2 Pčelarstvo Anatomska građa pčela

Drsc Teuta Benković-Lačić pred

Veleučilište u SlavBrodu

Dijelovi tijela kukca

A Glava ili CAPUT ndash ticala oči usni ustroj

B Prsište ili THORAX ndash 3 para nogu krila

C Zadak ili ABDOMEN ndash spolni organi stili ili cerci

bull Tijelo im se sastoji od kolutića (segmenata) koji nisu međusobno jednaki

bull Vanjski skelet (kutikula) većinom od hitina bull S gornje strane prsišta na 2 ili 3 segmentu nalaze se

krila kod krilatih insekata (Pterygota)

bull Malih dimanzija tijela ali anatomska građa pčele medarice vrlo je složena

bull Anatomsku građu čine

1 vanjski sustav pčele ndash kožni sustav ndash ekstremiteti - krila i noge

2 unutarnji sustav pčele ndash živčani sustava ndash dišni sustava ndash krvožilni sustava ndash spolni sustava ndash probavni sustava ndash osjetilni sustava ndash žljezdani sustava

Kožni sustav

Funkcije

bull Štiti tijelo od promjena temperature

bull Štit pčelu od neprijatelja

bull Štiti unutarnje organe od ozljeda

bull Pomoću njega se vrši prihvat mišića i nekih unutarnjih organa (1)

Građa kožnog skeleta 1 Kutikula ndash vanjski sloj 2 Hipoderm ndash srdnji sloj 3 Bazalna membrana ndash unutarnji sloj

1 Kutikula je građena od nekoliko slojeva a) epikutikula- površinski sloj koji štiti pčelu od vlage i kiše b) Egzokutikula- srednji sloj u kojem su pigmenti koji daju

karakteristični boju pčeli ( žuta crna) c) Endokutikula ndash najdeblji sloj koji je vezan za hipoderm

Površina tijela pčele ndash guste dlačice čije je funkcija štiti tijelo od prljavštine i prašine skupljaju pelud za svoju ishranu te ga prenose na druge cvjetove

2 Hipoderm ndash jedan rad stanica Neke stanice izlučuju hitin koji se preobražava u kutikulu druge formiraju voštane slinske i otrovne žlijezde a neke obavljeju funkciju osjetilnih stanica u stanicama živčanog sustava

3 Bazalna membrana ndash tanka opna koja pokriva organe koji su nastali od hipoderma

Ispod kože nalaze se mišići ndash pomiču i pokreću pojedine dijelove kožnog oklopa

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Dijelovi tijela kukca

A Glava ili CAPUT ndash ticala oči usni ustroj

B Prsište ili THORAX ndash 3 para nogu krila

C Zadak ili ABDOMEN ndash spolni organi stili ili cerci

bull Tijelo im se sastoji od kolutića (segmenata) koji nisu međusobno jednaki

bull Vanjski skelet (kutikula) većinom od hitina bull S gornje strane prsišta na 2 ili 3 segmentu nalaze se

krila kod krilatih insekata (Pterygota)

bull Malih dimanzija tijela ali anatomska građa pčele medarice vrlo je složena

bull Anatomsku građu čine

1 vanjski sustav pčele ndash kožni sustav ndash ekstremiteti - krila i noge

2 unutarnji sustav pčele ndash živčani sustava ndash dišni sustava ndash krvožilni sustava ndash spolni sustava ndash probavni sustava ndash osjetilni sustava ndash žljezdani sustava

Kožni sustav

Funkcije

bull Štiti tijelo od promjena temperature

bull Štit pčelu od neprijatelja

bull Štiti unutarnje organe od ozljeda

bull Pomoću njega se vrši prihvat mišića i nekih unutarnjih organa (1)

Građa kožnog skeleta 1 Kutikula ndash vanjski sloj 2 Hipoderm ndash srdnji sloj 3 Bazalna membrana ndash unutarnji sloj

1 Kutikula je građena od nekoliko slojeva a) epikutikula- površinski sloj koji štiti pčelu od vlage i kiše b) Egzokutikula- srednji sloj u kojem su pigmenti koji daju

karakteristični boju pčeli ( žuta crna) c) Endokutikula ndash najdeblji sloj koji je vezan za hipoderm

Površina tijela pčele ndash guste dlačice čije je funkcija štiti tijelo od prljavštine i prašine skupljaju pelud za svoju ishranu te ga prenose na druge cvjetove

2 Hipoderm ndash jedan rad stanica Neke stanice izlučuju hitin koji se preobražava u kutikulu druge formiraju voštane slinske i otrovne žlijezde a neke obavljeju funkciju osjetilnih stanica u stanicama živčanog sustava

3 Bazalna membrana ndash tanka opna koja pokriva organe koji su nastali od hipoderma

Ispod kože nalaze se mišići ndash pomiču i pokreću pojedine dijelove kožnog oklopa

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

bull Malih dimanzija tijela ali anatomska građa pčele medarice vrlo je složena

bull Anatomsku građu čine

1 vanjski sustav pčele ndash kožni sustav ndash ekstremiteti - krila i noge

2 unutarnji sustav pčele ndash živčani sustava ndash dišni sustava ndash krvožilni sustava ndash spolni sustava ndash probavni sustava ndash osjetilni sustava ndash žljezdani sustava

Kožni sustav

Funkcije

bull Štiti tijelo od promjena temperature

bull Štit pčelu od neprijatelja

bull Štiti unutarnje organe od ozljeda

bull Pomoću njega se vrši prihvat mišića i nekih unutarnjih organa (1)

Građa kožnog skeleta 1 Kutikula ndash vanjski sloj 2 Hipoderm ndash srdnji sloj 3 Bazalna membrana ndash unutarnji sloj

1 Kutikula je građena od nekoliko slojeva a) epikutikula- površinski sloj koji štiti pčelu od vlage i kiše b) Egzokutikula- srednji sloj u kojem su pigmenti koji daju

karakteristični boju pčeli ( žuta crna) c) Endokutikula ndash najdeblji sloj koji je vezan za hipoderm

Površina tijela pčele ndash guste dlačice čije je funkcija štiti tijelo od prljavštine i prašine skupljaju pelud za svoju ishranu te ga prenose na druge cvjetove

2 Hipoderm ndash jedan rad stanica Neke stanice izlučuju hitin koji se preobražava u kutikulu druge formiraju voštane slinske i otrovne žlijezde a neke obavljeju funkciju osjetilnih stanica u stanicama živčanog sustava

3 Bazalna membrana ndash tanka opna koja pokriva organe koji su nastali od hipoderma

Ispod kože nalaze se mišići ndash pomiču i pokreću pojedine dijelove kožnog oklopa

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Kožni sustav

Funkcije

bull Štiti tijelo od promjena temperature

bull Štit pčelu od neprijatelja

bull Štiti unutarnje organe od ozljeda

bull Pomoću njega se vrši prihvat mišića i nekih unutarnjih organa (1)

Građa kožnog skeleta 1 Kutikula ndash vanjski sloj 2 Hipoderm ndash srdnji sloj 3 Bazalna membrana ndash unutarnji sloj

1 Kutikula je građena od nekoliko slojeva a) epikutikula- površinski sloj koji štiti pčelu od vlage i kiše b) Egzokutikula- srednji sloj u kojem su pigmenti koji daju

karakteristični boju pčeli ( žuta crna) c) Endokutikula ndash najdeblji sloj koji je vezan za hipoderm

Površina tijela pčele ndash guste dlačice čije je funkcija štiti tijelo od prljavštine i prašine skupljaju pelud za svoju ishranu te ga prenose na druge cvjetove

2 Hipoderm ndash jedan rad stanica Neke stanice izlučuju hitin koji se preobražava u kutikulu druge formiraju voštane slinske i otrovne žlijezde a neke obavljeju funkciju osjetilnih stanica u stanicama živčanog sustava

3 Bazalna membrana ndash tanka opna koja pokriva organe koji su nastali od hipoderma

Ispod kože nalaze se mišići ndash pomiču i pokreću pojedine dijelove kožnog oklopa

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Građa kožnog skeleta 1 Kutikula ndash vanjski sloj 2 Hipoderm ndash srdnji sloj 3 Bazalna membrana ndash unutarnji sloj

1 Kutikula je građena od nekoliko slojeva a) epikutikula- površinski sloj koji štiti pčelu od vlage i kiše b) Egzokutikula- srednji sloj u kojem su pigmenti koji daju

karakteristični boju pčeli ( žuta crna) c) Endokutikula ndash najdeblji sloj koji je vezan za hipoderm

Površina tijela pčele ndash guste dlačice čije je funkcija štiti tijelo od prljavštine i prašine skupljaju pelud za svoju ishranu te ga prenose na druge cvjetove

2 Hipoderm ndash jedan rad stanica Neke stanice izlučuju hitin koji se preobražava u kutikulu druge formiraju voštane slinske i otrovne žlijezde a neke obavljeju funkciju osjetilnih stanica u stanicama živčanog sustava

3 Bazalna membrana ndash tanka opna koja pokriva organe koji su nastali od hipoderma

Ispod kože nalaze se mišići ndash pomiču i pokreću pojedine dijelove kožnog oklopa

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

2 Hipoderm ndash jedan rad stanica Neke stanice izlučuju hitin koji se preobražava u kutikulu druge formiraju voštane slinske i otrovne žlijezde a neke obavljeju funkciju osjetilnih stanica u stanicama živčanog sustava

3 Bazalna membrana ndash tanka opna koja pokriva organe koji su nastali od hipoderma

Ispod kože nalaze se mišići ndash pomiču i pokreću pojedine dijelove kožnog oklopa

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Ekstremiteti - krila i noge

Krila ndash za letenje tanka prozirna hitinizirana Dva para krila- prednja i stražnja bull Prednji par krila ndash veći trokutastog oblika imaju zub na zadnjem

rubu krila bull Stražnji par krila ndash manji nepravilnog trokutastog oblika imaju

zubiće na prednjem rubu koji se užljebe u zub na prednjim krilima pri letu (broj zubića kod radilice od 15-27 matice od 13-23 i kod truta 13-19)

bull Prednji par pokriva stražnji par za mirovanja pri letu vrhovi krila opisuju osmicu pri gibanju

bull Uzdužne i poprečne žile ndash raspored žila bitan kod determinacije bull U sekundi krila se pokrenu oko 200 puta a brzina leta pčele je oko

40 kmh te stvaraju i zvuk pomoću kojeg se sporazumjevaju Duljina krila

bull Trut oko 115 mm bull Matica oko 95 mm bull Radilica oko 92 mm

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 2 Zubci na krilima pčele pod elektronskim mikroskopom (2)

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 3 zubci na krilu pčele (2)

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Noge

bull Tri para nogu - na prvom drugom i trećem prsnom kolutiću bull Za hodanje skupljanje cvjetnog praha i čišćenje tijela

Anatomska građa noge

bull prvi članak - kuk

bull bedreni valjak

bull bedro

bull goljenica

bull članci stopala

bull stopalo završava člankom sa dva zavinuta čaporka između kojih se nalazi jastučić za prijanjanje

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Prednje noge za hodanje i čišćenje

bull Na gornjem dijelu prednjih nogu -polukružni

izrez obrubljen popot češlja dlačicama- pčela

čisti svoja ticala tako što ticala stavlja na taj

polukružni izrez pa ga provuče kroz njega

Srednje noge - dlačice za prikupljanje cvjetnog

praha

bull Na njima kod goljenice - izraslina kojom

dokučuju zadnje noge te sa njih skidanju

cvjetni prah koji prebacuju u saće

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 4 Smještaj pčelinjih nogu i njihove osnovne dijelove (3)

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Stražnji par nogu - razvijeniji od prva

dva para

bull Na donjem dijelu - udubina sa

dlačicama koja pčelama služi za

utovar i prijenos cvjetne peludi

bull Pčela tokom leta prebacuje pelud sa

srednjih nogu na stražnje noge na

kojima ga prenosi u košnicu

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

bull Goljenica ndash donji vanjski dio udubljen s jekim dlačicama a služi za tovarenje peludi košarica (corbicula)

bull Na donjem kraju goljenice - peludni češalj a na gornjem dijelu prvog članka stopala mali produžetak ndash ostruga

bull Ostruga utisne pelud u košaricu

bull Kada se košarica napuni utisne ga s prednjim nogama u košaricu te odlazi u košnicu

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Hodanje pčele bull Pčela kada hoda ravnotežu održava tako da opterečuje prednju i

zadnju nogu istovremeno s jedne strane i srednju nogu s druge strane

bull Zahvaljujući građi nogu ona može hodati i po hrapavim površinama i po potpuno glatkim bez obzira na položaj površine po kojoj hoda

bull Hod po glatkim površinama omogućuju joj jastučići na krajevima

stopala dok joj za hrapave površine služe šiljaste izrasline na

stopalima

Slika 5 Dijelovi noge 1 bedreni valjak 2 bedro 3 članci stopala 4 goljenica 5 kuk (4)

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

- unutarnji sustav pčele

ndash živčani sustava

ndash dišni sustava

ndash krvožilni sustava

ndash spolni sustava

ndash probavni sustava

ndash osjetilni sustava

ndash žljezdani sustava

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Živčani sustav pčele (1)

bull Živčani sustav pčele dijeli se na

1 centralni

2 simpatički živčani sustav

1 Centralni živčani sustav dijeli se na

bull A-živčani sustav glave

bull B-živčani sustav prstiju

bull C-živčani sustav zatka

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

A-U živčanom sustavu glave nalaze se nadždrijelni i podždrijelni čvorićiganglion

bull Gornji ganglij glavenadždijelnijače je razvijen od ostalih i predstavlja mozak pčele

bull Donji podždrijelni ganglij vezan je s gornjim pomoću živčanih niti

bull Nadždrijelne ganglije inerviraju ticalaočite gornju usnu

bull Podždrijelne ganglije inerviraju usni aparat

B-Živčani sustav prsiju inervira organe prsijunoge i krila

C-Živčani sustav zatka inervira organe smještene u njemu i žalac

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

2 Simpatički živčani sustav dijeli se na

bull A-Dorsalni simpatički živčani sustav

-proteže se od mozga do granice prednjeg i srednjeg crijeva Inervira prednje crijevo slinske žlijezde i srce

bull B-Ventralni simpatički živčani sustav

-proteže se od srednjeg do kraja stražnjeg crijeva Inervira srednje i stražnje crijevo dišni sustav itd

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Dišni sustava pčele bull Sastoji se od traheja (cjevčica) a vezan je za vanjski svijet s 10 pari

odušaka stigma bull 3 para na prsima a 7 na zadku udišu kisik a izdišu ugljični dioksid bull Odušci- mali otvori na hitinskom oklopu okruženi dlačicama koji

vode do polukružnog predvorja bull Iz svakog predvorja vodi jedan tanki kratki dušnik naprijed i ulazi u

glavni postrani dušnik bull Najveći je prvi dušnik koji se dijeli u više ogranaka- jedan vodi

prema glavi i ulazi u glavni dišnu vreću a drugi vodi natrag i ulazi u prsnu dišnu vreću

bull Vrećice pune zraka pomažu pri letu trut ne može oploditi maticu ako su vrećice slabo napunjene zrakom a radilice ne mogu izbaciti žalac

bull Iz dišnih vrećica izlaze dušnici koji se granaju u sitne dušićne kapilare (traheole) koje ulaze u tkiva organa i dopiru do stanica

bull Za mirovanja pčela udahne oko 100 puta a za rada i do 200 puta

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Krvožilni sustava pčele

bull Otvoren krvožilni sustav

bull Glavni dio sustava ndash srce i aorta

bull Srce ndash dugačka cilindrična cijev podijeljeno u pet komorica

bull Na granici komorica nazale se sa strana dva otvora (ostium) koji se otvaraju prema unutra a zatvaraju prolaze između komorica ndash sprečavaju vraćanje krvi u komorice

bull Stjenka srca se sastoji od mišićnog tkiva

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Cirkulacija krvi bull Krv iz srca izlazi u aortu te teče dalje slobodno po tijelu

oplakujući sve organe bull Širenjem komorica srca usisavaju se krv iz tijela u srce

pomoću otvora na strani ndash ostium bull Krv ima zadatak u izmjeni tvari pčele tako što

resorbirane hranjive tvari iz probavnih organa prelaze u krv pa u srce i dr organe

bull Krv odvodi štetne tvari iz tijela koje se izlučuju putem malpigijevih cijevi

bull Krv ndash bezbojna ili slabo žućkasta (hemolimfa) u kojoj se nalaze krvne stanice (hemocite)

bull Ličinke imaju kiselu krv a radilice i matica alkalični

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 6 Krvožilni sustav pčela (4) Ao - aorta Ao ndash aorta dDph - Leđna dijafragme HV - glava mjehurić HT ndash srce i - convulated dio

aorte OS ndash Ostia pd - treperi dijafragme

vDph - trbušne dijafragme

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Spolni sustava pčele

bull Svaki član zajednice ima specifičnu građu spolnih organa bull Nalazi se u zatku

bull Spolni organi matice bull Jajnici (ovaria) - parni organi u kojima se proizvode jaja kruškolikog su oblika

bjeličaste boje smješteni ispod 6 i 7 kolutiće zatka U jajniku je veliki broj jajnih cjevčica (120-200) o kojima ovisi plodnost a oplođena jaja prelaze u jajovod

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali za jaja a spajaju se u vaginu ili neparni jajovod

bull Neparni jajovod (vagina) - kratka uska cijev iznad kojeg se nalazi mala sjemena vrećica

bull Sjemenska vrećica (receptaculum seminis) ndash oblika je šuplje kugle služi za spremanje muških spolnih stanica koje je matica primila prilikom parenja s trutom Spolni otvor nalazi se na zatku u blizini žalca i izlaznog otvora zadnjeg crijeva

bull Dodatne žlijezde (glandulae apendiculares) ndash sekret služi za ishranu spermija u mjehuriću odvod dviju žlijezda ulazi u odvodni kanal

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash funcionalni prohod od sjemenog mjehurića do vagine

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

bull Spolni organi truta

bull Muda (testes) ili sjemenici ndash parni organi grahastog oblika bijele boje duga 5-6 mm i široka i visoka 16 mm a smješteni u zatku na otprilike istom mjestu kao i jajnici matice U testesu se nalaze puno savijenih sjemenih cjevčica (testiolae) njima se stvaraju muške spolne stanice (spermiji)

bull Sjemenovod (vas deferens) iz svakog testisa na mjestu gdje se spajaju cjevčice izlaze kanal ndash sjemenovod

bull Sluzave žljezde (glandula mucosa) služe za prihvaćanje zadnjeg dijela sjemenovoda

bull Neparni sjemenovod (ductus ejakulatorius) ndash izlazi iz sluzavih žlijezda u kanal koji se zove neparni sjemenovod dug oko 45 mm

bull Kopulacijska cijev - završni dio spolnog organa

bull Trut spolno dozrijeva u dobi od deset dana

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

bull Spolni organi radilice

bull Jajnici (ovaria) - U jajniku je maleni broj jajnih cjevčica (2-3 najviše do 20) o kojima ovisi plodnost

bull Jajovod (oviduct) - odvodni kanali zakržljale građe jer nema mogućnosti reprodukcije

bull Neparni jajovod (vagina) - slabo razvijeno

bull Odvodni kanal (ductus seminalis) ndash ovaj prohod ima samo fizičke naznake

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 7 Parenje pčela (6)

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

bull Otvaranjem i otpuštanjem sperme na jaje koje prolazi ženka može oploditi jaje ndashrezultat je ženka

bull Iz neoplođenih jaja razvijaju se mužjaci

bull Ovakva sposobnost regulacije spola potomstva je važna kod pčela koje se gnijezde u cjevastim šupljinama jer odlažu mužjačka jaja blizu izlaska iz gnijezda pa mužjaci prethode ženkama tokom proljetnog odlaganja jaja (7)

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Probavni sustava pčele

bull Funkcija ndash prerada hrane i održavanje organizma na životu

bull Dijelovi probanog sustava

1 Usni aparat

2 Probavna cijev

bull a)Prednje crijevo (stomodaeum)

bull b) Srednje crijevo (mesenteron)

bull c)Zadnje crijevo (proctodaeum)

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Usni aparat bull Prilagođen je za grickanje i srkanje

Sastoji se od -

bull A) prednjag dijela

bull gornja usna (labrum)

bull gornje vilice (mandibule)

bull B) stražnjeg dijela

bull donje vilice (maxille) i

bull donja usna (labium)

bull rilce

Svi navedeni djelovi usnog aparata pčele izuzimajući gornju usnu koja predstavlja hitinski nabor nastali su transformacijom ekstremiteta segmenata glave Kada se ne koristi usni aparat je smešten u žljeb na donjem delu glave i ne primjećuje se U usnu šupljinu pčele izlivaju se pljuvačne žlezde koje imaju ulogu u preradi nektara u med Na usnu duplju se nastavlja ždrelo (pharynx) koje se dalje nastavlja u jednjak (oesophagus)

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Usni aparat

bull Rilce - složeni aparat koji formiraju dijelovi donje usne i donje vilice To je složena cijev koja je sa prednje strane formirana od donje vilice a sa zadnje sa dva usna sežnjaka (pipala) Pčele pomoću njega sišu tekuću hranu- dužina rila važna za praktično pčelarstvo jer duže rilo omogućava iskorištenje nektara cvjetova s dubljom čaškom radilica ima dužinu rila oko 6-7mm

bull Jezik (glossa) se nalazi unutar rilične cijevi i pčela ga može ispružiti preko donje ivice cijevi a može ga i u cijev uvući Na taj način u cijevi se stvara vakuum pa pčela može usisati i najmanju količinu nektara iz cveta kao i drugu tekućinu s površine Na jeziku su dlačice

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 8 Šematski prikaz građe usnog ustroja radilice (prema Snodgrasu) 1 - podbradak (postmentum) 2 - brada (praementum) 3 - donja vilica grizaljka (maxilla) 4 - jezik (glossa) 5 - Kašikasto proširenje (labellum) 6 - gornja vilica (mandibula) 7 - osnova donje vilice (stipes) 8 - donjevilični sežnjak pipalo (maksilarne papile) 9 - dio gornje vilice kaciga (maxilla galea) (8)

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Prednje crijevo

bull Ždrijelo ndash iza usnog aparata do jednjaka

bull Jednjak - uska mišićna cijev koja se proteže cijelom dužinom grudi prolazeći kroz uski dio koji spaja grudi i trbuh dospevajući u abdomen gde se nastavlja u medni mjehur

bull Medni mjehur ndash s strana se nalaze zračne vrećice služi kao rezervoar tekuće hrane i vode (50-60 mm2) vezan za sednje crijevo pomoću međucrijavab (2mm)

bull Oni stvaraju jednu cijev

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Srednje crijavo

bull Najvažniji dio probave

bull Valjkasta cijev (dužina kod radilice 10-12mm kod matice 13mm a kod truta 19mm)

bull Završava sfinkterom s hitinskim zubićem

bull U srednjem crijevu enzimi amilaza invertaza proteaza himozin lipaza tripsin

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Zadnje crijevo bull Odvodna funkcija

Sastoji se od

bull tankog crijeva (piloris)- na početku su malpigijeve cijevi duge 20mm ima ih oko150-200 ndash funkcija bubrega

bull Rektuma ndash prošireni diona prednjem dijelu nalaze se 6 rektalnih žlijezda koje sprečavju truljenje materijala u crijevima

Zdrava pčela nikada ne izbacuje izmet unutar košnice u nepovoljnim vremenskim uvjetima- skupljaju ga u rektumu čija se zapremnina može povećati i do 5 puta

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Slika 9 Građa pčela (9) (1 Malpighijeve cjevčice 2 dišna vreća 3 srce 4 krilo 5 tri prosta oka 6 ticalo 7 prednja čeljust 8 stražnja čeljust 9 jezik 10 usna pipala 11 složene oči 12 srednje crijevo 13 košarice za prikupljanje peluda 14 mjehur s otrovom 15 žalac)

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Osjetilni organi

bull Osjet vida-oči- tri mala i dva složena oka sastavljena od nekoliko tisuća malih dijelova (faceta) na vide crvenu boju nego žuto modro zeleno iultraljubičasto vole tamnije boje

bull Organ njuha-ticala ndash duge hitinske cijevi na glavi broj članaka kod truta 13 kod radilice i matice 12

bull Organ okusa ndash na jeziku nije jako izraženo

bull Organ opipa ndash dlačice po cijelom tijelu

bull Organ sluha ndash zvuk kao vibraciju nije izražen

Osjetilni sustava pčele

Slika 10 Ticalo (10)

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Žljezdani sustav pčela (1)

bull Smješten u sva tri dijela tijela

bull Funkcija ndash sudjelovati putem sekreta u prehrani od embrionalnog razvoja do odraslog oblika te radu svih organa i reprodukciji

Sastoji se

bull 1 Prednjočeljusna žlijezda (glandula mandibularis)

bull 2 Mliječna žlijezda (glandula pharyngealis)

bull 3 Žlijezda slinovnica dijeli se na prsnu i tjemenu žljezda

bull 4 Voštana žlijezda

bull 5 Mirisna žlijezda

bull 6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull 7 Spolna žlijezda

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

1 Prednjočeljusna žlijezda

bull Na bazi prednjih čeljusti

bull oblika je dvodijelne vrećice s žljezdama slinovnicama na rubu

bull Ova žlijezda najbolje je razvijena kod matice

bull Pretpostavka je da ona ima određenu ulogu pri probavi i kod građe saća

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

2 Mliječna žlijezda

bull Parna žlijezda ndash kod pčele radilice u prednjem dijelu glave

bull Izlučuju sekret ndash mliječ (hranjivi sok bogat bjelančevinama šećerom mastima vitaminom B1 i dr)

bull Najrazvijenija je kod pčela koje imaju 6-10 dana dok prije i poslije toga je funkcija smanjena

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

3 Žlijezda slinovnica

bull Dijeli se na prsnu i tjemenu žlijezda

Prsna tri grozdaste nakupine bull Odvodni kanali skupljaju se u vrećastom proširenju iz

kojeg vodi zajednički kanal koji prelazi u glavu i spaja se s odvodnim kanalom tjemene žlijezde

Tjemena od dvije nakupine bull Zajednički odvodni kanal izlazi u jednoj udubini na

prednjoj strani korijena jezika bull U stadiju ličinke ova žlijezda ima funkciju izlučivanja

prediva za kokun bull Kod odrasle pčele izlučuje alkaličnu slinu i enzime pri

probavi

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

4 Voštana žlijezda bull Vosak izlučuju samo radilice pomoću četiri para voštanih

žlijezda bull Nalaze se na 7-10toh trbušnoj ljuskici zatka bull Na vanjskoj strani trbušnih ljuskica nalaze se po dvije

hitinizirane pločice- voštano zrcalo bull S unutarnje strane tih pločica nalaze se voštane žlijezde koje

izlučuju vosak u tekućem stanju koji prolaskom kroz rupice prelazi u tvrđi listićav oblik

bull Voštane žlijezde su najrazvijenije kod pčela stari 10-18 dana (1)

bull Pčele koje izlučuju vosak troše puno meda i nešto peludi te zbog toga pčele grade saće samo za vrijeme dobre paše ndash u proljeće

bull Pčele koje grade saće objese se jedna o drugu i vise u obliku zavjese

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

5 Mirisna žlijezda

bull Nalazi se ispod 9 i 10 leđne ljuskice

bull Kada žlijezda stupi u funkciju izlučuje miris specifičan za svako pčelinje društvo a pčele ga nasljeđuju od matice

bull Služi za pronalaženje i izvor hrane i vlastite košnice

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

6 Otrovna žlijezda ili žalac

bull Imaju radilice i matica

bull Smješten je na kraju zatka složene građe

bull Sastoji se od žalačnog žlijeba i dviju žalačnih iglica

bull Otrovna žlijezda (veća je kod matice ) je u neposrednoj vezi sa žalcem

bull Nakon 20 dana ova žlijezda degeneriraju ali moć otrova ostaje sačuvana

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

7 Spolna žlijezda

bull Funkcije ndash poticanje spolnog nagona sazrijevanju od embrija do odraslog i prehrani spolnih stanica

bull Matica ima dodatne žlijezde čiji sekret služi za ishranu spermatozoida

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012

Literatura 1 Tucak Z Bačić T Horvat S Puškadija Z (2005) Pčelarstvo Poljoprivredni fakultet Osijek

Osijek

2 httpwwwpcelahrforumviewtopicphpf=41ampt=5530 15102012

3 httppcelarstvohrindexphpoption=com_contentampview=articleampid=211ampItemid=253 15102012

4 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 15102012

5 httptranslategooglehrtranslatehl=hramplangpair=en7Chrampu=httphoneybeedrawwingorgbookcirculatory-system 15102012

6 httpbayer-veterinahrscriptspageshrfarmske_zivotinjepceleuzgoj_pcela_i_apikulturaindexphp 15102012

7 httpwwwbiobgacrsstari_sajtWWW_BFOBFOrganizacijaIZOOKMSFZKursevi2009-1001_Biologija_pcela_sa_pcelarstvom_2010pdf 16102012

8 wwwumeljiccomEnciklopedija-radna20ve 18102012

9 httplibrarythinkquestorgC0130582hr2html 18102012

10httpss-mareljkovica-sbskolehruploadss-mareljkovica-sbnewsattach199OPCI_POJMOVI_O_STETNICIMA_BILJApdf 18102012