 2 2 225 144 169 13+ = + = =

= ⋅13 111 1

2014

...123

= ⋅ + ⋅10 111 1 3 111 1

2014 2014

... ...123 123

= +111 10 333 3

2014 2014

... ...124 34 123

=1444 432013

...1 24 34 .

3. Neka je x prva cifra slijeva broja n i y broj dobijen od broja n precrtava-njem cifre x. Pretpostavimo da broj n ima k cifara. Po uslovu zadatka je

n x nk− =−1057

1 ,

odnosno

10 1010

571 1

1k k

k

x y x x y− −−

+ − =+ ,

pa dobijamo56 10 2 5 7 8 2 51 1 1 1 1y x x y xk k k k k= = ⋅ ⋅ ⇔ ⋅ ⋅ = ⋅ ⋅− − − − − ,

a odatle slijedi da x mora biti jednako 7, jer 2 51 1k k− −⋅ nije djeljivo sa 7 ni

za jedan broj k. Slijedi da je yk k

k k=⋅

= ⋅− −

− −2 5

22 5

1 1

34 1 . Broj y je prirodan

broj ako je broj k ≥ 4 i y = =5 1253 za k = 4 , pa je traženi broj

n = ⋅ + =10 7 125 71253 .

4. Neka su ta = 12, tb = 9 i tc = 15 dužine težišnih duži trougla ΔABC i neka je T težište tog trougla. Treba odrediti dužinu stranice AB. Neka su D, E i F redom središta stranica CA, AB i BC. Težište dijeli težišne duži u od-nosu 2:1, pa važi:

|AT| = 8, |TF| = 4, |BT| = 6, |TD| = 3, |CT| = 10, |TE| = 5.Neka je G tačka na pravoj CE takva da je E središte duži TG (|EG| = |TE| = 5).Četvorougao AGBT je pa-ralelogram, jer se dijago-nale AB i TG uzajamno polove, pa dobijamo

|BG| = |AT| = 8i

|AG| = |BT| = 6.Trougao ΔAGT, čije stra-nice imaju dužine 6, 8 i 10 je pravougli s pravim uglom kod tjemena A, jer je 102 = 62 + 82. Slijedi da je četvorougao AGBT pra-vougaonik (∠TAG = 900), pa je |AB| = |TG| = 10.

5. Označimo sa M središte duži AP. Neka prava EM siječe pravu AD u tač-ki Q. Važi

ΔMPE ≅ Δ BPE,jer su oba pravougla i imaju jednake katete, pa važi∠ = ∠ = ∠ = ∠ = ∠QAM DAB DEB PEB PEM1 244 344 .

kao periferijski uglovi nad lukom DBKako je ∠QMA = ∠EMP (kao unakrsni uglovi), to je

∠AQM = ∠MPE = 90°, pa su EQ і AP visine trougla ΔAED і tačka M je kao tačka presjeka visina ortocentar.

DRŽAVNO TAKMIČENJE 2014.OSNOVNA ŠKOLA

ZADACI1. Odrediti sve jednocifrene prirodne brojeve a, b i c, tako da je

2

3

23

21ab c

+ =+

.

2. Jedno pakovanje čokoladica vrijedi 1,5€ i pola tog pakovanja. Koliko košta 3 i po takva pakovanja čokoladica?

3. Kada se kvadar, čija je jedna ivica dužine 8cm, podijeli na 4 jednaka dijela dobijaju se 4 kocke. Koliko takvih kvadara ima i kolike su im površine?

4. U korpi su čokolade. Uzmimo polovinu svih čokolada i još pola čokolade, zatim uzmimo polovinu preostalih čokolada i još pola čokolade. Konačno, uzmimo polovinu ostatka i još pola čokolade. U korpi je ostala 1 čokolada. Koliko je čokolada bilo u korpi na početku?

7

FIZIKA

RJEŠENJA ZADATAKA1. Data jednakost se jednostavno transformiše u jednakost

42 + 7ab = 23a + ac, odnosno u jednakost a(23 + c − 7b) = 42 = = 1 · 2 · 3 · 7, odakle se nalazi da je a = 1 ili a = 2 ili a = 3 ili a = 6 ili a = 7. Neposred-nom provjerom se zaključuje da slučaj a = 1 otpada, pa je rješenje: a = 2, b = 1, c = 5; a = 3, b = 2, c = 5; a = 6, b = 3, c = 5; a = 7, b = 3, c = 4.

2. Ako jedno pakovanje čokoladica vrijedi 1,5€ i pola tog pakovanja, to polovina pakovanja košta 1,5€, cijelo pakovanje 3€, tri pakovanja 9€, a tri i po takva pakovanja 10,5€.

3. Postoje četiri takva kvadra: prvi ima ivice dužina 2cm, 2cm, 8cm i po-vršinu P = 72cm2, drugi ima ivice dužina 4cm, 8cm, 8cm i površinu P = 256cm2, treći ima ivice dužina 8cm, 8cm, 32cm i površinu P = 1152cm2

i četvrti ima ivice dužina 8cm, 16cm, 16cm i površinu P = 1024cm2.

4. Kada je iz korpe poslednji put uzeta polovina svih čokolada i još pola čokolade, u korpi je ostala 1 čokolada. Znači da je 1 i po čokolada bila polovina od prethodne ukupne količine. Dakle, u korpi je prije toga bilo 3 čokolade. Ove 3 čokolade i još pola čokolade predstavlja polovinu prethodne ukupne količine čokolada. U korpi je znači prije toga bilo 7 čokolada. Sada je 7 i po čokolada polovina od prethodne količine čokolada. Nakon ovog zaključujemo da je u korpi na početku bilo 15 čokolada.

ZADACI1. Sistem koturova prikazan na slici nalazi se u ravnoteži. Odrediti silu

F koja drži sistem u ravnoteži, ako je za prvi kotur vezan teg težine Q = 100 N, a svaki kotur ima masu m = 2 kg. Mase niti su zanemarljive.

Rješenje:

Nađimo prvo sile zatezanja

T Q mg1 2=

+

T T mgQ mg mg

21

222

=+

=

++

T Q mg2 4

3

4= +

T T mgQ mg mg

32

24342

=+

=+ +

T Q mg Q mg3 8

7

8

1

87= + = +( )

T N kg ms3 2

1

8100 7 2 10= + ⋅ ⋅( )

T N3

1

8240= ⋅

T N3 30=

Tražena sila je F T N= =3 30 .

2. Putnik, na putu do željezničke stanice, prešao je 3 km za 1 sat kretanja i izračunao da će zakasniti 20 minuta ako bude nastavio istom brzinom. Zato je svoju brzinu povećao za 0,5 km/h, tako da je na stanicu stigao 40 minuta prije dolaska voza. Koliki put je prešao putnik?

Rješenje:

Vrijeme potrebno do dolaska voza može da se napiše na dva načina.

t sv

= −1

20min

i tsv

s sv

= +−

+1

1

1

2

40min

v st

kmh

kmh1

1

1

3

13= = =

s km1 3=

v kmh

kmh2

3 5

13 5= =

,,

sv

sv

s sv1

1

1

1

2

20 40− = +−

+min min

Sređivanjem ove jednačine dobija se

s s v vv v

= +−

⋅11 2

2 1

60min

Zamjenom brojnih vrijednosti dobija ses km= 24

8

Sva rješenja i uputstva za ocjenjivanje nalaze se na sajtu Ispitnog centra Crne Gore (www.iccg.co.me)

3. Kamen mase m kg= 0 2, koji je bačen vertikalno uvis počet-

nom brzinom vms0 25= udari u horizontalnu prepreku koja se na-

lazi na visini H m= 22 iznad mjesta bacanja, a zatim se vra-ti na zemlju. Pri udaru kamen izgubi svu kinetičku energiju i kre-ne da pada bez početne brzine. Ukupno vrijeme trajanja kreta-nja kamena od trenutka bacanja do trenutka pada je t s= 3 5, . Odrediti silu F kojom kamen udari u prepreku. Otpor vazduha zanemariti.

Rješenje: v v gh= −0

2 2 → brzina kamena neposredno prije udara o prepreku

v ms

=13 6,

Pošto je brzina neposredno poslije udara jednaka nuli, promjena brzine ∆v v=Vrijeme za koje kamen stigne do prepreke dobijamo iz:

v v gt t v vg

s= − ⇒ =−

=0 1 10 1 14,

Vrijeme za koje tijelo slobodno pada sa visine H je:

t Hg

s2

22 098= = ,

Dakle, vrijeme za koje je došlo do promjene brzine je: ∆t t t t su= − + =( ) ,1 2 0 26

Tražena sila je:

F m a m vt

N= ⋅ = ⋅ =∆∆

10 46,

4. Kuglica mase 20g naelektrisana je količinom naelektrisanja −0,5 μC. U početnom trenutku kuglica se drži uz negativno nalektrisanu plo-ču. (Ploče su vertikalne, naelektrisane jedna negativno, druga pozitiv-no). Rastojanje između ploča je 5cm. Zatim se kuglica pusti bez počet-ne brzine. Za vrijeme kretanja kuglice od negativne do pozitivne plo-če, sila teže izvrši rad 10−5J. Koliki je napon između ploča?

Rješenje:

Na kuglicu djeluju dvije sile: sila teže i električna sila. Pod dejstvom sile

te že kuglica se spusti za h g t=

⋅ 2

2. Rad sile teže je A Q h m g h= ⋅ = ⋅ ⋅ .

Za isto vrijeme (t) kuglica je, pod dejstvom električne sile, u horizontal-nom pravcu prešla rastojanje d, sa ubrzanjem:

F m a a Fm

q Emel

el= ⋅ ⇒ = =⋅

E ud

=

a q um d

=⋅⋅

d at q umd

t md qu t= =⋅

⋅ ⇒ = ⋅2

2 2 2

2 22

Ako se vrijeme izrazi iz

h gt=

2

2, dobija se t h

g=

2

Zamjenom t u prethodnu relaciju, dobijamo: 2 2 2md q u t= ⋅ ⋅

222md q u hg

= ⋅ ⋅ ⇒

⇒ =⋅

h md gq u

2

Rad sile teže je

A m g h m d gq u

= ⋅ ⋅ =⋅

2 2 2

Slijedi:

u m d gq A

V=⋅

= ⋅2 2 2

620 10

5. Na strmoj ravni nagiba 30° stavljeno je malo tijelo A. Koliko horizontal-no ubrzanje treba saopštiti strmoj ravni da bi tijelo A slobodno padalo?

Rješenje:

Ako tijelo slobodno pada za vrijeme t pređe put:

S g t121

2= ⋅

Za isto vrijeme strma ravan pređe put:

S a t221

2= ⋅

Kako je nagib 30°, to jeSS2

1

3=

a sa druge strane:

SS

at

gt2

1

2

2

1212

=

SS

ag

2

1

= i SS2

1

3=

Pa je: 3 3= ⇒ = ⋅

ag

a g

Pri ovom ubrzanju tijelo se ne odvaja od strme ravni. Tijelo će se

odvojiti od strme ravni kada je a g> 3

Documents

OVĐE SE MISLI I ZBORI CRNOGORSKI - ZUNS | Zavod za ...u pogledu afirmacije crnogorskog jezikoslovlja Str. 2 i 3 OVĐE ĆE BITI SREDIŠTE BUDUĆE AFIRMACIJE CRNOGORSKOG BIĆA: Sa svečanosti