Układ pokarmowy

Jama ustna Miażdżenie, fragmentacja i nadtrawianie pokarmu, percepcja smaku, przepływ powietrza oddechowego, ochrona przed drobnoustrojami, artykulacja mowy

Pasywny pasaż pokarmu

Trawienie enzymatyczne pokarmu, wchłanianie Żołądek, jelito cienkie, jelito grube

Gruczoły wspomagające funkcję. Zlokalizowane poza przewodem, produkują wydzielinę doprowadzaną do jamy ustnej i jelita przewodami wyprowadzającymi. Ślinianki, wątroba, trzustka

JAMA USTNA 1. Wargi 2. Policzki 3. Zęby 4. Dziąsła 5. Język 6. Podniebienie

cz.skórna

cz.śluzowa

czerwień

Gruczoły wargowe

Mięsień okrężny ust

Warga

Ściana: ØBłona śluzowa §Nabłonek wielowarstwowy płaski

rogowaciejący (powierzchnie dziąseł, podniebienia twardego, grzbietu języka - śluzówka żująca) lub nierogowaciejący (wewnętrzne powierzchnie warg, policzków i okolica podjęzykowa – śluzówka wyścielająca)

§Blaszka właściwa błony śluzowej ØBłona podśluzowa ØMięśnie poprzecznie prążkowane

szkieletowe

Czerwień wargowaCienki nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Na podniebieniu miękkim i policzkach również błona podśluzowa

v Nabłonek wielowarstwowy płaski§ Rogowaciejący (podniebienie twarde, częściowo

dziąsła, brodawki nitkowate przednio-środkowej części języka) – udział w żuciu pokarmu

§ Nierogowaciejący – pozostała część jamy

JAMA USTNA Błona śluzowa

• Śluzówka żująca – wokół zębów, podniebienie twarde, górna powierzchnia języka – miejsca narażone na silne tarcie w trakcie żucia – nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący

• Śluzówka wyścielająca – błona śluzowa warg, policzków, podniebienie miękkie, dno jamy ustnej

• Śluzówka specjalna – błona śluzowa grzbietu języka, pełni jednocześnie funkcję żującą oraz zmysłową

nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Funkcje błony śluzowej jamy ustnej

ü Osłaniająca –nabłonek nieprzepuszczalny dla drobnoustrojów (oprócz wirusów), rogowacenie komórek nabłonka.

ü Odnawiająca – równowaga między tworzeniem nowych komórek, a ich złuszczaniem się.

ü Obronna – pełni ją wydzielana ślina (lizozym, IgA) ü Smakowa - kubki smakowe z komórkami będącymi

receptorami smaku.

Funkcje błony śluzowej jamy ustnej

ü Resorpcyjna – zdolność wchłaniania pewnych związków chemicznych (nitrogliceryna, alkohol, cyjanek potasu, środki rozpuszczalne w tłuszczach), wykorzystywana w celach terapeutycznych. Największa zdolność wchłaniania – dolna powierzchnia języka

ü Czuciowa – w błonie śluzowej obecne receptory dotyku (ciałka Ruffiniego), ucisku (ciałka Vater-Pacciniego), bólu, ciepła, zimna.

ü Wydzielnicza – liczne drobne gruczoły ślinowe w całej jamie ustnej (oprócz głównych gruczołów ślinowych).

Gruczoły ślinowe uchodzące do jamy ustnej

Jama ustna Ujścia małych gruczołów uwalniających wydzielinę w systemie ciągłym (językowe, wargowe, policzkowe, podniebienne)

Trzy pary dużych gruczołów ślinowych: v Przyusznev Podżuchwowev Podjęzykowe

Małe gruczoły ślinowe uchodzące do jamy ustnej

Jama ustna – błona śluzowa właściwa i podśluzowa (bez podniebienia twardego i dziąseł) małe gruczoły śluzowe, surowicze, śluzowo-surowicze, uwalniające wydzielinęw systemie ciągłym (językowe, wargowe, policzkowe,

podniebienne)

Małe gruczoły ślinowe uchodzące do jamy ustnej

vGruczoły wargowe v Gruczoły policzkowe v Gruczoły podniebienne v Gruczoły językowe

Gruczoły wargowe Łatwo wyczuwalne gruczoły leżące w blaszce właściwej błony śluzowej: Cewkowo-pęcherzykowe - śluzowo-surowicze

Gruczoły policzkoweMałe gruczoły leżące w błonie podśluzowej o charakterze śluzowo-surowiczym

Małe gruczoły ślinowe uchodzące do jamy ustnej

Gruczoły podniebienne - Podniebienie twarde Występują w błonie śluzowej, szczególnie w okolicach przejścia w dziąsła.Małe gruczoły ślinowe o charakterze śluzowym.

Gruczoły podniebienne – Podniebienie miękkie W błonie śluzowej zwróconej ku jamie ustnej występuje gruba (do 5mm) lita warstwa gruczołów śluzowych. Na powierzchni zwróconej ku jamie nosowej – nieliczne gruczoły śluzowe

Gruczoły językaGruczoły von Ebnera (okolice brodawek okolonych) – surowicze Językowe przednie - śluzowo-surowicze Językowe tylne – śluzowe

Język

ü Kubki smakowe z komórkami będącymi receptorami smaku. Smak słodki – na końcu języka, słony – przednia połowa brzegu języka, kwaśny – tylna połowa bocznych części języka, gorzki – tylna część języka, umami - glutaminian.

Komórki czuciowe

Komórkimacierzyste

Brodawki liściaste

Kubek smakowy

v Komórki typu I ciemne, podporowe (ok. 60% ) (ziarna wydzielnicze w apikalnej powierzchni - GAG)

v Komórki typu II jasne (ok. 15-20%) v Komórki typu III (ok. 5-10%) – komórki

receptorowevKomórki typu IV niezróżnicowane komórki

podstawne – komórki macierzyste)

50-150

Rozpuszczalne substancje chemiczne (tastanty) wiążą się z receptorami TR1 i TR2 obecnymi w mikrokosmkach komórek smakowych

Narząd zębowy

Stadium pączka

Późne stadium pączka

Wczesne stadium czapeczki

Stadium czapeczki

Wczesne stadium dzwonu

Przełyk

Błona śluzowa 1

Błona podśluzowa 2

Błona mięśniowa 3

Błona surowicza lub przydanka 4

12

34

Wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Przełyk q Błona śluzowa § Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący § Blaszka właściwa – tkanka łączna luźna z tkanką limfoidalną,

w odcinku dolnym gruczoły śluzowe § Blaszka mięśniowa błony śluzowej q Błona podśluzowa – tkanka łączna właściwa, gruczoły

właściwe – cewkowo-pęcherzykowe q Błona mięśniowa (szkieletowe – cz,górna, gładkie – cz.dolna)§ warstwa wewnętrzna – okrężna§ warstwa zewnętrzna – podłużna q Przydanka – tkanka łączna właściwa

Schemat budowy ściany dalszych części przewodu pokarmowego

Tętnica

Błona mięśniowa

Błona podśluzowa

Błona śluzowa

Tkanka limfoidalna

Duży gruczoł

Żołądek

Jelito cienkie

Jelito grube

Błona surowicza

Nabłonek żołądka

Kosmki i nabłonek Jelita cienkiego

Nabłonek jelita grubego

Żołądek

Dołki

Gruczoły

Dno i trzon

Odźwiernik

Błona śluzowa

Błona podśluzowa

Błona mięśniowa

Wpust

Gruczoły śluzowe

Gruczoły właściwe

Gruczoły – komórki śluzowe i endokrynne (G-gastryna i D - somatostatyna)

Błona śluzowa żołądka

• Nabłonek jednowarstwowy walcowaty – powierzchnia gruczołowa

Śluz wydzielają: Nabłonek powierzchniowy Komórki gruczołów wpustowych Komórki szyjki gruczołów właściwych Komórki gruczołów odźwiernikowych

OdźwiernikWpust

Trzon

Gruczoły właściwe żołądka

Komórki okładzinowe

Komórki główne

1. Komórki śluzowe szyjki 2. Komórki macierzyste3. Komórki główne4. Komórki okładzinowe5. Komórki dokrewne

Gruczoły właściwe żołądkaKomórki główne (najliczniejsze – szyjka i dno) Podobne w strukturze do komórek gromadzących ziarna zymogenu (pepsynogen). Wydzielają pepsynogen (42,5 kDa) → pepsyna (35 kDa) (pH poniżej 5,0). Sekrecja stymulowana przez acetylocholinę. Egzocytoza pepsyny bardzo szybka.

Komórki okładzinowe (górna część szyjki) Połączone z kom. głównymi kompleksami połączeń międzykomórkowych. Produkują H+ i Cl- (HCl) oraz czynnik wewnątrzpochodny (czynnik Castle’a) –wchłanianie wit. B12. ØBardzo liczne mitochondria (40% objętości komórki) –dostarczają ATP dla transportu H+ ØKanaliki wewnątrzkomórkowe z mikrokosmkami ØH-K-ATP-aza (80% białek błonowych mikrokosmków)

Kwaśna wydzielina (pH 0,9 – 2,0) ze stężeniem H+ o 1 mln x większym niż we krwi. Acetylocholina wzmaga wydzielanie gastryny → HCl. Histamina wzmaga efekt acetylocholiny i gastryny – receptor H2 (H2-R). Antagonista H2-R - cymetydyna.

q Gruczoły wpustowe § cewkowe o przebiegu krętym § głównie komórki śluzowe,

miedzy nimi komórki endokrynowe i okładzinowe

q Gruczoły odźwiernikowe§ rozgałęzione cewkowe § głównie komórki śluzowe –

śluz zasadowy § komórki endokrynowe G (gastryna) i D (somatostatyna)

q Błona podśluzowa – tkanka łączna właściwa (włókna kolagenowe, limfocyty, granulocyty kwasochłonne, komórki tuczne, liczne naczynia krwionośne i limfatyczne)

q Błona mięśniowa (miocyty gładkie) § Warstwa wewnętrzna skośna - głównie we wpuście i wzdłuż

krzywizny większej § Warstwa środkowa okrężna – cała ściana żołądka § Warstwa zewnętrzna podłużna – gruba we wpuście ü po rozkurczeniu, wypełnienie żołądka pokarmemü mieszanie pokarmu z sokiem żołądkowym ü przesuwanie treści pokarmowej do dwunastnicy q Błona surowicza, czyli otrzewna trzewna

Żołądek

Jelito cienkie Dwunastnica Jelito kręte

Błona śluzowa KosmkiKosmki

Krypty jelitowe

Błona podśluzowa

Gruczoły dwunastnicze (Brunnera) – wydzielina zasadowa (pH 8,8 do 9,3)

Błona śluzowa • Tkanka łączna właściwa • Tkanka limfoidalna - GALT(limfocyty, grudki limfatyczne)

Komórki nabłonka jelitowego

• Enterocyty z rąbkiem prążkowanym • Limfocyty śródnabłonkowe • Komórki kubkowe

(śródnabłonkowe gruczoły jednokomórkowe)• Komórki kępkowe • Komórki M • Komórki endokrynowe

Grudka limfatyczna

Komórki krypt jelitowych

• Komórki macierzyste • Enterocyty • Komórki kubkowe • Komórki Panetha • Komórki endokrynowe Enterocyty

Komórki kubkowe

Komórki PanethaŻyją ok. 20 dni. Gromadzą zymogen Wydzielina ochrania nabłonek powierzchniowy przed patogennymi mikroorganizami. üTNFα - prozapalna ) infekcja, uszkodzenie tkanki üLizozym – odcina wiązania peptoglikanu bakterii (brak w kom. człowieka) ü Defenzyny

Krypty – ciągła produkcja i odnowa komórek nabłonkowych

Jelito grube

GALT

ØBrak kosmków i fałdów okrężnych ØLiczne komórki kubkowe w nabłonku ØBardzo dobrze rozwinięte krypty jelitowe

v Absorpcja NaCl i wody (zagęszczanie treści pokarmowej), witamin, minerałów, środki uspokajające, przeciwbólowe, steroidy

vWydzielanie śluzu do światła (konsystencja treści pokarmowej) v Formowanie mas kałowych v Udział flory bakteryjnej w wytwarzaniu wit. B12 i Kv Ochrona przed antygenami (GALT)

Wyrostek robaczkowy

GALT

ØSłabo rozwinięte krypty jelitowe ØZredukowana blaszka mięśniowa błony śluzowej ØObfita tkanka limfatyczna - GALT

GALT

q Błona mięśniowa układu jelitowego

§ Warstwa wewnętrzna – miocyty gładkie o układzie okrężnym§ Warstwa wewnętrzna – miocyty gładkie o układzie podłużnym § Sploty nerwowe błony mięśniowej (Auerbacha)

Ø Neurony Ø Komórki glejowe Ø Włókna nerwowe

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego Układ DNES (Diffuse NeuroEndocrine System)

Układ APUD Amine Precursor Uptake Decarboxylation Wychwytywanie i dekarboksylacja amin i ich prekursorów

§ Rozproszone w obrebie zoładka i całego dolnego odcinka przewodu pokarmowego

• Regulowanie motoryk oraz aktywności wydzielniczej prewodu, modulowanie wydzielania innych hormonów, tez poza układem pokarmowym.

• Synteza białek o charakterze hormonalnym - drogą krwi lub parakrynną

E

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Typ komórki

Hormon Działanie

A – żołądek Grelina, Glukagon ↑ Glikogenoliza w wątrobie

G –odźwiernik

Gastryna ↑ Wydzielanie HCl, enzymów żołądka i soku trzustkowego. ↑Ruchy jelita, przepływ krwi w trzewiach

S – jelito cienkie

Sekretyna ↑ Wydzielanie soku trzustkowego, insuliny, żółci, wzmaga skurcze pęcherzyka żółciowego

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Typ komórki Hormon Działanie I – jelito cienkie

Cholecystokinina CCKPankreozymina

↑ Wydzielanie soku trzustkowego, insuliny, żółci, wzmaga skurcz pęcherzyka żółciowego, ↓opróżnianie żołądka

K – jelito cienkie

Żołądkowy wielopeptyd hamujący (GIP) Gastric Inhibitory Polypeptide

↓ Wydzielanie soku żołądkowego (HCl) ↑ Wydzielanie insuliny

L– jelito cienkie

Glicentyna substancja podobna do glukagonu

↑ Glikogenoliza ↑ Wydzielanie insuliny

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Typ komórki

Hormon Działanie

D –odźwiernik, dwunastnica

Somatostatyna ↓ Wydzielanie HCl, pepsyny, gastryny, enzymów trzustki, insuliny

D1 –przewód pokarmowy

Naczyniowo czynny polipeptyd jelitowy (VIP) Vasoactive Intestinal Polypeptide

↑ Wydzielanie soku trzustk., insuliny, ↑Glikogenoliza, ruchy jelita ↓ Napięcie naczyń

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Typ komórki

Hormon Działanie

EC [EC1] –przewód pokarmowy

Serotonina Substancja P

↓ Motoryka jelit ↑ Wydzielanie śliny ↓ Napięcie naczyń

Mo [EC2] –jelito cienkie

Motylina ↑ Ruchy jelit

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Typ komórki

Hormon Działanie

X, ECL –żołądek, jelito

Bombezyna ↑ Uwalniane gastryny i HCl, wydzielanie enzymów trzustki, reguluje uwalnianie insuliny i glukagonu, wzmaga skurcze pęcherzyka żółciowego

Żołądek, jelito

Neurotensyna Enkefaliny ?

Komórki endokrynowe przewodu pokarmowego

Typ komórki

Hormon Działanie

Gruczoły błony podśluzowej dwunastnicy Gruczoły Brunnera

Urogastron Hamuje uwalnianie HCl