HUMOR W SFERZE PUBLICZNEJ

Piotr Pawliszak IFSiD UG

Popularny humor polityczny w sferze publicznej

ycie spoeczne przeniknite humorem: arty, figle, opowiadanie dowcipw, zabawnych historyjek, droczenie si z innymi Humor i smiech obecne zawsze, we wszystkich kulturach Formy i tre komizmu zmienne w czasie i zrnicowane kulturowo

Badane zjawisko (humor, komizm, mieszno) - aspekty Aspekt podmiotowy: humor - zdolno dostrzegania zabawnych stron ycia traktowanych zazwyczaj z wyrozumiaoci (SJP); Humor jako cecha osobowoci/habitusu (zalena od zinternalizowanej kultury grupy) Aspekt przedmiotowy: komizm zesp cech jakiej osoby, sytuacji, zdarzenia, przedmiotu, budzcy wesoo, rozmieszajacych

Humor wybrane typySpontaniczny/niezamierzony intencjonalny ujmowanie i przedstawianie czego, w sposob wywoujcy miech (dowcip, skecz, rysunek/filmik satyryczny Satyra (ac. satura posiek zoony z wielu komponentw) S. polityczna jest to zamierzone uycie komizmu w celu ataku na obiekt polityczny (N. Fry) Elementy: fantazja (czsto groteska), stanowisko oparte na normach moralnych, obiekt ataku (wymaga od publicznoci zrozumienia znacze bazowych)

Typy teorii komizmu (B. Dziemidok)1. Teorie cechy ujemnej przedmiotu komicznego 2. Teorie degradacji 3. Teorie kontrastu 4. Teorie sprzecznosci 5. Teorie odbiegania od normy 6. Teorie o motywach krzyujacych si

Teoria cechy ujemnej przedmiotu komicznego, czy te w psychologicznym ujeciu teoria wyszosci podmiotu przeycia komizmu nad przedmiotem tego przeycia mieszne s cechy ujemne natury fizycznej i duchowej nie wyrzdzajace jednak wikszej szkody i nie powodujace cierpie (Arystoteles) Teoria degradacji degradacja czego wzniosego, do rangi czego marnego i niskiego Teoria kontrastu - miech jest efektem wywoanym przez nieoczekiwane przeksztacenie si napitego oczekiwania w nico (I. Kant) - miech w sposb naturalny wytwarza si wtedy, gdy wiadomo nagle przechodzi od rzeczy wielkich do maych: wtedy, gdy istnieje to, co nazywamy niestosowanosci zastpujc(H. Spencer) uwalnia napicie

Teorie humoru

Teorie sprzecznoci istot miesznosci jest sprzeczno midzy istot zjawiska, a jej zewntrznym przejawem, midzy celem a srodkami jego osignicia, ktre nie tylko nie pozwalaj osiagn celu, lecz wrcz go niszcz - komizm polega na pokazywaniu, jak czowiek czy przedmioty rozkadaj si wewntrznie, i jeli przedmiot nie jest w samym sobie swoj wasn sprzecznosci , to komizm jest powierzchowny i bezpodstawny (Hegel) Teorie odejcia od normy komiczne jest kade zjawisko, ktre odbiega od powszechnej normy obowizujacej w danej dziedzinie i wydaje si przez to niecelowe i niedorzeczne efekt moe by wzmocniony przez zaskoczenie

We wszystkich teoriach wystepuj motywy niezgodnoci i odchylenia (przedmiotu) od normy logicznej, etycznej, obyczajowej, prakseologicznej itp. lub z naszymi (podmiot) przyzwyczajeniami, oczekiwaniami, poczuciem normalnoci Satyra: przedmiotem bezporednio percypowanym przez odbiorc nie s zjawiska, ktre w zyciu wzbudzaj gniew, odraz, lub strach lecz ich obrazy odpowiednio spreparowane przez satyryka. Kiedy satyryk chce omieszy , to przedstawia je w takiej postaci, e cechy wzbudzajce w silnym stopniu strach lub wspczucie odsuniete s na dalszy plan. Satyryk stara si wywoac nie tylko przezycie komizmu, lecz take wlasnie oburzenie, gniew wzgard itp. Komizm zjawiskiem symbolicznym polega na interpretacji symbolicznego przekazu i jego realnych i idealnych odniesie do spoecznych i indywidualnych wzorw

Humor jako kontrapunkt chwilowe uwonienie si od ogranicze, tworzenie wsplnoty (communitas) Zawr bezpieczestwa uwalnianie energii psychicznej zagrazajacej stabilnosci systemu Potwierdzanie niesymetrycznych relacji -

Zjawisko przycigajce uwag: czy warte badania/jak bada? Satyryczne czasopisma I satyryczne dziay w czasopismach Satyryczne programy: np. Szko kontaktowe rnorodne serwisy satyryczne: prawicowe, lewicowe oraz popularne politycznie pluralistyczne np.: www. sadurski.com, www.erozrywka.pl) Popularny humor i satyra (spoeczna, polityczna) na forach, blogach, youtube, itp. dowcipy SMS, w komunikcji codziennej

przybierajce rnorodne, zmieniajce si formy Etnografia/Antropologia wspczesnego humoru jako folkloru miejskiego opis zjawiska przycigajcego uwag (generujcego emocje) uzasadnienie niewystarczajce Czy humor analizowa jako element sfery publicznej?

Dlaczego bada humor (polityczny)? Humor - zjawisko istniejce w kadej kulturze ale

Sfera publiczna

Przestrze spoeczna o rnym stopniu instytucjonalizacji, w ktrej obywatele mog swobodnie kontaktowa si, identyfikujc i dyskutujc spoeczne problemy, i w ten sposb wpywa na polityczne dziaania Najbardziej wpywowa teoretyczna koncepcja: J. Habermas, Strukturwandel der ffentlichkeit (1962) Strukturalne przeobraenia sfery publicznej (2007)

Habermas: sfera publiczna obszarem racjonalnego dyskursuW dyskursie powstaj legitymizowane rozwizania, ktrych obowizywalno pynie z mocy samych argumentw uytych w procesie ich uzasadnienia Wymaga to okrelonej struktury dyskursu Deliberacja jest idealn procedur demokratyczn o ile odbywa si zgodnie z racjonalnoci komunikacyjn

dziaanie komunikacyjne zachodzi wtedy, kiedy uczestnicy koordynuj plany dziaania nie przez egocentryczn kalkulacj (szans) sukcesu, lecz przez akty dochodzenia do porozumienia. W dziaaniu komunikacyjnym uczestnicy stawiaj wasny sukces na drugim planie; zmierzaj do osignicia wasnych celw pod warunkiem, e mog swe plany dziaania wzajemnie zestroi na gruncie wsplnych definicji sytuacji. Z tego wzgldu negocjowanie definicji sytuacji stanowi istotny skadnik dokona interpretacyjnych wymaganych w dziaaniu komunikacyjnym J. Habermas, Teoria dziaania komunikacyjnego t. 1, 473

Idealna sytuacja komunikacyjna

sfera publiczna i inkluzja: nikt kto mgby wnie jaki istotny wkad ze wzgldu na kontrowersyjne wanociowe roszczenia, nie moe zosta wykluczony rwnouprawnienie komunikacyjne: wszyscy maj jednakow szans wypowiedzenia si w sprawie

wykluczenie zudze i iluzji: uczestnicy musz mwi to co mylbrak przymusu: komunikacja nie moe podlega restrykcjom uniemoliwiajcym, aby lepszy argument mg doj do gosu i zdecydowa o wyniku dyskusji

Racjonalno komunikacyjnaten typ mwienia, w wypadku ktrego uczestnicy tematyzuj sporne roszczenia wanociowe (do prawdziwoci, normatywnej susznosci, szczeroci) oraz prbuj z pomoc argumentw im zadouczyni bd je skrytykowa. Miar mocy argumentu jest w danym kontekcie trafno racji: uwidacznia si ona m.in. w tym czy argument moe przekona uczestnikw dyskursu, tzn. motywowa do przystania na dane roszczenia wanociowe" J. Habermas, Teoria dziaaniakomunikacyjnego t. 1, 46

Komizm, Humor (intencjonalny) ujmowanie i przedstawianie czego, w sposob wywoujcy miech (dowcip, skecz, rysunek/filmik satyryczny Sfera zabawy (?) nie na powanie Sfera emocji - przeciwstawienie rozumowi (?) Niejasne odniesienie do rzeczywistoci (prawda) i do wartoci (suszno) Czsto o charakterze konfrontacyyjnym satyra: krytykujcy, pietnujcy sposb przedstawiania czego lub kogo, np. obyczajowo, stosunki spo. i polityczne

Czy jest sens analizowa humor jako element sfery publicznej?

Sfera publiczna skada si z wielu obszarw (np. feministyczna, rasowa, popularna i elitarna)

Pluralistyczna sfera publiczna

Przestrzenie dyskursywne odrniaj si sposobami reprezentowania rzeczywistoci wymagajc od wypowiedzi prawdziwoci lub te odwrotnie fikcyjnoci, np. artystycznej czy satyrycznej. Mog przybiera one take rne zabarwienie emocjonalno-wolicjonalne odnoszce si do wymiaru estetycznego, uczuciowego i moralnego J. Alexander: civil sphere - obszar inkluzji - solidarnoci Moe si rozszerza lub kurczy Sfera obywatelska aktualizuje si w czasach wzmoenia moralnego (zbiorowe pobudzenie), gdy nastpuje odwoanie si do centralnych wartoci spoeczestwa obywatelskiego

Alexander: binarny kod dyskursu obywatelskiegoCIVIL MOTIVES(PURE) Active Autonomous Rational Reasonable Calm Self-controlled Realistic Sane CIVIL RELATIONS Open Trusting Critical Honorable Altruistic Truthful Straightforward Deliberative Friendly ANTICIVIL MOTIVEs(IMPURE) Passive Dependent Irrational Hysterical Excitable Wild-passionate Distorted Mad ANTICIVIL RELATIONS Secretive Suspicious Deferential Self-interested Greedy Deceitful Calculating Conspirational Antagonistic

CIVIL INSTITUTIONS Rule regulated Law Equality Inclusive Impersonal Contracts Groups Office

ANTICIVIL INSTITUTIONS Arbitrary Power Hierarchy Exclusive Personal Bonds of loyalty Factions Personality

M. Billig: humor jako centralny mechanizm kontrolii spoecznej Socjologia traktuje humor jako uyteczny ale pomocniczy, naprawczy element ycia spoecznego jako zawr bezpieczestwa uwalniajacy napicia Jako klej spoeczny - g. w warunkach zagroenia Przeksztaca koncepcj Goffmana: istotnym mechanizmem utrzymania (naprawy) porzdku interakcyjnego jest zakopotanie i humor z nim zwizany

Takie momenty [dowiadczenie niekompatybilnoci zasad organizacji spoecznej-PP] czsto staj si okazj do artw, ktre maj rozadowa napicie spowodowane zakopotaniem lub przyczyn zakopotania. Ale w wielu przypadkach obrcenie sytuacji w art jest sposoobem na powiedzenie, e nie jest ona powazna ani rzeczywista. Przesada, kpiarskie przygany, artobliwe roszczenia pomniejszaj rang konfliktu, przeczc realnosci caego zdarzenia. Taki sam efekt, cho w inny sposb daje zakopotanie. Std zmieszanie i arty czsto id w parze, bo jedno i drugie tak samo przeczy rzeczywistoci. Goffman, Rytua interakcyjny, Warszawa 2006, s. 112

Goffman: nice guytheory Billig: not-so-nice guy theory Rol humoru nie jest zaprzeczanie realnoci sytuacji zakopotania lecz pomoc w wytworzeniu sytuacji zakopotania Zakopotanie i wstyd podstawowe emocjonalne mechanizmy kontroli (T. Scheff) w sferze prywatnej i publicznej Emocje-spoecznie wytwarzane i podzielane Wstyd i zakopotanie maj funkcj naprawcz, ale take - jako antycypowane - f. kontroln Zakopotanie jest spoecznie wyuczone Zakopotanie jest wywoywane przez publiczno poprzez wymiewanie (laughing at vs laughing with) miech, arty, autoironia mog wyraa take przyjemno wyamania si z regu porzdku (Freud)

Humor w interakcjach funkcje(E. Goffman i T. Scheff)Naruszanie wzorw zaenowanie/wstyd miech empatyczny (lauging with)

narzdzie naprawiania sytuacji poprzez definiowanie nieistotnoci naruszenia spontaniczny, niekontrolowany miech moe dostarczy rodkw dla rozwizania napicia zaenowania Wymiewanie (lauging at, shadefreude)

Narzdzie wywoywania zaenowania

Znaczenie humoru Kultura ludzka powstaje i rozwija si w zabawie i jako zabawa Zabawa peni rwnie istotna funkcj, co dziaanie (racjonalne, utylitarne) Johhan Huizinga: Homo Ludens (7) Performansy: Grecka tragedia i komedia maj ludyczne pochodzenie. W sferze duchowej, w ktrej pojawia si dramat grecki, absolutnie nie mona przeprowadzi rnicy midzy tym, co powane, a tym, co niepowane.

Performans J. Alexander

Performans jest procesem spoecznym poprzez ktry aktorzy indywidualnie lub we wspdziaaniu przedstawiaj innym znaczenie sytuacji spoecznej (32)

Pojawienie si performansu spo. - era postrytualna

JEDNOCZESNE POJAWIENIE SI SFERY PUBLICZNEJ (kulturalnej i politycznej [liberalnej]) i ROZWJ TEATRU Spoeczestwa staj si bardziej zoone, kultura bardziej krytyczna, wadza mniej askryptywna otwiera si przestrze spoeczna, w ktrej organizacje I jednostki zmuszone s negocjowa

(konfliktowa argumentacja-konflikt symboliczny), aby osign (indywidualny, zbiorowy) sukces

Skandal rozpowszechniony performans spoeczny (J.B. Thompson)Przemiany pola politycznego Wzrastajca rola wadzy symbolicznej i polityki zaufania Wzrastajaca rola mediw

Efektywny performans: re-fuzja (elementw)Dekodowanie Interpretacja Przekaz kulturowy (cultural extension)

REPREZENTACJE

AKTOR(ZY)

PUBLICZNO

Kateksja SKRYPTYkrytycy

TEKST

Odkodowywanie Psychologiczna identyfikacja

Skuteczny performans jako system relacje: podstawowe reprezentacje spoeczne - performans

To kulturowe (model dystrybutywny): podstawowe narracje, kody,repertuary retorycznych konfiguracji

Performans jest odtwarzaniem ale i przetwarzaniem skryptw, generuje zmian kulturow o ile harmonijnie balansuje pomidzy kultur, sytuacj i publicznoci (np. hod W. Brandta przed pomnikiem Bohaterw Getta, dziadek z Wehrmachtu) Wymaga to kondensacji - emocjonalnej identyfikacji publicznoci z ukadami znacze

Niefektywny performans: de-fuzjaDekodowanie Interpretacja Przekaz kulturowy (cultural extension)

REPREZENTACJE

AKTOR(ZY)

PUBLICZNO

Kateksja SKRYPTY

TEKST

Odkodowywanie Psychologiczna identyfikacja

Fuzja (elementw) w spoeczestwach o prostej organizacjiMIS-EN -SCENEPUBLICZNO

AKTOR(ZY)

WADZA(E)ZBIOROWE REPREZENTACJE (TO) RODKI PRODUKCJI SYMBOLICZNEJ

De-fuzja (elementw) w spoeczestwach zoonychRODKI PRODUKCJI SYMBOLICZNEJSKRYPTY

ZBIOROWE REPREZENTACJE (TO)

AKTOR(ZY) WADZA(E)

MIS-EN -SCENE

Warunki skutecznoci

SKUTECZNO: wytworzy psychologiczn identyfikacj z aktorem i tekstem, kulturow re-produkcj (extension) przekaz znacze do publicznoci Osign (przypisa) autentyczno (Ch. Taylor) poprzez odwrcenie procesu historycznego rnicowania:

Uczynienie niewidocznymi i zgranie elementw performansu, np.

Aktor-wirtuoz Przezwycizenie fragmentacji spoecznej pokonanie polisemicznoci (differance) Ukrycie wadzy (naturalizacja) {Iteracja, wsppraca publicznoci (Goffman), definiowanie (Blumer); repertuary kulturowe (Tilly, Boltansky, Swidler)}

Satyra polityczna - kontrperformans spoeczny - uczestnictwo w generowaniu skandalu - interpretacje elementw dramatu spoecznego

Dramat/performans spoeczny wg V.Turnera sekwencja interakcji spoecznych typu konfliktowego, rywalizacyjnego lub agonistycznego (The Anthropology of Performance. NewYork: PAJ Publications, 1988, 33)

stadia: publiczne naruszenie norm, kryzys, przywracanie rwnowagi, reintegracja lub uznanie schizmy. Dramat spoeczny jest surowcem dla performansw, ktre s krytyczn refleksj nad treci tyche interakcji (Bell 2006)

Performans w rnych modusach Turner mwi metaforycznie o modalnociach kultury - przedstawianie ycia spoecznego dokonuje si pomidzy trybem/modusem oznajmujcym jest i innymi trybami moe byc, mogoby by, powinno by. Dramat spoeczny odbywa si przede wszystkim na paszczynie wyznaczanej przez symbole w trybie oznajmujcym. Prezentuje si jako skadajcy si z aktw, stanw, wydarze, ktre s faktyczne, zgodnie z kulturowymi definicjami faktycznoci Wikszo spoecznych performansw naley do innych kulturowych trybw/modusw, np. karnawa, ludowe opowieci, wita, balet, dramat, powie, dowcipy Gatunki performansu s rodzajem magicznych luster

Oddziaywanie Istnieje oddziaywanie midzy performansami rnych modusw Funkcje: Zabawowe krytyka teraniejszego status quo za pomoca parodii i satyry Wywracanie uprawnionego porzdku Tworzenie repertuarw kulturowych i spoecznych struktur (fantastycznych, dziwacznych, utopijnych, idealistycznych)[Turner 170] Interpretowanie sfery realnej I reinterpretowanie

Analiza humoru forumowiczow

Zaoenia analizy Humor polityczny ujmowany jako dyskurs w sferze publicznej. Sfera publiczna jest wewntrznie zrnicowana (vs. Habermas) ukad przenikajcych si sfer o rnorodnych racjonalnociach/reguach, gdzie uczestnicy negocjuj znaczenie sytuacji i projekty normatywne, realizuj performanse spoeczne rnego typu (K. Burke, E. Goffman, V. Turner, J. Alexander, Behrnard Giesen, Jason Mast, E. Bell). Humor polityczny jako performans spoeczny

Satyra ponadpartyjnaZdrowy rozsdek/polityczna hiperpoprawno: Podczas kampanii wyborczej lepiej nie uywa zwrotw zbyt brutalnych i agresywnych. Oto nasz podrczny sownik dziki ktremu kolejna kampania bdzie merytoryczna i sympatyczna. Oto kilka podrcznych swek: Biedak, ndzarz - ekonomicznie nieprzystowany ebrak - bezrobotny na praktyce mieciarz - terenowy przedstawiciel przemysu utylizacji zuytych dbr materialnych Leniwy - motywacyjnie zuboony Gupi - inteligentny inaczej Baagan - alternatywna aranacja przestrzeni Zodziej - wtrny dystrybutor Produktu Krajowego Brutto Schlany, nawalony, pijany - przestrzennie zagubiony. (Mr_Spook, 27.05.2009 09:01)

Fikcja literacja/rzeczywisto; idea zgody/realny konflikt Lech i Donald w jednym stali domu, Lech na grze, a Donald na dole; Lech, spokojny, nie wadzi nikomu, Donald najdziksze wymyla swawole (...) Z tej to powiastki mora w tym sposobie: Jak ty komu, tak on tobie. (prefix, 27.05. 2009 20:14)

OBIETNICE/REALIA Ju wkrtce Polacy zaczn wraca z emigracji bo praca tu bdzie si opaca. Bd nas leczy dobrze zarabiajcy lekarze i pielgniarki dobrze zarabiajcy nauczyciele bd uczy nasze dzieci a dobrze zarabiajcy policjanci bd dba o nasze bezpieczestwo. Przy bezpiecznych drogach wyrosn nowoczesne stadiony i pywalnie... (prefix, 27.05. 2009 20:14)

Deprecjacja przeciwnikwUoglniona deprecjacja i dehumanizacja:Co rni politykw PO od kelnerw? - ordery nadane przez Bolka i Alka :))))) (cat, 9.02.2008 11:10) Na grobie N mierdziao i nie rosa trawa, wezwano ekperta. "Za gboko gnj ley!" - orzek ekspert. (Zbigniew D, 01.06.2009 16:40)

Deprecjacja tosamosciPrzedstawiaj politykw jako pozbawionych atrakcyjnego wygldu, niebyt inteligentnych, leniwych, atwowiernych albo cynicznie sprytnych, majcych braki w potencji seksualnej albo przeciwnie, owadnitych popdem seksualnym. Wymiewanie wad przypisuje politykom niepenowartociow tosamo i dowartociowuje wymiewajcych.Kamiski wraca do domu i widzi on w niedwuznacznej pozycji z posem PO. "Co wy tu robicie?!" -pyta. "Mwiam Ci ,e to idiota " -mwi ona do kochanka. Prezes do Kamiskiego "Przed wystpem publicznym walnij sobie set!" "Czemu ?" -pyta Kamiski. "Bo wol eby ludzie Ci widzieli pijanym, ni eby wiedzieli jak jestes gupi!"

Po wiatowym Zjedzie Prezydentw odbywa si bal. Prezydenci sobie tacz na parkiecie. W pewnym momencie wodzirej zabawy zarzdza: - Przystojni na lewo, a mdrzy na prawo. Ruch si zrobi i zamieszanie,ale po chwili wszyscy prezedenci podzielili si na dwie grupki. Tylko Lech Kaczyski pozosta na rodku parkietu. - A Ty? - woa wodzirej - Przecie si nie rozdwoj - odpowiada Lech - czekam na brata.(robert-c, 28.05.2009 11:32) Dlaczego Donald nie lata? - bo to nielot....(cat, 7.02.2008 20:08)

Dowcip o podwjnym ostrzu - smiej si obie stronyKaczyski i Tusk mieli wypadek samochodowy. Oczywicie pokcili si czyja wina. Kaczyski nie wytrzyma i mwi: - Donku nie kmy si, moja wina. Tusk zmieszany: - Nie no, moja w kocu raczej... Kaczyski na to sprawiedliwie: - Wina ley po obu stronach. Nic si nie stao. Rozejm? I wyciga piersiwk podajc Tuskowi. Tusk pije, oddaje Kaczyskiemu, a ten chowa j do kieszeni. Tusk pyta: - A ty nie pijesz? - Nie, ja czekam na policj - odpowiada prezydent. (M Micha_mody_ziemniak, 27.05.2009 22:26)

Skrypt bajki/skrypt kampanii; norma prawdomwnoci/rzeczywisto obietnic wyborczych

PO a zota rybka .... Facet wybra si na ryby. Zarzuca wedk, czeka, nagle spawik si rusza, wic go wyciga rybk. - Powiedz rybko, jeste moe ze zota? - Nie. Z PO. - Eee, to ty pewnie nie speniasz ycze? - Nie, ja tylko obiecuj. Mczyzna wybra si na ryby. Zarzuca wdk, czeka, nagle spawik znik, wic go przycina i wyciga rybk. - Zapyta rybki, jeste moe ze zota? - Nie. Z Prawa i Sprawiedliwoci. - Eeeee, to ty pewnie nie speniasz ycze? - Nie, ja tylko obiecuj.

Niezgodno dziala politycznych aktorw z moralnym adem

Koo historii Wystarczy wybra Tuska a Polska bdzie pruska Wir haben alles media od Wraszawy do Wiednia Z peowcw robi witych a Kaczyskich przekltych Pomaga nam w tym Unia ganz caa - bez Torunia Raus Polsk do lamusa i bibli i Chrystusa (...)

"Nie pytaj - co Prezydent moe zrobi dla Polski. Spytaj - jak Ty moesz temu zapobiec". Ulic idzie staruszek. W pewnej chwili potkn si i upad. Podchodzi do niego Tusk i pomaga mu wsta. - Bardzo panu dzikuj - mwi staruszek. - Jak mog si panu odwdziczy? - Niech pan w najbliszych wyborach odda swj gos na mnie. - Ale panie, ja upadem na d..., a nie na gow Jeden chop wylaz w parku na awk i zaczyna si drze: - Precz z hipokryzj! Ludzie patrz zdziwieni, a chop : - Precz z pazernoci! Coraz wicej gapiw przystaje, a ten dalej : - Precz z zakamaniem! W kocu jaka babcia nie wytrzymaa: - Panie, co si pan tak do tych Kaczyskich przyczepi?!?!?

PiS

POPrawdomwno vs udzenie, propaganda Swoboda, wolno vs kontrola, klerykalizm Racjonalno utylitarna vs doktrynerstwo

Prawda, prawdomwno vs fasz, kamstwo, propaganda Prawdomwno, prawo vs spryt, efekciarstwo Nard, suwerenno vs zniewolenie, wyprzeda

Suba publiczna vs prywatne korzyci

Suba publiczna vs prywatne korzyci

Dzikuj za uwag