pabo2.weebly.compabo2.weebly.com/uploads/1/0/2/5/10250578/portaal.docx · Web viewStrategisch leesproces – Zowel de kennis van de taal als kennis van de wereld wordt samen ingezet

Hoofdstuk 5 PortaalGeletterdheid lezen

(Bladzijde 185 t/m 264)

Hoofdstuk 5.1 Achtergrondkennis

Lezen is een transitief werkwoord; je leest altijd iets.

Taalvaardigheden - Lezen- Schrijven- Luisteren - Spreken

Functies van taalvaardigheden- Expressieve functie, middelen die je in staat stellen om jezelf te uiten. - Communicatieve functie om met andere mensen te communiceren.- Conceptualiserende functie om grip te krijgen op de wereld om je heen.

Lezen en luisteren – receptieve vaardighedenSpreken en schrijven – productieve vaardigheden

Verschillen tussen lezen/schrijven en lezen/luisteren- Bij lezen/schrijven is de gesprekspartner afwezig- Bij lezen/schrijven is het taalgebruik formeler en compacter

5.1.1 Kennis over lezen

Lezen = Het achterhalen van de betekenis van geschreven taal

Doelen van lezen:- Informatie nodig hebt- Wilt weten hoe je iets moet doen- Jouw mening wilt vergelijken met die van anderen- Ontspanning

Om de doelen van lezen te bereiken heb je twee soorten kennis nodig. - Kennis van de taal - Kennis van de wereld

Kennis van de taal

Orthografische kennis en fonologische kennis

Nederlands Samenvatting Portaal Hfst. 5 1

De kennis van de letters en hoe je ze uitspreekt.

Morfologische kennisHeeft betrekking op de opbouw van de woorden (vervoegingen, verbuigingen, samenstellingen, afleidingen.) Deze kennis bevordert het vermogen om de betekenis van een onbekend woord af te leiden. Bijvoorbeeld: ‘Daar heb ik een mannetje voor...’ Met een huisje wordt wel een klein huis bedoeld, maar met een mannetje ook een kleine man?????

Semantische kennisEen woord kan meerdere betekenissen hebben. De lezer moet de kennis hebben om de juiste betekenis aan het woord te geven, door de context te lezen.

Syntactische kennisKennis over de zinsbouw. Bijvoorbeeld samengestelde zinnen. Het woordje omdat geeft de reden aan. Hiermee wordt ook de volgorde van de woorddelen genoemd en de juiste betekenissen daarbij. Bijvoorbeeld: Ans ziet Frank (dus Ans ziet Frank en niet andersom)Ans ziet Frank en Frank ziet Ans. (ze zien elkaar)

Tekstuele kennis en Pragmatische kennisDe lezer weet welke tekstsoorten er zijn en welke functie ze hebben. Ook kan hij ze herkennen en op grond van zijn leesdoel bepalen welk tekstsoort geschikt is.

Kennis van de wereld

Tekst Dynamische syntaxis Er moet voldoende kennis over een bepaald onderwerp aanwezig zijn om de tekst te begrijpen. (Vaak bij teksten over een ingewikkeld of vakspecialistisch onderwerp)

‘ In de 93 e minuut legt de scheidsrechter ten onrechte de bal op de stip. Een fluitconcert van supporters volgt. Je moet specifieke kennis hebben over voetbal om deze zin tot in de detail te begrijpen.

Deze soorten kennis noemen we kennis van de wereld. Je kunt de tekst pas begrijpen als je deze kunt koppelen aan de verwante kennis die je al hebt. Deze kennis kun je uitbreiden door veel te lezen.

Modellen van het leesproces

Bottom-upmodel Dit model gaat uit van het idee dat lezen verloopt van lagere-ordeprocessen naar hogere-orderprocessen. Dus van letter- en woordherkenning naar begrip. Dit model verklaart niet hoe het kan dat bestaande woorden echter eerder herkend worden dan onzinwoorden.

Top-Downmodel Dit model gaan uit van het idee dat lezen verloopt van hogere-ordeprocessen naar lagere-orderprocessen. Dus van op basis van visuele informatie activeert de lezer zijn eerder opgedane kennis en vormt tijdens het lezen verwachtingen over het verdere verloop van de tekst. Bijvoorbeeld: ‘Ik moet mijn lekke band nog ………… (plakken). Dit model verklaart waarom een lezer een tekst over een bekend onderwerp sneller leest, dan een tekst over een onderwerp waar hij onbekend mee is.


Interactieve modelDit is de meest realistische weergave van het leerproces. Lagere en hogere ordeprocessen beïnvloeden elkaar, want zegt dit model ‘Een goed verlopend woordherkenningsproces zorgt ervoor dat begrip makkelijker tot stand komt, terwijl door het hoge- ordeningsproces, de herkenning sneller tot stand komt. Dit model verklaart ook beter de cognitieve belasting die mensen ervaren bij het lezen van een lastige of moeilijke tekst.

Het inzetten van kennis bij het lezen

Strategisch leesproces – Zowel de kennis van de taal als kennis van de wereld wordt samen ingezet om de tekst te begrijpen. Ze hebben ook aangegeven hoe ze dat doen.

De lezer gaat uit van een leesdoel dat hij heeft en zoek daarbij een tekst die hij wil gebruiken om zijn leesdoel te bereiken.

De lezer maakt voordat hij begint te lezen gebruik van de aanwijzingen rond de tekst. (titel, illustratie, bron – bepaal dus de soort tekst.)

De lezer roept eerder verworven kennis over het onderwerp op die van pas kan komen. De lezer kiest voor een bepaalde leesmanier… Bijvoorbeeld telefoonboek.. nummer

opzoeken, alfabetisch. De lezer maakt tijdens het lezen gebruik van wat hij over de zinsbouw weet. Zo kan

hij de tekst voorspellen. De lezer gaat tijdens de tekst na of hij het begrijpt. Zo niet dan gaat hij gedetailleerder

lezen. De lezer bepaalt of zijn leesdoel bereikt is.

5.1.2 Het belang van lezen

Maatschappelijke, culturele en persoonlijke belangenOm volwaardig deel te nemen aan de maatschappij is het van groot belang om voldoende kennis te hebben om verschillende teksten te kunnen begrijpen.

Kinderen die op school komen, verschillen in mate van taalvaardigheid. De oorzaak hiervan heeft niet alleen te maken met hoeveel er met kinderen thuis gesproken wordt (kwantiteit), maar ook hoe dat wordt gedaan. Dit ‘hoe’ betreft de kwaliteit van het taalaanbod, de taalruimte die de kinderen krijgen, maar ook hoe ze feedback krijgen op hun taal. Hiernaast leren ze ook taalgebruikssituaties. Dit geld ook voor het in aanraking komen met geschreven taal.

Schoolse leesvaardigheidBij alle vakken op school speelt lezen een grote rol. Niet goed kunnen lezen betekent dus ook moeite te hebben met leren en met nieuwe kennis opdoen.

5.1.3 Achtergronden en tendensen bij leesonderwijs

Leesonderwijs in de vorige eeuw


In de loop der jaren zijn er nog al verschuivingen geweest in de visie op lezen / vorm van leesonderwijs. Begin vorige eeuw De nadruk lag op techniek van het lezen. (verklanken van letters)Midden vorige eeuw Er kwam meer aandacht voor stillezen.Eind vorige eeuw (eind jaren zeventig) Meer aandacht voor de functie van lezen, maar er was nog geen aandacht voor het leesproces, d.w.z. voor de wijze waarop je lezen moest. Jaren Tachtig besef dat het met de vaardigheid begrijpend lezen slecht was gesteld. Kinderen kregen vanaf nu instructie hoe ze leestaken aankonden pakken. Verschuiving: Lezen werd nu meer als middel erkend en niet langer gezien als doel op zich.

Het doel van lezen (belang van leesvaardigheid/begrijpend lezen)- Om te kunnen leren- Om deel te kunnen nemen aan de maatschappij- Om te kunnen genieten van lezen

Dus: Lezers willen begrijpen wat ze lezen omdat ze dat nodig hebben om andere doelen te bereiken.

Omgaan met achterstandenEr zijn verschillen tussen kinderen wat het leesniveau betreft. In de kerndoelen wordt de nadruk gelegd op functionele doelen, zoals het achterhalen van informatie. We moeten ons in de toekomst richten op deze doelen. De leerlingen moeten gemotiveerd zijn om te lezen. Begrijpend lezen is van groot belang, we moeten dus de vaardigheden in ontwikkeling vergroten.

5.1.4 Hardop lezenHet idee hierachter is dat de tekst dan gelijktijdig door iedereen gelezen en begrepen wordt. Dus dat de tekst beter tot de kinderen doordringt. Maar ook dat de leerlingen op hetzelfde moment aan de verwerking kan beginnen en dat het rust geeft in de klas. Maar dit is niet helemaal waar. Deze voordelen wegen nauwelijks op tegen de nadelen. Het kind is meer bezig met verklanken dan begrijpend lezen. En zo krijgen kinderen waarschijnlijk geen (goed) beeld van de voorgelezen tekst. Hiernaast is het ook zo dat er verschillende kinderen tijdens het lezen afhaken.

5.2 Ontwikkelingslijnen van lezen

Ontluikende geletterdheid Beginnende geletterdheid in groep 1,2,3 Gevorderde geletterdheid in groep 4-8

5.2.1 Ontluikende geletterdheid

Cultureel en situationeel procesLezen is een cultureel proces, dat wil zeggen: als iets waarvan de totstandkoming afhankelijk is van de culturele groep waartoe je behoort. Je kunt het bijvoorbeeld vergelijken met leren koken. In een bepaalde culturele groep wordt dit zo belangrijk gevonden dat de hele groep er aan meehelpt om het je aan te leren volgens hun manieren en gewoonten.Lezen is een situationeel proces, want de situatie waarin iemand leert kan per groep verschillen. Kinderen doen kennis en vaardigheden op in de situaties waarin zij actief betrokken zijn bij mensen, materialen en gebeurtenissen.


BetrokkenheidOm geletterd te worden is het nodig dat kinderen ervaringen opdoen met het plezier dat geschreven taal kan verschaffen (denk aan voorlezen). Ook moeten ze beseffen welke functies de taal heeft. Je moet er dus voor zorgen dat kinderen betrokken raken bij geletterdheid en dat ze daarom dus ook zelf pogingen doen om te leren lezen en schrijven.

VoorlezenKinderen leren bij voorlezen de volgende dingen

- Zien dat illustraties de tekst samenvatten- Door te praten met kinderen over het verhaal, vooraf, tijdens en na het verhaal. Hierdoor raken

zij actief betrokken op het verhaal, waardoor ze het beter gaan begrijpen.- Ze zijn bezig lezer te worden door hun lievelingsboek voor te lezen aan hun knuffels of aan

jongere broertjes/zusjes/neefjes/nichtjes… - Door voorlezen breiden de kinderen hun kennis van de wereld uit.- Door voorlezen leren kinderen ook meer formele aspecten van het lezen. Leesrichting in

Nederland (voor/achter/links/rechts)

Andere tekstenKinderen raken ook betrokken bij andere soorten teksten. Bijvoorbeeld het boodschappenbriefje, prijskaartjes bij het boodschappen doen. Of koekjes bakken met een recept. Functies van een logo. De M van Mac Donalds.

5.2.2. Beginnende geletterdheid in groep 1,2,3

De tussendoelen van beginnende geletterdheid

Boekoriëntatie en verhaalbegrip- Kinderen ontdekken dat verhaal en illustratie samenhangen- Door te praten over het boek gaan ze de opbouw steeds beter begrijpen en kan het kind het

verhaal zich meer eigen maken.- Door interactief voorlezen leert het kind het verhaal beter begrijpen. Het kind zal doorkrijgen

hoe een boek gelezen wordt. Van links naar rechts. Van boven naar beneden Regel voor regel.

Relatie tussen gesproken en geschreven taal en functies van geschreven taal- Kinderen leren dat je door te lezen en schrijven boodschappen over kunt brengen.

Bijvoorbeeld een briefje aan de juf. - Functie van geschreven taal: De naam op de stoel zodat het kind weet op welk stoeltje het

moet gaan zitten.

Taalbewustzijn en alfabetisch principe- Kinderen leren het verschil tussen de vorm en de betekenis van het woord. Bijvoorbeeld een

reus is groter dan een kabouter, maar het woord kabouter is langer dan het woordje reus. Dit wordt ook wel objectivatie genoemd.

- Een tak die je aan de boom ziet hangen noem je ‘tak’ nl t/a/k - Taalspelactiviteiten zorgen ervoor dat de talige kennis van de kinderen wordt uitgebreid.

Geschikte activiteiten zijn: rijmen, woorden klappen, verzamelen van woorden aan de lettermuur.


Functioneel ‘schrijven en lezen’- Kinderen gaan zelf aan de slag met lezen en schrijven. Vaak met prentenboeken.

Bijvoorbeeld het maken van een taaltekening en in het vrije spel gaan ze zogenaamd een brief schrijven of voorlezen. Spelen met kookboek, telefoonboek etc.

Technisch ‘lezen en schrijven’- Op de meeste scholen wordt hier in groep 3 mee begonnen. Er zijn ook scholen die hier mee

beginnen eind groep 2. - Bij het technisch lezen wordt onderscheid gemaakt tussen twee fasen

o De klankzuivere faseo De Niet-klankzuivere fase

- Klankzuivere fase = het gaat erom dat de leerlingen de elementaire leeshandeling onder de knie krijgen. Dat wil zeggen dat ze bij het lezen de relatie kunnen leggen tussen een letter en een klank.

- Bij een elementaire leeshandeling komt het volgende aan bod:o Het lezen van links naar rechtso Visuele discriminatie (letters van elkaar onderscheiden)o De teken- klankkoppelingo Auditieve synthese (verklankte letters in de juiste volgorde plakken tot een woord.)

- Als de leerlingen de klankzuivere fase kennen wordt er gewerkt aan de niet-klankzuivere fase. Bijvoorbeeld bomen.

Begrijpend lezen en schrijven - Men begint vaak vanaf groep 4 met begrijpend lezen, maar eigenlijk zou dit al vanaf groep 3

moeten gebeuren- Bij begrijpend lezen is het doel om het doel lezen en schrijven niet uit het oog te verliezen,

maar ook om de leerlingen te motiveren om te lezen en te schijven.- Het belangrijkste doel is het begrijpen van teksten voor het functioneren in de maatschappij.

5.2.3 Gevorderde geletterdheid in groep 4-8

Lees- en schrijfmotivatie- Kinderen in groep 4 weten dat

o Ze lezen kunnen gebruiken voor verschillende doeleno Ze lezen kunnen gebruiken om nieuwe kennis op te doen.o Ze leren meer tekstgenres te gebruikeno Begrijpen welke teksten ze waarvoor kunnen gebruiken.

- Het is belangrijk om leerlingen enthousiast te maken voor het lezen en schrijven. Bijvoorbeeld door ze zelf te laten kiezen wat ze lezen. Ook kun je als leerkracht inspelen op de nieuwsgierigheid van kinderen.

Begrijpend LezenOm teksten te kunnen begrijpen moeten we kinderen verschillende strategieën aanleren:

- Teksten Vanaf de middenbouw zijn er steeds meer informatieve teksten voor kinderen beschikbaar. En zijn ze zelfstandig genoeg om deze te lezen. We hebben 2 soorten

o Instructieve teksten (gebruiksaanwijzing/recept/spelregels)


o Teksten in boeken, tijdschriften en kranten, maar ook op internet.Bovenbouw - - reclameteksten

- Leesdoelen Kinderen worden zich steeds meer bewust dat je met bepaalde leesdoelen kunt lezen. Bij vragen die ze zelf hebben of zijn opgesteld door de leerkracht kunnen ze door de bibliotheek een boek zoeken wat hen het goede antwoord geeft.

- Leesmanieren Kinderen leren naast het globaal lezen van bijvoorbeeld een spannend jeugdboek ook selectief (of zoekend) en nauwkeurig te lezen. Ze leren ……

o Dat het handig is om het alfabet te gebruiken als je iets in het telefoonboek of een register wilt opzoeken

o Dat tussenkopjes of andere aanwijzingen nuttig zijn om bepaalde informatie uit een tekst te selecteren

o Dat je een toets over natuuronderwijs heel nauwkeurig moet lezenBovenbouw -- hier komt ook nog kritisch lezen bij: Bepalen of informatie betrouwbaar is.

- Leesstrategieën Alle aanpakken om tot een goed begrip van een tekst te komen. Deze strategieën worden vaak onderscheiden naar het moment dat ze worden ingezet; voor, tijdens of na het lezen.

- Strategieën voor het lezeno Het onderwerp van de tekst vaststellen aan de hand van de titel en illustratieso Het activeren van eigen kennis over het thema van een tekst (vooral kennis van de

wereld)o Het kijken naar overige tekstkenmerken (lay-out) om in te schatten wat voor soort

tekst het is.o Afhankelijk van het leesdoel een leesmanier inzetten.

- Tijdens het lezen moet je je verwachtingen controleren en eventueel bijstellen. Hierbij moet je letten op signaalwoorden zoals daarvoor, ten tweede, echter, maar

- Na het lezen moeten de kinderen zichzelf afvragen of ze hun leesdoel bereikt hebben. En als dat niet zo is nagaan wat daar de oorzaak van was. Ook is het goed om stil te staan bij de aanpak.

- In de middenbouw leren kinderen zich deze strategieën eigen te maken en in de bovenbouw leren ze vooral te controleren of hun leesdoel gehaald is er erop te reflecteren.

- Al deze vaardigheden van de strategieën om te leren worden metacognitieve vaardigheden genoemd.

Technisch lezen

Hierbij gaat het om het snel herkennen van woorden en het voorlezen van een tekst. Woordherkenning Als kinderen de elementaire leeshandeling onder de knie hebben kunnen ze bekende klankzuivere woorden direct lezen, zonder analyse.

o Orthografische fase = de kennis van de taal, met name welke lettervolgorde voor kunnen komen. Bijvoorbeeld STR in straat, stroom, stro.

o Morfologische kennis = kind ziet de structuur van het woord keuken + deur = keukendeuro Semantische kennis = een verpleegkundige zal een medische tekst sneller begrijpen dan een

bouwvakker. Dit heeft alles te maken met vaktaalo Leenwoorden = woorden die uit een andere taal komen zijn op een andere manier geschreven

dan Nederlandse woorden. (cadeau-kado)


o Voorlezen = Bij voorlezen moeten kinderen die de tekst voorlezen eerst begrijpen. Lezen op toonhoogte, rekening houdend met leestekens. Ook de functie van voorlezen moet duidelijk zijn, namelijk je leest iets voor omdat je het aan de ander over wilt brengen.

5.3 Didactiek van lezen

5.3.1 Visies op leesonderwijs

Traditioneel leesonderwijs Er wordt veel aandacht besteed aan het technisch lezen en minder aan de functie daarvan. Groep 1/2 Veel aandacht voor leesvoorwaarden (vaardigheden die kinderen zouden moeten beheersen voordat ze aan het formele leesonderwijs in groep 3 kunnen beginnen.)

- Het trainen van het auditief geheugen- Oefeningen met betrekking tot auditieve analyse en synthese- Letterkennis- Visuele discriminatie- Rijmen

Groep 3 Aandacht aan de elementaire leeshandeling (het decoderen van geschreven taal = foutloos kunnen verklanken)Midden- en Bovenbouw Hardop voorlezen van teksten. Het begrijpend lezen bestaat hier dus ook uit. Hardop voorlezen en dan de gestelde vragen juist beantwoorden

Nadeel van traditioneel leesonderwijsDe strategieën worden als deelvaardigheden gezien en worden bij elke te lezen tekst als een soort kunstje worden ingezet. Ze volgen dit mechanisch zonder nadenken.

Lezen en interactief onderwijsInteractief taalonderwijs heeft drie pijlers.

- Betekenisvol leren- Sociaal leren- Strategisch leren

Betekenisvol en sociaal leren is de gedachte dat kinderen de taal het beste leren in authentiek situaties die betekenis voor hen hebben.Bij strategisch lezen staat het proces van lezen centraal. Leerkrachten geven les volgens doelgerichte strategieën Aanhangers van deze visie hechten veel waarde aan open leersituaties waarbij het geleerde toegepast moet worden.

Lezen en taakgericht onderwijsDit gaat uit van het idee dat kinderen niet alleen een taal leren om er taken mee uit te kunnen voeren, maar dat ze taal leren juist ook door zulke taken uit te voeren. Cognitief academische taalvaardigheid = kinderen zijn in staat om denkstappen te maken en te leren van lezen. Bijvoorbeeld kinderen krijgen een probleemstelling en hierbij moeten ze in een groepje het antwoord halen uit de tekst. Daardoor wordt het lezen van de tekst functioneel.Taal en lezen bij andere vakken


Vanaf groep 4 krijgen de kinderen te maken met langere teksten die ze moeten lezen bij de zaakvakken. Voor deze tijd word vooral een beroep gedaan op de vaardigheid om goed te verklanken en op het begrijpen op letterlijk niveau, maar voor het begrijpen van zaakvakteksten is meer nodig.

- Deze teksten bevatten veel academisch taalgebruik- Deze teksten veronderstellen een redelijke kennis van de wereld.

Om dit te voorkomen kun je vanaf groep 1 al gaan praten over thema’s die aansluiten bij zaakvakken. Kinderen vergroten dan hun woordenschat en door de activiteit onthouden ze deze ook gemakkelijker.

Lezen en communicatief taalonderwijs: taalvormingHierbij wordt grote waarde gehecht aan wat kinderen zelf vertellen en hoe ze dat, zowel mondeling als schriftelijk het beste kunnen doen. Hier wordt dus gewerkt aan het uitgangspunt dat kinderen taal leren door taal te gebruiken. Dit kan door verschillende manieren: taalronde, tekstbespreking.

5.3.2 Aanpak door de leraar

Hoe kun je de leesontwikkeling van leerlingen als leerkracht stimuleren.

De Leeromgeving- Er zijn veel soorten boeken en teksten te vinden in de klas- Er is aandacht voor eigen (schrijf)producten van de kinderen.

o Onderbouw – Leeshoeko Midden- / Bovenbouw – In aanraking komen met moeilijkere boekentaal

Leesstrategieën- Leesdoel bepalen- Voorspellen- Gebruikmaken van de voorkennis van het onderwerp- Jezelf vragen stellen tijdens het lezen- Visualiseren van de tekst- Samenvatten van de tekst- Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst

5.3.2.2 Beginnende geletterdheid in groep 1, 2, 3

Overgang van groep 2 naar groep 3Grote stap, want van een open leersituatie komen de kinderen terecht is een veel meer schoolse opstelling. De nadruk ligt in groep 3 vooral op de techniek van leren lezen. Om de overgang naar groep 2 en 3 te versoepelen is het nodig om in groep 3 ook open leersituaties te creëren waarin lezen en schijven als functionele vaardigheden beoefend kunnen worden.

Werken aan tussendoelen beginnende geletterdheid- Boekoriëntatie en verhaalbegrip

o Samen lezen van een prentenboek. Kaft bekijken, interactief voorlezen, voorspellen.o Doel van interactief voorlezen: Kinderen laten ervaren zelf de betekenis aan het

verhaal te kunnen geven en laten zien dat er strategieën zijn om de taalkennis en de kennis van de wereld in te zetten voor tekstbegrip

- Relaties tussen gesproken en geschreven taal en functies van geschreven taal.


o Als kinderen betrokken zijn geweest bij schrijfactiviteiten en zelf hebben mogen experimenteren is het nog maar een kleine stap naar de ontdekking dat met taal iets vastgelegd kan worden.

o Tip: Laat kinderen een brief schrijven, hang voorwerpen in de klas met de naam eronder. Pictogrammen met handelingen, daaronder de tekst.

- Taalbewustzijno Kinderen kijken niet altijd uit zichzelf naar de vorm, de leraar moet hier aandacht aan

besteden. Als de kinderen dit weten gaan ze vaak ook rijmen. Hoe stimuleer je vorm? Hoeveel stukjes kun je de naam klappen? Welk woord is langer reus of kabouter?

- Alfabetisch principe o Kunnen lezen betekent dat je de tekens (grafemen) die je ziet aan klanken (fonemen)

kunt koppelen. Stimuleren door lettermuur, alfabetboeken, letters bij thema

- Functioneel lezen en schrijveno Als leerkracht breng je situaties aan bod waarin verschillende teksten een functionele

rol hebben. Een reisplanner raadplegen als je wilt gaan reizen Weerbericht in de krant opzoeken Telefoonboek gebruiken als je wilt bellen Een kaartje sturen naar een ziek groepsgenootje

- Technisch lezen en schrijveno Eerste fase klankzuivere woorden leren lezen.o Tweede fase niet-klankzuivere woorden leren lezeno Leren lezen volgens de elementaire leeshandeling (zodra kinderen dit onder de knie

hebben, kunnen ze ook onbekende woorden lezen.) Lezen van links naar rechts (leesrichting) Visuele discriminatie (letters van elkaar leren onderscheiden) Teken-klankkoppeling (letters leren lezen) Auditieve synthese (klanken in juiste volgorde aan elkaar plakken tot

woorden)- Spellingspatronen en meerlettergrepige woorden

o Als kinderen de elementaire leeshandeling onder controle hebben dan kunnen zij ook niet klankzuivere woorden gaan lezen. De nadruk op het aanleren van deze woorden ligt op het spellingspatroon. (delen van woorden die steeds hetzelfde geschreven en uitgesproken worden.)

Bijvoorbeeld: Oei (sproei, foei, vermoeid…) Je ziet oei, maar zegt oej.o Eén manier Aanbieden van geïsoleerde spellingspatronen. o Tweede manier

- Begrijpend lezen en schrijveno Kinderen kunnen een tekst nu zelfstandig lezen en begrijpen. De leerkracht geeft

handvaten om de tekst beter te leren begrijpen. Daarom moeten kinderen leren: Dat het bij zelf lezen niet alleen gaat om verklanken, maar dat het begrijpen

van de tekst het doel is. Dat je over teksten na kunt denken Dat je met anderen over teksten kunt praten


o Vier eenvoudige strategieën. Voorkennis activeren Vragen stellen Voorspellingen doen Visualiseren

5.2.3.2 Gevorderde Geletterdheid in groep 4-8

De overgang van groep 3 naar groep 4. Dat loopt niet altijd even soepel. Daarvoor zijn 2 verklaringen. - Kloof tussen de verschillende methodes- Kloof tussen de werkelijke kennis en vaardigheden van de kinderen en het niveau dat wordt

verondersteld in de zaakvakmethodes.

Kloof tussen de verschillende methodes.De methode uit groep 3 is vaak meer gericht op technisch lezen en in mindere mate op begrijpend lezen.

Kloof tussen de werkelijke kennis en het niveau van de zaakvakmethodes. De teksten die de leerlingen lezen bij de zaakvakmethode zijn inhoudelijk en technisch veel moeilijker dat de teksten in de taal- leesmethode.

Om deze kloof te verkleinen is uitbreiding van woordenschat van groot belang. Een goede manier om deze kennis uit te breiden is door taalbeschouwing te doen.

Werken aan de tussendoelen Gevorderde geletterdheid

LeesmotivatieEen kind dat heel gemotiveerd is om bepaalde informatie op te doen zal meer inspanning willen leveren om de tekst te begrijpen. ‘Kunnen lezen is één, willen lezen is twee.’ Enkele manier om dit positieve beeld bij kinderen te ontwikkelen.

o De leerkracht kan kinderen strategieën aanleren waarmee ze leren nadenken terwijl ze doen.

o Hij kan samen met kinderen praten over teksten zodat ze kunnen vertellen wat ze van een tekst vinden en ook door de inbreng van klasgenoten op andere ideeën kunnen komen.

o Om de fantasie en inlevingsvermogen van kinderen te stimuleren, kan hij prikkelende vragen stellen over een tekst.

o Als lezen en schrijven geïntegreerd worden aangeboden, werkt dat vaak motiverend. Het allerbelangrijkste is om de kinderen de tekst te laten lezen met een bepaald doel.

Begrijpend LezenLeerlingen moeten aan de hand van zaakvakteksten denkstappen kunnen zetten. Ze moeten leren om de tekst strategisch te lezen (dus met handvaten.)De strategieën die hieronder staan zijn voor de leesontwikkelingen vormen van zelfcontrole en reflectie. Daarom worden ze metacognitieve strategieën genoemd.


- Voor het lezeno Leesdoel bepaleno Tekstdoel bepaleno Onderwerp van de tekst bepaleno Is de tekst geschikt?

- Tijdens het lezeno Verloop van de tekst voorspelleno Actief lezeno Leesmanier aanpassen

Letten op signaalwoorden Moeilijke woorden worden later uitgelegd/omschreven/context begrijpen

- Na het lezeno Reflectie

Doel bereikt? Zo ja – Hoe? Zo nee – Waar lag dat aan?

Zwakke lezers gebruiken deze strategieën te weinig. Daarom moet je als leerkracht met deze kinderen deze vragen te beantwoorden door middel van een gesprek. Dat kan op twee werkwijze

- Directe instructie- Reciprocal teaching

Directe instructie vind plaats in drie fase1. Uitleggen en voordoen (belang uitleggen en hardop toepassen)2. Oefening en begeleiding (leerlingen passen strategie toe, waarbij leerkracht ondersteunt)3. Verwerking en toepassing (a.h.v. andere opgaven gekeken of het wordt begrijpen samen met

de leerkracht gekeken of de opdracht goed is uitgevoerd = reflectie.)

Reciprocal teaching1. Vragen stellen2. Verhelderen3. Samenvatten4. Voorspellen

Zowel bij directe instructie als reciprocal teaching ligt het gevaar op de loer dat niet de inhoud van de tekst en niet het leesdoel maar de strategieën centraal staan. De leraar moet continu duidelijk maken wat het nut is van strategisch lezen.

Technisch lezenBij de didactiek van het technisch lezen hanteren we de volgende spellingspatronen in oplopende moeilijkheid.

- Van klankzuiver enkelvoudig naar klankzuiver meervoudig- Van niet-klankzuiver enkelvoudig naar niet-klankzuiver meervoudig.

Hierbij worden vier onderwijsinstructies onderscheiden. 1. Luisterprincipe2. Analogieprincipe3. Regelprincipe


4. Inpreteringsprincipe

Instructieprincipe Groep Strategie

Klankzuiver 1. Luisterprincipe Hakwoorden Je leest het woord zoals je het ziet.

Niet-klankzuiver 2. Analogiewoorden

3. Regelprincipe

4. Inprentingsprincipe

Analogiewoorden

Regelwoorden

Weetwoorden

… lees je net als …

regel toepassen

vaak zien

Bij technisch lezen gaat het erom dat woorden snel herkend worden. Hierbij maken de kinderen gebruik van de kennis van de taal om grotere eenheden dan letters te herkennen, te onderscheiden en er gebruik van te maken. Deze grotere eenheden zijn:

- Lettercombinaties en spellingspatronen- Lettergrepen- Morfologische structuur van woorden- Leenwoorden- Structuur van de zin- De betekenis van de zin

Mogelijkheden voor het oefenen van woorden- Woorden aangeboden in betekenisvolle tekst- Oefenen in kleine hetro-groepen (tutorlezen) waarbij kinderen van elkaar leren.- Om de oefeningen betekenisvoller te maken kan de leraar samen met de kinderen een

verzameling woorden aanleggen. Deze categoriseren en bespreken.

Het voorlezen kan de leraren op verschillende manieren stimuleren- Door zelf uit verschillende teksten voor te lezen.- Meedoen aan voorleeswedstrijden werkt activerend- Een gewoonte dat iedere dag een kind iets voorleest om met de klas te delen.

5.3.2.4 Andere visies

Traditioneel leesonderwijsDe leerstofgerichte benadering is gebruikelijk.(dus meer technisch dan betekenisvol) Tussendoelen beginnende geletterdheid worden vaak gezien als voorwaarde waaraan kinderen moeten voldoen voor ze naar groep 3 gaan. Op scholen die vanuit deze visie werken zie je vaak het volgende:

- Voordat de kinderen naar groep 3 gaan, moeten de kinderen de klank-tekenkoppeling van alle letters kennen en klank-zuivere mkm-woorden kunnen hakken en plakken.

- Voorlezen gebeurt minder vaak in kleinere kring en minder interactief. - Taalspelactiviteiten worden als losstaande activiteiten aangeboden en niet in een

betekenisvolle situatie. Leesinstructie??Directe instructiemodel

- Instructie- Oefening


- VerwerkingTaakgericht leesonderwijsZelfontdekkend leren is hier het uitgangspunt. Kinderen leren veel uit situaties waarbij ze een probleem voor krijgen wat ze met elkaar op moeten lossen. Lezen wordt zo een middel tot communicatie en kennisuitbreiding. De leraar heeft hier een meer begeleidende rol.

Lezen bij andere vakkenBijvoorbeeld door het doen van proefjes worden verschillende cognitieve taalfuncties geoefend. (zoals redeneren, verklaren etc.)

Lezen en communicatief taalonderwijs: taalvormingBij taalvorming vertellen de kinderen hun eigen ervaringen, bijvoorbeeld in een kringgesprek. Ook het maken van de zogenoemde bijschrijftekeningen is een goede oefening. In de midden- en bovenbouw wordt aandacht besteed aan het tekstbesprekingen.

5.3.3 Methodes en materialen

Voor een rijke leeromgeving horen in elke klas thuis:- Authentieke leesmaterialen (kranten, tijdschriften en folders) voor spelactiviteiten.- Boeken (prentenboeken, verhalenboeken, informatieve boeken.)- Internet, e-mail, cd-roms en dvd’s.

Groep 1-3 ---- Groep 4-8Verschillende manieren/methodes om aan geletterdheid te werken. Ook vaak door spelvormen. Vanaf groep 4 veranderen de methodes en wordt er meer aandacht besteed aan het werken met leesstrategieën.

5.3.4 Evaluatie en omgaan met verschillenEvaluaties leveren leraren gegevens op waar ze iets mee kunnen doen. Als kinderen achterlopen op de ontwikkeling in het begin van het lees- en schrijfproces moet de leerkracht gerichte actie ondernemen. (interveniëren). Hier kunnen verschillende oorzaken voor zijn, dus ook verschillende aanpakmanieren.

Omgaan met verschillen houdt in dat een leraar…..- De ontwikkeling van kinderen op het gebied van beginnende geletterdheid in kaart brengt

middels gesprekken met kinderen, observaties en toetsen.- Op grond van zijn bevindingen een handelingsplan opstelt waarin alle elementen van het

onderwijs betrokken worden.

Drie-minuten-toetsKinderen moeten één minuut hardop woordjes voorlezen. Er zijn drie leeskaarten waarvan de woorden oplopen inde moeilijkheidsgraad.

AVI-lezenHet gaat hierbij om de snelheid waarmee kinderen een tekst kunnen verklanken.

Van ieder kind wordt een dossier bijgehouden… Ook op lees- en schrijfactiviteiten.

Evaluatie in groep 4-8


Kinderen die in de midden- en bovenbouw moeite hebben met lezen, hebben hier ook last van bij andere schoolvakken. Zoals bij rekenen, zaakvakken etc. Om het kind te helpen moet de leerkracht achterhalen wat die leesmoeilijkheid inhoud. Er zijn verschillende soorten typen.

- Makkelijk de hoofdzaak uit de tekst te halen, maar minder de kleine details.Deze kinderen hebben vaak weinig woordkennis en hebben moeite met het doorzien van zinstructuren.

- Andere kinderen letter erg op de details en vergeten de hoofdzaak. Ze zien geen verschil tussen hoofd- en bijzaak. Ze hebben baat bij het beter gebruiken van strategieën.

- Ernstige taal- en leesproblemen, deze kinderen zijn gebaat bij specialistische hulp.

Na vele onderzoeken is er gebleken dat problemen met technisch lezen vooral gerelateerd zijn aan de kwaliteit van het leesonderwijs en veel minder aan leerling kenmerken, zoals thuistaal. De kwaliteit van het leesonderwijs betreft dan:

- De instructiekwaliteit- De analyse van vorderingen van kinderen- Het leerstofaanbod- De benutting van onderwijstijd

Expertisecentrum Nederlands – Leesarrangementen- Goed leesonderwijs moet de effectiviteit vergroten- Er moet een methode of methodiek voor technisch lezen gebruikt worden.- Er moet sprake zijn van een doorgaande lijn binnen de school- De leesontwikkeling moet op school niveau goed gevolgd worden.


Documents

pabo2.weebly.compabo2.weebly.com/uploads/1/0/2/5/10250578/portaal.docx · Web viewStrategisch leesproces – Zowel de kennis van de taal als kennis van de wereld wordt samen ingezet