Payitaht İstanbulun Tarihçesi -Sarkis Sarraf Hovhannesyan

8/13/2019 Payitaht stanbulun Tarihesi -Sarkis Sarraf Hovhannesyan

1/89


2/89

SARKS SARRAF HOVHANNESYAN

PAYTAHT STANBUL'UN TARHES

eviren Elmon Haner

TARH VAKFI YURT YAYINLARI 34


3/89



4/89

K

t h

a n e

d e e

l e n e n

k a d n

l a r

( F a z l

H s e y i n ,

Z e n n a m e ,

1 7 9 3

K

T .

5 5 0 2 )


5/89

T A R H V A K F I

VTrkiye

Ekonomik ve Toplumsal Tarih VakfiYayndr

Yldz Saray Arabaclar DairesiBarbaros Bulvar

80700 Beikta/stabulTel: (0212) 227 37 33 - Faks: (0212) 227 37 32

Kapak ResmiKthanede eleneli kadnlar (ayrnt)

Fazl Hseyin,Zenname, 1793 (KT. 5502)

Yayma HazrlayanAyen Anadol

Kitap TasarmHaluk Tnay

BaskNumune Matbaaclk

(0212) 629 02 02

Temmuz 1996ISBN 975-333-051-0


6/89

SARKS SARRAF HOVHANNESYAN


eviren Elmon Haner

TARH VAKFI YURT YAYINLARI 34


7/89

TEEKKR

Byle bir alma iin beni yreklendiren deerli hocam Prof. Dr. NurhanAtasoya, evirimi kontrol etme ltfunda bulunan Ermeni Patrik Vekili ve KiliselerVaizi Baepiskopos ahan Svacyana ve tarih dzenlemelerinde yardmn esirgemeyen hocam Do. Dr. Hsamettin Aksuya teekkr ederim.

Elmon Haner

YAYIMCININ NOTU

B eviri 1967 Ermenice basksndan yapld, bu basky hazrlayan Ara Kalay -cvanm dipnotlar korundu. evirmen Elmon Haner de metinde hicri olarak verilen tarihleri miladiye evirdi ve zellikle baz ok bilinen tarih yanllklaryla il

gili dipnotlar ekledi. Eklediimiz miladi tarihleri ve baz adlarn gnmzde kullanlan biimlerini keli parantez iinde verdik.Ermenice baskda yaplan elyazmasna ait ayrmlarn bu baskdaki karlklar

aadadr:s. 1-14 Tarih 1s. 14-30 Tarih 2s. 30-47 Tarih 3s. 47-64 Tarih 4s. 64-65 Tarih 5Bunun dnda metne mdahale edilmedi. Payitaht stanbulun Tarihesinin

bu ilk Trke basks bir edisyon kritik deildir; aratrmaclarn ilgisini beklemektedir.


8/89

SARKS SARRAF TIBR HOVHANNESYAN*

Sarkis Sarraf Hovhannesyan, 1740 ylnca stanbulda domu ve 7Mart 1805 tarihinde lmtr. Ermeni asll bir tarihi ve eitimci olup,Einin Abueh Kynden, sarraf Hovanne, Hovyann oludur. En okstanbulun topografik tarihine ilikin eserkri ile tannan tarihinin, haythakknda fazla bilgi bulunmamaktadr.

Hovhannesyan, 1766 ylndan lmne dek, Balattaki NusaybinliAziz Hagopun ismini tayan okulda mdrlk ve bizzat retmenlik yaparak, ok sayda renci yetitirmi olup, bunlar arasndan pek ok deerli sivil ve ruhani simalar kmtr. Ayn zamanda, semtteki Surp Hre-dagabet Kilisesinin muganniler heyetinin ktipliini de ifa etmi olan tarihi, muganniliin drt derecesini 1758 ylnda almtr. leri derecedeTrke ve Rumca dillerine vkf olan Hovhannesyan,** mezar ta kitabesinde kaydedildiine gre, iki defa evlenmitir. lk einin ad Gone(Gonca), kincisinin ise ielya olup, her ikisinden de ocuklar olmutur.kinci einden, Hovannes obanyan (1788-1850) ve Hovsep obanyanadnda iki olu dnyaya gelmi bunlar kuyumculuk yapmlar ve cemaatynetim ilerinde nemli grevlerde bulunmulardr.

Hovhannesyan, mrnn byk bir blmn, yazd eserlerineadam olup, balcalar unlardr: 1771 tarihli ve henz baslmam olanyazma eserinin adOsmanl Tarihi'dir. Mevcut iki yazma nshadan biri,Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesinin ktphanesindebulunmaktadr. Eserin mellifinin Sarraf-Hovhannesyan olduu KevorkPamukciya tarafndan tesbit edilmitir. Dier nsha ise, Erivanda Mes-rop Madotz adl Devlet Yazmalar Ktphanesinde 10716 no. ile kaytldr. 1773 tarihliPolonya Kilisesi adl eseri bugn mevcut deildir. 1778ylnda hazrladBalat Ermeni Kilisesinin Muganniler Heyetinin Ta-rihesi ve Tz1nn yazma nshas, halen Ermeni Patrikhanesinin ari-

* Kevork Pamukciy an, stanbul Ans iklopedisi, "Sarraf-Hovannesyan, Sarkis" maddesi, st., 1994, C. VI, s. 472.* * Melkon Asadur, Yerektaryan Badm utyun B alatu Surp Hredagabet Yegeetsvo (Balat Surp Hredagabet Kilisesi'rin Yz Yllk Tarihi), st., 1932, s. 200-201.


9/89

vindc bulunmaktadr. 1792-1796 tarihleri arasnda yazdKompilasyon ve Kronoloji adl eseri Vivanadaki Mkhitarhist Ktphanesinde muhafaza edilmektedir. Her biri yaklak 350 sayfalk drt yazma ciltten mte

ekkil olanDerleme Tazlar adl deerli almas, stanbul Ermenilerinintarihi asndan ok nemli bir kaynaktr. Evvelce, Dr. Vahram Torkom-yann tasarrufunda bulunan eser, bu zatn lmnden sonra yok olmu,Torkomyann kitaplarn balad, Paristeki Nubaryan Ktphanesinde de bulunamamtr. 1800 ylnda tamamladPayitaht stanbulun Tarihesi adl en nemli eserinin yazmas, 1890 ylnda mellifin torunuazar Hovyan tarafndan yazar Papaz Hovannes Mgryaa (1831-1909) hediye edilmitir. Onun lmnden sonra da, Kuds Ermeni Pat-rikhanesine intikal etmitir. 1967 ylnda muharrir Ara Kalaycyan tarafndan, nceSion dergisinde tefrika halinde yaymlanm, daha sonra aynyl kitap halinde baslmtr (74 sayfa).


10/89

K SZ*

XVIII. yzyln ikinci yansnda yaam ve daha ok saygn bir eitimci olarak nlenmi bulunan Sarkis Tbir Sarraf Hovhannesyann kendielyazs ile meydana getirdiiPayitaht stanbulun Tarihesi adl yaymlanmam bu yazma, Kuds Surp Hagop Manastr Ktphanesinde muhafaza edilmektedir.

Yazma, stndeki Roman... ibaresinin tersine, gerekte 18. yzylda stanbulun topografyas olup, bazen en ince ayrntsna kadar ilenmitir. Bizansn kuruluuna dair zet bilgiler verdikten sonra, Hovhan-nesyan 1453 ylndan itibaren Osmanl ynetimine geen stanbulu, kaplarndan balayarak, her bir kapya yakn semtleri balca yaplar ile, camileri, emeleri, saraylar ve onlara ilikin olay ve simalar anlatmaktadr.Toplam 26 kapdan bahsedilmektedir. Bilahara, stanbulun varolarnntopografyas ve genellikle burunlarnn sralamas gelmektedir.

Mellif, ilave olarak stanbuldaki Rum kiliselerinin, sahil yerlerinin veiskelelerinin birer listesi ile stanbul kaplarnn adlarn liste halindevermektedir.

Yazma eser, 16 x 11 x 3 cm. ebadnda 354 yapraktan meydana gelmekte olup, balk sayfas yledir:

inusu.vKunhin.MJ rasi'a-Mi'umtBopjttbu

h Uupq[u ITuiBlufrm.

Uupu.1) 9oKuQQ|mbulIb 4hnni). p-nnh ^ %>lunJ

t p-_|fi i u jn g (MTlP1(18001

(Konstantinopolis Payitahtnn bu tarihi,

retmen Sarkis Tbir Sarraf Hovhannesyan tarafndan KonstantmopolisHn Balat

mahallesinde 1800de yazlmtr.)

* Ermenice basmn nsz.


11/89

Yazma, bir sre stanbullu Papaz Hovhannes Mgryann tasarrufunagemitir; zira balk sayfasnn altnda u erh okunmaktadr:

Br kitapk bana Saygdeer Gnzar EfendiHov. Hovyan tarafndan armaan edilmitir. Milad 1890ylnda PeraOnun hatras mbarek olsun.Pap. Hov. Mifjryan

Yazmada, yer yer bizzat mellif tarafndan, kitabn yazlmasndan sonra (kitabn yazm 1800 ylnda tamamlanmtr; oysa aralardaki ilavelerdedaha sonra vuku bulmu olaylar hatrlanmaktadr, rnein 1804 ylnda)ilaveler yaplmtr. Bu tip eklemeler ince Aramyan harfleri ile baslmtr.

Bu alma, nce Kuds Ermeni Patrikhanesinin resmi gazetesi olanSion'da (yl 1967, sav 1-10) yaymlanmtr.

Ara Kalaycyan


12/89



13/89


14/89

I t i eye muktedir Allahn sayesinde abuk abuk ve dikkatle okuduum bilgileri, bilahara byk bir istekle, koyu renk mrekkebe batrdm beyaz ty fra ile kat zerine doru szlerle ve az teferruatla yazmak istedim.

lk kez surlarla evrili Bizantion ehrini kuran Vzas kimdi? Nasl birkii idi? Kurduu bu ehirde kendi soyu ile birlikte ikamet eden Vzas,hangi tarihte grld? Uzun zaman sonra Romadan gelen Byk Kons-tantianos, ehri nasl gen bir biimde bytp geniletti? Konstanti-anos, evvelki kk Bizantion ehrinin tepesinde yeni yapt yaplar, Roma imparatorlarnn ikametine tahsis etmeye karar verdi. Bundan trbu mevkie Saray dendi. Byk Konstantianos yeni kurduu ehre ka kap uygun grd?

Bu mehur ehir, Byk Konstantianostan sonra, Bizans mparatoruKonstantin Palaiologosa kadar, ka yl onun haleflerinin elinde kald?Konstantin Palaiologosun imparatorluunun beinci ylnda, Fatih Sultan Mehmed Edirneden gelerek ehri onun elinden ald. O tarihten sonra, kitabm yazdm bu tarihe yani 1800 ylma kadar, ehir onun haleflerinin elinde kald. Halen padiahlk tahtnda oturan Sultan III. Selim, Fatihin on nc kuaktan torunudur.

Konstantinopolis ehrinin zaptnn zerinden geen uzun yllar boyunca, ehrin birok yeri tahrip oldu ve Rumca adlar unutuldu; yars dabozuldu. Yeni yaplan eitli binalara ve semtlere Trke isimler verildi vebunlar gelecek nesiller tarafndan byle bilindiler.

imdi, stanbul ehrini dardan, gen biiminde evreleyen surlarnkaplarn, belli bal ve mehur eyleri ve bugnk kullanmlarn ksacayerinde yazmak istedim. Kumandan Viizasn yedi kuleli yapsnn bir kesinden balang yaptm. Bilahara birbiri ardna gelen sahil kaplarnnadlarm belirterek, Sarayburnundaki padiah saraynn kesine kadar geldim. Burada, Bahe Kapsndan ehrin iine girerek, yukarya doru sarayn kara taraf kaplarn yazdktan sonra, yine sahile indim. Bahe Kap


15/89

sndan karak, Halie nazr koydaki ehrin kaplarn yazdm. Bylece,Ayvansaray Kapsna kadar yolculuk yaptm.

Vc sonra kara tarafndan ehre girip dolaarak, bir bir buradaki kaplar

kada not ettim. Gerektiinde yer yer ehrin iindeki belli bal yaplarve mehur yerleri yd ettim. Bilahara, sur dna kp tekrar yukarda bahsettiim Yedikleye vardm. Buradan biraz ileriye, Makrihora [MakriHoi-Bakrky], Ayistefanos [Ayastefanos-Yeilky] ve Filorya Bahesiekadar gittim. Oradan geri dnerek, ehrin kara kaplarndan geip Ayvan-saray Kapsna ulatm. Sahildeki Eyp Kyne geerek Silahtar Aaemesinc, Alibey Kyne ve Kathaneye vardktan sonra, dereninkprsnden geerek, karsndaki Mirahor Kkne, Karaaa Bahe-sine, Haskye ve Galata ehrine doru yolculuk ettim.

Tasarladm gibi ynm dorultarak Beiktaa, Ortakye, BoazKesendeki Rumelihisarna ve daha ileride, bu yndeki Fenere kadarilerledim. Buradan deniz yolu ile kar tarafa, Anadolu yakasndaki Fe-nere getim. Buradan, doruca Beykoza, ncir Kyne, ubukluya,Kanlca Kyne ve Anadoluhisarna gittim.

Oradan sonra, artk aaya inerek skdara, Kadkye ve FenerBahesine kadar gidip, bu yerleri ve kardaki adalar da yazdm.

Balar semtindeki Surp Hredagabet Mikael Kilisesinin cemaatinden,ben, stanbullu mtevaz retmen tbir Sarkis Sarraf Hovhannesyan, alkan ve dorucu Rum, Ermeni ve Trk tarihilerin kitaplarndan ksa s

rede topladm bilgileri, 1800 ylnda tamamladm.Okuyanlarn ve duyanlarn elenebilmeleri iin yaptm bu almayakarlk, yce Allah iyilik ltfedip, mbarek klsn. Amin.


16/89

KONSTANTNOPOLS DAH DENLEN BZANTON EHR N

.^Vtegarallarn kumandan Byzas, Bizans ehrini Truatadan aldktansonra M 655 ylnda Bizans ehrini kurmutur. Yeni bir yerleim yeridnen Megarallar ehri nereye kuracaklar konusunda Delfi ehri Apol-lonuna danrlar, o da kenti krler ehrinin karsna kurmalarn syler. Apollonun krler adm verdii Kadky halk, Megarallardan onyedi yl nce kar taraftaki gzel yeri grmeyerek, kr gibi bu kt topraklar seip, burada krler kentini kurmulardr.

Bylece, Byzas kendi halkn alarak buraya gelmi, Bosforusun ucunda Bizans ehrini kurmutur. Lygos ad ile anlan bu yere daha sonra Hri-

sun Keras veya Hriso ICeras yani Altn Boynuz ad verilmi olup, batyadoru uzunlamasna 69 stadion1 boynuza benzer, adeta bir dal gibi blnerek bir koy oluturduu iin Kolpos Keratios yani Boynuz Koyu adiie de anlmtr.

Byzas, Bizantionu birok yapyla, zellikle eitli tanrlarn tapnaklarile sslemitir. lki Tios tapnadr; bunun yerinde imparator SeptimusSeveru zamannda Zksibbos [Zeuksippos] tapna yaplmtr. kincisiStrategion dolaylarnda Easai ve Akileus tapna, incs Hippodrommeydanndaki pagan tapna Ekatiadr. Hrisubolea yani skdar karsnda ve denize yakn bir pagan tapna olan Poseidon, beincisi Afrodittapnadr; bakalar da ina edilmitir.

Daha sonra Bizantion, sparta kral Parsanios tarafndan gelitirilmitir. Trakyann gururu olan Bizantionun surlar ve bilhassa ilk kurucuByzasm diktirdii yedi kule biroklan tarafndan vlmtr. Herakli-ustan sonra birok savalar yaparak MS 197de Roma imparatoru olanSeptimus Severus tahta knca kt durumdaki Bizans ehrini imar et

1 Stadion bir milin sekizde biridir. 69 stadion, 8,6 mil etmektedir (a.k.).


17/89

mi, surlar yeniden yaptrmtr. Severusun ina ettirdii birok yapy tamamlayan olu Antoninos Karkallas ehre adn vermi, bylece Bizanti-on Antoninian olarak anlmtr.

Byk Konstatianos tahta geince buray eski Roma mparatorlu-nun bakenti yapmak istemi, MS 326da Bizantionun imarna balam ve MS 330da yapm tamamlanan surlarla, ehir gen biimindeevrilmitir. Konstantianos, impartorluunun 25. ylnda ve Maysn10nda grkemli bir trenle ehrin kuruluunu kutlam, Nea Roma veKonstantinapolis olarak adlandrd ehri Meryem Anaya ithaf etmitir.

Bu, gzelliklerle sslenmi ehirde son imparator Konstantin Palaiolo-gosa kadar, 1124 yl boyunca 85 imparator tahta gemitir. H. 857deEdirneden kalabalk bir ordu ile gelen yedinci Osmanl sultan Fatih Sultan Mehmed 54 gn sreyle ehri kuatmtr. Son Konstantin nlKonstantinopolis kentinde, 1453 ylnn 20 Maysnda Sal gn yaanansavata, 49 yanda hayatn kaybetmitir.

Bylece imparatorluk tahtna oturan Fatih Sultan Mehmedden bu kitabm yazdm zamana kadar, Konstantinopolis ehri Osmanl Impara-torluunun elinde kalmtr. Halen padiahlk tahtnda oturan Sultan III.Selim, Fatih Sultan Mehmedi takip eden 22. padiah ve onun 13. kuaktan torunu olup, ayn zamanda kurucu Osman Beyin de 28. kuaktan torunudur. Tanr, Sultan III. Selime memleket ynetiminde adil ve baarlbir mr nasip eylesin.

lk kez Megaal Byzasn ina ettii kabul edilen ve yazmn bandabahsettiim yedi kuleye Yedikule ad verilmitir. Bizantion ehrinin gvenlii ve korunmas iin yaplm olan bu kuleler, birer askeri kale durumunda idi. Trk idaresinde ise vezirlerin, Tatar hanlarnn ve Hristiyanelilerin kapatld hapishane ve tutukevi olarak kullanlmtr.

Bu mahalden sandalla dou istikametinde, Bitinyann sana dorugidildiinde, ehir surlarnn solunda ve ehrin ilk kapsnn yaknnda yeralan Mermer Kleyi grrz.

A. KAPILAR:

1. Narlkap:

Yksek bir kap olan Narlkap, vaktiyle burada bulunan nar aalarnn okluundan tr bu ekilde adlandrlmtr. Buradan yakndakiadalar, Olimpos yani Kei da ve Kadkye yakn olan kardaki FenerBahesi de grlr. Narlkap sahilinde, sur kaps yaknnda Ermenilerin1751de ina ettii bir hastane vardr. ok eski ve rk olduu iin, byk apta masraf ederek hastaneyi btn gereksinimleriyle, temelden b


18/89

yk ve geni olarak yeniden yaptlar. nanan insanlarn balan ile inaedilen bu hastanede kimsesiz ve fakir hastalar tedavi edilirler.

2. Samatya Kaps

ehrin ikinci kaps olup, bu kapnn i tarafnda Marmara Denizine(Propontis) bakan bir tepenin stnde Surp Kevork Ermeni Kilisesi bulunur. Burada Surp Yerrortutyun adnda (Aziz Teslis) baka bir kilise dahavardr ki birok kere kapatlm, baka iler iin kullanlmtr. Yeni seilmi patrik Bitlisli Hovhannes Golod, Surp Kevork Kilisesini 1732 senesinde- tamir ettirmitir. Bu kilise altndaki ok bol sudan tr, diertoplumlar tarafndan Sulu Manastr olarak adlandrlmtr.

Fatih Sultan Mehmed stanbulu fethettikten sonra bu kilise Rumlarnelinden alnmtr. Zira mellifin, Kilikya Ermeni katoikosu Nersesnorhaliye aitTJrfaya Dair Bir Mersiye adl eserin bir yazma nshasndagrp okuduu notlar, bu nshann, Heminli Karabet adl bir papaz tarafndan 1493 senesinin Haziran aynn 25inde stanbul ehrinde, SuluManastrda Surp Kevork Kilisesinde yazldn ifade eder.

10 Austos 1782 tarihinde stanbulda kan byk bir yangnda tamamen yanarak harap bir duruma gelen Surp Kevork Ksesi, bu kitabnyazld zamana yani 1803 senesine kadar bu vaziyette kald. Yangndanuzun yllar sonra 16 Mart 1804 (H. 4 Zilhicce 1218) Cumartesi gn stanbul ruhani meclisi kilise bykleri yortusunda Patrik Hovhannesin

dualaryla Sulu Manastr-Surp Kevork Kilisesi temelden ina edilmeyebaland. Gllabyan Hagop Amirann gzetiminde srdrlen inaat ayn yl tamamlanm olup, 25 Haziran (1 Rebiyiilhir 1219) Cumartesign Aziz Lusavoriin zindandan (Hor Virab) karlmas yortusunda,sabah yaplan ayinde, patrik byk kilisenin ana suna nnde, kiliseninaln kutsad.

Bu kilise 1641 senesine kadar ilk Ermeni Patrikhanesi olmu, oradanKumkap Meryem Ana Kilisesine geen patriklik makam halen buradabulunmaktadr. Surp Kevork Kilisesi ayazmasnn suyu Balkldan gelmektedir.

Samatyada yerlemi bulunan bin Ermeni hanesinin bir ksm kiliseevresinde olup, yars da eitli semtlere dalmtr.

Samatya snrlar iinde Alt Mermer denilen semtte Yeni Ali Paa Camiiadnda kurun kapl gzel ve yeni bir cami vardr. Bu cami HekimbaoluAli Paa tarafndan yaptrlm ve H. 1147de [1734-35] vezir oluunun birinci senesinde tamamlanm olup, gzel ve dengeli bir minaresi vardr.

2 Baka kaynak lara gre 1722 (e.h.).


19/89

Samatva yaknnda pazar gnleri ak olan, alveri ve ticaret yaplanAvrad Pazar bulunmaktadr. Byk Theodosiusun olu imparator Arca-disun abidesi olan, yklm ve artk sadece alt ksm kalm bulunan Di

kili Tam karsnda bir cami, iki medrese, bir imaret ve kadnlar ifaha-nesi bulunmaktadr. Bilindii zere bu cami, Sultan I. Sleymann hasekisultanlarndan olan ve Sultan II. Selim ile Sultan Bayezidin anneleriHurren Sultana ithaf edilmitir. H. 960 senesinin Cemaziylhr aynda[Mays 1553] len I. Sultan Sleymann .ok sevgili ikinci hanm sultannn ruhuna, cami bugne kadar Haseki ad ile anlmaktadr.

Buradan fazla uzakta olmayan bir tepe zerinde Sultan III. Muradnveziri Cerrah Mehmed Paa tarafndan ta malzeme ile ve kurun kaplkubbeli muhteem bir cami yaptrlm olup, cami onun ad ile Cerrahpaa Camii olarak anlr.

3. Davutpaa Kaps:

Burada Kk Langa Bostam denilen bir bahe vardr. Langadan Yeni Kapya kadar iki kat surlarla evrili olan bu semtte Davutpaa Camii vemahkemesi mevcut olup, semt bu adla anlr. Ve bu Davud Paa H.888de [1483] Fatih Sultan Mehmedin olu II. Sultan Bayezidin hkmdarl srasnda vezir-i azam olmutur.

4. Yeni Kap:

ri ve lezzetli salatalklar ile mehur Byk Langa Bostan drdnckap olan Yeni Kapdadr. Yeni Kap sahilinde, denizin iinde, drt kerestanbul patrii olmu olan [1639-1650] Patrik Davitin vekili ve birkaErmeni papazn burada bodurulmasndan tr Papaz Kulesi olarakanlan bir bur vardr. Bu nedenle, gnmzde Sultan III. Mustafannemriyle buras toprakla doldurularak kara paras haline getirildi.

H. 1174 senesinde Muharrem aynn 27. gn [19 Eyll 1760] Aksaray yaknnda Laleli emesinde, ukur eme ve ICoska civarnda LaleliCamii ad ile anlan gzel bir yapnn inasna baland. naat H. 1177senesinde Ramazan aynn 2. gnnde [5 Mart 1764] tamamland. l

knce bir minaresi varken yedi yl sonra bir minare daha yaplarak cami,dier selatin camilerinde olduu gibi, ift minareli oldu. Bu inaat esna-mnda kartlan moloz, ta ve toprak, Yeni Kapnn nnde denize dklerek buras dolduruldu ve karaya evrildi. Bu doldurulan sahil ehrin gney tarafnda olup, Kum Kap ve Saatya semtlerinin arasnda surun yanndadr. Padiah byk mebla harcayarak, adalardan getirttii muazzam talarla, bu sahili srekli dvmekte olan gney rzgrlarna kar birset yaptrd. Ve bylece meydana getirilen arazi padiahn emriyle Erme-


20/89

nilere satld. Onlar da buraya evler yaparak bir mahalle tekil ettiler. Bunedenle yukarda bahsedilen bur, bu evlerin arasnda kalm ve imdi artk mahalle halknn frn olmutur.

Sultan III . Mustafann emriyle Erm cilere verilen Yci Kap mahallesi, yaklak 22 yl sonra, H. 1196 senesinde [1781-82] byk stanbulyangnnda btnyle yanarak, kl oldu. Bugn orada grlen evler, yangndan sonra yaplan binalardr. Sultan III. Mustafa Sakka emesindeiki han yaptrm olup, bunlardan biri Valide Hann kar tarafnda, azaasndaki Byk Yeni Handr. Dierine ise bundan daha kk olduu iin, Kk Yeni Han ad verilmitir. Yeni Hann temeli H. 1175 senesinde Cemaziylhr aynn 3 olan aramba gn [30 Aralk 1761]atlmtr.

Artk konumuza dnerek, kaldmz yerden devam edelim ve YeniKapdan ieri girelim. Surun yanndaki Hisardibinde, Zindandelen Hamam yaknnda Surp Sarkis adnda bir Ermeni kilisesi bulunmakta idi, kibu yz yldan daha uzun bir sre nce yktrlmtr. Kilisenin yerindeimdi bir konut vardr. Buradan biraz ilerde, Yeni Kap semtinin iinedoru sol tarafta yol kenarnda bir eme vardr. Cce emesi denilenbu emenin karsndaki sokan iinde, inili Hamamm yaknnda SurpNigoayos adl bir kilise daha vard. Bu kilise de, Surp Sarkis ile hemenhemen ayn tarihlerde yktrlmtr. Bunun yerinde artk bir Mslmanaait bir bahe mevcuttur. Yenikap ve Kumkap arasnda Ermenilerin SurpAsdvadzadzin adnda byk bir kilisesi ve bir patrikhanesi mevcut olup,Ermeni patrii burada ikamet etmektedir.

5. Kum Kap:

Kum Kapnn yannda, sur iinde brahim Han adl byk bir konakvardr. brahim Han, Sultan I. Sleymann sadrazam Sokullu MehmedPaann, Sultan II. Selimin ei bulunan smihan Sultan adndaki kzndan torunudur. Onun soyu halen yaamakta olup, brahim Han Oullarad ile anlrlar.

brahim Han Oullarnn Karaaa ve Hasky arasnda, Stlcede

evvelce denize nazr bir konaklar vard.Burada ehzadelerin ikametine tahsis edilmi bir saray vard ki bu sarayH. ...3 senesinde Sultan III. Selimin emriyle tamamen yktrlarak, topra Ermenilere ve Rumlara satld. Bilhassa Ermeniler burada birok arve dkkn ina ettiler.

Yukarda ad geen sarayn karsnda Katr Han bulunmakta olup,

3 Tarih belirtilm emi (a.k.).


21/89

bu han saray katrlarnn muhafaza edildii yerdir. Ve nndeki meydanBizans mparatorluu zamannda kadrga denilen gemilerin barnd birlimand. Bugn de Kadrga liman olarak anlr.

Burada, demircilikle geinen ingeneler yerlemilerdi; takat ahlakszcahareketlerinden dolay Kprl Mehmed Paa H. 1070 [1659/60] senesinde oturduklar yerleri tamamen yktrm ve onlar oradan kovmutur.

6. atlad Kap:

Karsnda bulunan atlak bir burtan dolay atlad Kap olarak adlandrlan bu kapnn arka tarafnda gzel bir mimariyle ina edilmi olanve Tiirkler tarafndan Kk Ayasofya olarak adlandrlan kilise, ehrinzaptndan sonra Fatih dneminde camiye evrilmitir.

Buraya yakn Cindi Meydan denilen geni bir meydan vardr. Denizkysnda, bu meydann yannda surun bir burcu stnde bir kule gibiykselen fener, Sultan III. Osman zamannda Msrdan dnen bir geminin karanlk bir gecede burada surlara arparak batmas zerine, geceleridenizi aydnlatmak zere yeniden yaptrlmtr.

7. Ahr Kap:

stanbul ehrinin en u noktasnda, sur stnde alm olan bu kap,saray ahrlarnn nnde bulunduundan Ahr Kap olarak adlandrlmtr. Ahr Kapmn yukar tarafnda, At Meydannda bulunan ve SultanAhmed ad ile anlan byk cami, zarif alt minaresi ile Trk mimarisininen gzde eserlerinden biridir. H. 1018 senesinin evval aynda [Aralk1609/0cak 1910] yapmna balanm, H. 1026 senesinin aban aynda[Austos 1617] tamamlanm olan bu caminin bulunduu meydanda ikimuhteem ta abide vardr. Bunlardan biri Byk Theodosius tarafndandikilen yekpare granitten dikilita olup, zerine yazlm Latince ve Greke kitabelerle ve eitli kabartma kompozisyonlarla bezenmitir. Bu ta,kaidenin drt kesine konulmu madeni drt mesnet zerinde ykselmektedir.

Birok ksmdan meydana gelen dier ta ant salamlndan tr

artcdr. Bu, bronzdan yaplm ve birbirine sarlm ylan biimindebir abide olup, bunun ba ksm Sultan I. Sleymann nl veziri brahim Paa tarafndan bir merasim gnnde topuzla ve kazaen yarsndankrlmtr.

Bu abidenin karsnda, padiah tarafndan brahim Paaya balanm olan byk bir saray mevcut olup, brahim Paa Saray olarak anlr.Bugn Galata Saraynda oldu gibi, vaktiyle burada da iolanlar talimve terbiye edilirdi.


22/89

Bu meydanda sarayda Bab- Hmayun karsnda Byk Ayasofya Kilisesi grlr. Bizans dneminden kalm bu nl kilise ayn zamandapatrikhane kilisesi idi. Daha sonra Fatih Sultan Mehned kiliseyi, iki mina

re ekle) eck Byk Cami haline getirmitir.Ve sonra Sultan II. Selim buna iki minare daha ekleyerek minare saysn drde karmtr. Sultan II. Selim iki medrese ve kendi mezar iinkubbeli bir trbe ina ettirmitir.

Ayasofyann byk kubbesini desteklemek ve d duvarlarn glendirmek iin, Sultan II. Selimin emriyle dardan grlen payandalar yaplmtr.

Ayasofyaya zarar verdii iin yaknndaki yksek binalar, sahiplerinden para karl satn alnarak, H. 980 [1572/73] senesinde Ayasofyaevresindeki avlu geniletilmitir.

Bilindii gibi Ayasofya Kilisesi ilk nce Byk Konstantianos tarafndan ina ettirilmi olup, M. 530 senesinde yanmtr. Ksa bir sre sonra557 senesinde Justinianus tarafndan ina ettirilmitir. Bu, dnyann enbyk ve en grkemli mabedi, alt ylda tamamlanmtr. Evakriosa gre190 ayak uzunluunda, 115 ayak geniliinde olup, zeminden kubbemerkezine kadar olan ykseklii 180 ayaktr.

Ayasofyann bir hayli yksek olan kubbesi Kostantinopolisin her yerinden grlmekte idi. Arl nedeniyle ken bu kubbe, halen grld gibi 15 ayak daha alak ina edilmitir.

ehrin Trkler tarafndan alnmasndan nce hem patrikhane olmashem de ar byk lsnden tr Byk olarak adlandrlm bulunan Ayasofya halen camidir.

Bu mahallin yaknnda bulunan Arslanhane, ok eskiden tatan vekubbeli olarak ina edilmi olup, aslan, pars, kurt ve benzeri yrtc hayvanlar muhafaza edilmekte idi. Evvelce buras ncilci Ioannes adna yaplm bir kilise olup, mparator Heraklius tarafndan yenilenmitir.

Arslanhanenin stnde saray ressamlarnn ikamet ettii bina olanNakkahane yer alr.

Burada, Ayasofyann gneyinde, cebeci kuvvetlerinin barnd Cebe

ciler Klas bulunmaktadr.Artk yukar karak dolatmz yerden sahile, Ahr Kapya dnelim.Ahr Kapdan saraya girildiinde, burada saraya ait eitli trde kularnbarndrld Kuhane yer alr.

Bu yap evvelce Vaftizci Yahyaya ithaf edilmi muhteem bir kiliseolup, Ava Yani [Ayios Ioannes] ad ile anlmakta idi. Aziz Minas ve Er-mokin ve kraposu mezarlar burada idi.

Az tede, sahil kysnda Balkhane ve deniz stnde ahaptan yapl


23/89

m balkbanm kkii bulunmaktadr. Burada, denize don yaplmolan dalyandan padiah iin tutulan balklar saraya gtrlmektedir.

Topkap Saray Kaplar:

a. Sahil taraf kaplar: 1. Sarayn, sahil ksmndaki ilk kaps Balkhane Kaps olup, balkba beylik bahesine yani saray bahesine buradangirip kar.

Osmanl padiahlarnn deti olarak, grevden aldklar bir vezir srgn edilmek zere Balkhane kapsna indirilip, buradan bir ektiri kayklaemredilen yere srgne gnderilir.

Buradan az tede, deniz kysndaki aalk iinde bir eme mevcutolup, buraya yolu den gemiciler bu emede elbiselerini ykarlar.

2. ikinci kapdan bostanclar iler. Bu kapnn yannda, sahil suruna bitiik bir kk vardr ki buna, kubbesinde asl duran bir tutam incidentr ncili Kk denmektedir. Kkn altnda bulunan Kumluca adlayazmada 6 Austosta Tebdil-i Suret yortusunda panayr olur ve ehrinher yerinden Rumlar buraya ziyarete gelirler. Sunin bu ksmnn zerindeha ekilleri bulunur.

Biraz tede, surun zerindeki iki aklktan birinden sarayn kirli sulardar boaltlr. Dier aklktan ise sarayn pleri denize dklr.

3. Sarayn nc kapsnn ad Hasrclar kapsdr. Bostanclar frtnal gnlerde ellerinde kancalarla burada bekler ve kayktan denize den

adanlan kancalarla karaya ekerek kurtarrlar.Sunin buradaki ksmnda bulunan pencere eklindeki delikten, saraydabodurulmu kimselerin cesetleri denize atlr. Biraz tede, iki tekerleklive st kapal arabalara yerletirilmi ve namlular denize evrilmi bir sratop buhnur.

Surun bu ksm H. 1210 [1795/96] senesinde yktrlarak, Sultan III.Selimin validesi iin gzel bir kk ina edildi.

4. Top Kaps adn tayan drdnc kapnn yannda bir eme bulunur. Evvelce burada ahap bir kk vard.

ehrin bu ucu, doudan skdara, kuzeyden de Karadeniz Boa-za nazr bir burundur.

Top Kpsnn iki yannda iki tane mermer kule mevcut olup, kapnniist eiinde de muazzam bir kaplumbaann kabuu ve dev bir balniki insan boyu uzunluundaki iskeleti asldr. ki kulenin de zerindeRumca yazlar vardr.

Saray surlarnn bir ke oluturduu bu noktada Sultan I. Mahmudolu Sultan II. Mustafa iin H. 1152 [1739/401senesinde mermer stunlar stne oturtulmu drtgen gzel bir yap ina ettirmitir.


24/89

Bilindii zere, H. 1116 [1704/05] senesinde Murina denilen birtatl su bal Karadenize girerek yolunu arr ve deniz yolu ile stanbula gelir. Sarayn Yal Kluiniin karsnda kendini karaya atar. Sultan

III. Alned onu tartmak ister. Bunun zerine baln 1600 okka arlnda olduu anlalr. Baln nemli kemikleri hatra olarak bugne kadar zincirlere asl durmaktadr. Bu baln kemikleri hakknda Trk mellifler de byle yazarlar.

Fakat Eremya elebi Kmiircyan 24 yl nce tamamlad kitabndabu Murina bal iin yle yazmaktadr:

Ve kapda iki insan boyunda byk eri bir iskelet asldr.Bugne kadar burada asl duran balk iskeletini bildirmesine ramen,

ne kemii olduunu tesbit edememitir.Artk tekrar geri dnerek, srayla szmze devam edelim. ehrin

burlar zerinde birok ha iareti vardr. Konstantinopolis surlarn yenileyen ve M. 829 senesinde imparatorluk yapan Theophilosa ait Rumca kitabe surlarn birok yerinde grlmekte olup, kitabenin metni y-ledir:

Theophilos, Tanrnn inayetiyle imparator ilan edildi.Ve ehri evreleyen 18 mil uzunluundaki surlar zerinde 386 bur

saylr. Kostantinopolis ehri, yedi tepe stnde kurulmu olduundan,Yeditepe olarak da anlr.

Sarayn u ksmnda gzel bir mermer kk vard. Sultan brahim ou zaman burada halvet ederdi, yani haseki sultanlar, cariyeleri ve hanendeleri ile elenirdi.

Burada Arap haremaalar gzclk ederler, ellerindeki mendilleri sallayarak aktan geen kayklar ynlendirir, onlarn yaknndan geenlereta atarlard. Ve bu yere Sarayburnu denmektedir. Her tarafa nazr olanSarayburnu, her ynden gelip geenlerin rahata miiahade edildii birmahal dir.

Buradan ileriye doru gidildiinde, stunlar somaki tandan yaplmMbair denilen bir emeye varlr. Buras nar ve erguvan aalar ileevrili bir mesire yeri olup, yaknnda denize dnk, Tophane ve Gala

taya bakan bir namazgah vardr.Buradan daha tede padiahn saltanat kaynn bulunduu, st rtl saray kaykhanesi yer alr. Krekiler ise bostanclar blndenolup, halk dilinde kancaba olan ve sandal denilen kaykta krek ekerler.Buras padiahn bini yeridir. Kaykhanenin bakm ve muhafazas bostanclara aittir.

5. Bu kapya Kaykhane Kaps denir. Padiah denizde dolamak istediinde bu kapdan kar. Ve deniz sefasn bostancba ynetir.


25/89

6. Kap, Hasbaheye ald iin Hasbahe Kaps olarak adlandrlr.Kapnn i tarafnda bostanc odalar yer alr.

Orada bir cami ve yenierilere mahsus orta sofa vardr. B ksmn st

tarafnda Harcn Dairesiin dc bir kk yaplm olup, erguvanrenkli bir uha ile rtl olan bu kke Sinan Paa Kk ad verilir.Bu kkn yaknnda, saray surunun burcu stnde Sepet veya Sepet

iler Kk bulunur.Bnn aasnda, sahildeki dzlkte de Yal Kk denilen kubbeli,

byk ve gzel mermer kk yer alr.Yal Kkiinn aa tarafnda bostancba kaynn bulunduu Bos-

tancba Kaykhanesi vardr. Ve bunun altnda kireibanm hanesi, pay-zanlann odalar ve hapishane mevcuttur. tesinde ise sarayn arpa ambarbulunur.

7. Ve bunun karsndaki iskelenin sahil kapsna Bahe Kaps denir.Buradan ehre girerek padiah saraym evreleyen Bizans surlarn tamamlayacak, sarayn kara taraf kaplarn grp reneceiz.

b. Sarayn. Kara Taraf Kaplar:1. Saray tarafndaki ilk kap, saray mensuplarnn iledii Demir Ka-

pfdr. Burada, Bizans suru dnda ekabir Trklerin konaklar ve kkrtbeli ve rtbesiz kimselerin evleri bulunur.

2. ikinci kapnn yannda halkn Ayrd Ayazmas dedii bir kuyu vardr. Hristiyanlar, stmaya deva olan bu su ile ykanmak iin buray ziyare

te giderler.3. nc kap yukar tarafta, Alay Kk denilen yerdedir. Alay Kkiinn karsnda Paa Kaps ad verilen vezir kaps vardr. Padiahn,merasim gnlerinde kule eklindeki Alay Kknden tren alaylarn izlemesi det olmutur.

4. Drdnc kap olan Meyi t Kaps, sarayda lenlerin cenazelerinimezarla gtrmek iin kullanlan kapdr. Kapnn yannda, Souk eme denilen kk bir eme vardr.

5. Daima ak bulunan ve kapatlmayan Bab- Hmayun beinci kapohp, nbetlee bekleyen krk kapc ve kapcbann nezareti altndadr.

Bu kapdan askerler, kumandanlar, paalar ve halk girip kar. Bu kapdan ieri girildiinde sol tarafta odun ambar bulunur. Daha ileri gidildiinde yine sol tarafta Cebehane yer alr. Burada oturan cebeciler, bu binaiinde bulunan silahlar ve dier harp malzemelerini korurlar.

Evvelce bir kilise olan bu yerde Aziz Grigorios Theoloosun ve Ioan-nes Khrisostomosun mezarlar bulunmaktadr.

Buradan ilerde ehremininin byk ambar yer alr. Bu ambarda sarayaait yaplarn keresteleri imal edilir. Bunlar yapanlara doramac ad verilir.


26/89

Biraz tede Zarb Hane denilen Darphane vardr. Burada, Osmanl padiah adna, stnde Arap harfleri ve szleri yazl olan altn ve gmsikkeler baslr.

lerde mirahur aa nezaretinde saray atlarnn yetitirildii Has Ahrbulunur.Bab- Hmayunun sa tarafndan hastalanan iolanlarn tedavi edil

dii hastalar odasna girilir.Ayn ynde tede, sarayda kalan halka mahsus ekmein piirildii k

k bir Hare Frn vardr.Ve daha ilerde, hnkr has denilen padiah ekmeinin piirildii Has

Frn yer alr.Oradan ileriye doru gidildiinde, srasyla saray kileri ve spanaklar,

daha ilerde tavukular ve mutba- amire, ve buradan da ilerde helvacba-, erbetiba ve buzcuba bulunur.

Daha ilerde iki yannda birer bur bulunan ve ikinci byk kap olanOrta Kapya varlr. Burada da yine kap muhafzlar bulunur. dam mahkumu paalar ve dier st dzey sulular buraya hapsedilir.

6. Altnc kap Bab- Hmayunun aasnda olup, Has Baheye alr. Bu kapdan Has Baheye girilir ve Ahr Kapya inilir. Burada sarayahr ve eitli cinste ku ve kmes hayvannn beslendii Kuhane yer alr.

8. Bahe Kap:

ehrin sekizinci kapsna, sarayn bahe kapsna ok yalcn olduu iinBahe Kaps ad verilmitir. Geceleri ehrin kaplar kapandktan sonra,ge kalanlar geceleyin kapanmayan bu kapdan ieri alnarak, yerlerinegnderilir.

Meydan skelesinin bulunduu bu yere, acemi olan nezaretinde saraya ait odun ylarak depo edilir. Burada saray odununun banda duranstanbul aas vardr. Ve padiahn saraynda yaklmak zere buradanodun tanr. Bitinya ve skdar iskeleleri burada yer alr.

Az ileri gidilince gmrk ambarnn bulunduu Eminn denilen mahalle varlr. Gmrk emini burada oturur ve dnyann eitli lkelerin

den buraya mal getiren gemilerden gmrk alr. Buras gmrn nnde yer ald iin bu yere Eminn ad verilmitir. Ayn zamanda iskeleolan Eminnnde, esir ticaretinde esirlere sahiplik belgesi vermek iin,saray taralndan grevlendirilmi olan pencik emini de oturur.

9. Balkpazar Kaps:

Yannda ve karsnda pek ok balk dkkn bulunduu iin dokuzuncu kap Balkpazar Kaps olarak adlandrlmtr. Deniz kysnda


27/89

iskelesi vardr. Bunlardan biri ile Galata arasnda kayklar karlkl seferyaparlar. Dierlerinden ise kayklar uzak yerlere iler.

Bu sahilde, surun dnda Yahudilerin meskn bulunduu pek ok ev

vc kendilerinin arlar bulunmaktadr. Balkpazar Kaps karsnda, iksmda kgir, kurun kapl ve ok kubbeli, drt ynde drt kaps bulunan, biiyiik ve drtgen bir yap olan Msr ars yer alr. inde bulunansra sra birok dkknda Msrdan gelen rnler satlr.

Msr arsnn bat tarafnda kahvecilerin tahmisi vardr. Buradayzlerce insan ellerindeki havanla kavrulmu kahveyi dver ve sonra ufalayarak toz haline getirirler. Ve bradan, ehirdeki btn dkknlara ve civar blgelere kahve datm yaplr.

Msr arsnn yaknnda, Balkpazar Kaps ve Bahe Kaps arasnda, Yeni Cami veya Valide Camii denilen byk cami yer alr. Bu cami,Sultan IV. Mehmedin validesi ve Sultan brahimin haremi Turhan Sultan tarafndan H. 1076 [1665/66] senesinde ina ettirilmitir. TurhanSultan, olu Sultan FV. Mehmed ve onun ocuklar orada medfundurlar.

Surun yannda bina edilmi olan bu caminin deniz ynnde, yakn birzamanda surun zerinden avluya alan yeni bir kap ve insanlarn inip kabilecei, tatan ve iki yne doru basamaklar olan bir merdiven yaplmtr. Ve bu kapda gmrk mallarn kontrol eden bir Dideban durur.

Buraya yakn olan Hasr skelesinden Zindan Kapsna kadar, surunnnde, baka milletlere mermerden mezar talar ve sair ta eyalar yapan, ta atlyeleri bulunur. Burada ayrca tekne ve krek satclar ile eitli mallar satan bakkallar vardr.

10. Zindan Kaps:

Bu kapnn i ksmnda, kapnn sol tarafnda sura bitiik ve ayr blmleri olan, eitli milletlerden erkek ve kadn sulularn veya borlularnkapatld hapishane vardr.

Yine burada, ar sulularn hapsedildii Kanlkuyu denilen bir zindanbulunur. Bu zindan, Baba Cafer denilen ve burada medfin bir zatn adile anlr.

Kapnn dnda, deniz kysnda zeytinya satan dkknlar mevcuttur.Buradaki kuru ve ya me^'e satan dkknlardan tr bu mevkiye Yemiskelesi denmitir. Zira, meyve szcnn Trke karl yemitir.

Buraya yakn ardak denilen mahalde muhtesip aas ve yenierilerin56. blnn ardak orbacs oturur. Yenieri aas denize kt vakit,bu blkten kayklar krek ekerler. Kayn dmenini yneten kiiyeorta avu denir.

Limon ve tuz satan dkknlar ve Hasr skelesi buradadr. Boaziine


28/89

seferler yapan pek ok kayn bulunduu bu iskelenin yaknnda, nndettn getiren gemilere ait bir iskelesi olan ttn gmr yer alr. Kkpiyade kayklar bulunan burada az sayda Yahudi meskndur.

Zida Kapsnn i tarafnda, Tahtakale ynnde, demir satan nalburdkknlar karsnda, kubbesi kurun kapl olan Rstem Paa Camii bulunur. Rstem Paa, Sultan I. Sleymann damad olup, iki defa sadrazamlk yapmtr. lk vezirliinde Sleymaniye Camiinin inasna balam, ikinci vezirliinde H. 964 [1556/57] senesinde ve yedi yllk bir srede camiyi tamamlamtr.

Rstem Paann trbesi ehzade Camiindedir. Rstem Paann kendi adna bir camii olmadndan kars Mihrimah Sultan, onun lmnden sonra paann ruhuna ithafen yukarda bahsettiimiz Rstem Paa Camii ile bir medrese yaptrmtr. Alt tarafnda Ahi elebi Mahkemesi bulunan cami, Uzun arnn nihayetindedir.

Buraya yakn olan Tahtakale denilen yerde, han odalarnda gurbetiAraplar ikamet ederler.

Pontus Denizinden getirilerek stanbulun her kesine buradan datm yaplan mum, bal ve yan depoland ve Bal Kapan denilen byk kgir yap Tahtakalededir.

11. Odun Kaps:

On birinci kapnn civarnda zmitten getirilen soan, sarmsak, tavuk, yumurta ve meyve satlr. Bu kapdan Ayazma Kapsna kadar sahilboyunca sralanm olan ve ahap malzemeler satan keresteci dkknlarvardr.

Odun Kapsnm eii yekpare, somaki cinsinden anmaz bir tatr.Vaktiyle hrszlar, ekyalar ve dier sulular burada engele vurulurlard.

Abaza Paann iki casusundan biri, Sultan IV. Muradn emriyleH. 1037 [1627-28] senesinde bu yerde engele aslmtr.

Bu kapdan ieri girilerek, yukar doru kldnda tepenin yamacnda yenieri aasnn denize nazr, byk ve gsterili ahap bir kona bulunduu iin kap, Aa Kaps olarak da adlandrlr. Konan avlusunda

her tarafa nazr, drt ke ve ahap bir oda vardr. Yangn Kk denilenbu odada gzcler nbetlee dururlar. Herhangi bir yerde yangn grld takdirde yenieri aasna haber verilerek, hazr durumdaki adamlarla sndrlmek zere yangn mahalline koulur.

Aa Kapsnn karsnda Sultan I. Sleymann yaptrd byk vegsterili Sleymaniye Camii yer alr. ehrin Halie bakan tepelerindenbirinde ykselen caminin yksek ve dengeli olarak yaplm drt minaresivardr. Bunlardan ikisi er erefeli, dier ikisi ise ikier erefeli olup, top


29/89

lam erefe says ondur. Bu say Osmanl imparatorlar soyundan onuncu-ya yani Sultan I. Sleymana iarer eder.

Sleymaniye Camiinin etrafnda ok odal drt medrese yani niversi

te, ludis eitimi iin bit darlhadis, bir darzziyafe yani tabhane ve bit hamam, akl hastalar iin bir darifa, bir ktphane, kk ocuklar iin birsbvan mektebi, misafirleri arlamak iin bir misafirhane ina edilmitir.

Buradaki medreselerde tp eitimi veren okulda tahsil grenler, hekimba mertebesine kadar ykselebilirler.

Sleymaniye Camiinde sabah ve akam olmak zere gnde iki kere600 softa ve fakire yemek veren bir de imaret yaplmtr.

Yapm yedi ylda tamamlanan Sleymaniye Camiinin temeli H. 957[1550] senesinde ve Rstem Paamn ilk vezirlii srasnda atlm olup,caminin inas onun ikinci vezirlii srasnda ve H. 964 [1556/57] senesinde bitirilmitir. Ve bu grkemli yapnn mimar Koca Mimar Sinandr.

Bina emininin kard hesaba gre, inaatnda 896.383 Florin sarfe-dilmi olan Sleymaniye Camiinin avlusunda ylesine muhteem bir ad rva vardr ki hibir camide benzeri bulunamaz.

Sultan I. Sleyman zamannda, yenierilere ait Eski Odalar karsnda,gzel bir cami olan ehzade Camii ina edilmitir. Padiah bu camiyi,ehzadelii srasnda H. 950 [1543/44] senesinde Manisada len oksevdii ol ehzade Sultan Mehmedin ruhuna ithafen yaptrm olup,olunun cenazesini stanbula getirtmitir.

ehzade Camii evresinde bir medrese ve softa evi, imaret, tabhane,sbyan mektebi ve tetiimmat yaplmtr. Yukarda sylendii gibi, bu caminin karsnda yenierilerin Eski Odalar vardr.

ehzade Camii dier taraftan tarihi Bozdoan Kemerine bitiik olup,inas H. 955 [1548/49] senesinde tamamlanmtr.

Rivayete gre, Sultan I. Sleyman ehzade Camiinin yapm srasndask sk buraya gelerek, st kapal bir yerden inaat gzden geirirmi.Bir gn padiah su istemi. Eski Odalarn 61. cemaatinin odabas, fa-fri bir bardakla getirdii erbeti padiahn vekilharc olan harem aasnavermi. Harem aasnn kendisine sunduu erbeti alarak ien padiah,

bundan ok holanm. Bundan dolay, padiah at zerinde oradan hergeiinde kendisine erbet ilcram edilmesini emretmi. Bu det bugnekadar sregelmitir.

ehzade Camiinden az ilerde Veli lakapl Sultan II. Bayezidin inaettirdii, byk ve geni Sultan Bayezid Camii bulunur. Caminin iki minaresi ve avlusunda bir adrvan vardr. Buras hi boalmaz ve leyinyemek saatinden gn batmna kadar srekli yeni kiiler gelir gider. Caminin yanndaki bir imaretten her gn bin kiiye sevabna yemek datlr.


30/89

Bayezid Camiinin yksek yaplm bir medresesi olup, burada medresenin de hocas olan mft yani eyhlislam oturur. Ayrca bir de sbvanmektebi bulunur. Btn bu yaplar H. 903 [1497/98] senesinde bina

edilmeye balanm ve H. 911 [1505/06] senesinde, seki/, yllk bir srede tamamlanmtr.Bayezid Camii, Eski Sarayn karsnda ve onun gneyinde yer alr.

Fatih Sultan Mehmed, Eski Saray H. 858 [1454] senesinde yaptrmtr.Geni bir alan iinde baheler ve tepeciklerle evrili olan Eski Sarayda padiahlar otururdu. Daha sonra H. 872 [1467/68] senesinde sahilde,Zeytinlik denen elenceli bir bahede yeni bir saray ina edilerek bunaYeni Saray ad verildi. mparatorluk, surla evrili olan, padiahn ikametettii bu heybetli saraydan ynetilmi olup, halen Osmanl hanedanndanpadiahlar burada otururlar. Sarayn evresindeki surlar H. 8cS2[1477/78] senesinde yenilenmitir.

Bayezid Camii, Kosntantinopolis ehrinin hemen hemen merkezinde,Bit Pazarnn yaknnda, byk arnn ve Sandal Bedesteni olan eski bedestenin giriinde yer alr.

Ayn bedestenin karsnda, Nur- Osmaniye ad verilen, ifte minareli,medresesi ve imareti bulunan byk ve gsterili mehur bir cami vardr.Sultan I. Mahmud tarafndan H. 1162 senesinin Muharrem aynn 28.gnnde [18 Ocak 1748] caminin temeli atlm, fakat Sultan Mahmudcamiyi tanamlayamadan lmtr. Kardei Sultan III. Osman tarafndan

H. 1169 [1755/56] senesinde tamamlanm olan camiye bu nedenle Osmaniye ad verilmitir.Nur- Osmaniye Camiinin yaknnda ve emberlitan karsnda,

Kprl Mehmed Paann yaptrd byk bir han olan Vezir Han yeralr.

H. 1072 [1661/62] senesinde len Kprl Mehmed Paann gmld trbe buraya yakn olup, Divan Yolnda ve Valide, Hama-mnn karsndadr. Nur- Osmaniye Camiinin yaknnda, otel olan uhaclar Hamnn arkasna den tek minareli Mahmud Paa Camii ve bunun avlusunda da Mahmud Paa mahkemesi bulunur. Bu caminin yann

da medresesi, hamam ve Mahmud Paa ars denilen yokuun bandaKrkler ad verilen han vardr. Bu handa Msr ve Avrupa mallar satanve Yahudi tccarlara ait dkknlar bulunur.

Sz konusu Mahmud Paa, Fatih Sultan Mehmedin sadrazam olup,H. 7894 senesinde Fatihin hm ile Yedikule zindannda ldrlmtr.

Ynmz tekrar sahile evirerek ne gerekli ise anlatacaz.

4 Yanl baslm olmal; dorusu 879 (1474/75) (e.h).


31/89

12. Ayazma Kaps:

Kapnn bulunduu Bokluk Iskelesinin altndan ok miktarda suakar. skelenin iki tarafnda, yap malzemesi olarak satlan keresteler yldr.

Buradan Unkapan istikametinde birok kundurac, bunlarn karsnda byk bakr kaplar yapan kazanc, zeytinci, pekmezci ve budayc dkkn vardr.

Ve bu sahilde Gelibolu ve Tekfurdana [Tekirda] ileyen gemileriniskeleleri bulunur.

13. Unkapan Kaps:

Bu kapya vaktiyle, kapnn stnde bulunan horoz eklindeki bir re

simden tr Horozlu Kap denirmi.Burada, evvelce st kurun kapl, imdi ise kiremit kapl ve iine haylifazla miktarda un depolanan, byk ve tatan bir un maazas vardr.

Unkapan Kapsndan girildiinde Rumca Pantokrator Manastr denilen ve Fatih Sultan Mehed tarafndan camiye evrilen Zeyrek KiliseCamiine varlr. .Yaknda yaplm olan Havariler Kilisesinde 700 keiikamet eder ve Aziz Antoniusun rahipleri olarak anlrlard. Pek ok deerli kilise eyas burada korunurdu. Bunlar arasnda Luka ncilinden resmedilmi bir Meryem Ana tablosu vard. Bu kilise M. 1118 ylnda Ioan-nes Komnenos tarafndan yaptrlmtr.

Buradan Atpazar yolu ile Fatih Sultan Melmedin ina ettirdii byk camiye varlr. Bu caminin inas H. 867 [1462/63] senesinde balam olup, ifte minareli olan caminin sanda ve solunda yksek ve okodal drder medrese yer alr. Avlusunda ise mermer bir adrvan olan s'uhavuzu bulunur. Bu medreselerden sonra, softalarn ikamet etmesi iinayrlm ve tetiimmat/tetiimmeler denmi olan sekiz odal bir blmvardr. Caminin gneyinde softalarn yemeini ve ekmeini teinin edenbir imaret bulunur.

Hristiyanlk dneminde bu imaretin yerinde Havariler Kilisesi olduu

sylenir. Bu kiliseyi yaptran Byk Konstantianos olup, ldnde buraya gmlmtr. Bundan sonra Bizans imparatorlarnn oraya gmlmesigelenek haline gelmitir. Bazlar somaki, bazlar mermer ve bazlar dabaka cinsten lahitler iine defnedilmi olup, halen burada birok imparator mezar bulunur. Ayn ekilde stanbul patriklerinin de mezarlar buradadr. (Sokat, Kitap 1, b.26)

Bilindii zere ehrin Tiikler tarafndan alnmasndan sonra, Fatihinemriyle patrikhane, Ayasofya Kilisesinden bu kiliseye tanm, yeni gre


32/89

ve getirilen Bizans patrii Gennadios bu kilisede oturmutur (M. 1453).Ksa bir sre sonra Gennadios, zarar greceinden korkarak buradan, Farili in uygun bulaca baka bir yere gitmek istemitir. Bunun zerine ona

patrikhane olarak Kutsal Meryem'e ithaf'edilmi olan ve Trke en mutlu manasna gelen Pammakaristos Kilisesi verilmitir.Uzun zaman sonra, Sultan III. Muradn kzlar aas Mehmed Aa

H. 992 [1583] senesinde bu kilisenin yannda tek minareli kk bir cami yaptrm olup, bu cami bu gne kadar Mehmed Aa Camii olarakanlr. Mehmed Aa Rumlarla ters derek, padiah kandrm ve kiliseyicamiye evirtmitir. Bunun zerine patrikler buradaki kutsal emanetlerialarak Fenere yerlemilerdir. Artk, buras onlarn patrikhanesi olmu vepatrikler bugne kadar burada ikamet etmilerdir. Bu olay zerinden 200yldan daha fazla bir sre gemitir.

ki kubbeli Pammakaristos Kilisesi, Fethiye ad ile camiye evrilmitir.aramba Pazarna gtren yolun yannda, Halie nazr ykseke, gzelbir mevkie yerletirilmi olan caminin karsnda, sahilde ayn padiahnTersane Bahesi denilen saray bulunur.

Tekrar Fatih Sultan Mehmedin camisinin anlatmna dnelim.Fatih Camiinin bir tarafnda darifa, misafirhane, bir ahr ve mut

fak, dier tarafnda ise kuran okulu yaplmtr. H. 867 [1462/63] senesinde ina edilmeye balanan cami, H. 875 [1470] senesinde tamamlanmtr.

Fatih Sultan Mehmed bu caminin ihtiyalarnn karlanmas iin, Ya-hudilerden alman kelle vergisini camiye tahsis ettirmitir. Bu gelirin fazlas eyhlere ve ulemaya maa olarak denmitir.

Fatih Camiinin kuzey tarafnda, az tede Bozdoan Kemeri denilensu bendinin bulunduu mahal, Vefa Meydan olarak adlandrlr. Fatih,burada eyh Vefazade iin bir cami, tekke, imaret ve ifte hamam yaptrm, bunlarn gelirini buradaki dervilerin giderlerine tahsis etmitir.H. 896 [1491/92] senesinde^ len Fatih, kendi camisine gmlmtr.

Tekrar Unkapan sahiline dnerek, gerekli olan eyleri tek tek anlata

caz.Ve buradaki maazada byk miktarda un bulunduu iin bu mevki-ye Unkapan ad verilmitir. Unkapan skelesi1de Karadenizin ve Akdenizin eitli yerlerinden buday, arpa ve dan mahsul getiren birok gemi bulunur. Bu iskelede ekmekiler khyas ve stanbul efendisinin naibioturur.

5 Fatih Sultan Mehmet'i n lm H. 886 (1481) (e.h.).


33/89

Zamanmzda yeni seilen hububat nazn denilen ba mfetti, buday ve arpann saray ekmekilerine satna nezaret eder ve sat paralarmtoplar.

Ekmeki ustalarnn byk ounluu Ermeni milletinden olup, buustalar cuma hari her gn, oradaki loncada hazr bulunurlar ve her birioradaki deirmentandan kendi pay olan buday alr.

stanbul, Galata, skdar, Eyp, Kartal, Karadeniz Boazna kadarcivar yerlerdeki deirmen ve frnlara un buradan datlr. Bu undan ekmek, brek, rek, kete, kadayf, kahi, baklava, simit, gevrek, peksimet,lava, akl, fodula, gzleme, francala, lokma ve gaziler helvas yaplr.

Eskiden, yz sene nce Balkemini de Unkapannda oturur, avlanankl bal ve baka tr balklar buraya getirilip, vergisi tahsil edildiktensonra, balk dkknlarna datlrd. Fakat sonra bu makam Galatayanakledilmi olup, imdi Balkhane buradaki sahilde ve Eski Yakapan denilen kapnn yanndadr.

Unkapamnn biraz ilersinde surun nnde, sahilde st kapal T-fenk Hane denilen ve tfek imal edilen bir yer vardr. Burada bulunankk bir Rum kilisesi ile ayazmas H. 1043 [1633/34] senesinde kanyangnda yanm ve bir daha yaplmamtr. Ayazmann suyu halen sokan iinde grlmektedir.

14. Cibali Kaps:

Bu kapdan Aya Kapya kadar, hem sur ve hem de deniz tarafnda yaplm olan evlerde ok sayda Rum ve az sayda Yahudi meskndur. ou taradan gelmi olan rumlann Ay Nikola [Ayios Nikolaos] adnda birde kiliseleri vardr. Buradaki iskelede bol ve iyi rn mevcut olup, bilhassa burada kavun ve karpuz ok boldur. iddetli gney rzgrlarndantr gemiler bu iskeleye yanaamadklar zaman, yklerini Yenikap sahilindeki Langa koyuna boaltrlar.

15. Aya Kaps:

Bu kapnn iskelesi o kadar ilek ve kullanl deildir. Orada ancakbirka kayk grlr. Sur kapsnn giriinde tula, kiremit, kaldrm tave mermer dkknlar bulunur.

Aya Kapdan Fener ve Balata kadar uzanan yolun zerinde Rumzenginlerinin ve Eflak-Bodan beylerinin sra sra evleri mevcuttur. Evvelce, mezbaha ve mumhane burada idi. Yolun zerinde denize nazr yenieri kulluu vardr.

Bu kapnn i tarafnda kk bir tepe stnde yer alan ve Trklerce


34/89

Gl Camii olarak adlandrlan yap, Nazianzeli aziz Greguar tarafndanyaplmtr. Rumca Anastasia ad verilen ve ok gzel ina edilmi olan buyap, kubbeli ve kurun kapl ve tek minareli olup artk bir camidir.

16. Yeni Kap:Bu kap sahil istikametinde, Sultan Selim ve Sultan Mehmed tarafla

rnda yer alr. Bilhassa efendi denilen Trk ulema, sandalla deniz gezintisiyapmak istedikleri zaman buraya inerler.

Bu kapdan ieri girilince, Sultan I. Sleymann babas Sultan I. Selimin hatrasna yaptrm olduu Sultan Selim Camiine ulalr. FenerICapsna ve Boynuz Koyuna [Hali] nazr yksek bir mahalde bulunancami ifte minareli olup, deniz ynnden 40 basamakl bir merdivenle caminin avlusuna klr. Bu yola Trke krk nerdban denir. Sultan I.Sleymann babas Sultan I. Selimin trbesi bu camidedir.

Yanna bir imaret, bir mektep, hamam, dariizziyafe ve medrese yaplanSultan Selim Camiinin H. 927 [1520/21] senesinde ballanan inaat,H. 933 [1526/27] senesinde tamamlanmtr.

17. Petri Kaps:

Bu kapnn suru ak olup, yannda ev yoktur. Sahilde ve kap ierisinde, ayrca yaplm duvarlarn iki yannda Rum erafn evleri bulunur. Ayrca kk surun dahilinde de Patrikhane Kilisesi vardr.

18. Fener Kaps:Bu kapnn i tarafnda ve surun dnda Rumlar yaar. Fener Kap-

sndan ieri girildiinde M. 1797 senesinde yeniden yaptrlm olan genive muhteem Rum Patrikhanesi grlr. Patrikhanenin kilisesi olan AyYorginin [Ayios Yeoryios] evresinde de metropolitlerin evleri bulunur.

Buradan az ilerde, Balata doru uzanan yolun zerinde, surun i ksmnda yine Ay Yorgi [Ayios Yeoryios] adl, gzel baheli ve geni avlulubaka bir kilise daha vardr. Bu kilise, halen Kuds Rum Patrikhanesinebal olup, Kuds Rum patriklerine mahsustur. Zira, birka yldan bu ya

na Kudse gitmeyen patrik burada kalr ve orada sadece vekili bulunur.Fener sahilinde Eflak ve Bodan beyliklerinde bulunan Rum asilzadelerinin konaklarndan bazlarnn kalntlar vardr. Ve daha ileri gidildiinde Balat Kaps yaknnda bir arada yaayan Yahudi ve Rumlarn evlerigrlr.

Balata doru, sahilde Rumlarn Hazreti Yahyaya ithaf edilmi olanbir kilisesi mevcut olup, Tur- Sina Manastr keilerinin ikametine tahsisedilmitir.


35/89

Eremya elebinin bahsettiine gre, bu kilise uzun zaman nce yanm ve Moskova sefiri stanbula geldiinde bu kiliseyi yaptrm olup, bunun stnden yz yldan fazla bir sre gemitir.

19 . Balat Kaps:Bu kapya, karsndaki Tekfur Sarayndan dolay bu ad verilmitir. Bi

zans imparatoru Konstantin, Trklein stanbulu zaptna kadar, bu sarayda ikamet etmekte idi

Balat Kapsnn d, Ayvansaraya kadar, tamamen Yahudilerle meskn olup, bunlardan zengin olan kiilerin sahilde evleri vardr.

Sunin i tarafnda da ok sayda Yahudi yerleimi ile bunlara ait birkasinagog vardr. Bu sinagoglarn en bykleri, Ermenilerin Ba Melek Kilisesi yaknndaki sinagogdur.

Balat Kapsnda byk bir iskele mevcut olup, bu iskeleye arap,odun, kmr, soan ve eitli eyalarla ykl gemiler yanar. Bu mahalde kk iskele daha vardr. Bunlardan biri Tersane Bahesi veya Aynal-kavak Kasr denilen sarayn karsnda bulunur.

Piyade kayklar buradan Yemi skelesine, Galataya ve eitli yerlereyolcu gtrp getirirler. Dier ild iskeleden ise Haskye, Eype, Kathaneye ve Alibeykye sefer yaplr.

Hasky, Galata, Beikta, Ortaky, Kuzguncuk, Kurueme, Arnavut-ky Yahudi yerleiminin ok olduu yerlerdir.

Balat Kapsndan az ilerde, surun i ksmnda Aziz Mikaele adanmolan Ba Melek Kilisesi bulunur. Bu kilise Sultan IV. Murad zamanndave 1628 senesinde, Rumlardan alnarak Ermenilere verilmitir. Bundanbir yl sonra, ehrin Edirne Kaps suru yaknnda, Kefeliler mahallesindekiSurp Nikoaios Ermeni Kilisesi Trkler tarafndan alnarak camiye evrilmi olup, halen Kefeli Camii ad ile anlr.

Balat Hredagabet Kilisesi 28 Eyll 1692 senesinde yanm ve tekraryaplmtr. Bundan sonra kilise 16 Temmuz 1729 senesinde bir kez dahayanmtr. Bu yangn srasnda Rumlarn da 13 kilisesi yanmtr.

Bundan bir yl sonra, 1730 senesinde stanbul Ermeni Patrii Bitlisli

Hovhannes Golod zamannda, padiahn msaadesiyle kilise eskisindenii kat daha byk ve gsterili bir biimde ina edilmitir.Biitiin bu almalar, bapapaz Bali olu Gaabedin vekili, ok al

kan bir zat olan papaz Mauke olu Garabedin abalan ile gereklemitir.

Ba Melek Mikael Kilisesinin drt paradan mteekkil ana kapsnniki kanad vardr. Hangi maddeden yapld belli olmamakla birlikte, demir izlenimi veren kapnn zerinde tasvirler bulunur. Bunlarn nde


36/89

ayn kompozisyon tekrarlanmaktadr. Bu kompozisyon sann elindekikrbala satclar ve mterileri kiliseden kovma sahnesidir. Dier tasvirise, at stnde oturan Aziz Kevorkun [George] elindeki mzra ejdere

saplamaya hazrland sahneyi gsterir.Mistik ve canl bir biimde ilenmi kompozisyonda, yan taraftaki birbinadan diz km bir halde azizi seyretmekte olan gzel bir gen kzgrlr. Bu bina, tm gzellikleri ile geici dnyay sembolize eder. Gzel gen kz dnyann gzelliine ve hazzna, uan ejder ise yaamn aldatc zevklerine iaret eder.

Ve Aziz Kevork ejderi ldrerek, dnyann zevklerini ve tm isteklerin hislerini de yenmitir. Bylece aziz, gkyziindeki mutlu azizlerinmertebesine ykselmi olup, kompozisyonda bulunan araba ve atlar busonu sembolize ederler.

Orada, dnya zevkleri sanki Aziz ile birlikte arabaya tutunmak isterler,fakat Aziz onlarn ellerinden kurtularak ge ykselir ve kendi zaferininzevkini srer.

Kap kanatlarnn her bir blmnn altnda Latince yaz hak edilmiolup, her birinde M. 7276 tarihi vardr. imdi ise 1800 senesi olduunagre, bu kanatlarn yapm zerinden 10837 yl gemitir.

Bu kap kanatlan, Sultan I. Mahmud zamannda, H. 1152 [1739/40]senesinde, padiahn Topkap Saraynda yaptrd baz binalarn inaatsrasnda bulunmutur. nemsiz olduu dnlerek bu yass kanatlanherhangi bir ite kullanmak istedikleri iin, sarayn demircibas olan Hac Babik isimli, ayn kilisenin mensubu Svasl Ermeni bir zat, karlndademir vererek bunlar satn almtr. Surp Hredagabet Kilisesinin kapsna uygun byklkte demir levhalar eklemi, ana kapnn eski kanatlarnkartarak, bunlar buraya yerletirmitir. Gnmze kadar gelmi bulunan bu kapnn genilii 3 arn, ykseklii ise 4 arndr.

Artk szmze geri dnelim.Bu kilisenin cemaat pek oktur ama kiliseden uzakta ve birbirlerinden

ayr, dank olarak yerlemilerdir. Halen Hredagabet Kilisesinin gneyinde 18 Ermeni hanesi vardr.

Kilisenin bat tarafnda, bahvanlara kiralanan iki bostan bulunur. Vekilisenin dousunda Kayserili Arab olu Hac Melidonun, kiliseyi yangna kar korumak iin zellikle yaptrd ve iinde kiliseye ait eyalarnmuhafaza edildii kagir bir bina mevcuttur.

Kilisenin kuzeyinde ise, duvara bitiik olan bir hamam yer alr. Hama-

6 E. . Km rcyan [stanbul Tarihi, st., 1988, s. 170) bu tarih i 1727 olarak verir (e.h.).7 Dorusu 1073 yld r (e.h.).


37/89

mm karsnda Sultan I. Sleymann H. 972 [1564/65] senesinde lensadrazam Semiz Ali Paann khyas, Ferruh Kethiidann yaptrm olduu krn rtl ve tek minareli bir cami vardr. B caminin avlusunda

stanbulun drt mahkemesinden biri olan Balat Mahkemesi bulunur.Hredagabet Kilisesinin bulunduu mahallenin eski ad BulgariyeMahallesi idi. Fakat, halihazrda kullanlan yeni ismi Hac sa Mahallesiohp, burada bir cami yaptrm olan kiinin ad ile anlr.

20. Ayvansaray Kaps:

Bu kapnn i tarafnda, bu kapnn yaknnda Meryem Anaya ithafedilmi bir kilise ile yannda bir ayazmas vardr. Rumca Panaia Vlahernasadn tayan bu kilise harap bir halde olup, bahe haline gelmitir. Her yl2 Temmuzdaki kutsal yotu gn gruplar halinde Rum, adak yapmak iinburaya gelir.

Bu kilise Kk Theodosiusun kzkardei Kralie Pulkheria tarafndanyaptrlmtr. M. 500 ylnda, bu kilisenin tegannisi olan vaiz Romanosu,asker Aziz Gregoriosun yortusunda bizler de anarz.

Bugn kilisenin arka tarafndaki, tala kapatlm olan surun byk kapsnda Aziz MikaeFi elinde klla gsteren tasvir kirele svanmtr.

Kilisenin ykk duvarlarnn evresinde sprgecilik yapan Kapavonlu8ingeneler yerlemitir.

Vlaherna Kilisesi evresinde iinde keilerin yaad manastr 2 ubat1453 tarihinde, rapandi9 yortusunda bir talihsizlik sonucu yanmtr.

Bu kapnn bir iskelesi vardr ve kayklar buradan Eype ve baka yerlere sefer yapar, kar taraftaki Haskye de urarlar.

ehrin bir kesinde Yedikule, dierinde de Ayvansaray Kaps yer alr.yle ise imdi gneye doru yoku yukar kp, karadan ehrin solunurakip ederek kara taraf kaplarn greceiz.

21. Eri Kap:

Bu kap, iki kap kanadnn karlkl gelmemesinden ve eriliindendolay bu ekilde adlandrlmtr. Burada sur iki katl olup, iki kaps ara

snda st i kapal ve damnda bodur bir aa bulunan bir trbenin kapsnda E m Eyyub Halidin yeeninin mezardr ibaresi yazl ini birlevha vardr.

Surun hemen ierisinde bulunan Rum mahallesinde Aya Panaia [AviaPanayia] adnda bir kilise mevcut olup, Rumlarn azgn delileri uslanana

8 Kapavon: Eski Yohudi memleketi olan Filisti n (e.h.).9 Irapandi: Hz. sa'nn mabede sunuluunun 40. gn (e.h.).


38/89

kadar orada zincirle bal bir ekilde kapal tuttuklar, alk vc susuzluklacezalandrdklar hatta bazen de dvdkleri bilinir.

Surun d tarafnda ise ok sayda mezarn bulunduu Trk mezarl

\e sur hendeinin yannda da Rum mezarl grlr.Buraya yakn olan Otaklar Kynden, Eyp kasabasna varncayakadar baka kyler bulunur.

Eri Kapda surun d kapsnn yaknnda tatan bir su haznesi yaplmtr. Buradaki ok sayda emeden datlan su, stanbul ehrinin eitli emelerine ular. Zeki ve dirayetli padiah Sultan I. Sleyman, alt saatuzaklktaki yerlerden bu suyu getirmek iin, yksek dalar arasna Kemerler ad verilen su kemerleri ina ettirmi, suyu buradan geirmitir.

Sultan, stanbul dndan getirdii bu su iin Eri Kapda, szgeli okbyk iki havuz yaptrm ve evresinde bulunan kyn ahalisini, havuzunsuyunu daima temiz tutmak ve ona nezaret etmekle grevlendirmitir.

Bu su yollar dokuz aylk bir srede, H. 972 [1564/65] senesinde tamamlanmtr. Bu yapm iin 507 yk ve 80.000 ake sarfedilmitir.

Bu inaatn mimar, Koca Mimar Sinan idi. Bylece, Sultan I. Sleyman bu suyu getirerek, stanbulun emelerinin saysn oaltm olup,drt yzden daha fazla olan stanbul emelerinin krk tanesi padiahnadn tar. Kalan dier emeler de ileri gelen zatlarn isimleri ile anlr.Halkal ve evresinden getirtilen su, Sultan Sleyman tarafndan Krkeme Suyu olarak adlandrlmtr.

Bozdoan Ktmerinin suyu Hristiyanlardan evvelki zamandan kalmadr. Bu kemer ok eski bir zamanda, M. 364 ylnda Valens ve Valeti-anusun imparatorluklar dneminde yaplm olup, Atpazarna/Saraha-neye ve Fatih Sultan Mehmed Camiine yakndr.

O tarihte imparatorluk saraynda ve stanbul ehrinde ba gsteren susknts nedeniyle, Valens, ehrin dnda, Halkal Ky civarndan bulduu kaynan suyunu yeralt su kanallar ile ehre getirtti. ki tepe arasndan geirmek iin, birinden dierine kemerli duvarlar ina ettirerek, bunun iindeki borulardan aktt suyu, saraya evketti. Ayrca, saray yaknnda birok eme yaptrarak, susuzlar serinletip memnun etti.

ehrin iinde, surun yannda ve Eri Kapn yaknnda yksek bir ekilde yaplm olan Tekfur Saray vardr. Byk avlulu bu saray, latif vehavadar bir mahal olduu iin, Bizansn byk komutan BelisariusM. 536 yllarnda buraya yerlemitir. Ve Belisarius, Byk Justiniansunimparatorluu zamannda, M. 565 ylnda lmtr.

Bu saray, Bizans mparatorluunun M. 1261 ylnda stanbulu La-tinlerden geri almasndan sonra, tekrar Bizans imparatorlarnn saray olmutur.


39/89

Trkler stanbul ehrini aldklar zaman, mparator Konstantin oradaikamet etmekte idi. Bundan dolay, Trkler bu saraya, imparatorluk saraymanasnda olan Tekfur Saray adn vermilerdir. Zira tekfur, Ermenice

bir szck olup, imparator szc ile eanlaml olantakavor szcnden tretilmitir.imdi Tekfur Saraynda pabuular almakta olup, sarayn d tara

fnda da pota, kiri, bakr kaplar ve muhtelif eya imal edilen dkknlarmevcuttur.

Sultan IV. Mehmed ve Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa zamannda, H. 1090 [1679/80] ylnda, birisi buradaki plerin arasndanyar parlak bir ta bulup, bunu bir eri ile kaa deitirir ve kuyumculardan biri bu ta o akeye ondan satn alr.

Bunun elmas olduu anlald zaman, bu elmasn varl vezirin kulana gider ve kuyumcubadan bunu almak ister. Bu ta hkmdar dahiduyar ve veziri gndererek tan verilmesini emreder. En nihayet, padiahn emriyle ta kuyumcuya verilip, iletilerek 84 kratlk esiz bir elmasmeydana getirilir. Bu kadar deerli olmasndan tr, padiah bu elmassaray hzinesine koyar.

Tekfur Saray evresinde pek ok Yahudi ikamet etmekte olup, buradabir de sinagoglar vardr. Ve bu yerin havas ok salkldr. uran hemendnda ve Tekfur Saraynn hizasnda Rum mezarl yer alr.

22. Edirne Kaps:

Bu kapnn iinde ve hemen hemen kapnn sanda, kar taraftakiyksek tepenin gzel bir yerinde Sultan I. Sleymann kz ve RstemPaanm zevcesi olan Mihrimah Sultann yaptrd byk ve gzel, tekminareli bir cami bulunur. Bitiiinde hamam ve medresesi bulunan veH. 954 [1547/48] ylnda ina edilmi olan bu caminin banisi MihrimahSultan H. 985 [1577/78] ylnda lmtr.

Mihrimah Sultann kocas olan Rstem Paann, Zindan Kapsnn itarafnda bir camisi olup, yannda da Ahi elebi Mahkemesi vardr.

Edime Kapsdan az ileride, cami ile ayn hizada Karagiimk ad ve

rilen gmrk bulunur. Burada oturan gmrkba, kara yolu ile ehregiren ve kan mallardan gmrk alr. Karagmrk Ermenilerle mesknkk bir mahalledir.

Surun dnda, sa tarafta, Edirne Kapsnn karsndaki aalk yerdeBalat Ermenilerine ait bir mezarlk vardr. Baz Ermeni din adamlarnnburada mezarlar bulunur. Bu vartabetlerin ilki, Rumelideki grevindendnen Taniel Vartabet olup, bu erefli kii Emiadzine gitmek ister. Fakat Gazar Katolikos ile Ktr Bedros Vartabet arasnda kan anlamazlk,


40/89

Emiadzin makamnda birok karlda sebebiyet verir. Bu nedenle stanbul Ermeni Patrii Hagopun emriyle, Taniel Vatabet btn bir ylboyunca Balat Surp Hredagabet Mikaelin Kilisesinde konaklad.

Burada 8 Kasm 1747 ylnda koleradan len ve byk bir trenle buraya gmlen Taniel Vartabetin gzel bir kabri vardr. Mezar ta zerindeki iir Badasar Tbir tarafndan yazlm olup, nl ressam Rafael tarafndan da resimle sslenmitir.

Bu mahalde Rumlara ait bir mezarlk vardr. Bunun gney tarafndaise Yahudilere ait terk edilmi bir mezarlk bulunur.

Ermeni mezarlnn gneyindeki vadide Bayrampaa denilen yerde,benim ocukluk gnlerime kadar kalan Bayram Paa iftliinin kalntlar, zamanla ortadan kalkt. imdi ise, burada bostan, sebze bahesi ve yeryer buday ve arpa tarlalar grlr. Bayram Paa denilen zat, Sultan IV.Muradn sadrazam olup, H. 1048 [1638/39] senesinde lmtr.

Edirne Kaps ve Top Kaps denilen kaplarn arasnda, Bayrampaa vadisi hizasnda, surun i ksmnda Sulukule ad verilen kemerli geit vardr.Muhtelif ynlerden akarak bu noktada birleen dereler, ayn geitten ehregirer ve Yeni Bahenin kenarndan Aksaraya doru ilerleyerek, Yeni Ka-pya Langaya iner ve yeni yaplm hamamn yanndan denize dklr.

Edirne Kaps ve Top Kaps setleri arasndaki vadinin iinde, Suluku-lenin nnde, iki ksma ayrlm geni ve byk bir ayr olan Yeni Baheyer alr. Artk, ilkbaharda atlarn otlatlmaya getirildii bu ayrda vaktiyle,savaa giden Msr askerleri adrlarda otururlar ve buradan harbe giderlerdi.

Ve bu yere zel olarak Yeni Bahe ayr ad verildi. Bu ayrn biraztesinde yenieri Yeni Odalarnn yannda, her gn mevkilerine uygunolarak tesbit edilen miktarda yenierilere et datlan Et Meydan bulunur. Hizmetkrlar, bu etleri alp filelere koyarak mutfaa gtrrlerdi.

23. Top Kaps:

Bu kapda grlen toplar, ehrin fethi esnasnda bu kapnn dvldne iaret etmek zere bu kapya yerletirilmitir.

Top Kapsnn i ksmnda oturan Ermeni poalarn erkekleri evlerinde elek imal ederler ve kadnlar ise ehirde dolaarak bunlar satarlar. Sultan III. Ahmed ve Sadrazam brahim Paa zamannda bir ksm Mslman olan bu ingeneler, halen elekilikle megul olup, Unkapan sahilinde dkknlar vardr.

Gerek sur dndaki Takkeci mahallesinde ve gerek sur iinde, Ermenicemaatine mensup bir ksm halk ve bunlarn Surp Nigoaios adl bir kiliseleri vardr. Sultan III. Ahmed devrinde H. 1142 [1729/30] tahrip edi-


41/89

[cn vc bir iire sonra Sultan I. Mahmud zamannda Surp Nigoaios ad iletekrar ina edilen bu kilisede halen Ermeniler ibadet ederler, H ...10

Ermenilerin, surun dnda ve Davut Paa Saraynn karsnda kk

bir mezarlklar vardr. Ay semtte, Ay Nikola [Ayios Nikolaos] adndaeski ve ok harap bir kiliseleri bulunan bir miktar Rum da yaar.Top Kapsnn i tarafnda, Yeni Bahe ayrna nazr yksek bir

mevkide, Sultan I. Sleymann veziri Arnavut asll Kara Ahmed Paannadn tayan muhteem bir cami vardr. Kara Ahmed Paa H. 962[1554/55] senesinde Kanuni Sultan Sleyman tarafndan ldrlmolup, ondan sonra Rstem Paa sadrazam olmutur.

Sur dnda, kapnn karsnda, az ileride gzel ve elenceli bir mevkide Davud Paann saray grlr. Bu yer, H. 888 [1483] ylnda, FatihSultan Mehmcdin olu Sultan II. Bayezidin sadrazam olan Davud Pa-ann ad ile anlr.

Gney ve kuzey ynnde, sada solda dank bir vaziyette pek okky mevcut olup, bunlardan en yakn ky, Rum ingenelerin ikamet ettii ve ehirden bir saat uzaklktaki Litros Kydr.

24. Yeni Kap:

Bu kapnn yaknnda beylik barut ambarlar ve muhafzlar bulunur.Burada, Mevlevihane denilen ve H. 1006 [1597/98] senesinde yaplmolan Mevlevi dervilerinin odalar vardr. Her hafta pazartesi ve perembegnleri derviler burada sema ederler.

Bu nedenle bu kapya Mevlevihane Yeni Kaps ad da verilmi olup,sahilde, Langa yaknndaki Yeni Kapdan ayrmak iin bu kapya eri Yeni Kaps denmitir.

Bu yerin yaknnda Yeni ve Silivri Kaplar arasnda, Aya Tiada [AyiaT iada] adl bir Rum ayazmas vardr. Trkler bu ayazmaya, orada bulunan ceviz aalarndan dolay Kozlu Ayazma derler. Zira koz Farsadaceviz szc ile eanlamldr.

25. Silivri Kaps:

Bu kapnn i tarafndaki semtin sanda, avlusunda zincirle bal byk bir aacn olmas sebebi ile Zincirli Servi ad ile de anlan ve bir imaret ile hamam bulunan Koca Mustafa Paaya ait cami yer alr.

Sultan II. Bayezidn sadrazam olan bu zatn, H. 918 [1512/13] senesinde Sultan I. Selimin emriyle ba vurdurulmutur.

Surun dnda, Silivri Kapsnm yannda Eleki Dedenin mezar var

10 Mellif tarafndan tarihi belir tilm emiti r (a.k.).


42/89

dr. Eremya elehini dediine gre, bu kii eleIci ingenelerle gezer,daima elek yerdi. Hayvan gibi hi konumazd. irkin ve iri vcutlu veyaz k plak gezen bu adamn, dikilmi bir halde duran cinsiyet organ,

onun seilmi olduunun iareti olarak kabul edildi. Bu nedenle Mslii-manlar tarafndan veliullah olarak adlandrlan bu adam, Tarhuncu Ah-med Paa zamannda, H. 1063 [1652/53] senesinde ld zaman, onumeyi te (kefen) sarp, byk ve cokulu bir cenaze treni ile defnettiler.

Buradan az ileride, Rum ve Ermeni mezarlklar ile Balkl Ayazmasbulunur. Bu ayazma, iinde kendiliinden balk bulunan suyundan tr'balkl olarak adlandrlmtr. Bu ayazma, ilk kez M. 457 ylnda imparatorluk yapan I. Levon tarafndan .burada ina edilen, daha sonra M. 559ylnda Justinianus tarafndan geniletilen, byk ve gzel bir kilisedir.Meryem Anaya ithaf edilmi olan bu kilise, onun mahlas olan Hrisopiyiyani altn eme olarak da anlr. Bir sre sonra, zellikle Tiirkler zamannda tahrip olan ve yklan kiliseden, sadece bodrumdaki merdivenle inilen apel kalmtr. Bu, daha sonra Sultan III. Selim dneminde H. 1209[1794/95] ylnda aynen yenilenmitir.

26. Yedi Kule Kaps:

Bu kapnn yannda, ikinci surun hendeinin iinde Tiikede Tokatdenilen sr ahrlar vardr. Kn, pastrmalk srlar burada satlr. Denizkysna doru yer alan mezbahalarda, geceleri kesilen hayvanlar, sabahlanehrin kasap dkknlarna datlr. Yenierilerin gnlk et tayinleri ileYeni ve Eski Saraylar iin zel kasaplar tarafndan hazrlanan et de buradan gtrlr.

Burada Kaz emesi denilen bir eme vardr. Bir kaz otlad sradagagas ile yeri eeler ve bu yerden bir su kar. Bu suyu gren halk toprakazar ve bol sulu bir memba bulur. Burada ina edilen emeye de, buolaya istinaden Kaz emesi ad verilir.

Keza, eitli derilerin imal edildii tabakhaneler ile mumhaneler deburada bulunur.

Sahil boyunca ilerleyerek, hekim Panteleimonun adm tayan bir

ayazmann bulunduu Makrihora [Makri Hori] Kyne ulalr. skender elebi Bahesi denilen sahil bahesi de burada olup, Sultan II. Mustafa zamannda buras baruthane haline getirildi. Baruthane daha nceehremininde, Yeni Bahe yaknnda idi, fakat H. 1110 [1698/99] senesinde oradaki aletlerin snmas sonucu kan yangnda yandktan sonra,buraya nakledilmitir.

Buraya ok yakn olan yeni baruthane, Eginin Gamaagab kynden,Beryan ailesinden olan ve ksaca Hac Dad denilen Hac Arakel adnda bir


43/89


44/89

bayraktar idi. Halife Muaviye zamannda, Mslmanlar H. 52 [672] ylnda, Ebu Eyyub Ensari komutasnda kalabalk bir donanma ile gelerek,stanbulu kuatmlardr. Bu kuatma esnasnda karn arsna tutulan

Ebu Eyyub Ensari burada lr ve oraya gmlr.Ebu Eyyubun mezar uzun zaman mehul kalr. stanbulu zapt ettikten sonra Fatihin ricas zerine, Akemseddin kayp mezar ortaya karr. Bunun stne, yukarda ad geen trbe yaptrlr.

Bilindii gibi, Osmanl padiahlarnn stanbulda tahta klarndanbirka gn sonra, bu trbede kl kuanma merasiminin yaplmas bir gelenek haline gelmitir. Padiahlk sarayndan byk bir trenle kan padiah, siyasiler ve ulema ve dier sarayllarla birlikte, kara yolundan bu camiye gelir. Burada, padiah, Ebu Eyyubun kabri zerine koyduu hkmdarlk klcn kuanr. Silahtarn takdim ettii klc alan eyhlislam,bunu padiahn beline takt srada, nakib ad verilen yeil ballarn reisi,padiahn kaftann tutarak eyhlislama hizmet eder. Bu esnada, yenieriaas da trbenin kapsnda bekler. Bylece, hkmdarlk klcn belinekuanan padiah, vzera tarafndan eli pldkten sonra, saltanat kayile sarayna dner.

Fatihin yaptrd bu cami kk ve harap olduu iin, H. 1213[1798/99] ylnda Sultan III. Selim, camiyi daha geni olarak yenidenyaptrd. Caminin civarnda hem ulemadan, hem de devlet adamlarndanmehur kiilerin medfun bulunduu pek ok kabir vardr. Padiah, bu suretle avluyu geniletip, buray ihya etmitir.

Bu sahilde ehzadelere ve sultanlara mahsus saray ve konaklar vardr.imdiki padiah Sultan III. Selim H. 1211 [1796/97] ylnda, bu ma

halde bulunan medreseyi, imareti ve trbeyi, annesi Mihriah Sultana it-hafen tamamen kagir, kubbeli ve kurun rtl olarak yeniden ina ettirdi.

Bu civarda oturan, karaba, yaz mevsiminde kullanlmak zere, kmevsiminde karn depoland kar ambarlarna nezaret eder.

Bu sahil evresinde pek ok bostan ve bahe mevcut olup, burada birksm Bulgar ve yans da Ermeni olan bahvanlar alr.

Eyp semtinin arka tarafnda, tepe zerinde Sultan II. Mustafann

sadrazam olan Rami Mehmed Paaya ait, Rami iftlii denilen bir iftlikgrlr. H. 1115 [1703/04] ylnda, stanbullular byk bir hiddetleEdirneye akn ettikleri vakit oradan stanbula kaan padiah, bu iftliktesaklanarak tehlikeyi atlatabilmitir.

Tekrar hikyemize dnelim.Eypte az sayda Ermeni ile meskn iki Ermeni mahallesi vardr.

Bunlardan birinin ad emeli Odalar olup, buradaki Sup Asdvadzadzinadndaki kk kilise 21 Austos 1785 tarihinde yktrld ise de, kalan lc-


45/89

smda ayin yaplmaktadr. Dieri Serviler Mahallesi olup, Surp Yeia adlbir Ermeni kilisesi vard. B da yktrlm olduu halde, burada ayin yaplr. Alnan bir fermanla yeniden ina edilen kilise, H. 13 Zilkade 1214

(26 Mart 1800) Pazartesi akam kutsand. Fakat cemaat iindeki anlamazlk ve barahibin agzll nedeniyle, 11 Tem muz . . J 1 tarihindetekrar yktrld.

Rrada, sahilin nihayetinde, tatl suyun yanndan yukar doru karak, Bahariye konann ve bahesinin nnden geerek, Alibey K-ynde yeni yaplm olan Silahtar Aa emesine varrz. Burada bir saray ve iki kk mevcut olup, Rumca Kidaros denilen derenin zerinde FilKprs adl bir kpr bulunur.

Bu kprden geerek, derenin kysndan, Vorvizis deresinin kenarnda kurulmu olan Kathane Kyne gideriz. Vaktiyle burada bulunankat imalathanesinden dolay Kathane olarak adlandrlan bu kyde,imalathane oltadan kalkm, ama ad kalmtr.

Sarayn st ve yourdunu karlayan mandalara mahsus beylik mandras da burada olup, bu yerin yaknnda Vorvizis Deresi kysnda yeil bahelerle ve su pnarlar ile bezeli ve Cendere denilen bir mesire yeri yer alr.

Bu mahalden kemerlere kadar tatl suyu, nefis havas ile birer mesireyeri olan, saray bahesinin bulunduu Vidos Bahesine, Kk Kye veBelgrad Kyne gidilebilir. Yukarda bahsettiimiz gibi, Sultan Sleyman buradaki suyu stanbula tamtr.

Kemerli Rumlar, burada yer alan Sazl Dere civarndaki bahelerdenstanbula kabak ve lahana getirirler.Sultan III. Ahmedin sadrazam brahim Paa H. 1134 [1721/22] se

nesinde, altm gn iinde Kathanenin bat kysnda, karsnda fskiyelihavuzlar olan bir saray yaptrmtr.

Ondan sonra, devlet ricalinin her kademesinden birok kii Kathanederesinin iki kysn yazlk kklerle doldurmu, bunlarn evresini ba vebahelerle sslemitir.

Fakat birka yl sonra, H. 1143 [1730/31] tarihinde kan ayaklanmada, devlet byklerinin buradaki sayfiye kklerinin tamam isyanclar

tarafndan yerle bir edilmitir.imdi, Kathane Kpriisnden geerek, Vorvizis kysndan Mirahur

Kk denilen yere dneriz. Kathane deresinin dou kysndaki, tekkatl ve ahap Mirahur Kk, Kathane ve Karaaa saraylar arasndabulunur. lkbaharda, padiah atlar bu kkn civarnda otlatld iin,Mirahur olarak adlandrlan bu yer padiaha tahsis edilmitir.

11 Ta rihi oku nam yor (a.k..) .


46/89

tede, tatl suyu bulunan Krk Aa mevkiinde, yazlk bir saray olanKara Aa Sarayna ularz. Derenin solundan kaykla inilen Hali Deni-zinde, tuzlu suyun bittii dere azndan biraz yukarda, hemen hemen

Eypn karsnda, sarayn duvarnn yannda, Trkesi kara aa olanbodur aalardan mteekkil Kara Aa Bahesi yer alr.Buradan, Frkata denilen gemilerin muhafaza edildii, srmeli olarak

yaplm Frkata Gzlerine varrz. H. 1210 [1795/96] ylnda SultanIII. Selim buray yeniden ina ettirdi.

Frkata Gzlerine bitiik olan Stlce Kynde bir cami ve kadnlarn stn oaltan bir ayazma bulunur. Bu nedenle buras Stlce adnalmtr.

Buradan daha ileride, harman yerleri vardr. nndeki koydan kartlan kara amur ile yaz mevsiminin aynda tula ve kiremit yaplan buyere Harmanlar ad verilir.

Krk Aa Saraynn karsnda ve Kara Aa Saraynn yaknnda, hl birka tula harman vardr.

Burada, deniz kysnda byk bir kla mevcut olup, H. 1207[1792/93] ylnda Sultan III. Selim tarafndan, hmbarac ve levazmbirliklerinin topluca iskn etmeleri iin yeni ina edildi.

Abdi Selam Bahesi denilen bahe de buradadr.ou zengin sarraf olan Ermenilerle meskn Yeni Mahallede, 1727

tarihinde ve Bitlisli patrik Hovhannes zamannda yaplm olan Surp Ste-

pannos adnda kk bir Ermeni kilisesi12 vardr.Bu mahallenin srasnda Yahudilerle meskun Piri Paa Mahallesi vardr. Piri Paa, Sultan I. Sleymann sadrazam olup, H. 940 [1533/34]senesinde Edirne mfts olan olu Mehmed Efendi tarafndan zehirlenerek ldrlmtr.

Burada, papaz iskelesi ve iskelenin nnde Rumlarn Aya Paraskevi [AyiaParaskevi] adnda bir kilisesi ve bunun avlusunda da bir mezarl bulunur.Bu kilisenin arka tarafnda, tepede byk ehrin gneyine nazr, Rumlarnziyaretgh olan, tatl sulu mucizevi Aya Paraskevi Ayazmas yer alr.

Bu tepede, ayazmann arkasndaki Kara Aa evresine kadar yaylan

Yahudi mezarlna, sadece Hasky sakinleri deil, Balat ve evresindekiYahudiler de llerini defnederler.

Bu kalabalk Yahudi mezarl yaknndaki Aya Paraskevi Ayazmasnnsuyunu almak iin birka kez fesatlk yapan Yahudiler alenen cezalandrldlar.

12 Bu kilise, 1970 ylnda 3. Ha li kprsnn inasndan dolay istimlak edilerek ykt-rlmtr (e.h).


47/89

Deniz kysnda ve tepenin eteklerinde sakin pek ok Yahudi arasnda,ayr ar ve pazar bulunan bir miktar Karaim Yahudisi yaar.

Bu sahilde, kk tophane ile gemi demiri yaplan beylik krhanesi yer

alr. Buradan sonra gelen yerin asl ad Haskydiir. Bunun tesinde de,ehrin kuatmas esnasnda Fatihin yaptrm olduu rivayet edilen ahapcami bulunur.

Bu caminin yannda bulunan Tersane Bahesi veya Aynal Kavak denilen kasr, gnmzde, H. 1201 [1786/87] tarihinde Sultan I. Abdlha-midin sadrazam Yusuf Paann himayesinde yeniden ve biraz geniletilerek ina edildi.

Bu mahallin yukarsnda, Ok Meydan dzlnde, padiah ok atlaryapar veya ok atma yarlarn izler. Buna istinaden meydan, Ok Meydanveya Farsa Sahra-i Tirendaz, yani ok atlan meydan adlan ile anlr. Busahada ok atan kiiler, oku attklar noktaya hatra olarak ta dikerler;

Rivayete gre, Fatih Arnavutlarla yapt savatan dnerken, ok eskiden bahe olan bu yere Ok Meydan adn vermi. Ok atmaya elverilimntkay belirleyerek, buray sahiplerinden para karlnda satn alm.skender Paaya, okularn dua edebilmeleri iin burada bir tekke yaptrmasn buyurmu. Ve yarta birinci gelen okular iin ta ant dikilmesinisylemi. Bu, H. 883 [1478/79] tarihinde olmutur. Padiahn emriylebu det gelenekleerek gnmzde de uygulanmaktadr.

Ok Meydannn yaknnda alt kubbeli Kaptan Piyale Paa Camii veyannda da bir tekkesi bulunur. Kaptan Piyale Paa H. 985 [1577/78]senesinde lm olup, kendi camiinde medfundur.

Bu yerin yaknnda, sahilde sekiz kubbeli binann balang noktasndabulunan ah Kulu skelesinden yukar doru kan yol ile Ok Meydan na varrz.

Sahilde, ah Kulu skelesinin yannda ve bu sekiz kemerli binannnnde, Daraac vardr. Bu bina H. 1209 [1794] ylnda Frenk ustalartarafndan kagir olarak yeniden yapld. Daraacnn yanndaki on bir kemerli binann nnde, deniz kysnda, bir mauna mevcut olup, bu aletdaraacnn inasndan birka yl nce, Fenkler tarafndan ...13 tarihinde

icad edilmitir. Bu, arkl ve birok dileri olan mauna sayesinde, kalyondirekleri kolayca dikilir.Maunann arkasnda, zindann nne den yerde, orlulu Ali Pa-

ann H. 1119 [1707/08] senesinde yaptrd bir cami ve bunun yaknnda da padiah gemilerine mahsus Tersane bulunur.

Tersanenin arka tarafnda, Sultan Sleyman zamannda yaam ve H.

13 M ellif tarafndan belirtilme m itir (a.k.).


48/89

932 [1525/26] ylnda Morada lm olan, Gzelce Kasm Paann adile anlan Kasmpaa Deresinde kalabalk bir kasaba vardr. Burada bir cami yaptrp, bu dereyi mamur bir hale getirdii iin, bu yere onun ad ve

rilmitir.Kasmpaada Mevlevi dervilerinin bir tekkesi vardr. Pazartesi gnleriburada toplanan derviler, sadece uzun hasr apka ve geni ve serbest braklm cppe giyer, davul ve kaval eliinde ve tek ayak stnde dnerek grup halinde sema ederler.

Kasmpaann yukar tarafnda, Kulaksz denilen yerde bir Ermenimahallesi vardr. Bir sre sonra burada, ,..14 tarihinde, Surp Hagop adnda kk bir kilise ina edilmitir.

Kasmpaada Trk mahallesi yaknnda eski bir Yahudi mezarl vard. Fakat Sultan III. Muradn nedimlerinden Molla Abdlkerim EfendiH. 1008 [1599/1600] tarihinde, bir gece iinde burada bir cami yaptrm, bu nedenle mezarlk ortadan kalkmtr.

Kasmpaada Galata Mollasnn ynetiminde kk bir mahkeme bulunur. Ve arkasnda, esir ve mahkmlara mahsus Beylik Zindan vardr.kier ikier zincire vurulmu olan mahpuslar, burada ar beylik ilerindealtrlarak, ceza ve eziyet ekerler. Zindann yannda, Kasmpaa tepesinin eteinde, deniz kysnda, Divanhanenin nndeki kubbeli binalarakadar uzanan, kurun rtl ve tek kemerli uzun bir duvar bulunur. Duvarn zerinde, Tersane levazmatmm konduu depolara ait birka kapvardr.

Divanhane birka katl, byk ve ahap bir bina olup, burada, maiyetinin davalarna bakan Kaptan Paa ikamet eder.

Divanhanenin arka tarafnda, Gzler ad verilen bitiik sralar halinde birka kapal yer vardr. eitli mallarn depolar olan bu yerlerdenbirine, halk dilinde krlang tabir edilen, fulika adl saltanat kaykonulur. Padiah, tersanelilerin muhafazas altnda olan bu gemi ile biryere gitmek istedii zaman, krekiler tersanelilerden seilir.

Divanhanenin bitiiinde, Sultan I. Abdiilhamid zamannda, mehurCezayirli Kaptan Haan Paann nezareti altnda, H. 1196 senesinin ce-

maziylevvel aynda [Nisan 1782] yaplm olan kalyoncu klas yer alr.Klann tesinde Meyit skelesine kadar uzanan buday ambarlanvardr. Bunlardan birka yktrlp, deniz kys kazlarak, ok derin vesalam bir ta yap ina edildi. Buraya konulan demir kaplar aldnda,yap deniz suyu ile dolar ve kalyonlar bu kapdan ieri alnr. Kaplar kapandktan sonra, su boaltlr ve akta kalan kalyonlar kolayca kalafat edi

14 M ellif tarafndan belirtilmem itir (a.k.).


49/89

lir. Bu inaat, Sultan III. Selim dneminde, aslen sveli olan Avrupal birmimar tarafndan H. 1214 [1799/1800] ylnda yapld.

Vaktiyle ektirilerin ve kadrgalarn yapld Eski Divanhane de bura

dadr. Burada oturan ingeneler, Tersane-i Amireye mahsus demir ilerini yaparlar.Bu yaplarn srasnda ve Galata surunun ucunda Meyit skelesi yer

alr. Burada pek ok Trk mezar bulunur. lenlerin cenazeleri gmlmek zere oradaki iskeleden karlr. Meyit, cenaze anlamna geldii iin,bu iskele Meyit skelesi olarak adlandrlmtr.

Buradan itibaren Galata ehrinin sur evresi be mildir. Bu surun batucunda Galatann, Azep Kaps olarak adlandrlan ilk kapsnn dnda,deniz kysnda kubbeli Sokollu Mehned Paa Camii ve nnde eitlirnlerle dolu iskele bulunur. Onun iki tarafnda yer alan demirci atlyelerinde basit gemilerin demirden engelleri imal edilir. Zira, padiah gemilerinin engelleri, saray atlyesinde zel olarak yaplr.

Yukarda bahsi geen Sokollu Mehmed Paa, Sultan II. Selimin kzsmihan Sultann kocasdr. Sultan Sleymann son sadrazam olup, onaiki sene sadrazamlk yapmtr. Sonra Sultan Sleymann olu olan, damad Sultan II. Selime sekiz sene, daha sonra kaynbiraderi Sultan III.Mrada be sene, toplam olarak on be sene sadrazamlk yapan Sokollu,H. 987 [1579/80] tarihinde bir deli tarafndan divanda baklanarak ldrlm ve Eyp kasabasna gmlmtr.

smihan Sultandan domu olan olu brahim Hann soyu halen devam etmekte olup, brahim Han Oullar olarak anlr.

Tekrar hikyemize dnelim.Gemilerin kalafat edildii Kalafat Yeri ile gemilerin yelkenlerini ve ha

latlarn satan dkknlar buradadr.Tulumbac dkknlar da burada olup, Frenklerden rendikleri usul

gereince, am aacndan yaptklar tulumbay kuyunun iine ve derineyerletirerek, kovasz ve zahmetsiz olarak kuyudan su karrlar.

kinci kap Krk Kaps olup, bunun i tarafnda sandk biiminde,bask ve tatan, st kiremit rtl ve an kulesine benzer minaresi bulu

nan bir cami yer alr. Trlclerin rivayetine gre, Arap Camii denilen bucaminin inas ok eskiye dayanr. Kuds halifesi Sleyman zamannda,H. 97 [715/16] tarihinde Arap ordular stanbula gelerek ehri kuattklar zaman, henz surlarla evrilmemi olan Galatada bir cami ina ettiler.Buna istinaden cami, Arap Camii olarak adlandrlmtr.

Hristiyanlar Galatava hkim olduklar zaman, bu camiyi kiliseye evirip, yanma bir an kulesi yaptlar. Tiirkler stanbula hkim olduktan sonra bu yapy tekrar camiye evirdiler.


50/89

Bu mahalde, Rumeli Fenerinden daha teye kadar hkmeden GalataMollasmn byk mahkemesi bulunur.

Bu ynde Pencenbih Pazarnn yannda, Galata Vovvodasnn kona

vardr.Burada, Latin Saint Pierre Kilisesi nnden yukardaki Galata Kulesi ne klr. Gzetleme yeri olan kulenin piramidi yuvarlak, ok byk vekurun kapldr. Karadan ve denizden grlen kulenin ats sivri piramidal olup, her katta drt ynde kesi vardr. Sultan III. Selim zamannda,birka yl nce, bir Galata yangnnda kulenin ahap olan bu ksm yand.Sonra, padiahn emriyle H. 1209 [1794/95] tarihinde imdi grldbiimde, eskisinden daha da gzel olarak yapld.

nc kapya Eski Yakapam Kaps denir. Burada, surun yanndakasabann hapishanesi olan Galata Zindan vardr. Buradaki mahpuslaryukardan barp ararak, gelip geenlerden sadaka isterler.

Bu sahilde Balkhane vardr. Balklar tuttuklar balklar, balk emininin oturduu bu balkhaneye getirirler. Bu balklar ve kl bal, buradan balk dkknlarna datlr.

Bilindii g^bi balklar iki ksm olup, bunlardan biri, dier eitlerdenayrlr. Belli bir zamanda, sonbaharda, eyll aynda Karadenizden kalabalk srler halinde gelir, stanbul Boazndan geerek Marmara Deni-zine iner. Bu srede olta ile ve ala pek ok cinste balk tutulur. Bunlarkl bal, lfer, altparmak, peuda, palamut, inakop, uskumru ve nihayet baz ufak balklardr. Trabzonda meskn Lazlarn ok sevdii bu kk balklara, kn indikleri iin, hamsinbal derler.

Baka bir cinste yass bir balk vardr. Yuvarlak biiminden ve zerindeki mzrakvari kemik kntlarndan dolay kalkan bal olarak adlandrlr. Karadenizden Marmaraya gelen bu balk tr, bahar mevsiminde,hemen hemen Paskalya Bayramndan itibaren tutulur.

Dier ksm babklar ise, Kostantinopolis evresinde bulunan kefal, izmarit, istavrit, kaya, gelincik, istrongilos, iskorpit, trakonya, hani, ispari,mercan, lapna, pisi, tekir, tirhoz, aterina, ylanbal, dlgerbal, ahtapot, siipya, gnbal, krlang, turna, ilarya, kolyoz, levrek, mezgit, zikla

ve dier balklardr.Deniz bceklerind

Documents

Payitaht İstanbulun Tarihçesi -Sarkis Sarraf Hovhannesyan