2

SİVAS İLİNİN

EKONOMİK GELİŞMESİ

SEMİNERAÇILIŞ - TEBLİĞ - PANEL

SİVAS, 2008

3

2008/197

İşbu kitap, 24 Ekim 2008 Cuma günü, Sivas Ticaret Odası Toplantı Salonunda gerçekleş-tirilen Seminerin açılış konuşmaları, tebliğ, panel konuşma ve tartışmalarının Nahit ÖZEN ta-rafından derlemesidir.

Her hakkı İktisadî Araştırmalar Vakfı’na ait olup, adı geçen Vakıf’tan yazılı izin alınmadık-ça, aynen veya kısmen iktibas edilemez. Seminer kitabı, Vakıf merkezinden temin edilebilir.

İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI

19 Mayıs Cad. No: 3 Golden Plaza Kat: 834460 Şişli / İSTANBULTEL : (0212) 233 21 07 (pbx)FAX : (0212) 233 21 96TELG : FOUNDATION ISTANBULEmail : info@iav.orgWeb : www.iav.org

4

İÇİNDEKİLER

Seminerin Takdimi.................................................................................................................................................................... 5

AÇILIŞ OTURUMU

İ.A.V. Başkanı Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA............................................................................................... 9

Sivas Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Osman YILDIRIM..... 13

Ziraat Bankası Genel Müdürü Can Akın ÇAĞLAR.......................................................................... 15

Cumhuriyet Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İlyas DÖKMETAŞ............................................ 21

Sivas Belediye Başkanı Sami AYDIN.............................................................................................................. 23

Sivas Valisi Veysel DALMAZ....................................................................................................................................... 27

ÇALIŞMA OTURUMU -1

Başkan : Osman YILDIRIMSivas Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı

1.Tebliğ : Sivas İlinin Gelişmesinde Sanayi veTicaretin Yeri ve Önemi...................................................................................................... 35

Sunan : Doç. Dr. Adem ŞAHİNT.O.B.B. Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Öğretim ÜyesiSanayi ve Ticaret Bakanlığı E. Müsteşarı

2.Tebliğ : Sivas İlinin Gelişmesinde Tarım SektörününYeri ve Önemi................................................................................................................................. 63

Sunan : Prof. Dr. Kemal ESENGÜNGaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat FakültesiTarım Ekonomisi Bölüm Başkanı

3. Tebliğ : Sivas İlinin Gelişmesinde Madencilik veEnerji Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................... 79

Sunan : Yrd. Doç. Dr. Salih YÜKSEKCumhuriyet Üniversitesi Mühendislik FakültesiMaden Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi

5

ÇALIŞMA OTURUMU -2

Başkan : Sami AYDINSivas Belediye Başkanı

4. Tebliğ : Sivas İlinin GelişmesindeTurizm Sektörünün Yeri ve Önemi........................................................................ 101

Sunan : Prof. Dr. Mithat DİNÇERİstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi

5. Tebliğ : Sivas İlinin GelişmesindeHayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi.......................................................... 139

Sunan : Prof. Dr. Engin SAKARYAAnkara Üniversitesi Veterinerlik FakültesiÖğretim Üyesi

PANEL................................................................................................173

Sivas İlinin Ekonomik Gelişmesinde

Ana Strateji Ne Olmalı

Başkan : Nahit ÖZENİktisadî Araştırmalar Vakfı Genel Sekreteri

Üyeler : Bekir ULUBAŞEt ve Balık Kurumu Yönetim Kurulu Başkanı veGenel Müdür

: Aysun MEMİŞOĞLUSanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük Sanatlar veSanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdür Yardımcısı

: Dr. Metin ÖZASLAN D.P.T. Bölgesel Kalkınma veYapısal Uyum Genel Müdürlüğü Planlama Uzmanı

: Tarık SÖNMEZD.T.M İhracat Genel Md. Daire Başkan VekiliUlusal Kümelenme Politikası Yöneticisi

: Doç. Dr. Mustafa GÜLMEZCumhuriyet Üniversitesi İİBF Dekan Yardımcısı ve İşletme Bölüm Başkanı

: Dr. Halil ÖZEKİCİOĞLUCumhuriyet ÜniversitesiÇalışma Ekonomisi Bölümü

6

SEMİNERİN TAKDİMİ

İktisadî Araştırmalar Vakfı (İAV) 46 yıldır Türkiye ekonomisinin hemenher alanında bilimsel seminerler düzenlemek suretiyle ekonomik faaliyetle-re katkıda bulunmaktadır.

İllerde düzenlenen seminerlerin amacı, ilin kalkınması için başlıca sek-törlerdeki ekonomik potansiyellerin tespiti ve yapılması gerekenleri araştır-maya yöneliktir.

Ülkenin dört bir yanında düzenlenen il seminerleri bu alanda çalışacakyönetici ve araştırmacılar için önemli bir kaynak ve birikim meydana getir-miştir.

Sivas İlinin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Vakfımızın düzenlediği 197.seminer olmaktadır.

Düzenleyeceğimiz bu seminerde sunulan tebliğler ve panelde gündemegelen konular ve konuşmalar çözülerek, Vakfımızca kitap olarak bastırıl-makta, Ülkemizin tüm üniversite ve ilgili yönetimlerin kütüphanelerine gön-derilmek suretiyle bilim adamları ve ilgililerin hizmetine sunulmaktadır.

Katkılarından dolayı seminer ana sponsoru T.C. Ziraat Bankası GenelMüdürü Sayın Can Akın Çağlar’a, seminerin gerçekleşmesinde Vilayetinekonomik gelişmesi bilincinde olan Vali Sayın Veysel Dalmaz’a, seminerpartneri Sivas Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Sayın Osman Yıldırım’a,seminere açılış oturumu, oturum başkanlığı, tebliğci ve panelde yer alançok değerli bilim adamları, yönetici, işadamı ve bürokratlara teşekkür ediyo-ruz.

İKTİSADÎ ARAŞTIRMALAR VAKFI

7

8

AÇILIŞ OTURUMU

- İ.A.V. Başkanı Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA’nın Konuşması

- Sivas Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu BaşkanıOsman YILDIRIM’ın Konuşması

- Ziraat Bankası Genel Müdürü Can Akın ÇAĞLAR’ınKonuşması

- Cumhuriyet Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İlyas DÖKMETAŞ’ın Konuşması

- Sivas Belediye Başkanı Sami AYDIN’ın Konuşması

- Sivas Valisi Veysel DALMAZ’ın Konuşması

9

10

İAV. BAŞKANI PROF. DR. AHMET İNCEKARA'NIN

AÇIŞ KONUŞMASI

Sayın Vali,

Sayın başkanlar,

Değerli bilim adamları,

Seçkin katılımcılar,

Sizleri şahsım ve İktisadi Araştırmalar Vakfı adına saygıyla selamlıyor,katılımınızdan dolayı teşekkür ediyorum.

Sivas İlinin Ekonomik Gelişmesi semineri, Vakfımızın düzenlediği 197.seminer olmaktadır.

İktisadi Araştırmalar Vakfı(İAV), Türkiye'nin ekonomik, sosyal, mali so-runlarını araştırmak ve çözüm yolları üretmek üzere 1962 yılında kurulmuş-tur. 46. çalışma yılını idrak eden Vakfımız, bilim adamları ve konularının uz-manı insanların katıldığı milletlerarası ve milli seminerler, açık oturumlar,konferanslar düzenleyerek çalışmalar yapmakta, çeşitli yayınlarla bunlarıkamuoyuna sunmaktadır.

İstanbul, Ankara ve Adana gibi büyük il merkezleri dışında, Edirne'denIğdır'a, İzmir'den Artvin'e, Bursa'dan Ardahan'a, Sinop'tan Antakya'ya kadarülkemizin dört bir tarafında gerçekleştirilmiş olan seminer faaliyetlerinin sa-yısı, 187'dir. İAV'nin yurtdışında, Paris, Bakü, Bükreş, Sofya, Hartum ve Üs-küp'te gerçekleştirdiği seminerlere ilave olarak Girne ve Lefkoşa'da yapılan4 adet seminer dâhil toplam sayı 197'i bulmaktadır.

İllerde düzenlenen seminerler, ilin ekonomik kalkınması için, başlıca po-tansiyeli olan iktisadi sektörlerdeki mevcut kurumların tespiti ile belirli hedef-lere göre yapılması gereken işlerin araştırılmasına dönük bilimsel çalışma-lardır. Türkiye'nin dört bir yanında düzenlenen il seminerleri, bu alanlarda

11

çalışan yöneticiler, araştırmacılar vb. için çok önemli bir kaynak ve birikimoluşturmuş bulunmaktadır.

Sivas ili, İç Anadolu'nun kuzeydoğusunda, büyük ölçekli bir kent duru-mundadır. 2,9 milyon hektar arazi varlığının yaklaşık 1/3'ü (1.3 milyon hek-tar) tarım arazisidir. Bir o kadarı da mera arazisinden oluşur. Orman varlığınispeten azdır.

Sivas ili nüfusu, ekonomisi gelişip, yatırımların hızlı olduğu dönemlerdeartmış, ancak çoğunlukla, kent dışına göç nedeniyle azalmıştır. Sivas ençok göç veren iller arasında ön sıralarda bulunmaktadır.

Sivas ili DPT'nin belirlemelerine göre; 2003 yılı Kademeli İl Grupları Ge-lişmişlik Endeksinde, 19 ilin bulunduğu 4. derecede gelişmiş iller arasındabulunmaktadır. Cumhuriyetin temellerinin atıldığı illerden biri olarak Sivas'ınekonomik gelişmişlik düzeyindeki yeri burası olmamalıdır.

Bu sefer Sivas ilinin ekonomik potansiyelini, Sivas insanını harekete ge-çirme zamanı gelmiştir. Bilindiği üzere, cumhuriyet döneminde, çeşitli ağırsanayi yatırımları yapılmıştır. Sivas ekonomisi tarım dışında, uzun yıllar bukamu yatırımlarının üretim ve tüketime katkısı ile hayat bulmuştur. Ancak,1980'lerden sonra, ilde ekonomik hayatta nispi gerilemeler yaşanmıştır. Ki-şi başına gelir 2000 dolara yaklaşırken, 2001'de 1399 dolara gerilemiştir. Buhali ile Sivas 81 il içinde 52. , bölgedeki 13 il içinde ise 10. sırada yer almış-tır.

2001 krizinden sonra, siyasi ve ekonomik istikrar ortamının da katkısı ileSivas'ta gerek alt yapı yatırımlarında, gerekse üretken yatırımlarda önemlibir sıçramanın sağlandığı görülmektedir.

Nitekim, ildeki işyeri sayısı 2003'de 4128 iken, 2007'de 6133 olmuş, si-gortalı çalışan sayısı ise, aynı yıllar için 27.096'dan, 48.300'e yükselmiştir.İlde, 1. Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren tesis sayısı 34'den77'ye, sigortalı çalışan sayısı da 1120'den 3986'ya çıkmıştır. 2004 yılında çı-kan 5084 sayılı teşvik kanunu çerçevesinde, firmalara enerji desteği sağlan-mıştır. Bu destekten, 2007 yılında 55 firma yararlanmış, toplam 2928 kişiyeilave istihdam yaratılmıştır.

Sivas'ta göçler kırsal kesimden kent ve kent dışına hızlı bir seyir göster-miş, tarım kesiminde üretim, istihdam ve verimlilik düşmüştür. Oysa, Sivasili arazisi, hayvancılığa son derecede elverişlidir. Bu sektör, onu destekle-yen bitkisel üretim ve sınai yatırım tesisleri ile yeniden, ancak modern usul-lerle harekete geçirilmelidir.

12

Sivas, 2009'dan itibaren "Cazibe Kentler" uygulaması içinde yer alan il-lerimizdendir. Bu çerçevede; kentsel-çevresel altyapı yatırımları öncelikliolacak, OSB ve KSS'ler kurulup kaynak tahsis edilirken, öncelikli olacak,kamu yatırımlarında insanı ve istihdamı geliştiren plan ve uygulamalara ön-celik ve ağırlık verilecektir. Yapılan hesaplara göre Sivas, teşvik ve destek-lerden, son yıllarda en çok yararlanmayı başaran illerimizden biri olarak de-ğerlendirilmektedir. Buna göre Sivas GSYİH' sının 1 milyon doları aştığı tah-min edilmektedir. İhracat ise yıldan yıla artış göstermektedir.

Sivas, başta hayvancılık ve buna dayalı sanayi olmak üzere, turizmde vemadenciliğe dayalı sanayilerde potansiyelini daha iyi değerlendirmelidir.Mevcut kurulu sanayi kapasitesini iyileştirmeli, ekonomik faaliyetlerin gerek-tirdiği nitelikli insana yatırım yapılmalıdır. O takdirde, Sivas göç veren değil,göç alan bir il durumuna gelecektir.

Sivas'ın ekonomik kalkınma mücadelesinde İktisadi Araştırmalar Vakfı-nın düzenlediği bu bilimsel çalışmanın küçük de olsa bir katkısı olursa ken-dimizi mutlu sayarız.

Bu vesile ile seminerin düzenlenmesinde ana sponsor olan Ziraat Ban-kası ve Genel Müdürü Sayın Can Akın Çağlar'a şükranlarımızı sunarız.Başta Sivas Ticaret ve Sanayi Odası Başkan ve yöneticileri olmak üzere ye-rel sponsor olarak destek sağlayan Osman Yıldırım'a, Vali Sayın VeyselDalmaz'a, Belediye Başkanı Sayın Sami Aydın'a, Rektör Prof. Dr. Sayın İl-yas Dökmetaş'a ve emeği geçen bilim adamı, bürokrat ve yöneticilerin tü-müne ve siz katılımcılara teşekkür ediyor, selam ve saygılar sunuyorum.

13

14

SİVAS TİCARET VE SANAYİ ODASI YÖNETİM KURULU BAŞKANI

OSMAN YILDIRIM’IN KONUŞMASI

Sayın İktisadi Araştırmalar Vakfı Başkanı, Ziraat Bankası Genel Müdürü,Belediye Başkanım, Sayın Valim ve değerli konuklar. Tabi kriz zamanların-da şöyle bir örnek vereyim özellikle futbol maçlarında takım gol attıktan son-ra bir geriye yaslanır ve sonra gol yer. Şu an da maalesef ekonomik kriz içe-risindeyiz. Her beş senede bir bunu yaşıyoruz. Tam toparlanıyoruz kafamı-zı kaldıracağımız sırada biri bir tane vuruyor bir daha oturtuyor. Yine böylezor günler içerisinden geçerken böyle bir toplantının yapılması daha daönem arz ediyor. Tabii Sivas’ta gerçekten bir heyecan var. Bir program var,program doğrultusunda çalışıyoruz. Geçen günlerde Sivas’ın potansiyelle-rini turizm açısından nasıl değerlendiririz diye yeterlice faydalanamıyoruzdiye TURKSAT 10 gün önce buradaydı. Önceki gün doğalgaz, biliyorsunuzpotansiyelimiz bunu nasıl daha fazla faydalanabiliriz diye doğal taşı maden-cilik konusunda bir toplantı vardı. Yine bugün böyle bir toplantı yapıyoruz,hafta sonunda yine önemli bir sempozyumumuz var. Yani biz bu çalışmala-rımıza ara vermeden devam ediyoruz, devam edeceğiz.Tabii buradaki hem-şerilerim bizlerin konuşmalarını her zaman dinliyorlar. Böyle imkânlarımızda var söylediğimizin çoğunu da biliyorlar. Ama bugün önemli bir konuğu-muz var. Ziraat Bankası Genel Müdürümüz gözler o”nun üstünde. SayınGenel Müdürümüzün vereceği mesajlar çok önemli sonra buradan alıp gö-türeceği mesajlar da çok önemli, sayın genel müdürüm biz gördüğünüz gi-bi çalışıyoruz. Bizi yönetenlerden de sizlerden bankalardan da bize iki ayönce bir ay önce nasıl davranıyorlarsa aynen öyle davranmalarını bekliyo-ruz. Özellikle son zamanlardaki halkın arasında yatırımcının arasındaki birendişe var. Tabii bu endişe kredinin geri çağırılması, erken ödenmesi, önce-den geri çağırılması gibi zaten tekrar kullandırılması söz konusu değil amageri çağırılması söz konusu, böyle bir endişe var. Bu endişeyi de hem Ban-kalar Birliği hem Türkiye’nin en önemli bankasının genel müdürü olarak gö-rüşlerinizin ve önerilerinizin hükümetimizin kararlılığında çok dikkate alındı-

15

ğını biliyoruz. Buradan gittikten sonra da biliyoruz ki bu düşüncelerinizi, bugörüşlerinizi paylaşacaksınız, söyleyeceklerinizde dikkate alınacaktır. Sayınbaşkanım buradaki yapılan toplantılar hep hayırlı olmuştur. Somut etkileri iyiolmuştur. Sayın genel müdürümüz bu toplantıdan çıkıp Ankara’ya gittiğindeoradaki gireceği toplantılarda da verilecek kararların hem bize hem Türki-ye’mize büyük faydaları olacağına inanıyorum. Tabii bize ne düşüyor kısa-ca biz Sivaslılar olarak da güçlerimizi birleştirelim, gün dayanışma günü, bir-lik günü, ortak olmamız gerekiyorsa ortak olacağız. İş birliği yapmamız ge-rekiyorsa iş birliği yapacağız ve bu zor günleri böyle atlatmamız gerekir. Bukonuda bu vesile ile tüccar ve sanayici arkadaşlarıma mesaj vermek istiyo-rum. Zorlukla karşılaştıkları zaman lütfen odamıza müracaat etsinler. Bizbütün işlerini ve bürokrasideki problemlerini takip ediyoruz takip de edece-ğiz. Belki burada iş birliğimiz bugünler de daha da önemli olduğunu söyle-dim. Bu işbirliklerini kurmak için çalışma yapacağız. Bu vesile ile de bu top-lantımız neticesinde de bu çağrıyı yapmayı doğru buldum. Ben bu toplantı-mızın hayırlı olmasını diliyorum. Katılımcılara özellikle dışarıdan gelen katı-lımcılarımıza çok teşekkür ediyorum. Tabii bugün haftanın son günü, havasoğuk, piyasalar çok sıcak onun için de belki katılımdaki eksikliği de biz bu-na bağlıyoruz. Ama ileriki günlerde ki toplantılarımızı bir daha beraber işbir-liği ile de yaptığımızda yine ev sahipliği yapacağımızı belirtiyorum. Hepini-ze teşekkür ediyorum saygılar sunuyorum.

16

ZİRAAT BANKASI GENEL MÜDÜRÜ

CAN AKIN ÇAĞLAR’IN KONUŞMASI

Değerli konuklar, öncelikle bu toplantıya organize eden İktisadi Araştır-malar Vakfına, değerli hocamız, değerli bilim adamlarımız ev sahipliği ya-pan Ticaret Odamıza ve sizler değerli katılımcılara teşekkür ediyoruz. Çün-kü böyle bir ortamda herkes kendi ilinin iktisadi gelişmesi konusunda gayretsarf eder ise, herkes kendi iktisadi yapısını düzeltecek şekilde gayret eder-se, bizler kriz kelimesini literatürümüzden çıkarırız diye düşünüyorum. O se-beple bu kriz kelimesini de belki çok da kullanmamak lazım olumsuzları dü-şündükçe olumsuzluğu celbederiz diye bir söz vardır. Bu sebeple çok fazlakriz kelimesini literatürümüze dâhil etmeden ama dünyadaki gelişmelerdende çokta kayıtsız kalmadan neler oluyor neler bitiyor bunları birkaç cümle ilepaylaşalım. Bugün gerek öğleden sonra gerek daha sonrasında da yapıla-cak çalışmalarla, Sivas ilinin gerçekten nerelerde avantajları var, nerelerdedezavantajları var bunlarla ilgili uzun boylu bütün çalışmalar yapıldı. Bu ça-lışmalara imza atan tebliğler şeklinde bizlere ulaştıracak olan değerli bilimadamlarımıza da teşekkür ediyoruz.

Genelde dünyada ne oluyor diye baktığımızda hepimizce malum Ameri-ka’da başlayan bir finansal kriz var. Bu krizin yine malum olduğu üzere ko-nut kredilerinden ortaya çıktığını biliyoruz. Bu konut kredilerden ortaya çı-kan krizin daha sonra finansal kriz şeklinde, önce Amerika’yı sonra bütünAvrupa’yı saracak boyutuyla yayıldığını biliyoruz. Bütün bu olumsuz geliş-melerden, bütün dünyanın olduğu gibi Türkiye’nin de etkilenmesi kaçınıl-maz. Biz dünyanın 17. büyük ekonomisi olmaya oradan, Avrupa’nın 6. bü-yük ekonomisi olmaya global dünya ile her alanda rekabet etmeye adayolan, potansiyeli olan bir ülke olarak dünyadaki gelişmelerden bağımsız ol-mamız; onlardaki olumlu ya da olumsuz gelişmelerden etkilenmememiz di-ye bir şey söz konusu olamaz. Ondan dolayıdır ki dünyadaki bu dalgalan-malar Türkiye’yi de az ya da çok etkileyecektir. Burada az ya da çok etkile-

17

yecek olan kısmının bizleri, karar alıcıların, yöneticilerin, iş adamlarının, uy-gulayıcıların tavır ve davranışlarıyla mutlaka şekillenecektir. O sebepledirki, özellikle dış dünyada ortaya çıkan şey önce bankacılık krizi şeklinde or-taya çıktı, daha sonrasında finansal kriz şeklinde genişledi, ve sonunda re-sesyona gelecek şekilde değişime uğradı. Bulaşıcı etkisi dolayısıyla Avru-pa’yı istila etti bunlar hep bir gecikmeyle gerçekleşti ama ondan sonra bü-tün dünyadaki genel bir resesyona doğru yol almayı başardı. Bütün bu olu-şumlara Türkiye açısından baktığımızda biz ne yapabiliriz veya bizi nasıl et-kiler sorusuna cevap olarak öncelikle şunu söylemek lazım ki risk krizi açıkbir toplumuz. Aşağı yukarı 4-5 senede bir, ya dış dünyadan ithal ettiğimizveya kendimizin ürettiğimiz krizlerle boğuştuğumuz için bu sıkıntılı dönemebaştan antrenmanlı girdiğimizi ifade edeyim. 1994 yılında yeni bir krizle ya-şamıştık 3 tane bankamız sistem dışına çıkmıştı mevduatlara güvence gel-mişti 1998 de Asya, Rusya ve Latin Amerika krizinden etkilenmiştik 2001 yı-lında tamamen kendimizin ürettiği bir kriz olarak ciddi bir kayıplar yaşadık.Ekonomimiz %9’lar mertebesinde küçüldü ondan sonra gelişen siyasi at-mosfer çerçevesinde dünyadaki olumlu hava çerçevesinde de bütün dünyaekonomileriyle beraber bizim ekonomimiz de gelişerek bugüne kadar gel-mişti. Bugünkü olumsuz dalgalanma kriz kelimesini çok kullanmak istemiyo-rum. Olumsuz dalgalanma ile 2001 yılını mukayese ettiğimizde şöyle birfarklılık var. Bu benim bir çok konuşmada üzerinde durduğum bir husustur2001 yılında yaşadığımız krizde temel ekonominin oturduğu 3 temel ayak-tan 3ünde de problem vardı. Bir tanesi mali ayak dediğimiz ayak, bir diğerifinansal ayak dediğimiz ayak, bir diğeri de siyasi ayak; Mali ayak dediğimiz-de o zaman hatırlanacağı üzere bizim bütçe açıklarımız gayri safi milli ha-sılamızın 11.4’üne kadar ulaşmıştı bütçe istikrar sağlayabilmiş değildi büt-çemiz çok önemli miktarlarda açık veriyordu. Avrupa standartları dünyastandartları imaj marketing dediğimiz gelişmiş ülke standartlarına bakıldı-ğında gelirinin giderini denklenemeyen denklenememiş olan bir ülke görü-nümündeydik diğer taraftan finansal dediğimiz kısımda ise 2 önemli alt baş-lık var bir tanesi bankacılık bölümü idi bir tanesi de hazinenin borçlanma ih-tiyacıydı yine o zamanlar hatırlanacağı üzere 80 tane bankamız vardı ser-maye yeterlilik rasyosu yeterli düzeyde değildi çok ciddi kredi açılımları ya-pılmış kötüye kullandırımlar anlamında kredilerde çok ciddi sorunların oldu-ğu bir ortamdı hazine bölümüne bakıldığında da hazinenin sürekli borçları-nı çevrilip çevrilmeyeceği tarzında tereddütlerin olduğu bir ortamdı 3. ayaksiyasi bölüme gelindiğinde ise parçalı bir yapı vardı koalisyonlar vardı çokhızlı hareket edebilecek bir siyasi bir yapı yoktu. Bu 3. ayak 2001 krizinde-ki bir anlamda kendi ürettiğimiz kriz haline getirdi bir kitapçığın atılması ha-

18

disesi ile başlayan diye öyle bildiğimiz ama arkasında çok ciddi bu söyledi-ğim 3 ayaklı zafiyetten kaynaklanan bir kriz yaşadık. Bugüne geldiğimizdedünyadaki bu dalgalanmalardan bu 3 önemli ayaktaki durum nedir diye bak-tığımızda bir kere şuan dünde sayın Maliye Bakanımız açıkladı bütçeningerçekleşmelerini Mastring kriterleri dediğimiz bütçe açıklarının gayri safimilli hâsılaya oranının diğer ülkelerden çok daha iyi seviyede olduğumuzuyani disiplinli bir ülke politikası izlediğimizi, bundan dolayı bütçe problemle-ri yaşamadığımız yani 1. ayak önemli diyeceğimiz ayaklardan bir tanesiniönemli problem olmadığını biliyoruz. 2. ayak Mastring sistemi dediğimiz çokciddi bir bu rehabilitasyondan geçti. Bu rehabilitasyon dediğimiz işte sektör-den 22 tane banka çıktı. Bütün bankaların sermaye yeterlilik politikası ola-rak güçlendirildi. Kredilendirme süreçlerinde BDDK’nın denetim ve yönetimiçok daha etkin hale getirildi. Bu sayede bankacılık sektörü de oldukça disip-line edilmiş ayağını bir parça yorganına göre uzatır haline geldi. Bir diğerayak ise siyasi ayak ki şüphesiz ki bankacılık camiasına çok ciddi görevlerdüşüyor. Ve tabiî ki hazinenin söylemeye gerek yok yıl sonuna kadar yapıl-ması gereken ödemeleri 31 milyar YTL iken 24 milyar YTL gibi çok ciddi birrezerve olduğunu biliyoruz. Oysa 3 ayakta bir problem olmadığından dola-yı da çok karamsar olmaya, çok tedirgin olmaya gerek yok. Ama demin deifade ettim bu dönemde kurların yukarıya gitmesi bizim bu süreç içerisindebu politikaların sonucundaki zayıf halkamızın cari açık olduğunu hep söyle-nip duruyor idi. Cari açık finanse edildiği sürece problem olmaz diye hepsöylene gelen bir laf var. Finanse edildiği sürece diye demeye gerek yok sa-dece zaten finanse edilmiş ki bu cari açık oluşmuş vaziyette. Burada yaban-cıların dış dünyadaki gelişmelerden kaynaklanan hızlı hareketlerimizi bu-günkü kurların 1200’lerden 1100’lere doğu gitmesine vesile oldu. Bankacı-lık olarak şundan emin olabilirsiniz sayın Başkanımızın bankacılık olarak bi-ze çok üzerimize gelmeyin diye dün akşam yaptığı sohbetlerde de konuşul-du. Bir kere sunu çok net söyleyeyim, Türk lirası anlamında piyasa son de-rece likit, bu anlamda herhangi bir krediler de sıkıntı yok. Döviz konusundaise, dış dünyadan kaynaklanan likidite darlığı var. Bütün dünyadaki likiditeakış hızında bir yavaşlama söz konusu. Ben geçen hafta Amerika’da dün-ya bankası, IMF toplantıları için oraya gittiğimde ilk defa bu kadar keyif al-dığım bir Amerika ziyareti oldu. Çünkü orada, dünyanın en büyük bankala-rı var. İşte 1,5 trilyon 2 trilyon dolar büyüklüğündeki bankalar daha öncekiziyaretlerimizde bire bir yaptığımız görüşmelerde hep şunu söylerlerdi. Tür-kiye nasıl, bankalar nasıl, bu çerçevede iş ilişkilerimizi yürütürdük. Ama busefer gittiğimizde Türkiye nasıl bankanız nasıl demeyip herkes kendisini an-latma derdindeydi. Hatta 1 trilyon dolarlık bir bankanın en tepesindeki kişi-

19

nin bilânçosunu açarak bizim mevduat ve krediye dönüşüm rasyonumuz%70’ler civarına biz likidiz anlamında bir anlamda kendilerini anlattıkları birtoplantı oldu. İlk defa büyük keyif aldık. Çünkü her gittiğimizde bizi ikinciüçüncü sıradaki insanlar karşılarken şimdi Yönetim Kurulu Başkanları kar-şılıyordu. Yemeklere davet ediyorlardı. Dış dünyada hakikatten durum kötü,onların kötü olmasının sebebini sizlerle vaktinizi almadan paylaşayım amabu dünyadaki kötülükten kaynaklanan bir likidite yavaşlama var. Herkes likitkalmayı tercih ediyor. Likit kalmayı tercih ettiği sürece de bizler bankacılıkkesimi olarak daha önceki dönemlerde olduğu kadar dış dünyadan rahatborç alıp sizlere, iş adamlarımıza bu kaynakları aktarmakta zorlanacağımızbir dönem, o sebeple ticaret erbabı olarak bankacılık olarak bizler ne yap-mamız gerekir diye sürekli çalışıyoruz. Şundan son derece emin olabilirsi-niz; Ankara’da hakikatten çok kaliteli bir ekip var. Hem reel sektör hem özelsektör ayağıyla hem siyaset ve demokrasi ayağıyla sürekli toplantılar yapı-yoruz. Sürekli senaryolar üzerinde çalışılıyor ve her bir senaryonun A planıB planı üzerine çalışmalar yapılıyor. Bende başkanımdan özür dileyerektoplantıdan hemen sonra tekrar Ankara’ya hareket etmem gerekiyor. Ak-şam Bakan beyle uzun soluklu yine bu toplantılardan bir tanesine katılaca-ğım. Buralarda sizlerle yaptığımız görüşmelerin, bu yaptığımız teknik top-lantıların hepsini aktarıyoruz. Ama bankacılar olarak biz şunu yapmamızgerektiğini biliyorum. Bir kere asla kredi çağırma diye bir uygulamayı şuaşamada demin söylediğim gibi Türk lirası işlemlerinde çok mühim değilama bankacılık sendikasyon kredileri var bu sendikasyon kredilerinin yeni-lenmeme ihtimali var. Dolayısıyla bankacılıkta kendi taahhütlerini yerine ge-tirmek adına döviz kredilerine bir parça karamsar. Şu ortamda yeni dövizkredileri kullandırırken veya sizler eğer döviz kredisi kullanmışsanız, bunla-rın yenilenmesi konusunda bir parça tedirgin olmak lazım. Ama bunun yeri-ne 2001 krizinde hem TL’de hem yabancı parada ciddi bir sıkıntı yaşanıyor-du. Şimdi Türk lirası piyasasında sıkıntımız yok. Gerektiği kadar likiditeyizaten Merkez Bankası sağlıyor. Gerçi döviz konusunda da Merkez Banka-sı olabildiğince bankalara geniş pencereler tanıdı. Daha önceden ki limitle-rimizi 4’er kat arttırdı. Bu süre bir parça olağanüstü bir süreç. Her hafta hergün değişen bir süreç olduğu için bugün söylediğimiz bir takım doğrularınyarın ters olabileceğini gördüğümüz bir dönem. Bu sebeple bizler ne yap-malıyız.

Bankalar bankacılar olarak çok zor müşteri kazanıyoruz. Bir müşteriyikazanabilmek için 50 tane banka var. O 50 tane banka kendi arasında geç-tiğimiz 5-6 yıl içerisinde kıyasıya rekabet ediyordu. Dolayısıyla bu zor ka-zandığımız dönemde en ufak bir tedirginlikle sizleri kaybetmeyi göze alabi-

20

lecek konumda değiliz. Bu bizler için çok lüks olur, ama sizlerinde ki ticaretanlamında yaşadığınız realiteleri göz önüne alırsanız vadelerin kısaldığınıdaha satışların çekli senetli teminatlı yapıldığı bir ortamda bankacılıkta bu-na yönelik bir tavır içerisinde olmak zorunda. Bir tarafta piyasadaki tedirgin-likten dolayı faizlerin kurların yükselmesinin getirdiği olumsuzluk, doğal ola-rak sizlere de yansıtılmak zorunda kalıyor. O sebeple kredi kullanırkenmümkün olduğu kadar vadeyi kendi planlarınıza uygun hale getirmeniz.eğer döviz geliri yoksa buna mümkün olduğu kadar TL kredilerle finanse et-meliyiz. Demin söylediğim gibi TL kredilerde çok fazla problem olmayacağıiçin, bu kredilerin geri çağırılması veya erken itfa edilmesi gibi bir şey sözkonusu değil. Çok fazla konuşacağımız konu var ama, çok fazla konuşacakdeğerli katılımcı var o sebeple ben tekrar bu organizasyona ev sahipliği ya-pan Sivas ticaret ve sanayi odasına bu organizasyonu tertip eden İktisadiAraştırmalar Vakfı başkanı çok değerli Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA’ya vesizlere teşekkür ediyor saygılar sunuyorum.

21

22

CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ REKTÖRÜ

PROF. DR. İLYAS DÖKMETAŞ’IN KONUŞMASI

Sivas kültür başkenti, Sivas, tarihten beri önemli görevleri alan, önemliyerlerde bulunan bir merkez, ama Sivas şu anda olması gerektiği yerde ol-mayan bir şehir. Önce bir durum tespiti yapılması, arkasından problemlerinmasaya yatırılması çözüm önerilerinin ortaya sunulması ve sonunda da ta-kibin yapılması gerektiği günümüzde bu toplantıların Sivas’a, ülkemize fay-dalı olacağını düşünüyorum. Küresel ısınmanın gündemde olduğu, yer yerproblemlerin krizlerin olduğu dönemlerde krizler ve olumsuzluklar çok iyi yö-netilirse fırsatların ortaya çıkabileceğini, büyük gelişmelerin olabileceğini,ilerlemeler olabileceğini tarih bize gösterdi. Diğer ülkeler bize gösterdi. Bizzaman zaman olumsuzluklardan olumlu bir gelişmeyi çıkarabilmeliyiz ki ta-rih boyunca da bunları yaşadık. Bugün şehrimizde yapılan toplantının, Si-vas için hayırlı olmasını diliyorum.

Sivas olması gerektiği yerde mi dedik Sivas zaman zaman konuşmala-rımızda tarım kenti, maden kenti, turizm kenti, kültür kenti diye bahsettik.Gerçekten böyle mi? Evet bunların hepsi doğru ama olması gerektiği yerdedeğil diye ifade ettik. Sivas’ın yüzölçümünü göz önüne aldığınızda insankaynaklarını göz önüne aldığınızda, hedeflenen yerlere gelebilmesi için,mutlaka yeni çalışmalar gerekecektir. Bu bağlamda bugünkü toplantıda datarım, hayvancılık, turizm, maden gibi konular tartışılacak. Cumhuriyet üni-versitesi Sivas’ın gelişmesinde önemli rol oynayacak bir kurum. 25 bininüzerinde olan öğrencisi, 512 öğretim üyesi, 3000 civarında çalışanıyla bir-likte genç, enerjik, bilginin üretildiği, bilginin üretime katıldığı, gelişmede yeralabildiği bir kurum aşamasında. Üniversite, şehir iş birliği ile üniversite ça-lışanlarının geleceğe yönelik plan ve projeleri ile birlikte şehrimizin kalkın-masında önemli bir yeri olacaktır. Üniversitemizde yapılacak olan yeni yatı-rımlar, üniversitemizin ve şehrimizin birlikte planladığı Teknokent uygulama-ları, nano teknolojilerindeki gelişimler o alanda yapılan projelerle birlikte

23

Türkiye ve değişik illerde bulunan, yurt dışında bulunan Sivaslıların katkı-sıyla üniversitemiz ve şehrimiz zaman içerisinde daha da gelişti. Ben şunainanıyorum ki; Cumhuriyet Üniversitesi ve Sivas çalışanlar, işverenler birlik-te el ele verdiğinde çok iyi yerlerde olacağız. Sivas için çalışanlar gelişme-de pozitif olan bazı noktalar var. Bunlar, hepimizin bildiği şeyler; hava ulaşı-mının açılması, Sivas’ın limanlara doğru açılan yeni yollara kavuşması,genç, enerjik bir çalışma grubunun olması, yönetimde birlik, plan ve proje-lerin birlikte yapılması, sadece plan ve projelerin değil yeni çalışmalarla be-raber değişik alanlarda ortaya çıkan fırsatlar değerlendirildiğinde Sivas’ınönünün açık olduğunu düşünüyorum.

Toplantıya düzenleyen tüm birimlere teşekkür ediyor, saygılar sunuyo-rum.

24

SİVAS BELEDİYE BAŞKANI SAMİ AYDIN’IN KONUŞMASI

Anadolu’nun kalbi konumundaki Sivas’ımız gelişme sürecini hızlandır-mak amacıyla düzenlenen toplantıya hoş geldiniz diyorum.

Değerli konuklar, aslında Sivas’tan bahsederken birçok uygarlığa ev sa-hipliği yapmış, 7 bin yıllık tarih ve Dünya yüzüne yayılmış 7 milyon bir nü-fustan bahsediyoruz. Ancak, hepimizde biliyoruz ki bu kadar tarihi derinliğiolan 28.500 km2’lik adeta bir ülke büyüklüğündeki dev şehir beklenen ge-lişmeyi bir türlü sağlayamamıştır. Günümüzde, kentleri tarif ederken çeşitlisıfatlar kullanırız. Memur kenti, tarım kenti, sanayi kenti, turizm kenti, üni-versite kenti, maden kenti gibi. Bu sıfatlar bize o kentlerin neleri pazarlaya-rak geliştiklerini gösterir. Bu pencereden Sivas’a baktığımızda kesin olarakşu statüdedir demek pek mümkün olmaz. Sivas, çok büyük bir toprak par-çası olmasına rağmen, tarım şehri değildir. Devletin tüm bölgelerde il mü-dürlükleri olmasına karşın memur şehri değildir. Yeraltında hazineleri gizliolmasına rağmen yer üstüne çıkarılmadığı için maden şehri de değildir. 7bin yıllık tarih ve dünyanın en kaliteli kaplıca sularına sahip olmasına rağ-men turizm şehri de değildir. Bir başka deyişle Sivas’ta hepsinden biraz ol-masına rağmen hiç birini öne çıkarıp Sivas’ın kaderini belirleyecek konumagetirememişizdir. Ancak bu durum böyle gitmemelidir. Sivaslı artık bunu ter-si çevirmenin gayreti içine girmiş ve bu yolda kolları sıvamıştır. Bugün bu-rada yapılan toplantıda bunun aslında bir sonucudur. Özellikle son yıllardaelde edilen güç birliği gerek sanayimizdeki gelişmeye, gerekse ilin kalkın-ması için üretilen formüllerin hız kazanmasına vesile olmuştur. 5084 sayılıteşvik yasasını en iyi değerlendiren illerden biri olmamızda bu birlikteliğinrolü çok büyüktür. Sivas, ne ile nasıl kalkınır diye sorulduğunda cevap ver-mek hemen kolay olmasa da, söylenecek çok şey vardır. Son yıllarda gerekmerkezi hükümetimizin uyguladığı pozitif tarım politikaları, gerekse tarım ilmüdürlüğümüzün yaptığı kararlı çalışmalar sonucunda tarım sektöründeçeşitlilik artmış ve Sivas’ımızda da verimli tarımın yapılabileceği görülmüş-

25

tür. Patates üreticimiz markalaşmış ve doğrudan fabrikalara üretim yaparhale gelmiştir. Yer bitkilerinde ülkemizin ilk Ot Borsasının Sivas’ta kurulmuşolması da bu yolda umudumuzu arttırmıştır. Meyve bahçeciliğindeki geliş-melerde olumlu sonuç vermiştir. Kanola bitkisi ve ayçiçeği üretimi de hızlageliştiğini görmekteyiz. Biz tarımı maalesef sadece köyde yaşayan insanlar-la yapmaya çalışıyoruz. Köylü olmak başka bir şey, çiftçi olmak ise ayrı birşeydir. Oysaki tarım, başlı başına bir sektördür. Sermaye ister, yetişmiş in-san gücü ister. İşte önümüzdeki süreçte bizim bunu sağlamamız gerekiyor.Tarımın bir diğer kolu olan hayvancılıkta da aslında paralel bir durum sözkonusudur. Eskiler derdi ki ne kadar ot o kadar et. Yani hayvancılığın verim-li olması için otun bol olması, meraların geniş olması son derece önemli. Bukonuda Sivas’ın ne kadar avantajlı olduğu ortaya çıkmaktadır. Zira Sivastopraklarının %42’si çayır ve meralardan oluşmaktadır. Hayvancılıkta bualanlarımız iyi kullanmamız gerektiğini düşünüyorum. Sivas olarak uzun sü-redir üstünde kafa yorduğumuz, ancak bir türlü pratiğe dökemediğimiz birhusus var. Hayvancılıkta sanayi entegre etme projesi. Bir başka deyişle;Hayvancılık Organize Sanayi Bölgesi. Oluşturacağımız bölge bir tarafta fab-rikalar gibi besi ahırları sıralanırken, diğer tarafta da o hayvanların etini, sü-tünü, derisini hatta gübresini işleyen fabrikaların olması gerektiğine inanıyo-rum. Bu konuda yeni bir gelişme oldu. Sayın Başbakanımızın Sivas ziyare-ti sonrasında gerek sayın Valimizin gerek sivil toplum örgütlerimizin, gerekbizlerin arzusu ile iletilen konu çözüme kavuştu. Bildiğim kadarıyla SayınVali bey geldiler. 16 bin hektarlık bir alan özel dairemize tahsis edildi ve ikin-ci Organize Sanayi Bölgemizi de inşallah yakın zamanda bu şekilde kurula-cak ve bunun da bir bölümü inanıyorum ki Hayvancılık Organize SanayiBölgesi olacaktır.

Değerli konuklar, saygı değer katılımcılar, gelelim sanayinin gelişmesi-ne, Hayvancılık Organize Sanayinin yanı sıra diğer alanlardaki fabrikalarınve ihracatın artış eğiliminde olması elbette bize umut veriyor. Bizi umutlan-dırıyor. Bu sürecin daha da hızlandırılması üretilen ürünlerin limanlara ko-lay ulaşması için biraz önce de bahsedildiği gibi, Sivas-Fatsa karayolununbir an önce tamamlanması çok büyük önem arz etmektedir. Çünkü üretilenürünlerin pazara en kısa yoldan ve en ucuz maliyetle ulaşması yatırımcımıziçin oldukça önemlidir. Bunun dışında, Sivas yeraltı zenginliklerini işleyerekartı değer üretmeli ve şehrin ekonomisine kazandırmalıdır. Bunu sağlama-nın yolu yine sektörel teşvikten geçmektedir. Genel teşvikte bizi dâhil ettik-leri için minnettar kaldığımız hükümetimizin, sektörel teşvik çıkararak Si-vas’ı madene dayalı sanayin kalkınmasında desteklemesi ve teşvik kapsa-mına alması Sivas’ın kalkınma reçetesini hızlandıracaktır.

26

Turizm sektöründe ise Sivas’ımız bilinenin aksine zengin bir ildir aslında.Nasıl ki madenleri yerin altından çıkarmadığı için şu anda ekonomik artısıyoksa, turizm egümanlarını da maalesef şu ana kadar pek gün yüzüne çı-kardığımız, tanıttığımız ve pazarladığımız söylenemez. Günümüzde, deniz,kum ve güneş turizminden çok insanların alternatif turizme yöneldiği dünya-da Sivas’ın turizm sektörünün beğenisine sunacağı birçok değer mevcuttur.Her şeyden önce 7 bin yıllık tarihin bıraktığı miras bizim için paha biçilmezbir servettir. Sivas, kent meydanı içinde Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyetinilk yıllarına ait birçok eseri barındırmasıyla ülkemizdeki gerçek anlamda tekaçık hava müzesidir. Divriği Ulu Cami UNESCO’nun dünya mirası listesinealdığı yegâne eserdir. Kangal Balıklı Kaplıca başta olmak üzere birçok şifa-lı suyumuz henüz keşfedilememiş ve yeterince anlatılmamış hazinelerimiz-dir. Sürekli şikâyet ettiğimiz uzun ve sert kışımız, kışımızı bir türlü avantajaçevirememişizdir. Oysaki Sivas merkezinin hemen etrafında kış olimpiyatla-rı yapılacak tesislerin kurulabileceği 20 civarında dağ ve tepe mevcuttur. Bualanda yıllardır tartıştığımız Yıldız Dağı projesi artık hayata geçirilmelidir.Turizmde yeterli patlamayı yapamayışımızın yegane sebebi ise yeterli yatı-rımı ve yatırımcıyı bulamamaktır. Turizmde öncelikli iller arasına alınmamızise çok olumlu bir gelişme ve bu süreci hızlandıracak bizim için bir süreçtir.Turizm de atılacak ilk adım, adımlarımız diğer illerdeki Sivaslıların yılda enaz bir defa Sivas’a getirerek iç turizmi canlı tutmaktır diye düşünüyorum. Si-vas turizmine yatırımı teşvik etmeli, şehrin fiziki ve sosyal dokusunu sürek-li geliştirmeliyiz. Bunu sağladıktan sonra gelecek anlamada turizm potansi-yelini harekete geçirebilir ve pazarlayabiliriz. İşte o zaman Sivas’ın ekono-mik girdileri arasına turizm geliri de yazmamız mümkün olacaktır.

Değerli konuklar, aziz misafirler, ülkelerden ziyade kentlerin yarıştığı, re-kabet ettiği dünyada, Sivas’ı güçlü kılmak yegâne hedefimizdir. Yaşamstandardı her geçen gün yükselen modern bir kent olma yolundaki mücade-lemize yapacağınız katkılar için şimdiden hepinize teşekkür ediyorum.Cumhuriyetimizin temellerinin atıldığı kentimizi, cumhuriyetimizin 100. yılıolan 2023’de daha yaşanabilir, daha refahı artmış, sanayide, tarımda ve tu-rizmde ülkede söz sahibi olan bir yere taşımak için bu heyecanı korumakumudu ve hevesiyle hepinizi saygı ile selâmlıyorum. Emeği ve katkısı olan-ları kutluyorum.

27

28

SİVAS VALİSİ VEYSEL DALMAZ’IN KONUŞMASI

Öncelikle Anadolu’da henüz açılmamış bir hazine olan ilimizin ekonomikgelişmesi adına çok güzel fırsatları ilimize getirecek, tanıtacak böyle bir or-ganizasyonu böyle bir seminerin ve bilgilendirme toplantısının büyük yarar-lar getireceğini düşünüyorum ve bu vesile ile hepinizi en içten dileklerimlesaygı ve sevgilerimle selâmlıyorum. İlimize hoş geldiniz.

Sivas, bütün konuşmacılarımızın belirttiği gibi Anadolu’nun kavşak nok-tasında önemi gittikçe artan geçmişte önemli olan ama her dönem artan ge-niş bir mekâna sahip, geniş yeraltı rezervlerine sahip, ekonomik potansiye-le sahip bir ilimiz. Bu genişliğine, bu önemine rağmen şuanda geldiğimizmesafe itibari ile henüz daha işin başında olduğumuzu görüyoruz ve Sivasyeni ufuklara doğru bir açılım bekliyor. Bu açılımda bu tür toplantıların, bi-limsel organizasyonların diğer sosyal ve kültürel organizasyonların ne ka-dar etkili olduğunu ve verimli olduğunu bizler gün ve gün görüyoruz. Güngeçmiyor ki Sivas’ta yaptığımız bu organizasyonlar, bu bilimsel toplantılarilimize hem ekonomik hem diğer alanlarda bize gerçekten çok büyük katkısağlıyor. Geçen yıl yaptığımız ve birlikte bütün il olarak altına imza koydu-ğumuz “Maden Kenti Sivas Zirvesi” bu anlamda ilimize zaten potansiyeli ta-şıyan bir yerde bize çok büyük katkılar sağladı, çok büyük açılım sağladı. Ozamandan itibaren verilen ruhsatların sayısı arttı, hala daha ilimize bu an-lamda yatırımcıların gelmesi devam ediyor. Bildiğiniz gibi yer altı zenginlik-leri öncelerden beri var. Sivas’ta demir çelik cevheri o zamanlardan beri hepçıkarılıyor ama dışarı gidiyor. Bakırımız var, kısmen çıkarılıyor dışarı gidiyor.Hiçbir izabe tesisimiz hiçbir işleme tesisimiz maalesef rezervin çıkarıldığıyerde yok. Ama şimdilerde yavaş yavaş bu maden rezervlerimizin değerlen-dirileceği işletmeleri görüyoruz ilimizde. Hele metalik madenlerdeki fiyat ar-tışı bu anlamda ilimize doğru yönelişin sayısını gittikçe arttırdı. Ama karşı-mıza bu madenleri rezerv olarak çıkarmak değil son mamül madde olarakişletmesine ait tesislerin kurulacağı yerlerle ilgili de yatırımcımızı bizim bu-

29

raya çekmemiz gerekiyor. Bunun için belki geniş alanları da içine alan Or-ganize Sanayi gerekiyordu. Yıllarca süren çalışmalarımız vardı ama maale-sef demir çelik işletmelerimizin istimlâk ettiği alanlar demir çelik işletmeleri-nin de kapatılmasından sonra maalesef tozlu raflarda kaldı. Tescili bile ya-pılamadı kamulaştırma parası ödenen yerlerin. Fakat arkadaşlarımızdagayretle tek tek tozlu raflardan aldığımız dosyaları sonuca ulaştırmak sure-tiyle 23 bin dönümlük yerin hemen hemen 16-17 bin dönümlük yerin tesci-lini ve demir çelik adına tahsisini sağlamıştık, tescilini sağlamıştık. Özelleş-tirme idaresine yaptığımız müracaatla bu tescili sağlanan sahaların özelidaresine devri ve Organize Sanayi yapılmak üzere devri gerçekleşmiş ol-du. Bu ilimiz adına büyük bir gelişme, umuyorum bundan sonra kısa za-manda mevzi veya diğer imar uygulamasıyla öncelikle sektörel planları ya-parak ki bizde madencilik sektörü, mermercilik sektörü, tarımsal sanayi sek-törü ilimizde bizim ilk başta ele alacağımız sektörler bu anlamda da şimdi-ye kadar Organize Sanayimizde, 1. Organize Sanayimizde sektörel planla-mayı yapamamışız. Mermer işletmelerimizin yanında tekstil işletmemizi, he-men onun yanında gıda işletmememizi birlikte görebiliyoruz. Bu da bize sı-kıntı getiriyordu. Ancak 1. Organize Sanayimizde o zamanlarda ilimize han-gi yatırımcı kim gelecekse gelsin mantığıyla bakılınca tabii olacak konular-da bu şekilde oldu. Buna rağmen biz yine Organize Sanayimizin hemen he-men 5 bine yakın bir istihdama ulaşması şu anda durum itibarıyla biz gözbebeği olarak bakıyoruz ve bunu geliştirmeye gayret ediyoruz. Ancak, için-den demiryolu geçen, su problemi olmayan, doğalgaz ve diğer elektrik prob-lemi olmayan bir alanda sektörel planlaması yapılmış, son derece modernbir Organize Sanayin olması Sivas’ımıza Orta Anadolu’dan bir çıkış yakala-mak isteyen ilimize çok büyük katkılar yapacağına gönülden inanıyorum vebu uğurda da ilimizin her kesimi ile birlikte hareket ederek en güzel sonucualacağımızı düşünüyorum. Ülkemizde bir global krizin etkilerini görüyoruz.Az önce değerli genel müdürümüzün de ifade ettiği gibi ben kriz lafını birazdaha fazla rencide edici buluyorum. Fakat Türk milleti en zor şartlara görekendisini ayarlamak durumundadır. Bu bakımdan, bu ortamı, dışarıdan ge-len ortamı çok hafife alarak işi geçiştirme yolundaki bir gayretinde veya işigeçiştirme yolundaki bir algılamanın da ülkemize zarar getireceğini düşünü-yorum. Bizim insanımız ayağını yorganına göre uzatmasını bilecek ve har-camalarını, işletmesini buna göre dizayn edecektir. İnşallah en kısa zaman-da bu krizden hiç etkilenmeden bu dönemi atlatacaktır diye düşünüyorum.Yine ilimiz ve ülkemiz açısından da bu anlamda en büyük sorunun üretimyapmamaktan geçtiğini biliyorum ben daha doğrusu biz elimize geçen fır-satları iyi değerlendirmemiz, bize düşen görevleri iyi yapmamız iyi çalışma-

30

mız gerektiğini düşünüyorum. Daha önceleri belki biz uluslar arası alanaaçılmadan önce ekonomimiz kapalı ekonomi sistemindeyken, dağlarda sü-rülerimiz vardı, binlerce sürülerimiz vardı. Hiç ekilmeyen yerlerimiz yoktu.Kendi kendimize yeterliydik ama son zamanlarda artık dışa açıldık biz. Fa-kat bu dışa açılırken maalesef biz fazla açıldık herhalde köylerimizde ma-alesef bizim o sürülerimiz kalmadı artık. Ekecek yerlerimiz vardı şimdi hiçekilmiyor oralar. Belki 10-15 yıldır sürülmeyen tarlalarımız var köylerimizde.Ben krizin faturasının bu yönden milletimize çıkacağını düşünüyorum. Eğerbiz kendi kendimize yeterliliğimizi koruyabilirsek, kendi rezervimizi iyi değer-lendirebilirsek, bu anlamda dışarıdan gelen krizlerin bize vız geleceğini dü-şünebiliriz. Ama şunu da özellikle söylemek istiyorum. Türkiye ülke olaraken zor zamanlarda bile bir araya gelerek, kenetlenerek, dayanışma içerisin-de belki sahip olduğu bir lokmayı yanı başındaki kardeşiyle paylaşarak da-ha nice kriz ortamlarını geride bırakmıştır. Bence bu dönemde onlar için buşekildeki bir dayanışmayla geride bırakılacaktır diye düşünüyorum. Belki enbüyük şu anda muhtaç olduğunuz şey o birlik, beraberlik ve dayanışmaduygusudur diye onuu yenilemek istiyorum. Bildiğiniz gibi Sivas’ımızın çokrezervi var. Ama bu rezervleri, bu potansiyeli yeterince değerlendiremiyoruzhep bunları ifade ettik. Yatırımcımızı buraya çağırmaya gayret ediyoruz. Ba-zen memleket sevdalılarını memlekete davet ediyoruz. Ancak buradaki re-zervlerin değerlendirilmesi, yatırımların buraya çekilmesi, yatırımcıların bu-raya çekilmesi öyle bazen vatan millet sevdasıyla olmuyor. Gelecek yatırım-cımız öncelikle hesabını kitabını çok iyi yapması lazım. Karlı olacaksan,rantabl olacaksan gerekli incelemeyi yaparak ilimize gelmesi lazım. Yeterlisermaye bu anlamda kendi kendine yeterli olan ve gücü olan sermayeninburaya gelmesi durumunda da başta il yetkilileri olarak bizlerin, yerel yöne-timlerimizin, iş adamlarımızın ve sivil toplum örgütlerimizin hep beraber bu-na destek vermesi gerekiyor. Gerekirse yönetim yerlerimizi, hizmet binala-rımızı, kendi arsalarımızı, yerleşim yerlerimizi vereceğiz ve o yatırımcımızahizmete açacağız. Değilse biz normalde biz her gün kapımızı aşındıran iş-siz insanımıza değil iş bulmak her gün işsiz kitlesini biraz daha arttırmak el-de değil. Onun için öncelikle gelen yatırımcıyı her yönden iyi değerlendirme-miz ve kol kanat germemiz kucak açmamız gerekiyor. Bu anlamda biz bir-likteliği sergiliyoruz Sivas’ta ve hep beraber yatırımcımızı ilimize davet edi-yoruz. Gelen yatırımcılarla beraber, şu anda Sivas’ta güzellikleri hep bera-ber yaşıyoruz. Günden güne istihdam hacmi artıyor. İnşallah böyle biz yeniaçılımlar yeni istihdam şekli beklerken bu kriz bu sıkıntılar bizi daha da sı-kıntıya sokmaz. Ben Sivas’ta görüyorum bu ekonomik sıkıntı olmasına rağ-men Organize Sanayimizde hala inşaatı devam eden fabrikalar var. O da bi-

31

zim bir güvencemiz diye düşünüyor ve bu fedâkar iş adamlarımızı gönüldentebrik ediyorum.

İktisadi Araştırmalar Vakfımızın, Ziraat Bankasının sponsorluğunda, Ti-caret Odamızın da organizesiyle böyle bir toplantı ilimize çok güzellikler,çok fırsatlar, yeni açılımlar kazandıracaktır. Buna şüphemiz yok. Bu vesileile ilimize gelen değerli konuklarımızı baş üstünde tutuyor onlara hoş geldi-niz diyorum. İnşallah bu gayretler ilimize güzel faydalar sağlayacaktır. Tek-rar bu toplantıların, bu seminerin, bu milletimize verilecek önerilerin, yolgöstermelerin güzel neticelere ulaşmasını gönülden temenni ediyorum.Emeği geçenlere gönülden teşekkür ediyor, hepinize en içten saygı ve sev-gilerimi sunuyorum.

32

ÇALIŞMA OTURUMU -1

Başkan : Osman YILDIRIMSivas Ticaret ve Sanayi OdasıYönetim Kurulu Başkanı

1.Tebliğ : Sivas İlinin Gelişmesinde Sanayi veTicaretin Yeri ve Önemi

Sunan : Doç. Dr. Adem ŞAHİNT.O.B.B. Ekonomi ve Teknoloji ÜniversitesiÖğretim ÜyesiSanayi ve Ticaret Bakanlığı E. Müsteşarı

2.Tebliğ : Sivas İlinin Gelişmesinde Tarım SektörününYeri ve Önemi

Sunan : Prof. Dr. Kemal ESENGÜNGaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat FakültesiTarım Ekonomisi Bölüm Başkanı

3. Tebliğ : Sivas İlinin Gelişmesinde Madencilik veEnerji Sektörünün Yeri ve Önemi

Sunan : Yrd. Doç. Dr. Salih YÜKSEKCumhuriyet Üniversitesi Mühendislik FakültesiMaden Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi

33

34

BAŞKAN: OSMAN YILDIRIM

Birinci bölümün çok verimli geçtiğini belirtmek istiyorum. Özellikle GenelMüdürümüze verdiği bilgilerden dolayı teşekkür ediyorum. Çok önemli top-lantılar yaparak, bizim buradan verdiğimiz mesajları, konuşmalarımızı vedışarıda hemşehrilerimizle yaptığı konuşmalarda aldığı mesajları dikkatealarak iyi kararlar alacağına inanıyorum. Ben tekrar hoş geldiniz diyorum.Sivas ilinin gelişmesinde sanayi ve ticaretin yeri ve önemi hakkında bilgi al-mak üzere Sanayi ve Ticaret Bakanlığı eski müsteşarı TOBB Ekonomi veTeknoloji Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Adem Şahin’e sözü veriyo-rum. Buyurun efendim.

35

36

SİVAS İLİNİN GELİŞMESİNDESANAYİ VE TİCARETİN

YERİ VE ÖNEMİ

Doç. Dr. Adem ŞAHİN

TOBB Üniversitesi Öğretim Üyesi

37

38

Sivas ili ile ilgili çok sayıda bilginin derlendiği kıymetli çalışmalar çerçe-vesinde güncel veriler de dikkate alınarak, İl’in gelişmesinde sanayi ve tica-retin önemi üzerinde yapılan değerlendirmeleri içeren çalışmamız beş anabölümde ele alınmıştır.

Buna göre ilk bölümde Sivas İli’nin mevcut durumunun tespiti yapılarak,ikinci bölümde sanayi yapısı ve sanayinin bölgesel rekabet edebilirlik içinönemi vurgulanmıştır. Yine üçüncü bölümde aynen sanayide olduğu gibi ti-caret yapısı ele alınmış bölgesel ve ülkesel bazda değerlendirmelere yerverilmiştir. Dördüncü bölümde Sivas ilinin özellikle sanayi ve ticaret yapısıçerçevesinde ekonomik anlamda güçlü ve zayıf yönleri ile mevcut fırsatlarıüzerinde durulmuş, son bölümde ise ne yapılabilir noktasında önerilerimizeyer verilmiştir.

I- MEVCUT DURUM

Milli mücadelenin başlatılması yolunda önemli kararların alındığı veCumhuriyetin kurulmasına yönelik ilk adımların atıldığı illerden olan ve Ül-kemiz bölgesel yapılanması içerisinde İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan Si-vas; 28.549 km2’lik yüzölçümü ile Ülkemizin Konya’dan sonra en büyükikinci ilidir.

Ülkemiz coğrafi yapılanmasında ikinci sırada bulunmasına rağmen nü-fus dağılımında 32. sırada yer alan İl’de nüfus, TÜİK verilerine göre 2000-2007 yılları arasında -15,5’lik bir azalma ile 638.464’e gerilemiştir. 1990 yı-lından bu yana yapılan nüfus istatistikleri incelendiğinde yüksek oranda göçveren Sivas’ın nüfusunun yıllar içerisinde azalma gösterdiği ve yıllık ortala-ma nüfus artışı bakımından ülke ve bölge ortalamasının altında seyrettiğigörülmektedir.

DPT tarafından 1996 yılında gerçekleştirilen “İllerin Sosyo-EkonomikGelişmişlik Sıralaması” araştırmasında sosyo-ekonomik gelişmişlik yönün-den “- 0,40802 endeks puanı” ile 48. sırada yer alan Sivas, 2003 yılında ya-pılan sıralamada “-0,40597 endeks puanı” ile 53. sıraya gerilemiştir. Sıradeğişimi oranı ise -1’dir. 2003 yılında gerçekleştirilen bu çalışmadaki en-

39

deks değerlere göre beş gruba ayrılan iller içinde Sivas 4. Derecede geliş-miş iller arasında 7. sırada yer almaktadır1.

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (DPT) tarafından yapılan İllerinve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması’nda Si-vas iline ait istatistikî veriler, Türkiye geneli ile karşılaştırılmış ve aşağıdakitablo geliştirilmiştir. Bu tablodan çeşitli değişkenler altında karşılaştırmalıbilgilere ulaşmamız mümkündür.

Türkiye İle Sivas’ın Nüfus Artış Hızları ve Nüfus Yoğunluğu

Sayım TÜRKİYE SİVAS Sivas’ınYılı Türkiye

İçindekiNüfus Hız Nüfus Nüfus Hız Nüfus Payı

(‰) Yoğun (‰) Yoğun (%)luğu luğu

1927 13.648.270 - 17,7 329.741 - 11,6 2,41935 16.158.018 21,10 21,0 432.996 34,05 15,2 2,71940 17.820.950 19,59 23,2 468.243 15,65 16,4 2,61945 18.790.174 10,59 24,4 490.493 9,28 17,2 2,61950 20.947.188 21,73 27,2 542.004 19,97 19,0 2,61955 24.064.763 27,75 31,3 590.869 17,26 20,7 2,51960 27.754.820 28,53 36,1 669.922 25,11 23,5 2,41965 31.391.421 24,63 40,8 705.186 10,26 24,7 2,21970 35.605.176 25,19 46,3 731.921 7,44 25,6 2,11975 40.347.719 25,01 52,4 741.713 2,66 26,0 1,81980 44.736.957 20,65 58,1 750.144 2,26 26,3 1,71985 50.664.458 24,88 65,8 772.209 5,80 27,0 1,51990 56.473.035 21,71 73,4 766.821 -1,40 26,9 1,32000 67.803.927 18,29 88,1 755.091 -1,54 26,4 1,12007 70.586.256 - - 638.464 - - 0,9

Kaynak: TÜİK

40

1 http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2003-05.pdf 56 -15.10.2008

41

Gelişm

işlik

Sır

ala

masın

aG

öre

İlle

r

Kayn

ak:

DPT

,İlle

rinve

Bölg

eler

inSo

syo-

Ekon

omik

Gel

işm

işlik

Sıra

lam

asıA

raşt

ırmas

ı,20

03,A

nkar

a.

Siv

as

İli

Ge

liş

miş

lik

Pe

rfo

rma

ns

ıTab

los

u

Değ

işken

Yıl

Bir

imS

ivas

81

İlT

ürk

iye

İçin

de

DE

MO

GR

AF

İKG

ÖS

TE

RG

EL

ER

Topl

amNü

fus

2000

Kişi

755.

091

2967

.803

.927

Şehi

rleşm

eO

ranı

2000

Yüzd

e55

.86

3964

,9Yı

llıkO

rtala

ma

Nüfu

sAr

tışHı

zı19

90-2

000

Bind

e-1

,54

6918

,28

Nüfu

sYo

ğunl

uğu

2000

Kişi

km2

26,4

578

88Do

ğurg

anlık

Hızı

2000

Çocu

ksa

yısı

2,76

332,

53O

rtala

ma

Hane

Halkı

Büyü

klüğü

2000

Kişi

5,27

244,

5İS

TİH

DA

MG

ÖS

TE

RG

EL

ER

İ

Tarım

İşko

lund

aÇa

lışan

ların

Topl

amİs

tihda

ma

Ora

nı20

00Yü

zde

66,4

627

48,3

8Sa

nayi

İşko

lund

aÇa

lışan

ların

Topl

amİs

tihda

ma

Ora

nı20

00Yü

zde

5,43

5113

,35

Tica

retİ

şkol

unda

Çalış

anla

rınTo

plam

İstih

dam

aO

ranı

2000

Yüzd

e5,

0955

9,67

Mal

iKur

umla

rİşk

olun

daÇa

lışan

ların

Top.

İstih

.Ora

nı20

00Yü

zde

1,27

513,

11Üc

retli

Çalış

anla

rınTo

plam

İstih

dam

aO

ranı

2000

Yüzd

e28

,46

5443

,52

Ücre

tliÇa

lışan

Kadı

nlar

ınTo

plam

İstih

dam

aO

ranı

2000

Yüzd

e3,

3158

8,81

İşve

renl

erin

Topl

amİs

tihda

ma

Ora

nı20

00Yü

zde

1,31

482,

61E

ĞİT

İMG

ÖS

TE

RG

EL

ER

İ

Oku

rYaz

arNü

fus

Ora

nı20

00Yü

zde

85,4

5287

,3O

kurY

azar

Kadı

nNü

fusu

nTo

plam

Kadı

nNü

f.O

ranı

2000

Yüzd

e77

,52

5380

,62

Ünive

rsite

Bitir

enle

rinO

kulB

itiren

lere

Ora

nı20

00Yü

zde

6,06

378,

42İlk

öğre

timO

kulla

şma

Ora

nı20

00-2

001

Yüzd

e83

,56

6398

,01

Lise

lerO

kulla

şma

Ora

nı20

00-2

001

Yüzd

e30

,01

5236

,92

42

Değ

işken

Yıl

Bir

imS

ivas

81

İlT

ürk

iye

İçin

de

Mes

lek

Lise

leri

Oku

llaşm

aO

ranı

2000

-200

1Yü

zde

20,6

137

20,4

9S

AĞ

LIK

GÖ

ST

ER

GE

LE

Rİ

Bebe

kÖ

lüm

Ora

nı20

00Bi

nde

5312

43O

nbi

nKi

şiye

Düşe

nHe

kimSa

yısı

2000

Kişi

1120

13O

nbi

nKi

şiye

Düşe

nDi

şHe

kimiS

ayıs

ı20

00Ki

şi0,

373

2,2

On

bin

Kişiy

eDü

şen

Ecza

neSa

yısı

2000

Adet

1,5

572,

9O

nbi

nKi

şiye

Düşe

nHa

stan

eYa

tağı

Sayı

sı20

00Ha

stan

eYa

t.30

1123

SA

NA

Yİ

GÖ

ST

ER

GE

LE

Rİ

Org

anize

Sana

yiBö

lges

iPar

selS

ayıs

ı20

00Pa

rsel

202

2628

.726

Küçü

kSa

nayi

Site

siİş

yeri

Sayı

sı20

00Ad

et1.

586

1581

.302

İmal

atSa

nayi

İşye

riSa

yısı

2000

Adet

1657

11.1

18İm

alat

Sana

yiYı

llıkÇa

lışan

larO

rtala

ma

Sayı

sı20

00Ki

şi4.

314

421.

130.

488

İmal

atSa

nayi

Kuru

luG

üçKa

pasit

eM

iktar

ı20

00Be

ygir

Güc

ü35

.716

4813

.478

.078

Fert

Başı

naİm

alat

Sana

yiEl

ektri

kTü

ketim

i20

00KW

s10

855

550

Fert

Başı

naİm

alat

Sana

yiKa

tma

Değe

ri20

00M

ilyon

4810

835

0TA

RIM

GÖ

ST

ER

GE

LE

Rİ

Kırs

alNü

fus

Başı

naTa

rımsa

lÜre

timDe

ğeri

2000

Mily

onTL

1,13

737

1.12

4Ta

rımsa

lÜre

timDe

ğerin

inTü

rkiye

İçin

deki

Payı

2000

Yüzd

e1,

4223

100.

00İN

ŞA

AT

GÖ

ST

ER

GE

LE

Rİ

Daire

Sayı

sı20

00Ad

et11

7.14

934

16.2

35.8

30Bo

rulu

SuTe

sisat

ıBul

unan

Daire

Ora

nı20

00Yü

zde

9819

97K

ayn

ak:

DPT

43

Ayrıca Sivas; Avrupa Birliği (AB) tarafından Ülkemize tahsis edilenAB’nin katılım öncesi ekonomik yardımlarının (IPA kapsamında) kullandırıl-ması kapsamında, coğrafi olarak kişi başına düşen milli geliri Türkiye orta-lamasının % 75’inin altında kalan bölgeler arasından seçilen 15 cazibe mer-kezinden biridir. Bu cazibe merkezlerinin sanayileşme yoluyla gelişmesi vediğer bölgelerle arasındaki farkların giderilmesi için hızla rekabetçi bir yapı-ya kavuşturulması gerekmektedir.

II- SANAYİ YAPISI

Bölgesel farklılıkların giderilmesi ve ekonominin rekabetçi bir yapıya ka-vuşturulması için en önemli unsurlardan biri olan ve beceriler, kaynaklar,teknoloji ile sermayenin bir araya gelerek oluşturduğu sanayi sektörü istih-dam yaratmakta, döviz kazandırmakta, iç arzı desteklemekte ve servet ya-ratmaktadır. Tüm bunların sonucunda da artan talep, mali güç, sermaye veyaşam niteliği ile birlikte toplumun rekabet gücü artmaktadır2.

Her ülke gibi Türkiye’nin de ayakta kalma şansı rekabet gücü yüksek birülke olmasına bağlıdır. Bu da ancak sanayinin rekabet gücünü ve verimlili-ğinin artırmak, sürdürülebilir gelişmeyi sağlamak üzere belirlenecek sanayipolitikası ile mümkündür. Belirlenecek politikanın ise;

• Ar-Ge ve teknolojiye önem veren,

• Teknoloji üreten,

• Özgün tasarım ve marka oluşturan,

• Tüketici sağlığı ve tercihlerini gözeten ve

• Çevre normlarına uygum üretim yapan

bir yapıya sahip olması gerekmektedir.

Bu amaçla sanayimizin ve sanayi sektörü gibi tüm sektörlerin geleceğedönük yapılanma planları ve politikalarını belirlemek üzere yapılan çalışma-larla temel müdahale alanları tematik ve bölgesel olarak ele alınmış ve po-litika öncelikleri belirlenmiştir. Bu çalışmaları ve müdahale eksenleri aşağı-da kısaca ifade edilmeye çalışılmıştır.

44

2 TÜSİAD, “21. yy’la Doğru Türkiye: Geleceğe Dönük Bir Atılım Stratejisi”, 1991, İstanbul.

Bu Çerçevede Ülkemizde Yapılan Çalışmaların Temel Müdahale Eksen-leri

Tüm bu politika önceliklerinin yanı sıra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ncahazırlanan Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı ise Türki-

45

ye’nin sosyal ve ekonomik kalkınmasına katkı sağlamak üzere ülke kaynak-larını programın etkisinin ve katkısının en yüksek olacağı belirli sayıdakisektörlere ve bölgelere (coğrafi ve tematik) yoğunlaştırmayı hedeflenmiştir.Bu yoğunlaşma diğer çalışmalara göre daha ileri seviyededir3.

Artan dünya rekabet şartları altında sanayinin rekabet gücünü ve verim-liliğini artıracak mekanizmalar oluşturularak dışa dönük bir yapı içerisindesürdürülebilir sanayileşme faaliyetlerini desteklemek amacıyla özellikle Av-rupa Birliği’nin rekabet gücü yüksek, dinamik, bilgi tabanlı ekonomisi olmahedefi doğrultusunda geliştirilen politikalar ve yukarıda değindiğimiz ulusalstratejik dokümanlar ile Ülke önceliklerinin altı çizilmeye çalışılmaktadır.

Sanayinin yapısının, olabildiğince yerel kaynakların kullanıldığı, çevreselnormlara uygun üretim yapıldığı, tüketici sağlığının ve tercihlerinin gözetil-diği, nitelikli işgücünün kullanıldığı, stratejik yönetim yaklaşımının uygulan-dığı, Ar-Ge’ ye önem verilen, teknolojik ve orijinal tasarım ve markalarınüretildiği bir seviyeye kavuşturulup, uluslararası piyasalarda güçlü bir konu-ma getirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede yine ulusal stratejik doküman-lar çerçevesinde Ülkemizde müdahale alanlarının altı çizilmiştir.

46

3 STB, “Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı”, 2007,Ankara, S 13.

47

Geleneksel yöntemlerle üretimlerini sürdüren mevcut işletmelerin ulusla-rarası alanda rekabet edebilir duruma gelmeleri için teknoloji tabanlarınınyükseltilmesi, yüksek katma değer oluşturacak bir yapıya kavuşturulmaları,yeni işletmelerin doğrudan ileri teknolojilere dayalı olarak kurulmaları ve ya-tırımların yüksek katma değer oluşturacak sektörlerde yoğunlaşmalarınısağlamak gerekmektedir. Bunun da en önemli unsuru insan kaynağıdır. Bunedenle rekabet edebilirlik kapsamında yürütülen tematik çalışmalarda işortamının iyileştirilmesine yönelik bazı önemli tedbirlerin alınması gerek-mektedir. Bu çerçevede Orta Vadeli Plan’da tedbirler;

• Hedef bölgede yeni işletmelerin sayısını artırmak için;

daha iyi bir iş ortamı yaratmak,

• Mevcut işletmelerin verimliliğini ve rekabet güçlerini iyileştirmek,

• Fiziki altyapının iyileştirilmesi ve hedef bölgelerdeki KOBİ’ler için des-tekleyici bir çevrenin yaratılması yolu ile toplam istihdama katkıda bu-lunmak,

şeklinde belirlenmiştir.

Ayrıca, tüm bu tedbirler ışığında daha iyi bir iş ortamının yaratılabilmesiiçin sanayi altyapısının geliştirilmesi, finansal araçların oluşturulması, Ar-Ge, inovasyon, teknoloji ve bilgi iletişim teknolojileri altyapısının geliştirilme-si gerekmektedir.

Tüm bu anlatılanlar çerçevesinde rekabet edebilirlik ve bölgesel bazdaSivas’ı ele alacak olursak: Ana sektörler itibariyle GSYİH’nın dağılımınabaktığımızda 2001 yılı TÜİK verileri kapsamında, sanayi ve ulaştırma-ha-berleşme sektörlerinin GSYİH içindeki paylarında artma; tarım, inşaat ve ti-caret sektörlerinin paylarında ise azalma meydana geldiğini görürüz. 2001yılı verilerine göre cari fiyatlarla 1.269,8 trilyon TL olarak gerçekleşen ilGSYİH’ında en yüksek pay yüzde 22,4 ile sanayi sektörünün olup, bunuulaştırma ve haberleşme sektörü izlemektedir. Daha önceki yıllarda Sivas iliGSYİH’sında ilk sırada yer alan tarım sektörü, 2001 yılı itibariyle GSYİH’daulaştırma ve haberleşmenin gerisinde kalarak üçüncü sırada yer alırken, ti-caret sektörü de dördüncü sırayı almıştır.

Sanayi sektör payının diğer sektörlere göre daha fazla olduğu ve bu payyapısıyla sektörel dağılım itibariyle nispi olarak sanayi ağırlıklı bir yapı gös-terdiği görülmektedir.

48

Sivas İlinde GSYİH’nın Sektörlere Göre Dağılımı

(2001)

Kaynak: Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas.

Sektörler Cari Fiyatlarla Sabit Fiyatlarla

Değer Sektör Gelişme Değer Sektör Gelişme

(Milyon TL) Payları Hızı (Milyon Payları Hızı

(%) (%) TL) (%) (%)

1. Tarım 200.848.640 15,8 29,9 112.788 15,5 0,1a. Çiftçilik ve hayvancılık 197.065.125 15,5 29,7 109.327 15,0 0,1b. Ormancılık 2.113.495 0,2 59,7 2.153 0,3 0,9c. Balıkçılık 1.670.019 0,1 31,3 1.307 0,2 -5,32. Sanayi 284.289.760 22,4 101,6 187.984 25,9 6,3a. Madencilik vetaşocakçılığı 92.907.567 7,3 112,5 82.761 11,4 9,0b. İmalat sanayi 44.072.987 3,5 65,3 28.859 4 -2,5c. Elektrik,gaz,su 147.309.207 11,6 108,6 76.365 10,5 6,93. İnşaat 64.104.498 5,0 14,5 41.190 5,7 -12,24. Ticaret 191.293.163 15,1 45,2 138.822 19,1 -7,1a. Toptan veperakende ticaret 175.605.770 13,8 43,9 130.064 17,9 -7,3b. Otel, lokanta hizmetleri 15.692.394 1,2 62,2 8.758 1,2 -2,85. Ulaştırma ve Haberleşme 213.910.897 16,8 69,8 102.476 14,1 -2,26. Mali kuruluşlar 11.290.143 0,9 27,2 7.759 1,1 -7,37. Konut sahipliği 27.338.165 2,2 47,6 54.350 7,5 1,58. Serbest meslek ve hizmetler 19.239.497 1,5 58,6 7.228 1,0 0,49. (Eksi)İzafi banka hizmetleri 13.137.082 1,0 146 6.921 1,0 -8,510. SektörlerToplamı (1-9) 999.182.683 78,7 55,3 645.677 88,9 -1,011. Devlet hizmetleri 250.845.821 19,8 47,0 61.488 8,5 1,512. Kâr amacı olmayan özel hiz.ku. 484.413 0,0 72,0 4.929 0,7 -11,713. Toplam(10+11+12) 1.250.512.916 98,5 53,5 712.093 2,0 -0,914. İthalat vergisi 19.287.121 1,5 33,1 14.418 98,0 -23,1GSYİH (Alıcı Fiyatlarıyla) (13+1) 1.269.800.037 100,0 53,2 726.512 100,0 -1,4

49

İl’in GSYİH’sında sanayi sektörü, alt sektörlerine bakacak olursak; 2001yılında cari fiyatlara göre sanayi sektörü hasılası içinde en fazla pay yüzde51,8 ile elektrik, gaz, su sanayisine ait olup, yüzde 32,7 ile madencilik ve ta-şocakçılığı, yüzde 15,5 ile de imalat sanayi hasılaları onu izlemiştir4.

Sivas ilinde sanayi kesiminin payı Türkiye Geneli’ndeki % 30’luk ortala-manın altında kalmaktadır. Tüm sektörler içerisindeki en geniş pay ise hiz-metler sektörüne aittir, sanayi sektörü hizmetler sektöründen sonra gelmek-tedir.

2000 yılı istihdam göstergelerinde ise GSYİH’nın aksine en fazla istih-dam tarım sektöründedir. Sanayi tarıma göre oldukça düşük bir oranla ikin-ci sırada yer almaktadır. Bu durum Türkiye geneliyle karşılaştırıldığındabenzerlik göstermektedir. Toplam istihdamla sanayi istihdamı karşılaştırıldı-ğında istihdam oranı ülke ve bölge ortalamasının altında kalmaktadır.

İstihdam Göstergeleri

(2000 Yılı)

Kaynak: DPT, “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”, 2003, Ankara.

İstihdam Alanı Türkiye İç Anadolu Sivas

Toplam İstihdama Oranı (%)

Tarım 48,38 46,81 66, 46Sanayi 13,35 10,55 5,43Ticaret 9,67 8,90 5,09Mali Kurumlar 3,11 4,01 1,27

50

4 Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas.

Bu durum bize Sivas’ta sinai faaliyetlerin üretim değeri ve istihdam ola-rak oldukça az olduğunu göstermektedir. Buradan şöyle bir sonuca varabi-liriz Sivas’ta tarımda çalışanların oranı oldukça yüksek olmasına rağmen,bu sektörden elde edilen gelir oldukça düşüktür. Diğer yandan sanayi sek-töründe istihdam oranı oldukça düşük olmasına rağmen elde ettikleri gelirtarıma göre daha yüksektir.

Ayrıca, ilde faaliyette bulunan işletmelerinin çoğunluğunu oluşturan15.239 küçük ve orta ölçekli işletme bünyesinde toplam 35.222 kişiye istih-dam sağlanmaktadır (2002 TÜİK). Her ne kadar durum böyle olmasına rağ-men İl’de imalat sanayi yeterince gelişmemiştir. İl’in konumu, tarım, hizmetve ticaret sektörlerinden elde edilen sermaye birikiminin sanayi yatırımları-na yeterince yönlendirilememiş olması ise imalat sanayinin gelişmemesin-deki önemli etkenlerdir5.

Bir ilin ekonomik gelişmişliğinin önemli bir göstergesi olan sanayi sektö-rü bilgiye dayalı ekonominin yarattığı fırsatları yakalayabilmenin yoludur. Bunedenle küreselleşen dünyada, bilginin yarattığı rekabet avantajlarındanyararlanabilmek için güçlü bir sanayi altyapısına sahip olmak gerekir. Bununda yolu Küçük Sanayi Siteleri (KSS), Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Tek-noloji Geliştirme Bölgeleri (TGB), Endüstri Bölgeleri (EB), Serbest Bölgeler(SB), İşletme Geliştirme Merkezleri (İŞGEM) ve İş Geliştirme Merkezle-ri’nden (İGEM) geçmektedir.

Sanayinin gerek çevreye zarar vermeden, gerekse üretimin sağlıklı birşekilde gelişmesi açısından oldukça büyük bir öneme sahip KSS ve OSB’lerbakımından Sivas, diğer cazibe merkezi iller içerisinde daha iyi seviyededir.

Sivas’ta imalat sanayi yeterince gelişmemiş olduğu için mevcut 2007 ve-rilerine göre faaliyette bulunan bir adet OSB bulunmaktadır. İkinci OSB ça-lışmaları ve Tarım İhtisas OSB çalışmaları ise devam etmektedir. Sivas’takiOSB’lerin alanı İç Anadolu Bölgesi içindeki OSB’lerin alanının yaklaşık% 10’u civarında iken, Türkiye genelindeki OSB’lerin alanına oranı ise yak-laşık % 2’dir.

Mevcut OSB bünyesinde 158 yatırımcı firma yer almakta olup, bu firma-ların çoğunluğu 2005 yılı verilerine göre mobilya ve inşaat malzemeleri üre-timi yapmakta iken, 2007 yılı verilerine göre en fazla orman sanayi, demirve çelik sanayi sektörlerinde üretim yapılmaktadır. Ayrıca, OSB bünyesinde2002 yılında istihdam edilen kişi sayısı 990 iken bu sayının 2007 yılında

51

5 STB, “Sivas İli Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması”, 2003, Ankara, S 33.

3.976 kişidir. Bu da bize Sivas ilinde sanayide istihdam edilen kişi sayısın-da önemli oranda artış olduğunu göstermektedir.

Sanayi açısından bir diğer önemli merkez olan KSS’lerin Sivas ilindekidağılımına bakacak olursak. 2007 verilerine göre İl’de mevcut KSS’lerin sa-yısının, İç Anadolu Bölgesi içindeki KSS’lere oranı yaklaşık % 15 iken, Tür-kiye genelindeki KSS’lere oranı ise yaklaşık % 3’tür.

Sivas ilinde 2007 yılı itibariyle inşaatı tamamlanan küçük sanayi sitele-rinde bulunan toplam 1.833 işyerinde yaklaşık 4.404 kişi çalışmaktadır.2005-2007 yıllarında istihdam oranında artış meydana geldiği görülmekte-dir.

OSB’lerin Cazibe Merkezlerinde Dağılımı

Türkiye

(81 İl) 15 Cazibe Merkezi

Biten Devam İl Biten Devam

Eden Eden

K.Maraş - 1Samsun 1 -Kastamonu 1 -Malatya 1 1Elazığ 2 2Trabzon - -Kayseri 1 -

93 108 Sivas 1 2Gaziantep 3 2Diyarbakır - 1Şanlıurfa 1 1Erzurum 1 2Batman - 1Van - 1Kars 1 -Toplam 13 14

52

İld

eki

Kü

çü

kS

an

ayi

Sit

ele

ri(K

SS

)(2

005-2

007)

Ad

ı2005

2007

Yeri

İşyeri

Do

luD

olu

luk

İşyeri

Do

luD

olu

luk

(Faaliyete

Sayıs

ıİş

yeri

Oran

ıİs

tih

dam

Sayıs

ıİş

yeri

Oran

ıİs

tih

dam

Geçiş

Yılı)

Sayıs

ı(%

)S

ayıs

ı(%

)

Mer

kez

IS

ivas

(196

8)12

712

710

050

812

712

710

050

8M

erke

zII

Siv

as(1

969)

310

310

100

930

310

310

100

930

100.

Yıl

Siv

as(1

993)

8888

100

264

8888

100

264

Ahş

apİş

leri

Siv

as(1

998)

5820

3412

072

7210

026

84

Eyl

ülS

ivas

(199

5)50

036

272

1.80

049

845

090

960

Gem

erek

Gem

erek

(199

1)50

2754

2750

3570

76S

uşeh

riS

uşeh

ri(2

001)

100

9898

9810

010

010

040

0Ş

arkı

şla

Şar

kışl

a(1

986)

172

165

9533

017

217

210

051

6D

ivriğ

iD

ivriğ

i(2

001)

100

7070

7010

090

9018

0Z

ara

Zar

a(2

002)

103

103

100

206

103

6058

130

Kan

gal

Kan

gal

(200

6)70

--

-70

1116

45G

ürün

Gür

ün(2

006)

73-

--

7373

100

127

Yıld

ızel

iY

ıldız

eli

(200

7)15

0-

--

70-

--

Topl

am-

1.89

6(*)

1.37

085

4.35

31.

833

1.58

84.

404

(*)T

opla

miş

yeri

sayı

sıiç

eris

ine

2006

yılı

veso

nras

ında

tam

amla

nan

Kan

gal,

Gür

ünve

Yıld

ızel

i’nin

293

olan

işye

risa

yısı

dada

hile

dilm

iştir

.K

ayn

ak:

Siv

asVa

liliği

,“S

ivas

2023

Stra

tejik

İlG

eliş

me

Pla

nı”,

2006

,Siv

asve

Siv

asVa

liliği

,“S

osya

lEko

nom

ikG

öste

rgel

er20

07”,

Siv

as.

53

KSS ile OSB’lerin kurulmasına kadar geçen süre zarfında işletmelerindaha acil ihtiyaçların karşılanması amacıyla kurulan İGEM ve İŞGEM’lerdesanayi altyapısının oluşturulmasında önemli bir yere sahiptirler. KOBİ’lerinihtiyaçlarının karşılanması ve değişen iş koşullarına uyum sağlayabilmeleriamacıyla eğitim, danışmanlık, altyapı ve üstyapı, ihracat, teknoloji geliştir-me ve yeni girişimcilik hizmetleri verilen İGEM ve İŞGEM’lerin cazibe mer-kezlerinde dağılımı da aşağıdaki gibidir.

İGEM ve İŞGEM’lerin Dağılımı

Türkiye

(81 İl) 15 Cazibe Merkezi

İŞGEM

Planlama İGEM

Aşama- (Bölgesel

İGEM İŞGEM İl Mevcut sında Sanayi

Geliştir-

me Merk.)

K.Maraş - - 1Samsun 1 - 1Kastamonu - - -Malatya - - 1

20 17 Elazığ 1 - -Trabzon - - 1Kayseri, Sivas - - 1Gaziantep - - 1Diyarbakır 1 - 2Şanlıurfa - - 1Erzurum - - 1Batman - - -Van 1 - 1Kars - - -Toplam 4 - 11

Kaynak: STB, “Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı”,

54

III- TİCARET

Esnaf ve Sanatkâr ile küçük işletmeler, sermaye ve refahın tabana yayıl-ması, adaletli bir gelir dağılımının sağlanması ve bu suretle sosyal denge-lerin korunmasında ekonomik ve sosyal hayatın önemli unsurlarıdır. Esnafve sanatkârlar, özellikle işletme sayılarının çokluğu, ülke çapında istihdamseviyesi, bölgesel kalkınma ve gelişmeye katkıları yönüyle de üzerinde dur-duğumuz önemli bir kesimdir.

Esnaf ve sanatkârlarımız; oluşturdukları istihdam, katma değer ve hiz-met potansiyeli itibariyle, sosyal barışın, adil gelir bölüşümün ve adaletinsağlanmasında önemli görevler üstlenmişlerdir. Diğer yandan, gelenek vegöreneklerimizin temsilinde de önemli bir role sahip olan esnaf ve sanatkâr-larımıza yapılacak her türlü yatırım, toplumumuzun sosyo-ekonomik yapısı-na yapılan bir yatırım olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle ilin sosyo-eko-nomik gelişmesinde en önemli aktörlerden biri olan esnaf ve sanatkâr yapı-sını inceleyecek olursak aşağıdaki gibi bir tablo ile karşı karşıya kalmakta-yız.

Sivas’ta, Esnaf ve Sanatkârlar Birliği çatısı altında; 36 oda ve 200’e ya-kın meslek dalı ile yaygın bir yapıya sahip olan esnaf ve sanatkârların sayı-sı 15.702’dir6. Bu oran Türkiye geneliyle karşılaştırıldığında % 0,8’lik kısmadenk gelmektedir. Her toplumun genellikle orta sınıfını oluşturan esnaf ve

55

6 www.tesk.org.tr

sanatkârlar, sayısal çoğunlukları ve ülke ekonomisi için ortaya koyduklarıkatkıları kadar Sivas ekonomisi içinde önemli bir yere sahiptir.

Diğer yandan ticaret hayatını temsil eden ve istihdam ile yatırımın geliş-mesinde köklü bir kurumsal organizasyon olarak ticaret ve sanayi kemsinitek çatı altında toplayan, bünyesinde yaklaşık 24 alanda faaliyet gösterenüye yapısıyla Sivas Ticaret ve Sanayi Odası, İl’in ekonomik gelişmesindeönemli bir paya sahiptir.

İl’de sanayi ve ticaret sektörünün temsilcilerini içine alan örgütlenmeiçinde kayıtlı işyerlerinin türleri incelendiğinde dalgalanmalı bir seyir ile kar-şı karşıya kalmaktayız. Genel olarak hakiki şahıs şirketlerinin ağırlıklı olaraküye olduğu oda bünyesinde limited şirketleri ikinci sırada yer almaktadır.

Özellikle 2004 yılında kayıtlı işyerlerinin sayısında önemli oranda aza-lış gözlemlemekteyiz. Aslında bu azalış % 42’lere varan bu düşüş yeniTOBB Kanunu gereğince üye bilgilerinin güncellenmesinden kaynaklan-maktadır.

Ticaret sektörü, üretim sektörü tarafından üretilen mallar ile hizmet sek-törü tarafından üretilen hizmetlerin tüketicilere arz edildiği bir sektör değil,aynı zamanda oluşturduğu katma değer ve sermaye birikimi yoluyla yeniyatırımlar için de kaynak oluşturan bir sektördür. Bu nedenle sanayinin deitici gücünü oluşturmaktadır7. Ancak Sivas ilinde belli bölgelerde yoğunlaş-tığı için yeterli sermaye birikimi sağlanamamış ve var olan sermaye de sa-nayi alanında yatırımdan çok gayrimenkul ve diğer sektörlere kaymıştır.

Sivas İlinde Esnaf ve Sanatkârın Yıllara Göre

Tescil, Terkin ve Tadil Durumu

Kaynak: Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK)

Yıl Sivas Türkiye

Tescil Tadil Terkin Tescil Tadil Terkin

2005 1.747 118 967 196.494 42.221 282.6002006 1.949 18 1.643 217.603 12.055 177.4362007 1.373 22 946 170.826 20.293 118.8712008 (Ock-Tem.) 971 - 707 109.722 - 76.832

56

7 STB, “Sivas İli Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması”, 2003, Ankara, S 47.

Küçük işletmeler kanalıyla yapılan ve içe dönük bir yapı sergileyen sek-törün Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sivas Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alan-ları Araştırması sonucunda ağırlıklı olarak tarım ürünleri ve hayvansal ürün-ler olmak üzere, gıda maddeleri, hazır giyim, beyaz eşya, inşaat malzeme-leri, demir cevheri ile diğer tüketim mallarının üzerinde yoğunlaştığı görül-mektedir.

Tarım ürünleri ve hayvansal ürünler ile demir cevheri dışında, ticaretekonu olan malların büyük çoğunluğunu, il dışında üretilen ürünler oluştur-maktadır8. Bu yapının oluşmasında en önemli faktörler olarak göç oranının

Sivas Ticaret ve Sanayi Odası’na Kayıtlı İşyerlerinin

Kuruluş Türüne Göre Dağılımı

Kaynak: Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas.

Kuruluş

Türü 1999 2000 2001 2002 2003 2004

HakikiŞahıs 2.407 2.414 2.427 2.485 2.495 1.218KolektifŞirketler 53 35 34 34 34 16LimitedŞirketler 1.003 1.075 1.215 1.295 1.295 1.000AnonimŞirketler 359 369 232 308 308 227Koope-ratifler 355 372 405 407 395 230DiğerKuruluşlar 16 17 17 35 13 10Toplam 4.193 4.282 4.330 4.564 4.540 2.701

57

8 STB, “Sivas İli Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması”, 2003, Ankara, S 47.

oldukça fazla olması ve sanayi sektörü başta olmak üzere diğer sektörlerinyeterince gelişmemiş olması önemli rol oynamaktadır.

Bu içe dönük ticari yapının yanı sıra dış ticaret kapsamında gerçekleşti-rilen dış ticaret hacmi, yıldan yıla değişiklik göstermekle birlikte, genel ola-rak İthal edilen ürünler ve ithalat miktarları, ihraç edilen ürünlerden ve ihra-cat miktarlarından fazladır9. Burada ilde faaliyet gösteren işletmelerin mer-kez adreslerinin ve Sivas dışından gerçekleştirdikleri ihracatın olumsuz et-kisini de dikkate almak gerekir.

KOSGEB tarafından yapılan saha araştırmasında ilde ihracatın önünde-ki engeller;

• Kaynak yetersizliği,• Sermaye,

İthal ve İhracatın Yıllara Göre Değişimi

(Firma Sayısı)

Kaynak:Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas ve Sivas Valiliği, Sosyal Ekonomik Göstergeler 2007, Sivas.

Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İhracat 27 25 33 39 47 49İthalat 14 28 36 50 48 49

58

9 Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas, S 124.

• Teknoloji,• Malzeme eksikliği,• İç pazarda tatmin, dış pazarı tanımama,• Aracı işletme bulamama,• Kaliteli mal sunamama ve• Uygun fiyatta arz edememekolarak tespit edilmiştir.

İl’de dış ticaret rejimi dahilinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat kapsa-mında ihraç edilen ürünler gıda maddeleri, makineler ve mobilya ile sınırlı-dır. Buna karşılık ithalat oldukça çeşitlilik göstermektedir. İthal edilen ürün-ler arasında; boyalar, kimyasal maddeler, plastikler, plastik ürünleri, kauçukve kauçuktan eşyalar, pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucatlar, taş, al-çı vb. eşyalar, seramik ürünleri, demir veya çelikten eşyalar, alüminyum vealüminyumdan eşyalar, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, elektrikli ma-kine ve cihazlar ile optik alet ve cihazlar vb. gibi çok değişik ürünler yer al-maktadır. 1998 yılında Sivas’ta yeni yeni gelişmeye başlayan mobilya sek-törü, özellikle yataklı kanepe sektörü, Sivas’tan yapılan ihracatın yarıya ya-kın bir bölümünü oluşturmaktadır. Isı cihazları üretiminin önemli bir yere sa-hip olduğu makine imalat sektörü ise ihracattan daha fazla pay almaya baş-lamış bulunmaktadır10.

IV- SİVAS İLİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ

Sivas iliyle ilgili önerilerde bulunulmadan önce İl’in, özellikle ticaret vesanayi alanlarında içinde bulunduğu mevcut durumun analizinin yapılarak,avantaj ve dezavantajların tespit edilmesi gerekmektedir. Böylece bölgeselrekabet edebilirlik çerçevesinde geleceğe ilişkin öngörülerde bulunmak vegeliştirilebilecek alanları belirlemek daha anlamlı olacaktır. Bu çerçevede11;

a) Sivas İli’nin Güçlü Yönleri ve Fırsatları:

• Uygun Altyapının Oluşturulması

• Madencilik Konusunda Rekabet Avantajı

• Bölgesel Rekabet Edebilirlik Projeleri

59

10 Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas, S 124.11 MPM, “Sivas Verimliliği Artırma Projesi”, 2008, Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Geliş-

me Planı”, 2006, Sivas ve STB, “Sivas İli Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırma-sı”, 2003, Ankara.

• Asayiş Açısından Güvenilirlik

• Sanayileşme Altyapısı

• İşgücü Maliyeti Düşüklüğü

• Makine ve Metal Sanayi Varlığı (Demir-Çelik)

• Kalkınmada Öncelikli Yöreler Kapsamında Olması

• Teşvik Yasası Kapsamına Girmesi

• Merkez ve İlçelerde KSS ve OSB’lerin Kurulmuş Olması

b) Sivas İlinin Zayıf Yönleri:

• İşsizlik

• İşsizlik Nedeniyle Göç

• Nitelikli Eleman Eksikliği

• Modern Teknoloji Eksikliği

• Ürün Çeşitliliğinin Azlığı

• Ürünlerin Tanıtımının Yapılamaması

• Dış pazarı tanımama ve İçe Dönük Yapı

• Sanayi Kültürünün Gelişmemesi

• Kurumsallaşma Sorunu

• Mevduatın Yatırıma Dönüştürülememesi

• Komşu İllerin de Teşvik Yasasına Girmesi

• Yabancı Sermayenin Bölgeye Çekilememesi

c) Sivas İlinin Bölgesel Kalkınma ve Rekabet Edebilirlik Anlamında

Dezavantajları:

• Yetersiz Ar-Ge, İnovasyon, Teknoloji

• Yapısal İşsizlik

• Dış Girdiye Bağımlılık

• Finans Problemi

• Düşük İhracat

• Niteliksiz İşgücü

60

• Düşük Katma Değerli Ürün Yapısı

• Yakıcı Rekabet

• Düşük Finansman Aracı• Düşük İstihdam

V- DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE YAŞANAN GELİŞMELER

ÇERÇEVESİNDE SİVAS İÇİN NELER ÖNERİYORUZ?

Geliştirilebilecek Alanlar:

Sivas’taki yatırım ortamının, yatırımcılar açısından hangi konularda ca-zibeye, hangi konularda avantajlara ve hangi konularda da dezavantajlarasahip olduğu gibi hususları içeren “Gelişim Bileşenleri”; Sanayi ve TicaretBakanlığı Sivas İl Müdürlüğü’nce yapılan çalışmada değerlendirilerek, Si-vas ilinde sosyo-ekonomik gelişmeyi doğrudan etkileyen unsurlar belirlen-miştir. Buna göre, Sivas; haberleşme ve enerji bakımından yeterli, ulaşım,hammadde ve işgücü bakımından kısmen yeterli, sermaye ve teknoloji ba-kımından ise yetersiz bulunmuştur.

61

Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı kapsamında da İl’inyüksek rekabet edebilirliğe sahip olduğu sektörler önceliklerine göre;

* Metalik olmayan diğer mineraller imalatı,

* Madencilik ve taş ocakçılığı,

* Gıda ürünleri ve içecek imalatı,

* Diğer yerlerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı

şeklinde belirlenmiştir.

Sivas ilinin ekonomik gelişimini sürdürebilmesi ve rekabet gücünün art-tırılabilmesi için inovasyon yeteneğini kazanması gerekmektedir. Bu saye-de, ilin ve toplumun kaynaklarının; ürün ve hizmete dönüştürülmesi, ekono-mik ve toplumsal değer yaratılması mümkün olacaktır.

Küreselleşmenin beraberinde getirdiği üreteceğiniz bir malın ya da hiz-metin pazarda değer ifade etmesi ve talep edilebilir olması için maliyetiyle,fiyatıyla, kalitesiyle rekabet edebilir olması gerekmektedir. Yani üretimde, enuygun maliyeti, en uygun fiyatı ve en iyi kaliteyi yakalamak bir zorunluluk-tur.

KAYNAKÇADPT, “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”,2003, Ankara.KOSGEB, “Saha Araştırma Çalışması Sivas İli Değerlendirme Raporu”, 2006,Ankara.

62

MPM, “Sivas Verimliliği Artırma Projesi”, 2008.Sivas Valiliği, “Sosyal Ekonomik Göstergeler 2007”, Sivas.Sivas Valiliği, “Sivas 2023 Stratejik İl Gelişme Planı”, 2006, Sivas.STB, “Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı”, 2007,Ankara, S 12.STB, “Sivas İli Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması”, 2003, Anka-ra.TÜSİAD, “21. yy’la Doğru Türkiye: Geleceğe Dönük Bir Atılım Stratejisi”, 1991,İstanbul.

İnternet Kaynakları:

www.dpt.gov.trwww.dtm.gov.trhttp://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2003-05.pdf 56 -15.10.2008)www.kosgeb.gov.trwww.sanayi.gov.trwww.sivas.bel.trwww.sivas.gov.trwww.sivasilozelidaresi.gov.trwww.sivastso.orgwww.tesk.org.trwww.tr.wikipedia.orgwww.tuik.gov.trhttp://wikigezi.org

63

64

SİVAS İLİ EKONOMİSİNDE

TARIM SEKTÖRÜNÜN ROLÜ VE ÖNEMİ

Prof. Dr. Kemal ESENGÜNGaziosmanpaşa Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümüesengunkemal@yahoo.com

65

66

1. GİRİŞ

Dünyada günümüzde yaşanan en temel sorunlardan birisi açlık ve kıtlıksorunudur. Tarımsal üretim yada diğer bir ifade ile bitkisel ve hayvansal üre-tim, insanın yaşamını sürdürebilmesinde ihtiyaç duyduğu temel besin mad-delerinin kaynağını oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra tarım sektörü, ülkele-rin ekonomilerinde oluşturduğu katma değer, istihdamlarına yaptığı katkı vedış ticaretlerinde oluşturduğu değer yönüyle en önemli sektör konumunda-dır. Tarım sektörüne atfedilen bu önem düzeyi, göreceli olarak farklılık gös-termekle beraber gelişmiş, gelişmekte olan ve gelişememiş tüm ülkeler içinsözkonusudur.

Ülkeler bir yandan tarımsal üretimde sürekliliği sağlamak, diğer yandankaliteli ve güvenli gıda maddelerinin üretimini gerçekleştirmek açısından ta-rım sektörünü sürekli desteklemektedirler.

Sivas ili ekonomisinde de tarım sektörü oldukça önemli bir konumdadır.İlin tarımsal yapısının belirlenmesi, il’de tarım sektöründe yaşanan sorunla-rın irdelenmesi ve bu sorunları gidermek yönünde çözüm önerilerinin tartı-şılması önemlidir.

DPT İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre; Sivas İli, TR7 Or-ta Anadolu Bölgesi (Kayseri, Yozgat, Sivas, Kırşehir, Nevşehir, Kırıkkale,Aksaray ve Niğde) ve TR72 Alt Bölgesinde (Kayseri, Sivas ve Yozgat) yeralmaktadır. Yüzölçümü itibariyle Türkiye’nin ikinci büyük ili konumunda olanSivas ili, yerleşim birimi açısından da 1 268 köy ile Türkiye’nin en fazla kö-ye sahip olan il’idir. Bu köylerden 375 tanesi orman köyüdür. Merkez ilçe ilebirlikte toplam 17 ilçeye sahiptir. Sivas ili yüz ölçümünün büyük olması se-bebiyle, dağınık bir yerleşim söz konusudur.

Sivas iline ait bazı temel göstergeler Çizelge 1’de verilmiştir.

Sivas İlinin en önemli sorunlarından birisi, “il dışına ve yurt dışına göç”olayıdır. İlde istihdam imkanlarının yetersizliği nedeniyle çalışma çağındakinüfus, iş imkanları sağlayabilmek için dışarıya göç etmektedir. Sivas’tanözellikle İstanbul, Ankara, İzmir ve Kocaeli gibi sanayileşmiş illere doğru birgöç yaşanmaktadır.

67

2. TARIM SEKTÖRÜNÜN SİVAS İLİ EKONOMİSİNE KATKISI

2003 yılı verilerine göre, GSYİH Türkiye’de 359.76 Milyar YTL, Sivasİlinde ise 2.41 Milyar YTL’dir. Sivas İli, ülke GSYİH’sının %0.67’sini oluştur-maktadır. Sivas ilinde tarımsal üretim değerinin GSYİH içindeki payı%24.82’dir. Bu verilere göre Sivas ilinde GSYİH içinde tarımın payı, Türki-ye ortalamasının (%11.71) üzerindedir (Çizelge 2).

3. SİVAS İLİNDE TARIMSAL YAPI VE ÜRETİM

3.1. Arazinin Niteliklerine Göre Dağılımı

İlin toplam yüzölçümü 2 921 554 ha olup; bunun 1 216 707 ha (%44.14)’ıtarım arazisi, 1 207 916 ha (%41.34)’ı çayır mera arazisi, 330 524 ha

Çizelge 2. Sivas İlinde Tarımsal Üretim Değerinin

GSYİH İçindeki Payı (2003)

Kaynak: TÜİK Kayıtları

GSYİH (YTL) Tarımsal Tarımsal Üretim

Üretim Değerinin GSYİH

Değeri İçindeki Payı (%)

Sivas 2 410 411 604 598 192 693 24.82Türkiye 359 762 925 944 42 126 246 000 11.71

Çizelge 1. Sivas İline Ait Bazı Temel Göstergeler

Kaynak: TÜİK Kayıtları

Temel Göstergeler

Yüzölçümü (km_) 2 921 554Ortalama yükselti (metre) 1 275İlçe sayısı (adet) 17Köy sayısı (adet) 1 268Toplam nüfus (kişi) 707 645- Şehir nüfusu (kişi) 390 468- Kırsal nüfus (kişi) 317 177Nüfus yoğunluğu (kişi/km_) 25Toplam ekilen tarla arazisi (ha) 503 033Kırsal nüfus başına tarla arazisi (ha) 1.59Kişi başına gelir ($) 1 615

68

(%11.31) orman arazisi ve 93 620 ha (%3.21) diğer araziler olarak dağılımgöstermektedir (Çizelge 3). Sivas ilinde çayır mera alanlarının fazlalığı hay-vancılık için bir potansiyel olmakta, ancak orman alanlarının azlığı yağış içinkısıt teşkil etmekte ve erozyona neden olmaktadır.

3.2. Tarım Arazilerinin Kullanım Şekli

Sivas ilinde tarım arazilerinin kullanım şekli ile ilgili veriler Çizelge 4’teözetlenmiştir. İldeki tarım arazilerinin %56.00’sını tarla arazisi olarak değer-lendirilmektedir. Bu arazilerinde %69.66’sı ekilmekte, geriye kalan %30.34’ünadasa bırakılmaktadır. Kullanılmayan tarım arazisi miktarı ise oldukça faz-ladır (%42.94).

Çizelge 4. Sivas İlinde Tarım Arazilerinin Kullanım Şekli (2007)

Kaynak: Anonim (2008). Sivas Tarım İl Müdürlüğü İstatistikleri.

Kullanım Şekli Alan (ha) Oran (%)

Ekilen 503 033 ---Tarla Arazisi Nadas 219 115 ---

Toplam 722 148 56.00Sebze Arazisi 806 0,06Meyvelik Arazi 2 264 0.18Bağ Arazisi 6 ---Çayır Arazisi 10 533 0.82Kullanılmayan Tarla Arazisi 553 737 42.94Genel Toplam 1 289 494 100.00

Çizelge 3. Sivas İlinde Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı (2007)

Kaynak: Anonim (2008). Sivas Tarım İl Müdürlüğü İstatistikleri.

Sivas Türkiye

Alan (ha) % Alan (ha) %

Tarım Arazisi 1 289 494 44.14 26 968 000 34.00Çayır-Mera Alanı 1 207 916 41.34 20 500 000 26.00Ormanlık-Fundalık Alan 330 524 11.31 20 703 000 27.00Tarım Dışı Alanlar 93 620 3.21 10 184 700 13.00Toplam 2 921 554 100.0 78 355 700 100.00

69

Çiz

elg

e5.

Siv

as

İlin

de

İşle

tme

Sayıları

ve

Ara

zi

Mik

tarl

arı

Ara

zi

To

pla

mB

itkis

el

ve

Hayvan

sal

Yaln

ızB

itkis

el

Yaln

ızH

ayvan

sal

Bü

yü

klü

ğü

Üre

tim

Yap

an

Üre

tim

Yap

an

Üre

tim

Yap

an

İşle

tme

Ara

zi

İşle

tme

Ara

zi

Ara

zi

İşle

tme

Ara

zi

Sayıs

ıM

ikta

rıS

ayıs

ıM

ikta

rıS

ayıs

ıM

ikta

rıS

ayıs

ıM

ikta

rı

(da)

(da)

(da)

(da)

Araz

isiO

lmay

an99

6-

--

--

996

-<5

911

327

843

8586

83

193

--

5-9

117

17

390

537

316

462

34

144

1082

10-1

96

314

8408

14

140

5936

91

901

2195

427

32

758

20-4

925

464

822

686

1630

855

558

59

156

267

101

--

50-9

919

505

125

398

912

293

795

001

718

645

653

926

244

910

0-19

915

322

205

534

110

725

145

466

44

597

600

677

--

200-

499

877

52

644

048

677

42

106

531

200

253

751

7-

-50

0-99

928

415

566

118

910

652

195

4914

0-

-10

00-2

499

209

347

490

208

345

950

11

540

--

2500

-499

9-

--

--

--

-50

00<

293

575

160

833

132

742

--

Topl

am78

953

746

753

951

218

548

770

326

430

197

454

71

305

528

9K

ayn

ak:

(ww

w.tu

ik.g

ov.tr

)

(da)

70

3.3. Tarımsal İşletme Sayıları ve Arazi Miktarları

Sivas ilinde 78 953 adet tarım işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerden%64.87’si hem bitkisel hemde hayvansal üretim yapmakta; %33.48’i yalnız-ca bitkisel üretim, %1.65’i ise yalnızca hayvansal üretim yapmaktadır (Çi-zelge 5). İldeki tarım işletmelerinin %76.36’sı, 20-200 da arasında işletmebüyüklüğüne sahiptir. İşletme başına düşen ortalama arazi büyüklüğü 95da’dır. Sivas ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nufus artışı, artan nüfusa tarımdışında istihdam olanaklarının zorluğu, tarımın gelişim hızının nüfüs artışı-nı karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibinedenlerle giderek küçülmektedir.

3.4. Bitkisel Üretim

Sivas ilinde bitkisel üretim denince akla hemen tarla ürünleri gelmekte-dir. Tarla ürünleri içerisinde ise hububat ilk sırada yer almaktadır. İlde yıllıkyağış toplamın yetersiz düzeyde olması ve yağışın mevsimlere göre denge-siz dağılışı kuru tarım sistemine neden olmaktadır. Bu durum da hububatüretiminde nadas yoğun bir tarımın yapılmasına yol açmaktadır. İlde hükümsüren sert iklim koşulları sebze ve meyve tarımını zorlaştırmaktadır.

3.4.1. Tarla Bitkileri Üretimi

Sivas ilinde bitkisel ürünler üretimi içerisinde en önemli gelir kaynağı ola-rak ilk sırada tarla bitkileri yer almaktadır (Çizelge 6).

Çizelge 6. Türkiye ve Sivas İlinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanı ve

Üretim Miktarı (2007)

Kaynak: TÜİK Kayıtları

Ekiliş Alanı (ha) Üretim Miktarları (ton)

Sivas Türkiye Sivas Sivas Türkiye Sivas

ilinin ilinin

payı% payı%

Tahıllar 396 349 13 832 585 2.87 632 345 33 957 910 1.86Baklagiller 8 890 1 326 350 0.67 11 235 1 583 800 7.09Yem bitkileri 86 375 966 000 8.94 327 957 --- ---EndüstriBitkileri 11 418 2 145 357 0.53 380 190 24 253 147 1.57TOPLAM 503 032 17 304 292 2.91 1 351 727 59 794 857 2.26

71

Sivas ilinde tarla bitkileri ekiliş alanı açısından %79 ile tahıllar ilk sıradayer alırken bunu sırası ile yem bitkileri (%17), endüstri bitkileri (%2) ve bak-lagiler (%2) izlemektedir. Tarla bitkileri üretim miktarı açısından ise tahıllaryine %46.8 ile birinci sıradadır. Bunu sırası ile endüstri bitkileri (%28.1),yem bitkileri (%24.3) ve baklagiller (%0.8) izlemektedir (Şekil 1 ve 2)(www.sivastarim.gov.tr).

Ekiliş alanı açısından, Sivas ilinde buğday, arpa, nohut, şekerpancarı vepatates önemli tarla ürünleri olarak göze çarpmaktadır. Sivas İlinde bu ürün-lerin ekiliş alanlarının Türkiye içindeki payı; buğdayda %3.52, patateste%2.31, şekerpancarında %2.10, arpada %1.48’dir. Buğday, arpa, fasulye,ayçiçeği ve şekerpancarında elde edilen verimler, Türkiye ortalamasının al-tında iken; nohut, mercimek ve patatese ait verim değerleri Türkiye ortala-masının üzerindedir (Çizelge 7).

72

Çiz

elg

e7.

Siv

as

İlin

de

Ön

em

liTarl

aÜ

rün

leri

Ekiliş

Ala

nı,

Üre

tim

Mik

tarı

ve

Veri

mD

uru

mu

(2007)

Ürü

nle

rE

kiliş

Ala

nı

(ha)

Üre

tim

Mik

tarı

(to

n)

Veri

m(k

g/d

a)

Siv

as

Tü

rkiy

e%

Siv

as

Tü

rkiy

e%

Siv

as

Tü

rkiy

e

Buğd

ay32

752

59

300

000

3.52

520

615

2100

000

02.

4715

920

9Ar

pa53

415

360

000

01.

4888

118

900

000

01.

5616

523

8N

ohut

536

260

600

00.

886

491

620

000

1.82

121

95Fa

suly

e60

115

500

00.

3975

525

000

00.

9712

615

4M

erci

mek

*37

460

000

0.62

338

6000

01.

0590

89Şe

kerp

anca

rı6

635

315

344

2.10

2597

013

517

241

2.49

391

44

003

Ayçi

çek*

*19

170

000

0.27

248

100

000

0.63

130

147

Pata

tes

413

917

900

02.

3111

846

64

800

000

1.08

286

22

718

(*)Y

eşil

mer

cim

ek,(

**)Ç

erez

likAy

çiçe

ğiK

ayn

ak:

Anon

im(2

008)

.Siv

asTa

rımİl

Müd

ürlü

ğüİs

tatis

tikle

ri,TÜ

İKKa

yıtla

rı

Çiz

elg

e8.

Siv

as

İlin

de

Seb

ze

Üre

tim

Ala

nla

rıve

Üre

tim

Mik

tarl

arı

(2007)

Lah

an

aIs

pan

ak

Pır

asa

Fasu

lye

Kavu

nK

arp

uz

Do

mate

sS

oğ

an

Üre

timAl

anı(

ha)

3912

469

208

4017

348

Üre

timM

ikta

rı(to

n)1

113

9758

445

371

11

645

368

239

3K

ayn

ak:

Anon

im(2

008)

.Siv

asTa

rımİl

Müd

ürlü

ğüİs

tatis

tikle

ri.

73

3.4.2. Sebze Üretimi

Domates, fasulye, karpuz, lahana ve kavun ilde yetiştirilen en önemlisebze türleridir (Çizelge 8). İlde sebze üretiminin yaygın olmamasındaki enönemli etken iklim kısıtlılığıdır.

3.4.3. Meyve Üretimi

Sivas Ili kayısı üretimi açısından önemli potansiyele sahiptir. Türkiye top-lam kayısı üretiminin yaklaşık olarak %3.68’si Sivas ilinden sağlanmaktadır.Sivas ilinde, ağaç başına meyve verimi, kayısı ve cevizde Türkiye ülke or-talamasının üzerinde; buna karşılık elma, üzüm, kiraz ve vişne de ise Tür-kiye ortalamasının altındadır (Çizelge 9).

3.4.4. Yem Bitkileri

Hayvancılığın ileri olduğu ülkelerde yem bitkileri ekim alanı toplam ekile-bilir alan içindeki payı %20 - 30 iken, bu oran Türkiye’de %6-7 arasındadır.Sivas ilinde yem bitkileri içerisinde yonca, korunga ve fiğ önemli pay almak-tadır (Çizelge 10).

Çizelge 10. Sivas İlinde Yem Bitkileri Ekiliş Alanları (ha) (2007)

Kaynak: TÜİK Kayıtları

Sivas Türkiye Payı (%)

Mısır 670 318 733 0.21Fiğ 9 981 249 267 4.00Yonca 47 065 290 000 16.23Korunga 26 150 108 000 24.21TOPLAM 83 866 966 000 8.68

Çizelge 9. Türkiye ve Sivas İlinde Meyve Verimleri (2003)

Kaynak: TÜİK Kayıtları

Sivas Türkiye

Elma (kg/ağaç) 25.1 74.3Üzüm (kg/da) 5 197.0 6 792.5Kayısı (kg/ağaç) 61.3 40.5Kiraz (kg/ağaç) 24.4 31.5Vişne (kg/ağaç) 14.4 29.6Ceviz (kg/ağaç) 32.9 31.7

74

Çiz

elg

e11.

Yılla

rİt

ibari

yle

Siv

as

İli

Can

lıH

ayvan

Varl

ığı

(2007)

HA

YV

AN

TÜ

RL

ER

İ2003

2004

2005

2006

2007

Kültü

r34

980

3872

637

767

3705

332

058

Sığı

rM

elez

168

733

182

962

180

844

179

326

203

654

BÜYÜ

KBAŞ

Yerli

7687

477

647

6728

263

121

5467

8M

anda

505

44

399

347

832

5021

53To

plam

285

641

303

734

289

371

282

750

292

543

Koyu

n36

503

134

262

631

692

231

552

343

392

3KÜ

ÇÜ

KBAŞ

KılK

eçis

i26

509

2543

727

031

2461

333

744

Topl

am39

154

036

806

334

395

334

013

646

766

7Ta

vuk

Broi

ler

6905

058

580

4654

036

566

1824

1Yu

mur

tacı

635

375

614

300

586

845

378

152

305

993

KAN

ATLI

Hin

di86

000

7905

075

055

3112

822

386

Kaz

3127

028

800

2424

79

598

996

0Ö

rdek

2402

021

275

1788

24

791

377

1To

plam

845

715

802

085

750

569

460

235

360

351

İlkel

Kova

n92

759

892

041

823

8AR

I(Ko

van)

Fenn

iKov

an13

025

612

200

212

912

513

180

013

450

4To

plam

131

183

122

600

130

045

132

218

134

742

Kayn

ak:

Siva

sTa

rımİl

Müd

ürlü

ğüKa

yıtla

rı(E

rişim

Tarih

i:14

Ekim

2008

)(h

ttp://

ww

w.si

vast

arim

.gov

.tr/d

okum

anla

r/kw

kubf

0e.d

oc)

75

3.5. Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim

Sivas İli yüzölçümünün yaklaşık olarak %42’sini çayır ve mera alanları-nı kapsaması, iklim koşullarının bitkisel üretimi zorlaştırması zorunlu olarakçiftçileri hayvancılığa yöneltmektedir.

Sivas İli hayvan varlığı Çizelge 11’de özetlenmiştir. İlde büyükbaş hay-van olarak sığır ve manda yetiştirilmektedir. Yetiştirilen büyükbaş hayvanvarlığı içinde sığır önemli yer tutmaktadır. Sığır populasyonu içerisinde isemelez ırk büyük yer tutmaktadır. Bunu yerli ırklar ve kültür ırkları izlemekte-dir. Son yıllarda yürütülen ıslah çalışmaları ve suni tohumlama hizmetlerisonucunda ildeki sığır varlığının yapısı değişmeye başlamıştır. Yerli ırk ora-nı giderek azalırken kültür melezi oranı giderek artmaktadır.

İlde küçükbaş hayvan olarak koyun ve kılkeçisi yetiştirilmektedir. İldekikoyun ve kıl keçisi sayısı 2003 yılından itibaren düşmesine rağmen, 2007yılında tekrar artmıştır.

Türkiye’deki büyükbaş hayvanların %2.98’i, küçükbaş hayvanlarındankoyunların %1.36’sı, keçilerin ise %0.38’i Sivas ilinde bulunmaktadır. Türki-ye yumurta üretiminin %5.54’ü, bal üretiminin %3.38’i, süt üretiminin%2.36’sı Sivas ilinde gerçekleşmektedir (Çizelge 12).

Sivas ilinde 2003-2007 yılları arasında süt üretiminde bir dalgalanmagözlenmektedir (Çizelge 13). Son yıllardaki süt üretim miktarındaki artışHayvancılık Kararnamesi kapsamındaki desteklemelerden dolayı kaliteli ka-ba yem üretimi artışından ve hayvan ırklarındaki iyileşmeden kaynaklandı-ğı söylenebilir.

Çizelge 12. Sivas ilinde Hayvansal Ürünler Üretim Miktarı (2007)

(*) Mezbaha, kombina ve kurban bayramı kesimlerini kapsar(**) 1 600 adet yumurta 1 ton Kabul edilmiştirKaynak: Sivas Tarım İl Müdürlüğü ve TÜİK Kayıtları

Hayvansal Ürünler Sivas Türkiye Payı (%)

Süt (ton) 251 852 10 679 407 2.36Kırmızı Et (ton) * 2 110 447 153 0.47Yumurta (ton)** 38 266 690 972 5.54Bal (ton) 2 502 73 929 3.38Yapağı (ton) 443 45 972 0.96Kıl (ton) 17 2 715 0.63Deri (adet) 27 627 6 884 746 0.40

76

Sivas Tarım İl Müdürlüğü Kayıtlarına gore, 2007 yılı verilerine göre üreti-len et miktarı 2 110 ton/yıl olup, üretilen etlerin %6’sı küçükbaş, %94’ü isebüyükbaş hayvanlardan elde edilmiştir. Aynı yıl kesilen hayvan sayısı 36 065olup, bunun %45’ini küçükbaş, %55’ini büyükbaş hayvanlar oluşturmaktadır.Et üretimi yapılan küçükbaş hayvan ırklarının ortalama verimi 18 kg/başolurken, büyükbaş hayvan ırklarının ortalama verimi ise 205 kg/baştır.

Sivas ilinin sahip olduğu iklim koşulları, ve buna bağlı olarak ortaya çı-kan üretim deseni dikkate alındığında, ilde tarımsal faaliyette öne çıkarılma-sı gereken üretim dalının Hayvancılık olduğu açıkça görülebilmektedir.

4. SİVAS İLİNDE TARIMSAL ÖRGÜTLENME

Türkiye’de tarımda örgütlenme deyince akla hemen “Kooperatifler” veson yıllarda ise “Birlikler” akla gelmektedir.

Türkiye’de en fazla gelişen tarımsal kooperatifler; Tarım Kredi Koopera-tifleri, Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Su Ürünleri Kooperatifleri, SulamaKooperatifleri, Pancar Ekicileri Kooperatifleri ve Tarım Satış Kooperatifleri-dir.

Çizelge 13. Yıllar İtibariyle Sivas İli Hayvansal Ürünler Üretimi

(*) 1 600 adet yumurta 1 ton kabul edilmektedirKaynak: Sivas Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları (Erişim Tarihi: 14 Ekim 2008)

(http://www.sivastarim.gov.tr/dokumanlar/kwkubf0e.doc)

Ürünler Yıllar

2003 2004 2005 2006 2007

Et üretimi(ton) 2 290 2 008 2 037 3 405 2 110Süt üretimi(ton) 242 579 215 282 246 222 309 676 251 852Deri üretimi(adet) 22 163 17 144 17 645 36 065 27 627Yapağı + KılÜretimi (ton) 524 424 434 12 460Yumurtaüretimi 90 135 500 96 076 500 71 989 550 44 864 985 61 225 840(adet)(*)Bal üretimi(ton) 2 355 2 608 2 688 2 805 2 502

77

Çiz

elg

e14.

Siv

as

İlin

de

Bu

lun

an

Tarı

msal

Ko

op

era

tifl

er

ve

Üye

Sayıları

(2005)

Tarı

mK

red

iTarı

msal

Kalk

ınm

aS

ula

ma

Su

Ürü

nle

riP

an

car

Ekic

ileri

Ko

op

era

tifi

Ko

op

era

tifi

Ko

op

era

tifi

Ko

op

era

tifi

Ko

op

era

tifi

Ko

op

.Ü

ye

Ko

op

Üye

Ko

op

Üye

Ko

op

Üye

Ko

op

Üye

Sayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ıS

ayıs

ı

Siva

s50

1472

413

49

612

1079

33

107

14

326

Türk

iye

207

61

500

000

606

071

220

12

280

267

146

432

2320

331

162

421

1

Kayn

ak:

Siva

sTa

rımİl

Müd

ürlü

ğüve

TKB

TED

GEM

Kayı

tları

78

Sivas ilinde en yaygın kooperatif yapılanması, 2005 yılı itibariyle Tarım-sal Kalkınma Kooperatifleri (134 adet) ve Tarım Kredi Kooperatifleri (50adet)’dir (Çizelge 14). Sivas İlinde Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Arı Ye-tiştiricileri Birliği ve Koyun Keçi Yetiştiriciler Birliği olmak üzere 3 adet Üreti-ci Birliği bulunmaktadır.

5. SWOT ANALİZİ IŞIĞINDA SONUÇ VE ÖNERİLER

Bir sektör hakkında en iyi bilgi özet bilgi SWOT analizi ile ortaya konula-bilir. Bu yöntemle Sivas ilinde tarım sektörünün Güçlü ve Zayıf Yönleri ileFırsatlar ve Tehditleri belirlendikten sonra geleceğe ait stratejiler belirlene-bilir. SWOT analizi sonuçları aşağıda özetlenmiştir.

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER

* Geniş çayır-mera alanına * Çiftçi gelirlerinin düşük olmasısahip olması

* Tarım il müdürlüğünün * Çiftçilerin tarımsal bilgi eksikliğidinamik yapısı

* Üretici birliklerinin * Kaynakların etkin kurulmuş olması kullanılamaması

* Kırsal Kalkınma İl Koordinatör- * Tarıma dayalı sanayinin yete-lüğü’nün Sivas’ta rince gelişmemiş olmasıkurulmuş olması

* Sivas Ticaret Borsasınınkurulmuş olması

* Sivas Ot Borsasınınkurulmuş olması

FIRSATLAR TEHDİTLER

* Coğrafi konum (doğu-batı yolu * Sert iklim koşullarıüzerinde olması)

* Geçmişte AB hibe destekli * Kırsal kesimden kentlere göçprojelerinin ilde uygulanmışolması

* Kırsal turizme uygun alanların * Girdi maliyetlerinin yüksekvarlığı (balıklı kaplıca, olması buna karşılık kangal köpeği, çermik, vb) ürün fiyatlarındaki istikrarsızlık

* Tarım politikalardaki istikrarsızlık

79

Sivas ilinde tarım sektörünün geliştirilmesi için yapılması gerekenler:

• Ziraat Fakültesi-Tarım Teşkilatı-Üretici Birlikleri-Girdi Satan Kuruluş-lar-Çiftçi arasında güçlü bir bağın oluşturulması

• Gelecekte uygulanacak olan AB hibe destekli projelerden daha iyi ya-rarlanmak için çiftçilerin ve bunların irtibatlı olduğu Sivil Toplum Kuru-luşlarının bilgilendirilmesi ve eğitilmesi

• Çiftçi örgütlerinin daha aktif çalışmasının sağlanması,

• Gelecek yıllarda uygulanacak olan tarım politikaları “çevre koruma”amaçlı olacağı için çiftçilerde çevre bilincinin geliştirilmesi

• Kırsal alanda var olan kırsal turizm potansiyellerinin harekete geçiril-mesi olarak özetlenebilir.

KAYNAKLAR

Anonim (2008) Sivas Tarım İl Müdürlüğü KayıtlarıAnonim (2006). TC Sivas Valiliği İl Tarım Müdürlüğü, Sivas Tarım ve Kırsal Kal-kınma Stratejisi, Sayfa: 19.(www.tuik.gov.tr)(http://www.sivastarim.gov.tr/dokumanlar/kwkubf0e.doc)(http://www.sivastarim.gov.tr/dokumanlar/1dguqlyz.doc)

80

SİVAS İLİNİN GELİŞMESİNDE

MADENCİLİK VE ENERJİ SEKTÖRÜNÜN

YERİ VE ÖNEMİ

Yrd. Doç. Dr. Salih YÜKSEKCumhuriyet Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü

Prof. Dr. Ahmet DEMİRCİCumhuriyet Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü

81

82

1.Giriş

Madencilik, insanoğlunun en eski aktivitelerinden biri olup karnını doyur-maya başlaması ile madencilik faaliyetlerine başlaması üstüste çakışmak-tadır. Antik Mısır’da, Mezopotamya’da ve Çin’de metalik eşyalar, silahlar vesüs eşyaları üretmek için madencilik faaliyetleri yapılmıştır. İnsanoğlu tara-fından ilk kullanılan metaller, altın, bakır, bronz(bakır+kalay), gümüş ve kur-şun iken demirin keşfi ise daha sonraları olmuştur. Endüstri devriminden bir-kaç yüz yıl öncesinde demir ve temel metal madenlerinin kullanımıyla birlik-te, para olarak altın ve gümüşün yaygın olarak kullanılmasına rağmen ma-denlerin tüketimi çok düşük olmuştur. Endüstri devriminden sonra tüketimartmasına rağmen 1800’lü yıllarda temel madenlerin tüketimi günümüzstandartlarına göre oldukça düşük gerçekleşmiştir. Örneğin 1800 yıllarınbaşında dünya bakır üretimi yılda 10000 ton iken 19. yüzyılın sonunda300000 tonluk bir üretime hızlı bir şekilde yükselmiştir(Reedman, 1979).Benzer şekilde diğer madenlerin üretimlerinde ve dolayısıyla tüketimlerindede artışlar görülmüştür.

Madencilik faaliyetleri ile uğraşan uluslar, bugün için bu faaliyetleri ölçe-ğinde zenginleşmişlerdir. Nitekim batılı ülkeler kişi başına her yıl yaklaşık 20ton maden hammaddesi tüketmektedir. Bir başka ifadeyle özellikle bireyle-rine her yıl yeteri kadar maden hammaddesi tükettirebilen ve dolayısıyla butüketimin karşılığını üretebilen uluslar zenginleşmişler ve ileri refah seviye-sine yükselmişlerdir. Bunu başaramayanlar ise yoksulluk içerisinde kalarakzengin ulusların güdümüne girmekten kurtulamamışlardır. Nitekim bugününzengin ülkeleri, maden kaynaklarını tüketerek zenginleşmişler ve bu saye-de diğer ülkelerdeki maden hammaddelerine de ortak olmuşlardır.

İnsanoğlundan oluşan toplulukların halen takip etmekte olduğu dört anaamaç vardır. Bunlar; refah barış, özgürlük ve adalettir. Bugünün batı ülkele-ri standartlarında bu amaçlara ulaşmak ve var olanı muhafaza etmek için,maden hammaddeleri; gereklidir, aranmalıdır, üretilmelidir, uç ürüne dönüş-türülmelidir ve gerekirse uğruna savaşılmalıdır.

Madencilik sektörü; istihdam artışına, sermaye artışına, insan gücü kali-tesinin iyileşmesine, yeni mesleki formasyonların doğuşuna, bilgi ve beceri

83

seviyesinin artmasına, malzeme kalitesinin iyileşmesine rekabet ortamınıngelişmesine, talep ortamının iyileşmesine, organizasyon kalitesinin iyileş-mesine, girdi teknolojilerinin iyileşmesine, proses teknolojilerin geliştirilme-sine, önemli katkılar sağlamaktadır. Bu katkılar direkt olarak yukarıda veril-miş olan amaçlara ulaşılmasına yardımcı olur.

Madencilik sektörünün sahip olduğu bu büyük özellikten dolayı çeşitliuluslar maden kaynakları ile ilişkilerine göre farklı stratejiler geliştirmişlerdir.Bu kapsamda hemen hemen her ulus için doğru olan iki strateji fevkaladeönemlidir. Bu stratejiler, “ülkenin hammadde kaynaklarını yatayda ve derinedoğru yaygın ve yoğun olarak geliştirmek” ve “tespit edilen maden ham-maddelerini ekonomik olmak koşulu ile bulunduğu yerlerde uç ürünlere dö-nüştürmek” olarak ifade edilmektedir. Bu stratejiler doğrultusunda madenci-lik sektörünün getirebildiği zenginlikler, uç ürünler bazında, yıllık kişi başına20.000$ ‘lar mertebesine varan gayri safi milli hâsılalara ulaşmaktadır. Bubüyük zenginliğe ulaşabilmek için maden kaynaklarının bulunduğu diğer il-ler gibi Sivas bölgesinde de madenciliğin geliştirilmesi ve bu itibarla yenikaynakların bulunması ve bu ilin hizmetine sunulması fevkalade önemli birmisyon olarak gözükmektedir(Demirci ve Yüksek, 2007).

Bu çalışmada öncelikle madenlerle ilgili genel kavramlar açıklanmış, Si-vas bölgesi maden potansiyeli ve maden işletmeleri üretim ve istihdam bil-gileri verilmiş, Sivas’ın gelişmesinde madenciliğin yeri ve önemi açıklanma-ya çalışılmıştır.

2. Madenlerin Genel sınıflandırması Kalite ve Bonite Kavramları

Genel olarak, litosfer, hidrosfer, atmosfer ve biosferde mevcut olan vebaşka bir ürünün üretiminde kullanılan veya insanlar tarafından direkt ola-rak tüketilebilen maddelere hammadde denir. Sözkonusu hammaddeleringenel sınıflandırması Şekil 1’de görülmektedir.

Şekilden de anlaşılacağı üzere ulaşılabilir yer küresinde mevcut olan,yeterli bir bonite ve yeterli bir kaliteye sahip olan dolayısıyla bir kullanım de-ğeri içeren veya üretildiğinde değer yaratabilen hammaddelere madenhammaddeleri denir. Maden yatağının kalınlığının, alanının, düzenliliğinin,tektonik yapısının, eğiminin, derinliğinin, mekanik özelliğinin etkileşimi so-nucu ortaya çıkan ve madenciliğin maliyet fonksiyonunu belirleyen büyüklü-ğe Bonite denir. Kalite ise, maden tenörünün kazı kayıplarının, metal kurtar-ma randımanının ve coğrafik kökenli faktörlerin etkileşimi sonucu oluşankavram olup, madenciliğin satış hasılatı tarafını oluşturmaktadır. Bu kap-samda maden hammaddeleri, kullanım amacına göre Tablo 1’deki gibi sı-nıflandırılabilir.

84

85

Şekil

1.

Ham

mad

dele

rin

sın

ıfla

nd

ırılm

ası(

Fett

weis

ve

diğ

.,1990)

Tab

lo1.

Ku

llan

ımA

macın

a G

öre

Mad

en

Ham

mad

dele

ri(D

em

irci

ve Y

üksek,

1999)

•E

nerj

i H

am

mad

dele

ri

-Fo

sil y

akıtl

ar•

Turb

a-

Köm

ür•

Ant

rasi

t•

Taşk

ömür

ü•

Liny

it-

Kar

bon-

hidr

ojen

mad

dele

ri•

Pet

rol

•D

oğal

gaz

•P

etro

l şis

tleri

•A

sfal

tit

•M

eta

l H

am

mad

dele

ri

-D

emir

cevh

erle

ri-

Dem

ir dı

şı m

etal

mad

enle

ri•

Çel

ik y

apım

ında

kul

lanı

lan

met

al c

evhe

rleri

•R

enkl

i met

alle

r•

Saf

met

alle

r•

Haf

if m

etal

ler

•N

adir

topr

ak m

etal

leri

•D

iğer

met

alle

r

•E

nd

üstr

iyel

Ham

mad

dele

r

-Tu

zlar

•Ye

mek

tuzu

•P

otas

yum

tuzl

arı

•B

or tu

zlar

ı-

Güb

re h

amm

adde

leri

•Fo

sfat

kay

ası

•N

itrat

lar

-M

etal

urji

endü

stris

ine

yöne

lik h

amm

adde

ler

•A

teşe

day

anık

lı en

düst

riyel

ham

mad

dele

r•

Ele

ktro

tekn

oloj

iye

yöne

lik e

ndüs

triye

l ham

mad

dele

r•

Kağ

ıt sa

nayi

ine

yöne

lik e

ndüs

triye

l ham

mad

dele

r•

Ser

amik

san

ayiin

e yö

nelik

end

üstri

yel h

amm

adde

ler

•K

imya

san

ayiin

e yö

nelik

end

üstri

yel h

amm

adde

ler

-P

etro

kim

ya s

anay

iine

yöne

lik e

ndüs

triye

l ham

mad

dele

r-

Çim

ento

ve

kire

ç sa

nayi

ine

yöne

lik e

ndüs

triye

lha

mm

adde

ler

-İn

şaat

dol

gu m

alze

mel

eri

•K

um•

Çak

ıl•

Yapı

taşl

arı

•Ç

atı t

aşla

rı-

Süs

taşl

arı v

e m

ücev

herle

r

•S

u H

am

mad

dele

ri

•Je

oter

mal

su

•Ş

işel

eneb

ilir

su•

Kap

lıcal

ar

86

87

88

89

90

91

92

3. Sivas İli Maden Potansiyeli ve Maden İşletmeleri

3.1. Sivas ili Maden Sahaları

Sivas bölgesinde çok çeşitli maden yatakları oluşumları bulunmaktadır.Bu oluşumların tamamına yakınının bonite ve kalitesine yönelik veriler Ma-den Tetkik ve Arama Enstitüsü tarafından gerçekleştirilmiştir. Son yıllardaözel maden şirketleri de maden arama ve geliştirme çalışmaları yürütmek-tedirler. MTA Orta Anadolu 1. Bölge müdürlüğünün çalışmalarına göre Si-vas ilinde tespit edilen metalik, endüstriyel ve enerji madenleri ile jeotermalkaynaklar sırasıyla Tablo2, Tablo 3 ve Tablo 4’ de verilmiştir. Bu tablolarda-ki yatakların pek çoğu bonite veya kalite yönünden ekonomik olarak işleti-lebilme özelliğine sahip olmamasına rağmen sondaj çalışmalarıyla verilergüncellenebilir.

3.2. Sivas İli Maden İşletmeleri ve Üretimleri

Maden kanun ve yönetmeliklerinde yapılan son değişiklikler ve dünya pi-yasalarındaki metalik madenlere ve mermere olan talep ile diğer bazı iller-de olduğu gibi Sivas bölgesinde de maden işletmeleri sayısında dikkate de-ğer bir artış vardır. Maden İşleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre 2007yılında toplam 1457 ruhsatlı saha bulunmakta iken 26.09.2008 tarihi itiba-riyle bu rakam 1574’e yükselmiş olup, maden grupları ve ruhsat tipleri Tab-lo 5’de görülmektedir. Bu verilere göre 237 maden sahasında işletme faali-yetleri yürütüldüğü görülmektedir. Kış şartları nedeniyle Sivas bölgesindekiişletmelerin pek çoğunda madencilik faaliyetleri kesikli olarak yapılabilmek-tedir.

93

Sivas İlinde Madencilik faaliyetleri yürüten işletmelerden yapılan madenüretim miktarları Tablo 6’da verilmiştir. Tablodan da görüldüğü üzere demir,bakır, krom, çinko, kömür ve mermer gibi madenlerde yıllar itibariyle dikka-te değer artışlar gerçekleşmiştir.

4. Sivas İlinin Gelişmesinde Madenciliğin Yeri ve Önemi

Ülkelerin kalkınması ve ekonomik gelişiminde önemli yeri olan madenci-lik ve entegre üretim sanayi, en büyük katma değeri yaratmaktadır. Geliş-miş ülkelerde halen, GSMH’ da madenciliğin payı; ABD’de %4,5, Alman-

94

ya’da %4,2, Kanada’da % 7,6, Avustralya’da %8,7, BDT’da %14, Çin’de%15, Hindistan’da %15 iken Türkiye’de bu oran % 2 düzeyindedir(Önal,2007). Son on yıl için Türkiye toplam ihracatında madenciliğin payı Şekil2’de görülmektedir.

Şekil 2. Türkiye ihracatında madenciliğin payı(MİGEM, 2008)

95

Türkiye’nin gelişmiş ülkeler arasında yerini alabilmesi için, üretim ve is-tihdamın artmasının zorunlu olacağı aşikârdır. Üretimlerin temel maddesiolan maden hammaddelerinin yeterli ölçekte üretilmesi ve bu amaçla yurtiçinde yeteri kadar rezerv bulunması ve yurt dışında ülkemizde yeterli ölçek-te olmayan maden kaynakları çeşitlerine parasal kaynak aktararak ortakolunması gerekmektedir.

Modern bir birey olarak hayatı müreffeh bir şekilde idame edebilmek için,kişi başına 20 ton maden hammaddesi tüketme zarureti vardır. Bunlardanbaşlıcaları; 0,5-1 ton Petrol, 5-6,5 ton (2-2,5 tpe)Kömür, 300 kg Demir, 8 kgBakır, 15 kg Alüminyum, 5 kg Kurşun, 5 kg Çinko, 5 ton Kum, Çakıl vs. ve2 ton diğer madenler olmak üzere toplam 20 ton dur. Genel olarak nüfusu-muzla çarpıldığında ülkemizin bahis konusu refah düzeyinde maden ham-maddesi talebi 20 ton x 70 milyon kişi = 1,4 milyar ton ‘dur. Ortalama olarakher ton maden hammaddesinin bedeli 100$ civarındadır. Buna göre toplamhammadde bedeli 100$x1,4milyar ton = 140 milyar $ ‘dır. Bu değer ilk satı-labilir ürün bazında oluşan bir değerdir. Uç ürüne yönelik sanayiler oluştu-ğunda her 1$ ‘lık maden hammaddesi 10$’lık uç ürüne dönüşür. Buna göre70 milyar $ hammadde karşılığı 1400 milyar $ ‘lık bir zenginliktir. Bu ise bu-gün ülkemizin üretebildiği milli gelirin 3 katı civarındadır. Halen kişi başınamaden hammaddesi tüketimimiz 3,5 ton civarında olduğuna göre bahis ko-nusu düzeye ulaşabilmemiz için kişi başına üretimimizi 6 kat daha arttırma-mız gerekmektedir. Bu değerlere ulaşıldığında Türk bireyi zenginleşmiş birbirey olacaktır.

Yukarıdaki kapsamda ele aldığımızda en önemli maden hammaddeleri-mizden bir tanesi kömürdür. Ülkemizde 7-9 milyar ton mertebesinde kömürolup bu rezervlerden yaklaşık olarak 65 milyon ton/yıl kömür üretilmektedir.Bu kömürlerden kişi başına 6 ton üretilebildiğinde yıllık üretimimiz 6 ton x70milyon kişi = 420 milyon ton olacaktır(bunun bedeli 420milyonx50$=21 mil-yar $). Bu üretim yapıldığında görünür rezervlerimiz hiç kayıp olmasa dahi (9milyar ton / 450 milyon ton/yıl) 20 yıl sonra bitecektir. Bu haliyle Türkiye kö-mür bakımından fazla zengin bir ülke değildir. O halde ülkemiz dış ülkelerekaynak aktararak kömür sahalarına ortak olmalı ve daha uzun vadede hemmiktar olarak hem de kalite olarak kömür hammaddesini garanti altına alma-lıdır. Bu kapsamda Kazakistan’da ki zengin kömür sahalarına kaynak akta-rılması ve buradan üretilebilecek kömürle de her yıl 100-200 milyon ton birüretimin öğütülerek hidrolik yolla doğu Anadolu bölgemize pompalanması veburalarda kurulacak termik santrallerde değerlendirilmesi ülkemizin refah dü-zeyinin dengelenmiş enerji yapısına belirgin ölçekte katkıda bulunacaktır.

96

Yukarıda verilen yaklaşıma benzer hususlar mevcut koşullarda demirmadenleri, bakır, kurşun, çinko vs. madenlerimizi de yakından ilgilendirmek-tedir.

Daha önce ülkemiz için açıklanan değerlerde Sivas ili, önemli bir payasahiptir. İlerleyen paragraflarda bu durum rakamlarla açıklanacaktır. Türki-ye genelinde verilen 46254 adet maden ruhsatının 1574 ‘ü Sivas bölgesiiçin verilmiştir (Migem, 2008). Bu ruhsatlardan 8987 işletme ruhsatlı saha-nın 232 ‘si Sivas iline aittir. Sivas, Türkiye genelinde işletme ruhsatı açısın-dan%3 civarında bir pay almasına karşın, demir, krom, kurşun, talk, mermerve kömür gibi maden üretimlerinde önemli bir yere sahiptir. Örneğin, Tablo6’dan da görüleceği üzere son 5 yıl için bakıldığında, Türkiye geneli demirüretiminin % 44’ü, talk üretiminin % 27’si, linyit üretiminin % 8’i, krom üreti-minin % 5’i, kurşun üretiminin % 5’i, Kaolen üretiminin % 4’ü, mermer üreti-minin % 3’ ü Sivas’taki maden işletmelerinden yapılmaktadır. Ayrıca 2006yılına kadar Türkiye sölestin üretiminin tamamı Sivas’taki işletmelerden ger-çekleştirilmiştir. Teknolojik nedenler ve avrupada yeni sölestin yataklarınınbulunmasından dolayı son iki yılda üretimler durma noktasına gelmiştir. Di-ğer pek çok maden üretimlerinin Türkiye genelindeki payı % 1’ ler civarın-dadır.

Kangal kömür işletmesinde yıllık ortalama 6 milyon ton kömür üretilmek-te ve kurulu gücü 457 MW olan kangal termik santralinde elektrik üretimigerçekleştirilmekte olup, Türkiye geneli termik santrallerden üretilen(19421MW) elektriğin % 2’sine, toplam elektrik üretiminin(31669MW) % 1,4 karşı-lık gelmektedir.

Sivas’ta madencilik faaliyetleri yürütülen işletmelerde ve iş kollarında,çalışma bakanlığının verilerine göre 2007 yılında 3331 işçi istihdam edilir-ken bu sayı 2008 yılında tahminen 4500 ila 5000 kişi düzeyine yükselmiş-tir.

5.Sonuçlar

Bu çalışma kapsamında anlaşıldığı gibi; insanoğlunun müreffeh bir ha-yata zemin hazırlayabilmesi için her yıl 20 ton maden hammaddesini kazan-ması ve bunu kendi ülkesinde uç ürüne dönüştürerek tüketmesi gerekmek-tedir. Bu aşamaya gelmiş olan bir Türkiye’nin kişi başına milli geliri 30 bindoları aşmış olacaktır. Bu itibarla kalkınmanın motoru madenciliktir. Sektörgeliştikçe ülkemiz düzlüğe çıkacaktır. Diğer yandan Sivas, genelde ve özel-de maden hammaddeleri açısından önemli bir konuma sahiptir. Derinleredoğru yapılacak aramalarla bu konum daha da güçlenecektir. Halen pek

97

çok dalda ülke üretiminin %3-4’ünü sağlayan Sivas, hem bu konumunu güç-lendirebilir, hem de üretilen madenleri bu bölgede uç ürüne çevirerek dahahızlı bir kalkınmayı yakalayabilir. Konu ile ilgili çeşitli projelerin geliştirilmesisöz konusudur.

6.Kaynaklar1. Çerikoğlu, B., 2007, “Sivas Yöresi Maden Potansiyeli”, Maden Kenti Sivas

Zirvesi, 5-7 Nisan, Sivas.2. Demirci, A., Yüksek, S., 1999, “Sivas’ın Maden Potansiyeli ve Değerlen-

dirilmesi”, Sivas Ekonomisi, Sivas Belediyesi Kültür yay. Edt. A.Esen, Si-vas.

3. Demirci, A., Yüksek, S., 2007, “Sivas Bölgesi Madenciliği”, Maden KentiSivas Zirvesi, 5-7 nisan, Sivas.

4. Fettweis, G.B., Van Wahl, S., 1990, Bergwirtschaft Verlag Glückauf GmbH,Essen.

5. MİGEM, 2008, www.migem.gov.tr

6. Reedman, J.H., 1979, Techniques in Mineral Exploration, Applied SciencePublishers Ltd, London.

98

ÇALIŞMA OTURUMU -2

Başkan : Sami AYDINSivas Belediye Başkanı

4. Tebliğ : Sivas İlinin GelişmesindeTurizm Sektörünün Yeri ve Önemi

Sunan : Prof. Dr. Mithat DİNÇERİstanbul Üniversitesi İktisat FakültesiÖğretim Üyesi

5. Tebliğ : Sivas İlinin GelişmesindeHayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi

Sunan : Prof. Dr. Engin SAKARYAAnkara Üniversitesi Veterinerlik FakültesiÖğretim Üyesi

99

100

BAŞKAN: SAMİ AYDIN

Değerli Konuklar,

Elimizle yok etmeye başladığımız ama bir türlü yok edemediğimiz tarihieserlerimizi, Sivas merkez olarak baktığımız da şöyle 8-10 yıl, fazla değil 8-10 yıl öncesine gittiğimizde bu eserler içersinde toprakların dolu olduğunuiçerisinde maalesef hayvanların dahi bulunmadığı bir mekanlar halinde ol-duğu gerçektir. Ama Sivas ve ülke olarak bunların, birer birer potansiyel ol-duğunu gördük ve son yılarda bu önemli eserlerin tekrar canlandırılası verestore edilmesi için yoğun çalışmalı sarf edildi Sivas merkezden hemenhemen Gök Medrese başta olmak üzere gene kent mekanı adını verdiğimizki Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi bünyesinde barındıran önemlibir eser bütün eserleri restorasyon çalışmaları devam ediyor. Sivas’ın doğalaçından da önemli bir potansiyele sahip olduğu bir gerçek bunların hepsiekonomiye kazandırılmalı bunların hepsi Sivas’ın önemli değerlerin olduğubilincine varılmalı ben bunun gelecekte Sivas’a, Sivas ekonomisine büyükkatkı sağlayacağını düşünüyorum ve çok değerli hocamıza bu konularla il-gili düşüncelerini önerilerini bizlere aktarmak üzere sözü veriyor hocam bu-yurun Mithat DİNÇER hocama sözü bırakıyorum.

101

102

SİVAS EKONOMİSİNİN GELİŞMESİNDETURİZM SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ

Prof. Dr. Mithat Z. DİNÇER,İ.Ü. İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER,İ.Ü. İktisat Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölüm Başkanı

Yarı Zamanlı Öğr. Gör. Mehmet Tevfik İZGİ,İ.Ü. Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu

103

Bilginin ve bilgi ekonomisinin tüm dünyayı etkisi altına alması, finans vemali piyasalardaki gelişmeler teknoloji ve ulaşım alanındaki değişimler kü-reselleşme olgusunu daha da hızlandırmıştır. Bu değişimler uluslararası ti-caret ve rekabetteki dengeleri, seyahat akımlarını, seyahat edilen yörelerive gezgincilerin ve tüketicilerin beklentilerini de etkilemektedir. Küreselleş-menin bir parçası olan turizm endüstrisi yaşamın vazgeçilmez bir unsuru ol-muştur. Turizm çok hızlı bir gelişim gösteren ve tüm toplumları ilgilendirenekonomik ve sosyal bir olaydır. Küresel ortamın hırçın rekabet koşulları al-tında, ülkeler ve bölgeler sürdürülebilir turizm anlayışına uygun bir turizmpolitikası veya politikaları oluşturmakta zorlanmaktadırlar. Turizmin gelir ar-tırıcı, istihdam sağlayıcı ve bölgelerarası dengesizliği gidermedeki önemlikatkısından yararlanmak isteyen ülkeler ve bölgeler sürdürülebilir ve çevre-ye duyarlı turistik ürünü pazara sunmak ve politikalarını da güncel turizmtrendlerine uygun bir şekilde ele almak zorundadırlar. Küresel rekabettekizorluklarla birlikte, turizmin kendisine özgü yapısından kaynaklanan birçokfarklı endüstri ve sektör ile etkileşim içinde bulunmasından dolayı çok yön-lü politikalara ağırlık verilmektedir.

Terör ve savaş gibi olumsuz hareketler küreselleşme ile yaşamın heralanına giren turizmin gelişimini zaman zaman etkilese ve ülkeler turizm po-litikaları oluşturmada zorlansa bile, günümüzde turizmin önemi çok iyi anla-şılmıştır. Dünya Turizm Örgütü’nün “2020 Turizm Vizyonu” çalışmasında;21.yüzyılda dünyanın en büyük endüstrisi olacağı düşünülen uluslararasıturizmin bu hızlı gelişimini belirleyen göstergeler:

• Ekonomik• Teknolojik• Politik• Demografik• Küreselleşme• Yerelleşme• Sosyal ve Çevre Bilincinin Gelişmesi• Yaşanılan ve Çalışılan Çevre• Hizmet Endüstrisinden Deneyim Ekonomisine Geçiş• Pazarlama gibi faktörlerdir. (WTO: t.y; 6).

Boş zamanın ve gelirin artışı ile birlikte, politik engellerin kalkması ve ge-lişmiş/gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerinin güçlenmesi sonucu 2020 yı-

104

lında 1.6 milyar kişinin uluslararası seyahate katılacağı ve 2 trilyon ABD do-ları elde edileceği öngörülmektedir. Bu yolculuklar içinde; 1,2 milyar kişininbölge içi seyahatlere, 378 milyon kişinin uzun mesafeli tatillere zaman ayır-ması beklenmektedir. 1995-2020 döneminde; uzun mesafeli yolculuklarınbölge içi seyahatlerden daha hızlı artacağı tahmin edilmektedir. Uzun me-safeli yolculukların artış oranının %5,4; bölge içi seyahatlerin artış oranının% 3,8 olacağı düşünülmektedir (Unwto: 3/11/2007; 1-2).

1. TÜRK EKONOMİSİNDE TURİZMİN KONUMU

Dünya Turizm Örgütü’nün verilerine göre, Türkiye dünyadaki en önemli16 destinasyon arasında yer almaktadır. Karşılaştırmalı üstünlüğe sahip ol-duğumuz turizm alanında Türkiye’nin bu rekabet avantajını iyi bir şekildekullanarak dünyanın ilk 5 destinasyonu arasına girmesi mümkündür. TÜBİ-TAK’ın “Vizyon 2023/Teknoloji Öngörüsü Proje Raporunda” belirtildiği gibi;dünyada önemli bir turizm destinasyonu olarak; Türkiye’nin 1977-1987 yıl-ları arasında başlangıç, 1987-1997 yılları arasında büyüme dönemini yaşa-dığı ve 1998 yılından beri de olgunluk dönemine giriş sinyalleri verdiği göz-lenmektedir.

Türkiye’de planlı dönemin başlamasıyla birlikte; 1963-2007 yılları ara-sında uygulanan 8 adet Beş Yıllık Kalkınma Planlarında turizm sektörüyleilgili birçok tedbir uygulamaya konulmuştur. 1980’li yıllara kadar süre gelenKalkınma Planlarında konaklama arzını ve turizm talebini arttırma yönündetedbirler ele alınmıştır. 1980’li yıllardan sonra; liberalleşme eğilimlerinin veihracat stratejisinin iktisat politikalarında yer almasıyla ve yasaların, teşvik-lerin, devreye girmesiyle Türk turizm sektörü bir dinamizm kazanmıştır. Dışdünyaya açılmayı hedefleyen iktisat politikalarının başlamasından sonragerçekleştirilen Kalkınma Planlarında turizm sektörüne sağlanan teşvik vetedbirlerle; özel sektör yatırımları, alternatif turizm çeşitleri, tanıtım-pazarla-ma gibi konulara ağırlık verilmiştir. Her plan döneminde öngörülen ilkeler veele alınması gereken tedbirler birbirine benzemesine rağmen; uygulamadasorunlarla karşılaşılmıştır. Türk turizmi zaman zaman istikrarsız dönemleryaşamış olmasına rağmen; son 15-20 yıldır Türk ekonomisinde önemli birivme yakalamıştır. Turizm sektörü Türk ekonomisi içinde önemli bir yere sa-hiptir. Türkiye’de yeni turistik alanların devreye girmesiyle birlikte; 2010 yı-lından sonra 30 milyondan daha fazla turist, 25 milyar dolardan daha fazlaturizm geliri ve turizmde doğrudan istihdamın toplam istihdama katkısının%10 civarında olması beklenmektedir. Türkiye’nin uluslararası turizm paza-rında sahip olduğu bu avantajını daha ileri bir düzeye getirebilmesi turizmalanında rekabet dinamiklerini iyi kullanmasına, meslek yasalarını hayata

105

geçirmesine, sektörel yapılanma-örgütlenme-sosyal politika sistemini ger-çekleştirebilmesine, turizm master planını uygulayabilmesine ve sürdürüle-bilir turizm politikasını oluşturmasına bağlıdır.

2. SİVAS’IN TURİZM ARZI

2.1. Doğal Kaynaklar

İç Anadolu Bölgesinde yer alan Sivas’ın yüzölçümü 28.488 km2 dir veKonya’dan sonra en geniş ikinci ildir. Kuzey, doğu ve güneydoğusu dağlıkalanlarla kaplıdır. Ortalama yükselti 1000 metrenin üzerindedir. Dağlık alan-lar kadar platolar da önemli bir yer kaplamaktadır. Erzincan, Malatya, Kah-ramanmaraş, Kayseri, Yozgat, Tokat ve Ordu Sivas çevresinde bulunankomşu illerdir. Sivas il toprakları Kızılırmak, Yeşilırmak ve Fırat havzalarıüzerinde yer almaktadır. Sivas ili karasal İç Anadolu iklimi ile kuzeyde Ka-radeniz doğuda Doğu Anadolu iklimlerinin etkisi altındadır. İl topraklarındaorman alanları kadar, en önemli bitki örtüsü bozkırlardır. Coğrafi ve iklimselkoşullardan dolayı yaban yaşamı çeşitlidir. Sivas’ın ilçeleri Akıncılar, Altın-yayla, Divriği, Doğanşar, Gemerek, Gölova, Gürün, Hafik, İmranlı, Kangal,Koyulhisar, Suşehri, Şarkışla, Ulaş, Yıldızeli, Zara’dır (Tablo 1).

Tablo 1

Sivas’ın Doğal Kaynakları___________________________________________________________a. Dağlar: Köse Dağları, Yama Dağı, Kulmaç Dağları, Tahtalı, Hezanlı,

Karabaka Dağları, Akdağlar ve İncebel Dağları, Tecer Dağlarıb. Ovalar: Şarkışla-Gemerek Ovası, Yıldızeli Ovası, Suşehri Ovasıc. Vadiler: Kelkit, Kuruçay, Tohma, Çaltıç. Platolar: Uzunyayla ve Meraküm Platolarıd. Akarsular: Kızılırmak ve Havzası, Yeşilırmak ve Havzası, Kelkit Ça-

yı, Tozanlı Çayı, Fırat Havzası, Çaltı Çayı, Tohma Çayıe. Göller: Tödürge, Gürün Gökpınar, Hafik, Lota Göllerif. Yaylalar: Eğriçimen, Dumanca, Uzunyayla, Sarıçiçek, Kalınpınar, Ar-

pacık, Kengercik, Topalan, Başyayla, Sızır, Doğanşar, İmranlı Yayla-rı

g. Bitki Örtüsü: Koyulhisar (Çam); Şerefiye Bölgesi; Şarkışla-Yıldızelisınırları içinde Akdağlar, Bozkırlarda yaşayan bozkır bitkileri

h. Yaban Hayatı: Keklik, tavşan, kanatlı av hayvanları, yaban ördeği,yaban kazları, turnalar, tatlı su balıkları, yaban domuzu, tilki, ayı, kuşalanları, kangal köpeği

106

ı. Termal Kaynaklar: Sıcak Çermik, Soğuk Çermik, Kangal BalıklıKaplıca, Ortaköy Çermiği, Akçaağıl Çermiği, Alaman Çermiği

i. Madenler ve Maden Yatakları: Demir, krom, kurşun-çinko, bakır, se-lestit, asbest, talk, mermer, jips, kireçtaşı, linyit, kömür.

j. Mağaralar: Demiryurt Mağaralarık. Şelaleler: Sızır Şelalesi, Yıldız Beldesi Değirmenaltı Mevkii Eski Yer-

leşim Yeri ve Şelalesil. Mesire Yerleri: Koyunkaya Mesiresi, Kardeşler Ormanı, Kale Park,

Belediye Parkı, Paşa Fabrikası, Karaçayır Ormanı, Şarkışla Göl Din-lenme Alanı___________________________________________________________

Kaynak: *Sivas Valiliği Web Sayfası , *Sivas Valiliği: 2006; 88-89, *Esen:1999;111, *Turizm Bakanlığı: (t.y); 2320-2325 arası., *Sivas İl Kültür ve Turizm Müdür-lüğü Verileri.

2.2. Kültürel Kaynaklar

Sivas Anadolu’nun en eski kültür ve tarih merkezlerinden biridir. 4000-4500 yıllık bir geçmişe sahip olan il ilkçağlardan günümüze kadar olan ta-rihsel süreçte özellikle Selçuklu ve Osmanlı kültürel kaynaklarıyla tanın-maktadır. Tarihin yazıldığı dönemlerden beri önemli bir kent olma özelliğinitaşıyan Sivas’ın Milli Mücadele yıllarına önderlik etmesi, ona ayrı bir önemkazandırmaktadır. 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında bugünkü Atatürk Kon-gre ve Etnografya Müzesi olan binada Sivas Kongresinin yapılması İstiklalSavaşı tarihi açısından önemli bir konudur (Tablo 2).

Tablo 2

Sivas’ın Kültürel Kaynakları___________________________________________________________a) Müzeler: Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi, Aşık Veysel Müzesi,

İnönü Etnografya Müzesi, Sanat Okulu-Arkeoloji Müzesib) Höyükler: Maltepe, Topraktepe Höyükleric) Kaleler: Sivas ve Divriği Kaleleriç) Camiler: Ulu Kale, Aliağa, Alibaba, Camileri, Divriği Ulu Camii ve Da-

rüşşifası, Meydan, Cedit Paşa, Abdulvahabi, Hocaimam Camileri,Zincirli Minare Camii

d) Türbeler: Ali Emir Ahmet Türbesi, Kadı Burhanettin Türbesi, Şem-seddin Sivasi Türbesi, Abdülvahab Gazi Türbesi, İzzeddin KeykavusŞifahanesi; Şeyh Çoban Türbesi, Şemsi Aziz Türbesi, Şeyh Erzu-rum-i Türbesi, Sinaniye Hatun Türbesi

107

e) Medreseler: Çifte Minareli Medrese, Gök Medrese, Buruciye Medre-sesi

f) Hanlar/Kervansaraylar: Behram Paşa Hanı, Taşhan, Burma Han,Dumluca, Pamuk, Mirçinge, Dipli, Çorapçı Hanları, Subaşı Hanı, I.Va-kıf İşhanı, Alacahan Kervansarayı

g) Hamamlar: Kurşunlu, Kale Hamamı Kalıntısı, Mehmet Ali Hamamı,Meydan Hamam, Şirinoğlu Hamamı, Divriği ve Yıldızeli ilçelerindekiHamamlar

h) Köprüler: Yıldız, Eğri, Kesik, Boğaz Köprüleri, Handere Köprüsüı) Sivil Mimari Örnekleri: Tarihi Sivas Evleri ve Konakları, Hükümet

Konağı, Jandarma Binası, Ziya Bey Kütüphanesi, Yarı Açık Cezaevi,Endüstri Meslek Lisesi, Selçuk Anadolu Lisesi

i) Çeşmeler: Şeyh Çoban Çeşmesij) Kümbetler: Şeyh Hasan Bey, Sitte Melik, Kemareddin, Kemenkeş,

Naip Kümbetlerik) Kiliseler: Sivas Merkez; Hafik Tuzhisar köyü, Gürun, Suşehri Çata-

loluk Köyü, Gemerek, Divriği’de kiliseler bulunmaktadır.l) Ören Yerleri: Sarissa, Sızır Eskiköy Ören Yeri, Kayalıpınar Harebe-

lerim) El Sanatları: Halıcılık, Kilim Dokumacılığı, Çarıkçılık, Gümüş işçiliği,

Bakır işleri, Ağaçtan eşyalarn) Yöre Mutfağı: Tahıl ürünlerine yönelik yemekler, Sivas Kebabı, Süt

ürünleri, Ekmek çeşitlerio) Tescil Edilmiş Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları ile Sit Alanla-

rı: 135 Sit Alanıö) Yerel Etkinlikler/Festivaller

- Aşık Veysel ve Ozanlar Haftası Etkinlikleri/Yeri ve Tarihi: Şarkış-la-15-21 Mart/Düzenleyen : Şarkışla Kaymakamlığı

- Pöhrekli Kültür ve Yayla Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Merkez-01 Ha-ziran/Düzenleyen Kuruluş: Gazibey Köyü Muhtarlığı

- Zara Karabel Yöresi Yayla Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Merkez-30 Ha-ziran/Düzenleyen Kuruluş: KAY-KEF Federasyonu Beypınar Köyü

- Beydağı Yıldızbaba Şenlikleri/Yeri ve Tarih: Zara- 30 Haziran/Dü-zenleyen Kuruluş: Zara

108

- Karacaören Yayla Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Suşehri-05-06 Tem-muz/Düzenleyen Kuruluş: Suşehri Kaymakamlığı-Belediye Başkanlı-ğı Suşehri Kültür ve Dayanışma Derneği

- Şerefiye Kültür ve Sanat Festivali/Yeri ve Tarihi: Zara 05-06 Tem-muz/ Düzenleyen Kuruluş: Şerefiye Belediye Başkanlığı- Şerefiye veÇevre Köyleri Derneği

- Merder Madımak Festivali Yıldız Belediyesi Şenlikleri/Yeri ve Ta-

rihi: Yıldız-06 Temmuz/Düzenleyen Kuruluş: Yıldız Belediye Başkan-lığı-MERDER Derneği

- Çamşıh Divriği Halk Ozanları Festivali/Yeri ve Tarihi: Divriği-20temmuz/Düzenleyen Kuruluş: Çamşıh Hüseyin Abdal Derneği

- Kangal Köpeği Festivali/Yeri ve Tarihi: Kangal-11 Temmuz/Düzen-leyen Kuruluş: Kangal Kaymakamlığı-Belediye Başkanlığı

- Gölova Yayla Festivali/Yeri ve Tarihi: Gölova-12 Temmuz/Düzenle-yen Kuruluş: Gölova Kaymakamlığı-Belediye Başkanlığı Gölova Eği-tim ve Kültür Vakfı

- Kösesüleyman Ziyareti/Yeri ve Tarihi: Suşehri-12 Temmuz/Düzen-leyen Kuruluş: Çataloluk Belediye Başkanlığı

- Zara Bal ve Kültür Festivali/Yeri ve Tarihi: Zara 12-13 Tem-muz/Düzenleyen Kuruluş: Zara Kaymakamlığı-Belediye BaşkanlığıZara Vakıf ve Köy Dernekleri

- Aşık Veysel Aşıklar Bayramı/Yeri ve Tarihi: Şarkışla 15-17 Tem-muz Düzenleyen Kuruluş: Sivas Valiliği - Şarkışla Kaymakamlığı

- Çatpınar Köyü Güreş Müsabakaları/Yeri ve Tarihi: Hafik -17 Tem-muz/Düzenleyen Kuruluş: Hafik Kaymakamlığı-Çatpınar KöyüKal.Der.

- Suçatı Dut Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Gürün -27 Temmuz/Düzenle-yen Kuruluş: Suçatı Belediye Başkanlığı

- Gürün Kültür Vakfı/Yeri ve Tarihi: Gürün 29-30 Temmuz/Düzenle-yen Kuruluş: Gürün Kaymakamlığı-Belediye Başkanlığı Gürün KültürVakfı

- Tozanlı Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Hafik -07 Ağustos/Düzenleyen Ku-ruluş: Hafik Kaymakamlığı-Tozanlı Vadisi Köy.Kal.Dern.

- Şeyhderdeyar Kültür Festivali/Yeri ve Tarihi: Ulaş-09 Ağustos/Dü-zenleyen Kuruluş: Ulaş Kaymakamlığı

- Koyulhisar Kültür ve Sanat Festivali/Yeri ve Tarihi: Koyulhisar-09

109

Ağustos/Düzenleyen Kuruluş: Koyulhisar Kaymakamlığı-BelediyeBaşkanlığı TRT İstanbul Televizyonu

- Dumanbaba Anma Günü/Yeri ve Tarihi: Koyulhisar - 10 Ağus-tos/Düzenleyen Kuruluş: H.Mustafa AYDOĞDU-Memduh UZ

- 2.Geleneksel İlbeyli Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Merkez -26 Ağus-tos/Düzenleyen Kuruluş: İlbeyli Çevresini Geliştirme ve Yard.Dern.

- Ahmet Çuhadaroğlu Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Merkez - 28-29Ağustos/Düzenleyen Kuruluş: Gümüşçevre Muhtarlığı ve Köy Derne-ği

- Akıncılar Kavun Festivali/Yeri ve Tarihi: Akıncılar -29-31 Ağus-tos/Düzenleyen Kuruluş: Akıncılar Kaymakamlığı-Belediye Başkanlı-ğı-Akıncılar Kültür ve Dayanışma Derneği

- Alacahan Kervansaray Şenlikleri/Yeri ve Tarihi: Kangal 11-12Temmuz/Düzenleyen Kuruluş: Alacahan Belediye Başkanlığı

- 4 Eylül Sivas Kongresi ve Sanat Etkinlikleri/Yeri ve Tarihi: Mer-kez 30 Ağustos -04 Eylül-Düzenleyen Kuruluş: Sivas Valiliği-Beledi-ye Başkanlığı

p) Yöresel Oyunlar: Halay Çeşitleri___________________________________________________________Kaynak: * Sivas Valiliği Web Sayfası, *Kültür ve Turizm Bakanlığı Web Sayfası,*Turizm Bakanlığı: (t.y); 2310-2138 arası, *Sivas İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüVerileri, *Sivas Valiliği: (2006); 82-87.

2.3. Ulaşım ve Turizm İşletmelerinin Konumu

Coğrafi konumu nedeni ile ulaşım yollarının kesiştiği noktada yer alanSivas Avrupa-Kafkasya Bölgesi ile Karadeniz-Hazar Denizi ve Ortadoğu ül-kelerine geçişte yol güzergahı üzerinde bulunan bir ildir. Sivas ilinin demir-yolları yük taşımacılığına yönelik olup; 1 havaalanı bulunmaktadır. İpek Yo-lu üzerinde bulunan ve ulaşım ağı gelişmiş olan Sivas pek çok uygarlığa evsahipliği yapmış ve kritik bir geçiş yolu üzerinde kurulmuş bir ildir. 2007 yılıverilerine göre nüfusu 638.464 ve kırsal nüfusu %35 civarında olan Sivassahip olduğu potansiyeli ve avantajları yeterince değerlendirememiştir. Si-vas’ın tarihi ve kültürel zenginliklerinden önce tarım-hayvancılık ve sanayiön plana çıkmıştır. Üretken sektörlerin başında madencilik-taşocakçılığı vedemir-çelik sektörü gelmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu, değişik sek-törlerde 25 yatırımın Sivas’ta gerçekleştirilebileceği saptanmıştır (Sanayi veTicaret il Müdürlüğü: 2008; 2 ve 23). Avantajlı coğrafi konumu, değerli kay-nakları ile ünlü Sivas’ın GSYİH’sı 1 milyar A.B.D dolarını aşmıştır. 2001 yı-lında, 1987 yılı fiyatlarıyla GSYİH’nın sektörel dağılımı ele alındığında; tarı-

110

mın %15,5; sanayinin % 25,9; hizmet sektörünün %58,9’luk bir paya sahipolduğu anlaşılmaktadır (Sivas Ticaret ve Sanayi Odası: 2006; 14).

Üç önemli havzanın kesişen noktasındaki Sivas’ın farklı iklimsel özellik-lere sahip olması tarımsal üretimde çeşitliliğe ve hayvancılıkta yüksek ve-rim elde edilmesine neden olmaktadır. 81 ilin yer aldığı 2003 yılı Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında; -0,40597 endeks değeri ile 53.sıradabulunan Sivas İç Anadolu Bölgesi İlleri içinde onuncu sıradadır. Gelişmişlikendeksine göre; dördüncü derecede gelişmiş iller arasında bulunan Si-vas’ın ilçeleri de sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi açısından incelendiğin-de; Türkiye çapındaki 872 ilçe arasında arka sıralarda yer almaktadır (SivasTicaret ve Sanayi Odası: 2005; 1-2-4). 2023 yılı için ortaya konulan “İhraca-tı 500 Milyon Dolar Olan Bir Sanayi Kenti” oluşturmak için; göçü önlemekamacıyla Sivas’ın cazibe merkezi seçilmesi ve yatırımların teşvik edilmesison derece önemli gelişmelerdir.

Tarım sektörü ile birlikte, sanayi, ulaşım ve ticaret sektörlerini geliştirme-ye çalışan Sivas’ta 2001 yılında cari fiyatlarla otel ve lokanta hizmetlerininsektörel payı %1,2’dir ve gelişme hızı %62,2’dir (Sivas Ticaret ve SanayiOdası: 2005; 6). İklim koşulları ve arazi yapısı, imalat sanayi, inşaat, turizm,madencilik sektörlerinde yeterli yatırımların olmayışı otel ve lokanta hizmet-lerinin payının düşük kalmasına neden olmaktadır. Kırsal kalkınma projele-ri çerçevesinde; kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal alt yapının geliş-tirilmesi sonucunda tarım ve turizm sektörleri geliştirildiğinde kırsal turizminele alınması gerekmektedir. Amaç yerel dinamiklerin ve içsel potansiyelinefektif hale getirilmesidir. Turizm ve ulaştırma sektörlerine verilen teşvikleregöz atıldığında, turizm sektörüne 2006 yılında sadece 7.927.157 milyonTL’lik teşvik verilmiştir. 2007-2008 yılları hariç; ulaştırma sektörüne 2003-2006 yılları arasında teşvik verilmiştir (Tablo 3). Sivas’ta ulaştırma teşvikle-rine ağırlık verilmesinin nedeni yapılan araştırmalara göre; bu ilde öne çı-kan sektörlerin başında metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı,madencilik ve taşocakçılığı, gıda ürünleri ve içecek imalatı, makine ve teç-hizat imalatıdır. Çünkü gelişmişlik düzeyi açısından iller arasında 10. sıradayer alan günümüzde 52.sıraya gerilemiş olup; gelişme stratejileri açısındansanayiyi ön plana çıkarmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki, ulaşım ağlarınıngelişimi sadece tarım, sanayi ve ticareti değil; turizmin de gelişimini sağla-yacaktır.

111

Sanayiyi ön plana çıkaran Sivas’ta tarım ve hayvancılığın ne dereceönemli olduğu tarım ve turizme verilen kredi miktarlarından da anlaşılmak-tadır. 2001-2007 yılları arasında Sivas’ta tarıma ayrılan kredilerin turizm içinsağlanan kredi miktarlarından çok yüksek olduğu Tablo 4’te görülmektedir.Bölgesel politikalar çerçevesinde, Dokuzuncu Kalkınma Planı Bölgesel Ge-lişmenin Sağlanması anlayışı içinde; turizme ayrılan teşvik ve kredi miktarı-nın artırılması demek cazibe merkezleri içinde yer alan Sivas’ta tarım-sana-yi-hizmet ve dolayısıyla turizm sektörünün birlikte gelişmesi anlamına gel-mektedir. Günümüz turizm anlayışında koruma-kullanma dengesini gözönüne alarak, tarımın, turizmin çeşitlendirilmesi ön plana çıkmaktadır. Herbir sektördeki canlılık turizme katkı sağlayacaktır. Turizm doğal ve kültürelkaynakları kullanarak, onları ekonomik bir varlık olarak değerlendirerek, 49sektöre talep yaratan çok yönlü bir sektördür.

Bu sosyo-ekonomik göstergeler çerçevesinde; Sivas’ta turizm sektörügelişme aşamasında olduğundan konaklama ve acente sayıları yeterli de-ğildir. Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre; Sivas’ta 6 turizmişletme belgeli tesis; 33 belediye belgeli tesis ve Kangal Balıklı Kaplıca’da1 ve Sıcak Çermik’te 5 tesis bulunmaktadır (Tablo 5). Ayrıca Sivas’ta 5 adetA Grubu; 3 adet B Grubu olmak üzere 8 seyahat acentesi ve 3 turizm işlet-me belgeli lokanta-kafeterya vardır. Sıcak Çermikteki yaz döneminde çadırkent niteliği taşıyan konaklama arzı da göz önüne alındında, bu kapasitenindaha da arttığı görülmektedir (Yeşiltaş&Öztürk: 2008; 10).

112

113

Ancak, alternatif turizm faaliyetleri geliştirildiğinde, Sivas kırsal kalkınmaprojeleri çerçevesinde ele alındığında bu arzın yetersiz kalacağı muhtemel-dir. İkinci konut alanları genelde Sıcak Çermik’te toplanmış olup; yerli turiz-min yaz aylarında canlılığını gösteren bir unsurdur. Bu durum çevre açısın-dan olumsuzluklar ortaya çıkarmaktadır. Turizm tesisleri şehir merkezlerin-de veya şehre yakın bölgelerde görülmektedir. Altyapısı varolan ve ulaşımzorluğu bulunmayan alanlarda kurulan tesisler doğaya yönelik aktiviteleringelişmesi gereken yerlerdeki tesislerin eksikliğini giderememektedir (SivasValiliği: 2002; 207). Sivas’ta termal bir tesise yatırım yapmayı düşünmeyeniş adamlarının nedenleri:

• Uzmanlık ve ilgi alanının dışında olması,• Sermaye yetersizliği,• Ekonomik krizler,• Yatırım desteğinin olmamasıdır.(Çonkar&Gülmez: 15-17 Mayıs 2003; 308).

Yönlendirici çalışmalar, teşvikler, yatırım desteği sağlandığında, serma-ye sahipleri 21.yüzyılın en önemli turistik ürünü olan termal turizme yatırımyapabileceklerdir. İl merkezi ticaret ve sanayi açsından geliştiğinden, ko-naklama arzı merkez ilçede yoğunlaşmıştır. İlin doğal güzelliklerini değer-lendirmesini sağlayacak rekreasyonel turizme yönelik yatırımlar çok azdır.Belediye belgeli tesislerin bir kısmı merkez ilçe dışındaki diğer ilçelere ya-yılmıştır.

114

3. SİVAS İLİ’NE OLAN İÇ VE DIŞ TURİZM TALEBİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Sivas doğal güzellikleri, tarihi eserleri ve termal kaynakları ile zengin birpotansiyele sahiptir. Sivas tarihi geçmişi, Selçuklu-Osmanlı eserleri ve Div-riği Ulu Cami ve Darüşşifası ile Sivas Kongresinin yapıldığı bir il olması ne-deniyle, Sıcak-soğuk Çermik Kaplıcası ve Balıklı Kangal Kaplıcası, el sa-natları, Kangal köpeği ile tanınan bir ildir. Ancak tanıtımdaki ve turizm alt ya-pısındaki yetersizlikler, ulaşım zorlukları, turist giriş-çıkış kapılarına uzaklıkyoğun bir turistik akımın gerçekleşmemesine neden olmaktadır. Sivas’ta ko-naklayan yerli ve yabancı turist sayısı düşüktür. Gelen turist sayısı az oldu-ğundan, Sivas’ın turizmden aldığı payın ne kadar az olduğunu göstermek-tedir (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı: 2003; 64). Yurtiçi ve yurtdışı talebe ce-vap verebilecek özelliklere sahip Sivas turizmi il ekonomisi içinde önemli birağırlığa ulaşamamıştır. Genelde günübirlik bir nitelik taşıyan Sivas’ta turizmHaziran-Temmuz-Ağustos aylarında yoğunlaşmaktadır. İlde konaklayan ki-şilerin çoğunluğunu yerli turistler oluşturmaktadır. %99 oranında yerli turist-lerin, %1 oranında yabancı turistlerin konakladığı ve geceleme yaptığı gö-rülmektedir. İli ziyaret eden yabancı turistlerin çoğunluğu belediye belgeli te-sisleri tercih etmektedir. Bunun nedeni sıcak çermik ve Balıklı Kaplıcanınbelediye belgeli tesis olmasından ve ayrıca ile gelenlerin yüksek bir harca-ma potansiyeli arz etmemesinden kaynaklanmaktadır. Ancak Tablo 6’da gö-rüldüğü gibi 2005-2008 yılları arasında turizm işletme belgeli tesislerde ko-naklayan yabancı turistlerin sayısı belediye belgelilere göre artış göstermiş-tir. Yerli turistler de genelde iş seyahatleri amacıyla Sivas’ı ziyaret ettiklerin-den yıllar arasında farklılık görülmesine rağmen daha ucuz olan belediyebelgeli tesisleri tercih etmektedirler (Tablo 6a-6b-6c). Tablo 6c’de görüldüğügibi; Kangal Balıklı Kaplıcaya gelen yerli turistlerin de sayısı yabancı turist-lerden daha fazladır.

Ortalama kalış süreleri açsından, yabancı ve yerli turistlerin gerek işlet-me belgeli gerekse de belediye belgeli otellerde kalış süreleri birbirine ya-kındır. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2006-2007 istatistiklerine göre yabancı tu-ristin ortalama kalış süresi 1,3; yerli turistin 1,6’dır. Ortalama kalış süresin-deki kısalık yerli ziyaretlerin iş seyahatlerinden oluşan ağırlığından ve seya-hat süresinin ekonomik nedenlerle kısa zamanda tamamlanma talebindenkaynaklanmaktadır (Türkiye Kalkınma Bankası; 2003; 81).

115

116

2006-2007 Kültür ve Turizm Bakanlığı istatistiklerine göz atıldığında; te-sislerin doluluk oranlarının yabancı turist açısından düşük, yerli turist açısın-dan yüksek olduğu görülmektedir. 2006 yılında yabancı turistin sağladığıdoluluk oranı %1,07 iken; 2007’de %0,95’e düşmüştür. 2006 yılında yerli tu-ristin sağladığı doluluk oranı %32,81 iken 2007’de %15,85 olmuştur (Kültürve Turizm Bakanlığı İstatistikleri). Sivas’ı en fazla ziyaret eden yabancı tu-ristlerin başında Almanya, Amerika, Japonya ve Bağımsız Devlet Topluluğugelmektedir.

Bir açık hava müzesi niteliği taşıyan Sivas ilinde her geçen gün turizmlebirlikte tarım, sanayi, ticaret gibi önemli ekonomik sektörler gelişmekte, böl-ge gitgide daha da yükselen bir gelişme eğilimi göstermektedir. İlin turizmhareketliliğini artırmak için ekonomik kalkınmasına paralel olarak turizmi çe-şitlendirmek, yatırımları alternatif turizm şekilleriyle ele almak ve turizmi 12aya yaymak gerekmektedir. Geniş bir coğrafyada, farklı iklimsel özelliklerinsergilendiği teşvik yasasının sanayileşmeye itici güç sağladığı Sivas Kültürve Turizm Bakanlığı tarafından Marka Turizm Projesi kapsamına alınmıştır.Marka şehir olma yolunda Sivas güçlü adımlarla ilerleyerek komşu illeri ge-ride bırakma yolundadır. Ancak kültür kenti Sivas kültür ve turizm açısındanbazı darboğazlarla karşı karşıyadır:

• Kütüphanelerin yetersiz olması ve teknolojik donanımdan yoksun bu-lunmaları,

• Personel yetersizliği,• Kültür varlıklarının turizme kazandırılamaması,

117

• Turizm personelinin eğitim düzeyinin istenilen seviyeye ulaşmaması,• Turizm ürünlerinin tanıtma ve pazarlama yetersizliği,• Öz sermayenin yetersizliği,• Alternatif turizm çeşitlerinin gelişmemiş olması,• Termal su kaynaklarının değerlendirilememesi,• Altyapı sorunları ve tesis yetersizliği,• Yatırımlar için cazibe merkezi haline gelememesi,• Tur operatörlerinin ve seyahat acentelerinin ziyaret güzergahı liste-

sinde yer alamaması (Sivas Valiliği: 2006; 91).Yukarıda belirtilen sorunlar ve darboğazlar aşıldığı takdirde, geliştirilmek

istenen alternatif turizm çeşitleri aşağıdaki gibidir (Sivas Valiliği: Haziran2004; 32-49):

• Kültür Turizmi: Selçuklu/Osmanlı eserleri ve UNESCO tarafındanDünya Kültür Mirası içinde bulunan Ulu Camii ve Darüşşifası, 4 EylülSivas Kongresi, İpek Yolu ve Kral Yolu Güzergahları

• İnanç Turizmi: Türbe ve Kümbetler• Yayla Turizmi: Habitatı bozulmamış bir çevre• Flora ve Fauna Turizmi: Bitki türleri, yaban hayatı, sulak alanların

varlığı, B2 kuş gözlem alanı olarak tescil edilmiş Zara Tödürge Gö-lünde kuş gözlemciliği, Kangal Köpeğinin önemi

• Kongre Turizmi: Sivas Kongresinin yapıldığı bir il olarak toplantı vekonferans yapılabilecek tesislere ihtiyaç vardır.

• Doğa Turizmi: Göl ve şelale turizmi geliştirilebilir, doğa sporları, dağ-cılık, trekking, kampçılık yapılabilinecek alanlar mevcuttur. Trekkingve kampçılık mevcut dağların dışında 20’den fazla doğal alanda ya-pılabilir. Rafting Kelkit Çayı için uygun bir spor dalıdır. Tödürge gölürüzgar sörfü için elverişlidir. Irmak ve göllerde sportif olta balıkçılığıyapılabilir (Turizm Bakanlığı: (t.y); 2324).

• Sağlık Turizmi Açısından Termal Turizm: Sivas’ta termal turizmmerkezi ilan edilmiş Sıcak Çermik Termal Turizm Merkezi ve BalıklıÇermik Termal Turizm Merkezi bulunmaktadır. Enerji ve turizm sek-töründe, bu bölge jeotermal ısıtma ve turizm kompleksi kurma açsın-dan önemli yatırım alanlarındandır.

• Kış Turizmi/Kayak Turizmi: Yıldız Dağı Bölgesi• Eko-Turizm: Koyulhisar, Gölova, Akıncılar

118

• Av Turizmi: Suşehri, Akıncılar, Koyulhisar• Mağara Turizmi: Demiryurt Mağaraları

Söz konusu alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi sağlıklı ve uzun va-deli bölgesel kalkınma politikalarının oluşturulmasına bağlıdır. Havzanın do-ğal varlığı koruma kullanma dengesi gözetilerek sürdürülebilir kalkınma il-kelerine uygun bir şekilde ele alınmalıdır. 2003 yılında kurulan Sivas Valili-ği Tarihi Eserleri Koruma ve Restorasyon Merkezi önemli bir adım olması-na rağmen (Sivas Valiliği: 2004; 32) ildeki bütün kültürel mirasın restore edi-lerek korunması ve bu eserlere çağdaş fonksiyonlar kazandırarak turizminhizmetine sunulması zaman alacaktır. Kültür turizmini harekete geçirmekiçin Nevşehir-Kayseri-Sivas-Tokat illerini kapsayan Kültür Yolu projesini ger-çekleştirmek önemli bir atılımdır. Günümüzde kültürel yolların, turistik gü-zergahların belirlenmesi turistik ürünün gelişimini sağlayan unsurlardır (Si-vas Ticaret ve Sanayi Odası: 2006; 41). Kültürel ve doğal kaynakların en-vanterinin çıkartılarak, yurtiçinde ve yurtdışında ikamet eden Sivaslı işa-damlarını Sivas’ta yatırım yapmalarını teşvik etmek, Sivas dışında yaşayanhemşerilerin tatillerini Sivas’ta geçirmelerini sağlamak amacıyla sıla turizmi-ni canlandırmak gerekmektedir. Sivas’ın tanıtımında öncelik sağlayacak birSivas imajı oluşturulmalıdır. Yapılan bir çalışmada; sermaye sahiplerinin Si-vas yöresinde termal tesis yapmaya eğilim gösterdikleri (%86) saptanmıştır(Gülmez: 2005; 154). Bir kültür ve kaplıca şehri olan Sivas’ta doğal güzel-likler ve tarımsal yönetim kırsal kalkınmanın bir uzantısı olan yayla-eko-kır-sal turizm çeşidi olarak adlandırılabilinecek alternatif imkanlarla değerlendi-rilmelidir.

Sivas ilinin sahip olduğu potansiyeli ve dinamizmi harekete geçirmekiçin, “2023 Yılında Sivas Vizyonu” başlıklı bir çalışma ortaya konmuştur. Sa-nayileşerek, ürünlerini marka haline getirmeyi amaçlayan bir Sivas için, mil-li gelirin 15 bin doların üzerine çıkması; göçün engellenmesi, işsizliğe çö-züm bulunması gerekmektedir. Sanayi, ticaret, tarım, ulaşım, eğitim, sporolmak üzere 10 ana başlık altında hedefler belirlenmiştir.

4. SİVAS İLİ’NİN TURİZM İŞLETMELERİNE YÖNELİK ANKET ÇALIŞ-

MASI VE SİVAS’IN TURİZM POTANSİYELİNE YÖNELİK “(SWOT)

ÜZFT (ÜSTÜNLÜK, ZAYIFLIK, FIRSATLAR, TEHDİTLER)” ANALİZİ

İlk aşamada Sivas’ta faaliyet gösteren acentelere ve konaklama işletme-lerine yönelik anket yapılmış ve daha sonra bulgular değerlendirilerek so-nuçlar elde edilmiştir. İkinci aşamada stratejik planlama ve yönetimin enönemli konularından birisi olan ÜZFT (SWOT) analizi yapılmıştır. Amaç

119

mevcut durum ve yapılması gerekenler konusunda bölgede turizmin planla-masına ve gelişmesine katkıda bulunmaktır. Bu çalışma kapsamında yeralan anket çalışması, ÜZFT (SWOT) analiz çalışması; yüz yüze görüşme-ler ve gözleme dayalı olarak, 8-11 Eylül 2008 tarihlerinde Mehmet Tevfik İz-gi tarafından İstanbul, Sivas Merkez ilçe, Divriği, Gürün, Hafik, Kangal veZara ilçelerinde turizme yönelik konaklama, seyahat ve yeme-içme sektör-lerinde faaliyet gösteren işletme yetkilileri, Vali Yardımcısı, Sivas Büyükşe-hir Belediye Başkanı, Gürün Kaymakamı, Divriği Kaymakamı, İl Kültür veTurizm Müdürü, Sivas Sanayici ve İşadamları Derneği Yönetim Kurulu Baş-kanı ve Herkes İçin Spor Derneği İl Temsilcisi, Dağcılık Federasyonu İl Tem-silcisi, Sivas Hizmet Vakfı yetkilisi ve Hayat Ağacı Dergisi sorumlu yazı iş-leri müdürü, İstanbul’da Yaşayan Sivaslılar ve kaynakçada belirtilen kay-naklardan yararlanarak gerçekleştirilmiştir.

4.1 Sivas İlinde Turizm İşletmelerine Yönelik Yapılan

Anket Çalışması

8-11 Eylül 2008 tarihlerinde Sivas il merkezi ve ilçelerine bir saha gezisidüzenlenmiştir. Bu gezi ile ; gözlem, yüz yüze görüşme ve anket gibi veritoplama yöntemleriyle bu bölgenin turizm potansiyelini, arz durumunu, ter-mal tesislerin kapasitelerini, yararlanılabilirliğini incelemek için gerekli bilgialt yapısını oluşturmak amaçlanmıştır.

4.1.1.Metodoloji

Çalışmanın analiz birimini Sivas İli merkez ve ilçelerindeki oteller oluş-turmaktadır. Bu bağlamda ankete konu olan oteller 4 yıldızlı otel, diğer tu-rizm işletme belgeli oteller, belediye belgeli oteller, sıcak çermik ve balıklıçermikte bulunan oteller ve seyahat acenteleridir. Anket kapalı ve açık uçludahil olmak üzere 22 sorudan oluşmaktadır. Bu sorular ile, otellerin kapasi-teleri, doluluk oranları, ziyaretçilerin profilleri, çalışanların durumu ve Si-vas’ta turizmin gelişimi ortaya konulması amaçlanmıştır.

4.1.2. Çalışmanın Kapsamı

Sivas İl’inin uluslar arası ve ulusal turizm pazarına açılması ve bu pazar-dan pay alabilmesi amacıyla 2008 yılında Sivas’ta yapılan bu çalışma çer-çevesinde Sivas İl’inde zamanın kısıtlı olması nedeniyle 8 otele ve 3 seya-hat acentesine yönelik anketler uygulanmıştır.

4.1.3.Konaklama İşletmelerine Yönelik Yapılan Anket Bulgularının

Değerlendirilmesi

Konaklama işletmelerine yönelik olarak yapılan ankette sorulan 22 adetsorunun cevapları ayrı ayrı değerlendirilmiştir.

120

4.1.3.1.Anketi Cevaplayanların Görevi

Sivas ilinde ankete cevap veren otellerden anketi cevaplayan otel görev-lilerinden 1 kişi hem sahipliğini hem de genel müdürlüğünü sürdürmektedir.Cevaplayanların 5’i otel müdürü, 1 kişi resepsiyonist ve 1 tanesi de idaripersoneldir.

4.1.3.2. Otellerin Faaliyet Süresi

Otel işletmelerinin 7’si 10 yıldan fazla, 1’i 3 ile 5 yıl arasında geçen birsürede faaliyetlerini sürdürdüklerini belirtmiştir. Otellerin büyük bir çoğunlu-ğu faaliyetlerini 10 yıldan fazla süreyle sürdürmektedirler.

121

4.1.3.3. Otellerin Yıldızı ve Türü

Ankete cevap verenler 3 otelin belediye belgeli, 2 otelin 2 yıldızlı, 1 ote-lin 3 yıldızlı, 1 otelin 4 yıldızlı ve bir otelin de özel belgeli olduğunu belirtmiş-lerdir. Tablodan da anlaşılacağı üzere yöredeki otellerin çoğunluğu belediyebelgelidir.

4.1.3.4. Otellerin Bünyesinde Bulundurduğu Birimler

Anket yapılan toplam 8 otelin 4’ünde toplantı salonu, 2’sinde kaplıca,4’ünde spor tesisleri, 2’sinde havuz, 1’inde sağlık kabini ve 2’sinde de diğeryan birimleri, hamam, sauna bulunmaktadır.

122

4.1.3.5. Otellerdeki Toplantıların Gelirdeki Payı

Otellerin 5 tanesinde toplantı gelirleri toplam gelir içinde %1-10 arası, 1tanesinde %11-25 arası ve 2 tanesinde %26-50 arasında gelir elde edilmek-tedir. Yörede kongre turizminden yeterince faydalanılmamaktadır. Bazı otel-lerde talep gelmesi durumunda yeterli toplantı salonları bulunmamaktadır.

4.1.3.6. Kaplıcası Bulunan Otellerde Yer Alan Yan Birimler ve Hiz-

metler

Kaplıcası bulunan otellerde yan birimler ve hizmetler bulunmamaktadır.Fizyoterapi, klinik hizmetleri, kür ve güzellik paketleri eksiktir.

123

4.1.3.7.Kaplıcası Bulunan Otellerdeki Sağlık Personelleri, Uzman-

lıkları

Kaplıcası bulunan otellerde sağlık personelleri, doktor, fizyoterapist, ma-söz, masör, berber sürekli olarak bulunmamaktadır. İhtiyaç halinde teminedilebileceği belirtilmektedir.

4.1.3.8. Otellerin Aylara Göre Doluluk Oranları

Otellerin doluluk oranları özellikle yaz aylarında yükselmektedir. 4 yıldız-lı otel 12 ay boyunca %100 dolu olduklarını belirtmiştir.

124

4.1.3.9. Konaklayanların Yaş Grupları

Konaklama tesislerinde 25-35 ve 36-45 yaşları arasındaki gruplar kal-maktadır.

4.1.3.10. Konaklayanların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı

Erkeklerin otellerde ve kaplıcalarda kadınlara nazaran daha çok kaldık-ları görülmektedir.

125

4.1.3.11. Bir Rezervasyon Esnasında Verilen Kişi Sayısının Toplam

Rezervasyondaki Payı

Rezervasyon esnasında tek seferde az sayıda kişi rezervasyonu yapıl-maktadır. Grup rezervasyonları çok fazla yoktur.

4.1.3.12. Konaklayanların Milliyetlerine ve En Çok Geldikleri Bölge-

lere Göre Dağılımı

Konaklayanların milliyetlerine göre 5’den 1’e doğru sıralanması istenildi-ğinde daha çok yerli turistin otellerde konakladığı, yurt dışında yaşayanTürkler ile Avrupa, Amerika ve Kanada’lı turistlerin de Sivas’ta konakladığısonucu ortaya çıkmaktadır.

126

4.1.3.13. Yerli Turistlerin Bölgeler Arası Dağılımı

Konaklayanların bölgelere göre 5’den 1’e doğru sıralanması istenildiğin-de Marmara Bölgesi 5 otel tarafından 5 puanla en çok gelinen bölge oldu-ğu belirlenmiş, sonra İç Anadolu Bölgesi ve Ege Bölgesi gelmektedir.

4.1.3.14.Konaklayanların Ortalama Kalış Süresi

Konuklar otellerde genellikle 1-2 gün kalmaktadırlar. Kaplıcalarda ko-naklayanların 1 haftayı aşan sürelerde kalışlarına rastlanmaktadır.

4.1.3.15. Otellerde Çalışan Personel Sayısı

Otellerin düşük oda kapasitelerine paralel olarak az sayıda personel is-tihdam edilmektedir. Sadece 4yıldızlı otelde 41’den fazla personel çalış-maktadır.

127

4.1.3.16. Otellerde Çalışanların Eğitim Durumu

Otellerde çalışan personelin eğitimi ağırlıklı olarak lise ve yüksekokuldüzeyindedir. Turizm kursu ve lisansüstü eğitim alan çalışanlara da rastlan-maktadır.

4.1.3.17. Otellerin Pazarlama Faaliyetleri

Otellerde pazarlama faaliyeti olarak en fazla kullanılan yöntemler broşürve el ilanı ile internet ve fuar şeklinde sıralanmaktadır.

128

4.1.3.18. Konaklayanların Rezervasyon Kaynakları

Konaklayanların rezervasyon aracı olarak kullandıkları kaynakları 4’denbaşlayarak 1’e kadar sıralanması istenildiğinde, en fazla kullanılan rezer-vasyon aracının %100 oranla telefon olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

4.1.4. Konaklama ve Seyahat İşletmelerine Yapılan Anket Sonuçla-

rının Değerlendirilmesi

4.1.4.1. Sivas İl’inin Turizmde Gelişiminin Değerlendirilmesi

Sivas’ta işletmeler turizmin geliştiği yönünde birleşmektedirler.

129

4.1.4.2. Sivas’ta Turizmin Gelişimini Engelleyen Faktörler

Sivas’ta turizmin gelişimini etkileyen faktörlerin başında yatırım ve tanı-tım eksikliği gelmektedir.

4.1.4.3. Sivas’ta Geliştirilmesi Gereken Turizm Çeşitleri

Sivas’ta kaplıca, kültür ve kongre turizminin geliştirilmesi istenmektedir.

130

4.2. Sivas İlinin Turizm Potansiyeline Yönelik “(SWOT) ÜZFT

(Üstünlük, Zayıflık, Fırsatlar, Tehditler)” Analizi

Sivas İli’nin uluslararası ve ulusal turizm pazarına açılması ve bu pazar-dan hak ettiği payı alabilmesi amacıyla, 8-11 Eylül 2008 tarihinde SivasMerkez ve Kangal ilçelerinde yapılan yüz yüze görüşmeler ve gözlemlerçerçevesinde Sivas İl’inin turizm potansiyeline yönelik ÜZFT analizi araştır-masında elde edilen veri ve bilgiler ışığında ortaya çıkan sonuçlar şu şekil-dedir:

4.2.1. Sivas İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından

Üstün Yönleri (Strength)

-Sivas İli, Kuzey Anadolu Dağlarının güneye, Güney Anadolu Dağları’nınkuzeye açılan uzantıları il alanının büyük bölümünü kaplaması ile oluşandoğal güzellikleri, tarihi ve kültürel özellikleri ile turizm açısından zengin birpotansiyele sahiptir.

- Sivas çevre illere göre kendine has bir iklim karakterine sahiptir. Si-vas’ta karasal iklim görülmektedir. Çok sıcak ve kurak geçen yazmevsimi oldukça kısadır. Kış ayları ise soğuk, uzun ve kar yağışlıdır.Bu nedenle, yöre iklim açısından özellikle kış turizm faaliyetlerine uy-gundur.

- Sivas İli Orta Anadolu ile Doğu Anadolu ve Karadeniz ile GüneydoğuAnadolu illeri arasında bir geçiş mekanı üzerinde bulunmaktadır.

131

- Sivas’a karayolu, demiryolu ve havayolu ile ulaşım olanakları vardır.- Sivas İli’nde yerel yönetimler turizme ilgi göstermekte ve turizmin ge-

liştirilmesine yönelik bilimsel ve akademik çalışmaları desteklemekte-dir.

- Sivas İli’nin geneline yayılmış olan Anadolu Selçuklu ve Osmanlıeserleri tarih ve kültürel turizmin Sivas’ta gelişimi açısından avantajsağlamaktadır.

- Unesco’nun 1985 yılında Dünya Mimari Mirası’na dahil ettiği, inşaatyönünden, matematik ve geometri yönünden, fizik, kimya ve astrono-mi yönünden, biyoloji ve fen ilimleri yönünde, ilahiyat yönünden, yazıyönünden, oymacılık, resim ve heykeltıraşlık yönünden derinlemesi-ne incelenebilen eşsiz bir eser olan Divriği Ulu Camii ve DarüşşifasıSivas’tadır.

- Kurtuluş Savaşı’nda Sivas’ın özel bir yeri vardır.- Hanlar, türbeler, tarihi Sivas Konakları ilin tarihi ve kültürel varlıkları-

dır.- Sıcak Çermik, Soğuk Çermik ve Kangal Balıklı Kaplıcaları, sağlık tu-

rizmi açısından potansiyel oluşturmaktadır.- Sivas’ın doğuya gidildikçe artan ormanlık ve dağlık alanlar ile bölge-

de yaban hayatı zenginleşmiş, avcılık sporu ve av turizmi için potan-siyel oluşturmuştur.

- Sivas’ta parklar, piknik alanları ve mesire yerleri ile doğada dinlenmesağlanmaktadır.

- Göllerde olta balıkçılığı yapma imkanları bulunmaktadır.- Sivas Spor’un başarıları ile spor turizmi gelişmektedir. Özellikle bü-

yük takımların maçlarında çok sayıda taraftar Sivas’a gelmektedir.- Sivas’ın kendine özgü yemekleri vardır.- Anıtlar ve tarihi yapılar Sivas’ın imajını geliştirmektedir.

4.2.2. Sivas İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından Zayıf Yönleri

(Weakness)

- Doğal ve kültürel potansiyeli olan mekanlara toplu ulaşım araçları ye-terince bulunmamaktadır.

- Bazı ilçelere ulaşmayı kolaylaştıracak yön levhası eksiktir. İlçe için-den çıkışı sağlayacak yön levhalarının eksikliği ilçe içinde dar sokak-larda vakit kaybetmeye sebep olabilmektedir.

132

- Tarihi eserlerin civarında, konaklama ve dinlenme tesisleri bulunma-maktadır.

- Genel olarak konaklama tesisi eksikliği vardır, bazı konaklama tesis-lerinde uluslar arası standartların altında hizmet verildiği görülmekte,kalifiye personel istihdamında eksiklik olduğu gözlenmektedir.

- Bazı doğal ve kültürel varlıklarla, tarihi eserler iyi korunamamaktadır.Tabiat şartları yıpratmaya devam etmekte, yer yer çatlamalar, dökül-meler olmaktadır.

- Yurt genelinde ve yurt dışında tanıtım, pazarlama faaliyetleri hemenhemen hiç yoktur.

- Sivas içindeki ve özellikle büyük şehirlerdeki seyahat acentalarınıntur düzenleme ve diğer turizm faaliyetleri arzu edilenin çok altındadır.

- Sivas’ta kongre turizminin yapılabileceği uygun şartları taşıyan kon-gre merkezi bulunmamaktadır.

- Kent kirliliğine yönelik çalışmalar tam olarak geliştirilememiştir. Isın-mada doğal gaz hala yaygın olarak kullanılmamakta hava kirliliği de-vam ettiği ifade edilmektedir.

- İlde ekilebilir alanların ve sulama imkanlarının azlığı sonucu sebzeci-lik ve meyvecilik yeterince gelişmemiştir.

- Meyve ve sebze başka şehirlerden gelmekte fiyat, çeşit ve tazelik ko-nusunda sorunlar oluşabilmektedir.

- İlde rehber bulunmamaktadır. İl turizm bürosunda yabancı dil bilenpersonel eksikliği görülmektedir.

- Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirileceği alanlarda günübirlik rekre-asyona yönelik tesislerin eksikliği göze çarpmaktadır. Dağlarda ve or-manlık alanlarda yapılabilecek dağ yürüyüşü (trekking) sırasında vesonrasında dinlenmek için tesis veya kullanma suyu bulunmamakta-dır.

- Özellikle ilçelerde altyapı yetersizliği söz konusudur. Göllere ulaşım,içme ve kullanma suyu ile gece aydınlatmasında yetersizlikler görül-mektedir.

4.2.3. Sivas İli’nin Turizm Potansiyeli Açısından Fırsatları

(Opportunity)

- Yurt içinde ve yurt dışından ülkemize turizm faaliyetlerine katılmakiçin gelen kişilerin sayıları her yıl artmaktadır. Toplu ulaşım araçları-nın gelişmesiyle daha uzun mesafelere daha ucuz ve konforlu seya-

133

hatler yapılabilmektedir.- Sivas İli’nde alternatif turizm arayışları hızla devam etmektedir.- Ülke genelinde turizm hareketleri sürekli bir canlanma içerisindedir.- Dünya Turizm Örgütü’ne göre küresel kriz olmasına rağmen dünya

genelinde toplam turizm hareketlerine katılımın her yıl artarak devametmesi beklenmektedir.

- Ulusal kalkınma plan ve stratejilerinde turizm sektörüne önem verildi-ği ve bu sektörün gelişimi için tedbirler alınacağı belirtilmektedir.

- Sivas’ta yeni festivaller düzenlenmekte 4 Eylül Haftası etkinlikleriyletanıtım ve pazarlama çalışmalarına ulusal ve uluslararası nitelik ka-zandırılmasına çalışılmaktadır.

- Kente doğal gaz gelmiştir kullanımın yaygınlaşmasıyla hava kirliliğiazalacaktır.

- Kaplıcalar sayesinde sağlık turizmi için şehre gelenlerin sayısının ar-tacağı tahmin edilmektedir.

- Sivas’ta bulunan eski Han’lar restore edilip turizme ve ticaret hayatı-na kazandırılmasına ve tarihi eserlerin restorasyonuna devam edil-mektedir. Vakıflara ait eserleri yenileme çalışmaları Sivas İli’nin çeh-resini değiştirmektedir.

- Sivas Büyükşehir Belediyesi derelerin ıslahına parklar ve mesire yer-leri yapmaya devam etmektedir. Meydan projesi umutla beklenmek-te ve altındaki kapalı otopark ile park sorununun ortadan kalkacağıbelirtilmektedir.

- Bazı ören yerlerinde yapılabilecek kazı çalışmaları dünya turizm mi-rasına ve dolayısıyla Türk turizmine pek çok yeni eser kazandıracak-tır.

- Planlanan özel sektör yatırımları da ürünün kalitesi ve çeşitliliğiylebirlikte, bölgenin pazarlanması açısından umut vermektedir.

- Yapılmakta olan katlı otopark şehirdeki otopark sorununun çözümü-ne katkı sağlayabilir.

- Cumhuriyet Üniversitesi fakülte ve yüksekokullarda okuyan öğrenci-ler şehrin ekonomisine canlılık getirmektedir.

- Tarihi Sivas Evleri’nin restorasyonu ve bu tarihi mekânların ev pansi-yonculuğu açısından değerlendirilmesi yöreye daha çok turist çek-meyi sağlayabilir, konaklama tesisi talebine kısa dönemde cevap ve-rebilir.

134

- Sivas Merkez ve ilçelerinde bulunan tarihi, arkeolojik ve kültürel de-ğerleri gezmek, görmek ve tanımak isteyen yerli ve yabancı ziyaret-çilerin sayısında artış olacağı beklenmektedir.

- Sivas Hizmet Vakfı turizme ek olarak kültür ve sanat alanında çalış-malar yapmakta bazı faydalı yayınlara sponsor olmakta ve HayatAğacı dergisi çıkarmaktadır. Vakıf yöneticilerinin bilgi, deneyim ve gö-rüşlerinden Sivas’ta turizm planlaması esnasında faydalanılabilir.

- Dağlardan ve vadilerden turizm açısından faydalanılmalı; dağcılık,trekking, rekreasyon ve yayla turizmi geliştirilmelidir.

- Herkes İçin Spor Derneği il temsilciliği, Dağcılık il temsilciliği ve Cum-huriyet Üniversitesi dağcılık kolu ile ortak düzenledikleri, gruba uyumgösterecek herkese açık olan dağ tırmanışı ve yürüyüş organizas-yonları yerel yönetimlerce desteklenmeli, eko turizmin yaygınlaşma-sı ve İl’de yerleşmesi bağlamında gönüllü yapılan bu organizasyon-ların devam edilmesi teşvik edilmelidir.

- Kaplıcaların derelere karışan sularından seracılıkta ısınma ve sula-ma için faydalanılması, ucuz ve bol miktarda sebze, meyve üretilme-sini ve sera çiçekçiliğinin gelişmesini sağlayabilir.

4.2.4. Sivas İli’nin Turizm Potansiyeline Yönelik Olası Tehditler

(Threat)

- Her geçen gün yeni rakipler ortaya çıkmakta ve turizmde rekabet art-maktadır.

- Tarihi eserler ve ören yerlerinin korunmasız bir görünümde olduğuifade edilmektedir.

- Av turizmine katılanlar, av hayvanları ile ilgili kuralları, miktar ve çeşitsınırlamaları konusunda bilgilerinin olmaması halinde yüksek paracezaları ödemek durumunda kalabilirler.

- Olası kaçak avlanma ile koruma altındaki yaban hayatı zarar görebil-mektedir.

- Turizm planlama çalışmalarının yapılmaması en önemli eksiklerden-dir.

- Eski Sivas evleri özellikle kasabalarda bakımsız olduğu görülmekte-dir.

- Kaplıcaların olduğu zeminlerde çökme tehlikesi olduğu için çok katlıtesislere izin verilmemektedir.

135

5. SİVAS İLİ’NDE TURİZMİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN ÖNERİLER

ÜZFT (SWOT) analizi yapmak için Sivas’ta yapılan araştırma gezisindeelde edilen veriler ve yüz yüze görüşmelerde ortaya çıkan öneriler ışığındaSivas’ta turizm potansiyelinin daha verimli kullanılması ve turizmin geliştiri-lerek turizm pazarından daha fazla pay alınabilmesi için oluşturulması ge-reken stratejilerin seçimi, ÜZFT analizinden türetilen TFZÜ Matrisi (TOWSMatrix) ile yapılmıştır. Tablo28’ de gösterilen bu matrisin temelinde, anahtarrolündeki iç (üstünlükler, zayıflıklar) ve dış (fırsatlar, tehditler) etkenleri en iyişekilde eşleştirerek ÜF, ZF, ÜT ve ZT stratejilerini geliştirmek yatmaktadır.ÜF stratejileri, fırsatlardan yararlanmakta kullanılacak üstünlükleri vurgulariken; ZF stratejileri, fırsatların kaçmasına sebep olacak zayıflıkların ortadankaldırılmasını önermektedir. ÜT stratejileri, tehditleri engelleyecek veyaazaltacak üstünlükleri vurgular; ZT stratejileri ise, zayıflık ve tehditleri azalt-maya yönelik savunma taktikleridir (David: 2001; 204-205). Söz konusumatrisin Sivas İli’nde turizmin geliştirilmesi için uyarlanmasından çıkan öne-rilerin açılımı Tablo 28’de yer almaktadır.

- Sivas İli’nde turizmin gelişimi konusunda en büyük sorunlardan biriolarak görülen toplu ulaşım araçları eksikliği sorununun çözümü içinİç Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi ileGüneydoğu Bölgesi arasındaki konumun avantajı kullanılabilir ve Si-vas İli transit destinasyon olarak planlanabilir ve bu da turizmin geli-şimine çok büyük yararlar sağlar.

- Sivas havaalanının tarifeli seferlerin işletme verimliliği göz önüne alı-narak arttırılması ve gelecek talebe göre charter uçuşların konulma-sı düşünülebilir.

- İç turizm ve dış aktif turizmden daha fazla pay alabilmek için Sivasmerkezli uzun süreli paket turlar hazırlanabilir.

- Kısa dönemde konaklama eksikliğini gidermek için ev pansiyonculukağırlıklı doğal çevreyi bozmayacak ve doğaya yönelik turizm çeşitle-rine ağırlık verilebilir.

136

Tab

lo28:

Siv

as

İli’n

de

Tu

rizm

inG

elişti

rilm

esin

eY

ön

elik

TF

ZÜ

Matr

isi*

İÇE

TK

EN

LE

R

FIR

SA

TL

AR

–F

1.H

avaa

lanı

nın

açılm

ası

2.Tu

rizm

eol

anilg

inin

artm

ası

3.Ka

plıc

atu

rizm

iiçi

nye

niya

tırım

lar

4.Si

vas

Hiz

met

Vakf

ı5.

İnte

rnet

inde

stin

asyo

npa

zarla

mas

ına

katk

ısı

DIŞ

ET

KE

NL

ER

ÜS

TÜ

NL

ÜK

LE

R–

Ü

1.Bö

lgel

erar

asın

daki

konu

m2.

Doğ

al,k

ültü

relv

eta

rihi

zeng

inlik

ler

3.O

torit

eler

inbi

limse

lça

lışm

alar

ade

steğ

i4.

Hal

kın

turiz

mbi

linci

veko

nuks

ever

liği

5.G

eniş

yüzö

lçüm

üve

ulaş

ımol

anak

ları

6.Ka

plıc

atu

rizm

ive

term

alsu

lar

7.Ka

ngal

Köpe

ği,b

alık

ları

veko

yunu

.8.

Div

riğiU

luC

amii

9.Ku

rtulu

şSa

vaşı

’nda

kiro

lüve

müz

eler

ZA

YIF

LIK

LA

R–

Z

1.D

oğal

vekü

ltüre

lvar

lıkla

rar

asın

daul

aşım

ınye

ters

izliğ

i2.

Reh

bero

lmam

ası

3.Ze

min

inço

kka

tlıte

sisl

ere

daya

nıks

ızlığ

ı4.

Yön

levh

alar

ının

eksi

kliğ

i5.

Tarih

iese

rlerd

ekiç

evre

,tra

fik,

muh

afaz

ave

konf

ordü

zen-

lem

eler

inin

yete

rsiz

liği

6.G

enel

tanı

tımye

ters

izliğ

i7.

Kültü

relv

arlık

larv

eta

rihi

eser

lerin

iyik

orun

amam

ası

8.Ko

nakl

ama

tesi

sye

ters

izliğ

i

ÜF

Str

ate

jile

ri

1.Tu

rizm

inçe

şitle

ndiri

lmes

i(Ü

2,Ü

6,Ü

7,Ü

8,Ü

9,F2

,F5,

F7)

2.U

zun

süre

lipa

kett

urla

r(Ü

2,Ü

6,Ü

7,F1

,F3,

F7)

3.D

ışak

tiftu

rizm

eyö

nelik

paza

rlam

a(Ü

1,Ü

2,Ü

6,Ü

7,Ü

8,F1

,F2,

F4,F

5,F6

,F7)

ZF

Str

ate

jile

ri

1.Kü

ltürt

uriz

min

eol

anilg

i(Z5

,Z7

,F2,

F7)

2.U

laşı

mın

ısla

hı(Z

1,Z2

,F1,

F2,F

3,F7

)3.

Turiz

mpl

anla

mas

ıve

yatır

ımla

rı(Z

3,Z4

,Z5,

Z7,

F3,F

10)

137

*Bu

tabl

o,Pu

rdue

Üni

vers

itesi

Tarım

Ekon

omis

iBöl

ümün

ünw

ebsi

tesi

nden

uyar

lanm

ıştır

(ww

w.ag

econ

.pur

due.

edu/

exte

nsio

n/sb

pcp/

reso

urce

s/TO

WS.

pdf).

6.AB

üyel

iğin

een

tegr

asyo

nsü

reci

7.Ta

lebi

n,ak

tifta

tille

reyö

nelik

eğilim

i8.

Siva

sspo

r’un

Başa

rılar

ı9.

Sağl

ıktu

rizm

ine

olan

ilgi

10.S

ivas

’tatu

rizm

inge

liştir

ilmes

i

TE

HD

İTL

ER

–T

1.Te

röro

layl

arın

ınde

stin

asyo

nim

ajın

aol

umsu

zet

kisi

2.D

epre

mris

ki3.

Ekon

omik

istik

rars

ızlık

4.Kü

rese

likl

imde

ğişi

kliğ

i

4.So

ft-tu

rizm

inge

liştir

ilmes

i(Ü

2,Ü

4,F5

,F6,

F7)

5.D

ışka

ynak

lıen

tele

ktüe

lve

mad

dide

steğ

insa

ğlan

mas

ı(Ü

3,Ü

6,F6

)6.

Kültü

rtur

izm

inca

nlan

dırıl

mas

ı,im

ajol

uştu

-ru

lmas

ı(Ü

2,Ü

7,Ü

8,Ü

9,F1

,F2

,F4,

F5)

7.Tr

ansi

tdes

tinas

yon

yara

tılm

ası(

Ü1,

Ü2,

F2,F

7)

4.D

estin

asyo

nun

sana

lor

tam

daki

mev

cudi

yeti

artır

ılara

kta

nıtım

açığ

ının

düşü

km

aliy

etle

kapa

tılm

ası

(Z6,

F5)

5.Ye

niya

tırım

lar(

Z8,F

3)

ÜT

Str

ate

jile

ri

1.M

evcu

ttes

isle

rinya

pısa

ldu

rum

ların

ıngö

zden

geçi

rilm

esi(

Ü2,

T2)

2.D

oğal

güze

llikle

rinçe

vre

kirli

liğin

euğ

ram

asıv

eku

llanı

lmay

acak

duru

ma

gelm

esi(

Ü2,

Ü6,

Ü7,

T2,T

3)

ZT

Str

ate

jile

ri

1.D

oğal

vekü

ltüre

lvar

lıkla

rar

asın

daal

tyap

ıve

üsty

apıy

ayö

nelik

işle

vsel

düze

nlem

eler

yapı

lmas

ı,to

plu

vera

ylı

ulaş

ımsi

stem

inin

geliş

tirilm

esi

(Z1,

Z5,T

2,T3

)

138

KAYNAKLAR

Çonkar, Kemalettin&Gülmez, Mustafa (15-17 Mayıs 2003); “Termal (Kaplıca) Tu-rizm Açısından Sivas’ın Yeri ve Önemi”, Cumhuriyet’in 80.Yılında Sivas Sem-pozyumu Bildirileri, Sivas Hizmet Vakfı Yayınları No:5; Sivas

David, Fred.R., (2001); Strategic Management Concepts, 8.ed.; Prentice-Hall,Ine, Upper Saddle River, New Jersey.

Esen, Adem (1999); Sivas Ekonomisi, Doğan Gazetecilik ve Matbaacılık Sana-yi A.Ş.Ofset Tesisleri, Sivas.

Gülmez, Mustafa (2005); “Termal Turizm ve Sivas,” Sivas Kaplıcaları ve TurizmPotansiyeli Sempozyumu, Sivas Belediyesi Eğitim Kültür Müdürlüğü Yayını, Si-vas.

Hazine Müsteşarlığı Verileri.

Kültür ve Turizm Bakanlığı İstatistikleri.

Purdue Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümünün web sitesi. (www.agecon.pur-due.edu/extension/sbpcp/resources/TOWS.pdf).

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2003); Sivas Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanla-rı Araştırması, 2.Baskı, Sanayi-Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Haz:Ahmet Ateş, Sivas.

Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü (2008); Sivas İli Yatırım Alanları, Sivas Valiliği, Si-vas.

Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri.

Sivas Ticaret ve Sanayi Odası (2005); Ekonominin ve İstihdamın GeliştirilmesiStratejik Planı, Sivas.

Sivas Ticaret ve Sanayi Odası (2006); Yatırımın Doğru Adresi: Sivas; Sivas.

Sivas Valiliği (2002); Sivas İli Çevre Durum Raporu, Sivas.

Sivas Valiliği (2004); Sivas Valiliği 2004 Yılı Faaliyet Raporu, İl Planlama ve Ko-ordinasyon Müdürlüğü, Sivas.

Sivas Valiliği (Haziran 2004); Sivas İli Kültürel Varlıkların Korunması ve TurizminGeliştirilmesi Ana Planı, İl Sosyal ve Ekonomik Planlama Merkezi İl Kültür ve Tu-rizm Müdürlüğü, Bilgi İşlem, Sivas.

Sivas Valililiği, (2006); Sivas 2023 Stratejik İI Gelişme Planı, İl Sosyal ve Ekono-mik Planlama Merkezi, Sivas.

Sivas Valililiği Web Sayfası.

Turizm Bakanlığı (t,y); Türkiye’nin Turizm Değerleri, Cilt:5, Tanıtma Genel Mü-dürlüğü, Ankara.

Türkiye Bankalar Birliği Verileri.

Türkiye Kalkınma Bankası (2003); Sivas İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması-

139

Sanayi/Tarım/Eğitim/Turizm, Haz: Mustafa Şimşek; Kalkınma Bankası ve SivasHizmet Vakfı Yayını, Ankara

UNWTO; “Tourism 2020 Vision,” Facts, Figures, Enformation, Analysis andKnow-how, http://unwto.org/facts/eng/vision .htm (3/11/2007).

WTO (t,y); Tourism 2020 Vision, Executive Summary/A New Forecast from theWorld Tourism Organitazion.

Yeşiltaş, Murat&Öztürk, İlker (2008); “Bölgesel Kalkınma Faaliyetleri Çerçeve-sinde Alternatif Turizm Faaliyetlerine Yönelik Bir Değerlendirme: Sivas Örneği,”Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt:9, Sayı:1.

140

SİVAS İLİNİN GELİŞMESİNDEHAYVANCILIK SEKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİ

Prof. Dr. Engin SAKARYAAnkara Üniversitesi Veteriner Fakültesi,

Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği AD.

Araş. Gör. Pınar DEMİRKars Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi,

Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği AD.

141

142

GİRİŞ

Hayvancılık gelişmiş tüm ekonomilerde kırsal ekonomik kalkınmanın lo-komotifi olmuş önemli bir sektördür. Hayvancılık sektörü ülke genelinde ol-duğu gibi dengeli beslenme ve yaratıcı insan gücü, sanayi ve hizmetler sek-törleri için yeni istihdam yaratma, kırsal göçü azaltma, sanayileşmeye kay-nak aktarma, sektörler arası dengeli bir kalkınma ile kalkınmanın istikrariçinde başarılmasını sağlamak gibi önemli fonksiyonlar üstlenmiştir (2).

Hayvancılık sektörünün yüklendiği ekonomik fonksiyonları başarıyla ye-rine getirebilmesi, ancak sektör içinde yer alan işletmelere rasyonel bir ya-pı kazandırmakla ve sektörler arası etkileşimi hızlandıracak ekonomik poli-tika tedbirlerinin alınması ile mümkün olabilecektir.

Sivas ekonomisinde gelişme problemlerinin çözümünü sağlama amacı-na yönelik bu çalışmada, dengeli bir kalkınmaya katkıda bulunabilecek olanhayvancılık sektörünün, öncelikle mevcut yapısı ve sorunları daha sonra ilve bölge ekonomisi açısından yeri ve önemi ortaya konulmaya çalışılacak-tır.

SİVAS İLİNİN DEMOGRAFİK VE SOSYO-EKONOMİK YAPISI

Orta Anadolu Bölgesinde yer alan Sivas İli, 2.848.800 ha alanı ile Türki-ye’nin toprak bakımından Konya’dan sonra gelen ikinci büyük ilimizdir. İl buyüzölçümü ile Türkiye topraklarının %3,7’sini kapsamaktadır. Ortalama yük-selti 1000 metrenin üzerinde olup, il alanının %47,6’sı dağlarla, %6,2’si ova-larla kaplıdır.

Orta Anadolu Bölgesi; Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2002 yılındauygulamaya konulan İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasında (İBBS)Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas ve Yozgat ille-rini kapsamaktadır. Sosyo-ekonomik gelişmişlik ve sanayileşme göstergele-rine göre Sivas ili Tablo 1’in incelenmesinden de görüleceği üzere 4. dere-cede gelişmiş iller kapsamındadır.

143

IV. derecede gelişmiş iller grubu, genel olarak yüksek bir gelişme potan-siyeline sahip, kırsal ekonomik yapının ağır bastığı, genellikle küçük ve or-ta ölçekli tesislerin yaygın olarak bulunduğu ve sosyo-ekonomik göstergedeğerlerinin ülke ortalamalarının altında olduğu “az derecede” gelişmiş iller-den oluşmaktadır (12).

Sivas ve bölge illeri ile Türkiye’de 2000 genel nüfus sayımına ve adresedayalı nüfus kayıt sistemi 2007 nüfus sayımı sonuçlarına göre kentsel vekırsal nüfus oranları Tablo 2’de gösterilmiştir (8,12).

Tablo 2 incelendiğinde, 2000-2007 yılları arasında Türkiye’de nüfus or-talama %4,10 oranında artarken, aynı yıllarda Sivas ilinde nüfusun ortala-ma %15,5 oranında, Orta Anadolu Bölgesinde ise %9,8 oranında azaldığıve bu azalmanın önemli bir bölümünün de kırsal nüfusta meydana geldiğigörülmektedir. Buna göre İl dışına göç oranının yüksek olduğu ve istihdamimkanlarının yetersizliği nedeniyle özellikle çalışma çağındaki nüfusun, işimkanları sağlayabilmek için dışarıya göç ettiği söylenebilir.

Tablo 3’de görüleceği üzere Orta Anadolu bölgesindeki tüm iller göç ve-rirken, bu iller arasında en fazla göç veren il Sivas ili olup net göç hızı %0 -51,0 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca il, nüfus yoğunluğu açısından ise Türki-ye ortalamasının altında olup, bölgedeki diğer iller arasında ise en düşükyoğunluğa sahip il durumundadır.

Nüfus hareketleri bir bölge veya ilin istihdam olanaklarını belirlenmesibakımından önem taşır. Bu nedenle istihdam olanakları kısıtlı olan Sivas,Ülkemizin en fazla göç veren illerinden biri olarak ortaya çıkmaktadır.

144

145

2007 yılı itibariyle %34,85’lik bir kırsal nüfusa sahip olan Sivas ilinde şe-hirleşme ve nüfus yoğunluğunun Türkiye ortalamasının altında bulunmasısosyo-ekonomik yönden az gelişmişliğin bir göstergesi olarak kabul edilebi-lir.

Kısa vadede işsizlik sorununun önemli olmasa bile orta ve uzun vadedeya dışa göç gidecek ya da yeni işgücünü mass edebilecek iş kollarının ildesağlanması gerekecektir. Bu gelişme noksanlıklarının giderilmesi Orta Ana-dolu Bölgesinde ve özellikle de Sivas’ta uygulanan ekonomik politikalarınihmal ve yanlışlarına rağmen kırsal kesimde sosyo-ekonomik kalkınmanınharekete geçirilmesi, kanımızca hayvancılık sektörüne verilecek önem veönceliklere bağlıdır.

Sivas ilinde ve Türkiye’de istihdam edilen nüfusun ve GSYİH’nın sektö-rel dağılımı Tablo 4’de sunulmuştur (6).

Sivas ilinde GSYİH’nın sektörel dağılımına bakıldığında; istihdam edilennüfusun sadece %5,4’ünü içinde barındıran sanayi sektörünün GSYİH’danaldığı payın Türkiye ortalamasına yakın bir değer aldığı görülmektedir. Oy-sa Sivas ilinde toplam nüfusun yaklaşık %35’ini ve istihdam edilen aktif nü-fusun %66,5’ini kırsal kesimin oluşturmasına karşın yaratılan GSYİH’nin sa-dece %15,3’ini almaları dikkat çekicidir. Bu veriler Sivas ilinde gelir dağılı-mındaki adaletsizliği gösterdiği gibi kırsal sektörde çalışanların il genelindediğer sektörlerde istihdam edilenlerle kıyaslandığında gelir bakımından endüşük gelir grubunu oluşturduğunu göstermektedir.

146

Bu nedenle Sivas iline yönelik herhangi bir planlamada kırsal alan ve sa-nayi sektörü arasındaki bu gelir farkı muhakkak göz önüne alınmalıdır. Ha-zırlanacak olan ekonomik ve sosyal politika tedbirlerinin, nüfusun yaklaşık%67’sini oluşturan tarım ve hayvancılık sektörüne yönelik ve buna dayalısanayilerin geliştirilmesi yönünde olması gerekmektedir.

SİVAS İLİNDE HAYVANSAL ÜRETİM,

MEVCUT DURUM VE ISLAH ÇALIŞMALARI

Sivas ilinde hayvan varlığı itibariyle değerlendirildiğinde geniş çayır vemera alanlarına sahip ilçelerden merkez ilçe ilk sırada yer almakta, bunu sı-rasıyla Zara, Yıldızeli, Divriği, Gürün, Kangal ve Ulaş ilçeleri takip etmekte-dir.

Sivas ili ve Türkiye’de yıllar itibariyle sığır ve koyun varlığı ile gösterdiğideğişim Tablo 5’de gösterilmiştir (13).

Tablo 5’de görüleceği üzere 2000-2006 yılları arasında Türkiye’deki sı-ğır varlığında önemli bir azalma olmamakla beraber özellikle 2001 yılındayaşanan krizden dolayı 2001-2003 yılları arasında sığır sayısında %7, ko-yun sayısında %5,4’lük bir azalma olduğu görülmektedir. Sivas ilinde ise2000-2006 yılları arasında sığır varlığında %23,7 oranında; koyun varlığın-da ise %42,2 oranında azalma olmuştur. Özellikle Sivas ilinde koyun varlı-ğında görülen bu azalma dikkat çekicidir.

147

148

Diğer taraftan, 2000 yılında 7.421 baş olan manda varlığı 2006’da%56,2 oranında azalarak 3.250 başa; koyun varlığı %42,2 oranında azala-rak 545.760 baştan 315.523 başa; keçi varlığı %35,6 oranında azalarak38.212 baştan 24.613 başa düşmüştür.

Sivas ilinde toplam küçükbaş hayvan varlığının %92,8’sini koyun,%7,2’sini kıl keçisi oluşturmaktadır. İlde yetiştirilen koyunların %97’den faz-lasını yerli koyun ırkı olan Akkaraman, keçilerin ise tamamına yakınını yer-li ırk olan kıl keçisi oluşturmaktadır. İlde merinos ve tiftik keçisi yetiştirilme-mektedir. Sivas ili Orta Anadolu Bölgesindeki koyun varlığının %15,7’sini,keçi varlığının ise %16,3’ünü içermekte, bu da küçükbaş hayvan varlığı açı-sından Sivas ilinin önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir.Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği genelde Kangal ve Gürün ilçelerinde yoğun-laştığı görülmektedir.

Sivas ilinde büyükbaş hayvan varlığında meydana gelen azalışın nede-ni, özellikle sığır popülâsyonunda sağlanan genetik iyileşme ile bir ölçüdeaçıklanabilse de; uygulanan yanlış hayvancılık politikaları, başta yem, kre-di ve finansman kaynaklarının yetersizliği olmak üzere yüksek girdi maliyet-leri, üreticilerin düşük rantabilitede çalışması gibi faktörlere bağlanabilir (7).

Türkiye ve Sivas ilinde küçükbaş hayvan varlığındaki azalmanın sebep-leri arasında ise, hayvancılık sektörüne yapılan desteklemelerin önemli birkısmının sığırlara yönelik olması, meraların ot verimlerinin de düşüklük, fi-yatlardaki istikrarsızlık, koyun etine olan talebin azalması, kırsal kesimdekinüfusun azalması, koyun yetiştiriciliğinin işgücüne dayalı ve zor şartlardayapılıyor olmasının etkili olduğu söylenebilir.

Sivas İlinde Hayvan Islah Çalışmaları

Türkiye genelinde olduğu gibi Sivas ilinde de mevcut hayvan varlığınınıslahına yönelik olarak suni ve tabii tohumlama çalışmaları sürdürülmekte-dir.

Sivas ilinde çeşitli yıllarda uygulamaya konulan ıslah projeleri ilin sığırkompozisyonunu değiştirmeye belli düzeyde katkıları olmuştur. 1974 yılın-da köy hayvancılığının tabi tohumlama ile ıslah projesi, 1980 yılında suni to-humlama projesi, 1982 yılında entansif süt sığırcılığı projesi uygulamayakonulmuş, 1987 yılında ise damızlık sığır ithalatına gidilmesidir.

Sivas ili sığır populasyonun genetik kalitesinin yükseltilmesi amacıylaTarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) İl Müdürlüğü personelince bedelsiz yü-rütülen suni tohumlama çalışmaları 1995 yılında yapılan yasal değişiklik so-

149

nucunda bedelli hale dönüştürülmüş böylece özel sektör kuruluşları için deçekici hale getirilmiştir. Bunun yanında “Köy Sığırcılığının Geliştirme Proje-si” kapsamında Sivas İl Özel İdaresi kaynaklı 86 adet damızlık boğa çiftçi-ye dağıtılarak tabii tohumlama yönteminden de yararlanılmıştır (3).

Tablo 6‘da 1996-2000 yılları arasında tohumlanan sığır sayısı veharcanan miktarlar milyon TL olarak verilmiştir (16).

1996-2000 yılları arasında ilde tohumlanan hayvan sayısı, suni tohumla-mada 13.635 baş olurken aynı dönemde tabi tohumlama 27.402 baş olmuş-tur. Sivas Tarım İl Müdürlüğü 2000-2005 yılı verilerine göre ilde yürütülenhayvan ıslahı çalışmalarının %67’sinde tabii tohumlama, %33’ünde ise su-ni tohumlama yöntemi kullanılmıştır.

Ancak ilde modern suni tohumlama yönteminin geliştirilmesi gerekir ikenhala tabii tohumlamanın etkin olması yetiştiricilik açısından istenen bir du-rum değildir. Çünkü, tabii tohumlamadan dolayı oluşabilecek çeşitli infeksi-yöz hastalıklar ve damızlık boğa yetiştirilmesinden doğacak maliyetin önü-ne geçilmesi ile tohumlamada senkronizasyonun sağlanması için ilde tabiitohumlama yerine suni tohumlama çalışmalarına ağırlık verilmesi gereklidir.

Bu amaçla 1997 yılında kurulmuş olan Sivas ili Damızlık Sığır Yetiştirici-leri Birliği ve Tarım il Müdürlüğünün suni tohumlama ile ilgili yapmış olduk-ları çalışmalar ilde hayvancılığın gelişmesi bakımından önemli sonuçlar do-ğurmuştur. Örneğin Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinden elde edilen veri-lere göre 2007 yılında 30.265 adet suni tohumlama yapılmış ve 11.272 bu-zağı elde edilmiştir.

Islah ve birim başına verimliliği artırmada kamu hizmetlerinde sağlana-cak organizasyon ve koordinasyonun önemi büyüktür. Bu teknik çalışmalar

150

151

il ve bölge düzeyinde ekonomik özendirmelerle desteklemek gerekmektedir.Hayvancılıkta, üreticiyi de destekleyen sağlam ve istikrarlı fiyat politikaları ıs-lah çalışmalarında başarıyı daha da yükseltecektir. Diğer taraftan ilde önem-li bir potansiyel taşıyan küçük baş hayvan populasyonunun et kalite ve ve-rimliliğini yükseltecek ıslah çalışmalarının da hızlandırılması gerekmektedir.

İl sığır varlığının ırk kompozisyonunun yıllar itibariyle gösterdiği değişimTablo 7’de verilmiştir (13).

Tablo incelendiğinde Sivas ilinde 1991-2006 yılları arasındaki 7 yıllık dö-nemde sığır varlığında %20,6 oranında bir azalma görülmektedir. Genelolarak bu azalmanın yerli ırkta meydana gelen %72,6’lık bir azalmadan kay-naklandığı söylenebilir. Yine bu dönemde il bazında yapılan suni ve tabi to-humlama çalışmaları, damızlık hayvan projeleri ile kültür ve melez ırk sığırvarlığında görülen gelişmeler ümit vericidir.

2006 yılı itibariyle Sivas ve bölge illerle ile Türkiye’de sığır varlığı ve sü-rü kompozisyonu Tablo 8’de sunulmuştur (13).

Sivas ili, Orta Anadolu Bölgesi sığır varlığının %27,2’sini, Türkiye sığırvarlığının ise %2,6’sını barındırmaktadır. Sivas, Türkiye genelinde ve bölgeilleri arasında en yüksek melez ırk sığır (%64,2) popülâsyona sahip il konu-mundadır. Ayrıca, 2006 yılında Sivas ilindeki sığır varlığının %22,6’sını yer-li ırk oluştururken, bu oran Türkiye’de %31,3 olması, hayvan varlığında mik-tar ve kalitenin yükseltilmesi için yapılan ıslah çalışmalarının Türkiye gene-line göre daha başarılı olduğu izlenimini vermektedir.

Nitekim, ilde 1997 yılında kurulan ve soy kütüğü kayıt sisteminde 176 iş-letme ve 277 ortağı bulunan Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinin verilerinegöre; Sivas ilinde ön soy kütüğüne kayıtlı 65.456 baş sığır, soy kütüğüne ka-yıtlı 6.063 baş sığır bulunmaktadır. Bu verilere göre Sivas ilinde bulunan hay-vanların %23,4’ü DSYB’ne kayıtlı olup, kayıtlı olan hayvanların %56,3’ünükültür ırkı, %36,7’sini kültür melezi, %7,0 yerli ırkı oluşturmaktadır.

İlde DSYB kayıtlı olan kültür ırklarının %81,2’sini Brown Swıss ırk,%10,9’unu Holstein ırkı, %6,4’ünü Simental, ve %1,5’unu diğer kültür ırkıhayvanlar oluşturmaktır.

Hayvansal Üretim ve Verimlilikler

İlde hayvan varlığı konusunda bir değerlendirmede bulunurken sayısaldeğişimler yanında, bu hayvan varlığının verim durumlarının da göz önün-de bulundurulması gerekmektedir. Bu amaçla Sivas ve Bölge iller ile Türki-ye’de 2006 yılına ait kırmızı et üretimi ve hayvan başına verimlilikler Tablo9’da verilmiştir (13).

152

153

154

Tablo’da görüleceği üzere; Sivas ilinde 2006 yılında kesilen toplam hay-van sayıları ve et üretimleri il hayvan potansiyeli dikkate alındığında düşükkalmaktadır. Ancak bu durum ilde önemli miktarda kasaplık canlı hayvanınil dışına pazarlanması ve kontrolsüz (kaçak) kesimlerin yaygınlığı ile açıkla-nabilir.

Sivas ilinde karkas verimliliği ile ilgili veriler incelendiğinde; özellikle kü-çük baş hayvan karkas verimliliğinde gerek Orta Anadolu Bölgesi gerekseTürkiye ortalamasından yüksek bir verimliliğe sahiptir. Diğer taraftan büyükbaşta 169,7 kg ortalama sığır karkas ağırlığı ile Bölge ve Türkiye ortalama-sı altında olduğu görülmektedir. Ortalama sığır karkas ağırlığındaki verimdüşüklüğü il genelinde kesime sevk edilen kasaplık hayvanlarda geneldeyerli ırk hayvanların olmasıdır.

Sivas ve Bölge iller ile Türkiye’de 2006 yılına ait süt üretimi ve hayvanbaşına verimlilikleri Tablo 10’da verilmiştir (13).

Tablo 10’nun incelenmesinden; Sivas ili, bölge illeri arasında sağılan sı-ğır sayısı ve buna bağlı olarak süt üretim miktarı yönünden en yüksek üre-tim seviyesine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Koyun ve keçi süt verimliliğin-de bölge ve Türkiye ortalamasının altında kaldığı, sığır süt verimliliğinin deise Türkiye ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. İlde sağılan hay-van sayısının ve kültür-melez ırk sığır varlığının fazla olmasına rağmen sütveriminin düşük olması önemli ölçüde geleneksel yapıda olan küçük aile iş-letmelerinin yeterli bakım ve besleme koşullarını sağlayamamalarındankaynaklandığı söylenebilir.

Sivas ilinde kişi başına düşen hayvansal ürün tüketimleri; kırmızı ettebölge ve Türkiye ortalamasının altında iken, kişi başına düşen süt tüketimiise bölge ve Türkiye ortalamasının üzerindedir.

SİVAS İLİNDE HAYVANCILIK İŞLETMELERİN

SOSYO-EKONOMİK YAPISI

Türkiye genelinde, 1991 yılında yapılan genel tarım sayımı sonuçlarınagöre kırsal alanda 4.068.432 adet olan işletme sayısı, 2001 yılında %24,4oranında azalarak 3.076.650 adet olmuştur. 2001 yılında işletmelerin%67,4’ü polikültür işletmeler; %30,2’i bitkisel üretim yapan işletmeler;%2,4’ü hayvansal üretim yapan işletmeler olup Türkiye’de bu süre zarfındapolikültür ve hayvansal üretim yapan işletme sayılarında azalma, bitkiselüretim yapan işletmelerde ise bir artış görülmektedir.

Türkiye ve Sivas ile çevre illerde mevcut tarım ve hayvancılık işletmele-rin sayıları ve ihtisaslaşma durumlarına göre dağılımları Tablo 11’de veril-miştir (9).

155

Tabloda Türkiye genelinde tarım ve hayvancılık işletmelerinin ihtisaslaş-ma konusundaki yapısal bozukluğun Sivas ili için de geçerli olduğu görül-mektedir. Sivas ilinde işletmelerin %64,9’u polikültür işletmelerden oluş-maktadır. Yalnız bitkisel üretim yapan işletmeler toplam işletmelerin%33,5’ini, hayvancılık yapan işletmeler ise toplam işletmelerin %1,7’si olup,bu oran %2,4 olan Türkiye ortalamasının da altındadır.

Sivas ilinde hayvancılık alanında ihtisaslaşmanın çok düşük düzeyde ol-duğu görülmektedir. Yapılan hayvancılık daha çok aile işletmeciliği şeklindeolup ekstansif karaktere sahip, bitkisel üretime yardımcı bir faaliyet kolu ola-rak değerlendirilmektedir. Özellikle süt üretimi amacıyla kurulan büyük öl-çekli hayvancılık işletmelerinin sayısı sınırlıdır.

2001 genel tarım sayımı sonuçlarına göre Sivas ilinde işletme başınadüşen arazi varlığının ortalama 94,5 da bu değer 48,2 da olan ülke ortala-masının oldukça üzerindedir. İşletme başına düşen büyük baş hayvan sayı-sı 5,2 baş, küçük baş hayvan sayısı 10,9 baş civarındadır. Bölgede toprakalanının küçük ve parçalı olması da işletme ölçeklerinin küçüklüğünün diğerönemli nedenlerinden biridir.

Sivas ilinde faal durumda bulunan büyükbaş hayvancılık işletmelerininölçekler itibariyle dağılımı Tablo 12’de verilmiştir (9).

156

Tablo incelenmesinden de anlaşılacağı üzere Türkiye’de büyükbaş hay-vancılık işletmelerinin %85,3’ü, Sivas ilinde ise %67,5’i 1-9 baş arası hay-vana sahip olan küçük ölçekli işletmelerden oluşmaktadır. 10-19 baş hayva-na sahip işletme oranı %28,5, 20 baş ve üzeri işletme oranı ise sadece 3,9civarındadır.

İşletme ölçeğinin küçüklüğü, birim hayvan başına verim düşüklüğü vebuna bağlı üretim azlığı nedeniyle üretici, tüketim pazarının miktar, fiyat vekalite eğilimlerini izlemeye gerek duymamaktadır.

Sivas ilinde kırsal ekonomik yapıda işletmeler arası ihtisaslaşmanın dü-şük, işletme yapılarının küçük aile işletmeciliği tarzında irrasyonel olmasıilin ekonomik kalkınmasının önünde önemli bir handikap olarak değerlendi-rilmelidir. Çünkü bu tarz işletmeler; hayvanların veriminin artırılmasında, ıs-lah çalışmalarının etkinliğinde ve kaliteli üretim yapılmasında önemli bir en-geldir (2). Ekonomik politika olarak il ve bölgede kırsal alanda polikültür üre-tim anlayışından uzaklaşarak pazar için yığın üretim yığınsal üretim yapa-cak ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerini yaygınlaştırmak gerekmektedir.

Kırsal alanda işletme küçüklüğünün sebep olduğu bir diğer önemli sorunise, hayvansal ürünlerin pazarlanmasında ortaya çıkan pazarlama maliyet-lerinin yüksekliğidir. Örneğin süt üretiminde işletmelerin kuruluş yerlerinindağınık ve küçük olması süt toplama maliyetlerini yükseltmektedir. Bu yapı,pazarlama marjının aracı lehine, maliyetlerin ise üretici ve tüketici aleyhinebüyümesine sebep olmaktadır.

157

SİVAS İLİNİN ARAZİ KULLANIM DURUMU

Türkiye ve Sivas Alt Bölgesi illerinin 2005 yılı arazilerinin nitelikleri itiba-riyle dağılımı Tablo 13’de verilmiştir (14).

158

Sivas ilinde toplam arazinin %42,4’ü gibi önemli bir kısmının çayır-meraalanlarıyla kaplı olması hayvancılıkta kaba yem ihtiyacının karşılanmasıaçısından önemli bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Ancak, Türkiye gene-linde olduğu gibi Sivas ilinde de hayvancılık açısından çok önemli bir kay-nak olan çayır-mera arazisinin aşırı-bilinçsiz otlatılması ve mera ıslah çalış-malarının yetersiz olması çayır-mera varlığını önemli ölçüde tehdit etmekte-dir. Bu nedenle gerek ülke gerekse de il bazında hayvancılığının gelişmesiiçin, mera yasasının uygulanmasında karşılaşılan sorunlar çözümlenmeli,mevcut meraların bakım ile ıslah çalışmalarının etkin olarak yaygınlaştırıl-ması gerekmektedir.

Hayvancılık sektöründeki işletmelerde maliyeti oluşturan masraf unsur-larından (%60-70) şüphesiz en önemlisi yemdir. Hayvansal üretimde mali-yetleri düşürmede karlı ve verimli çalışmada önemli rol oynayan kaba ve ke-sif yemin gereksiniminin bol, kaliteli ve ucuz olarak temin edilmesi gerekir.Bunun için ilde çayır mera ıslah çalışmalarının yanında yem bitkileri üretimi-ne gereken önemin verilmesi zorunludur.

2006 yılında Sivas ve çevre iller ile Türkiye genelindeki yem bitkileri ekimalanları Tablo 14’de gösterilmiştir (12).

Hayvancılıkta ileri ülkelerde yem bitkileri ekim alanlarının toplam ekilebi-lir alan içindeki payı %25 - 30 iken, Türkiye genelinde bu oran tabloda dagörüldüğü üzere ortalama %5,27 civarındadır. Sivas ili, çevre illerle karşı-laştırıldığı zaman toplam ekilen alan içinde yem bitkilerinin oranı %6,17 ile

159

Erzincan’dan sonra en fazla yem bitkileri ekimine sahip il konumundadır.Türkiye geneline göre Sivas ilinde yem bitkileri ekim oranının yüksekliğiolumlu bir gelişme olmasına rağmen, ildeki hayvan populasyonu dikkatealındığında bu oranın çok düşük kaldığı görülmektedir. İlde yem bitkileri eki-liş alanları daha çok merkez ilçe, Zara, Doğanşar, Hafik, Yıldızeli, İmranlı il-çelerinde (% 51) ve Sarkışla, Kangal, Altınyayla, Ulaş ilçelerinde (%25,6)yoğunlaşmıştır.

Sivas ilinde 1991-2007 yılları arasında yem bitkileri üretim miktarlarıTablo 15’de verilmiştir (11,13).

Yıllara göre fiğ, korunga ve yonca üretiminin gelişimi incelendiğinde fiğüretiminde 1991-2006 yılları arasında dalgalanma görülmekle beraber ko-runga ve yonca üretiminde 1991 yılına göre 2006 yılında önemli artışlar ol-muştur. İlde son yıllarda yem bitkileri üretiminin geliştirilmesine yönelik des-tekleme politikalarının istenen düzeyde olmamasına rağmen gelişme dü-zeyleri ümit vericidir.

Sivas ilinde 2006 yılı itibariyle BBHB başına düşen yem bitkileri ekimalanı ve çayır-mera alanına ait bulgular Tablo 16’da sunulmuştur (13).

Büyükbaş hayvan birimi başına düşen çayır-mera arazisi Türkiye’de or-talama 1,14 ha iken, Sivas’ta 4.3 ha ile bölge ve Türkiye ortalamalarının üs-tünde bir değere sahiptir. İl topraklarının % 42’sinin çayır-mera alanlarıylakaplı olması kaba yem ihtiyacının karşılanması bakımından hayvan yetişti-riciliği için bir avantajdır. Nitekim BBHB başına düşen ortalama mera alanı-nın en az 2.5-3 hektar olması gerektiği (7) göz önünde bulundurulduğundaSivas ilinde hayvancılık açısından çayır-mera alanlarının önemi ortaya çık-maktadır.

160

161

Ancak Sivas ilinde çayır-mera alanlarının %92,1’i VI. ve VII. Sınıf arazi-lerde bulunan verimi düşük arazilerden oluşmaktadır (15). Çayır-mera alan-larının ilçeler bazında dağılımına baktığımızda özellikle Gemerek, Gürün,Divriği bölgesinde (%54,1), merkez ilçe, Zara, Doğanşar, Hafik, Yıldızeli,İmranlı ilçelerinde (%42,1), Sarkışla, Kangal, Altınyayla, Ulaş ilçelerinde(%36,8), Suşehir Koyulhisar, Akıncılar ve Gölova İlçelerinde (28,2) yoğun-laşmıştır.

Kırsal kalkınmada önemli görevleri olan küçükbaş hayvan yetiştiriciliği-nin ilde geliştirilmesi ve teşvik edilmesi çerçevesinde desteklemelerin artırıl-ması gerekmektedir. Çayır-mera varlığını en iyi şekilde değerlendiren ve il-de son yıllarda üretimde ve hayvan sayısında önemli düşmeler görülen kü-çükbaş hayvan yetiştiriciliğine gereken önem verilmelidir. İlde ıslah çalışma-ları, yem bitkileri üretiminin artırılması ve çayır-mera alanlarının iyileştirilme-si çalışmalarına paralel olarak ekstansif olarak yapılan küçükbaş hayvanyetiştiriciliği yarı entansif kuzu besi işletmeciliğine dönüştürülmesi il ekono-misine ve kalkınmasına önemli katma değer yaratacaktır.

Ancak BBHB başına düşen yem bitkisi alanı Türkiye genelinde 0,09iken, bu oran Sivas ilinde 0,15’dir. Bu verilere göre Sivas İlinde özellikle kışaylarında hayvan besleme de kullanmak üzere üretilen kaba yemin mevcuthayvanların ihtiyacını karşılayacak düzeyde olmadığı söylenebilir.

Türkiye, Orta Anadolu Bölgesi ve Sivas ilinde yetiştirilen bazı yem, tahılve endüstriyel bitkileri üretimi (ton) Tablo 17’de verilmiştir (13).

Tablo incelendiğinde, Sivas ilinde 1991-2006 yılları arasında, buğdayüretiminin %25,1, arpa üretiminin %15,8 oranında, şeker pancarı üretiminin%67,1 oranında artarak 371.661 ton olmuştur. Diğer taraftan silajlık mısırüretimi de 58.666 ton üretilmiş olup, en fazla merkez ilçe, Zara, Doğanşar,Hafik, Yıldızeli, İmranlı ilçelerinde ve Sarkışla, Kangal, Altınyayla, Ulaş ilçe-lerinde üretim yoğunlaşmıştır.

Orta Anadolu Bölgesinde Sivas ili yem bitkilerinden yonca ve korunga-nın ekiliş alanlarında ilk sırayı almaktadır. Sivas ilinde 1991 yılında 44.967ton olan yem bitkileri ekimi 2006 yılında %86,5 oranında artarak 334.537ton olmuştur. Aynı yıllarda Türkiye’de yem bitkileri ekimi ise %77,9 oranın-da artmıştır.

Sivas ve Türkiye genelinde yetiştirilen bazı yem, tahıl ve endüstriyel bit-kilerinin verim değerleri (kg/ha) Tablo 18’de verilmiştir (13,15).

162

163

Tablo incelendiğinde, Sivas ilinde önemli miktarlarda üretilen tahıllardaözellikle buğday ve arpada verim düzeyi Türkiye ortalamasının altında oldu-ğu görülmektedir. Buna karşın gerek besleme değerlerinin yüksek olmasıgerekse üretim maliyetlerinin düşük olması nedeniyle hayvancılık açısındanönemli bir besin kaynağı olan bazı yem bitkilerinin verimliliğinde Türkiye or-talamasının üstündedir. Örneğin fiğ (dane) Türkiye ortalamasının 2 katınayaklaşmakta, korunga ot verimi açısından da Türkiye ortalamasının çok üs-tünde bir değere sahiptir. Buna göre ilde yem bitkileri ekimi açısındanönemli bir avantaja sahip olmasına rağmen dekar başına en az gelir getirentahıl tarımının hala yaygın bir şekilde yapılması hayvancılığın rasyonel ola-rak yapılmasında ve gelişiminde önemli bir engel olduğu söylenebilir.

Ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyiyeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içerenorganik tarım uygulamalarının Orta Anadolu Bölgesinde ve Sivas ilinde ye-terince yaygınlaşmamış olduğu görülmektedir. Ancak az da olsa çevre kirli-liği ve ekolojik dengenin henüz bozulmadığı Sivas ilinde hububat ürünlerin-de organik üretim yapılmaya başlanması olumlu bir gelişmedir. Organik ta-rım ve hayvancılık konusunda Sivas iline komşu olan Gümüşhane’nin Kel-kit ilçesinde kurulan, Erzincan ilinin de projeye dahil edildiği ve bölgeyi sütüretim merkezine dönüştürecek olan “Organik Süt Sığırcılık” projesinin Si-vas ilini de kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması bölge açısından önem ta-şımaktadır.

Bitkisel ve hayvansal üretim için sulama alt yapısı da çok önemlidir.Özellikle küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliği su kaynaklarının yönetimi

164

ve sulama alt yapısının önemini bir kat daha artırmıştır(14). Sivas ilinde su-lama yapılan arazi oranı %11,9 civarında olup sulama oranının artırılmasıiçin sulama alt yapı yatırımlarına önem verilmesi gerekmektedir.

Sivas ilinde ayrıca Kızılırmak ve Yeşilırmak gibi büyük nehirlerin, birçokçay ve göllerin olması su ürünleri üretimi önemli bir su potansiyeline sahipolduğunu göstermektedir. Bu nedenle ilde özellikle alabalık, somon vb gibitatlı su balıklarının üretimine yönelik yatırımların teşvik edilmesi de ilin kal-kınmasında önemli bir ekonomik katma değer yaratabilecektir.

İlde göçü önlemede ve işgücünü istihdamda 1970 yılı ve sonrası geliş-me eğilimi gösteren tavukçuluğun geliştirme bu sorunu çözmede önemli birpotansiyel taşımaktadır. Özellikle Sivas ilinde kümes hayvancılığı istenenölçüde gelişmemesine rağmen Ankara, Kayseri gibi büyük şehirlere yakınolması il için önemli bir gelişme potansiyeli gösterebilecek tavukçuluğunekonomik örgütlerle desteklenmesi ve teşvik edilmesi kırsal alanda sosyo-ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesinde önemli katkılar sağlayabilir.

SİVAS İLİNDE HAYVANCILIĞA DAYALI SANAYİ İŞLETMELERİ

Sivas ilinde hayvansal üretim ve ona dayalı sanayi arasında karşılıklı et-kileşimleri artırmak ilin kalkınmasında büyük bir önem taşımaktadır. Çünkühayvancılığa dayalı sanayi güvenli bir pazar olduğu, istikrarlı bir fiyat politi-kası uygulandığı ölçüde üretim sektörünün lokomotifi olabilecek, üretimirasyonelleştirerek kalkınma sürecinin gelişmesini hızlandırabilecektir (1).

Sivas ili kırsal alanda yeraltı ve yer üstü zenginliklerine sahip bir bölgeolmasına karşın sanayi olarak yeterince gelişememiştir. İmalat sanayindegenel gelişmişlik sıralamasında 53. sırada olup, gelişmişlik endeksi -0,37’dir(6). Sivas ilinde hayvancılık sektöründe faaliyette bulunan Sivas Yem Fab-rikası 1987 yılında, T.S.E.K Genel Müdürlüğü’ne bağlı Sivas Süt Mamulleriİşletmesi 1995 yılında, E.B.K Genel Müdürlüğü’ne bağlı Sivas Et Kombina-sı 2000 yılında özelleştirilmiştir. Hayvancılık sektöründe, üretici kesimin ör-gütsüzlüğü ve yapısal sorunların devam ettiği bir dönemde zamansız özel-leştirme üreticileri serbest piyasa koşullarının insafına terk edilmesine yolaçmıştır.

Bugün Sivas ilinde yapılan hayvancılığın, geleneksel üretim yapan dağı-nık yapıda küçük aile işletmelerinin kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıylayapılması bölgede hayvansal üretim-sanayi ilişkisinin sağlıklı bir şekilde ku-rulamamasına neden olmaktadır. Tablo 19’da Sivas ilinde bulunan kombinave mezbahaların günlük kapasiteleri verilmiştir.

165

Tablo incelendiğinde ilde 9 Eylül ve Tan Et kombinası olmak üzere 2 ta-ne 1. Sınıf kombina, 2 adet 2. Sınıf kombina ve 7 tane 3 sınıf mezbaha bu-lunmaktadır. Bu işletmelerin teorik kapasite, kapasite kullanımlarına ilişkinsağlıklı veri bulunamamıştır. Ancak, 2004 yılı verilerine göre; ilde mevcutpastırma-sucuk imalathaneleri bulunmakla beraber kurulu kapasiteleri 3860ton/yıl olan bu işletmeler kapasitelerinin ancak %38’i kullanmaktadırlar(TKB,2008). Diğer taraftan özelleştirme öncesi Sivas Et Kombinasının yıllıkkapasite kullanım oranları büyük baş hayvanlarda %14,8-28,0, küçük baş-larda ise %2,0 çıvarında çok düşük olmuştur (3).

Sivas ili süt üretiminin 2006 yılında Türkiye üretimindeki payı yaklaşık%3 civarında olmuştur. Tarım il Müdürlüğünden alınan verilere göre; Sivasilinde toplam 8 adet Süt ve Süt Ürünleri İmalathanesi mevcut olup, bu ima-lathanelerin toplam kurulu kapasiteleri 116,3 ton/gün’dür. Ancak bu kapasi-tenin %21,6’sı kullanılmaktadır.

166

Süt işleme sanayilerinin yanında ilde süt, ilçe kaymakamlıklarının öncü-lüğünde kurulan süt toplama merkezleri tarafından toplanmakta ve satıl-maktadır. Süt toplama merkezlerinde toplanan sütler Ulaş Süt -Yoğurt Sa-nayi, Tuğba Akabe, Gezbağ T.K.K ve Obam Süt işleme tesislerinde ve man-dıralarda işlenmektedir. Sivas Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre İlde bulu-nan bu dört süt işleme sanayi 1997-1999 döneminde ilde üretilen süt mik-tarının yıllık ortalama olarak sadece %2.5’ini satın alıp işlemişlerdir (15).

Bölgede süt arzının ilkbahar ayları dışında durma noktasına gelmesi, sütsanayi işletmelerinde kapasite kullanım oranın düşük olmasının başlıca ne-denidir. Diğer taraftan ilde kuruluş yeri seçimi yanlış planlanmış dağınık iş-letmelerden sütün toplanması sorun yaratmakta ve toplama maliyetini artır-maktadır. Bu kapsamda süt işleme sanayilerinin yanında ilçe kaymakamlık-larının öncülüğünde kurulan süt toplama merkezleri tarafından sütün top-lanmaya başlaması olumlu bir gelişme olarak görülmektedir.

Bölgede süt sığırcılığı yapan üreticilerin karşılaştıkları en önemli sorun-lar, süt fiyatlarının düşük olması ve süt piyasasındaki fiyat istikrarsızlığıdır.

Hayvancılık sektörünün önemli girdi unsurlarından birisi de kredi ve fi-nansmandır. Sektörün ekonomik gelişmesine etkili olacak şekilde kredi vefinansman imkanlarından yararlandığını söylemek zordur. Kredi temininde-ki bürokrasi, faiz oranlarının yüksekliği gibi sorunların giderilerek üreticilerinihtiyacı olan kredi ve finansman olanaklarından geniş ölçüde yararlanmala-rı sağlanmalıdır.

Sütün pazar yapısının, kalite ve fiyat hakkında yeterince bilgisi olmayanüreticiler tarafından rasyonellikten uzak, hijyenik olmayan, günlük ihtiyaçla-rı karşılamak için üretilmesi ve piyasa talebinin etkin bir biçimde üreticiyeulaştırılmasını sağlayacak pazarlama ağının olmaması, üretilen sütün ilekonomisine katkısını önemli ölçüde azaltmaktadır. Pazarlamada etkinliğinsağlanabilmesi, büyük ölçüde üreticinin güçlü bir şekilde örgütlenmesine veyasal alt yapının oluşturulmasına bağlıdır.

Türkiye ve bölgede pazarlama sorunlarının en önemlilerinden birisi bukonuda çalışan aracı ve pazarlama firmalarının alt yapı yatırımlarının yeter-sizliğinin yanı sıra pazarlama, tarım ve hayvancılığa ait bilgilerin eksikliği,pazarlama fonksiyonlarının yeterince yerine getirilememesine yol açmakta-dır. Sivas ilinde özellikle süt sektöründe pazarlama konusunda çalışan özelfirmalar, mandıralar ve aracılar üreticinin kaliteli ürün yetiştirmesini teşvikedilmesi ve pazarlama ile ilgili depolama, mbalajlama, işleme ve ulaştırma-ya dönük yatırımlarının artırılmasında çekimserdirler. Pazarlama masrafla-

167

rını düşürmek genelde mümkün olmadığından, karı artırmak için üreticiyedüşük fiyat verme yoluna gidilmektedir.

Bölgede ayrıca gerek Avrupa Birliği sürecinde gerekse de ilin ekonomikkazanımları için ilin mevcut potansiyelini en verimli şekilde değerlendireceksüt üretim ve işleme tekniklerinin yapılandırılması, üreticinin süt üretimi ko-nusunda bilgilendirilmesi, modern süt üretim işletmelerine geçilmesi gerek-mektedir.

SİVAS İLİNDE ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ

Bölgede ve Sivas ilinde kırsal kesimde sosyal ve iktisadi refahın artırıl-ması ve sektörün buna katkısının yükseltilmesi koşullarından birisi de üreti-ci örgütlenmesidir. Kırsal alanda ekonomik demokrasinin sağlam ve sağlık-lı işleyebilmesi örgütlenmenin başarısı ölçüsünde sağlanabilecektir.

Ekonominin giderek liberalleştiği ve KİT’lerin satışının hız kazandığı birdönemde hayvan üreticisinin örgütlenmesi ve ekonomik entegrasyonungerçekleştirilmesi daha da önem kazanmaktadır.

Ekonomik model ve örgütlenmelerde konuya dokrinler bakmanın önemi-ni giderek yitirdiği dünyamızda, kendi sosyal-ekonomik bünyemize uyan, iyiişleyen, kaynak yaratan, mensubu bulunduğu kesimin ekonomik hak ve çı-karlarını koruyan örgüt modellerinden biri üzerinde durulabilir.

Sivas İlindeki üretici örgütleri ve ortak sayıları Tablo 20’de verilmiştir(15).

168

Sivas ilinde hayvancılığa dönük toplam 198 tane kooperatif ve bir üreti-ci birliği bulunmakta olup üretici ortak sayısı 29.838’dir. Bazı üreticiler Ta-rımsal Kredilerden yararlanma amacıyla birden fazla kooperatife üye ol-maktadırlar. Bunlara ilaveten köye hizmet götürme birlikleri de ilde faaliyet-te bulunmaktadır.

Ülkemizde olduğu gibi Sivas ilinde faaliyet gösteren kooperatiflerin; eği-tim, yönetim, finansman gibi sorunları öne çıkmaktadır. Bölgede kooperatif-lerden beklenen yararın maksimize edilmesinde kooperatif modelin önemibüyüktür.

Kırsal alanda ekonomik örgütlenmede besicilik, süt sığırcılığı, tavukçu-luk, arıcılık gibi hayvancılıkta üretim alt sektörlerine göre kurulmuş, üretimisanayi ve pazarlama ile entegre eden ihtisaslaşmayı teşvik eden koopera-tif örgütlenmelerine gitmek gerekmektedir.

Özellikle küçük ölçekli işletmelerin kooperatif tarzı bir organizasyon yar-dımıyla gelişmiş bir pazarlama kurumu yapısına kavuşturulması bölgedekisüt işletmelerinin rekabet gücünde olumlu yönde bir etki sağlayarak üretim-de ve piyasada istikrarı sağlayacaktır (4).

Diğer taraftan Türkiye genelinde ve Sivas ilinde tarım ve hayvancılığadönük desteklemelerde örgütlü üretici kesimine öncelik verilmesi ve kamudesteği örgütsel gelişmeyi hızlandırabilecektir.

SONUÇ

Sivas ili hayvancılığı ile ilgili yapılan bu çalışma ilde hayvancılık sektörü-nün, ekonomik kalkınma ve gelişmede önemli bir potansiyele sahip olduğu-nu ortaya koymuştur. Ancak sektörü oluşturan işletmelerdeki çeşitli yapısalsorunlar, pazarlama alt yapısının yetersizliği, hayvan kalitesi ve girdi unsur-larına ilişkin yetersizlikler, intersektörel etkileşimin sağlanamaması ve eko-nomik örgütlenmedeki eksiklikler gibi sorunlar üretimin artırılmasına olanaktanımamaktadır.

İlde işletmelerin önemli bir bölümü ekonomik bilinç ve bilimsellikten yok-sun ve küçük ölçekli olup bunun yanı sıra polikültür işletme yapısı ağır bas-maktadır. Sorunun çözümü, üretimde ihtisaslaşmayı ve işletme ölçeğini bü-yütmeyi amaçlayan ekonomik politikaların uygulanması ile mümkün olabile-cektir.

Ulusal olduğu kadar kırsal alanda da bölgesel kalkınmanın önemli eko-nomik kaldıracı olan hayvancılık Sivas ilinin sosyo-ekonomik kalkınmasın-da önemli iktisadi fonksiyonları yüklenebilecek bir potansiyele sahiptir.

169

Özellikle Sivas ilinin işsizlik ve göç sorununu çözmede; hayvancılık, bütünyıl boyunca (sanayi tipi üretim) istihdam yaratma, yatırımın istihdam yarat-madaki üstünlüğü ve sermaye hasıla oranının diğer sektörlere göre düşük-lüğü gibi önemli iktisadi fonksiyonlarının da olduğu göz ardı edilmemelidir.

Başta yem olmak üzere kredi ve finansman kaynakları ile diğer girdi un-surlarının yeterli miktar ve uygun nitelik ve koşullarda teminini kolaylaştırıcıönlemler alınmalıdır. Hayvan kalitesini artırmak için yapılan ıslah çalışmala-rı hayvansal üretimi özendirici ve karlı kılan fiyat politikaları ile desteklenme-lidir.

Hayvansal üretimi artırmada, üretimin sanayi ile olan entegrasyonunagereken özen gösterilerek, üretim artışını sağlayacak teknolojik gelişme veetkili bir örgütlenme sağlanarak pazar sorunlarının çözümü gerekmektedir.Hayvancılığa bağlı sanayinin geliştirilmesi, meydana gelen üretimin işlene-rek mamul ya da yarı mamul olarak pazara sunulması bölgenin ekonomikkalkınmasına önemli katkıda bulunacaktır.

Hayvansal üretimi artırmada (büyük ve küçük baş hayvancılık, tavukçu-luk, balıkçılık dahil) iç talep yapısı güçlendirilmelidir. Bu amaçla üretimin sa-nayi ile entegrasyonuna önem verilmelidir.

İlde deri sanayi yeni bir girişim alanı olarak değerlendirilmelidir. Katmadeğerin artırılması ve il içinde kalmasını sağlayacak deri sanayi girişimleri-nin teşvik edilmesi yararlı olacaktır.

Sonuç olarak, Sivas ili hayvancılığının sorunlarını Türkiye tarım ve hay-vancılığının sorunlarından soyutlamak olası değildir. Bunun için her şeydenönce ülkesel düzeyde tutarlı ve orta-uzun vadeli ulusal hayvancılık politika-ları oluşturmak ve uygulamak gerekmektedir.

KAYNAKLAR

1. Aral, S., (1984). Ordu İlinde Hayvansal Üretimin Yapısı ve Sektörün Rasyo-nelleştirilmesinde Alınması Gerekli Önlemler. İAV, İstanbul.

2. Aral, S., Cevger, Y., (1998). Tokat İlinin Ekonomik Gelişmesinde Hayvancılı-ğın Yeri Ve Önemi. Tokat İlinin Ekonomik Gelişmesi Semineri, İAV, Sayfa: 27-60. Tokat.

3. Aral, S., Sakarya, E. (1995). Sivas İlinin Sosyo-Ekonomik KalkınmasındaHayvancılık Sektörünün Yeri ve Önemi. Vet. Hek. Der. Dergisi, Cilt:66, Sa-yı:2, Ankara.

4. Azabagaoglu, M.Ö., Gaytancioglu, O., Kubas, A., Oraman, Y. (2001). CattleBreeders’ Problems and Marketing of Milk Products: A Case of Thrace Re-

170

gion, Turkiye-Netherlands Breeders’ Symposium, 11-12 June 2001, Anka-ra/Turkiye.

5. Dincer, B., Özaslan, M., Kavasoğlu, T., (2003). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Devlet Planlama Teşkilatı, Böl-gesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, DPT Yayın No:2671. An-kara.

6. DPT. (2003). İller ve Bölgeler İtibariyle Gayri Safi Yurt İçi Hasıladaki Gelişme-ler (1987-2000). Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Yayın No: 2676. Anka-ra.

7. Sakarya, E., Yalçın, C., (2000). Iğdır Ekonomisinin Gelişmesinde Hayvancı-lığın Yeri ve Önemi, Iğdır ilinin Ekonomik Gelişmesi Semineri (2000). İ.A.V.,Iğdır.

8. TÜİK. (2000). Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri.(T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü)

9. TÜİK. (2004). 2001 Genel Tarım Sayımı, Tarımsal İşletmeler. (T.C. Başba-kanlık Devlet İstatistik Enstitüsü)

10. TÜİK. (2007a). Bölgesel İstatistikler 2006. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaa-sı. Yayın No: 3076. Ankara.

11. TÜİK (2007b). Tarımsal Yapı 2005 (Üretim, Fiyat, Değer). Ankara, 2007.12. TÜİK. (2008a). Bölgesel İstatistikler. Erişim: http://www.tuik.gov.tr/BolgeselIs-

tatistik/ tabloOlustur.do Erişim Tarihi: 20.08.200813. TÜİK. (2008b). Hayvancılık İstatistikleri Veri Tabanı. Erişim: http://www.tu-

ik.gov.tr/ hayvancilik app/hayvancilik.zul Erişim Tarihi: 20.08.200814. TKB. (2007). TR7 Orta Anadolu Bölgesi Tarım Master Planı. Tarım ve Köyiş-

leri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara.15. TKB. (2008). Sivas İli Master Planı. Sivas Tarım İl Müdürlüğü. Erişim:

http://www.tarim.gov.tr Erişim Tarihi: 23.09.200816. Sivas Valiliği (2004). Sivas Yıllığı 2002.

171

172