Chủ đề:

“PHƯƠNG PHÁP TIỂU SỬ HỌC/

PHƯƠNG PHÁP DÒNG CHẢY CUỘC ĐỜI"

Một phương pháp luận đặc biệt trong

nghiên cứu định tính của khoa học xã hội

Ngày 27/5/2016, 13h30-16h30

Diễn giả: TS. Phạm Văn Quang

Nội dung

1/ Lịch sử và vấn đề

2/ Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

3/ Một vài kỹ thuật của phương pháp tiểu sử học

4/ Những hạn chế của phương pháp tiểu sử học

5/ Ý nghĩa của phương pháp tiểu sử học

1. Lịch sử và vấn đề

Khái niệm

Danielle Desmarais:

« một loại tự thuật, của một tác nhân xã hội, trongkhung cảnh tương tác nhất định. Đó là một diễn ngôntheo hướng “tự sự” nhưng cũng theo cách truyềnthống là “cuộc nói chuyện” »

« một mặt, đó là loại diễn ngôn của một cá nhân tựxây dựng hình ảnh mình như chủ thể suy tư và hànhđộng, và mặt khác cũng là diễn ngôn của một cá nhânthuộc một nhóm xã hội cụ thể, trong một thời điểmlịch sử nhất định»

1. Lịch sử và vấn đề

Pierre Bourdieu

« lịch sử cuộc đời là một trong những khái niệm tầmthường, lén lút xâm nhập vào thế giới bác học ; trướctiên xuất hiện âm thầm nơi các nhà dân tộc học, rồi rấtgần đây rầm rộ với các nhà xã hội học. Nói về lịch sửcuộc đời là giả định [...] cuộc đời là một lịch sử […] vàmột cuộc đời là một tổng thể các sự kiện bất khả táchbiệt của một sự tồn hữu cá nhân được nhìn nhận nhưmột lịch sử và truyện kể về lịch sử đó»

1. Lịch sử và vấn đề

Jean-Louis Le Grand:« cách diễn đạt mang tính thể loại, trong đó một người kểvề cuộc đời mình hay một giai đoạn cuộc đời mình chomột hoặc nhiều người khác »

Tự sự cuộc đời

Thời gian, không gian

Tìm kiếm một ý nghĩa cho cuộc đời

Nhu cầu hiện hữu

=> Thân phận cá nhân = cánh cổng mở lối vào thế giới

1. Lịch sử và vấn đề

Vài mốc lịch sử quan trọng

Phương pháp hộ sinh trí tuệ của Socrate: gợi hỏi đểtìm chân lý tiềm ẩn trong con người: «Hãy tự biếtmình mình »

Cuộc đời của triết gia đánh dấu sự thay đổi văn hóa,giao tiếp giữa Thần linh và con người, kiến tạo ýnghĩa và tri thức

Khoảng năm 400: Saint Augustin với Những lời trầntình: phương pháp tự vấn => khoa học phát hiện

Thời Phục Hưng: các câu chuyện cuộc đời của nhữngvĩ nhân

1. Lịch sử và vấn đề

Thế kỷ XVII: Triết học cá nhân/ duy lý(Descartes) => khẳng định chủ thể tính/diễn đạt bản thân

Thế kỷ XVIII: Kỷ nguyên Khai Minh: Tiểuluận của Montesquieu và Những lời trần tìnhcủa Rousseau => Diễn đạt cuộc tìm kiếm sâuthẳm của bản thân

Trào lưu Lãng mạn ở Châu Âu (Đức và Anh)=> Khái niệm tự thuật ra đời(Autobiography).

1. Lịch sử và vấn đề

Thế kỷ XIX: Tiểu sử học được sử dụng trongnghiên cứu dân tộc học (Franz Boas, Mỹ):cách sống, loại hình sống/ di dân, các vấn đềvăn hóa.

Thế kỷ XX: Tiểu sử học/ dòng chảy cuộc đời= phương pháp nghiên cứu/ lối tiếp cận địnhtính

=> Những câu chuyện cuộc đời của nhữngngười bình thường được quan tâm.

1. Lịch sử và vấn đề

2. Cơ sở khoa học của phương pháp

tiểu sử học

Những năm 1920 : Trường phái Chicago (ChâuMỹ)

Những năm 1960 : Sự trở lại của phương phápđịnh tính, với việc thừa nhận kinh nghiệm sốngtrải trong nghiên cứu khoa học xã hội (ChâuMỹ)

Những năm 1980 : Khẳng định vị trí của dòngchảy cuộc đời trong các hình thức thực hànhxã hội (Châu Âu/ Pháp)

Trường phái Chicago:

William Thomas

Florian Znaniecki

- Đối tượng: những người Ba Lan nhập cư vàothành phố Chicago

- Phương pháp: điều tra thực địa, thu thập dữliệu tiểu sử và những tài liệu cá nhân

=> Từ phương pháp thông diễn học, hiện tượnghọc, khoa học Tinh thần (Wilhelm Dilthey) =>phương pháp nội quan các hiện tượng xã hội

2. Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

2. Cơ sở khoa học của phương pháptiểu sử học

Kinh nghiệm sống trải trong khoa học xãhội và nhân văn (Oscar Levis)

Tự thuật Những đứa con của Sanchez

Cung cấp một lối nhìn sâu sắc về cuộc sốngcủa một gia đình nghèo trong một khu nhà ở

đổ nát giữa lòng thành phố đang phát triển

Tâm lý người nghèo => kiểu văn hóa, ứng xửđược truyền đạt.

2. Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

Daniel Bertaux và GEABS (Groupe d’étude de

l’approche biographique en sociologie)

- Nhấn mạnh đến sự dấn thân của nhà nghiên

cứu vào thực địa

- Chống lại những hình thức điều tra thống kê

định lượng

- Đóng góp về mặt phương phát luận

Trào lưu lịch sử cuộc đời trong giáo dục (1986)

Hiệp hội quốc tế về Lịch sử cuộc đời trong Đàotạo (ASIHVIF)

Các nhà nghiên cứu chính:

Gaston Pineau

Pierre Dominicé

Guy de Villers

Lĩnh vực chính: Nhân học giáo dục (giáo dụcngười trưởng thành, giáo dục suốt đời)

2. Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

Trào lưu « Tiểu thuyết gia đình và quãngđường xã hội » (Vincent de Gaulejac)

Nền tảng lý luận: phân tâm học, tâm lý xã hộihọc và xã hội học.

Khai thác các mâu thuẫn và những bổ sungcho nhau giữa các hiện tượng xã hội và sựphát triển tâm lý

Số phận con người thể hiện qua khía cạnh tâmlý và khía cạnh xã hội/ Dòng chảy cuộc đời =chủ thể tự kể về mình

2. Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

Nghiên cứu các khía cạnh cộng đồng để hiểusự ra đời của các loại hình công dân mới

Cá nhân xây dựng kinh nghiệm?

Cá nhân tạo ra ý nghĩa cho môi trường hiệnhữu?

Thẩm thấu cách thức các tác nhân tạo ra ýnghĩa cho những kinh nghiệm đào tạo và họchỏi của mình, cũng như vai trò của các thiếtchế giáo dục và đào tạo trong việc xây dựngtiểu sử cá nhân và trong tiến trình xã hội hóa.

2. Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

Câu hỏi cơ bản:

Tại sao lịch sử cá nhân lại phụ thuộc vào lịch sử giađình và lịch sử cộng đồng ?

Chúng ta có thể sống một cách bình thường khi che phủquá khứ của những con người sống trước chúng ta haykhông?

Khái niệm:

Tiểu thuyết gia đình: cuộc đời = một tiểu thuyết

Quãng đường xã hội: những giai đoạn khácnhau của một con người trong tiến trình hiệntại hóa các khả năng của mình về mặt xã hội

2. Cơ sở khoa học của phương pháp tiểu sử học

3. Một vài vấn đề kỹ thuật của phương pháp tiểu sử

3.1. Đối tượng nghiên cứu chính

Giới xã hội : báo chí, ý tế, buôn bán, dịch vụ hành

chính, lao động làm thuê, v.v.

Cảnh huống: trường hợp cụ thể (mẹ đơn thân, cha

ly dị, nông dân độc thân, người nghiện chích,

người khuyết tật, vô gia cư, v.v.)

Quãng đường xã hội: đối tượng được xác định và

phải được hiểu thấu về khía cạnh thời gian

3. Một vài vấn đề kỹ thuật của phương pháp tiểu sử

3.2. Phân tích dòng chảy cuộc đời

Phân tích mang tính lịch đại/ niên biểu

Phân tích theo chủ đề

Phân tích tổng hợp

Phân tích cấu trúc

Phân tích theo tâm lý

Phân tích các quãng đường tiểu sử

Phân tích ngữ vựng

3. Một vài vấn đề kỹ thuật của phương pháp tiểu sử

Philippe Lejeune: 3 mức độ xử lý dòng chảy cuộc đời

Viết lại và giữ nguyên

Viết lại và điều chỉnh diễn ngôn

Viết lại theo diễn ngôn văn học

4. Một vài hạn chế của phương pháp tiểu sử

Khái niệm chưa thống nhất => nghiên cứu

một cuộc đời hay câu chuyện về cuộc đời đó?

« Ảo tưởng tiểu sử » (Bourdieu)

Kinh nghiệm sống không phải là đối tượng

khoa học (Claude Levi-Strauss)

Sự thật và hư cấu cuộc đời

5. Ý nghĩa của phương pháp tiểu sử học

Tiếp cận tổng quan về sự biến đổi xã hội

+ Di cư, nhập cư

+ Tốc độ phát triển xã hội

+ Chuyển đổi nông thôn => đô thị

Dễ dàng tiếp cận lối sống của các cá nhân

Đưa ra giả thuyết diễn giải một cách tổngquát

Nghiên cứu tương quan xung đột và hợp tácgiữa các nhóm xã hội

Từ cá nhân để hiểu cộng đồng (giá trị cánhân)

Cuộc đời là một dòng hiện hữu không chỉ

để mô tả bằng ngôn ngữ mà còn để suy tư

XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN!