14 студзеня 2012 года

Субота, 14 студзеня 2012 года

Як супрацьстаяць псіхалагічнаму прэсінгу?

Праектуемурокі фізікіпа тэхналагічнай карце

Актыўныя метады навучання на ўроках беларускай мовы

Удасканальваем навыкі дыялагічнагаі маналагічнага маўлення

Як вядома, выкладанне замежнай мовы ў школе цяпер знаходзіцца ў стане перараджэння. Канцэптуаль-

ныя змены закранулі і змест навучання, і методыку. У гэтай сувязі развіццё твор-чай дзейнасці педагогаў па абнаўлен-ні зместу адукацыі толькі вітаецца. Рэгія-нальны конкурс якраз і быў арганізаваны для таго, каб, нягледзячы на ўсе праб-лемы і цяжкасці, паказаць незгасальную крэатыў насць настаўнікаў-замежнікаў, падтрымаць іх інавацыйныя погляды і за-цвердзіць прыярытэты адукацыі па за-межных мовах.

Конкурс праводзіўся ў 3 этапы: пер-шы — раённы (праходзіў з 1 верасня па 14 кастрычніка 2011 года). У раённым этапе конкурсу прымалі ўдзел настаўнікі замежных моў устаноў агульнай сярэдняй адукацыі вобласці. А пасля конкурсныя

Конкурсны педагагічны рух у нашай краіне пашыраецца, а гэта азначае, што ўвага грамадскасці да настаўніцкай працы не згасае, а наадварот, павышаецца. Нядаўна ў Гомельскай вобласці ўпершыню прайшоў конкурс прафесійнага майстэрства “Настаўнік замежнай мовы”, які вызначыў лепшых настаўнікаў-замежнікаўу рэгіёне.

Сваю педагагічную філасофію Сваю педагагічную філасофію прадэманстравалі настаўнікі-прадэманстравалі настаўнікі-

замежнікі Гомельшчынызамежнікі Гомельшчыны

Выбраць лепшага не так проста: члены журы выстаўляюць чарговыя адзнакі.

Падчас конкурсных выпрабаванняў.

працы 24 пераможцаў былі прадстаўлены на абласны завочны этап конкурсу. Другі этап — абласны завочны — праводзіўся з 17 кастрычніка па 18 лістапада 2011 года.

Падчас конкурсу журы ацэньвала візітную картку канкурсанта (відэазапіс да 10 хвілін), у якой ён абгрунтоўваў вы-бар прафесіі настаўніка замежнай мовы з апісаннем уласнай канцэпцыі выкла-дання. Ацэньваліся творчая індывідуаль-насць педагога, вынікі яго прафесійнай дзейнасці, педагагічная культура, акту-альнасць педагагічнай ідэі, рэалізацыя ідэі ў педагагічнай дзейнасці, арыгіналь-насць і паўната яе прадстаўлення, форма прэзентацыі.

Акрамя таго, пад увагу бралася разгор-нутая распрацоўка ўрока. Вядома, былі

распрацаваны пэўныя крытэрыі ацэнкі: абгрунтаванасць мэты і задач урока, ап-тымальнасць адбору вучэбнага зместу, планаваная дзейнасць настаўніка, плана-ваная дзейнасць навучэнцаў, дыдактыч-нае абсталяванне ўрока, планаваная кан-трольна-ацэначная дзейнасць.

Адным з самых цікавых конкурсных этапаў, пры ацэньванні якога членам журы давялося ой як няпроста, было са-чыненне-эсэ “Мая педагагічная філасо-фія”, у якім канкурсанты выкладалі сваю педагагічную канцэпцыю, рабілі спробу філасофскага асэнсавання настаўніцкай прафесіі на канкрэтных фактах сваёй пе-дагагічнай дзейнасці. І тут крытэрыі ацэн-кі былі наступныя: уменне арыентавацца ў педагагічнай інфармацыі, уменне выявіць асноўныя праблемы сучаснай адукацыі і прапанаваць рэальныя шляхі іх вырашэн-

ня, уменне прадэман страваць уласную пазіцыю, ацэнка сябе як педагога, стыль мовы выкладання (публіцыстычнасць, вобра знасць, эмацыянальнасць, лаканіч-насць).

Па выніках аналізу прадстаўленых ма-тэрыялаў журы былі вызначаны перамож-цы абласнога завочнага этапу конкурсу. Імі сталі:

Алена Веньямінаўна Ялопава, на-стаўніца англійскай мовы гімназіі № 51 Го-меля;

Таццяна Пятроўна Панцяйкова, на-стаўніца англійскай мовы сярэдняй шко-лы № 11 Жлобіна;

Наталля Аляксееўна Дзмітрава, на-стаўніца англійскай мовы сярэдняй шко-лы № 4 Светлагорска;

Віталь Валянцінавіч Пятроўскі, на-стаўнік англійскай мовы сярэдняй школы № 37 Гомеля;

Таццяна Аляксандраўна Саўчыц, на-стаўніца нямецкай мовы Мазырскага дзяржаўнага абласнога ліцэя;

Таццяна Эдуардаўна Лелес, настаўні-ца французскай мовы сярэдняй школы № 4 Рагачова імя В.С.Вялічкі.

Трэці этап — вочны абласны (ён жа за-ключны) — праходзіў у Гомелі 24—25 лі-стапада 2011 года.

У праграму правядзення заключнага этапу ўваходзілі наступныя конкурсныя мерапрыемствы:

— Урок замежнай мовы (рэгламент складаў 45 хвілін).

Парадкавы нумар правядзення ўро-ка і клас вызначаліся напярэдадні на жараб’ёўцы. Крытэрыямі ацэнкі конкурс-нага ўрока сталі: пастаноўка мэты і задач, рэалізацыя вучэбнага зместу, дзейнасць настаўніка на ўроку, дзейнасць вучняў па набыцці ведаў і засваенні спосабаў рабо-ты з інфармацыяй, па самастойным пошу-ку і прыняцці рашэння, іх узаемадзеянне з аднакласнікамі і настаўнікам; рацыяналь-насць выкарыстання форм, метадаў і сродкаў навучання; эфектыўнасць урока.

— Самааналіз урока (рэгламент — да 10 хвілін). Крытэрыі ацэнкі: ацэнка сітуа-цыі і ўмоў правядзення ўрока, абгрунта-ванне плана ўрока, аналіз рэалізацыі пла-на ўрока, высновы і рашэнні.

— Псіхолага-педагагічнае тэсціраван-не.

— Круглы стол “Мае крокі да поспеху” (рэгламент выступлення — да 10 хвілін).

Як адзначыла Ксенія Іванаўна Марчан-кова, метадыст па замежных мовах Го-мельскага абласнога інстытута развіцця адукацыі, удзельнікі конкурсу прадстаўля-лі ўласныя педагагічныя знаходкі: прыё-мы, наглядныя (мультымедыйныя) дапа-можнікі, арыгінальныя моманты ўрока.

У выніку пасля ўсіх конкурсных выпра-баванняў журы вызначыла пераможцаў, прычым кожны з іх быў адзначаны ў пэў-най намінацыі.

Таццяна Пятроўна Панцяйкова была прызнана лепшай у намінацыі “За вы-карыстанне рэгіянальнага кампанента зместу адукацыі”;

Алена Веньямінаўна Ялопава — у на-мінацыі “За фарміраванне ўменняў між-культурнай камунікацыі”;

Таццяна Аляксандраўна Саўчыц пе-рамагла ў намінацыі “За арыгінальнасць у распрацоўцы вучэбных матэрыялаў”;

Наталля Аляксееўна Дзмітрава — “За высокую камунікатыўную культуру”;

Таццяна Эдуардаўна Лелес — “За шматпланавасць педагагічнага таленту”;

Віталь Валянцінавіч Пятроўскі лепшы ў намінацыі “За прыхільнасць сучасным пе-дагагічным тэхналогіям”.

Пераможцы конкурсу былі адзна-чаны дыпломамі I, II, III ступені. Узнага-роджанне абылося на пасяджэнні калегіі ўпраўлення адукацыі Гомельскага аблвы-канкама, дзе было адзначана, што такія конкурсы з’яўляюцца выдатным стыму-лам да далейшага прафесійнага росту і магутным імпульсам да развіцця сістэмы адукацыі.

“Конкурс — гэта высокае напружанне душэўных і фізічных сіл, вытрымаць якое дапамаглі ўпэўненасць у сваіх ведах, жа-данне паказаць усё, на што здольны. Але разам з тым конкурс — гэта яшчэ і вялікі творчы ўздым, смеласць прадставіць на суд калег усе свае ўменні, бо кожны з нас рызыкаваў памыліцца і пацяр пець пара-жэнне. Тым не менш конкурс для нас — гэта набыты вопыт у прафесійным і асо-басным развіцці, які дае магчымасць узняцца на адну прыступку вышэй, стац ь больш мудрым, крытычна паглядзець на сябе і, што немалаважна, справядліва ацаніць іншых”, — адзначылі ў сваю чар-гу пераможцы.

Вольга ДУБОЎСКАЯ.dubowska@ng-press.by

14 студзеня 2012 года6 Педагагічная майстэрняПедагагічная майстэрня

Незалежна ад надвор’я і настроюСказаць па шчырасці, пасля гэтых

слоў пытанне пра педагагічнае крэ-да адпала само сабой. А Таццяна Эду-ардаўна працягвала: “Спазнаўшы горкі смак памылак і замяніўшы не адзін дзя-сятак шрубак у механізме сваёй педага-гічнай дзейнасці, пачынаеш разумець: вучню трэба аддаваць не толькі нейкую суму ведаў, але і часцінку сваёй душы.

Ведаю, што настаўнік павінен пры любых абставінах паважаць пачуццё ўласнай годнасці кожнага вучня. “Дрэн-ны” вучань не ёсць дрэнны чалавек. Кож-нае дзіця мае права разлічваць на ўва-гу, клопат і любоў. Настаўнік толькі тады зможа навучыць чаму-небудзь дзяцей, калі ён любіць не толькі свой прадмет, але і маленькіх і вялікіх, добрых і ўважлі-вых, старанных і няўрымслівых сваіх вуч-няў”.

У школе са сваімі вучнямі Тацця-на Эдуардаўна розная. Яна добры на-стаўнік, дарадца і памочнік у любых жыццёвых справах. Давер вучняў, іх удзяч насць не толькі за выдатныя веды, але і за дапамогу ў жыццесцвярджэнні падтрымліваюць яе ўжо не адзін дзяся-так гадоў. Яна разумее, што час рухаец-ца наперад, што ўсё мяняецца, і ёй, каб адпавядаць патрабаванням часу і сваіх новых вучняў, трэба таксама мяняцца.

“Распачынаючы самастойную пе-дагагічную дзейнасць, я добра ра-зумела, што ў мяне ёсць адзін толь-кі шлях — развіццё сваіх здольнасцей і пераўтварэнне іх у прафесійныя навы-кі. Мне пашанцавала, бо побач быў вы-сокапрафесійны калектыў педагогаў. Я шмат назірала, як працуюць мае кале-гі, як яны, штодня прыходзячы да дзя-цей, вырашаюць прафесійныя задачы ў супрацоўніцтве з імі, праяўляюць муд-расць, гнуткасць, клопат, даючы маг-чымасць кожнаму быць паспяховым. Я добра засвоіла, што працаваць трэба незалежна ад надвор’я і настрою, што неабходна рухацца наперад, перасту-паючы (а не пералятаючы) з прыступ-кі на прыступку, фіксуючы свае поспехі і промахі, выпраўляючы памылкі”, — працягвала Таццяна Эдуардаўна.

Цяпер, з’яўляючыся ўжо высока-кваліфікаваным спецыялістам, кожна-га “навабранца” педагагічнай каман-ды сваёй школы яна настаўляе менавіта так: “Рабі сваю справу ўласным споса-бам, май свой стыль, але паглядзі: шмат чаму добраму і цікаваму ты можаш на-вучыцца ў сваіх калег”.

Такая жыццёва-педагагічная пазіцыя дамагае настаўніцы ўспрымаць, разу-мець і працаваць згодна з патрабаван-нямі. Для яе неаспрэчным з’яўляецца той факт, што вывучэнне і веданне за-межнай мовы — неабходнасць, пра-дыктаваная часам.

“Спецыфіка вучэбнага прадмета “За-межная мова” ў тым, што, з’яўляючыся, як і ўсе моўныя прадметы, дзейсным вучэбным прадметам, ён адрозніваец-ца ад астатніх тым, што школьнікі пер-шапачаткова не валодаюць іншамоўнай маўленчай дзейнасцю. Авалоданне ёю ва ўмовах адсутнасці іншамоўнага ася-роддзя складае асноўную цяжкасць. Таму сэнс засваення замежнай мовы не толькі і не столькі ў авалоданні моўны-мі і краіназнаўчымі ведамі, колькі ў ава-лоданні актыўнай іншамоўнай маўлен-чай дзейнасцю з выкарыстаннем гэтых ведаў.

Мая тэхналогія навучання француз-скай мове — гэта арганізацыя дзейнас-ці вучняў па практычным прымяненні ве-даў па лексіцы і граматыцы з апорай на моўны, асобасны, суб’ектыўны вопыт школьнікаў, іх творчыя здольнасці. За-раз гэта модна называць камунікатыў-най дзейнасцю. Я так працавала заўсё-ды. На мой погляд, гэта адна з лепшых тэхналогій, якая стварае ўмовы жывых зносін на замежнай мове.

Напрыклад, у 9 класе пры вывучэнні тэмы “Кіно. Тэатр” мы праводзілі ток-шоу “Кіно: так ці не”. У ім прымалі ўдзел хат-няя гаспадыня, для якой тэлебачанне — асноўная забава, знакаміты рэжысёр, які зняў шмат фільмаў, прадстаўнік рэк-ламы, аматар мультфільмаў, які стварае свае мультыплікацыйныя творы, знака-мітая актрыса, студэнтка, якая адмаў-ляе кіно як мастацтва, школьніца, якая марыць здымацца ў кіно! Дыскусія вя-лася зыходзячы з менталітэту ўдзельні-каў (дзеючых асоб), іх жыццёвага вопы-ту, узроўню культуры, кампетэнтнасці. Гэта ўзбагаціла моўны патэнцыял наву-чэнцаў, паспрыяла развіццю іх разумо-вай і маўленчай дзейнасці.

Адным з прыкладаў камунікатыўных методык з’яўляецца стварэнне праб-лемных сітуацый. На маіх уроках вель-мі часта прысутнічаюць праблемныя пы-танні. Возьмем урок па тэме “Моладзь і грамадства”. Прапаноўваю навучэнцам выказванні аб моладзі:

“Ой, моладзь... пра яе лепш не ка-заць!”

“Гэта страчанае пакаленне, яно нічым не цікавіцца”.

“Яны ведаюць свае правы!”“Яны сумуюць усюды: у школе,

дома...”“Яны прасунутыя ў тэхніцы, ведаюць

камп’ютар”.А пасля кажу: “Адмаўляйце ці пага-

джайцеся, але абгрунтуйце сваю пазі-цыю. Выкажыце сваё меркаванне”.

Як вядома, важнымі ў жыцці дзяцей з’яўляюцца святы. На ўроках французс-кай мовы мы вывучаем традыцыі і святы нашай рэспублікі і Францыі, напрыклад, Каляды. І да нас у клас прыходзіць Пэр Ноель, каб разам з намі прыбраць ёлку, прыгатаваць святочную вячэру, напі саць

віншаванні сябрам і родным, запаліць свечкі і загадаць жаданні”, — расказала настаўніца.

На яе ўроках дзеці атрымліваюць добры эмацыянальны зарад і натхненне. Але галоўнае — яны гавораць на жывой французскай мове. У прафесіяналізме педагога давялося ўпэўніцца і членам журы абласнога конкурсу “Настаўнік за-межнай мовы”. Ужо ў тэме конкурснага ўрока (“Смачна есці!”) быў закладзены французскі настрой.

Мадэліраванне, канструяванне, асэнсаванне Урок праводзіўся ў 6 класе. Клас

складаецца з 8 вучняў, але на ўроку прысутнічала 6 чалавек. Згодна з тэма-тычным планам, гэта быў урок па тэме “Ежа” — адзін з 12, адведзеных на выву-чэнне дадзенага матэрыялу. Тып урока Таццяна Эдуардаўна вызначыла як урок комплекснага прымянення ведаў — за-мацаванне з элементамі вывучэння но-вага.

“Уключэнню навучэнцаў у тэму ўрока і падвядзенню іх да вызначэння сумесна з настаўнікам мэт заняткаў спрыяла праб-лемная сітуацыя ў форме інсцэніроўкі. У выніку дзеці сфармулявалі задачы ўро-ка, але, на жаль, на рускай мове. Я тлу-мачу гэта тым, што ў 6 класе вучні яшчэ не валодаюць неабходным запасам лек-сікі.

Асноўны этап урока быў падзелены на чатыры часткі:

• актывізацыя лексічнага запасу вуч-няў і яго папаўненне;

• удасканаленне навыкаў дыялагіч-нага маўлення;

• удасканаленне навыкаў маналагіч-нага маўлення;

• фарміраванне навыкаў канструя-вання сказаў.

У якасці спосабу актуалізацыі актыў-нага і пасіўнага слоўніка навучэнцаў былі абраны метадычныя прыёмы “Размяр-куй па групах” і “Знайдзі лішняе”. Абод-ва прыёмы прывялі да станоўчага выні-ку, нягледзячы на некаторыя цяжкасці (фанетычныя памылкі). Удасканален-не навыкаў дыялагічнага маўлення было арганізавана з дапамогай мадэліра-вання дыялога паміж афіцыянтам і на-ведвальнікамі. Выкарыстоўваючы апор-ныя фразы, вучні дабудоўвалі дыялогі. З майго пункта гледжання, усе навучэнцы справіліся з задачай, пры гэтым кожны на сваім узроўні. У ходзе фізкультхвілінкі атрымалася яшчэ больш павысіць эма-цыянальны настрой вучняў.

Паспяховае выкананне папярэдніх этапаў дазволіла дасягнуць станоўчых вынікаў на самым складаным этапе ўдасканалення маналагічнага маўлення. Я папрасіла дзяцей расказаць маме аб

наведванні кафэ, рэстарана. Прапаноў-ваючы такое заданне, разлічвала, што навучэнцы па дадзеным плане скла-дуць свой аповед і падчас работы мы ўдасканалім навыкі маўлення. Усе вуч-ні справіліся з заданнем: хто лепш, хто крыху горш. Але галоўнае — кожны па-высіў свой узровень умення будаваць маналог.

А працуючы над навыкамі канстру-явання сказаў, мы вырашалі не толькі адукацыйныя задачы, але і выхаваўчыя. Гэтым тлумачыцца падбор матэрыялу — правілы паводзін за сталом. Паралель-на ўдасканальвалі ўменні правільна бу-даваць сказы. Такім чынам вырашаліся і граматычныя задачы ўрока.

Ужыванне метаду супастаўлення рускіх і французскіх прыказак дапамагло мне арганізаваць сэнсавае ўспрыманне замежнай мовы. Хатняе заданне насіла творчы характар, нацэльвала на стыму-ляванне міжкультурных сувязей.

А на этапе падвядзення вынікаў уро-ка навучэнцы самастойна вызначы-лі свой псіхалагічны стан, аб’ём набы-тых ведаў і навыкаў. Ацэньванне вучняў было праведзена ў адпаведнасці з нор-мамі ацэнкі ведаў. Можа, таму некато-рым здалося, што іх адзнакі былі за-ніжаны, але кожную адзнаку кожнаму вучню я пракаменціравала і атрымала адабрэнне кожнага”, — прааналізава-ла свой конкурсны ўрок Таццяна Эдуар-даўна Лелес.

З пастаўленымі адукацыйнымі і выха-ваўчымі задачамі настаўніца справілася. Сама ж канкурсантка пасля ўрока зрабі-ла наступныя высновы:

“У мяне атрымалася арганіза ваць вучэбную дзейнасць і актуаліза ваць лексічную базу вучняў, удасканаліць уменні і навыкі маўлення па тэме “Ежа”. На працягу ўсяго ўрока ўдавалася ства-раць развіццёвыя сітуацыі па фарміра-ванні ўмення ўспрымаць і разумець на слых французскую гаворку, плана-ваць і арганізоўваць маўленчую дзей-насць, фарміраваць навыкі камуніка-тыўнай дзейнасці. Лічу, што дзейнасць настаўніка і навучэнцаў была аргані-завана з пазіцыі рэалізацыі асноўных прынцыпаў навучання. Кожны метад навучання адпавядаў узроставаму і ву-чэбнаму ўзроўню навучэнцаў.

Больш складаныя і разнастайныя метады, якія патрабуюць больш вы-сокага ўзроўню падрыхтоўкі вучняў, я не магла ўжыць, бо рэальна ацэньва-ла магчымасці групы. Але разам з тым, аналізуючы працу дзяцей на ўроку, мяр-кую, што магла ўключыць больш склада-ныя сітуацыі. Недастатковая лексічная база навучэнцаў, няўменне зразумець замежную гаворку настаўніка з перша-га разу кампенсаваліся на ўроку вялі-кай колькасцю жэстаў і мімікай. Маг-чыма, недастаткова быў арганізаваны дыферэнцаваны падыход да падачы ма-тэрыялу навучэнцам. Можна было даць магчымасць адным вучням працаваць самастойна, без апоры, іншым часткова абмежаваць дапамогу”.

Тым не менш, на думку Таццяны Эду-ардаўны, ёсць сэнс працягваць і да-лей удзельнічаць у конкурсных мера-прыемствах, бо “гэта з’яўляецца добрай школай удасканалення педагагічнага майстэрства”.

Вольга ДУБОЎСКАЯ.dubowska@ng-press.by

Жывая гаворка гарантавана,калі іншамоўнае маўленне

будзе актыўным

Кожную раніцу шэсць, а то і сем разоў на тыдзень, як адзначаецца ў конкурсным сачыненні-эсэ, яна выходзіць са свайго пад’езда і звыклым хуткім крокам накіроўваецца па добра знаёмай дарозе. І калі нехта ў яе пытаецца, куды яна спяшаецца, то заўсёды адказвае: “Да дзяцей!”. “Вось ужо амаль чвэрць стагоддзя яны з’яўляюцца аб’ектам майго служэння, прадметам маёй любові, сэнсам майго жыцця. Некалі, гадоў пятнаццаць назад, з намі, настаўнікамі школы, праводзіўся псіхалагічны трэнінг. Трэба было адным словам адказаць на пытанне “хто я?”. Не разважаючы, я адразу адказала: “Я настаўніца”. Напэўна, гэта няправільна. Правільней было б сказаць: “Я маці”, ці “Я жанчына”, ці “Я чалавек”. Але “Я настаўніца!”. І ў той момант я зразумела, што настаўнік — гэта нават не прафесія. Гэта лад жыцця”, — адзначыла Таццяна Эдуардаўна Лелес, настаўніца французскай мовы сярэдняй школы № 4 Рагачова імя В.С.Вялічкі, адна з пераможцаў Гомельскага абласнога конкурсу “Настаўнік замежнай мовы”.

14 студзеня 2012 года 7Псіхалогія +Псіхалогія +

Дыялог з чытачомУ многім ад чалавека залежыць, як ён успрымаецца ка-

легамі і кіраўніком: як той, якога трэба прэсаваць, паколь-кі яму гэта карысна, ці як чалавек, з якім трэба выбудоўваць партнёрскія адносіны. Другі варыянт будуць прапаноўваць часцей, калі вы з’яўляецеся кампетэнтнымі ў рамках пра-фесіі, валодаеце камунікатыўнай культурай, дэманструеце ўпэўненыя паводзіны, калі мова цела пацвярджае ўнутра-ную ўпэўненасць у сабе. А гэта — прамая пастава, выпрас-таныя плечы, адкрытыя жэсты, адсутнасць мітуслівасці, прыязны позірк. Бывае, што асабістыя вартасці не выратоў-ваюць ад агрэсіўных паводзін партнёра па зносінах. У гэтым выпадку выратуе загадзя абдуманая рэакцыя на прэсінг. Псіхалагічны прэсінг — гэта рэалізацыя стылю зносін, спецыяльна дыскамфортных для партнёра. Для таго каб вызначыцца з неабходнай рэакцыяй, пазнаёмімся з рэ-камендацыямі. Аднак важна памятаць, што механічнае пе-ранясенне ў жыццё якіх бы там ні было рэкамендацый не вядзе да поспеху, не здымае неабходнасці іх абдумвання, карэкцыі менавіта для вашага выпадку, для вашых абставін. Тое, што вы зараз прачытаеце, глеба для роздумаў і штур-шок для ўласнага пошуку прымальных дзеянняў.

Рэкамендацыя першая:1. Важна трымаць у свядомасці магчымыя мэты прэ-

сінгу, падумаць і зразумець, чаму выкарыстоўваецца аг-рэсія. Засяроджванне на гэтай задачы дазволіць вам за-хоўваць самавалоданне.

Мэты псіхалагічнага прэсінгу:� Дыягностыка рэсурсу партнёра па зносінах, пра-

шчупванне, дзе тая самая глыбіня ўздзеяння, пасля якой пачынаецца некантралюемая рэакцыя, ацэнка вашай здольнасці трымаць удар.� Атрыманне тактычных пераваг, правакаванне на па-

мылкі, каб зноў мець прычыну абвінаваціць.� Скідванне эмацыянальнага напружання.� Ірацыянальнае самасцвярджэнне.Таму, хто атакуе, важней атрымаць псіхалагічную пе-

рамогу, чым дасягнуць іншых рацыянальных мэт.Найбольш распаўсюджаны спосаб прэсінгу — ата-

ка асабістай прасторы. Гэта любая форма асабістай знявагі, жорсткая ацэнка паводзін ці якасцей, пагарда, з’едлівасць, іранічна-паблажлівыя зносіны, дэманстра-тыўнае непрыманне суразмоўцы сур’ёзна ці рэзкае ска-рачэнне дыстанцыі, панібрацтва.

Рэкамендацыя другая:Агрэсія не можа быць выключана націскам патаемнай

кнопкі, гэтай эмоцыяй трэба кіраваць. Агрэсія валодае ўласцівасцю ліпкасці, у яе вельмі вялікая інерцыя, таму набярыцеся цярплівасці і дзейнічайце прыкладна ў такім рэчышчы: закрыйце вашу свядомасць ад эмацыяналь-на-негатыўных паведамленняў; інтэрпрэтуйце гэтыя па-ведамленні ў прымальны для вас сэнс; не заражайцеся агрэсіўным стылем зносін; па магчымасці, будзьце ма-лаэмацыянальнымі; выкарыстоўвайце спакойныя фразы; дакладна расстаўляйце акцэнты; кантралюйце свае жэс-ты, міміку, паставу цела, не апраўдвайцеся, адказвайце коратка і па сутнасці. Пасля апрацоўкі сігналу ў кары га-лаўнога мозга як агрэсіўнага ідзе кіруемы сігнал у зало-зы ўнутранай сакрэцыі. У кроў чалавека выкідваюцца гар-моны двух відаў: адрэналін і норадрэналін. Адрэналін мы можам вобразна назваць гармонам уцёкаў, а норадрэ-налін — гармонам драпежніка. Суадносіны гэтых гармо-наў рэгулююцца свядомасцю. У нас ёсць паўза прыклад-на ў 5—15 секунд, калі рэакцыю яшчэ можна ўзяць пад кантроль. Калі паспець у гэты момант дабіцца разрыву стандартна-агрэсіўнай рэакцыі чалавека, то яшчэ мож-на рацыяналізаваць паводзіны. Таму ўсе прыёмы работы з агрэсіяй улічваюць гэты эфект — эфект кіруемай паўзы.

Рэкамендацыя трэцяя:Кіраванню сабой і партнёрам па зносінах у сітуацыі

агрэсіўнага кантакту могуць дапамагчы розныя камуні-катыўныя прыёмы. Ужыванне такіх прыёмаў стварае ў партнёра ўражанне добрай тэхналагічнай падрых-тоўкі суразмоўцы. Эфект “тэхналагічнай навізны” часта з’яўляецца сродкам блакіроўкі атакі суразмоўцы. У гэ-тым выпадку, дзякуючы нашай біялагічнай прыродзе, аг-рэсар вымушаны будзе правесці асцярожную разведку і дыягностыку вашага стылю, што дасць магчымасць вый-граць час для абдумвання наступных крокаў у зносінах.

Вельмі важна ўмела ўжываць камунікатыўныя прыё-мы, каб яны не ўспрымаліся як штучныя дзеянні. У выпад-ку няўмелага выкарыстання мы выклічам насцярожанасць

Кожнаму чалавеку хацелася б весці стасункі з іншымі канструктыўна, без жорсткасці і націску. У народнай мудрасці мы можам сустрэць версію цярплівых адносін да агрэсіі ў асабістых узаемаадносінах: “Хто каго любіць, той таго чубіць”. Але наўрад ці знойдзецца аналагічная лаяльнасць да падобных узаемаадносін на працоўным месцы. Хоць прэсінг не адабраецца ў прафесійных зносінах, але ўсё ж існуе і можа быць скарыстаны супраць вас. Прапаноўваем падрыхтавацца да такіх атак, але жадаем, каб набыты вопыт не спатрэбіўся.

Замест таго каб павысіць голас, узнімай бровы

Карысныя нават баязлівыя спробы праявіць смеласць!

суразмоўцы, створым у яго ўражанне мэтанакіраванага ўплыву. А гэта ў сваю чаргу можа не нейтралізаваць, а па-дагрэць агрэсію ў адносінах да вас.

Прыёмы адказу на агрэсію“Фіксацыя збянтэжанасці”. Прыклад: “Я проста раз-

губілася ад такога напору. Вы мяне літаральна ашаламілі, я нават не ведаю, што рабіць”.

“Я-выказванне”. Прыклад: “Калі я атрымліваю па-добныя водзывы, у мяне ўзнікаюць супярэчлівыя пачуц-ці: ад радасці пазнавання да засмучэння, што мяне так успрымаюць! Давайце дадзім адно аднаму магчымасць сфарміраваць уласную думку аб кожным з нас”.

“Вам важна”. Прыклад: “Давайце ўдакладнім, што ме-навіта для вас важна!”.

“Вы-пасыл”. Прыклад: “Вы хочаце сказаць… Вы ўпэў-нены ў тым, што…”.

“Удзячнасць ці камплімент па тэме агрэсіі”. Прыклад: “Ну што ж, заўсёды карысна, калі дасведчаны чалавек дае ацэнку тваёй дзейнасці”.

“Шырма”. Прыклад: “Мы гатовы ўлічыць усе вашы за-ўвагі”.

Прапаноўваем папрактыкавацца і выканаць практы-каванне “Агрэсіўны кантакт”.

Выкарыстоўваючы веды аб прыёмах адказу на агрэ-сію, уласны вопыт, складзіце рэплікі ў адказ на магчымыя агрэсіўныя выказванні ў ваш адрас:

1. Мы ацанілі вашу работу, і нам падалося, што вы не ведаеце элементарных асноў сваёй прафесіі.

2. Вам не здаецца, што вы занадна малады, каб прэ-тэндаваць на ўласную думку?

3. Узнікае адчуванне, што з-за ўласцівай вам нядбай-насці вы здольны моцна падставіць нашу школу.

4. Мне здаецца, што ў вас няма перспектыў у нашай гімназіі (школе).

5. Чаму вы пастаянна спазняецеся? Ствараецца ўра-жанне, што вы неарганізаваны чалавек.

6. Ужо не першы раз вам тэлефануюць падчас урокаў. Колькі можна цярпець такую сітуацыю?

7. Вы абсалютна не ўмееце сябе паводзіць у зносінах з кіраўніцтвам!

8. Вам не здаецца, што вы занадта часта крытыкуеце іншых?

9. У мяне няма часу вас слухаць!10. Ведаеце, вашы сямейныя праблемы ўсё больш

негатыўна адбіваюцца на вашай прафесійнай паспяхо-васці.

У ходзе выканання практыкавання могуць з’явіцца ўдалыя адказы, якіх няма сярод прыкладаў, прапанава-ных намі. Дайце назву ўласным прыёмам работы з агрэ-сіяй і ўключыце іх у спіс прапанаваных.

Карыснай трэніроўкай правільнай рэакцыі на агрэсію будзе выкананне практыкавання “Адлюстраванне па-чуццяў”.

Закрыйце чыстым аркушам паперы правую частку табліцы. Прачытайце выказванні ў левай частцы. На чыс-тым аркушы паперы, які закрывае правую частку табліцы, насупраць кожнага выказвання левай часткі запішыце ад-люстраванае гаворачым пачуццё. Здыміце аркуш, на якім вы пісалі, і зверцеся з правільнымі адказамі.

Словы гаворачага Адлюстраванае пачуццё

1. Я сыты па горла вашымі пра-бачэннямі.

Раздражненне. Жа-данне атрымаць, нарэшце, вынік.

2. Добра, я прашу прабачэння! Што вы яшчэ ад мяне хочаце?

Перакананасць у тым, што сказана дастат-кова.

3. Калі б я і паспрабаваў, то ўсё роўна не змог бы падрыхтаваць у той момант гэты дакумент!

Стомленасць.

4. Вы хочаце мяне праверыць? Няўпэўненасць. Жа-данне атрымаць пад-трымку.

5. Я б з вамі так не абышоўся. Жаль, пачуццё віны.

6. Не маглі б мы перанесці аб-меркаванне нашых праектаў на наступны тыдзень?

Перагружанасць ра-ботай, недахоп часу.

7. Здаецца, яна ўсё робіць лепш, нягледзячы на тое, што ў яе няма такога вопыту, як у мяне.

Захапленне.Зайздрасць.

8. Я не магу зразумець гэтых лю дзей. Можа, хопіць ім дага-джаць!

Упадак духу. Жаданне “выйсці з гульні”.

9. Я ніколі больш не буду яму да-памагаць. Нават ні слова ўдзяч-насці за ўсё, што я зрабіла для яго!

Горыч. Крыўда.

10. Мы маглі б паспрабаваць зноў, але, шчыра кажучы, я ду-маю, што гэтага рабіць не варта.

Скептыцызм. Сум-ненні.

Калі ў вас атрымаліся іншыя “правільныя адказы” ў правым слупку, то абгрунтуйце іх. Магчыма, вы будзеце

мець рацыю, бо многае залежыць і ад інтанацыі, з якой прамаўляюцца рэплікі.

Яшчэ раз падкрэслім, што прыёмы работы з агрэ сіяй не вырашаюць праблему агрэсіі, а дазваляюць субясед-нікам застацца ў канструктыўным рэчышчы дыялога, што ў сваю чаргу дае шанс дамовіцца, прыняць правільнае рашэнне.

Ёсць добрая фраза, якую неабходна абдумаць усім нам, хто жадае канструкныўных зносін з любым сураз-моўцам: “Разумны заўсёды знойдзе выйсце са складанай сітуацыі, а мудры ў яе не трапіць”.

Псіхалагічнае люстэркаНе трымайце каменя за пазухай!Можна лічыць, што чалавек, які часта выкарыстоўвае

агрэсію ў зносінах, з’яўляецца канфліктным. А канфлікт-ны суразмоўца падобны на чалавека, які трымае камень за пазухай. Таго і гля дзі ў любы момант запусціць яго ў партнёра па зносінах. Цяжка мець справу з такімі людзь-мі, ды і самім бы не хацелася мець такую рэпутацыю. Дык давайце ж ацэнім сваю канфліктнасць і прапануем іншым ацаніць вас пры дапамозе кампактнага тэста “Ці канфлік-тны вы чалавек?”.

Для гэтага ў табліцы, што прапаноўваецца, адзначце ад-паведную вашай ацэнцы лічбу на сямібальнай шкале. Злучы-це адзнакі па балах на кожным радку і пабудуйце графік.

АцэнкіРвецца ў спрэчку 7654321 Пазбягае спрэчкіСвае доказы супра-ваджае тонам, які не церпіць пярэчанняў

7654321Свае доказы супра-ваджае прабачлівым тонам

Лічыць, што даб’ецца свайго, калі будзе пярэчыць

7654321Лічыць, што прайграе, калі будзе пярэчыць

Не звяртае ўвагі на тое, што іншыя не разумеюць доказаў

7654321Шкадуе, калі бачыць, што іншыя не разуме-юць доказаў

Спрэчныя пытанні абмяркоўвае ў пры-сутнасці апанента

7654321Разважае аб спрэчных пытаннях у адсутнасць апанента

Не саромеецца, калі трапляе ў напружа-ныя абставіны

7654321У напружаных абставі-нах адчувае сябе няёмка

Лічыць, што ў спрэчцы трэба праявіць характар

7654321Лічыць, што ў спрэчцы не трэба дэманстра-ваць сваіх эмоцый

Лічыць, што ў спрэч-ках не ўступаюць 7654321 Лічыць, што ў спрэч-

ках уступаюцьЛічыць, што людзі лёгка выходзяць з канфлікту

7654321Лічыць, што людзі з цяжкасцю выходзяць з канфлікту

Як правіла, лічыць, што заўсёды мае ра-цыю

7654321Калі "ўзрываецца", то хутка адчувае пачуц-цё віны

Адхіленне ўлева ад сярэдзіны (лічба 4) паказвае на схільнасць да канфліктных паводзін, управа — на ўменне пазбягаць канфліктных сітуацый. Цяпер падлічыце агуль-ную колькасць балаў. Сума ў 70 балаў сведчыць аб вель-мі высокай ступені канфліктнасці; 60 балаў — высокай; 50 — выражанай канфліктнасці. Сума 11—15 балаў гаво-рыць аб схільнасці пазбягаць канфліктнай сітуацыі. Па-раўнайце ўласную ацэнку (па графіку і па балах) і ацэнку, да дзеную вам іншымі. Прааналізуйце вынікі. Мяняйцеся, калі гэта неабходна.

ДЗЁННІК СТРЭСАВЫХ СІТУАЦЫЙНа працягу пяці дзён запісвайце ўсе стрэсавыя падзеі,

заняткі і сітуацыі, якія прымушаюць вас адчуваць асаб-лівую напружанасць. Важна ўключаць дэталі:

— дату і час.Вы можаце выявіць, што больш уразлівыя да стрэсу

ў пэўны час дня. Гэта можа супадаць з мінімумам вашых біялагічных рытмаў. Калі гэта так, то перанясенне задання на больш прадукцыйны час можа зменшыць стрэс.

— сітуацыю.Стрэс можа быць абумоўлены прысутнасцю з’едлівага

калегі, вучня, кіраўніка і г.д. Пачуццё дыскамфорту можа выклікаць пэўнае наваколле, напрыклад, канкрэтнае па-мяшканне, працоўная мітусня і г.д.

— адчуванні.Запішыце свае думкі і фізічныя адчуванні (неспакой і

сухасць у роце, учашчэнне сэрцабіцця).— інтэнсіўнасць адчуванняў.Ацаніце іх па 5-бальнай шкале, дзе 1 = лёгкае адчу-

ванне напружання, а 5 = моцны стрэс і няздольнасць нар-мальна працаваць. Напрыклад:

Дата і час: панядзелак 7 мая — 10.25 раніцы. Сітуа-цыя: Настаўніцкая. Думаю, як паспець выканаць усе да-ручэнні. Чуцён шум, размаўляюць калегі, тэлефонныя званкі. Завуч загадаў мне да абеду здаць справаздачу. Я паспрабаваў растлумачыць, што гэта немагчыма, але мае пярэчанні былі адмецены.

Адчуванні: гнеў і абурэнне. Інтэнсіўнасць маіх ад-чуваняў: 4.

Дзённік можа дапамагчы вам прадбачыць стрэсавыя сітуацыі, якія потым можна ў думках прарэпеціраваць да іх фактычнага наступлення. Пасля такіх, праведзеных у расслабленым фізічным стане, рэпетыцый лягчэй больш паспяхова справіцца з падобнымі сітуацыямі ў рэальным жыцці. Рабіце гэтыя рэпетыцыі як мага больш дэталёвы-мі. Паспрабуйце пачуць і адчуць сцэну, якую вы ўяўляеце, а не проста ўбачыць яе. Уявіце, што вы вырашаеце праб-лему спакойна і ўпэўнена.

Святлана РАДЗЬКОВА,дацэнт кафедры дашкольнай і пачатковай

адукацыі МГІРА.

14 студзеня 2012 года8 Майстар-класМайстар-клас

Ярка, наглядна, запамінальна Думаю, са мной пагодзіцца большасць настаўнікаў,

што правесці ўрок сёння стала намнога складаней, чым гэта было гадоў 10—15 назад. Сучасны вучань стаў ін-шым: ён шмат ведае, атрымлівае велізарны паток разна-стайнай інфармацыі па-за школай і ўрокамі. Настаўнік у пэўнай ступені перастаў быць для вучня першакрыніцай атрымання ведаў. Як вынік гэтага і іншых фактараў — ін-тарэс да геаграфіі з боку некаторых вучняў зніжаецца, школьнікі становяцца няўважлівымі і пасіўнымі на ўроках, хутка і лёгка забываюць усё пачутае. І перад педагогам паўстае пытанне: а як зрабіць, каб вучэбная работа стала нязмушанай, характарызавалася высокім узроўнем ма-тывацыі школьнікаў, усвядомленай патрэбай у засваенні ведаў, уменняў і навыкаў, рэзультатыўнасцю?

Людміла Уладзіміраўна Бодрая ўжо трыццаць гадоў працуе ў школе і гаворыць, што заўсёды была прыхіль-ніцай выкарыстання тэхнічных сродкаў навучання, якія дазваляюць наглядна прадэманстраваць многія геагра-фічныя аб’екты і з’явы, акцэнтуючы ўвагу на найбольш ці-кавых ці складаных момантах матэрыялу, што вывучаец-ца.

“Калі раней у мяне на ўроках пастаянна выкары-стоўваўся кінаапарат, магнітафон, то зараз — тэлевізар,DVD-пры стаўка, камп’ютар з мультымедыйным праекта-рам. Геаграфію без нагляднасці немагчыма выкла даць. Ды і сёння гэтага патрабуе час. Мы жывём у свеце ме-дыя — сістэмы масавых камунікацый, якая ўсё больш пашы- раецца, ва ўмовах інфармацыйнага выбуху. Адпа-ведна і асноўная мэта адукацыі — фарміраванне асобы, здольнай шукаць, аналізаваць, ацэньваць інфармацыю, здольнай крытычна мысліць і ўстанаўліваць прычынна-выніковыя сувязі, адным словам, асобы, здольнай ба чыць свет і разумець яго”, — адзначае настаўніца.

У практыцы работы Л.У.Бодрая часта выкарыстоўвае DVD-фільмы. Яны дазваляюць усебакова азнаёміць вуч-няў з любой краінай свету. Асабліва значная роля філь-маў у фарміраванні ў вучняў геаграфічных уяўленняў аб прыродных ландшафтах, аб гаспадарчай дзейнасці лю-дзей. Вучэбны фільм дае магчымасць зрабіць наглядны-мі шматлікія прыродныя працэсы і з’явы. У фільматэцы кабінета геаграфіі зараз больш за 50 аўдыяфільмаў. На-стаўніца дэманструе вучням фільмы з серыі “Залаты гло-бус”, “Планета Зямля”, “Дзікая прырода Расіі”, “80 цудаў свету” і інш. Гімназічная фільматэка пастаянна папаў-няецца, у тым ліку і за кошт фільмаў, якія манціруе сама Людміла Уладзіміраўна. Настаўніца выкарыстоўвае ма-тэрыялы, якія прапаноўвае яе аднакурснік, які шмат па-дарожнічае па Беларусі. Так, педагогам створаны фільмы “Прыродныя комплексы Беларусі”, “Падарожжа па Бела-русі” і інш.

“Безумоўна, увесь фільм на ўроку выкарыстоўваць не-магчыма, бо яго працягласць больш за 45 хвілін, — камен-ціруе Людміла Уладзіміраўна. — Для аптымізацыі работы на кожны фільм складзена анатацыя, дзе прадстаўле-ны час дэманстрацыі цікавага фрагмента, які адпавядае праграмнай тэме ўрока. Звычайна прагляду фрагмента заўсёды папярэднічае ўводная гутарка. Асноўная яе за-дача — дасягнуць мэтанакіраванага ўспрымання фільма вучнямі. Падчас дэманстрацыі з дапамогай рэжыму “Паў-за” ёсць магчымасць затрымаць асобныя кадры і выка-рыстоўваць іх для актывізацыі ўвагі вучняў, для тлумачэн-ня прычынна-выніковых сувязей.”

Лепш адзін раз убачыць Апошнія гады ў сістэму работы Л.У.Бодрай увайшлі

мультымедыйныя прэзентацыі, якія даюць магчымасць разнастаіць формы работы на ўроку за кошт адначасова-га выкарыстання ілюстрацыйнага, статыстычнага, мета-дычнага матэрыялу.

“Выкарыстанне мультымедыйных прэзентацый мае шмат плюсоў, — расказвае настаўніца. — Па-першае, яны забяспечваюць нагляднасць, якая садзейнічае комп-лекснаму ўспрыманню і лепшаму запамінанню матэрыя-лу вучнямі. Згадзіцеся, лепш адзін раз убачыць пустыню Сахару ці Ніягарскі вадаспад, чым сто разоў пра іх пачуць. Прэзентацыі аблягчаюць паказ фотаздымкаў, малюнкаў, карт. Акрамя таго, выкарыстоўваючы анімацыю і ўстаўкі відэафрагментаў, магчыма дэманстраваць дынамічныя працэсы. Яшчэ адна перавага — гэта прайграванне аўды-яфайлаў. Усё разам гэта забяспечвае тое, што матэрыял падмацоўваецца зрокавымі вобразамі і ўспрымаецца на ўзроўні адчуванняў. У выніку інфармацыя замацоўваец-

Ярка, наглядна, запамінальна Думаю, са мной пагодзіцца большасць настаўнікаў,

Сучасны ўрок геаграфіі не ўяўляецца без нагляднага матэрыялу. Яшчэ вядомы географ М.М.Баранскі адзначаў, што ні адзін з вучэбных прадметаў у такой ступені не адчувае патрэбы ў нагляднасці і займальнасці, як геаграфія, і ў той жа час ні адзін з прадметаў не ўяўляе больш спрыяльнага поля для прымянення наглядных і займальных спосабаў выкладання, як геаграфія. І гэта па той простай прычыне, што ўсё, што вывучае навука аб Зямлі, паняцці не адцягненыя, а канкрэтныя. Зрабіць урок геаграфіі па-сапраўднаму цікавым настаўніцы геаграфіі гімназіі № 2 Наваполацка Людміле Уладзіміраўне Бодрай дазваляюць інфармацыйна-камунікацыйныя тэхналогіі.

Вызначыць геаграфічны IQ і падрыхтавацца

да алімпіядыца падсвядома на ўзроўні інтуіцыі. Па-другое, перавагай прэзентацый з’яўляецца хуткасць узнаўлення ўсіх ілюс-трацый, здымкаў, табліц і інш. Акрамя таго, прэзентацыі даюць магчымасць паказаць структуру заняткаў: з дапа-могай загалоўкаў на слайдах ёсць магчымасць сачыць за ходам выкладання матэрыялу. Таксама можна выносіць на слайды ключавыя словы тэмы і тэрміны, што аблягчае ўспрыманне іх вучнямі. Безумоўна, усё гэта можна забяс-печыць і без прэзентацыі, а з дапамогай звычайнай до-шкі і крэйды. Аднак пры гэтым інфармацыя не будзе такой нагляднай, а на адлюстраванне схем, малюнкаў будзе за-трачана значна больш часу”.

Мультымедыйныя прэзентацыі выкарыстоўваюц-ца Людмілай Уладзіміраўнай на розных этапах урока: як форма праверкі дамашняга задання, як спосаб стварэння праблемнай сітуацыі, як спосаб тлумачэння новага матэ-рыялу (па ходу яго падачы дэманструецца прэзентацыя), як форма замацавання вывучанага і як спосаб праверкі ведаў у працэсе ўрока.

Пры стварэнні прэзентацый настаўніца карыстаец-ца як праграмным матэрыялам падручніка, так і паза-праграмным, разлічаным на паглыбленае вывучэнне геа-графіі ці на творча працуючых вучняў. Сёння існуе шмат розных электронных дапаможнікаў, энцыклапедый, якія змя шчаюць вялікую колькасць інфармацыі па прадмеце: розныя відэасюжэты, фотаздымкі, біяграфіі вядомых ге-аграфічных асоб, ілюстрацыі. Інфармацыя ў іх змешчана ў файлах стандартных фарматаў, так што вучэбныя матэ-рыялы з гэтых дыскаў можна выкарыстоўваць і незалежна ад праграмы. Патрэбныя матэрыялы па канкрэтных тэмах настаўніца выкарыстоўвае для самастойнага складання сцэнарыя ўрока з прымяненнем праграмы прэзентацыі PowerPoint. Гэтая праграма дазваляе поўнасцю сабраць усе неабходныя матэрыялы, а затым на ўроку прадэман-страваць іх у патрэбнай паслядоўнасці. У ёй прадугле-джаны розныя тыпы слайдаў, якія змяшчаюць розныя формы падачы матэрыялу і праграмы для работы з імі.

Па словах Людмілы Уладзіміраўны, выкарыстанне мультымедыйных прэзентацый робіць урок эмацыяналь-на афарбаваным, псіхалагічна аблягчае працэс засваен-ня вучнямі матэрыялу, абуджае жывы інтарэс да прадме-та пазнання, дазваляе атрымаць уяўленні аб канкрэтных геаграфічных аб’ектах, з’явах, тэрыторыях. Пры гэтым павышаецца працаздольнасць як настаўніка, так і вучняў на ўроку, павялічваецца шчыльнасць заняткаў.

Мультымедыйныя прэзентацыі Людміла Уладзіміраўна ўключае ў работу па падрыхтоўцы алімпіяднікаў. Настаўні-ца (а педагог ужо больш за дзесяць гадоў у алімпіядным руху) рыхтуе вучняў да алімпіяд не толькі ў сваёй гімназіі, але таксама працуе і ў гарадской школе для інтэлектуаль-на адораных дзяцей “Шлях да алімпу” — трэніруе каманду школьнікаў Наваполацка. Яе выхаванцы Дзмітрый Ялты-хоў, Віталь Грыбко неаднаразова станавіліся пераможца-мі рэспубліканскай алімпіяды. Асаблівых вынікаў дабілі-ся вучні Л.У.Бодрай у мінулым годзе: на абласным этапе рэспубліканскай алімпіяды чатыры з пяці гімназістаў ат-рымалі дыпломы. Паспяхова выступілі і “алімпійцы” га-радской школы — на іх рахунку восем дыпломаў.

“Зараз на алімпіядах па геаграфіі ўведзены новы тур спаборніцтваў — работа з мультымедыйнай прэзента-

цыяй. Вучням дэманструюцца слайды, і ім неабходна ад-казаць на пэўныя пытанні. Напрыклад, якая форма рэлье-фу прадстаўлена, для якой краіны характэрна тая ці іншая памятная мясціна і інш. Пры падрыхтоўцы да алімпія-ды работа з вучнямі праводзіцца ў камп’ютарным класе, дзе не проста праглядаюцца разнастайныя прэзентацыі, але і адначасова вядзецца лекцыя, гутарка ці праходзіць “мазгавы штурм”. На занятках выкарыстоўваюцца за-данні-прэзентацыі мінулагодніх алімпіяд самага розна-га ўзроў ню, прэзентацыі па геаграфічных тэмах, складзе-ныя выкладчыкамі Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М.Машэрава”, — расказвае Л.У.Бодрая.

Вучэбныя прэзентацыі складаюцца як настаўніцай, так і вучнямі самастойна. Прыцягненне школьнікаў да стварэння прэзентацый стымулюе іх пазнавальную ак-тыўнасць, прадастаўляе ім вялікае поле для творчасці. Сумяшчэнне відэа-, аўдыя- і тэкставага матэрыялу, ком-плекснае асвятленне тэмы забяспечвае больш глыбокае пагружэнне ў матэрыял, спрыяе яго творчаму асэнсаван-ню, павышае матывацыю да навучання.

Пры распрацоўцы ўрока з выкарыстаннем ІКТ на-стаўніца загадзя вызначае месца гэтага ўрока ў тэма-тычным планаванні, яго мэты, задачы, тып урока, даска-нала прадумвае этапы, на якіх будуць выкарыстоўвацца ІКТ, падбірае патрэбныя электронныя выданні, канструюе свой урок на аснове гэтых выданняў ці стварае ўласную распрацоўку. Пры гэтым абавязкова прысутнічае этап рэфлексіі, што дае магчымасць адсочваць рэзультатыў-насць прымянення ІКТ у вучэбным працэсе.

Кажуць, што карта — другая мова геаграфіі. І калі ра-ней стаяла праблема забеспячэння вучэбнага працэсу ге-аграфічнымі картамі, то зараз з выкарыстаннем ІКТ стала магчымым вывесці карту на экран і выкарыстоў ваць яе на ўроку. Асабліва гэта тычыцца курса эканамічнай геаграфіі, дзе даныя аб эканамічным стане краін мяняюцца пастаян-

на. Амаль кожны год адбываюцца пэўныя змены, а даныя ў кнігах, часопісах з’яўляюцца са спазненнем, а таму да-водзіцца звяртацца да больш мабільных крыніц інфарма-цыі, да інтэрнэту. Марыць Людміла Уладзіміраўна і аб вы-карыстанні на сваіх уроках інтэрактыўных карт. Найбольш карыснай функцыяй электронных карт з’яўляецца маг-чымасць камбінавання іх слаёў. Гэта дазваляе вырашаць адну з галоўных задач навучання геаграфіі — устанаўлі-ваць прычынна-выніковыя сувязі і заканамернасці. На-прыклад, на карту пабудовы зямной кары можна накласці слой з рэльефам і зрабіць выснову аб адпаведнасці буй-ных форм рэльефу пэўным структурам зямной кары.

Інтэлектуальная гульнядля павышэння цікавасціІнфармацыйныя тэхналогіі выкарыстоўваюцца Люд-

мілай Уладзіміраўнай і ў пазаўрочнай дзейнасці. Штогод у гімназіі праходзіць дэкада прыродазнаўчых навук. Так, адным з яе мерапрыемстваў стала правядзенне інтэлек-туальнай гульні “Брэйн-рынг” для вучняў 10 класа па тэме “Мая Беларусь”. Асноўныя мэты гульні — арганізаваць дзейнасць вучняў па сістэматызацыі ведаў аб асаблівас-цях прыродных умоў нашай краіны, садзейнічаць развіц-цю камунікатыўных навыкаў (работа ў групе, прыняцце адзінага рашэння і г.д.), а таксама стварыць умовы для фарміравання патрыятызму і грамадзянскасці.

Гульня арганізоўваецца наступным чынам: ствараюц-ца вучнёўскія каманды па 3—4 чалавекі, дэманструецца слайд з пытаннем і на яго абдумванне даецца 30 хвілін (працягласць гульні — 1 гадзіна). Затым свой адказ ка-манда запісвае на паперы і здае на праверку. Дэманстру-ецца слайд з адказам і вызначаецца рэйтынг пытання ў залежнасці ад колькасці правільных адказаў. Вучням у гэ-тай гульні прапаноўваюцца пытанні на веданне праграм-нага матэрыялу, на эрудыцыю, уменне лагічна мысліць.

Для пашырэння геаграфічнага кругагляду ў вучняў, развіцця інтарэсу да навук пра Зямлю ў кабінеце геагра-фіі зроблены інфармацыйны стэнд аб найбольш цікавых сайтах па геаграфіі ў сетцы інтэрнэт, на ім даюцца рэка-мендацыі па выкарыстанні інтэрнэт-рэсурсаў для падрых-тоўкі паведамленняў, дакладаў і рэфератаў. Вельмі па-дабаюцца вучням геаграфічныя гульні, якія дазва ляюць у займальнай форме праверыць свае веды па геаграфіі, вызначыць свой геаграфічны IQ (http://VeniVidi.ru/iq), ве-данне сталіц свету (http://bezumie.com/capitals/ index.php), веданне карты Еўропы (http://flash.uaclub.net).

Такая арганізацыя ўрочнай і пазаўрочнай работы са-дзейнічае павышэнню інтарэсу старшакласнікаў да вы-вучэння геаграфіі: яны з задавальненнем прыходзяць на ўрокі, прычым часта прыносяць творчыя работы, якія не былі зададзены настаўніцай, а зроблены па ўласнай іні-цыятыве — проста таму, што тая ці іншая тэма захапіла, захацелася даведацца па ёй больш чым у праграмным матэрыяле, а потым падзяліцца сваімі ведамі з аднаклас-нікамі. Вучні ўсё часцей выказваюць жаданне паўдзельні-чаць у алімпіядах і разнастайных конкурсах. І, заўважце, небеспаспяхова!

Наталля КАЛЯДЗІЧ.kaliadich@ng-press.by

14 студзеня 2012 года 9Метады навучанняМетады навучання

Адчуць сябе маленькім кацянём “Разумею, што ў школу дзеці прыхо дзяць

не толькі за ведамі, — заўважае мая сураз-моўца. — Яны знаходзяць тут сяброў, дэ-манструюць свае таленты, лідарскія якасці. Мая задача як настаўніцы і класнага кіраўні-ка — дапамагчы ім у гэтым”. Трывалай плат-формай для паспяховай вучобы з’яўляюцца добрыя ўзаемаадносіны паміж аднакласні-камі. Бо калі жаданне вучыцца можна зматы-ваваць, то прыязную атмасферу ў класе па-будаваць не так лёгка. Што можа аб’яднаць усіх у самым пачатку ўрока? Канечне, гульня, напрыклад, “Кацянятка”, што здольна выклі-каць усмешку ў кожнага. Спачатку настаўніца прапаноўвае вучням уявіць, што яна трымае ў руках маленькае кацяня. Потым яна пера-дае яго (ці іх) на кожны рад: белае, пушыс-тае, тоўсценькае — на першы, рыжае, з бе-лай манішкай і зялёнымі вочкамі — на другі рад, чорнае, з белымі вусамі і белымі шкар-пэтачкамі — на трэці. Дзеці перадаюць уяў-нае кацяня адно аднаму, гла дзяць яго, цярэ-бяць у яго за вушкам. Нарэшце апошні на радзе вучань выпускае “пушыстага героя” на падлогу. Як працяг гульні — жартоўная парада настаўніцы: пагладзіць або пацера-біць за вухам у свайго суседа.

Калі створаны добры настрой, можна прыступаць да вучобы. Але не пашкодзіць паміж тлумачэннямі (падчас урока ці ў канцы яго) зноў пагуляць. Сама сабой адыдзе стом-ленасць, лепш адкладзецца ў памяці прой-дзены матэрыял. Напрыклад, дзеці пад му-зыку свабодна рухаюцца па класе. Калі яна сціхае, настаўніца прапаноўвае выканаць за-данне. Можна правесці таксама разрадку-паўзу, падчас якой дзеці вітаюцца, ціснуць адно аднаму рукі або, рухаючыся, жартаўліва ўглядаюцца ў вочы тых, хто аказваецца побач, каб потым аб’яднацца ў групы, напрыклад, па колеры вачэй. Перамагае той, хто зробіць як мага больш рукапацісканняў, зазірне ў вочы як мага большай колькасці сяброў.

Каб на ўроку праявіў сябе кожныАктыўныя і інтэрактыўныя метады наву-

чання для Таццяны Фёдараўны Барткевіч сталі не проста прыгожай тэорыяй, а прак-тычнай дзейнасцю, якая дае добрыя вы-нікі. Спачатку для некаторых вучняў было ня звыкла, што на ўроку неабходна шмат гаварыць, выказваць меркаванні, адказ-ваць не толькі па зададзенай тэме, але і прэзентаваць дадатковую самастойную работу, прычым у цеснай звязцы з адна-класнікамі. Потым усё стала на свае мес-цы, і іншымі ўрокі Таццяны Фёдараўны яны ўжо не ўяўляюць. Такія метады выкладання дапамагаюць кожнаму з вучняў знаходзіць сваю нішу падчас заняткаў, самарэалізоў-вацца. Метадаў навучання, заснаваных на дыялогу паміж настаўнікам і вучнямі, а так-сама паміж вучнямі, існуе шмат. Таццяна Фёдараўна выкарыстоўвае асобныя з іх у залежнасці ад сітуацыі, што складваецца на ўроку.

На працягу даволі доўгага часу настаўні-ца праводзіць на ўроках работу ў групах. Яна прыйшла да высновы, што такім чынам мож-на палепшыць засваенне матэрыялу на роз-

Адчуць сябе маленькім кацянём

“Калі ішла працаваць у школу, ужо ведала, што буду вучыць цікава, — гаворыць настаўніца беларускай мовы і літаратуры Глыбоцкай раённай гімназіі Таццяна Фёдараўна Барткевіч. — А інакш і быць не магло: аўтарытарныя метады лічыла непрымальнымі для сябе. Заўсёды шукаю дыялога з вучнямі, заахвочваю іх да актыўнага ўзаемадзеяння паміж сабой”.

Бумеранг пытанняў і адказаў

Праверка пісьмовага і вуснага дамаш-ніх заданняў у групах па 4-5 чалавек спры-яе выпрацоўцы арфаграфічнай пісьменнас-ці вучняў, развіццю ў іх пачуцця літаратурнай мовы, камунікатыўных навыкаў, адказнасці за сваю працу. Дзеці вучацца аб’ектыўнаму стаўленню да сваіх ведаў і ведаў аднаклас-нікаў. Склалася пэўная сістэма работы ў гру-пах, якая цудоўна стымулюе ўжо з самага пачатку заняткаў. Напрыклад, кож-ны з вучняў працуе з заданнем сама-стойна, потым слухае высновы тава-рышаў, потым зноў паўтарае сам тое, што запомніў. Такі від узаемаправер-кі вельмі карысны, нікому не хочацца дрэнна выглядаць у вачах аднаклас-нікаў, і якасць засваення ўсяго праг-рамнага матэрыялу значна павыша-ецца.

На асноўным этапе ўрока, калі ідзе самае актыўнае засваенне тэмы, адным з эфек-тыўных метадаў работы з’яўляецца “Буме-ранг”. Ён дазваляе абмяркоў ваць адразу некалькі пытанняў, прыцягваць да ўдзелу ў размове ўсіх вучняў класа. Таццяна Фё-дараўна раздае аркушы паперы фарматам А1 (коль касць лістоў супадае з колькасцю малых груп). Кожнай групе задаецца толь-кі адно пытанне. Адводзіцца пэўная коль-касць часу для яго абмеркавання. Вучні прапаноў ваюць свае варыянты адказу, пас-ля чаго запіс ваюць агульны групавы адказ на вялікім лісце. Калі адведзены час закан-чваецца, лісты па гадзіннікавай стрэлцы пе-

радаюцца з адной групы ў другую. Атрымаўшы ліст з новым пытаннем, вучні чытаюць адказ папярэдняй групы і дапаўняюць яго сваімі раз-важаннямі. Так паўтараецца некаль-кі разоў. У выніку каля дошкі вучні па чарзе абмяркоў ваюць атрыманыя адказы.

Іншы раз здараецца, што пытанняў пастаўлена шмат, а часу да канца ўрока мала. У такім выпадку настаўніца можа вы-карыстаць метад “Карусель”. Пры гэтым спалучаецца работа ў парах і малых групах. Настаўніца дзеліць дзяцей на дзве роўныя групы, якія ўтвараюць “круг у крузе”. Адзін з іх унутраны, другі знешні. Паколькі ся дзяць вучні адзін насупраць другога, то ў кожнага з іх ёсць партнёр для зносін. Творчы працэс дзеліцца на некалькі этапаў. Спачатку на-стаўніца знаёміць дзяцей з умовамі рабо-ты, якую яны будуць выконваць. Затым за-дае пытанне, якое неабходна абмеркаваць у парах на працягу трох хвілін. Калі час сы-ходзіць, вучні знешняга круга перамяшча-юцца на адно крэсла па ходзе гадзіннікавай стрэлкі і ўтвараюць новыя пары, якія працяг-

ваюць абмеркаванне. Потым мяняюць сваё месца вучні з унутранага круга. Яны рухаюц-ца супраць гадзіннікавай стрэлкі. Задаецца наступнае пытанне. І так да таго часу, пакуль не будзе высветлена ўсё, што запланавана.

Вучыць пісаць без памылак, самастойна правяраць напісанае, выкарыстоўваць ар-фаграму дапамагае ідэя, пакладзеная ў ас-нову метаду “Сонейка”. На асобных картках

(памерам 6 на 15 см) пішуцца назвы арфаг-рам. Напрыклад, “Правапіс падоўжаных зыч-ных”, “Правапіс галосных у складаных сло-вах”, “Правапіс суфікса -ск- у прыметніках” і г.д. Для кожнай групы рыхтуюцца карткі з ад-нымі і тымі ж назвамі, з аднымі і тымі ж тэк-ставымі заданнямі, але рознага колеру. Не-абходна адшукаць у тэкстах усе магчымыя арфаграмы. Праз пэўны час прадстаўнікі ад

мая алімпіядніца, напрыклад, выконвае ін-дывідуальнае, больш складанае, задан-не. Але не раблю гэта правілам. Ёй такса-ма нельга ўвесь час працаваць самастойна. На наступным уроку прапаноўваю дзяўчын-цы выступіць з вусным паведамленнем. Каб пазбегнуць падзелу класа не выдатнікаў-любімчыкаў (якія пастаянна ўзнімаюць руку і з’яўляюцца галоўнай маёй падтрымкай на ўроку) і на маўчуноў (якія адседжваюцца за спінамі іншых і не заўсёды гатовы адказваць ці не жадаюць гэтага рабіць) і пры гэтым ні-кога з іх не пакрыўдзіць, я пачала выкарыс-тоўваць прыём неўзнімання рук пры пэўных відах навучальнай дзейнасці. Для кожнага класа рыхтую палоскі кардону пэўнага ко-леру (па колькасці вучняў): для пятага кла-са — чырвоныя, для шостага — зялёныя, для сёмага — жоўтыя, на якіх занатоўваю імё-ны ўсіх дзяцей. Калі неабходна кагосьці вы-клікаць, выцягваю са стоса пэўную картку. Праблема выбару таго, хто будзе адказваць, адышла сама сабой, бо “выбар робіць лёс”. Гэты прыём вымушае кожнага з вучняў шука-ць адказ на пастаўленае пытанне, а не спа-дзявацца, што “мяне ўсё роўна не выкліка-юць, таму што Юля руку падыме першая…”.

Не заўсёды ўсё атрымліваецца так, як задумваю. Іншы раз (асабліва ў 5—7 кла-сах) дзеці забываюць пра правілы паво дзін у групе, узнікаюць спрэчкі. Але ўсё гэта і ёсць працэс навучання. Часам паспрачацца нават важней, чым абмеркаваць правапіс суфіксаў дзеясловаў. І ўсё ж эмацыянальна спакой-ная праца больш эфектыўная і стваральная. А для гэтага неабходна зваротная сувязь на кожных занятках. Яна дае магчымасць пла-наваць наступны ўрок, ба чыць, каму з вучняў і якая патрэбна дапамога, а вучань пры гэ-тым атрымлівае рэкамендацыі па далейшай вучобе і моцны стымул для ўдасканалення сваіх ведаў. Напрыклад, дзеці выконваюць практыванне, а на стале перад імі пакладзе-ны каляровыя сігнальныя карткі: чырвоныя, жоўтыя і зялёныя, што, адпаведна, азначае: “мне патрэбна дапамога”, “працую, пакуль пытанняў не ўзнікае” і “ўсё выканаў, можна правяраць”. У залежнасці ад сітуацыі дзеці сігналізуюць карткай адпаведнага колеру, і я рэагую на іх запыт.

Наступная спрэчная праблема, дзе так-сама можа праяўляцца суб’ектывізм, — вы-стаўленне адзнакі вучню. …Аднойчы пра-вяла эксперымент, прапанавала вучням намаляваць школу. Кожны намаляваў так, як бачыў, як лічыў патрэбным. А пасля я без лішніх тлумачэнняў выставіла адзнакі. І мно-гія пыталіся “А чаму такая нізкая, што тут няправільна, я ж так стараўся”. Дзецям не-абходна падрабязна распавядаць пра тэму і мэту ўрока ці пэўнага віду заняткаў і пра тое, за што будзе выстаўляцца адзнака. Я назы-ваю гэты прыём “НаштоБуЗУ” (на што буду звяртаць увагу). Добра, калі вучні крытычна адносяцца да сябе і аб’ектыўна аналізуюць сваю дзейнасць. Напрыканцы ўрока вывеш-ваю на дошцы таблічкі або лісткі з надпісамі: “Умею добра”, “Умею не вельмі добра”, “Не ўмею” , “Лягчэй за ўсё мне было…”, “Цяжэй за ўсё мне было…”, і вучні робяць запісы ў адпаведнасці з тэмай і мэтай заняткаў і тым самым даюць сабе ацэнку”.

Не раз заўважала, як нізкі бал адбіваў ахвоту ў дзяцей што-небудзь давучыць, да-працаваць. Калі ж непажаданая адзнака не выстаўлена, то гэта дзіўным чынам сты-мулюе да працы. Тым самым я даю ім шанс паправіць становішча, і абсалютная боль-шасць яго скарыстоўвае. Канечне, такія метады павялічваюць нагрузку на мяне, але яны ўрэшце паляпшаюць і вынікі працы.

Ю.Бачыла — вучаніца 11 класа, уладальніца дыплома II ступені (у мінулым годзе) абласной навукова-практычнай канферэнцыі, настаўніца Т.Ф.Барткевіч, В.Юргель — вучаніца 11 класа,

уладальніца дыплома ІІ ступені абласной і пахвальнага водзыву рэспубліканскай алімпіяды(у мінулым годзе).

кожнай групы на падлозе ў класе выклад-ваюць сонейкам карткі з тымі арфаграма-мі, якія ім удалося адшукаць. Станоўчае ў гэтым метадзе тое, што ў пошуку задзейні-чаны ўсе вучні, у іх выпрацоўваецца ўменне распазнаваць арфаграмы, яны ўспамінаюць канкрэтныя правілы. Прычым калі ўсе карткі раскладзены, відаць, якая група не адшука-ла словы да той ці іншай арфаграмы.

Выкарыстанне метаду “Адгадай” пры вывучэнні граматычных катэгорый розных часцін мовы дапамагае не толькі праве-рыць узровень ведаў школьнікаў, але і наву-чыць іх дакладна фармуляваць пы-танні, развівае лагічнае мысленне. Метад патрабуе дакладнага ведан-ня тэмы, бо трэба не толькі пра-думваць пытанні (каб адгадаць, што за картка ў сяброў), але і добра арыентавацца ў пройдзеным матэ-рыяле. Возьмем, напрыклад, тэму “Прыметнік”. Пасля таго як прой-дзена пэўная частка матэрыялу або ўся тэма, групы вучняў атрымліваюць карткі з надпісамі: “Якасныя прыметнікі”, “Прына-лежныя прыметнікі”, “Кароткія прыметнікі” і заданне: на працягу 5 хвілін скласці 5 пытан-няў, якія адносіліся б да разраду закрытых (адказ можа быць толькі “так” ці “не”). Дзеці разумеюць, наколькі важна грунтоўна ве-даць матэрыял, каб здолець сфармуля ваць такія пытанні.

Пазбягацьканфліктных сітуацый“Для мяне важна, каб моцныя вучні на

ўроку не сумавалі, а слабейшыя не адчувалі сябе бездапаможнымі, — заўважае Тацця-на Фёдараўна. — Каб гэтага не дапусціць, даводзіцца шукаць нестандартныя пады-ходы да выкладання. Калі тэма простая, то

ных этапах заняткаў. Калі ён новы, то вучням падабаецца працаваць невялічкім цесным колам. Яны самастойна складаюць новыя табліцы, апорныя канспекты, планы, абмя-ркоўваюць змест і моўныя вартасці мастац-кага твора. І, галоўнае, ні ў каго няма на дзеі на тое, што “пашанцуе”, што ў гэты раз яго не выклічуць, што можна на ўроку нічога не рабіць. А яшчэ радасней, калі, адкрыўшы падручнік, вучні бачаць, што правіла, якое выводзілі разам, і табліца, якую самі скла-далі, аказаліся вельмі падобнымі па форме і змесце да надрукаваных. Гэта можна па-раўнаць з сапраўдным адкрыццём. Такі ма-тэрыял зразумелы, ён запамінаецца. На-стаўніца не раз заўважала, што дзеці больш любяць тыя апорныя канспекты, што прыду-малі і склалі самі.

ь карткі Прына-етнікі” і

Не раз заўважала, як нізкі бал адбіваў ахвоту ў дзяцей што-небудзь давучыць, да-працаваць. Калі ж непажаданая адзнака не вы-стаўлена, то гэта дзіўным чынам стымулюе да працы. Тым самым я даю ім шанс паправіць становішча, і абсалютная большасць яго ска-рыстоўвае.

Самая высокая ацэнка вынікаў дзейнас-ці школьнікаў і гонар для кожнага настаўні-ка — вучнёўскія перамогі на алімпіядах. Яны патрэбны ўсім педагогам, і кожны з іх так ці інакш змагаеццца за здольнага і таленаві-тага вучня, у якога, як правіла, поспехі не па адным прадмеце. Беларускую мову звычай-на выбіраюць самыя апантаныя школьнікі. Гэтых “зорачак” я заўважаю з першых уро-каў. Яны азартныя, жадаюць быць лепшымі. Яны перамагаюць на абласных і нават рэс-публіканскіх алімпіядах, на навукова-прак-тычных канферэнцыях. Адчуўшы смак пер-шых перамог, таленавітыя дзеці імкнуцца да новых вяршынь, а разам з імі і я — у пастаян-ным пошуку новых метадаў і форм работы”.

Надзея ЦЕРАХАВА. terekhova@ng-press.by

амае фек-

мэту ўрза што ваю гэтзвяртацадносяцсваю дзваю на д“Умею дўмею” ,за ўсё мадпавед

кожнай групы на падлозе ў класе выклад-ваюць сонейкам карткі з тымі арфаграма-мі, якія ім удалося адшукаць. Станоўчае ў

Неабходна зваротная сувязь на кожных занятках. Яна дае магчымасць планаваць на-ступны ўрок, бачыць, каму з вучняў і якая па-трэбна дапамога, а вучань пры гэтым атрымлі-вае рэкамендацыі па далейшай вучобе і моцны стымул для ўдасканалення сваіх ведаў.

Атрымавучні чгрупы і важаннкі разоўчарзе адказы

Іншы раз пастаўлена шммала. У такім вы

ных этапах заняткаў. Калі ён новы, то вучням падабаецца працаваць невялічкім цесным колам. Яны самастойна складаюць новыя

Для мяне важна, каб моцныя вучні на ўро-ку не сумавалі, а слабейшыя не адчувалі сябе бездапаможнымі. Каб гэтага не дапусціць, да-водзіцца шукаць нестандартныя падыходы да выкладання.

14 студзеня 2012 года10 ПрактыкумПрактыкум

Всю педагогическую жизнь мы составляем планы. Действительно, готовиться к уро-кам необходимо. Каждый учитель, который

честно относится к своему делу, это понимает. Одним из способов проектирования учи-

телем процесса обучения может быть техно-логическая карта.

Согласно концепции Т.И.Шамовой, техно-логическая карта — форма конструирования учителем образовательного процесса, сов-мещающая в себе традиционное тематичес-кое планирование с поурочным. Сущностной характеристикой технологической карты ста-новится представление образовательного процесса на уровне технологии — на уровне проектирования и конструирования, вклю -

чая описание действий учителя и учащихся.Различают технологическую карту темы и

технологическую карту учебного занятия. Они имеют много общего с обычным планировани-ем, но есть и существенные различия.

Процесс планирования начинается с со-ставления технологической карты темы (таб-лица 1). Учитель изучает нормативные до-кументы (образовательный стандарт по предмету, программа, инструктивно-мето-дические письма, методические комплексы и т.д.), особенности класса, в котором рабо-тает (учебные возможности, степень подго-товленности к изучению новой темы). Далее осуществляется составление технологичес-кой карты темы, которую можно представить в виде расширенного календарно-тематическо-го планирования, в результате которого содер-жание темы разбивается на логически завер-шённые блоки с указанием количества уроков, для каждого урока формулируется цель, оп-ределяются конечные результаты в действи-ях школьников (что должен знать, что должен уметь), затем в соответствии с целью каждого учебного занятия определяются методы обу-чения, тип урока, формы организации учебно-познавательной деятельности учащихся, вид контроля, домашнее задание и т.д.

Представление процесса обучения в стройной, компактной системе позволяет ра-ционально распределить время на освоение изучаемого материала, предусмотреть раз-нообразные формы деятельности и методы обучения, виды контроля.

ПутеводительМетодика использования

Таблица 1Технологическая карта темы “Световые явления”, 8 класс (блок из четырёх уроков)

№Тема урока

Цели урокаЧто дол-

жен знать ученик

Что должен уметь ученик

Специ-альные обще-

учебные умения и навыки

Воспита-ние на ма-териалах

урока

Тип урока

Виды конт-роля

Д/з

1 Источни-ки света

Обеспечить формирование первоначальных представлений о природе света

Определе-ние и виды источников света

Классифициро-вать источники света по различ-ным признакам

Умение приме-нить по-лученные ранее знания, развитие круго-зора

На кон-кретных примерах увидеть значе-ние све-та в жизни человека, животных, растений

Ввод-ное учеб-ное за-нятие

Запол-нение табли-цы

§ 15, отв. на контр. вопро-сы

2 Скорость света. Прямо-линей-ность распро-стране-ния све-та

Обеспечить формирование представлений о методах изме-рения скорости света и её зави-симости от оп-тической плот-ности среды, усвоение закона прямолинейного распростране-ния света в од-нородной среде

Число-вое значе-ние скоро-сти света в вакууме и её зави-симость от оптической плотности среды, за-кон прямо-линейного распро-странения света

Приводить эк-сперименталь-ные факты, под-тверждающие прямолиней-ность распро-странения света

Развитие устной речи уча-щихся, умения сравни-вать, де-лать вы-воды

Показать значение опытных фактов и экспери-мента в жизни че-ловека

Урок изуче-ния но-вого

Фрон-таль-ный опрос

§ 36, схемы затме-ний

3 Отраже-ние све-та. За-коны отраже-ния

Обеспечить формирование основных поня-тий, характери-зующих отра-жение света от границы разде-ла двух сред, со-здать условия для усвоения за-конов отражения и принципа об-ратимости све-товых лучей

Понятия угла паде-ния и от-ражения, законы отраже-ния света, свойство обрати-мости све-товых лу-чей, виды отражения

Анализировать характер отра-жения (зеркаль-ное, диффузное) от конкретных поверхностей, применять по-лученные зна-ния при решении качественных и расчётных задач

Развить умение высказы-вать своё мнение, прислу-шиваться к чужому, работать коллек-тивно

Связь за-дач на за-кон от-ражения света с геометри-ческими задачами, с жизнен-ными ситу-ациями

Урок изуче-ния но-вого

Фрон-таль-ный опрос

§ 37

4 Зерка-ла. Пос-троение изобра-жений в плоском зеркале

Обеспечить ус-воение учащи-мися основных характеристик изображения в плоском зеркале

Характе-ристики получен-ного с по-мощью зеркала изображе-ния

Применять за-коны отражения для построения изображений то-чечного и про-тяжённого ис-точников света в плоском зеркале

Развитие культуры выполне-ния чер-тежа

Возмож-ность уви-деть в обычном предмете физичес-кую сущ-ность

Комби-ниро-ванный урок

Тест § 38

Технологическая карта темы служит ос-новой для составления технологической карты конкретного учебного занятия.

Рассмотрим концептуальный этап техно-логической карты урока (таблица 2).

Здесь определяется дидактическая цель как результат, который должен быть достигнут к концу урока, задачи учебного

занятия, которые ставит перед собой учи-тель.

Выбирается форма урока, тип урока, ме-тоды обучения. Определяется личностная значимость изучаемого для школьника, не-обходимое оборудование, демонстрации, методические материалы, указываются ис-точники информации.

Далее осуществляется поэтапное плани-рование урока (таблица 3). Можно выделить следующие этапы урока:

1. информационно-мотивационный (раз-дел “Актуализация опорных знаний”);

2. операционно-познавательный (разде-лы “Формирование новых знаний”, “Закреп-ление полученных знаний”);

3. рефлексивно-оценочный (разделы

“Подведение итогов учебного занятия”, “До-машнее задание”).

Для каждого из этапов определяется:— задачи; — длительность этапа;— функции преподавателя; — основные виды деятельности учащихся; — основные виды деятельности учителя;— формы организации учебной деятельности.

Таблица 2Предмет, класс Физика, 8 класс Тема урока Источники света Цель урока Обеспечить формирование первоначальных представлений о природе светаЗадачи урока: обучающие развивающие воспитательные

Создать условия для формирования понятий “источник света”, “виды ис-точников света”

Способствовать развитию круго-зора, познавательного интереса, умения выделять главное, клас-сифицировать предложенные источники света по предложен-ным признакам

Содействовать воспитанию в детях стремления к овладению знаниями, к поиску интересных фактов через связь физики с поэзией, музыкой, живописью

Оборудование, де-монстрации, мето-дические материалы

Фрагменты стихов, загадки, поговорки, картины художников, музыка

Таблица 3

Этапы Задачи

Дли-тель-ность этапа

Ожидаемый результат

Функции преподава-теля на дан-

ном этапе

Основные виды деятельности

учителя

Основные виды деятельности

учащегося

Проме-жуточный контроль

Актуа-лизация опорных знаний

Обеспе-чить мотива-цию учения школьников и актуализиро-вать субъект-ный опыт уча-щихся

5 мин Создание атмосферы заинтере-сованнос-ти, опреде-ление темы урока, моти-вация к изу-чению темы, определе-ние образо-вательно-го продукта урока

Организа-ционная, информа-тивная, кон-тролирую-щая

Читает стихотво-рение о свете и предлагает уча-щимся сформу-лировать новую тему. Знакомит учащихся с техно-логической кар-той темы. Фор-мулирует цель урока. Организу-ет актуализацию субъектного опы-та учащихся

Рассуждают вслух о назва-нии урока, де-лают выводы. Актуализиру-ют знания, по-лученные по данной теме из других наук

Форми-рование новых знаний

Обеспечить восприятие, осмысление и первичное запоминание учащимися изучаемого материала

20 мин Учащиеся сформиро-вали пред-ставление о приро-де света, источнике света

Информа-тивная, кор-ректирую-щая

Демонстрирует простейшие опы-ты, объяснение которых можно дать в ходе изу-чения темы, зна-комит учащихся с новыми поняти-ями, организует обсуждение про-слушанных сооб-щений

Выступают с со-общениями о представлении о свете в древ-ности, об упо-минании света в поэзии, жи-вописи, выска-зывают своё мнение об ус-лышанных фак-тах

Закреп-ление получен-ных зна-ний

Установить правиль-ность и осоз-нанность учащимися изученного материала

10 мин Учащие-ся удовлет-ворены ре-зультатами урока

Контролиру-ющая, ана-литическая, корректиру-ющая

Демонстрация правильных отве-тов, организация самопроверки

Заполняют таб-лицу “Источ-ники света”, участвуют в са-мопроверке

Заполне-ние таб-лицы

Подве-дение итогов учебного занятия

Дать качест-венную оцен-ку работы класса, вы-полнить реф-лексию по по-воду своего эмоциональ-ного состо-яния

5 мин Осведом-лённость учителя и учащихся об уровне до-стижения целей урока

Аналитичес-кая

Анализ работы класса, организа-ция рефлексии

Участвуют в формулиров-ке выводов и обобщений

Домаш-нее зада-ние

Объяснить учащимся до-машнее зада-ние, обратить внимание на возможные трудности при его вы-полнении

5 мин Понимание учащими-ся смысла выполнения домашнего задания

Информаци-онная

Объяснение со-держания и спо-собов выполне-ния домашнего задания

Записывают до-машнее зада-ние в дневник

Любой урок может быть проведён с ис-пользованием электронных средств обуче-ния (ЭСО).

Технологическая карта урока с использо-ванием информационно-коммуникацион-ных технологий (ИКТ) имеет ряд особеннос-тей (таблица 4).

Кроме обозначенных выше разделов тех-нологической карты, необходимо доба-вить:

— вид используемых на уроке средств ИКТ;— необходимое аппаратное и програм-

мное обеспечение (используемые ЭСО: вир-туальная лаборатория, компьютерный тре-нажер, тестирующая программа, игровая обучающая программа, электронный учеб-ник и т.д.);

— основной вид деятельности со сред-ствами информационных компьютерных технологий.

Таблица 4Предмет, класс Физика, 7 классТема урока Трение полезное и вредноеАктуальность использо-вания средств ИКТ

Обеспечение наглядности физических явлений, повышение уровня мотивации обучения, формирование информационной культуры

Цель урока Обеспечить закрепление и углубление знаний о силе тренияЗадачи урока: обучающие развивающие воспитательные

Обеспечить обобщение и сис-тематизацию знаний учащихся по теме “Сила трения”, показать связь изучаемого материала с реальной жизнью, рассмотреть примеры положительного и от-рицательного влияния силы

Создать условия для разви-тия логического мышления, воображения, зрительного внимания, умения мыслить нестандартно, анализиро-вать, делать выводы, обоб-щения

Способствовать воспитанию орга-низованности, уве-ренности в себе, са-мостоятельности, информационной культуры

Вид используемых на уроке средств ИКТ

Универсальные

Необходимое аппарат-ное и программное обес-печение

Компьютеры, мультимедийный проектор, презентация “Трение вредное и полез-ное”, ЭСО “Физика. 7 класс” (ЧУП “МедиуМ”, 2005)

Оборудование, демонс-трации, методические материалы

Экран, стенд с работами учащихся, монетки, карандаш и книга

Таблица 2Источники инфор-мации

1. А.В.Пёрышкин, В.П.Чемакин. Факультативный курс физики. “Просвещение”, 1975.2. Я.И.Перельман. Занимательная физика. Т. 1, 2. М.: Наука, 1883. 3. Материалы сайта “Фестиваль педагогических идей “Открытый урок 2004/2005 учебного года”. htm

Личностная значи-мость изучаемого для школьника

На конкретных примерах увидеть значение света в жизни человека, животных, рас-тений

Тип урока Урок изучения нового материала Методы Частично-поисковый

14 студзеня 2012 года 11ПрактыкумПрактыкум

Использование технологической карты учителем при проектировании учебной темы или занятия позволяет избежать многих ошибок в работе. Такая форма записи уро-ка даёт возможность максимально детали-зировать его ещё на стадии подготовки, т.к. на каждом этапе мы отслеживаем свою де-ятельность и ожидаемую деятельность уче-ников. В плане-конспекте урока такого нет. Конструирование технологической карты урока помогает на этапе планирования чёт-ко представить структуру урока, во время проведения урока корректировать действия учеников в случае необходимости, а на этапе самоанализа объективно оценить выполне-ние поставленных целей и задач. Технологи-ческая карта позволяет наглядно предста-вить весь изучаемый материал учителю и учащимся, сконцентрировать внимание на наиболее трудных местах, многократно пов-торять изученное, провести оперативный контроль усвоения материала, используя его различные формы, а также привлечь к контролю знаний родителей.

Готовые технологические карты учитель может использовать в дальнейшем, избавив себя от рутинной непродуктивной работы и освободив время на творчество. Кроме того, с помощью технологических карт педагоги имеют возможность обмениваться опытом.

Но прежде всего ценность технологи-ческой карты для меня заключается в том, что она оказывается полезной для главного участника процесса обучения — ученика. На первом учебном занятии технологические карты темы раздаются учащимся, чтобы они могли представить себе образовательное пространство темы в целом. Осуществляет-ся целеполагание и планирование совмес-тной деятельности ученика и учителя, фор-мулируются конечные результаты учебной деятельности. Учащийся получает возмож-ность стать непосредственным участником образовательного процесса, планировать и организовывать свою учебную работу, ви-деть перспективы, осуществлять самоконт-роль. В каждом классе занимаются ребята с разными способностями, с различным тем-пом усвоения изучаемого материала. На-личие карты помогает более успешно усво-ить материал тем учащимся, у которых есть трудности в обучении, а хорошо успеваю-щим учащимся служит стимулом к самооб-разованию (ребёнок хорошо ориентируется в процессе изучения темы, может самосто-

ятельно организовать свою познавательную деятельность исходя из своих возможнос-тей и интересов).

Данные проведённых диагностик показа-ли, что в контрольных классах при система-тическом использовании технологических карт повысился уровень сформированнос-ти специальных умений и навыков, таких как целеполагание, планирование, самостоя-тельное наблюдение и эксперимент, орга-низация самостоятельной работы, презен-тация знаний по сравнению с исходным. Наиболее эффективна работа по технологи-ческой карте в профильных классах, где, как правило, достаточно высокой является мо-тивация учебной деятельности.

Выделим наиболее существенные пре-имущества при правильном применении ме-тодики использования технологических карт на уроках физики.

1. Компактное представление учебного материала, позволяющее видеть образова-тельное пространство в целом.

2. Мотивация учебной деятельности на основе целеполагания.

3. Возможность для учащегося стать ак-тивным участником процесса обучения.

4. Преобладание самостоятельной, твор-ческой деятельности на уроках под руковод-ством учителя по усвоению знаний и умений.

5. Организация самоконтроля и внешнего контроля формирования учебной деятель-ности, усвоения учебного материала на ос-нове рефлексии ученика и учителя.

Анализ работы по технологическим кар-там позволяет сделать вывод о том, что тех-нологическая карта является хорошим пу-теводителем по учебной теме, позволяя оптимизировать учебный процесс. В ней последовательно изложены все этапы и шаги учебной деятельности, обозначены ко-нечные результаты. Очень чёткая структура карты даёт видение взаимосвязей этапов, методов, приёмов и содержания урока, а также позволяет после проведения учебного занятия осуществить эффективный анализ урока. Все участники урока видят результат своей работы. Следует отметить, что сис-тематическое применение технологической карты даёт учителю возможность последо-вательно формировать ключевые компетен-тности учащихся.

Жанна ГРИГОРЬЕВА, учитель физики гимназии № 1

Витебского района.

ОРГАНИЗАЦИОННАЯ СТРУКТУРА УРОКА

Этапы Задачи

Дли-тель-ность эта-па

Основ-ной вид

деятель-ности с

ресурса-ми ИКТ

Ожидае-мый ре-зультат

Функции препо-

давателя на дан-

ном эта-пе

Основные виды де-

ятельности учителя

Основные виды де-

ятельности учащегося

Про-межу-

точ-ный

конт-роль

Актуа-лизация опорных знаний

Обеспе-чить мо-тивацию учения школь-ников и акту-ализи-ровать субъ-ектный опыт учащих-ся

5 мин Показ слайдов презен-тации № 1—4

Создание атмосферы заинтере-сованнос-ти, опреде-ление темы урока, мо-тивация к изучению темы, оп-ределение образова-тельного продукта урока

Орга-низаци-онная, мотива-ционная

Предлагает разгадать кроссворд, ключевым словом ко-торого яв-ляется “трение”, побуждает учащихся к форму-лированию цели урока

Актуализи-руют знания, разгадывая кроссворд, формули-руют цель урока

Форми-рование новых знаний

Обес-печить воспри-ятие, осмыс-ление и первич-ное за-поми-нание учащи-мися изуча-емого матери-ала

25 мин

Показ слайдов презен-тации№ 5—15, парная рабо-та с ЭСО “Физика. 7 класс”

Учащие-ся готовы к поиску ра-ционально-го спосо-ба решения учебной за-дачи, боль-шинство учащихся вовлече-но в актив-ную позна-вательную деятель-ность

Инфор-матив-ная, консуль-тацион-ная

Предлага-ет учащим-ся про-демонс-трировать простей-шие опы-ты и объ-яснить их, организу-ет работу в парах с ЭСО “Фи-зика.7 класс”

Отвечают на проблемные вопросы, вы-ступают с подготов-ленными со-общения-ми о роли силы тре-ния в приро-де, технике, спорте, ра-ботают па-рами с ЭСО “Физика.7 класс”

Закреп-ление получен-ных зна-ний

Уста-новить пра-виль-ность и осоз-нан-ность учащи-мися изучен-ного ма-териала, выявить пробелы в знани-ях уча-щихся с целью даль-нейшей коррек-тировки

15 мин

Показ слайдов презен-тации № 16—20

Учащие-ся успешно выполни-ли пред-ложенный тест, удов-летворены результата-ми урока

Конт-ролиру-ющая, аналити-ческая

Предлага-ет в пред-ложенных иллюстра-циях,видео-сюжетах опреде-лить роль трения (вредное или полез-ное), ор-ганизует индивиду-альную ра-боту с тес-том

Отвечают на вопросы, работают с тестом

Рабо-та с тес-том

Подве-дение итогов учебного занятия

Дать ка-чест-венную оценку работы класса, выпол-нить рефлек-сию по поводу своего эмоци-ональ-ного со-стояния

5 мин Учитель и учащиеся осведом-лены об уровне до-стижения целей уро-ка, не ис-пытывают негативных эмоций

Аналити-ческая, органи-зацион-ная

Организу-ет само-проверку учащими-ся теста, побуждает учащихся к рефлексии с исполь-зованием методики “Мишень”

Участвуют в самопро-верке, зада-ют вопросы, оценивают свою работу на уроке

Домаш-нее за-дание

Объ-яснить учащим-ся до-машнее зада-ние

5 мин Показ слайдов презен-тации № 21—22

Понимание учащимися смысла вы-полнения домашнего задания

Инфор-мацион-ная

Объясне-ние со-держания и спосо-бов выпол-нения до-машнего задания, предлагает творческие задания

Записыва-ют домаш-нее задание в дневник

Таблица 5Раздел техноло-гической карты Возможные варианты заполнения

Образователь-ные задачи уро-ка

Обеспечить формирование начальных представлений о (понятии, законе и т.д.); обеспе-чить продолжение формирования знаний о (понятии, законе, модели и т.д.); обеспечить обобщение и углубление теоретических знаний по теме; обеспечить условия для экспе-риментального определения учащимися физической величины, экспериментальной про-верки физического закона; осуществить контроль определённых знаний, их повторение и систематизацию и т. д.

Развивающие задачи урока

Создание условий для развития логического мышления, воображения, творчества, зри-тельного внимания, сообразительности, внимания, умения выделять главное, сравнивать, выявлять общее и отличительное, делать выводы, выдвигать гипотезы; способствовать формированию навыков анализа и классификации, овладению моторикой мелких мышц, умению управлять своими двигательными действиями, развитию речи, эмоций учащихся путём создания в ходе урока состояния удивления, занимательности, парадоксальности; создание условий для развития навыков поисковой познавательной деятельности, умения работать с физическими установками и приборами, фиксировать результаты эксперимен-тов и формулировать выводы из них и т.д.

Воспитательные задачи урока

Содействовать формированию мировоззрения учащихся; показать познаваемость мира и его закономерности; содействовать воспитанию аккуратности, внимательности, дис-циплинированности при работе с физическими приборами, воспитанию информационной культуры, взаимоуважения, коммуникативных способностей, культуры сотрудничества при работе в группах, чувства патриотизма; развитие эстетического вкуса учащихся и т.д.

Тип урока Урок изучения нового материала, урок закрепления знаний, урок комплексного примене-ния знаний, урок решения задач, урок обобщения и систематизации знаний, лаборатор-ная работа, комбинированный урок

Методы обучения

По источнику передачи и восприятия учебной деятельности (словесные, наглядные и прак-тические); по логике передачи и восприятия информации (индуктивные и дедуктивные); по степени самостоятельности мышления (репродуктивные и проблемно-поисковые)

Этапы урока Организация начала занятий, актуализация опорных знаний, постановка целей урока, про-верка выполнения домашнего задания, формирование новых знаний, закрепление полу-ченных знаний, первичная проверка знаний, контроль и самоконтроль знаний, обобщение и систематизация знаний, подведение итогов занятия, рефлексия, домашнее задание

Функциипреподавателя

Информационная, организационная, информативная, обучающая, контролирующая, корректирующая, аналитическая, оценивающая, стимулирующая, психологическая под-держка и т.д.

Видыдеятельности учащихся

Обсуждают цели урока; отвечают на вопросы учителя, работают в группах, в парах; обсуж-дают результаты практической деятельности; заполняют таблицу; составляют или разга-дывают кроссворд; участвуют в обсуждении проблемы, результатов опыта, хода решения задачи; решают задачи, отвечают на вопросы теста; проверяют правильность выполнения задания (самопроверка, взаимопроверка); работают с презентацией, с таблицей физи-ческих величин, с учебником, составляют опорный конспект, план; экспериментально про-веряют физический закон или определяют физическую величину; выполняют исследова-ние; анализируют полученную информацию и т.д.

Видыдеятельности учителя

Проверяет готовность учащихся к уроку, формулирует цель учебного занятия, объясняет но-вый материал, организует изучение правил безопасного поведения, проведение демонс-трационного эксперимента, организует групповую работу, выдвигает проблему, предлага-ет индивидуальные задания, организует знакомство с компьютерной моделью, организует работу с учебником, проверку усвоения знаний, побуждает к высказыванию собственного мнения, комментирует домашнее задание, организует обсуждение способов решения за-дачи, акцентирует внимание на конечных результатах учебной деятельности и т.д.

Формы органи-зации учебной деятельности

Индивидуальная, парная, фронтальная, групповая и коллективная

Следует отметить, что существуют раз-личные виды технологических карт, которые могут содержать иные разделы.

Для начинающих учителей физики

можно предложить памятку с примерным перечнем формулировок для заполнения разделов технологической карты (табли-ца 5).

Таблица 4

Источникиинформации

http://www.edu.yar.ru/russian/pedbank/sor_uch/phys/morozova/fizika7.html

Личностная значимость изучаемого для школь-ника

Важность понимания происходящих вокруг нас физических явлений, свя-занных с силой трения, умение их объяснять и использовать с пользой

Тип урока Комбинированный

Методы обучения Частично-поисковый

Форма организации учебной деятельности

Коллективная, индивидуальная

по учебной теме технологической карты

14 студзеня 2012 года12 Навука ў школеНавука ў школе

Хімічныя баі і канферэнцыі — святы розуму і творчасціНа ўроку ўсё рэгламентавана праграмай, стандартамі,

часам. Даследчая дзейнасць — гэта такі кірунак, які дазва-ляе адшукаць той струмень, пры якім жыццё як настаўніка, так і дзяцей становіцца ярчэйшым і багацейшым. Дзеці і на-стаўнік адчуваюць сябе свабоднымі ў выбары тэмы дасле-давання, месца і часу для яго правядзення і нават выбары парт нёра. Так лічыць Алена Мікалаеўна Гірына, настаўніца хіміі гімназіі № 2 Барысава. Ужо амаль 20 гадоў яна выкладае хімію вучням другой гімназіі. А да гэтага працавала ў сельс-кай школе, у аддзеле адукацыі, у медыцынскім вучылішчы. Агульны педагагічны стаж Алены Мікалаеўны — 41 год. Яна якраз з ліку тых настаўнікаў, якія з надыходам пенсіённагаўзросту яшчэ больш актыўна ўключаюцца ў пошук новых форм, метадаў, прыёмаў работы са школьнікамі.

Як узгадвае Алена Мікалаеўна, падчас работы ў аддзеле адукацыі Барысаўскага райвыканкама ёй даводзілася праца-ваць з педагогамі рэгіёна па арганізацыі даследчай работы ў школах. Першыя свае даследчыя работы яна змаг ла зрабіць разам з навучэнцамі медыцынскага вучылішча. І гэты першы вопыт быў удалы: адразу за сваё даследаванне па вывучэн-ні якасці вады атрымалі дыплом І ступені на рэспубліканскай канферэнцыі. Яркімі ўспамінамі ад работы ў медыцынскім вучылішчы засталіся арганізацыя хімічных свят, напрыклад, “Хімічнай ёлкі”. Спецыяльна да “Хімічнай ёлкі” і навучэнцы рыхтавалі хімічныя цукеркі (з цукру), выраблялі свечкі, мыла. Праводзілі і конкурсы на лепшыя вырабы. У настаўніцы і ця-пер захоўваецца сцэнарый гэтага свята.

У гімназіі даследчая работа са школьнікамі набыла больш сістэмны характар. Да даследчай работы гімназісты далучы-ліся дзякуючы рэспубліканскаму турніру юных хімікаў. Ка-манда юных хімікаў з гімназіі № 2 Барысава пад кіраўніцтвам Алены Мікалаеўны Гірынай удзельнічала ў трох хімічных баях. На вялікі жаль, турнір праіснаваў не вельмі доўга. Сёння, гартаючы фотаальбом з турніраў, можна ўбачыць на здым-ках задаволеныя і шчаслівыя твары дзяцей. “Атмасфера на турнірах была незабыўная, для нас гэта было свята”, —адзначае А.М.Гірына. Ужо з першага хімічнага турніру пры-везлі дыплом ІІ ступені. І кожны год атрымлівалі ўзнага-роды. За гэты час дзеці выканалі некалькі даследаванняў. Напрыклад, “Жабрак — на выдумку мастак” (калі дзеці з на-бораў рэчываў, якія ёсць на кухні, у ванным пакоі, дамашняй аптэчцы, сінтэзавалі каля 30 рэчываў), “Віншуем” (вынікам работы над гэтым праектам сталі пано “Кветка з колбы”, “Ча-лавек-дрэва”, якія былі атрыманы шляхам электрахімічнага пакрыцця металічных пласцінак меддзю, выдзеленай з мед-нага купарвасу), “Што нам каштуе дом узвесці” (дзеці зай-маліся распрацоўкай клею; для гэтага яны растваралі ёміс-тасці з полістыролу, у якіх захоўваліся малочныя прадукты; у выніку змайстравалі цацачны домік, дзе выкарыстоўваўся розны клей — для драўніны і драўніны (раствор полістыро-лу ў ацэтоне), драўніны і металу (раствор хларыну ў ацэто-не) і г.д.

Дар’я Бусел, актыўная ўдзельніца хімічных баёў, у свой час запаўняючы анкету ўдзельнікаў турніру юных хімікаў, на-пісала там: “Праводзьце падобныя турніры, шукайце тале-навітых дзяцей, паверце: яны ў нас ёсць”.

Усе дзеці, якія прайшлі праз хімічныя баі і НПК, выбіралі хімію ў якасці будучай прафесіі: адны паступалі на хімічны факультэт БДУ, другія — у тэхналагічны ўніверсітэт. Сярод іх Дар’я Бусел, Яўгенія Вяракса, Аляксандр Шакавец, Рус-лан Паўлавец, Аляксандр Ігнаткоў, Вольга і Таццяна Сцяпук, Наталля Скуліс, Дзмітрый Канановіч і іншыя. Дзмітрый Кана-новіч, двойчы пераможца міжнароднай хімічнай алімпіяды, сёння ўжо працуе над доктарскай дысертацыяй. Алена Мі-калаеўна заўсёды здзіўлялася яго розуму, працавітасці і на-стойлівасці.

Эксперымент, аналіз, пошук“Навукова-даследчая дзейнасць школьнікаў — гэта экс-

перымент, аналіз, пошук. Гэта работа, якая не толькі ўзброй-вае дзяцей новымі ведамі па прадмеце (па фізіцы, матэма-тыцы, біялогіі і нават мове), але і робіць іх больш упэўненымі, мэтанакіраванымі, працавітымі”, — адзначае А.М.Гірына.

Са сваімі юнымі даследчыкамі пры падрыхтоўцы дасле-давання яна праходзіць пэўныя этапы. І ўсё пачынаецца зусім не з тэмы даследавання.

Жаданне хімічыцьДаследчая работа пачынаецца з пошуку дзяцей, якія хо-

чуць і могуць займацца гэтай справай. У апошнім выпадку ў Алены Мікалаеўны група юных даследчыкаў вылучылася на-ступным чынам. Пасля заканчэння першага года вывучэння хіміі, ужо ў чэрвені, настаўніца прапанавала ўсім жадаючым прыйсці ў яе кабінет, каб заняцца цікавымі эксперымента-мі. Безумоўна, першыя два разы такіх жадаючых было вель-мі шмат: хто ж не хоча пахімічыць?! Затым засталіся тыя, хто больш зацікаўлены, працаздольны, настойлівы. Па дарозе ў школу Алена Мікалаеўна збірала розную траву, якую дзеці рэзалі, змяшчалі ў прабіркі і назіралі, як яна ўплывае альбо не ўплывае на ўзаемадзеянне металаў з кіслатой. Вось з такіх назіранняў і вызначылася мэта работы, а з яе ўжо і тэма.

“Шукайце тое, што ў вас пад нагамі”Для нявопытных настаўнікаў па першым часе вельмі

праблемным з’яўляецца пытанне: дзе ўзяць тэму для дасле-давання? Па меркаванні Алены Мікалаеўны, на самай справе гэта не з’яўляецца праблемай, калі настаўнік актыўны, шмат чытае і цікавіцца пэўнай тэмай.

Хімічныя баі і канферэнцыі — святы розуму і творчасці

Прапануйце сваім вучням правесці свята “Хімічная ёлка” ці самім зварыць мыла альбо вырабіць з крапівы паперу. Пераканана, што яны з радасцю пагодзяцца і будуць рабіць гэта з вялікім інтарэсам. А ўсё таму, што вы прапаноўваеце дзецям тое, што ім большза ўсё падабаецца — шукаць, даследаваць, адкрываць, вырабляць.

“Кветка з колбы”і папера з крапівы,

альбо Як школьнае жыццёальбо Як школьнае жыццё

зрабіць яркім і багацейшымзрабіць яркім і багацейшым

Па-першае, трэба больш удзельнічаць у розных кан-ферэнцыях, конкурсах. Менавіта падчас канферэнцый, у зносінах з навукоўцамі, членамі журы, калегамі часта чуеш падказку па тэме. Члены журы нярэдка самі раяць, якім кірун-кам заняцца альбо ў якім кірунку прадоўжыць работу. Алена Мікалаеўна запомніла словы старшыні журы рэспубліканс-кай навукова-практычнай канферэнцыі па хіміі В.М.Хвалюка, які параіў: “Шукайце тое, што ў вас пад нагамі, тое, што по-бач з вамі”.

Па-другое, настаўнік, які цікавіцца тэмай арганізацыі даследчай работы са школьнікамі, чытае шмат літаратуры як навукова-папулярнай, так і спецыяльнай. І часам там зна-ходзіць цікавы факт, неардынарна сфармуляванае пытанне,

якое і становіцца тэмай для даследа-вання.

Алена Мікалаеўна таксама раіць уважліва чытаць “Настаўніцкую”, дзе часта друкуюцца рэпартажы і вынікі з розных НПК, творчых конкурсаў. У гэ-тых матэрыялах абавязкова прадастаў-ляецца слова членам журы, найбольш паспяховым настаўнікам. Абавязкова возьмеш для сябе нешта на заметку.

Для настаўнікаў хіміі ёсць і часо-піс “Хімія: праблемы выкладання”, дзе прадстаўляецца агляд тэм, над якімі можна працаваць, спіс неабходнай лі-таратуры, прыклады даследаванняў.

Заняцца пошукам новай сыраві-ны для паперы дзеці вырашылі пасля экскурсіі на барысаўскую папяровую фабрыку “Дзяржзнак”. Там ім расказалі, што працуюць на прывазной цэлюлозе і сваёй драўлянай масе (цэлюлозу пры-возяць з Расіі і нават Фінляндыі). Дзеці загарэліся жаданнем атрымаць паперу з больш таннай сыравіны, зберагчы пры-родныя рэсурсы і захаваць чысціню вадаёмаў і атмасферы. Так нарадзілася тэма “Цаліна папяровага ліста”, а за ёй і пра-цяг “Цаліна папяровага ліста-2, альбо Папера на аснове сін-тэтычных палімераў”.

Настаўніку варта таксама помніць, што тэма даследчай работы павінна абавязкова падабацца дзецям.

Алена Мікалаеўна нават і не ўяўляла, што трава, якую яна прыносіць для даследавання вучням, можа выклікаць у іх такую цікавасць. Менавіта таму, што Мікіта Ляпковіч і Па-вел Далгоў вырашылі працягваць даследаваць траву ў якас-ці інгібітараў, і атрымалася даследаванне “Трава трыпутнік як інгібітар карозіі жалеза і яго сплаваў”. Дзеці паставілі перад сабой мэту — знайсці інгібітар сярод раслін. Падчас экспе-рыментаў стала відавочна, што калі трыпутнік пакласці ра-зам з цвіком у сумесь з пяску і солі (якую выкарыстоўваюць як процілёдавы сродак), то ржа не з’явіцца і праз тыдзень, а калі цвік будзе ляжаць у гэтай сумесі без трыпутніку, то ржа на цвіку з’явіцца ўжо на другія суткі.

Спробы і памылкіЧым вабіць дзяцей даследаванне? Тым, што яно ўтрымлі-

вае шмат сакрэтаў. Ты пачынаеш эксперымент і можаш толь-кі ўяўляць, які атрымаецца вынік. А на самай справе ён можа быць іншым альбо ўвогуле нічога не будзе. Для таго каб ат-рымаць вынік, юныя хімікі з гімназіі № 2 Барысава працуюць доўга. Часам першыя вынікі можна ўбачыць толькі праз мно-гія месяцы.

Эксперымент павінен быць такі, каб яго мог выканаць ву-чань. Гэта асноўная ўмова, лічыць Алена Мікалаеўна Гірына. Звышцяжкага і надзвычай дарагога абсталявання і рэчываў не можа быць. Калі трэба, то можна звярнуцца па дапамогу да спецыялістаў на прадпрыемства.

На прадпрыемствах Барысава юных хімікаў з іх настаўні-цай добра ведаюць, калі могуць, дапамагаюць. Так было і з вырабам першага аркуша паперы з крапівы. Дзеці самі зда-былі матэрыял з крапівы для вырабу паперы, а вось сфар-маваць яго дапамаглі работнікі прадпрыемства папяровай фабрыкі. Затым дзеці прыдумалі прыладу, з дапамогай якой самі сфармавалі лісты паперы.

Эксперымент аднімае шмат часу, але дзецям гэта ў ра-

дасць. Яны гатовы да позняй ночы працаваць пасля ўрокаў, у святы, на канікулах, каб толькі атрымаць вынік. З іх апанта-насці і настойлівасці можна толькі падзівіцца.

Так, вырашылі дзеці зрабіць паперу з сінтэтычных матэ-рыялаў. Як узгадвае Алена Мікалаеўна, “вывучылі літаратуру па тэме і жылі з прадчуваннем, што вось за тыдзень атрыма-ем прыгожую бялюткую паперу. Але прыгожыя сінтэтычныя валокны не паддаваліся дзецям, не размяшчаліся раўнамер-на для фармавання паперы. Калі праз восем месяцаў экспе-рыментаў нічога не атрымалася, наступіў крызіс у ідэях, па-тухла і жаданне. Выдатна, што ў Нацыянальнай бібліятэцы знайшлі неабходную літаратуру. Аказваецца, не ўлічылі ста-тычнасць сінтэтыкі. Дабавілі каагулянт — і атрымалі прыгожы

ліст. На валокнах лаўсану адпрацавалі методыку фармаван-ня ліста.

Усе вынікі работы юныя даследчыкі занатоўваюць у спе-цыяльны журнал. Як бы хто не спадзяваўся на сваю па-мяць, але ўсё запомніць нельга: лічбаў, вынікаў вельмі шмат. Дакладнае вядзенне запісаў эксперымента — важная ўмова поспеху ў даследаванні.

Сто тысяч “чаму”?Самая прымальная колькасць старонак даклада на

НПК — 10 лістоў. Коратка і па сутнасці. Аб тым, як і хто вы-конваў работу, члены журы даведаюцца ўжо падчас размовы з юнымі даследчыкамі. Структура даклада наступная: тэарэ-тычная частка (невялікая па аб’ёме), далей — прадстаўленне эксперымента (гэтая частка разбіваецца на загалоўкі і пад-загалоўкі), за ім — вынікі эксперымента, высновы і прапано-вы. Зрабіць такі даклад няцяжка, калі дзеці на працягу ўсёй работы дакладна ўсё занатоўвалі, рабілі запісы, адзначалі лі-таратуру.

Вялікую ўвагу Алена Мікалаеўна ўдзяляе падрыхтоў-цы даследчыкаў да прадстаўлення вынікаў работы на кан-

ферэнцыі. Пытанні вучо-ных, членаў журы могуць быць самымі рознымі і час-та правакацыйнымі, таму важна, каб дзеці не раз-губіліся. У Алены Мікала-еўны ёсць асобны сшы-тачак, дзе яна запісвае пытанні, якія чуе ад членаў журы, якія ўзнікаюць пад-час чытання спецыяльнай літаратуры, падчас работы над даследаваннем. І калі даклад і выступленне на канферэнцыю гатовы, Але-на Мікалаеўна садзіць сваіх даследчыкаў перад сабой за парту і задае ім пытанні з сшытка. Дадаткова яшчэ юныя даследчыкі выступа-юць перад аднакласніка-мі. Аднакласнікі ведаюць,

што могуць атрымаць высокую адзнаку, калі зададуць ціка-вае, неардынарнае і, галоўнае, па тэме пытанне. Такім чынам юныя хімікі вучацца не толькі абараняць сваё даследаванне, але і ўпэўнена трымацца перад любой аўдыторыяй, смела і аргументавана даваць адказы на любыя пытанні.

Настаўніца пастаянна вучыць сваіх вучняў: “Што б вы ні рабілі, пастаянна задавайце сабе пытанні: чаму так, а не так; чаму мы робім гэта і так, чаму такія вынікі атрымаліся?”.

“На канферэнцыі не так важна, наколькі эфектна і пры-гожа ты прадставіў сваю работу, — дзеліцца А.М.Гірына. — Членаў журы заўсёды цікавіць, наколькі ты (вучань) глыбо-ка разбіраешся ў той тэме, якую прадстаўляеш. І таму нашы дзеці нярэдка за свае адказы атрымлівалі як узнагароду ап-ладысменты членаў журы”.

Так было і з Яўгеніяй Вяраксай. Калі яна прадстаўляла лісты з крапівы, то члены журы ўсё цікавіліся: няўжо людзі бу-дуць крапіву збіраць? Жэня прывяла шмат розных довадаў, а ў канцы заўважыла, што аўстралійцы збіраюць экскрэменты кенгуру і з іх атрымліваюць паперу. Дык няўжо наш чалавек не збярэ крапіву?!

Заканчэнне як пачатак новагаДаследаванні юных хімікаў з гімназіі № 2 Барысава толь-

кі, напэўна, два разы не адзначаліся ніякімі ўзнагародамі, а так кожная мела поспех як на вобласці, так і рэспубліцы. Апошняя работа “Трава трыпутнік як інгібітар карозіі жалеза і яго сплаваў” ужо мае шмат узнагарод: два дыпломы І ступені на рэспубліканскай НПК, з НПК “Навуковыя памкненні” і па-хвальны водзыў з НПК “Першыя крокі ў навуку”, якія ладзіць Савет маладых вучоных Нацыянальнай акадэміі навук Бела-русі.

“Няма часу працаваць над тэмай далей, бо мы толькі ез-дзім і прадстаўляем яе ўсюды, — смяецца Алена Мікалаеў-на. — Вось нядаўна прадстаўлялі сваё даследаванне на кон-курсе “Сто ідэй для Беларусі”, і яно было прызнана адным з лепшых. Павел і Мікіта настроены працягваць работу над ін-гібітарам і распрацоўваць практычную інструкцыю па выка-рыстанні трыпутніку ў якасці інгібітара”.

Святлана КІРСАНАВА.kirsanava@ng-press.by

Фота аўтара.

агарэліся жаданнем віны, зберагчы пры-аёмаў і атмасферы.

ф р цных, члбыць сата праважна, губілісяеўны ётачак, пытанніжуры, ячас чытлітаратунад дасдаклад канферна Мікадаследчза партз сшытюныя дюць пемі. Адн

што могуць атрымаць высокую адзнаку,вае, неардынарнае і, галоўнае, па тэме пюныя хімікі вучацца не толькі абараняць

Мікіта Ляпковіч, вучань 10 класа гімназіі № 2 Барысава:

— Безумоўна, навуковыя даследаван-ні, якія праводзяцца школьнікамі, не мо гуць параўноўвацца з тымі, што выконваюць са-праўдныя вучоныя. Разам з тым адкрыцці, якія мы робім падчас сваіх школьных даследаван-няў, з’яўляюцца адкрыццямі для нас саміх.

Калі мы пачыналі займацца даследаван-нем з трыпутнікам, то не задумваліся сур’ёзна аб выніках работы, нам было цікава працаваць, даследаваць. Я люблю хімію, і калі ўзнікае маг-чымасць пахімічыць, то не ўпускаю яе ніколі.

Самы цікавы этап работы над даследаван-нем — эксперымент: калі апускалі цвікі ў кісла-ту, дабаўлялі туды траву і назіралі, запісвалі вынікі, на працягу тыдня фатаграфавалі цвікі. Калі з’явіліся першыя вынікі, вырашылі пра-цягваць даследаванне.