PLANI I PUNES I DOKTORATURES - doktoratura.unitir.edu.al...Malet e Sharrit paraqesin një tërësi të qartë të vargmaleve të reja, janë të ngritura në kohën e Kenozoikut, me

i

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS

DEPARTAMENTI I BIOLOGJISË

PROGRAMI I STUDIMIT BIOLOGJI E RUAJTJES

DISERTACION

,,FLORA DHE BIMËSIA E MALIT TË SHARRIT’’

Për gradën:

DOKTOR I SHKENCAVE

Nasuf Abdii

Udhëheqës shkencor:

Prof. Dr. Murat Xhulaj

Nasuf Abdii (2017) ,,Flora dhe bimësia e Malit Sharr”

ii

Tiranë, 2017





DISERTACION


Për gradën: Doktor i Shkencave

Nasuf Abdii

Udhëheqës shkencor:

Prof. Dr. Murat Xhulaj

Tiranë, 2017

iii





DISERTACION


Mbrohet më datë _____/ _____/ 2017 para Komisionit:

1. ______________________________ Kryetar,

2. ______________________________ Anëtar (oponent),

3. ______________________________ Anëtar (oponent),

4. ______________________________ Anëtar

5. ______________________________ Anëtar

Tiranë, 2017


iv

Falënderime

Falënderoj Departamentin e Biologjisë të Fakultetit të Shkencave të Natyrës të

Universitetit të Tiranës që më mundësuan pranimin dhe vazhdimin e kësaj doktorature.

Ky punim nuk do të merrte rrugë dhe nuk do mund të bëhej i mundur, pa ndihmën dhe

përkushtimin maksimal të mentorit tim Prof. Dr. Murat Xhulaj, i cil me mbështetjen e

vazhdueshme, me dhënjen e udhëzimeve dhe këshillave profesionale gjatë fazës së

punimit, që nga grumbullimi materialit, konsultimeve të vazhdueshme gjatë përgatijes së

këtij disertacioni dhe deri në fazën e strukturimit përfundimtar, ka qëndruar në

dispozicion që ky punim të jetë një punim i mirëfilltë shkencor.

Falënderime dhe mirënjohje për Departamentin e Biologjisë në Fakultetin e Shkencave të

Natyrës, Tiranë.

Një falënderim për të gjithë profesorët dhe asistentët e Fakulteti të Shkencave

Matematiko-Natyrore, në veçanti të Programit Studimor të Biologjisë të Universiteti të

Tetovës, para së gjithash për realizimin e pjesës në terren dhe këshillave shkencore gjatë

përgatijes së këtij disertacioni.

Një falënderim i veçantë i takon Akademisë së shkencave të Maqedonisë për kontributin

e tyre gjatë paisjes me literaturë.

Një mirënjohje të pa kufi për Prof. Lulëzim Shuka për ndihmën e tij profesionale, Razi,

Selver dhe shumë të tjerë për pjesëmarrjen në ekspeditat në Malin e Sharrit. Puna me ju

ka qenë një nder dhe eksperiencë e vyer.

Falënderime të përzemërta për ndihmën gjatë realizimit të punës terenike dhe metodikën

e determinimit të llojeve të bimëve, kolegëve dhe simpatizantëve të natyrës që janë të

shumtë në numër, për përkrahjen e tyre gjatë grumbulimit të materialit, si dhe gjatë punës

në teren të lodhshëm, sidomos në vendet malore të Malit Sharr.

Falënderim për Dr. Halim Halimi, i cili më ka ndihmuar në radhitjen kompjuterike dhe

hartimin e punimit sipas rregullave akademike për një disertacion të doktoraturës.

Faleminderit familja ime! Pa shumë fjalë, me heshtjen e një dashurie të pafund dhe me

shumë përulje, ky punim ju dedikohet ju. Keni meritën për të gjitha të pafund, dhe me

shumë përulje, ky punim ju dedikohet ju. Keni meritën për të gjitha ato që unë kam

arritur deri tani.

Përzemërsisht shumë faleminderit!

v

PËRMBAJTJA

Referime ................................................................................................................................. vi

Botime .................................................................................................................................... vi

Parathënie ..............................................................................................................................vii

Qëllimi i studimit: ................................................................................................................... 1

Objektivat:............................................................................................................................... 1

KAPITULLI I. KONSIDERATA TË PËRGJITHSHME PËR MASIVIN E MALIT TË

SHARRIT ............................................................................................................................... 2

1. VENDNDODHJA DHE VEÇORITË EKOLOGJIKE TË MALIT SHAR ........................ 2

1.1. Pozicioni gjeografik ......................................................................................................... 2

1.2. Kufijtë e territorit të studiuar ........................................................................................... 3

1.3. Gjeologjia ......................................................................................................................... 6

1.4. Tokat (Llojet e tokave).................................................................................................... 6

1.5. Hidrografia (Ujëshmëria) ................................................................................................. 9

2. KLIMA ............................................................................................................................. 15

2.1. Rreshjet e shiut ............................................................................................................... 17

2.2. Lagështia e ajrit .............................................................................................................. 19

2.3. Temperatura e ajrit ......................................................................................................... 20

2.4. Vranësira ........................................................................................................................ 24

2.5. Erërat .............................................................................................................................. 25

2.6. Diellëzimi ....................................................................................................................... 27

3. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI FLORËN DHE BIMËSINË E MALIT SHARR 28

3.1. Larmia bimore ................................................................................................................ 28

3.2. Historiku i studimeve të deritanishme mbi florën dhe vegjetacionin e Malit Sharr –

Maqedoni .............................................................................................................................. 30

3.3. Studimet e para shkencore në Malin e Sharrit ............................................................... 32

3.4. Flora dhe bimësia ........................................................................................................... 36

3.5. Vegjetacioni ................................................................................................................... 38

KAPITULLI II. MATERIALI DHE METODOLOGJIA E PUNËS.............................. 44

2.1. Metodika e punës ........................................................................................................... 44

2.1.1. Faza përgatitore ........................................................................................................... 45

2.1.2. Faza e përpunimit dhe analizës së të dhënave ............................................................ 47


vi

2.1.3. Përcaktimi dhe klasifikimi .......................................................................................... 47

2.1.4. Tharja .......................................................................................................................... 48

2.1.5. Ndërtimi i herbarit....................................................................................................... 48

2.2. Gjendja aktuale e florës ................................................................................................. 49

2.3. Ekspeditat e realizuara në funksion të studimit ............................................................. 49

KAPITULLI III: REZULTATET DHE DISKUTIME ...................................................... 52

3.1. Pasuria floristike në Malin e Sharrit .............................................................................. 52

DISERTACION ..................................................................................................................... i

Idrizi,B. Hidrografia e Pollogut. ..................................................................................... 158

Referime

1. Nasuf Abdii, Murat Xhulaj (2016) ,,Species monocotyledons (Monocotyledonae),

on flora Mountain Sharr (Macedonian part)”

International conference of ecosystems (ICE2016), Held in Tirana, Albania, June 3-6.

2016

2. Nasuf Abdii, Murat Xhulaj (2016) ,,New locality of plant species Pistacia

terebinthus L. on Shar Mountain (Macedonian part)”.

Proceeding of 5 th Congress of the Ecologists of Macedonia with international

participation (Ohrid, 19th

-20nd

October 2016).

3. Nasuf Abdii 1, Murat Xhulaj

2 (2017)

Flora and its values in the massif of Sharr mountain-Macedonia 1State University of Tetovo, Department of Biology

2University of Tirana, Department of Biology

E-mail: [email protected]; mxhulaj @yahoo.com

Albanian j. agric. sci.2017;(Special edition)

Botime

1. Nasuf Abdii, Murat Xhulaj (2015) ,,Preliminary date for the Sharr Mountain flora

(Macedonian part)’’ cirworld.com Journal of advances in Biology; Vol 6 No 3;


vii

1121-1130 2347-6893

2. Nasuf Abdii, Murat Xhulaj. (2016) Alpine and subalpine flora of Sharr Mountain

– Macedonian part www.journalijar.com

Article DOI: 10.21474/IJAR01/1713 DOI URL:

http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/1713 Int. J. Adv. Res. 4(9), 2238-2249

3. Nasuf Abdii1*., Murat Xhulaj2 and AjtenRushiti1 (2016) 1University of Tetova,

Biology Department, Macedonian 2University of Tirana, Biology Department,

Albania

Medicinal herbs in the Sharr Mountains (Macedonian part) (2017)

International Journal of Current Advanced Research ISSN: O: 2319-6505, ISSN: P:

2319 – 6475, Impact Factor: RJIF 5.24 Available Online at www.journalijcar.org

Volume 6; Issue 2; February 2017; Page No. 1989-1998

Parathënie

Malet e Sharrit paraqesin një tërësi të qartë të vargmaleve të reja, janë të ngritura në

kohën e Kenozoikut, me orogjenezën e Alpeve. Gjatë kohës së deluviumit pjesët më të larta

të maleve të Sharrit kanë qenë nën akull. Si rezultat i erozionit të akullnajave, sot në to hasen

forma të ndryshme të relievit të akullnajave, lugje, cirqe, morena, shkëmbinj të mprehtë

malorë dhe maja, që maleve u japin pamje të gjallë dhe piktoreske.

Mali Sharr paraqet masivin më të madh dhe më të lartë malor të Republikës së

Maqedonisë (Melovski, 2010). Karakterizohet me maja të shumta vargore me gjatësi prej 80

km dhe gjerësi prej 10-20 km. Maja malore me mbi 2000 m lartësi janë: Maja e Diellit (Titov

Vërv) (2747 m), që është maja më e lartë e Malit Sharr dhe e dyta me lartësi më të madhe në

Maqedoni, pastaj Borislavec (2620 m), Cërn Vërv (2578 m) dhe në pjesën më të skajshme

është Luboteni (2499 m), që llogaritet ndër më të bukuritë në këto male.

Në Malin Sharr gjenden edhe dy rrafshnalta malore: Vraca dhe Rudoka, të cilë kanë të

zhvilluar reliev glacial, pasi që pas deluviumit pjesët e tyre më të larta kanë qenë nën akull.

Nga kjo kohë ka një numër të madh të cirqeve, lugje dhe morena. Shumë cirqe janë të

mbushura me ujë. Në Malin Sharr janë 39 liqene dhe pas Malit Rila llogaritet më i pasuri me

liqene në Ballkan. Prej gjithsej 39 liqeneve në Maqedonisë, 27 janë në Malin Sharr, dhe prej

të cilëve 19 janë të përhershëm dhe 8 të përkohshëm (Колчаковски, 2003). Mali Sharr është

http://www.journalijar.com/

http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/1713


viii

mjaftë i pasur me ujë, numërohen rreth 10 burime në mesin e të cilave edhe burimet e lumit

Vardar, lumit Radika, lumit Shkumbi etj.

Kufirin verior të Sharrit e përbëjnë baseni liqenit të Mavrovës dhe lugina e lumit

Mavrovka, kurse kufirin jugor lugina e lumit Reka e Vogël. Midis fushëgropave të Krahinës

së Sharit më e madhe është ajo e Pologut, ajo gjendet midis Malit Sharr, Bukovikut, Malit të

Thatë dhe Zhedenit. Pjesa e rafshtë gjendet në një lartësi 40 deri 60 m mbi nivelin e deti edhe

përfshinë një sipërfaqe prej 373 km2.

Masivi malor i Malit të Sharrit dallohet për një larmi të madhe të habitateve, të cilët

paraqesin edhe vendbanime për rreth 2000 taksone bimore, ose 2/3 e bimëve të larta të

Maqedonisë. Në masivin e Sharrit janë gjetur rreth 200 taksone endemike e subendemike, të

cilat e bëjnë Sharrin të paraqitet si një qendër e rëndësishme ballkanike dhe evropiane e

endemizmave malore.

Flora e Malit të Sharrit është e shumëllojshme dhe interesante. Këtu takohen bimë të

periudhës akullnajore (reliktet glaciale). Mali i Sharrit dallohet edhe për një shumëllojshmëri

mikrohabitatesh si lartësi të mëdha (deri 2747 m lartësi), shkëmbinj të lartë, vende të

ekspozuara nga erëra të fuqishme, ose vende ku bora qëndron për një kohë të gjatë.

Krahas llojeve artiko-alpine, në Malin e Sharrit takohen edhe lloje të cilat sipas

shtrirjes së tyre të përgjithshme në botë, i takojnë grupit të elementeve floristike të Evropës

së Mesme.

Për Masivin malor të Sharrit, i cili kap një sipërfaqe prej rreth 912,8 km2

nuk ka

ndonjë listë të plotë llojesh të njohur për bimët e larta, por vetëm studime të pjesëshme të

botuara në kuadrin e territorit të Maqedonisë ose të ish-Jugosllavisë (Flora e Maqedonisë).

Studimi i masivit malor të Sharrit bëhet për herë të parë i plotë, dhe paraqet interes

për evidentimin e llojshmërisë së habitateve, për përbërjen floristike, gjendjen aktuale dhe

vlerat praktike si dhe dhënien e disa mendimeve për ecurinë e mëtejshme.


ix

1

Qëllimi i studimit:

Punimi i paraqitur nga ana jonë ka pasur si qëllim njohjen e florës së masivit

malor të Sharrit, struktura dhe vlerat e saj, gjendjen aktuale të diversitetit të habitateve

dhe të bimësisë, si dhe të jepen mendime për trajtimin shkencor dhe për ruajtjen e saj.

Punimi i jonë është i pari në veçanti për florën e këtijë territori, që ndërmerret nga

një punonjës i Universitetit Shtetëror të Tetovës, me tematikë më të gjërë e

bashkëkohore: ,,Flora dhe bimësia e Malit Sharr (pjesa e Maqedonisë)” i cili mendojmë

se do të ndihmojë në njohjen më të plotë e më të gjërë të kësajë pjese të Florës

Maqedonase.

Objektivat:

1. Studimi synoi përmbushjen e objektivave, vështrimin e përgjithshëm mbi pasurinë

floristike dhe vlerat e saj, formacionet kryesore të bimësisë, llojet e ndryshme të

habitateve, si dhe të dhëna mbi përbërjen e Malit të Sharrit (nga pikpamja

gjeologjike, fiziko-gjeografike, tokësore e klimatike).

2. Të bëhet përcaktimi i statusit të rrezikimit (sipas IUCN) të specieve bimore për

Malin e Sharrit nxjerja në pah e llojeve të rralla dhe të kërcënuara, dhe e

habitateve përkatëse të tyre.

3. Të gjykohet për vlerat natyrore të habitateve kryesore, për gjendjen dhe ndikimin

e njeriut, dhe propozimi i masave të nevojshme për mbrojtjen ose ripërtëritjen.

4. Të jepet lista e llojeve me të dhënat përkatëse si dhe krijimi i një herbari me

koleksionet e bimëve të mbledhura në këtë masiv.


2

KAPITULLI I. KONSIDERATA TË PËRGJITHSHME PËR

MASIVIN E MALIT TË SHARRIT

1. VENDNDODHJA DHE VEÇORITË EKOLOGJIKE TË MALIT

SHARR

1.1. Pozicioni gjeografik

Masivi malor i Sharrit përfaqëson një zinxhir malesh që shtrihen nga pjesa jugore

e Kosovës dhe Maqedonisë veriperëndimore në Shqipërinë verilindore. Mali Sharr

paraqet masivin më të madh malor në Maqedoni dhe shtrihet në këto koordinata

gjeografike: në mes 42o41’43” dhe 42

o16’34” gjerësisë veriore gjeografike, si dhe në mes

20o34’51” dhe 21

o16’00”. Ky zinxhir shënon edhe kufirin trepalësh që kalon nga maja e

Sherupës (2,092 m). Sistemi malor është rreth 80 kilometra i gjatë dhe 10 deri në 20

kilometra i gjerë. Ai përfshin një numër pikash të larta, ndër të cilat më të lartat janë maja

e Kodrës së diellit (Titov vrv) afërsisht 2,747 m, Mali Turčin (2,702 m), Ljuboten (2,498

m) dhe Bistra (afërsisht 2,641 m). Malet e Sharrit janë të famshme për relievin e tyre të

thyer dhe majat e larta malore. Aty gjenden gjurmë të epokës së akullnajave në formën e

liqeneve akullnajore. Mali i Sharrit lidhet me Malin e Korabit (2,764 m) në jugperëndim.

Ky mal është mali më i lartë, si në Shqipëri dhe në Maqedoni, dhe maja e tij formon

kufirin midis dy vendeve.

Mali i Sharrit i përket sistemit malor të Sharr – Pindos (Greqi). Fillon nga

Lepenci, pra nga maja Luboten (2147 m.) më saktë me rrjedhjen e sipërme të lumit

Radika dhe anën veriore të liqenit të Mavrovës. Nga ana juglindore Sharri në mënyrë të

mprehtë është i kufizuar me luginën e Pollogut, kurse nga ana verilindore, veriore,

veriperëndimore dhe jugëperëndimore është i kufizuar me grykën e Kaçanikut, zonën e

Sirinikut, luginën e Bistricës së Prizrenit, zonën e Gorskës dhe Opolskës, Kallabaka dhe

Sherupa. Lartësia mesatare e shpatit është 2200 m.

Pozita gjeografike e masivit të Malit Sharr është e përshtatshme dhe paraqet një

masiv malor me morfoplastikë të qartë diferencuese. Ky masiv malor shtrihet në pjesën

veriperëndimore të Republikës së Maqedonisë dhe është pjesë e rajonit të Pollogut,

përkatësisht përbën pjesën perëndimore të tij. Elementet kryesore të pozitës gjeografike të

tij janë: ai është pjesë e sistemit malor të Sharro-Pind, përkatësisht u përket Dinarideve;

është i ekspozuar ndaj ndikimeve klimatike të Detit Adriatik dhe Detit Egje; vendndodhja

në pjesën qendrore të gadishullit Ballkanik.

Për dallim nga malet e tjera të gadishullit Ballkanik që kanë shtrirje veriperëndim-

juglindje, masivi i Malit Sharr ka shtrirje verilindje-jugperëndim. Ky masiv malor

shtrihet në gjatësi prej 80 km dhe gjerësi prej 10-20 km.


3

Figura 1. Pozicioni gjeografik i Malit Sharr

1.2. Kufijtë e territorit të studiuar

Masivi i Malit Sharr shtrihet në dy shtete: në Republikën e Maqedonisë dhe

Republikën e Kosovës. Në punim trajtohet vetëm pjesa e masivit malor që shtrihet në

territorin e Republikës së Maqedonisë. Ky masiv malor shtrihet në perëndim të fushë-

gropës së Pollogut.

Masivi i Malit Sharr fillon të shtrihet nga pjesët skajore perëndimore të

fushëgropës së Pollogut dhe vazhdon përgjatë vijës kufitare Maqedoni-Kosovë. Në lindje

shtrihet deri te pjesët skajore të fushëgropës së Pollogut, në perëndim shtrihet deri në

vijën kufitare Maqedoni-Kosovë, në jug deri në pjesën e epërme të luginës së lumit

Radikë, luginës së lumit Mavrovë dhe liqenit artificial të Mavrovës dhe në veri deri tek

mali dhe maja Lyboten.


4

Figura 2. Kufijtë dhe shtrirja territoriale e masivit të Malit Sharr në Maqedoni.

Masivi i Malit Sharr është njëri nga masivet më të mëdha malore për nga

sipërfaqja në Republikën e Maqedonisë dhe gadishullin Ballkanik. Ky masiv malor

shtrihet në lartësi mbidetare 550 metra e deri në pikën më të lartë Maja e Diellit me

lartësi prej 2747 metra.


5

Figura 3. Masivi malor i Sharrit

Prej sipërfaqes së përgjithshme të tij, 693,9 km2 gjenden në lartësi më shumë se

1.000 metra. Hapësira territoriale e masivit malor që shtrihet në lartësinë mbi 2.000 metra

arrinjë sipërfaqe prej 158,8 km2, duke përbë kështu 18,9% të sipërfaqes së përgjithshme

të masivit malor të Sharrit. Kjo është një sipërfaqe mjaft e madhe që gjendet në lartësi

mbi 2.000 metra dhe ai për këtë është masivi më i madh malor në Maqedoni.

Mali Sharr me luginën e lumit Shkumba është i ndarë në dy pjesë (tërësi

morfologjike), pjesa veriperëndimore e njohur me emrin Vraca dhe pjesa jugore e njohur

si Rudoka. Në këto dy pllaja ngrihen shumë maja malore me lartësi mbi 2.000 metra.

Në bazë të kufijve të caktuar më parë të masivit, në mënyrë analitike është

vërtetuar shkalla hipsometrike dhe metoda e planimetrimit të sipërfaqeve, është bërë

përpjekje për caktimin e madhësisë së brezave hipsometrik. Duke marrë në konsideratë

hapësirën si shkallë hipsometrike e kënaqshme, është konstatuar se duhet përdorur

ekuidistancë prej 100 metra.

Sipas ngjitjes vertikale midis 1.000-2.000 metrash gjendet 63,8% e sipërfaqes së

masivit, 17,3% e sipërfaqes së tij gjendet në lartësi 600-1.000 metra dhe 18,9% e

sipërfaqes së tij shtrihet në lartësinë mbi 2.000 metra.


6

1.3. Gjeologjia

Në ndërtimin gjeologjik të Sharrit marrin pjesë shkëmbinjtë e përbërjes dhe

vjetërsisë së ndryshme. Përhapje më të madhe kanë rasat paleozike, pastaj shkëmbinjtë

karbonike të mermerit dhe serpentinët si dhe formacionet diabaz, sedimentet e liqejve

neogjenë dhe aluvionet lumore në pjesët më të ulta si formacion më i ri gjeologjik.

Formacionet e paleozoikut kanë një shtrirje më të madhe dhe pikërisht kjo e bënë

diferencimin themelor prej pjesëve të tjera malore të Kosovës dhe Maqedonisë.

Formacionet e paleozoikut të përfaqësuara me filitet dhe rreshpet silicore, në formë të

brezit të ngushtë, shtrihen prej majës Bistra (2.640 m), duke vazhduar përgjatë kufirit të

Kosovës me Maqedoninë.

Krahas tyre, në mënyrë fragmentare janë paraqitur formacionet e mesozoikut,

përkatësisht kretakut dhe dolomitit në Shtërpcë dhe në lindje të majës Lyboten.

Në afërsi të Brezovicës është grumbulluar materiali morenik i procesit akullnajor.

granitet paleozoikë, gëlqerorët mezozoikë, dhe shkëmbinjtë vullkanikë. Sedimentet janë

të epokës kuaternare të akullnajave, me përjashtim të sedimenteve të brigjeve të

lumenjve, të cilat janë të ditëve të sotme.

Në aspektin gjeologjik (Меnkoviç, 1978), në krijmin e maleve të Krahinës së

Sharrit përfshihen shkëmbinjtë e shkriftë, por ka edhe paraqitje gëlqerore dhe shkëmbinjë

magmatikë.

Me shkëmbinjtë magmatikë në Malin Sharr është e lidhur ngushtë minerali i

kromit, kurse në Bistër minerali i hekurit. Prej jometaleve ekzistojnë shtresa të mëdha të

gipsit dhe shtresa të mermerit cilësor në afërsi të Gostivarit.

Vështruar nga aspekti i përbërjes gjeologjike, kryesisht dominojnë rasat

paleozoike me sasi të madhe të formacioneve gëlqerore dhe dolomitike. Mali Bistrës

gjeologjikisht është i përbërë prej shkëmbinjëve të vjetër paleozoik, ku spikat relievi

akullnajave dhe cirqet akullnajore.

1.4. Tokat (Llojet e tokave)

Toka formohet nën ndikimin e faktorëve të jashtëm natyrorë, para së gjithash, ato

janë kushtëzuar prej përbërjes petrografike, klimës, ujërave, relievit, botës bimore dhe

shtazore, të cilat ndikojnë në procesin aktiv të shkatërrimit të shkëmbinjve dhe në

formimin e tokës. Ndërsa, në rritjen e cilësisë së dheut prodhues ndikon edhe njeriu me

punën e tij.

Zonaliteti vertikal ose hipsometrik i tipave të tokave është rezultat i relievit dhe

kohëzgjatjes së veprimeve pedogjenetike. Natyrisht, në varësi prej lartësisë mbidetare dhe


7

karakteristikave gjeomorfologjike, klimatike, hidrografike, vegjetative etj., paraqiten

edhe tipet kryesore të tokave, të cilat për çdo zonë hipsometrike mund të dallohen edhe

për nga shtrirja në hapësirë, po ashtu edhe për nga struktura pedogjenetike.

Në masivin e Malit Sharr, në shpatet e çveshura dhe në ato të pyllëzuara janë

formuar lloje të ndryshme të tokave. Llojet e tokave që janë prezente në këtë masiv malor

i përgjigjen tokave të çimentuara, skeletore dhe atyre zonale. Midis tyre dallohen tokat e

kafenjta malore, tokat e murrme pyjore, smonicë, çimentuese dhe tokat livadhore malore.

Tokat e kafenjta malore janë të përhapura në lartësinë 700-1.600 m të masivit të

Malit Sharr, pra në katin bimor të dushkut. Ato formimin e vetë e kanë të lidhur me

shkëmbinjtë silicorë acidik. Këto toka kanë një trashësi prej 40-60 cm, në varësi edhe të

pjerrësisë së shpatit, kurse përbërja mekanike e tyre është subargjilore e mesme, me

reaksion acid të dobët deri në neutral. Përqindja e humusit në thellësi është shumë e

vogël, dominojnë kripërat e kalciumit, ndërsa përmbajtja me fosfor është e varfër. Në to

janë të zhvilluara pyjet e bungut, kati fillestar i ahut dhe kullotat malore dhe vegjetacioni

kserofit.

Tokat e murrme pyjore shtrihen mbi tokat e kafenjta malore, duke zënë vendin e

dytë nga sipërfaqja dhe formojnë një brez në lartësitë 1.200-1.700 m, pra pothuajse në

katin bimor të ahut. Gjithashtu edhe këto toka janë formuar mbi koren e tjetërsimit të

shkëmbinjëve terrigjenë, karbonatikë e më rrallë magmatikë, në kushtet e një klime

malore të ashpër dhe me ngrica. Prania e pyjeve të ahut mundëson vazhdimisht ushqimin

e tyre me lëndë organike, gjë që realizohet nëpërmes shpërbërjes së një mase të madhe

gjethesh, duke çuar kështu në pasurimin e tyre me humus.

Tokat e murrme pyjore arealin më të gjërë të shtrirjes e kanë në juglindje dhe në

lindje të masivit të Malit Sharr. Këto toka dallohen për një regjim shpërlarës që lidhet me

kushtet e një relievi të pjerrtë, sasi relativisht e madhe e reshjeve prej 900-1.200 mm,

periudhën relativisht të gjatë me ngrica 70-90 ditë dhe verë të thatë e relativisht të freskët.

Profili morfologjik i këtyre tokave përgjithësisht është mjaft i qartë, në të cilën dallohet

një shtresë me trashësi prej 3-8 cm me lëndë organike, e cila përbëhet prej mbetjeve të

gjetheve pjesërisht të shpërbëra, pastaj vjen shtresa e humusit me trashësi prej 25-40 cm,

me përbërje subargjilore të mesme, strukturë kokrrizore dhe reaksion neutral deri në acid.

Viset e bungishtave bregore-malore, në aspektin pedologjik dallohen prej viseve

të tjera, për shkak të kushteve mikroklimatike. Në këto hapësira mbretëron klima malore,

me temperaturë relativisht të ulëta, ndërsa sasia e reshjeve tërë vitit sillet afro 900 mm.

Në realitet gjatë stinës së dimrit mbretërojnë temperatura të ulta dhe për një kohë të gjatë

këto vise janë të mbuluara me borë. Pjesëmarrja e humusit është më e madhe, e kjo

përforcohet me prodhimin e biomasës dhe dobësohet mineralizimi.

Tokat smonicë janë të përhapura në lartësi të ndryshme mbidetare për dallim prej

llojeve tjera të tokës. Formimi i tyre është prej argjilave liqenore terciare, në lartësi


8

mbidetare 600-800 metra. Poashtu ajo është e përhapur edhe në pjesën rrëzore të Malit

Sharr. Në vete përmbajnë sasi të dukshme të argjilave dhe të koloideve, prandaj edhe ky

lloj dheu bie në grupin e tokave argjilore, të cilat janë të përshtatshme për punim për

shkak se nuk e mbajnë lagështinë nga njëra anë, dhe gjatë kohës me shi ajo shndërrohet

në baltë nga ana tjetër.

Nëse tokat smonicë ujiten dhe plehërohen mirë, atëherë plleshmëria e tyre rritet.

Në pjesën malore zhvillohet bimësia e ulët, druri i gështenjës së butë dhe druri i dushkut,

ndërsa në pjesën rrëzore zhvillohet druri i plepit dhe shelgut, drithërat, pemët dhe kulturat

kopshtare.

Tokat çimentuese janë formuar në periudhën e sedimenteve liqenore kryesisht të

periudhës terciare. Ato paraqiten kryesisht në viset me lartësi mbidetare prej 500-650 m,

pra në relievin bregoro-rrëzor dhe në terracat liqenore. Pjesa më e madhe e tyre përbëhet

nga sedimentet neogjenë të karakterit të mangureve, terrenet rranore, argjilave dhe

laporceve. Në to pjesëmarrja e humusit është e parëndësishme, ndërsa dominon kuarci.

Tokat livadhore malore shtrihen mbi lartësinë 1.800-2.000 m, prandaj në pjesën

dërrmuese vendosen gjatë vargmaleve të Sharrit, veçanërisht nga maja e Lumbardhit

(Bistricës) në veri, deri te Rudoka në jug. Si të tilla, pjesa më e madhe e tyre është

formuar mbi koren e tjetërsimit të shkëmbinjve terrigjenë. Në kushtet e një relievi alpin,

një klime malore të ashpër, reshjeve të pasura të borës dhe një periudhe të gjatë me ngrica

(90-120 ditë), kurse stina e verës paraqitet e freskët dhe relativisht e thatë. Në këto kushte

klimatike zhvillohet një mbulesë bimore barishtore mjaft e pasur, me periudhë lulëzimi të

shkurtër, e cila pengon zhvillim të veprimtarisë gërryese (erozive).

Te tokat livadhore malore vërehet se dukuria e mineralizimit të lëndës organike

është më e vogël se procesi i ruajtjes në tokë të mbetjeve organike dhe formimit të

humusit, prandaj në këto toka sasia e humusit arrin në 23-25%. Pavarësisht nga kjo sasi e

madhe humusish, këto toka shfrytëzohen në pjesën dërrmuese nga mbulesë bimore e

kullotave alpine.


9

Figura 4. Sipërfaqe të tokës livadhore malore në masivin e Malit Sharr, përkatësisht në

pjesën afër Liqenit të Bogovinës.

1.5. Hidrografia (Ujëshmëria)

Malet e Sharrit kanë rëndësi të madhe për gjithë mjedisin përreth për faktin se aty

gjenden burimet ujore nga ku ushqehen lumenjtë e rajonit. Këto male bëjnë lidhjen midis

tre baseneve të mëdha ujëmbajtëse dhe janë të pasura me burime, lumenj, liqene dhe

ujëvara.

Sharri është i njohur si mal me qindra burime të madhësive të ndryshme. Burimet

më të njohura në lartësitë e Sharrit janë te Lumi i Prizrenit dhe te lumi Shkumbin (Pena).

Burimi më atraktiv në lartësinë 2.100 m është Kajnaku që është burim i lumit të Kam-

njanit. Këtu në një gjerësi 28 metra është një sistem prej 8 burimevsh. Prej këtyre njëherë

formohet një lum i madh. Ndër burimet më të njohura në rrëzën e Sharrit është Burimi i

Vardarit në fshatin Vrutok i cili ndodhet në lartësinë mbidetare 700 metra. Gjerësia e

burimit është 50 metra. Burimi kryesor ka gjerësinë 2 metra dhe buron nga një shkëmb

gëlqeror. Ky burim quhet Koka e Vardarit, turqit e kanë quajtur Bashvardar ndërkaq

maqedonasit Gllavardar. Këtu janë 4 burime. Më herët ka qenë edhe i pesti, i cili është

zhdukur në vitin 1933 kur është shembur toka. Burimi i Vardarit është ndër pikat turistike

të Gostivarit.


10

Sharri është i pasur edhe me burime me ujë termalë. Në një vend prej 15 metrash

mbi fshatin Reçicë e Madhe, afër Tetovës, në bregun jugor të lumit të Reçicës janë 6 të

tilla burime. Po kështu burime të tilla hasen edhe përgjatë luginës së lumit Pena, në

fshatrat Pallqishte e Ulet, Neproshten dhe Leshok. Në grykën e lumit Pena, mbi

hidrocentralin e Tetovës gjendet Banja Hisar e cila është pjesa më e bukur e rajonit të

Tetovës dhe sipas një hipoteze thuhet se aty ka qenë i vendosur qyteti i dikurshëm i

Tetovës. Ndonëse kjo është banjë që përmendet shumë herët, për ujin e saj shërues dinë

vetëm banorët përreth.

Shumica e lumenjve të Republikës së Kosovës dhe të Maqedonisë Perëndimore

burojnë në Malet e Sharrit. Të gjithë këta lumenj kanë ujë të bollshëm gjatë tërë vitit

dhe kanë rënie relativisht të madhe. Uji i shumicës së lumenjve përdoret për ujitjen e

tokave të malësive dhe të rrafsheve përreth Sharrit.

Liqenet akullnajore, të cilët popullata i quan "Sytë e Sharrit" janë një pasuri e

veçantë që këtij rajoni malor i japin një atraktivitet magjeps dhe janë një potencial i

pazëvendësueshëm turistik.

Në Sharr janë konstatuar gjithsej 39 liqene, prej të cilëve 25 janë të përhershëm

dhe 14 të përkohshëm. Sharri sipas numrit të liqeneve zë vendin e dytë në Evropë, pas

malit Rilla në Bullgari. Sipërfaqja e përgjithshme e liqeneve të Sharrit është 250.000 m2.

Në vazhdim po përmendim Liqenet më kryesore të Sharrit, ku pjesa më e madhe e tyre

gjenden në pjesën e Maqedonisë.

Liqeni i Livadhit është në pjesën veriperëndimore të Sharrit, në lartësinë

mbidetare 2.137 m, i gjatë 228 m, me sipërfaqe 20.740 m2 dhe me thellësi 7 m. Ky liqen

ushqehet nga përroi Soqnik dhe nga reshjet atmosferike ndërkaq uji i tij derdhet në një

përrockë që është njëra nga ato që e formojnë Lumin e Kallugjerit. Një pjesë e ujit

humbet, fenomen që ka shkaktuar shumë legjenda. Liqeni i Dobroshtit të Poshtëm

gjendet në lartësinë mbidetare 2.400 m, ka sipërfaqe 3.760 m2, thellësi 0,5 m, ushqehet

nga reshjet dhe në vitet e thata shterret.

Liqeni i Dobroshtit të Epërm gjendet në lartësinë 2.440 m.

Liqeni i Jazhincës së Madhe ka sipërfaqe 9.890 m2, ndodhet në lartësi 2.180 m

dhe thellësia e tij është 5 m.

Liqeni i Vogël të cilin Maqedonasit e quajnë "Micko ezero" është në lartësinë

2.000 m. Ky liqen furnizohet me ujë nga tri burime dhe nëpërmjet një përrocke uji i tij

derdhet në Lumin e Prizrenit.

Liqeni i madh është afër Liqenit të Vogël dhe këtë emër e ka marrë në krahasim

me Liqenin e Vogël.


11

Gjoli i Madh kështu e quan Malësia e Tetovës është në hapësirën e majës

Karanikolla në lartësinë mbidetare 2.180 m dhe është fare afër kufirit me Kosovën (fig.

5). Ky liqen ka formën e elipsës dhe bashkë me rrethinën krijon atraksion të rrallë

natyror. Gjatësia e tij është 290 m, gjerësia 115 m, thellësia 5,6 m dhe sipërfaqja 26.240

m2. Liqeni ushqehet nga rreshjet dhe nga burimet nënujore. Uji i liqenit, në fshatrat e

Malësisë së Tetovës (Veshallë dhe Buzovcë) konsiderohet si shërues i reumës dhe i disa

sëmundjeve të syve.

Figura 5. Pamje nga Liqeni i Veshallës - Gjoli i Madh. (foto Nasuf A.)

Gjoli i Vogël, po ashtu, ndodhet në rajonin e Karanikollës mbi Gjolin e Madh në

lartësinë mbidetare 2.300 m. Gjatësia e tij është 115 m, gjerësia 102 m, thellësia 0,80 m

dhe sipërfaqja 8.240 m2. Ka ujë të kthjelltë por fund të ndotur.

Gjoli i Zi është ndër liqenet më të vegjël të Sharrit i cili ndodhet në lartësinë 2.340 m

dhe sipërfaqen 3.640 m2.

Liqeni i Bardhë është ndër liqenet më të bukur të Sharrit. Gjendet në lartësinë

mbidetare 2.280 m dhe me sipërfaqe 18.000 m2, ka formë vezake dhe brigje të ulëta me

kullosa. Rreth e përqark tij burojnë gurra të shumta, ujërat e tepërta derdhen në lumin e

Bogovinës. Uji i qetë dhe i kthjelltë i liqenit i ngjason një pasqyreje e cila në kombinim

me sipërfaqet e gjelbëruara përreth dhe me freskinë malore ia jep një pamje magjepse

ambientit. Shikimin e bëjnë edhe më madhështor kodrinat përreth tij (fig. 6).


12

Figura 6. Pamje nga Liqeni i Bardhë (foto Nasuf A.)

Liqeni i Bogovinës gjendet në lartësinë 1.960 m ndërmjet Brustovecit dhe

Smrekës së Vogël. Ky liqe ka sipërfaqen 66.880 m2 dhe thellësinë 4 - 5 m. Një pjesë e tij

në anën perëndimore është shndërruar në moçal ku ka barishte shtarash. Uji i Liqenit të

Bogovinës është i ndytë nga se këtu barinjtë i lajnë delet. Në të derdhet uji i Lumit të

Bogovinës. Banorët e Rakovecit ujin e këtij liqeni e shfrytëzojnë për ujitje (fig. 7).

Figura 7. Pamje nga Liqeni i Bogovinës


13

Liqeni i Zi ndodhet në masivin ndërmjet Brustovecit dhe Majës së Liqenit të Zi, prej

nga shihet Mali i Thatë dhe Pollogu (fig.8).

Figura 8. Pamje nga Liqeni i Zi (foto N. Abdii)

Liqenet e Çelepinës janë në lartësinë 2.250 m në burimet e lumit të Çelepinës.

Këto janë dy liqene të vogla të formës së rrumbullakët. Liqeni i Ginevodës gjendet në

anën perëndimore të majës së Liqenit të Zi në një lartësi mbidetare 2.260 m dhe ka një

sipërfaqe 4. 830 m2. Liqeni është i rrethuar me hapësirë livadhore dhe është ndër liqenet

më të bukura të Sharrit.

Liqeni i Shutmanit është në lartësinë 2.070 m, me një gjatësi 160 m, gjerësi 100

m, thellësi mbi 1 m dhe sipërfaqe 12.760 m2. Lugina ku është liqeni është e mbushur me

kullosa e livadhe.

Liqenet e Vracës janë dy: i Epërmi dhe i Poshtmi. Këta liqene nuk kanë emër,

barinjtë i quajnë likene. Që të dy shtrihen të Guri i Bardhë, i Epërmi në larësin

mbidetare 2. 182 m, me diametër 40 m dhe me thellësi 2 m, i Poshtmi në lartësinë 2.170

m, me diametër 25 m dhe me thellësi 1 m.

Liqeni i Defit është në veriperëndim të Gurit të Bardhë në një luginë malore në

lartësi mbidetare 2.112 m. Ky liqen për nga madhësia është i njëjtë më atë të Shutmanit.

Kur mungojnë reshjet për një kohë më të gjatë, liqeni shterret dhe atëherë në fundin e tij

mbin bari.


14

Dy liqenet e fundit janë në pjesën jugore të Sharrit dhe ata quhen Liqenet në

Debella Kall. Nga njeri prej tyre rrjedh dega e djathtë e lumit Golema Reka.

Në Malin Sharr janë identifikuar edhe 9 liqene të vogla të cilat popullata përreth

i quan pellgje. Zakonisht pellgjet e këtilla janë gropa malore me shtresa ujëmbajtëse.

Pellgjet ushqehen nga reshjet atmosferike dhe kanë formë të rrumbullaket, diametri i

tyre është rreth 50 m dhe thellësia rreth 1 m.

Një nga liqenet e ngrira më të mëdha në Malin e Sharrit është Liqeni i Bogovines.

Rrëketë dhe lumenjtë e shumtë rrisin nivelin e ujërave të tyre gjatë periudhës së shkrirjes

së dëborës. Rrjeti hidrologjik i Malit të Korabit është shumë i dendur dhe karakterizohet

nga përrenj të mëdhenj me prurje gjatë gjithë vitit, si dhe nga rrëke të vogla me prurje të

përkohshme në stinën e shirave dhe në periudhën e shkrirjes së borës.

Përroi i Veleshicës është më i madhi dhe i mbushur gjatë gjithë vitit me ujë që

mblidhet nga fushat e Korabit, Sorokolit dhe nga pjesa më e madhe e zonës kryesore

perëndimore që gjendet në territorin e komunës së Kalasë së Dodës. Përveç përrenjve të

kësaj zone, ka edhe shumë përrenj të tjerë të vegjël me rrjedhje sezonale dhe me ujë të

pakët. Të gjithë përrenjtë derdhen në Drinin e Zi.

Terrenet e Malit Sharr janë të pasura me lloje të ndryshme të ujërave siç janë:

ujëra nëntokësor, burime të ujërave të ëmbla dhe minerale, burime të fuqishme karstike-

gurra, përrocka, përroje dhe lumenj. Paraqitja e tyre varet nga përbërja gjeologjike,

struktura relievore, kushtet klimatike, si dhe ndikimi i njeriut.

Rrjeti hidrografik në terrenin e hulumtuar është shumë i pasur dhe i

ndryshueshëm. Në shpatiet e Malit Sharr ku janë të përhapura formacionet kristalore dhe

shkëmbinjtë eruptivë në drejtim të fushgropës së Pollogut, është formuar rrjet i dendur i

rrjedhave lumore (fig 9).

Përbërësit gjeografikë dhe biologjikë (morfologjia e terrenit, karakteri dhe lloji i

bimëve, si dhe shtrirja e tyre), poashtu paraqesin faktorë të rëndësishëm natyror për

ushqimin e rrjedhave ujore sipërfaqësore. Gjatë periudhës intensive të vegjetacionit, të

rralla janë përrockat e Malit Sharr, të cilat arrijnë të derdhen në lumin Vardar dhe në

rastet kur ndodh një gjë e tillë ato kanë shumë pak ujë nga koha kur fillojnë të rrjedhin,

sepse uji i tyre nëpërmes kanaleve ujitëse përdoret për ujitjen e kulturave bujqësore.


15

Figura 9. Ujëshmëria e R.M.

2. KLIMA

Pozita gjeografike e masivit të Malit Sharr në pjesën veriperëndimore të

Maqedonisë, dominimi i relievit malor dhe drejtimi afërsisht meridional i copëtimit të tij,

kanë përcaktuar prezencën e dy tipeve klimatike: klimës butë kontinentale dhe klimës

malore. Ky masiv malor gjendet në gjerësinë e mesme gjeografike të hemisferës veriore.

Afërsia me Detin Adriatik bën që masivi malor i Sharrit të gjendet nën ndikime klimatike

të këtij deti.

Klima e butë kontinentale e ftohtë mbretëron në viset e masivit me lartësi

mbidetare 550-1.000 m., kurse në viset me lartësi mbidetare më shumë se 1.000 metra

mbretëron klimë malore, përkatësisht në viset me lartësi prej 1.000-1.700 m. mbretëron

klimë malore dhe në viset me lartësi më shumë se 1.700 m. mbretëron klimë e ashpër

malore (fig. 10).

Klima e butë kontinentale dallohet me dimër të ftohtë e të lagësht, kurse verë të

nxehtë e të thatë, kurse klima malore dallohet me dimër të gjatë e të ashpër dhe me të

rreshura të mëdha bore, kurse verë të freskët dhe të shkurtër. Karakteristikat klimatike


16

shprehen mjaft mirë në ecurinë ditore, mujore, stinore dhe vjetore të elementëve të saj,

lidhur me pengesën që bën ky masiv malor ndaj masave ajrore të lagëshat perëndimore që

vijnë nga deti.

Në hapësirën e Malit te Sharrit është vetëm një vend-matje (apo stacion

meteorologjik) në Brezovicë (Kosovë) , me lartësi mbidetare 860 m, i cili daton që nga

viti 1949. Ndërsa, stacioni tjetër më i afërt, është ai i Jazhincës me lartësi mbidetare të

vend-matjes 950 m dhe gjindet në Republikën e Maqedonisë, i cili ka raportuar të dhëna

meteorologjike gjatë viteve 1949 - 1991.

Nga analiza e bazës së të dhënave në sektorin e meteorologjisë në IHMK, për

këto dy stacione (vend-matje) rezulton që temperatura mesatare vjetore shumë vjeçare

është 8.4 gradë celsius. Muaji me i ftohtë është Janari me -1.8 dhe -1.3 gradë celsius,

kurse vlerat ekstreme të temperaturës në të dy vend-matjet janë ato të vitit 1963 me -33

dhe -34 °C dhe se temperatura mesatare ditore luhatët nga 18 – 20°C. Vlera mesatare e

lagështisë realtive është 67-70 % për dy vend-matjet. Erërat arrijnë shpejtësinë nga 1 - 16

m/s, dominojnë drejtimet e erës nga ana e Jugut, jugpërendimit dhe juglindjes.

Sasia e reshjeve si vlerë mesatare në Shterpcë dhe Jazhincë variojnë nga 670 deri

në 1200 mm.

Figura 10. Masivi malor i Sharrit


17

Ditë me diell në ketë rajon janë 220 deri në 280. Vranësirat dhe lidhshmëria me

rrezatimin e diellit dukshem mund të ndikojnë në valorizimin turistik të ndonjë territori e

sidomos malor.

Për shkak të paraqitjes së inversionit të temperaturës si dhe paraqitjet e shpeshta

të mjegullës në luginat rreth e rrotull, rrezatimi diellor në Malin Sharr zgjat më tepër gjatë

dimrit, sidomos në pjesët e ekspozuara me diell. Ky rajon rrallëherë goditet nga breshëri.

Numri i pa mjaftueshëm i vend-matjeve sipas lartësisë mbidetare mbi 1000 metra

tregon se sasia e rreshjeve nuk është reale për reshjet që bien në zonat malore me klimë

lindore kontinentale. Niveli i borës në këtë rajon ka arritë lartësinë deri në 3 metra në

vitin 1956. Numri i ditëve me reshje bore dhe lartësitë më të mëdha të borës, pas asaj të

vitit 1956, janë realizuar ne vitin 1981. Në Jazhincë kemi 117 ditë me lartësi 89 cm dhe

në Shtërpcë 108 ditë me lartësi 90 cm.

Vlerat e temperaturës së malit Sharr, për dallim prej territorit që e rrethon, janë

shumë të ulëta, nga kjo edhe gjatësia e përiudhës me tempëratura të ulëta, gjatë periudhës

dimërore është e madhe, përkatësisht zgjat deri në 4 muaj, e kushtëzon nga mbulesa e

borës.

Gjatë kësaj kohe në viset më të larta, temperaturat e ajrit mund të jenë disa gradë

më të larta se në rrafshin e Kosovës gjatë sezonës së dimrit. Kjo situatë klimatike është e

përshtatshme për qëndrimin e skiatorëve. Gjatë verës vlerat e lëkundjes së temperaturës

në Malin Sharr nuk janë të larta që po ashtu shkon në favor të zhvillimit të turizimit

rekreativ veror.

2.1. Rreshjet e shiut

Rreshjet e shiut janë element i rëndësishëm klimatik që ndikojnë në formimin e

rrjedhjeve sipërfaqësore ujore.

Këtij elementi klimatik i kushtohet vëmendje më e madhe duke pasur parasysh

rëndësinë e tij. Në masivin e Malit Sharr bien sasi të konsiderueshme të reshjeve të shiut

gjatë vitit. Sasia e reshjeve të shiut sillet prej 1.200-1.300 mm brenda vitit (tab. 1). Sasia

aq e madhe e rreshjeve të shiut, është në saje të asaj që shpatet e këtij masivi malor

paraqesin pengesë për masat e lagështa ajrore që vijnë nga Deti Adriatik.


18

Muaji I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Viti

Reshje 68,3 79,1 119,2 93,5 122,8 78,2 47,1 37,1 59,4 172,

3 233,1 160,0 1.269,3

Tabela 1. Sasia mesatare mujore dhe vjetore e rreshjeve atmosferike në Kodrën e Diellit

gjatë periudhës 1961-1990 (sasia e reshjeve atmosferike në mm).

Grafiku 1. Sasia mesatare mujore dhe vjetore e reshjeve atmosferike në Kodrën e Diellit

gjatë periudhës1961-1990 (sasia e reshjeve atmosferike në mm).

Kodra e Diellit dallohet me sasi të mëdha të reshjeve të shiut, ku pjesa më e

madhe e tyre është në formë të borës. Sasia mesatare vjetore e reshjeve atmosferike në

këtë qendër turistike të Malit Sharr arrin 1.269,3 mm. Mirëpo, me rëndësi është të

theksohet se në disa vite sasia e reshjeve atmosferike ndryshon nga mesatarja dhe atë

ndryshimi është në kufij të gjerë, prej 1.562 mm në vitin 1962 deri më 785 mm në vitin

1971.

Rreshjet atmosferike nuk janë të shpërndara njësoj, nëpër muajt dhe stinët e vitit, mirëpo

vërehet ndryshim, përkatësisht muajt verorë dallohen me sasi më të vogël reshjesh, kurse

muajt vjeshtorë dhe pranveror dallohen me sasi shumë të madhe të reshjeve atmosferike.

Muaji gusht me 37,1 mm reshje është muaji me më pak reshje gjatë vitit, kurse muaji

nëntor me 233,1 mm reshje është muaji me më shumë reshje atmosferike gjatë vitit.

Rreshjet atmosferike kryesisht janë në formë të borës dhe shiut.

Sasia ditore e rreshjeve atmosferike prej 81 mm rreshje është regjistruar më 14

tetor të vitit 1975 dhe 80 mm reshje janë regjistruar në shtator të vitit 1964. Ndërsa në 18-

19 nëntor të vitit 1979 në Malin Sharr ka rënë 250 litra shi në 1 m2, ndërsa në

Fushëgropën e Pollogut, në të njëjtën kohë, ka rënë 150 litra në 1 m2, prej të cilave janë


19

shkaktuar përmbytje katastrofale në qytetin e Tetovës dhe rrethinës. Pra, në dy vitet e

lartpërmendura është regjistruar sasia më e madhe ditore e reshjeve të shiut. Nga numri i

përgjithshëm i ditëve me reshje shiut prej 158 ditë brenda vitit, 75% e tyre janë me sasi të

barabartë ose më të madhe se 5 mm reshje, 23% e tyre janë me sasi të barabartë apo më të

madhe se 10 mm reshje dhe vetëm 9% e tyre janë me sasi të barabartë apo më të madhe

se 20 mm rreshje.

Figura 11. Foto nga puna në teren – Maja e Diellit (Titov vrv)

2.2. Lagështia e ajrit

Lagështia e ajrit është një element tjetër i rëndësishëm klimatik. Temperatura dhe

lagështia e ajrit gjithnjë janë në raport të kundërt. Natyrisht kur temperaturat e ajrit

shënojnë rritje, atëherë lagështia relative e ajrit shënon rënie dhe anasjelltas. Lagështia e

ajrit është më e vogël në ditët e kthjellta dhe me diell, ndërsa më e lartë në ditët me

mjegull, ditët me vranësira e me rreshje.

Lagështia e ajrit ndikon në disponimin e njeriut. Njeriu shumë lehtë i duron temperaturat

e larta kur ajri është i thatë, në krahasim me ajrin e ngopur me lagështi.


Lagësht. në % 73 73 75 72 70 71 69 66 71 72 73 74 72

Tabela 2. Lagështia relative mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në periudhën 1951-1980.


20

Grafiku 2. Lagështia relative mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në periudhën 1951-1980.

Vërehet se lagështia relative e ajrit në Kodrën e Diellit karakterizohet me dy

maksimume dhe dy minimume. Lagështia relative e ajrit nuk është njësoj e shpërndarë

brenda vitit. Vlera më e madhe e lagështisë relative të ajrit arrin gjatë stinës së dimrit dhe

fillimit të pranverës.

Lagështi më e madhe e ajrit është regjistruar në muajin mars me 75%, pastaj në

dhejtor 74%, kurse në nëntor, janar dhe shkurt ajo është me vlerë prej 73%. Ndërsa, ajo

është me vlerë më të vogël në muajt e verës, përkatësisht më e vogël është në muajin

gusht dhe atë me vlerë prej 66%.

Lagështia relative mesatare vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit arrin 72%. Nga

analiza e të dhënave për shpërndarjen e vlerave të lagështisë relative të ajrit për periudhën

e vegjetacionit (1 prill-30 dhjetor) është me vlerë mesatare prej 70%. Natyrisht, lagështia

relative e ajrit është me rëndësi të madhe në periudhën e vegjetacionit, sidomos në muajt

e verës për shkak se sasia e reshjeve atmosferike në këtë periudhë është e vogël dhe

avullimi (transpiracioni) është relativisht i lartë.

2.3. Temperatura e ajrit

Temperatura e ajrit trajtohet si element themelor në përcaktimin e tipit klimatik të

një vendi. Për shkak të dallimeve të theksuara hipsometrike që ekzistojnë në masivin

malor të Sharrit, në të mbretërojnë dy tipe klimatike: klima e mesme kontinentale dhe ajo

malore. Këta dy tipe klimatike dallohen në mes veti për nga shumë elemente klimatike,

ku njëri ndër to është edhe temperatura e ajrit. Për shkak të dallimeve të mëdha


21

hipsometrike midis pikës më të ulët dhe pikës më të lartë, temperatura e ajrit bie në çdo

100 metra për mesatarisht 0,39oC. Kjo rënie e temperaturës së ajrit mbështetet edhe në

faktin se me rritjen e lartësisë mbidetare, në ajër zvogëlohet sasia e pluhurit dhe të

aerosedimenteve të tjera, të cilat bëjnë absorbim të ngrohtësisë së diellit. Pastaj në

lartësitë mbidetare më të mëdha, ajri ka fuqi më të vogël absorbuese të ngrohtësisë

diellore. Në tabelën e më poshtme janë treguar vlerat mujore dhe vjetore të temperaturës

mesatare, maksimale dhe minimale (tab. nr. 3).

Muaji I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.

Temp.

mes. 3,8 3,2 1,2 2,6 7,9 11,1 13,0 13,2 9,8 5,7 2,4 -1,5 4,6

Tabela 3. Temperatura mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit në

periudhën 1961-1990 (temperatura e ajrit shprehur në oC).

Grafiku 3. Temperatura mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit në

periudhën 1961-1990.

Temperatura mesatare vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit arrin 4,6oC, por nëpër

vite të caktuara ajo ndryshon dhe lëviz në kufijtë prej 5,4oC në vitin 1960 deri më 4,1

oC

në vitin 1973. Muaj më i ngrohtë është gushti me 13,2oC dhe korriku me 13,0

oC, kurse

më i ftohtë është janari me temperaturë mesatare prej -3,8oC. Temperatura mesatare

mujore e ajrit është nën 0oC, prej muajit dhjetor e deri në muajin mars, kurse më e lartë se

10oC është vetëm në tre muajt e verës. Amplituda e temperaturës mesatare të ajrit gjatë


22

vitit arrin 17,0oC, me vlerë dukshëm më të vogël se në fushëgropën e Pollogut 22,1

oC dhe

atë të Shkupit 22,8oC, që është tregues për karakteristikat e klimës malore.

Temperatura minimale mesatare vjetore e ajrit arrin 1,1oC dhe nëpër muaj është

nën 0oC nga nëntori e deri në prill. Temperatura maksimale mesatare vjetore e ajrit ka

vlerë prej 8,4oC, kurse nëpër muaj ka vlerë më të madhe se 10

oC, prej maji deri në

shtator.

Temperatura minimale apsolute e ajrit arrin -23,7oC, e cila është regjistruar më 7

shkurt të vitit 1965. Me vlerë më të vogël se -20oC mund të pritet njëherë në 3 vjet, kurse

më e ulët se -15oC paraqitet çdo vit. Ajo është nën 0

oC në pothuajse të gjithë muajt, me

përjashtim në korrik dhe gusht. Me vlerë më të ulët se -20oC paraqitet në janar dhe

shkurt, kurse më e ulët se -15oC paraqitet nga nëntori deri në mars.

Temperatura maksimale apsolute vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit arrin 30,6o e

regjistruar në qershor të vitit 1988. Me vlerë më të madhe se 25oC paraqitet njëherë në 3

vite, kurse me vlerë më të madhe se 20oC paraqitet çdo vit. Nëpër muaj ajo ka vlerë më të

lartë se 25oC dhe atë duke filluar nga muaji maj e deri në tetor.

Lëvizja e temperaturës së ajrit është me rëndësi të shihet edhe sipas stinëve të

vitit. Kjo ka rëndësi të madhe për zhvillimin ekonomik, në rend të parë të prodhimtarisë

bujqësore. Vlerat e temperaturave midis stinëve të vitit në Kodrën e Diellit shihen në

tabelën e poshtëshënuar (tab. nr. 4).

Stinët Dimri Pranvera Vera Vjeshta Per. vegjet. Temp. vj.

Temp. mes. -1,3 3,3 12,4 5,9 9,6 4,6

Tabela 4. Temperatura mesatare e ajrit sipas stinëve dhe periudhës vegjetative në

periudhën 1961-1990 (temperatura e ajrit shprehur në oC).


23

Grafiku 4. Temperatura mesatare e ajrit sipas stinëve dhe periudhës vegjetative në

periudhën 1961-1990.

Sipas të dhënave të tabelës nr. 4 shihet se temperaturat mesatare janë më të larta

në stinën e vjeshtës se sa në stinën e pranverës. Dimri është stina më e ftohtë e vitit në

Kodrën e Diellit dhe temperatura mesatare e ajrit arrin -1,3oC, kurse stina më e ngrohtë

është vera me temperaturë mesatare të ajrit prej 12,4oC. Gjatë periudhës vegjetative

temperatura mesatare e ajrit është me vlerë prej 9,6oC.

Në tabelën e poshtëshënuar, ku tregohen vlerat e temperaturës mesatare të ajrit

gjatë muajve dhe vitit nëpër viset e Malit Sharr që kanë lartësi nga 1.700-2.700 metra.

L.mbid. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj

1.700 -4,7 -2,6 -0,9 3,4 8,7 11,5 14,5 15,0 10,9 6,7 2,0 -2,7 5,1

1.800 -4,9 -2,8 -1,1 3,1 8,4 11,2 14,2 14,7 10,7 6,6 1,8 -2,9 4,9

1.900 -5,3 -3,2 -1,6 2,5 7,7 10,5 13,6 14,1 10,2 5,9 1,4 -3,2 4,1

2.000 -5,7 -3,4 -2,1 1,2 7,0 9,8 12,4 13,5 9,7 5,4 1,0 -3,5 3,9

2.100 -6,1 -4,0 -2,6 0,6 6,5 9,1 11,8 12,9 9,2 4,9 0,6 -3,9 3,4

2.200 -6,5 -4,6 -3,1 0,5 5,0 8,4 11,2 12,3 8,7 4,4 0,2 -4,2 2,9

2.300 -6,9 -4,8 -3,6 0,1 4,9 7,7 11,0 11,7 8,2 3,9 0,2 -5,1 2,4

2.400 -7,3 -5,2 -4,1 -1,1 4,2 7,0 10,6 11,1 7,7 3,4 -0,6 -5,3 1,9

2.500 -7,7 -5,6 -4,6 -1,3 3,5 6,3 10,0 10,5 7,2 2,9 -1,0 -5,5 1,4

2.600 -8,5 -6,4 -5,6 -2,3 2,1 4,9 8,8 9,3 6,2 1,9 -1,8 -6,3 0,4

2.700 -8,7 -6,6 -5,8 -2,6 1,1 4,6 8,5 9,0 6,0 1,7 -2,0 -6,5 0,2

Tabela 5. Temperatura mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në masivin e Malit Sharr sipas

lartësisë mbidetare në periudhën 1961-1990 (temperatura e ajrit shprehur në 00 C).


24

2.4. Vranësira

Vranësira llogaritet si element i rëndësishëm klimatik, sepse ndikon në rrezatimin diellor

dhe tokësor, temperaturën e ajrit, lagështinë relative të ajrit, reshjet etj (tab. 6).

Muaji I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mes. vj.

Të dhjeta 5,2 5,1 5,9 5,6 5,1 4,5 3,5 3,3 3,8 4,5 5,4 5,5 4,8

Tabela 6. Vranësira mesatare mujore dhe vjetore në Kodrën e Diellit e shprehur në të

dhjeta, në periudhën 1951-1990.

Grafiku 5. Vranësira mesatare mujore dhe vjetore në Kodrën e Diellit e shprehur në të

dhjeta, në periudhën 1951-1990.

Vranësira mesatare vjetore në Kodrën e Diellit arrin 4,8 të dhjeta dhe ajo është më e

vogël se në Tetovë 5,9 të dhjeta, Hanet e Mavrovës 5,6 të dhjeta, Gostivar 5,6 të dhjeta

dhe Shkup 5,5 të dhjeta. Nga analiza e të dhënave në tabelë dhe grafikon shihet se

vranësira mesatare mujore në Kodrën e Diellit është më e madhe gjatë muajve të dimrit

dhe pranverës, kurse më e ulët gjatë muajve të verës. Vranësira mesatare mujore më e

lartë është në mars dhe atë 5,9 të dhjeta, pastaj në prill 5,6 të dhjeta dhe dhjetor 5,5 të

dhjeta. Ndërsa, ajo është më e ulët në gusht 3,3 të dhjeta, pastaj në korrik 3,5 të dhjeta

dhe shtator 3,8 të dhjeta.


25

2.5. Erërat

Si në gjithë territorin e Republikës së Maqedonisë, po ashtu edhe në masivin e Malit

Sharr dukuri e shpeshtë janë erërat. Erërat janë determinuar prej konfiguracionit të

terrenit dhe qarkullimit ajror. Era formohet si pasojë e shtypjes jo të njejtë që kanë masat

e ndryshme ajrore.

Terrenet e Kodrës së Diellit, por edhe terrenet e masivit të Malit Sharr janë mjaft të

ekspozuar ndaj erërave. Nga 1.000 raste të matjeve të bëra, vetëm 224 prej tyre janë pa

erë, pra janë me qetësi, kurse 776 raste janë me erë prej drejtimeve të ndryshme (fig. 12).

Figura 12. Trëndafili i erërave në Malin Sharr

Tabela 7. Shpeshtësia mesatare e erës nga 8 drejtime në Kodrën e Diellit gjatë periudhës

1951-1975.

Drejtimi V VL L JL J JP P VP Qetësi

Në % 20 59 42 117 13 114 55 356 224

Në Kodrën e Diellit mbizotëron era veriperëndimore me shpeshtësi mesatare gjatë

vitit prej 356% dhe me shpejtësi mesatare gjatë vitit prej 2,9 m/s. Ajo në janar është me

shpeshtësi prej 477%, në shkurt me shpeshtësi prej 430% dhe dhjetor me shpeshtësi

381%. Me shpeshtësi më të vogël prej 288% paraqitet në gusht dhe tetor.


26

Me shpeshtësi të njëjtë është edhe era juglindore dhe jugperëndimore, përkatësisht

era juglindore është me shpeshtësi vjetore prej 117%, kurse era jugperëndimore 114%.

Ato janë me shpejtësi të ndryshme gjatë vitit, përkatësisht era nga drejtimi juglindor është

me shpejtësi mesatare prej 1,8 m/s, kurse era nga drejtimi jugperëndimor është me

shpejtësi mesatare prej 4,1 m/s. Era juglindore është me shpeshtësi të madhe prej muajit

maj deri në muajit nëntor, kurse me shpeshtësi të vogël prej muajit dhjetor deri në muajin

prill. Shpejtësia mesatare mujore lëviz prej 1,7-2,2 m/s. Era jugperëndimore është

shpeshtësi të madhe prej muajit nëntor deri në muajin maj, me maksimum në muajin prill

dhe atë me shpeshtësi prej 190%, dhe me shpeshtësi të zvogëluar në muajt e tjerë të vitit.

Shpejtësia e saj mesatare mujore lëviz nga 2,7-5,5 m/s.

Me pothuajse shpeshtësi të njejtë janë edhe erërat nga drejtimi perëndimor dhe

lindor. Era perëndimore është me shpeshtësi prej 55%, kurse era lindore është me

shpeshtësi prej 42%. Shpejtësia mesatare vjetore e erës perëndimore arrin 4,1 m/s, kurse e

erës lindore arrin 1,8 m/s. Era perëndimore është me shpeshtësi të njejtë gjatë gjithë vitit,

me përjashtim në shkurt dhe prill kur ajo është me shpeshtësi më të madhe se mesatarja.

Shpejtësia mesatare mujore e erës perëndimore lëviz nga 2,7-5,9 m/s. Era lindore është

me shpeshtësi më të madhe se mesatarja prej muajit maj deri në shtator, kurse në muajt e

tjerë ajo është me vlerë nën mesataren. Shpejtësia mesatare mujore e erës lindore lëviz

nga 1,5-2,4 m/s.

Era verilindore është pothuajse me vlerë të njejtë të shpeshtësisë sikur era

perëndimore, pra është me shpeshtësi prej 59‰ dhe me shpejtësi mesatare vjetore prej

1,8 m/s.

Era më e dobët e shprehur është ajo nga drejtimi jugor, e cila është me shpeshtësi

prej 13‰ dhe ajo nga drejtimi verior me shpeshtësi prej 20‰. Era veriore paraqitet gjatë

gjithë vitit, me shpeshtësi që lëviz në kufijtë mesatar dhe me shpejtësi prej 1,1-2,0 m/s.

Nga ana tjetër era nga drejtimi jugor është me shpeshtësi mesatare në të gjithë muajt,

kurse me shpeshtësi të vogël në qershor, shtator, tetor dhe nëntor. Shpejtësia mesatare

mujore e saj lëviz nga 1,2-3,3 m/s.


27

2.6. Diellëzimi

Diellëzimi shpreh numrin e orëve me diell në intervale të ndryshme kohore.

Zgjatja reale e ndriçimit diellor është më e shkurtër se sa zgjatja astronomike e tij, sepse

në të ndikojnë edhe faktorë tjerë si p.sh.: gjerësia gjeografike, lartësia mbidetare, relievi,

mbulesa e qiellit me re etj.

Në Kodrën e Diellit, kohëzgjatja mesatare e ndriçimit diellor gjatë vitit arrin 2.330

orë. Me këtë kohëzgjatje të ndriçimit diellor gjatë vitit, Kodra e Diellit ka më shumë orë

me diell krahasuar me fushëgropën e Pollogut që brenda vitit ka 1.876 orë me diell dhe

fushëgropës së Shkupit që brenda vitit ka 2.101 orë me diell. Muaji korrik me 297 orë me

diell është muaji më me shumë orë me ndriçim diellor gjatë vitit, kurse muaji dhjetor me

126 orë me diell është muaji me më pak orë me ndriçim diellor gjatë vitit. Kohëzgjatja e

ndriçimit diellor gradualisht rritet nga muajt e dimrit kah ato të pranverës dhe verës,

kurse më pas gradualisht zbret në muajt e vjeshtës dhe dimrit (tab. 8).


Orë me

diell 139 143 149 174 218 248 297 285 230 187 134 126 2.330

Tabela 8. Kohëzgjatja e ndriçimit diellor gjatë mujave dhe vitit në Kodrën e Diellit gjatë

periudhës 1961-1990.

Grafiku 6. Kohëzgjatja e ndriçimit diellor gjatë mujave dhe vitit në Kodrën e Diellit gjatë

periudhës 1961-1990.


28

Figura 13. Shpatet e Malit Sharr- Jellak (Foto N. Abdii 2014)

3. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI FLORËN DHE BIMËSINË E

MALIT SHARR

3.1. Larmia bimore

Flora e Malit Sharr karakterizohet nga larmia e lartë e saj në nivel taksonomik dhe

fitogjeografi. Megjithëse jo plotësisht e studiuar pasuria floristike e Malit Sharr llogaritet

me rreth 2000 taksa, të cilat përbëjnë rreth 75 % të florës së R. Maqedonisë (Bornmuller

& Rudski, 1935; Josifoviç 1970-1977; Llakusiç; 1970 Rexhepi, 1978; Amidziç &

Bankoviç, 2003). e shpërndarë sipas shtrirjes vertikale, ultësirat përfaqësohet me rreth

300 taksone. Numër më i madh i taksoneve i përkasin bimëve farëveshura të cilat

përfaqësojnë mbi 90 % të pasurisë floristike të vendit, ndërkaq numri i fiernave dhe

sidomos i farëzhveshurave është i vogël. Në këtë grup gjinden trajta të ndryshme të

formave jetësore bimore si: terofite, gjeofite, hemikripofite, kamefite, fanerofite etj. Jo

më pak interes paraqesin edhe mënyrat e tjera të jetesës si gjysëmparazite (gjinia

Loranthus), dhe parazite (gjinitë Cuscuta, Orobanche dhe Melampyrium).

Larmia e florës vaskulare është e ndikuar prej larmisë së elementeve floristike.

Në të janë të pranishme elemente floristike teje të ndryshme si euroaziatik, ballkanik,

atlantik, ilirik, iliro-ballkanik, mesik, mesdhetar, submesdhetar ose arkto-alpik etj. Është

veçanërisht i rëndësishëm depërtimi i elementit floristik nga baseni mesdhetar dhe

submesdhetar i brigjeve të Adriatikut nëpërërmjet luginës së Drinit (Millaku 2003; 2005;

Anonymous 2013). Territori i Malit Sharr paraqet gjithashtu njërën prej qendrave

emigruese në Gadishullin e Ballkanit, ku janë strehuar shumë elemente floristike


29

termofile në periudhat e ndryshme gjeologjike, sidomos në periudhën e akullnajave për tu

ruajtur deri në ditët e sotme.

Në larminë bimore të Malit Sharr, kontribut të rëndësishëm ka ekspozicioni dhe

klima Masivit të Sharrit, i cili shtrihet në veriperendim të R. Maqedonisë. Ky Masiv

malor mbart gjithashtu shumë komunitete të ndryshme bimore, të cilat gjenden të

shpërndara në habitet të ndryshme në varësi të lartësisë mbi nivelin e detit, llojit të tokës,

përmbajtjes së shkëmbit amnor dhe përbërjes së substratit.

Bimësia e Masivit të Sharrit përfaqësohet nga rreth 139 shoqërime bimore të

grupuara në 63 aleanca, 35 rende dhe 20 klasa (Anonymuns, 2013). Masivi i Sharrit

shquhet gjithashtu edhe për numrin e lartë të specieve të rralla ose endemike, të cilat kanë

një përhapje shumë të kufizuar në vendet e tjera të Gadishullit Ballkanik. Në rregjistrin

floristik të këtij rajoni evidentohen rreth 460 specie të rralla dhe të rrezikuara.

a). b).

c). d).

Figura 14. Specie nga familjet e bimëve: a). Violaceae, b). Ericaceae (Bruckenthalia

spiculifolia), c). Apiaceae (Angelica pancicci) d).Leguminosae (Onobrychis montona

sub. scardica).


30

3.2. Historiku i studimeve të deritanishme mbi florën dhe vegjetacionin e Malit

Sharr – Maqedoni

Flora e Maqedonisë për herë të parë bëhet e njohur për rrethin më të gjërë të

botanistëve, me botimin e veprës pioniere të A. Griesebach (1843- 1844) ,,Spiciligium

Florae rumelicae et bithynicae” I-II. Në fillim të vitit 1839, Grisebach vizitoi Shkupin,

Tetovën dhe Malin e Sharrit (Lubotenin dhe Kobilicën). Në veprën e tij historike për

florën e Maqedonisë, Grisebach përshkruan një numër relativisht të madh të llojeve të

reja për shkencën.

Nga fundi i shekullit XIX-të, studimet më të rëndësishme i takojnë botanistit

hungarez J. Dorfler, i cili gjat viteve 1890- 1893 e ka vizituar dhe hulumtuar rrethinën e

Shkupit, Malin e Sharrit, pastaj vijojnë edhe hulumtimet e shumta nga J. Petroviç, S.

Petkov, L. Adamoviç, etj.

Duke u bazuar në hulumtimet paraprake të floristëve të huaj, si dhe rezultatet e

hulumtimeve personale, dhe të hulumtusve të tjerë vendor, Kiril Micevski arriti tì

përmbledh këta të dhëna në veprën ,,Flora e Republikës së Maqedonisë” I-VI (1985-

2005), e cila edhe pse e pa përfunduar plotësisht, paraqet veprën më komplete deri më

tani për sa i përket florës së Maqedonisë. Vëllimi i VI-të i Florë së Maqedonisë u botua 2

vite më parë. Përfundimin e dorëshkrimeve të tij u angazhua bashkëpunëtori i tij më i

ngushtë Prof. dr. Vllado Matevski, i cili vazhdoi të koordinojë të gjitha punët për

përfundimin e ,,Florës së Maqedonisë”.

Në këtë vepër ofrohen të dhëna më te sakta për bimët e Maqedonisë dhe plotësohen

zbrazëtirat nga veprat e tjera floristike. Kështu p.sh. në veprën,, Flora Europea”

mungonte një numër relativisht i madh i taksoneve të reja për shkencën, që shumë më

herët ishin përshkruar në territorin e Maqedonisë.

Kategoritë taksonomike, në këtë vepër, janë radhitur sipas sistemit filogjenetik të

Tahtaxhan-it. Siç është rasti me të gjitha florat tjera ekzistuese, por e përshtatur për një

përdorim sa më praktik. Këtu mund të veçohen: “Flora of Turkey”, “Flora dÌtalia”,

“Flora Europea”, “Flora der Schwiz”, etj.

Gjatë punës së tij Micevski ka shfrytëzuar materialin e herbarizuar të muzeut të

shkencave natyrore në Vienë, Beograd dhe Sarajevë, si dhe instituteve të botanikës në

Lubjanë dhe Zagreb.

I rëndësishëm ka qenë materiali i herbarizuar nga vetë autori, si rezultat i

hulumtimeve 30 vjeçare të tij, në territorin e Maqedonisë.

Si rezultat i hulumtimeve të deritanishme floristike, në kuadër të bimëve të larta,

tërësisht janë përpunuar likopodiet (Lycopodyophyta), këputjet (Equisetophyta), fiernat


31

(Polypodiophyta), farëzhveshurat (Pinophyta), dhe 78 familje të farëveshurave

dykotiledone (Magnoliophyta, Dicotyledonae).

Mbeten të përpunohen edhe 24 familje të dykotiledoneve dhe 16 familje të klasës

së monokotiledoneve (Monocotyledonae).

Nga aspekti vegjetativ, bimët e larta janë të përfaqësuara me 30 klasa, 60 rende,

90 aleanca dhe mbi 260 asociacione.

Vegjetacioni i viseve me baltë, i zonave të ulëta, është mirë i hulumtuar, ndërsa

për vegjetacionet e viseve me baltë të zonave më të larta, sasia e të dhënave është më e

vogël.

Vegjetacioni i zonës alpine dhe subalpine ende nuk është hulumtur sa duhet,

prandaj nevojiten hulumtime të vazhdueshme.

Që në fillim duhet theksuar se nuk mund të jepen të dhëna të sakta, për sa i përket

numrit të llojeve, sepse ende ndodhemi në kohën e zbulimit të gjinive dhe llojeve të reja

për florën e Maqedonisë dhe në të njëjtën kohë janë duke u publikuar taksone të reja, deri

më tani të panjohura për shkencën.

Pasuria floristike është e kushtëzuar edhe nga pozita gjeografike e Maqedonisë në

kuadër të Gadishullit Ballkanik. Afërsia e Detit Egje dhe Detit Adriatik kushtëzon

praninë e një numri të madh të llojeve mesdhetare (mediterane) , të cilat përgjatë luginave

të lumenjve dhe kanjoneve të thella depërtojnë deri në brendi të territorit të Maqedonisë.

Numri i madh i llojeve mesdhetare, në Maqedoni e arrin kufirin më verior të përhapjes,

në këtë pjesë të Gadishullit Ballkanik, kurse llojet nordike dhe të Evropës qendrore këtu e

arrinë kufirin më jugor të përhapjes së tyre.

Në masivin e Sharrit hasen lloje që e kanë origjinën nga Azia e vogël, të cilat e

kanë kufirin perëndimor të përshtatjes në këtë mal, kurse disa lloje perëndimore kanë

kufirin lindor të përhapjes së tyre. Rëndësi të veçantë për florën e Maqedonisë kanë llojet

arktike-alpine dhe ato boreale, të pranishme në majet e larta të Masivit të Sharrit.

Zhvillimi historik i botës bimore në Maqedoni, ka lënë gjurmë edhe në praninë e

një numri të madh të llojeve endemike dhe relikte, të cilat, kryesisht hasen në pjesët

qendrore dhe perëndimore të Maqedonisë.

Krahas përfaqësueseve të florës terciare, hasen edhe përfaqësues të florës glaciale,

të cilat, këtu kanë gjetur kushte të përshtatshme për ekzistencën e mëtejme të tyre. Ata

më shpesh i hasim nëpër malet e larta.

Në florën e Maqedonisë bimët e larta përfaqësohen me 3700 specie dhe 114

tokësore endemike, myshqet (Bryophyta) me 350 lloje dhe 2 endemike, fiernat

(Polypodiophyta) me 42 lloje dhe një endemike të vetëm, farëzhveshurat (Pinophyta,


32

Gymnospermae) me 15 lloje, këputjet (Equisetophyta) me 7 lloje dhe likopodiet

(Likopodiophyta) me 6 lloje.

Një numër i konsiderueshëm llojesh rezultojnë të zhdukura, kurse numri i llojeve

të rrezikuara është dukshëm më i madh.

Në kuadër të bimëve të larta, grupi më i rrezikuar llogariten farëzhveshurat, me

280-300 lloje të rrezikuara dhe 5 lloje të zhdukura, fiernat me 15 lloje, myshqet me 20

lloje dhe farëzhveshurat me 7 lloje të rrezikuara.

3.3. Studimet e para shkencore në Malin e Sharrit

Ashtu siç është Mali i Sharrit për herë të parë banorët vendas i tërheq për arsye

komerciale-ekonomike. Kurse vëmendjen e vërtetë ndaj Sharrit, të parët e kthyen

shkencëtarët e huaj, aventuristët dhe alpinistët. Për ngjitjet e parë në Malin e Sharrit nga

ana shkencore dëshmojnë shumë dokumente nga gjysma e dytë e shekullit të 19. Këto

dokumente të para më shpesh janë të bëra nga gjeologë dhe botanistë si për shkak të

larmisë së terrenit dhe shumëllojshmërisë së florës dhe faunës që mund të gjendet në

Sharr. Përveç shkencëtarëve hulumtimet e Malit të Sharrit janë dhe në shenjë edhe të

kërkimeve ushtarake që janë për shkak të pozitës gjeostrategjike të malit. Eksploruesit e

parë të Malit të Sharrit ishin gjeologët francezë Ami Bue dhe A.Vikenel të cilët në vitin

1838 u ngjitën në Kobilica nga ku përmes Struzhje zbritën në Prizren.

Në vitin 1839, në muajin korrik, Grizebach me 9 banorë vendas dhe një ushtar

nën drejtimin e oficerëve turq nëpërmjet Staro Selo u ngjitën në Luboten. Në të njëjtin

muaj Grizebah u ngjit dhe në Kobilica. Në mesin e shekullit të 19, shkencëtari austriak

Nojmajer me bashkudhëtarin e tij Burgenshtajn në një kohë shumë të keqe nga Kaçaniku

u ngjit në Luboten. Në vitin 1877 në Sharr qëndruan ekspertë nga Instituti Ushtarako-

Gjeografik nga Vjena.


33

Figura 15. Turqia Evropiane –Ami Bue, Vjenë, viti 1854

Në Gusht të vitit 1890 Jovan Zhujoviq organizonte ekskursione profesionale në

Malin e Sharrit Ai bashkë me Jevrem Zhujoviq, Jovan Cvijiq dhe Dragutin Petroviq

nëpërmjet Kaçanikut u ngjitën në Luboten.

Në vazhdim në vitin 1890 në Kobilicë u ngjit botanisti Dorfler dhe dy vjet më

vonë në vitin 1892 në Kobilicë u ngjit dhe botanisti Vetshtajn. Në Shtator të vitit 1898,

Estrajh dhe bashkudhëtari i tij Vigandom u ngjitën në Luboten, ndërsa në tetor të të njëjtit

vit Estrajh, vetë, u ngjit në Kobilica.

Në vitin 1900 në Luboten u ngjit dhe gjeologu Vladimir Petroviq, i cili pas dy

vjetësh, bashkë me inspektorin nga kopshti botanik i Beogradit, Oskar Bibrah u ngjit në

Luboten. Jovan Cvijiq dhe Risto Nikoliq në vitin 1910 nga Tetova përmes Kodrës së

Diellit zbritën në Prizren.

Në vitin 1911 Rista Nikoliq dhe botanisti Nedelko Koshanin nga 19 deri 27

qershori kaluan itinerarin nga Luboteni deri në Xhini Beg.

Në gusht të vitit 1917 në Kobilica qëndroi një javë të tërë një grup prej gjashtë

shkencëtarësh gjerman, atëherë oficerë me shërbim në Shkup, të gjithë nën drejtimin e

zoologut Franc Doflajn.


34

Figura 16. Dokument nga SGD, turistik, Mali i Sharrit – Rista Nikoliq, viti 1912

Prej shekullit të 19 ekzistonte interes për Malin e Sharrit. Ai zinte një vend të

rëndësishëm në gadishullin Ballkanik për shkak të bukurive të tij, numrit të madh të

liqeneve akullnajore, terrene të mëdha livadhesh, florë dhe faunë të shumëllojshme dhe

për shkak të karakterit ekonomik dhe politik. Edhe pse interesimi për Malin e Sharrit si

një potencial biologjik, gjeologjik dhe ekonomiko-turistik ishte i madh, në zonën tonë, ai

s’kishte mundësi të zhvillohej.


35

Figura 17. Mali i Sharrit – Dushan Krivokapiq, viti 1969.

Masivi malor i Malit të Sharrit .dallohet për një larmi të madhe të habitateve, të

cilët paraqesin edhe vendbanime për rreth 2000 lloje bimore, ose 2/3 e bimëve të larta të

Maqedonisë.

Figura 18. Pamje nga puna në terren.


36

3.4. Flora dhe bimësia

Për Masivin malor të Sharrit, i cili kap një sipërfaqe prej rreth 500 km2

nuk ka

ndonjë listë të plotë llojesh të njohur për bimët e larta, por vetëm studime të pjesshme të

botuara në kuadrin e territorit të Maqedonisë ose të ish-Jugosllavisë (Flora e

Maqedonisë).

Studimi i masivit malor të Sharrit bëhet për herë të parë në veçanti dhe paraqet

interes për evidentimin e llojshmërisë së habitateve, për përbërjen floristike, gjendjen

aktuale dhe vlerat praktike si dhe dhënien e disa mendimeve për ecurinë e mëtejshme.

Flora në masivin e Malit Sharr është e llojllojshme dhe mjaft e pasur. Ajo

përbëhet nga llojet natyrore dhe ato të kultivuara. Bota bimore natyrore në masivin e

Malit Sharr është mjaft karakteristike si për nga llojet, po ashtu edhe për nga struktura e

shtrirjes së llojeve bimore në brezat hipsografik. Masivi i Malit Sharr është i njohur për

nga pasuria impozante e llojeve bimore, sipas së cilës ai numërohet në radhën e qendrave

më të mëdha dhe më të rëndësishme evropiane të pasurisë biologjike.

Mendohet se bimësia e përgjithshme e këtij masivi malor, duke filluar nga

ngushticat, rrafshnaltat, luginat lumore, nëpërmjet shpateve malore e deri në pjesët më të

larta alpine, paraqiten afro 2.000 lloje bimësh. Prej tyre me vlerë jashtëzakonisht të

madhe janë llojet endemike, të cilat në këtë masiv malor përfaqësohen nga 150 lloje.

Shumë prej tyre janë endemike për Malin Sharr, por janë endemike edhe për Gadishullin

Ballkanik, siç janë: zambaku shqiptar, molika, panja malore, çaji i Sharrit, shputa e kuqe

e lepurit, tërfili norik etj. Është e rëndësishme të theksohet se ky masiv malor veçohet

edhe me numër të madh të bimëve endemike lokale, të cilat kanë rëndësi të madhe për

ruajtjen e llojshmërisë biologjike dhe gjenofondit. Lloje bimore endemike lokale të cilat

kanë marrë emrin e malit janë: vjollca e Sharrit, karanfili i Sharrit, lulebora e Sharrit,

vjollca e Sharrit etj.

Struktura bimore (floristike) e pasur dhe komplekse e Malit Sharr, e kushtëzuar

nga kompleksiteti ekologjik dhe e kaluara gjeologjike, ka ndikuar mjaft në përbërjen

fitocenologjike. Në këtë masiv malor zhvillohen numër i madh i bashkësive me strukturë

të ndryshme bimore, fizionomi dhe klasifikim sintaksonomik, të vendosura nëpër zonat e

caktuara klimatike, duke filluar nga termokseromezofile e deri në zonat e larta malore.

Karakteristikat e këtyre bashkësive sillen nga llojet mesdhetare e deri te ato tundrore,

duke pasur parasysh se në viset e larta malore dhe në cirqet e fshehura ka mungesë të

bimëve vaskulare, të cilat janë zëvendësuar me bashkësitë fillestare të myshqeve.

Në masivin e Malit Sharr vend të posaçëm zënë llojet relikte, nga të cilat me

përfaqësim më të madh janë reliktet terciare, si dëllinja (Juniperus sp.), pisha bërshen

(Pinus sp.), rrushi i arushës (Arctostaphylos uva – ursa), aguliçja e vërtetë (Primulla


37

verris) L., shtogu i kuq (Sambucus racemosa L.) etj., dhe reliktet akullnajore (glaciale) si,

zambaku shqiptar (Lilium albanicum Grisebach), shelg i rrjetëzuar (Salix reticulata L.)),

aguliçja e imët (Primula minima L.) etj.

Ndërsa nga llojet më të rëndësishme të drunjve reliktë, sipërfaqe më të madhe zë

dëllinja, e cila ndërton bashkësi endemike, vetëm në dy lokalitete të Malit Sharr. Llojet e

tjera të drunjve relikte, si molika, pisha, panja malore dhe bërsheni, hasen më rrallë.

Masivi malor i Sharrit paraqet vendgjetje klasike për 15 lloje bimësh, përkatësisht

lokalitete në të cilat, për herë të parë është gjetur takson i posaçëm.

Në masivin e Sharrit janë gjetur rreth 200 lloje endemike e subendemike (specie,

subspecie dhe varietete), të cilat e bëjnë Sharrin një qendër e rëndësishme ballkanike dhe

evropiane e endemizmave më cilësore malore, ku përfshihen lloje relikte, endemo relikte

dhe endemike.

Flora e Malit të Sharrit është e shumëllojshme dhe interesante. Këtu hasen edhe

bimë të periudhës akullnajore (reliktet glaciale). Mali i Sharrit dallohet edhe për një

shumë-llojshmëri habitatesh si lartësi të mëdha (deri 2747 m lartësi), shkëmbinj të lartë,

vende të ekspozuara nga erëra të fuqishme, ose vende ku bora qëndron për një kohë të

gjatë.

Krahas llojeve artiko-alpine, në Malin e Sharrit takohen edhe lloje të cilat sipas

shtrirjes së tyre të përgjithshme në botë, i takojnë grupit të elementeve floristike të

Europës së Mesme: Salix retusa, Salix reticulate, Dryas octopetala.

Orofite stenoendemike (specie malore). Këto specie janë moshë terciere, më

rrallë glaciale. Specie të tilla kërkojnë një mbrojtje speciale: Silene schmuckeri, Dianthus

scardicus, Bornmullera dieckii, Draba doerfleri, Sedum flexuosum, Potentilla doerfleri,

Crocus scardicus dhe Oxytropis korabensis.

Orofitet terciere (Specie malore me vjetërsi terciere). Ato më shpesh janë specie

stenoendemike dhe subendemike: Pinus peuce, Pinus heldreichii, Silene waldsteinii,

Silene lerchenfeldiana, Silene asterias, Ptilotrichum rupestre, Shievereckia doerfleri,

Iberis sempervirens, Hesperis dinarica, Saxifraga androsaceae, Saxifraga glabella,

Potentilla montenegrina, Anthyllus aurea, Acer heldreichii, Rhamnus pumilla, Viola

Grisebachiana, Heracleum orphanidis, Soldanella dimoniei, Veronica satureioides,

Tozzia alpia, Ramonda serbica dhe Ramonda nathaliae, Nerthecium scardicum, Lilium

albanicum, Gymnadenia frywaldsiana, Rhododendron ferrugineum dhe Linaria alpina.

Specie akullnajore me përhapje arkto-alpike (lloje nga koha e akullnajave). Ato

janë shumë të rralla në gadishullin ballkanik: Selaginella selaginoides, Diphasium

alpinium, Cryptogramma crispa, Salix herbaceae, Salix reticulata, Rumex nivalis, Silene

rupestris, Rhodiola rosea, Saxifraga bryoides, Saxifraga androsaceae, Geum reptans,


38

Epilobium anagallidifolium, Loiseleuria procumbens, Veronica alpina, Veronica aphylla,

Pedicularis oederi, Erigeron uniflorus, Saussurea alpina, Carex foetida.

Orofitet terciere (Specie malore me vjetërsi terciere). Ato më shpesh janë specie

stenoendemike dhe subendemike: Pinus peuce, Pinus heldreichii, Silene ëaldsteinii,

Silene lerchenfeldiana, Silene asterias, Ptilotrichum rupestre, Shievereckia doerfleri,

Iberis sempervirens, Hesperis dinarica, Saxifraga androsaceae, Saxifraga glabella,

Potentilla montenegrina, Anthyllus aurea, Acer heldreichii, Rhamnus pumilla, Viola

Grisebachiana, Heracleum orphanidis, Soldanella dimoniei, Veronica satureioides,

Tozzia alpia, Ramonda serbica dhe Ramonda nathaliae, Nerthecium scardicum, Lilium

albanicum, Gymnadenia fryëaldsiana, Rhododendron ferrugineum dhe Linaria alpina.

Në kuadër të florës së pasur me afro 2500 lloje veçohen 323 bimë endemike

ballkanike që këtë territor e bënë unikat në Ballkan, ndoshta edhe në Europë. Llojet më

të rëndësishme drunore janë endemoreliktet si rrobulli (Pinus heldreichii) dhe arneni

(Pinus peuce), ndërsa vlerë të veçantë kanë 20 lloje të bimëve stenoendemike si:

barpezmi i Aleksandrit (Achillea alexandris regis), bornmulera e Dieckit (Bornmullera

dieckii), cerasti i Sharrit (Cerastium neoscardicum), karafil i Sharrit (Dinathus

scardicus); draba e Korabit (Draba korabensis); potentila e Doerflerit (Potentila

doerfleri); krokusi i Sharrit (Crocus scardicus); bar peshku i Sharrit (Verbascum

scardicolum), klokëz e Shmukerit (Silene schmucheri), këmashna e Kobilicës

(Hieraceum kobilicanum), këmashna e Lubotenit (Hieraceum naegelianum subsp.

lubotenicum), rrushqyqe (Sedum flexousum), etj.

3.5. Vegjetacioni

Vegjetacioni i Masivit malor te Sharrit është i pasur me bashkësi (asociacione) të

ndryshme pyjore, shkurrore dhe barishtore. Deri më tani janë identifikuar 112

asociacione, në kuadër të cilëve rëndësi të veçantë kanë ato të karakterit endemo-relikt të

rrobullit, arnenit dhe bimëve stenoendemike.

Pyjet shtrihen në pjesët rrëzore, kodrinore dhe malore të masivit të Sharrit,

përkatësisht ato fillojnë të shtrihen nga rrëzat e tij deri në lartësinë 1.800 m. Ato përbëhen

nga këto lloje drunjësh: qarri (Quercus cerris), dushku i butë (Quercus frainetto), bungu i

gjetheve të vogla (Quercus pubescens ), bungu i bardhë (Quercus petrea), ahu (Fagus),

gështenja e butë (Castanea sativa), lajthia (Corylus avellana), thana (Cornus mass) etj.

Përhapja e llojeve të ndryshme të drunjve nuk është e njejtë në aspektin vertikal, sepse në

të ndikojnë kushtet klimatike, përbërja petrografike dhe pedologjike e terrenit.

Diku 85% e sipërfaqeve pyjore janë në pronësi të shtetit, kurse vetëm 15% e tyre

janë në pronësi private. Sipërfaqet pyjore të cilat ende nuk janë privatizuar ose nuk mund


39

t’u kthehen pronarëve të mëparshëm, do të ngelin nën menaxhim të shtetit . Duke marrë

parasysh përhapjen e llojeve të ndryshme të drunjve në aspekt vertikal dhe dominimi i

disa llojeve të drunjve ndikon që në sipërfaqet pyjore mund të ndahen këto breza dhe

nënbreza pyjesh: brezi i bungut, nënbrezi i bungut dhe ahishtave, brezi i ahishtave dhe

brezi i pishave. Për shkak të prerjes ilegale të pyjeve dhe paraqitjes së zjarreve në to si

pasojë e qytetarëve të pandërgjegjshëm, ka ardhur deri te zvogëlimi i sipërfaqeve të

pyjeve.

Në aspektin vertikal veçohen këto tipe të bimësisë.

1. Brezi i pyjeve të dushkut shtrihet në lartësi mbidetare prej 650-800 m. Duhet

theksuar se pjesa më e madhe e sipërfaqeve me bung është shkatërruar si pasojë e

eksploatimit të pakontrolluar. Bungu, kryesisht, ndahet në dy grupe të mëdha: bungu i

bardhë ose bungu i diellit dhe bungu i zi ose bungu i hijeve. Rrëzë Malit Sharr paraqitet

kompleksi më i madh dhe më i begatë me drunjtë e bungut. Lloje më të rëndësishme të

bungut që hasen në masivin e Malit Sharr janë: bungu (Quercus petrea), qarri (Quercus

ceris), dushku i butë (Quercus frainetto), dushku me gjethe të vogla (Quercus pubescens)

etj. Në këtë brez janë të përhapura edhe këto lloje drunjëve: bagremi (Robina

pseudoacacia), gështenja e butë (Castanea sativa), arra (Juglans regia), lajthia (Corylus

avellana), thana (Cornus mass), frashëri (Fraxinus ornus), shkoza (Carpinus orientalis)

etj.

2. Nënbrezi i dushk-ahishtave shtrihet në zonën hipsometrike 750-850 m. Kjo

zonë është një përzierje e llojeve të ndryshme të drunjve dhe të vegjetacionit tjetër, por

me dominim të drurit të bungut dhe ahut. Brezi i ahishtave shtrihet mbi katin e

bungishtave, përkatësisht në lartësinë mbidetare 850-1.100 m. Këtu, në sipërfaqe të

madhe, ka përhapje druri i ahut. Por, përveç këtij druri, këtu janë të përhapur edhe lloje

tjera drunjsh, siç janë: shkoza (Carpinus orientalis), frashëri (Fraxinus ornus), lajthia

(Corylus avellana), thana (Cornus mass), gështenja (Castanea sativa), etj.

3. Brezi i i pyjeve të ahut shtrihet mbi katin e bungishtave edhe atë në zonën

hipsometrike prej 900-1600 m dhe janë të zhvilluara kryesisht në ekspozicionet veriore.0

m lartësi mbidetare. Natyrisht në këtë zonë të pyjeve tokat janë përzier me plehërat që

janë formuar dhe formohen nga rrënia e gjetheve të drunjve të ahut dhe drunjve tjerë.

Zonat e këtilla karakterizohen me ruajtjen e lagështisë për nevojat e bimësisë. etj.

Ky, brez, nga aspekti i sipërfaqeve pyjore, dominon dhe paraqitet në dy grupe

asociacionesh, dhe atë: bashkësia kodrinore e ahut (Fagetum montanum) dhe bashkësia e

bredhit dhe ahut (Abieto-Fagetum), ndërkaq në viset më të larta në kuadër të kësaj

bashkësie paraqitet hormoqi (Picea excelsa).

4. Brezi i pyjeve të halorëve rrobullit dhe arnenit. Ky brez kryesisht përbëhet prej

bashkësive endemike të pishave malore endemo-relikte të robullit (Pinus heldreichii)


40

dhe arnenit (Pinus peuce) të cilët shtrihen në lartësinë mbidetare nga 1500-1900 m.

Bashkësitë më të ruajtura të rrobullit janë në Koxha Ballkan, Oshlak, Prevallë,

Pashallarë (Ostrovicë) dhe në Ujërat e Humbur (Gine Vode), ndërsa bashkësitë më të

ruajtura të arnenit gjenden në Ujërat e Humbur dhe te Procka e Durlës. Këto pyje janë

më të rëndësishme në Parkun nacional nga të cilët një pjesë e vogël janë shpallur si

rezervate strikte natyrore, ndërsa në të ardhmen planifikohet që shumica e sipërfaqeve

të këtyre pyjeve të shpallën si rezervate.

Figura 19. Pamje nga brezi i pishave- Mali Sharr (Jellak). (foto N. Abdii 2015)

5. Brezi shkurror i dredhakut (Pinetum mughi) dhe llojeve të tjera shkurrore.

Bashkësitë e dredhakut (Pinus mugo) gjenden në Koxha Ballkan, Oshlak dhe Pashallarë

(Ostrovicë). Në pjesët ku nuk është e pranishme kerleka, janë prezentë llojet e tjera

shkurrore: dellinja e siberisë (Juniperus nana), boronica (Vaccinium myrtilus), trëndafili

alpik (Rododendron ferugineum), Bruckenthalia specidifolia, Erica carnea etj.

Bimët shkurrore më shumë përhapje kanë në pjesën e rrëzës dhe zonave të larta

malore të masivit të Sharrit. Si zakonisht ato kanë filluar të paraqiten në viset që dikur

kanë qenë të mbuluara me pyje.


41

Figura 20. Pyjet me halore në pjesën qendrore të masivit të Malit Sharr.

6. Brezi i kullotave malore fillon menjëherë mbi brezin e sipërm të ahishteve dhe

arrin deri 2.400-2.500 m lartësi mbidetare, duke zënë një sipërfaqe mjaft të madhe në

masivin e Malit Sharr. Kullotat malore në masivin e Malit Sharr janë të shtrira në

sipërfaqe prej 712 km2. O. Kërstiqi me të drejtë nxjerr përfundimin se kullotat e bujshme

të maleve të larta të Sharrit paraqesin sipërfaqen më të madhe të kullotave në ish-

Jugosllavinë .Vegjetacioni barishtor i livadheve malore të larta janë të pasura me

bashkësi të rëndësishme bimore. Në kullotat e larta malore dominojnë bashkësitë e bar

malit (Nardus stricta), ndërsa në lartësitë më të mëdha mbidetare dominojnë elementet e

florës arkto-alpike.

Figura 21. Kullota malore në malin Ceripashinë, masivi i Malit Sharr.


42

Ky brez bimor në pjesën dërrmuese, përfaqësohet nga bimësi barishtore të dendur

dhe pjesërisht nga shkurret e kërlekës, dëllinjës xhuxhë (Junieprus nana), boronicës

(Vaccinium myrtillus L.) etj. Veçori dalluese e kësaj bimësie është cikli i shkurtër i

lulëzimit, i cili është i kushtëzuar nga periudha e gjatë me ngrica dhe zgjatja e shtresës së

borës në këto lartësi. Vlerat ekonomike të kësaj mbulese bimore shprehen në faktin se

përbëjnë një rezervë të rëndësishme kullotash verore, prandaj ruajtja dhe mirëmbajtja e

tyre paraqet interes të veçantë për të rritur vlerat kullosore të kësaj pasurie natyrore që

është me interes për blegtorinë.

Në pikat më të larta të ekspozuara ndaj erërave të ftohta gjenden ishuj

vegjetacioni në mes të dëborës, çka është një dukuri tipike për zonat e larta malore.

Shkalla e lartë e biodiversitetit bimor në rajon është rrjedhojë e diversitetit të habitateve,

pozicionit gjeografik të rajonit dhe faktorëve historikë të zhvillimit të tij.

Vendndodhja e veçantë e Maleve të Sharrit dhe Malit të Korabit bën që këtu të

gjenden elemente floristike si të Ballkanit, ashtu edhe të rajonit të Mesdheut. Për

rrjedhojë, këto male janë të pasura me një numër tejet të madh speciesh bimore.

I veçantë është fakti që këtu kanë mbijetuar specie të shumta të Periudhës

Terciare dhe të asaj të Akullnajave, të cilat, në pjesë të tjera të Europës, janë zhdukur. Një

ndër këto specje relike është pisha maqedonase gjethe-gjilpërë (Pinus peuce), me filizat

tipikë të shkurtër dhe me pesë gjethe në formën e gjilpërës, dhe pisha boshnjake (Pinus

heldreichii), e cila gjendet në zona më të thata dhe më shkëmbore se sa specie e

mësipërme. Të dyja këto specie janë endemike, d.m.th., janë unike për këtë rajon

gjeografik. Speciet endemike si pisha boshnjake (Pinus heldreichii), pisha maqedonase

(Pinus peuce) dhe ramonda serbe (Ramonda serbica) përfaqësojnë shpesh një trashëgimi

të përbashkët me vlera të mëdha duke qenë se gjenden njëherazi në zonat malore që

ndajnë kufirin ndërmjet Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë.

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pinus_peuce&action=edit&redlink=1

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pinus_heldreichii&action=edit&redlink=1



http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pinus_peuce&action=edit&redlink=1

http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ramonda_serbica&action=edit&redlink=1


43

Figura 22. Lajthiza (Leshnica) e poshtme. (Foto N. Abdii 2014).


44

KAPITULLI II. MATERIALI DHE METODOLOGJIA E

PUNËS

2.1. Metodika e punës

Studimi i larmisë bimore në Malin Sharr mbështetet në metodika klasike të

studimeve ekologjike dhe fiziologjike të treguesve të ndryshëm të mjedisit, metodikat

klasike të studimit të florës dhe bimësisë dhe vëzhgimeve praktike mbi përdorimin e

bimëve grumbulluara. Përcaktimi i bimëve është realizuar duke u mbështetur në

literaturë ekzistuese si ,,Flora e Shqipërisë” (vell. I-IV), (1988-2000), Tiranë, ,,Flora na

Republika Makedonija” (vell.1-6) si dhe gjithë pajisjet e tjera dhe literatura e duhur në

dispozicion.

Të dhënat e paraqitura në këtë punim janë rezultat i një pune të ndarë në disa faza,

si në të gjitha studimet floristike: faza përgatitore, faza e punës në teren, faza e punës në

laborator, si dhe përpunimi i rezultateve. Në fazën përgatitore është bërë njohja me

studimet të mëparshme rreth bimësisë së Malit Sharr. Gjithashtu është marrë informacion

i përgjithshëm mbi zonat në studim, është grumbulluar literatura përkatëse për

përcaktimin e bimëve etj. Në vijim po ndalemi më hollësisht në fazat e ndjekura gjatë

gjithë punës.

Hulumtimet floristike në kuadër të këtij studimi janë realizuar gjatë periudhës së

plotë vegjetative duke filluar nga pranvera e hershme deri në vjeshtën e vonshme.

Hulumtimi i florës është realizuar përmes vëzhgimeve direkte në teren, fotografimit

mbledhjes, herbarizimit dhe përcaktimit të specieve bimore. Me këtë rast me kujdes janë

mbajtur shënime mbi gjithçka të vrojtuar në terren; është fotografuar dhe është mbledhur

material i nevojshëm për analiza të mëtejshme.

Për secilin lloj bimor është shënuar emri shkencor dhe lokaliteti. Të dhëna të tjera

plotësuese, si: habitati, data e grumbullimit dhe determinimit, janë shënuar me etiketa të

veçanta në herbarium. Materiali i mbledhur është tharë dhe është ruajtur në herbarium,

sipas metodave standarde të cilat praktikohen në këto raste. Kujdes të veçantë gjatë

mbledhjes, përdorimit dhe herbarizimit të materialit bimor u është kushtuar specieve të

cilat herbarizohen me vështirsi. Në kuadër të materialit floristik kemi mbledhur specieve

të formave kryesisht barishtore, shkurre apo drunore. Kjo është realizuar në vazhdimësi

gjatë viteve 2013, 2014, 2015, 2016 gjatë ekspeditave hulumtuese të planifikuara me

kohë dhe në lokalitete të caktuara në territorin e Malit Sharr.


45

2.1.1. Faza përgatitore

Gjatë fazës së parë tre mujore të periudhës përgatitore u realizuan: grumbullimi i

të dhënave ekzistuese të literaturës mbi studimet floristike të deriathershme, të botuara në

revista shkencore të vendit dhe të huaja. U grumbullua literatura ekzistuese mbi studimet

gjeografike dhe klimën, si dhe të dhëna të regjistruara nga stacionet meteorologjike të

Kodrës së Diellit (Popova Shapka).

Gjatë kësaj faze u hartua plani i përpiktë i ekspeditave, vendeve të cilat do të

vëzhgoheshin duke filluar sipas përparësisë dhe ciklit jetësor të bimëve dhe bimësisë.

Për përcaktimin e specieve bimore u grumbulluan tekste të ndryshme të Florës së

Maqedonisë, Florës shqiptare dhe Evropiane si dhe artikuj të veçantë të botuar mbi

florën, bimësinë dhe gjeomorfologjinë e territorit të marrë në studim. Si literaturë bazë na

ka shërbyer literatura nga autorët: Hayek (1927- 1933), Hegi (1906-1933), Horvatiç

(1954), Demiri (1983)- Flora Ekskursioniste e Shqipërisë (Vell.1-4), (1988-2000).

Tiranë,, Flora e Maqedonisë (Vell.1-6), (1985-1998), ndërsa terminologjia popullore

është marrë nga Flora Ekskursioniste e Shqipërisë (Demiri, 1983) etj. si dhe të gjitha

pajisjet e tjera dhe literatura e duhur në dispozicion.

* Janë evidentuar studimet të kryera deri tani për florën e bimëve të larta në masivin e

Sharrit: Në vitin 1839 A. Grisebach i ka vizituar qytetet e R.M. Shkupin, Tetovën,

Prilepin, Manastirin si dhe Malin e Sharrit. I njëjti autor në vitet (1843-44) boton veprën:

,,Spicilegium Florae rumelicae et bithynicae’’. Në fund të shekullit XIX janë të

rëndësishme të dhënat e J. Dorfler, i cili në 1890 dhe 1893 e ka vizituar rrethinën e

Shkupit, Malin Sharr etj dhe pastaj janë përcjellë hulumtimet e J. Petroviç, St. Petkov, L.

Adamoviç etj.

* Është hartuar nje listë paraprake e florës së bimëve te larta dhe përhapja e tyre.

* Janë grumbulluar të dhëna me karakter të përgjithshëm lidhur me gjeomorfologjinë,

llojet e tokave, klimën dhe formacionet bimore kryesore.

* Ka filluar puna për të përcaktuar zonat më pak të studiuara, ato që kanë më shumë

interes biologjik dhe natyror ose që janë më tepër nën trysninë e veprimtarisë së njeriut.

Mbledhja e të dhënave në terren dhe përcaktimi i materialit

Brenda kësaj periudhe ka filluar puna për grumbullimin e materialit bimor me

ç‘rast ekspeditat në terren përbëjnë etapën më të rëndësishme të gjithë punës hulumtuese,

prej së cilës varen etapat e mëtejshme si dhe realizimi i objektivave të tezës së

doktoraturës. Gjatë ekspeditave puna u fokusua në përmbushjen e të gjitha detyrimeve që

kërkonin skedat përkatëse, qoftë taksonomike, qoftë fitocenologjike apo substrati dhe

habitati i rritjes së bimëve dhe të dhëna të tjera me karakter të përgjithshëm, si dhe ka

filluar puna për përpunimin e tyre.


46

Ka filluar puna për të përcaktuar zonat më pak të studjuara, ato që kanë më shumë

interes biologjik dhe natyror ose që janë më tepër nën trysninë e veprimtarisë së njeriut.

Figura 23. Pamje nga puna në terren- Kodra e Diellit, Lajthiza e poshtme. (Mali Sharr)

Figura 24. Identifikimi i specieve të grumbulluara


47

2.1.2. Faza e përpunimit dhe analizës së të dhënave

Kjo fazë është realizuar me punë intensive në zyrë mbi materialin e grumbulluar në

terren. Edhe pse gjatë ekspeditave është punuar paralelisht për grumbullimin e të dhënave

për florën dhe bimësinë, përpunimi dhe analizimi i tyre ka kaluar në etapa të veçanta mirë

të përcaktuara.

2.1.3. Përcaktimi dhe klasifikimi

Është realizuar si mbi materialin e tharë ashtu edhe mbi atë të freskët. Përcaktimi u

realizu me sy të lirë, me lupë dhe me stereomikroskop për bimët me tipare shumë të

imëta. Çelësat analitikë e dikotomikë të përdorur janë ata të florave bazë si: Grup autoresh.

(1988-2000), “Flora e Shqipërisë” (vell. I-IV), Tirane, “Flora ekskursioniste e Shqipërisë”

(Demiri, 1983)[?]. ,,Flora e Republikës së Maqedonisë” Kiril Micevski. I-VI (1985-

2005), Vangjeli, J. (2003). Udhëheqës fushor i Florës së Shqipërisë,, Praktikat mësimore

ne botanike (Atlas)” Murat Xhulaj Tiranë 2014. etj.

Figura 25. Identifikimi i specieve të grumbulluara.


48

2.1.4. Tharja

Ekzemplarët bimorë të grumbulluara në terren u vendosën me kujdes midis fletëve

tharëse, duke i rregulluar në mënyrë të tillë që të duken qartë sa më shumë elementë për

përcaktimin e species. U shmang mbivendosja e pjesëve dhe në shumicën e rasteve, u

vendos edhe një skedë e përkohshme me të gjitha të dhënat stacionare dhe emrin

shkencor. Pasi vendosen midis 2-3 fletë gazetash speciet vendosen në një presë deri në

tharjen e plotë. Fletët e ciklostilit/gazetave zëvendësohen periodikisht; deri në tharjen

përfundimtare.

2.1.5. Ndërtimi i herbarit

Ekzemplarët e tharë (të specieve më të rëndësishme për genofondin) u vendosën në fletë

të veçanta herbari të dimensioneve standard 40 x 30 cm dhe u fiksuan me ngjitëse. Çdo

fletë herbari u pajis me një skedë përfundimtare floristike ku shënohen emri shkencor,

familja, data e vendi marrjes, habitati, emri i mbledhësit dhe i përcaktuesit të ekzemplarit.

Për t’i mbrojtur bimët nga parazitë të ndryshëm, në kuti vendosen pako të vogla me

naftalinë (për ti ç’ndotur bimët duhen vendosur në frigorifer në temperaturë - 25⁰ C për

rreth 1 javë).

Një pjesë e mirë e bimëve do të depozitohen (si pjesë përbërëse dhe kontribut modest i

punës sonë) në Universitetin e Tetovës.

Figura 26. Identifikimi i specieve të grumbulluara.


49

2.2. Gjendja aktuale e florës

Shkalla e rrezikimit: i vlerësuar sipas klasifikimit IUCN, i përpunuar për Maqedoninë në

Libri i Kuq (Grup autorësh 1977). Sipas listës së kuqe kategoritë të kërcnimit janë:

EX - i zhdukur,

EË - i zhdukur si gjendje spontane ose të egër,

CR - i rrezikuar në mënyrë kritike,

EN - i rrezikuar,

VU - i përkeqësuar,

LR - rrezik i ulët,

LRcd - rrezik i ulët i varur nga masat konservuese,

LRnt - rrezik i ulët jo i varrur nga masat konservuese,

DD - të dhëna të pamjaftueshme dhe

NE - jo i vlerësuar.

Nga këto 10 kategori 3 prej tyre (CR, EN dhe Vu) janë të ndara në disa nën kategori të

shoqëruara me kodin përkatës si p.sh. CRA2b- Rënie e shpejtë >80% për 10 vjet, efektet

e taksoneve të introduktuara. Hibridizimit, sëmundjeve, ndotësve, konkurrencës ose

parazitëve.

2.3. Ekspeditat e realizuara në funksion të studimit

Ekspeditat i kemi fokusuar në katër hapësira kohore 2013, 2014, 2015, 2016. Në fillim të

pranverës, me qëllim që të vëzhgohet flora e hershme, për shkak se ky tip floristik është

më pak i studiuar. Në verë, periudhë e cila përkon me lulëzimin e shumicës së bimëve,

dhe në vjeshtë, me synim regjistrimin e bimëve me vegjetacion të vonë. Datat e gjithë

ekspeditave të zhvilluara, drejtimet e ndjekura janë dhënë më poshtë:

Ekspeditat e Vitit 2013

Dt. 04. 05. 2013. Pallçisht i epërm

Dt. 11. 05. 2013. Lisec

Dt. 18. 05. 2013. Banja e Sellcës

Dt. 25. 05. 2013 Kodra e Diellit (Popova Shapka)

Dt. 01. 05. 2013 Lajthiza (Leshnicë)

Dt. 06. 08. 2013 Turçin i vogël

Dt. 07. 09. 2013. Rogaçevë

Dt. 08. 09. 2013. Luboten

Dt. 09. 09. 2013 Veshallë


50


Dt: 14. 06. 2014. Pallçisht i epërm

Dt: 21. 06. 2014. Lisec

Dt: 22. 06. 2014. Banja e Sellcës

Dt: 08. 08. 2014. Kodra e Diellit

Dt: 05. 05. 2014. Leshnicë

Dt: 06. 08. 2014. Maja e diellit (Tito vrv)

Dt: 07. 09. 2014. Rogaçevë

Dt: 08. 09. 2014. Luboten

Dt: 09. 09. 2014. Veshallë


Dt: 01. 05. 2015. Kodra e Diellit, Livadhi i Cucave.

Dt: 03. 05. 2015 Pallçisht i epërm

Dt: 24. 05. 2015. Maja e Diellit (Titov Vrv)

Dt: 06. 06. 2015 Teqe e Shipkovicës

Dt: 07. 06. 2015 Jellovjan

Dt: 23. 06. 2015 Jellak, Cerepashin

Dt: 27. 06. 2015 Jellovjan- lumi Mazraça- liqeni artificial i Rakovecit

Dt: 09. 07. 2015 Brezë, tre ujëra mbi fsh. Tearcë.

Dt: 01. 08. 2015 bjeshka mbi fsh. Bozofcë.

Dt: 09. 08. 2015 Llakavicë, Sërmnovë (Gostivar). Lartësia mbidetare 780 m.

Dt: 30. 08. 2015. Maja e Diellit, Bakardan.

Dt: 02. 10. 2015 Varvara

Dt: 25. 10. 2015. Lyboten.

Dt: 07. 11. 2015. Bozofcë- Lajthizë (Leshnica).

Dt: 19. 12. 2015. Kodra e Diellit- Pallçisht i eperm.

Dt: 27. 12. 2015. Jellovjan, Kaptazha


51


Dt. 02. 01. 2016 Gjermë- Llacë

Dt: 07. 02. 2016 Fshati i ri (Novo Sellë).

06. 03. 2016 Fsh. Gjermë

24. 05. 2016 Liqeni i Bogovinës

04. 06. 2016 Liqeni i Zi

22. 06. 2016 Kodra e diellit, Maja e diellit (Popova Sapka, Titov vrv)

10. 07. 2016 Xhinibeg

28. 07. 2016 Liqeni i Veshallës

30. 07. 2016 Kodra e diellit

13. 08. 2016 Bozofcë, liqeni i Veshallës

25. 09. 2016 Fsh. i ri (Novo sellë), Ollovjan


01. 05. 2017 Jellovjan

13. 05. 2017 Bjeshka e Shipkovicës

14. 05. 2017 Gjermë

23. 07. 2017 Xhinibeg

02. 08. 2017 Luboten – Liqeni i Livadhisë


52

KAPITULLI III: REZULTATET DHE DISKUTIME

3.1. Pasuria floristike në Malin e Sharrit

Mali i Sharrit karakterizohet nga një florë shumë e pasur dhe mendohet se

gjenden rreth 2000 specie nga 3500 të identifikuara në Republikën e Maqedonisë.

Mali i Sharrit është një nga qendrat më të rëndësishme ballkanike dhe evropiane e

endemizmave subendemike, relikte dhe të rralla. Në Malin e Sharrit gjenden rreth 200

taksone endemike dhe subendemike (specie, subspecie). Orofite stenoendemike (specie të

cilat gjenden vetëm në Sharr).

Këto specie janë të periudhes terciare, më rrallë glaciale. Specie të tilla kërkojnë

një mbrojtje speciale: Klokëza e shmukerit (Silene schmuckeri), Karafili i malit (Dianthus

scardicus), Bornmullera dieckii, Draba korabensis, Sedum flexuosum, Zorëca e Dorflerit

(Potentilla doerfleri), Krokusi i Sharrit (Crocus scardicus) dhe Oxytropis korabensis.

Orofitet terciare (Specie malore me vjetërsi terciare). Ato më shpesh janë specie

stenoendemike dhe subendemike: Arneni i bardhë (Pinus peuce), Robulli (Pinus

heldreichii), Klokëza e Waldsteinit (Silene Waldsteinii), Klokëza e Lerkenfeldit (Silene

lerchenfeldiana), Klokëza yllore (Silene asterias), Iriqëza i shkëmbinjve (Ptilotrichum

rupestre), Shievereckia doerfleri, Iberis sempervirens, Hesperis dinarica, Iriqëza

(Saxifraga androsaceae), Iriqëza (Saxifraga glabela), Potentilla montenegrina,

Anthyllus aurea, Acer heldreichii, Rhamnus pumilla, Manushaqe e Sharrit (Viola

Grisebachiana), Heacleum orphanidis, Soldanella dimoniei, Veronica satureioides,

Tozzia alpia, Ramonda serbe (Ramonda serbica) dhe Ramonda e natalit (Ramonda

nathaliae), Narteca e Sharrit (Nerthecium scardicum), Zambaku shqiptar (Lilium

albanicum), Gymnadenia frywaldsiana, Rododendroni ngjyrë ndryshku (Rhododendron

ferrugineum) dhe Linarie alpine (Linaria alpina).

Specie akullnajore me përhapje arkto-alpine (specie nga koha e akullnajave).

Ato janë shumë të rralla në gadishullin ballkanik: Selaginella selaginoides, Diphasium

alpinium, Cryptogramma crispa, Salix herbaceae, Salix reticulata, Rumex nivalis, Silene

rupestris, Rhodiola rosea, Saxifraga bryoides, Saxifraga androsaceae, Geum reptans,

Epilobium anagallidifolium, Loiseleuria procumbens, Veronica alpina, Veronica aphylla,

Pedicularis oederi, Erigeron uniflorus, Saussurea alpina, Carex foetida.

Sipas metodologjisë së hartuar më parë janë kryer rreth 44 ditë ekspedita ne

terren, është grumbulluar dhe përcaktuar materiali bimor. Është hartuar listë paraprake e

florës dhe përhapja e tyre. Janë grumbulluar të dhëna me karakter të përgjithshëm lidhur

me gjeomorfologjinë, llojet e tokave, klimën dhe formacionet bimore kryesore.


53

Përcaktimi, klasifikimi dhe skedimi i bimëve të grumbulluara gjatë ekspeditave në

terren, u krye me qëllim që të nxirren përfundime mbi tipin e florës së zonës së marrë në

studim, dhe mbi tipin e bimësisë dhe habitateve. Pra, është përpunuar një listë e plotë

floristike dhe janë plotësuar e finalizuar skedat e rilevimit. Vlerësojmë se ky numër është

edhe i madh, nëse marrim në konsideratë pyjet shumë të dendura dhe shpatet e pjerrëta ku

rilevimet tona janë të pakta apo dhe mungojnë.

Lista e plotë florës është pasqyruar në tabelën floristike, në të cilën për çdo specie

të dhënë në listë, përveç emrit shkencor, jepet edhe emri shqip, familja, gjinia, statusi,

bioforma, korotipi, habitati, kodi i rilevimit, literatura dhe shënime terreni.

Për shembull:

FAMILJA PINACEAE

Gjinia Pinus.

P. peuce ( Ph; Mj-Q; Balkan)

Ph-Fanerofite -forma biologjike

Mj-Q-Periudha e lulezimit

Ballkan – Ballkanike- elementi floristik

3.2. Speciet e gjetura me të dhëna Sistematike dhe Ekologjike

NDARJA PTERIDOPHYTA

1. FAMILJA LYCOPODIACEAE

1. Gjinia Huperzia.

1. H. selago. (H; vere; SubKozmop).

2. Gjinia Diphasium

2. D. alpinum L. (Ch vere; Arcto-Alp).

2. FAMILJA SELAGINELLACEAE.

3.Gjinia Selaginella.

3. S. selaginoides L (H; vere; Artiko-Alpine).


54

3. FAMILJA EQUSETACEAE

4. Gjinia Equisetum.

4. E. arvense L. (G; Mj-K; Circumbor).

5. E. hyemale L. (H; Mj-K; Circumbor).

6. E. palustre L. (H; Mj-Q; Circumbor).

4. FAMILJA OPHIOGLOSSACEAE

5. Gjinia Botrychium

7. B. lunaria (G; K-G; SubKozmop).

5. FAMILJA SINOPTERIDACEAE

6. Gjinia Cheilantes.

8. Ch. persica (G; Mj-K; Sub-Balkan).

9. Ch. marantae L. (G; Q-Sh; Paleosubtrop).

6. ADIANTHACEAE

7. Gjinia Adianthum.

10. A. capillus-veneris (G; Q-K; Pantropic).

7. FAMILJA CRYPTOGRAMMACEAE

8. Gjinia Cryptogramma.

11. C. crispa L. (G; Q-K; Circumbo).

VII. FAMILJA HYPOLEPIDIACEAE

9. Gjinia Pteridium.

12. P. aquilinum Kuhn. (G; Q-K; Kozmop).

8. FAMILJA ASPLENIACEAE

10. Gjinia Asplenium.

13. A. septentrionale L. (G; Q-K; Circumbor).


55

14. A. viride Hudson (G; M-K; Circumbor).

15. A. ruta-muraria L. (G; K-Sh; Circumbor).

16. A. trichomanes L. (G; Mj-Sh; EuJl).

17. A. adianthum-nigrum L. (G; Mj-K; Paleotemp).

18. A. fissum Kit. Ex WiLd. (G; Q-K; EuJ).

11. Gjinia Ceterach.

19. C. officinarum DC. In Lam & DC. (G; Mj-K; Eurasiat)

12. Gjinia Phyllitis.

20. Ph. scolopendrium (G; Q-G; Circumbor)

9. FAMILJA BLECHNIACEAE

13. Gjinia Blechnum

21. B. spicant (L).Sm (H. Vere, Cosmop.)

10. FAMILJA ATHYRACEAE

14. Gjinia Athyrium.

22. A. filix-femina (G; Q-G; SubKozmop)

15. Gjinia Cystopteris.

23. C. fragilis (G; Mj-Q; Kozmop)

11. FAMILJA ASPIDIACEAE

16. Gjinia Polystichum

24. P. lonchitis L (G; Q-G; Circumbor).

25. P. illyricum Hayek .(G; Q-G; Circumbor


56

26. P, aculeatum L. .(G; Q-G; EuMed).

17. Gjinia Dryopteris

27. D. filix-mas L. (G; Q-G; SubKozmop).

28. D. villarii (Bellardi) (G; Q-G; EuJ).

29. D. dilatata (Hoffm.) .(G; Q-G; Circumbor).

18. Gjinia Gymnocarpium

30. G. dryopteris L. Newman (G; Q-G; Circumbor).

12. FAMILJA POLYPODIACEAE

19. Gjinia Polypodium.

31. P. vulgare. L. (G; Mj-N; Circumbor).

NDARJA SPERMATOPHYTA

NËNDARJA GYMNOSPERMAE

13. FAMILJA PINACEAE

20. Gjinia Abies

32. A. alba Mill. ( Ph+; P-Mj; EuJ).

33. A. borisii-regis (Ph; P-Mj; Balk).

21. Gjinia Picea.

34. P. abies L. ( Ph; P-Mj; Circumbor).

22. Gjinia Pinus.

35. P. peuce ( Ph; Mj-Q; Balkan)


57

36. P. nigra ( Ph; P-Mj; EuJ)

37. P. mugo ( Ph; Mj-Q; Eurasiat)

38. P. sylvestris L. ( Ph; Mj-Q; Eurasiat)

39. P. heldreichii (Ph; Mj-Q; Balk)

14. FAMILJA CUPRESSACEAE

23. Gjinia Juniperus

40. J. communis (Ph; P-Mj; Circumbor)

41. J. oxycedrus subsp. oxycedrus ( Ph; Ms-P; EuMed)

42. J. communis subsp. nana (Wild.) ( Ph; P-Mj; Circumbor)

15. FAMILJA TAXACEAE

24. Gjinia Taxus.

43. T. baccata ( Ph; G; Paleotemp)

NENDARJA ANGIOSPERMAE

KLASA DICOTYLEDONE

16. FAMILJA SALICACEAE

25. Gjinia Salix

44. S. alba (Ph; Ms-P; Paleotemp).

45. S. alpina Scop. (Ch; Mj-Q; Artico-Alp)

46. S. caprea (Ph; Ms-P; Paleotemp).

47. S. cinerea (Ph; Ms-P; Paleotemp).


58

48. S. fragilis (Ph; Ms-P; Eusiber).

49. S. herbaceae (Ch; Q-K; EuAz).

50. S. reticulata (Ch; Mj-Q; Artico-Alp)

51. S. retusa (Ch; Q-K; EuJL)

52. S. silesiaca Wild. (Ch;Mj-Q; Eusiber)

53. S. triandra (Ph; Ms-P; Eusiber).

54. S. waldsteiniana (Ch; Q-K; Artico-Alp)

55. S. eleagnos (Ph; P-Mj; EuJ).

56. S. purpurea (Ph; Ms-P; EuAz).

26. Gjinia Populus.

57. P. tremula L. (Ph; Ms-P; Eusiber).

58. P. alba L. (Ph, Sh-Ms, Paleotemp).

59. P. canescens (Aiton) (Ph, Ms-P. EuJ).

60. P. nigra L.(Ph, Ms-p, Paleotemp)

17. FAMILJA JUGLANDACEAE

27. Gjinia Juglans.

61. J. regia L.( Ph; P-Mj; Eurasiat).

18. FAMILJA BETULACEAE

28. Gjinia Betula.

62. B. pendula Roth. (Ph; P; Eusiber).


59

63. B. pubescens Ehrh. (Ph; P; Eusiber).

29. Gjinia Alnus

64. A. glutinosa L.(Ph;Sh-Ms; Paleotemp).

65. A. incana L. (Ph;Sh-Ms; Circumbor).

66. A. viridis (Chaix) D. C. (Ph;Sh-Ms; Circumbor).

19. FAMILJA CORYLACEAE

30. Gjinia Carpinus.

67. C. betulus L. (Ph;P-Q; Eu-Kaukaz).

68. C. orientalis Miller (Ph; Ms-Mj; Pontike).

31. Gjinia Corylus

69. C. avellana L. (Ph;Sh-Ms; Eu-Kaukaz).

70. C. colurna L. (Ph; Sh-Ms; Eu).

20. FAMILJA FAGACEAE

32. Gjinia Fagus.

71. F. sylvatica L. (Ph; Mj; EuQ).

33. Gjinia Castanea,

72. C. sativa Miller (Ph; Mj-Q; EuJL).

34. Gjinia Quercus.

73. Q. cerris L. var. austriaca (Wild.) (Ph; P-Mj; Eurimedit).

74. Q. pubescens Wild (Ph; P-Mj; EuJL).


60

75. Q. petraea Liebl. (Ph; P-Mj; Eu).

21. FAMILJA ULMACEAE

35. Gjinia Ulmus –Vidh

76. U. carpinifolia Ruppius ex Suckov ( Ph; Sh-Ms; Eu-Kaukaz)

77. U. glabra Hudsn. (Ph; Sh-Ms; Eu-Kaukaz).

78. U. minor Miller. (Ph; Sh-Ms; Eu-Kaukaz).

22. FAMILJA CANABACEAE – KERPORE

36. Gjinia Humulus-Sumbullar

79. H. lupulus L. (G-rz; Q-Sh; Eu-Kaukaz)

23. FAMILJA URTICACEAE – HITHRORE

37. Gjinia Urtica – Hither

80. U. dioica L. (H; Mj-Sh; SubKozmop)

81. U. urens L. (T; Mj-N; SubKozmop)

38. Gjinia Parietaria –Parietarie

82. P. officinalis L. (H; M-T;EuAz)

24. FAMILJA SANTALACEAE – SANTALORE

39. Gjinia Thesium – Armire

83. Th. alpinum L., Sp. PL. (H; Q-G; Artico-Alp)

25. FAMILJA POLYGONACEAE – NEJCORE

40. Gjinia Polygonum- Nejcë


61

84. P. alpinum All. (H; Q-K; Eu-Az).

85. P. arenastrum Borcan. (T; Q-T; SubKozmop).

86. P. aviculare L. (T; Q-Sh; Kozmop).

87. P. bistorta L. (H; Mj-G; Circumbor).

88. P. viviparum L. (H; Q-G; Artico-Alp).

89. P. persicaria L. (T; Mj-T; Subkozmop).

41. Gjinia Rumex – Lëpjetë

90. R. acetosa L. (H; Mj-G; Circumbor).

91. R. acetosella L. (H; P-G; Circumbor).

92. R. alpinus L. (G; Q-G; Med).

93. R. arifolius All. (H; Mj-G; Eusiber)

94. R.nivalis Hegetschë (H; K-G; Eusiber).

95. R. obtusifolium L.subsp. sylvestris (Wallr.); (H; Q-Sh; Eu-Kaukaz).

96. R. scutatus L. (H; Mj-G; Eu-Az).

97. R. tuberosus L. (T; Q-K; Sub-Balkan)

42. Gjinia Bistoria

98. B. major L. (H, Q-K, Eu-Az).

43. Gjinia Oxyria

99. O. digyna L. (H, Q-K, Circumbor).

26. FAMILJA CHENOPODIACEAE – KENOPODIORE


62

44. Gjinia Chenopodium- Minuer

100. Ch. botrys L. (T; K-Sht; EuAz).

101. Ch. bonus-henricus L. (H; Mj-G; Circumbor).

102. Ch. ficifolium Smith (T; K-Sht; Circumbor).

103. Ch. strictum Roth in Nov. PLan (T; K-Sht; Eurosib).

27. FAMILJA CARYOPHYLLACEAE – KARAFILORE

45. Gjinia Arenaria – Arenarie

104. A. biflora L. (T; Mj-G; Balk).

105. A. rotundifolia M. Bieb. (H; Q-G; Eu-Az).

106. A. leptoclados Reichenb. (T; Q-K; Artico-Alp ).

107. A. serpyllifolia L. (T; Mj-Sh; SubKozmop).

46. Gjinia Moehringia – Mëhringë

108. M. triervia L. (T; P-K; Artico-Alp).

109. M. ciliata (H; Q-G; EuQ &J).

47. Gjinia Minuartia – Minuarte

110. M. setacea Hayek. (H; Mj-K; Eu).

111. M. bosniaca (H; Q-K Subend).

112. M. recurva Boiss. (H; Mj-G; EuKaukaz).

113. M. verna L. subsp. scardica, (H; Mj-G; EuAz).

114. M. velenoskyi (T; Q-G; Subend).


63

115. M. capillacea (H; Q-G; EuJl).

48. Gjinia Stellaria – Stelare

116. S. graminea L. (H; Mj-K; EuAz)

117. S. nemorum L. (H; Mj-G; Eu-Kaukaz)

118. S. media (T; Ms-Sh; Kozmop)

119. S. holostea L. (H; Mj-K; EuAz)

120. S. alsine Grim. (H; Mj-G; Eu-Kaukaz)

49. Gjinia Cersastium- Cerast

121. C. alpinum (H; Q-K; Artico-Alp).

122. C. moesiacum (H; Q-G; Balk).

123. C. decalvans Schlosser. (H; Q-G; Balk).

124. C. gracile Dufour.(H; Q-G; Artico-Alp).

125. C. sylvaticum (H; Mj-K; EuQ).

126. C.banaticum Heuffel. subsp. kosanini (Georg.) (H; Q-G; Sub-Balk).

127. C. fontanum (H; P-G; Circumbor).

128. C. glomeratum Thuill. (T; Sh-Mj; EuMed).

129. C. brachypetalum Pers. Subsp. brachypetalum (T; Ms-K; EuMed).

130. C. lanatum Lam. vari. glutinosum Hayek. (T; Ms-Q; EuAz).

50. Gjinia Moenchia – Mënkë

131. M. mantica L. (T; Ms-K; MedV).


64

51. Gjinia Myoston- Mioston

132. M. aquaticum ( H; Ms-T; Eusib).

52. Gjinia Sagina- Saginë

133. S. procumbens L. (H; Ms-G; SubKozmop).

134. S. subulata Swartz. (H; Mj-G; Artico-Alp).

53. Gjinia Scleranthus- Sklerantë

135. S. perennis L. (H; Q-T; Eusiber).

136. S. annuus L. subsp. polycarpos. (T; Mj-K; Paleotemp).

54. Gjinia Paronychia- Zgjonjobër

137. P. kapela (Hacquet) (H; Q-K; Med).

138. P. cephalotes (H; Q-K; SubBalcan).

139. P. chionaea Boiss. (H; Q-K; SubBalcan).

140. P. macedonica Chaudhri subsp. Macedonica (H; Q-K; SubBalcan)

55. Gjinia Herniaria - Herniarie

141. H. glabra L. (T; Q-Sh; paleotemp).

142. H. incana Lam. (H; Mj-G; EuMed).

56. Gjinia Spergula – Spergulë

143. S. arvensis (T; Ms-K; Eu-SubKozmop).

57. Gjinia Spergularia – Spergulare

144. S. rubra L. (T; Ms-T; SubKozmop).


65

58. Gjinia Lychnis –Lihnis

145. L. coronaria L. (H; Mj-G; Med-Turan).

146. L. viscaria L. (H; Mj-K; Eusiber).

147. L. flos-cuculi L. (H; P-K; Eusiber).

59. Gjinia Agrostema - Kënkol

148. A. githago (T; P-K; Eusiber).

60. Gjinia Silene – Kokëz

149. S. acaulis L. (H; Q-K; Balk).

150. S. heuffelii Soo. Feddes Repert. (H; P-G; SubBalk).

151. S. ciliata Pourret. (T; Q-K; EuQ).

152. S. vulgaris Monsch. (H; Mj-G; Paleotemp).

153. S. borysthenica S.sendteri (H; Q-K; SubEndem).

154. S. pusilla Waldst. (H; Q-K; EuJ).

155. S. armeria L. (T; Mj-G; EuQ).

156. S. asterias Griseb. (H; Q-K; End. Balk).

157. S. multicaulis Guss. (H; Mj-K; Sub Balk).

158. S. ëaldsteinii Griseb. (H; Q-K; Balk).

159. S. saxifraga L. (H; Mj-G; EuJ).

160. S. bupleuroides L. (H; Q-K; Eu).

161. S. lerchenfeldiana Baumg. (H; Q-G; Balk).


66

162. S. linifolia Sibth. (H; Q-G; Balk).

163. S. sendtneri Boiss. (T; Q-G; Balk).

164. S. italica L. (H; P-K; EuMed).

165. S. trinervia Sebast.et Mauri (T; P-Q; SubBalk).

166. S. paradoxa L. (H; Q-G; Med).

167. S. viridiflora L. (H; Mj-Q; EuAz).

168. S. schmuckeri Wettst. (H; Mj-K; Endem).

61. Gjinia Drypis –Dripëz

169. D. spinosa (H; Q-G; SubBalk).

62. Gjinia Saponaria – Sapunqyqe

170. S. bellidifolia Sm. Spic. Bot. (H; Q-K; Balk).

171. S. officinalis L. (H; Q-G; Eusiber).

63. Gjinia Petrorhargia- Petrohagie

172. P. glumacea Chaub. (T; Mj-G; Balk).

173. P. prolifera L. (T; Mj-Sht; EuMed).

64. Gjinia Dianthus – Karafil

174. D. armeria L (T; Mj-G; Eu-Kaukaz).

175. D. cruentus Griseb. (H; Q-Sht; Balk).

176. D. degenii Bald (H; Q-G; Balk).

177. D. deltoides L. (H; Mj-Q; EuAz).


67

178. D. gracilis Sibth. (H; Q-G; SubEndem).

179. D. haematocalyx Boiss (H; Q-G; Balk).

180. D. hyalolepis Acht. et Lindtner(H; Q-G; Balk).

181. D. minutiflorus Ha Lacsy (H; Q-K; Balk).

182. D. pinifolius Sibth. et Sm. subsp. serbicus Wettst. (H; Q-G; Balk).

183. D. scardicus Wettst. subsp. bertisceus var. alpestris (H; Q-G; Subend).

184. D. superbus L. subsp. speciosus (H; Q-G; Arct-Alp).

185. D. viscidus Bory et. Chaub. (H; Q-G; Balk).

28. FAMILJA RANUNCULACEAE - ZHABINORE

65. Gjinia Helleborus – Shpendër

186. H. odorus Waldst. et Kit. (G; J-Ms; EuJL).

66. Gjinia Nigella – Nigelë

187. N. arvernsis (T; Mj-K; EuMed).

67. Gjinia Trollius – Troll

188. T. europaeus L. (H; Mj-G; Artico-Alp).

68.Gjinia Actaea – Akte

189. A. spicata spicata L. (H; Mj-K; EuAz).

69. Gjinia Caltha – Lëpushtër

190. C. palustris L. (H; P-G; Circumbor).

70. Gjinia Aconitum – Akonit


68

191. A. lamarckii Reich. (H; Q-K; EuJ).

192. A. divergens Panç. ( H; Q-K;End-Ballk).

193. A. pentheri Hay ( H; Q-K; Ballk).

71. Gjinia Delphinium – Gjuhënuse

194. D. fissum (H; Mj-K; EuAz).

195. D. elatum L. (H; Mj-K; EuSib.)

72. Gjinia Consolida – Konsolidë

196. C. regalis (T; Q-G; EuMed).

73. Gjinia Anemone – Fillikate

197. A. nemorosa L. (G; Ms-Q; Circumbor).

198. A. apennina (H; Ms-Mj; EuJL).

199. A. narcissiflora L. (H; Ms-Q; Artico-Alp).

200. A. ranunculoides L. (H; Ms-Mj; EuJL).

74. Gjinia Pulsatilla

201. P. vernalis L. (H; Ms-Q; Artico-Alp).

75. Gjinia Clematis –Kulpër

202. C. flammula L. (liane; Mj-K; Eu-Med).

203. C. vitalba L. (liane; Mj-K; Eu-Kaukaz).

76. Gjinia Ranunculus- Zhabinë

204. R. acris L. (H; Mj-Sh; SubKozmop).


69

205. R. crenatus Waldst. et Kit. (H; Q-K; Artico-Alp).

206. R. degenii Kumm.et Jav. (H; Korab; Q-G; Endem).

207. R. demissus DC. (H; Q-G; EuJ).

208. R. illyricus L.(H; P-G; Eusiber).

209. R. lanuginosus L.(H; P-G; EuKaukaz).

210. R. montanus Wild. (H; Q-G; EuKaukaz

211. R. montenegrinus (HaL.) Lindt. ( H; Mj-G; EuAz

212. R. nemorosus DC.(H; Mj-G; EuJ).

213. R. ophioglossifolius ViLL (T; Ms-K; EuMed

214. R. platanifolius L. (H; Q-G; Eu).

215. R. psilostachys Griseb. (H; Q-K; SubBalk).

216. R. repens L. (H; Ms-Mj; Paleotemp).

217. R.serbicus (H; Q-G; SubBalk).

218. R. ficaria (H; J-Mj; EuAz).

77. Gjinia Aquilegia – Kanilqyqe

219. A. amaliae (H; Q-K; Balk).

220. A. alpina L. (H. Q-K, Sub.Alp).

78. Gjinia Thalictrum – Pipanollë

221. Th. alpinum L. (H; Mj-G; EuAz).

222. Th. aquilegifolium L. (H; Mj-K; Eu-Siber).


70

223. Th. minus L. (H; Mj-K; EuAz).

29. FAMILJA PAEONIACEAE – BOZHURORE

79. Gjinia Paeonia – Bozhure

224. P. officinalis (H; Ms- Q; Eu-Kaukaz).

30. FAMILJA BERBERIDACEAE – MYLQINORE

80. Gjinia Berberis – Mylqinë

225. B. vulgaris (Ch; Mj-Q; EuAz).

31. FAMILJA PAPAVERACEAE – LULKUQORE

81. Gjinia Papaver – Lulkuqe

226. P. rhoeas L. (T; Ms-K; MedL).

82. Gjinia Chelidonium – Tamlagjak

227. Ch. majus L. (H; P-Q; EuAz).

83. Gjinia Hypekoum – Hipekoi

228. H. imberbe (T; Sh-Mj; Paleotemp).

84. Gjinia Corydalis – Koridali

229. C. ochroleuca (G; Ms-Mj; Sub-Ballk).

230. C. solida L. (G; Ms-Q; Eu-Az).

85. Gjinia Fumaria – Lulepëllëmbi

231. F. officinalis L. (T; J-Sh; Paleotemp).

232. F. rostellata Knaf (T; P-K; Eu).


71

32. FAMILJA BRASICACEAE – KRYQORE

86. Gjinia Sisymbrium – Kukubinë

233. S. altissimum (T; Mj-Q; EuAz).

234. S. officinalis (T; Ms-G; Paleotemp).

87. Gjinia Alliaria – Bar hudhre

235. A. petiolata (MB) (T; P-Q; Paleotemp).

88. Gjinia Arabidopsis – Arabidops

236. A. thaliana L.(T; Sh-Mj; Paleotemp).

89. Gjinia Isatis – Izatis

237. I. tinctoria (T; P-K; Eu).

90. Gjinia Erysimum - Erisimë

238. E. comatum Panç. (T ; Q-K; Eu).

239. E. korabense Kumm. (T; Q-K; Balk).

240. E. kuemmerlei Jav. (T-H; Q-K; SubBalk).

91. Gjinia Malcolmia – Malkolmë

241. M. angulifolia Boiss. (T; Q-K; Balk).

92. Gjinia Barbarea – Barbare

242. B. balcana Pançiç. (H; Mj-K; Balk).

243. B. bracteosa Guss. (H; Mj-K; MedJ).

244. B. vulgaris R. Br. subsp. arcuata Hayek. (T; Mj-K; EuAz).


72

93. Gjinia Rroripa – Roripë

245. R. sylvestris (H; Mj-G; EuAz).

243. R. pyrenaica L. (H; Mj-Q; EuJ).

94. Gjinia Cardamine – Kardamine

244. C. acris Griseb. (G; P-Q; Balk).

245. C. impatiens L. (T; P-K; EuAz).

246. C. enneaphyllos L. (G; P-K; EuJL).

247. C. flexuosa With (T-H; P-K; Circumbor).

248. C. bulbifera L(G; P-K; Eu).

249. C. glauca Sprengel in DC. (G; Mj-K; EuJL ).

95. Gjinia Arabis – Arabëz

250. A. allioni DC (H; P-K; EuJ).

251. A. alpina L. subsp. flavescens (H; Mj-K; Artico-Alp).

252. A. bryoides Boiss. (H; Mj-K; Ballk).

253. A. auriculata Lam. (T-H; Q-G; EuL).

254. A. gracilis Spruner ex Boiss. (T; Mj-Q; Artico-Alp).

255. A. muralis BertoL (H; Ms-Q; EuJ).

256. A. sagittata (BertoL.) (T; Mj-K; EuJL).

257. A. sagittata (BertoL.) (H; Mj-Q; EuJ).

258. A. hirsuta (T-H; P-K; Eu).


73

259. A. scardica (Wettst.) (H; Mj-Q; Balk).

260. A. turrita L. (H; Mj-Q; EuJ).

96. Gjinia Aubrieta – Aubrietë

261. A. scardica (Wettst) Gustav.(Ch., MJ-Q, EuJ-Med.

262. A. gracilis Adams. (H; Mj-Q; Balk).

97. Gjinia Lunaria – Lunare

263. L. annua L. (T; P-Mj; EuJL).

98. Gjinia Alyssum – Sericë

264. A. alysoides L. (T; P-G; EuMed).

265. A. corymbosum (Griseb.) Boiss. (H; Mj-K; Balk).

266. A. trichostachyum Rupr. (H; Mj-K; Balk).

267. A. saxatile L. (H; Mj-Q; Med).

268. A. serpentinum Micevski (H; Q-K; Eu).

269. A. scardicum Wettst (H; Q-K; Balk).

270. A. subvirescens Form (H; Mj-Q; Pont).

99. Gjinia Ptilotrichum – Ptilotrik

271. P. rupestre (Ten) Boiss.(H; Q-K; Arct-Alp).

100. Gjinia Draba - Drabë

272. D. dorfleri Wettst (H; Mj-Q; Balk).

273. D. lacaitae Boiss. (H; P-Mj; Balk).


74

274. D. lasiocarpa RocheL. Sched. (H; Mj-Q; Eu).

275. D. scardica (H; Mj-Q; Balk).

276. D. muralis L (T; Ms-Mj; Circumbor).

277. D. korabensis Kumm, et Deg (H; Mj-Q; SubEndem).

278. D. scardica (Griseb.) Degen & Dorfler (H; Mj-G; Eu

101. Gjinia Erophila – Erofilë

279. E. verna L. subsp. verna (T; Ms-Mj; Circumbor).

102. Gjinia Capsella – Shtrapër

280. C. bursa-pastoris L. (T; Ms-Dh; Kozmop).

103. Gjinia Hutchinsia

281. H. brevicaulis Sprenge L. (Ch, Mj-K, EuQ

104. Gjinia Thlaspi – Tlasp

282. Th. arvense L. (T; P-K; Eu).

283. Th. microphyllum Boiss. Et Orph. (H; Mj-K; Subend).

284. Th. bellidifolium Griseb. (H; Q-K; Balk).

285. Th. praecox Wulfen in Jack. (H; P-G; EuJL).

105. Gjinia Aethionema – Etionemë

286. A. saxatile L. (T/H; Mj-Q; Med).

106. Gjinia Iberis

287. I. sempervirens L. (H; Mj-Q; Med).

107. Gjinia Lepidium – Djegës

287. L. perfoliatum (T; P-Q; Eusiber).

288. L. latifolium (H; QK; EuAz).

33. FAMILJA RESEDACEAE – SHUKULLORE

108. Gjinia Reseda – Shukull

289. R. luteola (T; P-Q; EuAz).

34. FAMILJA CRASSULACEAE – KRASULORE


75

109. Gjinia Umbilicus – Gjasë

290. U. erectus DC. (H; Ms-Q; SubBalk).

110. Gjinia Sempervivum – Burgull

291. S. marmoreum Griseb. (H; K-G; Eu).

292. S. kosaninii Praeger (Ch; K-G ; End.Ballk).

293. S. macedonicum Praeger. (H; K-G; EuJ-Med).

111. Gjinia Jovibarba – Jovibarbë

294. J. heuffelii (Schott) (Ch; K-G; SubBalk).

295. J. hirta (Ch; K-G; SubBalk).

112. Gjinia Sedum – Rrushqyqe

296. S. acre L. (H; Mj-G; Eu-Kaukaz).

297. S. album L.(H; Q-G; EuMed).

298. S. alpestre Vill. (H; Mj-K; EuQ).

299. S. annum (T; Q-K; Artico-Alp).

300. S. cepaea L. (T; Mj-G; EuJL).

301. S. dasyphyllum L. (H; Mj-G; EuMed).

302. S. flexuosum Wettst (H; Mj-G; EuQ).

303. S. hispanicum (T; Mj-K; EuJL).

304. S. magellense Ten. (H; K-G; SubBalk).

305. S. ochroleucum Chaix in ViLL (H; Mj-K; Med).

306. S. pallidum Bieb(T; Mj-K; SubBalk).

307. S. rubens L. (T; Mj-K; Med-Atlant).

308. S. sartorianum Boiss (H; Mj-K; Balk).

35. FAMILJA SAXIFRAGACEAE - IRIQEZORE

113. Gjinia Saxifraga – Iriqëz

309. S. adscedens L. (T; Q-G; Eu).

310. S. aizoides L.(H; K-Sh; Circumbor).

311. S. androsacea L.(H; Q-G; Eu).

312. S. bryoides (H; Q-G; Artico-Alp).


76

313. S. bulbifera L. (H; P-Q; Med).

314. S. exarata Will. (H; Q-G; EuKaukaz).

315. S. glabella BertoL. (H; Q-K; Balk).

316. S. grisebachii (H; Q-G; Balk).

317. S. marginata Sternb (H; Mj-K; SubBalk).

318. S. oppositifolia (H; Mj-G; Artico-Alp).

319. S. pedemontana All (H; Q-G; Subend).

320. S. rotundifolia L. (H; Mj-K; Eu-Kaukaz).

321. S. scardica (H; Q-G; Balk).

322. S. tridactylites L, (T; Q-K; EuMed).

323. S. paniculata Miller (H; Q-G; Artico-Alp).

324. S. sempervivum (H; Q-K; Balk).

114. Gjinia Chrysosplenium – Sherq

325. Ch. alternifolium L. (H; Ms-Q; Circumbor).

36. FAMILJA PARNASSIACEAE - PARNASIORE

115. Gjinia Parnassia – Parnasë

326. P. palustris L. (H; K-G; Eu-Siber).

37. FAMILJA GROSSULARIACEAE – GROSULARIORE

116. Gjinia Ribes – Ribes

327. R. uva-crispa L. (Ph; P-Mj; Eu-Az).

328. R. alpinum (Ph; P-M; Eusiber).

38. FAMILJA ROSACEAE – TRENDAFILORE

117. Gjinia Aruncus – Arunkë

329. A. dioicus Rafin. (H; Mj-G; CirkBoreal).

118. Gjinia Filipendula – Filipendulë

330. F. vulgaris Moench, Meth. (H; Mj-K; EuAz).

119. Gjinia Rubus – Manaferrë

331. R. canescens DC. (NPh; Mj-K; MedV).

332. R. discolor Weiche&Nees, Rubi Germ (NPh; Q-K; EuAz).


77

333. R. idaeus L. (NPh; Mj-Q; Cirkbor).

334. R. lloydianus Genev. (NPh; Mj-Q; EuAz).

335. R. schleicheri Weihe ex Tratt. (NPh; Q-K; EuAz).

120. Gjinia Rosa – Trëndafil

336. R. canina L. (NPh; Mj-K; EuAz).

337. R. corymbifera Borkh. (NPh; Mj-K; EuAz).

338. R. dumalis Bechst. NPh; Mj-K; EuAz).

339. R. glauca Pourret. (NPh; Mj-K; EuJ).

340. R. pendulina L. (NPh; Mj-K; EuJ).

341. R. tomentosa Sm.(NPh; Q-K; Pont-EuQ).

342. R. villosa L. (NPh; Q-G; EuQ-Pont).

343. R. rubiginosa (NPh; Mj-K; EuAz).

121. Gjinia Sanguisorba – Sanguisorbë

344. S. minor (H; Q-G; Eu-Asiat).

345. S. officinalis L. (H; Mj-G; Circumbor).

122. Gjinia Dryas – Driadë

346. D. octopetala L. (Ch; Q-K; Arkt-Alp).

123. Gjinia Geum – Mëlakë

347. G. coccineum Sm. in.Sibth. (H; Mj-K; EuJL).

348. G. molle Vis.&Panç. (H; Q-K; Med).

349. G. montanum L (H; K-G; EuJ).

350. G. reptans L(G; K-G;Alp).rel.Glaciale

351. G. rivale L. (H; Q-K; Cirkumbor).

352. G. urbanum L (H; Mj-G; Circumbor).

124. Gjinia Potentilla – Potentillë

353. P.àrgentea L. (H; Mj-K; Med).

354. P. astracanica Jack. H; Mj-K; Cirkumbor

355. P. aurea L. (H; Q-G; EuJ).

356. P. balcanica (Wolf) (H .; Q-K; EuJ)


78

357. P. detommasii Ten.(H; Mj-K; EuJL).

358. P. doerfleri Wettst (H. Q-K; End.)

359. P. montenegrina Pant. (H; Q-K; EuJL).

360. P. obscura Wild (H; Q-G; Arct-Alpine).

361. P. pedata Nestler, (H; Mj-G; EuAz).

362. P. reptans L.(H; Q-G; Subkozmop).

363. P. speciosa (Ch; Q-K; Balk).

364. P. sulphurea Lam. (H; Mj-K; Pontike).

365. P. ternata Koch. (H; Q-K ,SubBalk).

125. Gjinia Fragaria – Luleshtrydhe

366. F. vesca L.(H; Mj-Q; Eu-Siber).

367. F. moschata Duchesne (H; Mj-Q; EuQ).

126. Gjinia Alchemilla –Alkemilë

368. A. acutata Buser. (H; Q-K; EuJ).

369. A. acutiloba Opiz. (H; Q-K; EuAz).

370. A. arvensis L. (H; Q-K; Eu-Siber).

371. A. alpine L . (H. Q-K Eu-Sib).

372. A. connivens Buser, (H; Q-K; EuAz).

373. A. crinita Buser, (H; Q-K; EuAz).

374. A. effusa Buse . (H; Q-K; EuAz).

375. A. fissa Gunther&Schummel. H; Q-K; EuAz).

376. A. flabellate Buser. (H; Q-K; EuJ).

377. A. glaucescens Wallr. (H; Q-K; EuAz).

378. A. gracilis Opiz. (H; Q-K; EuAz).

379. A. heterophyla Rothm. (H; Q-K; Balk).

380. A. heterotricha Rothm. (H; Q-K; EuAz).

381. A. monticola Opiz. (H; Q-K; Eu-Siber).

382. A. pirinica Pawl. (H; Q-K; EuJ).

383. A. reniformis Buser. (H; Q-K; EuAz).


79

384. A. serbica (Fritsch)Pawl. (H; Q-K; EuAz).

385. A. bulgarica Rothm. (H; Q-K; EuAz).

386. A. xanthochlora Rothm. (H; Q-K; EuAz).

127. Gjinia Pyrus- Dardhë

387. P. amygdaliformis Vill. (Ph; P-Mj; Med).

128. Gjinia Malus – Mollë

388. M. sylvestris Miller (Ph; P-Mj; EuQ-Kaukaz).

389. M. dasyphylla Borkh. (Ph; P-Mj; SuBalk).

129. Gjinia Sorbus – Vadhë

390. S.domestica L. (Ph; P-Mj; EuMed).

391. S.aucuparia L.(Ph; Mj-Q; Eu).

392. S.chamaemespilus (NPh; Q-K; EuJ).

393. S. semipinnata (Roth.) (Ph; Mj-Q; EuAz).

130. Gjinia Amelanchier – Sqaph

394. A.ovalis Medicus (Ph; P-Mj; Med).

131. Gjinia Cotoneaster – Borbull

395. C.integerrimus Medicus. (NPh; Mj-Q; EuAz).

396. C.nebrodensis (Guss.) (NPh; Mj-Q; EuJ-Pont).

132. Gjinia Crataegus – Murriz

397. C. heldreichii Boiss. (Ph; Mj-Q; Balk).

398. C. incana Dzekov (Ph; Mj-Q; Eu).

399. C. monogyna Jack. (Ph; P-Q; Paleotemp).

400. C. sericeus Dzekov (Ph; Mj-Q; Eu).

401. C. orientalis Pall. ex Bieb (Ph; Mj-Q; Med).

133. Gjinia Prunus – Kumbull

402. P. cocomila Ten.(Ph; P-Mj; Med).

403. P. spinosa L. (Ph; P-Mj; Eu-Kaukaz).

404. P. prostrata L (Ph; Mj-Q; Pal-Subtrop).


80

39. FAMILJA LEGUMINOSAE – BISHTAJORE

134. Gjinia Lembotropis – Drokth

405. L. nigricans L. (Ph; Q-G; EuQ-Pont).

135. Gjinia Cytisus – Vjexhës

406. C. decumbens (Ch; P-Q; EuL).

407. C. nigricans L. (Ch; P-Q; Ballk).

136. Gjinia Podocytisus

408. P. caramanicus Boiss.(Ph, G-SH,Ballk)

137. Gjinia Chamaecytisus – Kamecitizë

409. C. austriacus L. (Ch; Mj-Q; Eu).

410. Ch. hisutus (Ch; P-Q; Eu-siber).

411. Ch. ciliatus (Ch; P-Q; EuL-Q).

412. Ch. heuffelii Griseb.et Schenk) (Ch; Mj-K; SubEnd).

413. Ch. jankae (Ch; Q-G; Balk).

138. Gjinia Genista – Gjineshtër

414. G. depressa M.B. (Ch; Q-K; Eu).

415. G. hassertiana (BaLd.) var. glabrata Markgr. (Ch; Q-K; Eu).

139. Gjinia Robinia – Robinie

416. R. pseudoacacia L. (Ph; P-Q; AmV).

140. Gjinia Galega – Qerbash

417. G. officinalis (H; Mj-K; EuL-Pont).

141. Gjinia Colutea – Fshikëkartë

418. C. aeborescens L. (Ph; Mj-Q; Eu-Med).

142. Gjinia Astragalus – Arithe

419. A. australis L. (H; Q-K; Balk).

420. A. hirtus Bunge. (H; Q-K; Eu J).

421. A. depressus L. (Ch; Q-K; EuJP ).

422. A. onobrychis Boiss. (H, Q-K, Med-Pont)

423. A. glycophyllos (H; Mj-K; Eu-Siber).


81

143. Gjinia Oxytropis – Oksitropë

424. O. campestris L. (H; Q-K; Balk).

425. Oxytropis dinarica (Murb.). (H; Q-K; Balk).

426. O. halleri subsp. korabensis (Kummerle & Javorkas (H; Q-K; EuQ-Med).

427. O. lapponica (Wahlenb.) (H; Q-K; EuAz).

428. O. purpurea (Bald.) (H; Q-K; SubEnd).

144. Gjinia Vicia – Grashinë

439. V. icana Gouan (H; Mj-G; Eu-Med).

440. V. lathyroides L. (T; Ms-Mj; EuMed).

441. V. pannonica Crantz. susbsp. Pannonica (T; P-Mj; Eu-Med).

442. V. sepium L.(H; Q-K; Eu-Siber).

443. V. sylvatica L. (H; Q-G; Eu-Siber).

444. V. tetrasperma L. (T; 0.10-0.60; I-II-186; Ms-Mj; Eu-Med).

445. V. pisiformis (H; Mj-Q; EuQ-Kaukaz).

446. V. sativa (T; Ms-Q; Med-Tur).

145. Gjinia Lathyrus – Vingjër

447. L. nissolia L. (T; P-Q; Eu-Med).

448. L. latifolius L. (H; Mj-G; EuJ).

449. L. axiflorus (Desf) var. LaxifLorus (H; Q-G; Pont).

450. L. sphaericus Retz. (T; Mj-Q; Eu-Med).

451. L. tuberosus L.(T; Mj-Q; Paleotemp).

452. L. venetus (Miller) (G; P-Mj; Pont).

453. L. montanus (G; Mj-Q; EuQ).

454. L. alpestris (G; Mj-K; Balk).

146. Gjinia Ononis – Kalamuth

455. O. spinosa (Ch; Mj-Sh; EuMed).

456. O. arvensis L. var. spinescens (Ch; Mj-Sh; EuMed).

147. Gjinia Melilotus – Makth

457. M. alba (T; K-Sh; EuAz).


82

458. M. officinalis L (H; K-Sh; EuAz).

148. Gjinia Trigonella – Trendelinë

459. T. monspeliaca L. (T; Ms-Q; EuMed).

149. Gjinia Medicago – Jonxhë

460. M. arabica L. var. arabica (T; P-Q; EuMed).

461. M. lupulina L.var. willdenoviana Koch. (T; P-K; PaleoTemp).

462. M. prostrata Jack. var. prostrata (H; Mj-K; EuJ)

150. Gjinia Trifolium – Trifil

463. T .arvense L (T; P-Q; Paleotemp).

464. T. badium Schreb. (H; Q-G; EuJ).

465. T. dalmaticum Vis (T; Mj-K; Balk).

466. T. hybridum L. subsp. hybridum (H; Mj-G; MedAtl).

467. T. medium L. subsp. balcanicum Velen. (H; Mj-G; EuAz).

468. T. micranthum Viv. (T; P-Sh; Paleotemp).

469. T. montanum L. (T; Mj-G; EuJ-Pont).

470. T. noricum Wulfen,(T, ; Q-G; EuJP).

471. T. pallescens Schreber (H; K-G; EuJ).

472. T. pratense L. (H; Ms-T; EuSiber).

473. T. repens L (H; Mj-K; Eu).

474. T. resupinatum L. (H; P-K; Paleotemp).

475. T. striatum L (T; P-K; Paleotemp).

476. T. velenovskyi Vand. (T; Q-G; Balk).

477. T. vesiculosus Savi. (T; P-Mj; MedV).

151. Gjinia Dorycnium – Doriknë

478. D. herbaceum Vill.susp.macedonicum ( H/Ch; P-Q; EuQJ).

479. D. pentaphyllum Scop. subsp. germanicum (Gremli) ( H/Ch; P-Q; EuQJ).

152. Gjinia Lotus – Thuepulë

480. L. corniculatus L. var. alpinus (H; Mj-G; Paleotemp).

481. L. uliginosum (H; P-Q; Paleotemp).


83

153. Gjinia Anthyllis – Antilidë

482. A. aura Welden in Host var aurea. (Ch; Q-K; Balk).

483. A. montana (Ch; Mj-K; Med).

484. A. vulneraria L. var. albana (Wettst.) (H; Mj -G; EuMed).

154. Gjinia Coronilla – Milëz

485. C. elegans Pançiç (H; P-K; Eu).

155. Gjinia Hippocrepis – Hipokrepë

486. H. ciliata Wild (T; Ms-Mj; Med).

487. H. comosa L. (H; Mj-K; EuQ-J).

156. Gjinia Onobrychis – Esparcetë

488. O. montana DC.subsp. scardica (Griseb.) (H; Q-G; Balk).

489. O. pindicola Hausskn. (H;Mj-K; Balk).

490. O. scardica (Briseb) Halacsy. (H; Mj-K; Balk).

40. FAMILJA OXALIDACEAE – OKSALIDORE

157. Gjinia Oxalis – Tharbtushë

491. O. acetosella L. (H; P-Q; Circumbor).

41. FAMILJA GERANIACEAE – GERANIORE

158. Gjinia Geranium – Kamaroshe

492. G. aristatum Freyn & Sint., (H. Q-G, Balk.)

493. G. cinereum Cav.Monad (H; Q-G; SubBalk).

494. G. columbinum L. (T; Ms-K;EuSiberJ).

495. G. dissectum L. (T; Ms-K; EuAz).

496. G. lucidum L. (T; P-Q; EuMed).

497. G. macrorrhizum L.(G; Q-G; EuJL).

498. G. molle L. (T; Ms-T; EuAz-SubCosm).

499. G. pyrenaicum Burm. (H; Mj-G; EuAz).

500. G. eflexum L.(G; Q-G; MedVL).

501. G. robertianum L. (T; Ms-Sh; SubCosm).

502. G. sylvaticum L. (H; Q-G; EuAz).


84

42. FAMILJA LINACEAE- LINORE

159. Gjinia Linum – Linore

503. L. austriacum L. (H; Mj-Q; EuMed).

504. L. capitatum L.Kit. (H; Q-K; EuJL).

505. L. alpinum Jacq.(T; Mj-G; EuJuL)..

506. L. hirsutum L. (H; Mj-G; EuJL).

507. L. perenne L.(H; P-G; EuQ-J).

43. FAMILJA EUPHORBIACEAE – RRIELLORE

160. Gjinia Mercurialis –Merkurial

508. M. annua L. (T; J-Dh; Paleotemp).

509. M. perennis (G; P-Q; Eu-Kaukaz).

161. Gjinia Euphorbia – Rriell

510. E. amygdaloides L.var. chaixiana (G; Shk-K; EuKaukaz).

511. E. cyparissias L. (H; P-K; EuAz).

512. E. glabriflora Vis. subsp. glabriflora Vis (Ch; Mj-K; Balk).

513. E .helioscopia L (T; J-Dh; Kosm).

514. E. platyphyllos K. (T; Q-Sh; EuMed).

515. E. stricta L. (T; Q-Sh; EuKaukaz).

516. E. verrucosa L. (G; Q-K; EuSiber

44. FAMILJA POLYGALACEAE – POLIGALORE

162. Gjinia Polygala –Poligalë

517. P. comosa Schkuhr. Handb (H; Mj-G; EuQ-SiberQ).

518. P. major L. (H; Mj-K; MedL).

519. P. vulgaris L. (H; Mj-K; EuMed).

520. P. alpestris (H; Mj-G; EuJ).

45. FAMILJA ANACARDIACEAE – SHQEMORE

163. Gjinia Pistacia – Xinë

521. P. terebinthus L. (Ph; P-K; EuMed).


85

46. FAMILJA ACERACEAE – PANJORE

164. Gjinia Acer – Panjë

522. A. campestre L.(Ph; P-Mj; EuJL-AzP).

523. A. heldreichii Orph. subsp.heldreichii (Ph; Mj-Q; Balk).

524. A. hyrcanum Fischer&C.A. Meyer var. intermedium, (Ph; j-Q; Balk).

525. A. monspessulanum L. f. commutatum (PresL) (Ph; P-Mj; Eu-Med).

526. A. obtusatum Waldst.&Kit. In Ëild. (Ph; P-Mj; Eu).

527. A. platanoides L. (Ph; P-Mj; Eu-Kaukaz).

528. A. psudoplatanus L. var. pseudoplatanus (Ph; P-Mj; Kaukaz).

529. A. tataricum L.(Ph; P-Mj; EuJL-AzP).

47. FAMILJA HIPPOCASTANACEAE-HIPOKASTANORE

165. Gjinia Aesculus –Geshtenje kali

530. A. hippocastanum (Ph, P-Mj, Ballk.)

48. FAMILJA AQUIFOLIACEAE – ASHORE

166. Gjinia Ilex – Ashe

531. I. aquifolium (Ph; SubMed-SubAtl).

49. FAMILJA CELASTRACEAE – CELASTRORE

167. Gjinia Euonymus – Shikakuq

532. E. latifolius (L.) Miller Gard.Dict. (Ph; Mj-Q; Eu-Az).

50. FAMILJA RHAMNACEAE – ARRÇORE

168. Gjinia Rhamnus – Arç

533. Rh. alpinus L. (Ph; Mj-Q; Balk-Ilir).

534. Rh. pumilus Turra, Giorn (NPh; Mj-Q; EuJL).

51. FAMILJA TILIACEAE – BLINORE

169. Gjinia Tilia – Bli

535. T. tomentosa Moench (Ph; Q-K; Balk).

536. T. platyphyllos Scop. (Ph; Q-K; Balk).


86

52. FAMILJA MALVACEAE - MELLAGORE

170. Gjinia Malva – Mullagë

537. M. moschata L.(H; Q-Sh; EuMed).

538. M. neglecta Wallr. (T; Mj-G; Paleotemp).

539. M. sylvetsris L/(H; Mj-G; EuSiber).

171. Gjinia Lavatera – Lavaterë

540. L. thuringiaca L. (H; Q-Sh; Siber).

53. FAMILJA THYMELEACEAE – THERROKORE

172. Gjinia Daphne – Xerxele

541. D. laureola L. (Ph; Ms-Mj; SubMed-SubAtl).

542. D. mezereum L.(NPh; Ms-Mj; EuSiber).

543. D. oleoides Schreb (NPh; Mj-Q; AzQ- Med).

173. Gjinia Thymelaea – Thërroke

544. Th. passerina L. (T; Q-G; EuMed).

54. FAMILJA GUTTIFERACEAE – GUTIFERORE

174. Gjinia Hypericum –Lulebasani

545. H. alpinum WK (H; Q-K; Eu-Az).

546. H. barbatum Jack. (H; Q-K; EuJL).

547. H. maculatum Crantz. (H; K-G; EuAz).

548. H. perforatum L. (H; Mj-G; Subkosmop).

549. H. richeri Vill. (H; Q-G; Eu).

550. H. rumeliacum Boiss. (Ch; Q-K; Balk).

551. H. umbellatum Kern.H; Q-K; Eu).

55. FAMILJA VIOLACEAE – MANUSHAQORE

175. Gjinia Viola – Manushaqe.

552. V. arvensis Murray. (T; Ms-Sh; EuAz).

553. V. chelmea Boiss. H; Q-G; SubBalk).

554. V. elegantula Schott. (H; Q-K; subEnd).

555. V. gracilis Sibth &Sm . (H; Q-K; Balk).


87

556. V. grisebachiana Vis. (H; Q-K; End.Balk).

557. V. kitaibeliana Schultes (H; Ms-K; Med).

558. V. latisepala Wettst. (H; Q-K; End.Balk).

559. V. macedonica Boiss. (H; Q-K; bEnd).

560. V. orphanidis Boiss.subsp. orphanidis (H; Q-K; end.Balk).

561. V. reichenbachiana Jord. ex Boreau (H; P-Q; EuSiber).

562. V. odorata (H; Ms-Q; EuMed).

563. V. schariensis Erben. (H; Q-K; SubEnd).

56. FAMILJA CISTACEAE – MENISHTORE

176. Gjinia Helianthemum – Heliantemë

564. H. canum L.(T; Ms-Mj; Eu-Med).

565. H. nummularium L. subsp. grandiflorum (Scop.) (Ch; Mj-G; Eu-Kaukaz).

566. H. oelandicum L.(Ch; Mj-G; Alp-Arct).

567. H. salicifolium L. (T; Ms-Mj; Eu-Med).

57. FAMILJA ONAGRACEAE – ONAGRORE

177. Gjinia Circaea – Cirke

568. C. lutetiana L (H; Q-K; Circum-Boreale).

178. Gjinia Epilobium – Epilob

569. E. alsinifolium ViLL. H; Q-G; Arct-Alpine).

570. E. angustifolium L.(H; Q-Sh; Circum-Boreale).

571. E. collinum Gmelin (H;Q-G; Eu).

572. E. gemmascens Meyer (H; Q-G; Balk).

573. E. lanceolatum Sebastini (H; Q-G; EuP).

574. E. montanum L. (H; Q-G; EuAz).

575. E. obscurum Schreber. (H; Q-G; Eu).

576. E. palustre L. (H; Q-G; Circum-Boreale).

577. E. parviflorum Screb. (H; Q-G; Paleotemp).

578. E. roseum Schreber subsp. roseum (H; Q-G; EuAz).


88

58. FAMILJA CORNACEAE – THANORE

179. Gjinia Cornus – Thanë

579. C. mass L.(Ph; Sh-P; EuJL-Pont).

580. C. sanguinea L . (Ph; Mj-Q; EuAz).

59. FAMILJA ARALIACEA – URTHORE

180. Gjinia Hedera – Urth

581. H. helix L. (Ph; Sh-P; SubMed-SubAtl).

60. FAMILJA APIACEAE– OMBRELLORE

181. Gjinia Astrantia – Astrantie

582. A. major L. f. elatior f. integra (H; Q-G; EuJ).

182. Gjinia Eryngium – Gjembardhë

583. E. campestre L. (H; K-Sh; EuMed).

584. E. serbicum Panç. (H; Q-K; Balk).

183. Gjinia Myrrhoides

585. M. nodosa (L.)Cannon (T; Q-K; Med).

184. Gjinia Chaerophyllum – Stërpujë

586. Ch. bulbosum L. var. aureum (H; Q-G; Balk).

587. Ch. hirsutum L (H; Q-G; EuQ)

588. Ch. temulentum (T/H; Mj-K; EuAz).

185. Gjinia Scandix – Finraspor

589. S. perfoliatum L. (T; P-Q; EuMed

186. Gjinia Myrrhis – Mirrë

590. M. nodosa (L.) Cannon (H; Q-G; EuJL).

187. Gjinia Bunium – Murojzë

591. B. alpinum (G; Mj-K; EuJ).

188. Gjinia Pimpinella – Pimpinelë

592. P. alpina L. (H; Q-G; Alp)

593. P. saxifraga L. var. saxifrage, (H; Q-G; EuAz)

189. Gjinia Cnidium – Vratik


89

594. C. silaifolium (Jack.) subsp. orientale (Boiss.) (H; Q-K; EuJL)

190. Gjinia Aegopodium - Egopodë

595. A. podagraria L. (H; Mj-G; EuAz).

191. Gjinia Seseli – Seseli

596. S. montanum (H; G-Sh; SubBalk).

597. S. elatum (H; G-T; Med).

598. S. peucedanoides (Bieb.) (H, Mj-Q, EjJ).

192. Gjinia Athamantha – Atamantë

599. A. macedonica (H; Q-K; EuJL-Balk).

600. A. haynaldii Borb. & Uechtr. (H; Q-K; Eu-Az).

193. Gjinia Silaum –silaum

601. S. silaus (H; Q-G; EuSiber).

194. Gjinia Meum – Vratik

602. M. athamanticum Jack. (H; Mj-G; EuP-Q).

195. Gjinia Physospermum

603. Ph. cornubiense (L.)(H, Q-G, Med-Atlant)

196. Gjinia Conium – Kukutë

604. C. maculatum (H; EuAz-Kozmop).

197. Gjinia Huetia

605. H. cynapioides (Guss.) (G, Q-K, MedVL)

198. Gjinia Bupleurum – Bupleur

606. B. falcatum subsp. cernuum (Ten.) (H; Q-G; EuAz).

607. B. commutatum Boiss.subsp.commutatum Vel. (T; Mj-G; SubBalk).

199. Gjinia Trinia – Netërz

608. T. dalechampii (Ten.) Janchen (H; Q-G; SubBalk).

609. T. glauca (L.)subsp. carniolica (A.Kerner ex Janchen)H. (H; Mj-K; EuJL).

200. Gjinia Falcaria – Falkare

610. F. vulgaris (T/H; Q-Sh; Eu-Siber).

201. Gjinia Carum – Karabotit


90

611. C. carvi L. (H; Q-K; EuAz).

612. C. graecum Boiss et Heldr. (H; Q-K; EuJ).

613. C. multiflorum (Sm.) Boiss. subsp. strictum (H; Q-K; SubBalk).

202. Gjinia Ligusticum – Vratik

614. L.mutellina (H; Q-G; EuJL).

203. Gjinia Angelica – Angjelikë

615. A. pancicci (H; Q-G; End.Ballk EuAz).

204. Gjinia Ferulago – Ferulagë

616. F. campestris (H; K-G; EuJ).

205. Gjinia Peucedanum – Selin

617. P. aegopodioides (Boiss.) (H; K-Sh; Balk).

618. P. oligophyllum (Griseb.) (H; K-G; Balk).

206. Gjinia Pastinaca – Pastinakë

619. P. sativa L. subsp. urens Çelak (H ;K-G; EuSiber).

207. Gjinia Heracleum –Herakle

620. H. sphondylium L. subsp. pyrenaiutcum (Lam.) Bonnier (H; Mj-Sh; Paleotemp).

208. Gjinia Malabaila – Malabailë

621. M . aurea (H; Mj-K; Balk).

209. Gjinia Laser – Lazer

622. L. trilobium (H; Q-G; EuJL).

210. Gjinia Laserpitium – Laserpicë

623. L. siler (H; Mj-G; EuJ).

211. Gjinia Orlaya – Orlajë

624. O. grandiflora (T; Mj-G; EuQ&J).

212. Gjinia Daucus – Karotë

625. D. carota (T; P-Mj; Paleotemp- Subkozm).

61. FAMILJA PYROLACEAE – PIROLORE

213. Gjinia Pyrola - Pirolë

626. P. minor L. (H; Mj-K; Circumbor).


91

214. Gjinia Orthilia – Ortilie

627. O. secunda L. (Ch; Q-K; Circumbor).

215. Gjinia Moneses – Monense

628. M. uniflora L.(H; Mj-K; Circumbor).

62. FAMILJA ERICACEAE – SHQOPORE

216. Gjinia Erica – Shqopë

629. E. herbacea (Ch; Sh-Q; EuQJ)

217. Gjinia Bruckenthalia

630. B. spiculifolia (SaLisb.)Reichb. (Ch; Sh-Q; Sub-Med)

218. Gjinia Arctostaphylos – Rrush arushe

631. A. uva-ursi L. (Ch; Mj-K; ArctAlp).

632. A. alpinus (Ch; Q-K; CircumBor-ArctAlp).

219. Gjinia Vaccinium – Thrashegër

633. V. myrtillus L. (Ch; Mj-K; CircumBor).

634. V. uliginosum L. (Ch; Mj-K; CircumBor).

635. V. vitis-idea L.(Ch, Mj-K, CircumBor)

220. Gjinia Rhododendron L.

636. R. ferrugineum L. (Ch; Sh-Q; EuQJ)

63. FAMILJA EMPETRACEAE – EMPETRORE

221. Gjinia Empetrum – Empetër

637. E. nigrum L. (Ch; P-Q; Arct-Alp).

638. E. nigrum L. subsp. hermaphroditum (Hag) Bocher(Ch; P-Q; Alp).

64. FAMILJA PRIMULACEAE – AGULIÇOR

222. Gjinia Primula – Aguliçe

639. P. halleri Gmelin (H; Mj-Q; EuJL-Alp).

640. P. minima L. (H; Q-K; EuJL).

641. P. officinalis L. (H; Q-K; Eu-Caucas).

642. P. veris L.(H; Ms-Mj; Med-EuP).

643. P. vulgaris Hudsonsubsp. intricata (H; Ms-Mj; Eu-Kaukaz).


92

223. Gjinia Androsace – Androsace

644. A. alpina (L.) Lam (H; Q-G; Eu-Az).

645. A. villosa L. (H; Q-G; Eu-Az).

646. A. hedraeantha L. (H; Q-G; End-Balk).

224. Gjinia Soldanella –Pratish

647. S. alpina (H; Mj-K; EuJ).

648. S. macedonica Meyer (H; Mj-K; Ballk.

649. S. pindicola Hausskn (H; Mj-K; Balk Rel.glac.).

225. Gjinia Lysimachia – Lisimake

650. L. vulgaris (H; Q-G; EuAz).

651. L. dubia (H; Mj-K; Balk).

226. Gjinia Anagallis – Bacapoj

652. A. minima (T; Mj-G; EuAz).

65. FAMILJA PLUMBAGINACEAE – PLUMBAGINORE

227. Gjinia Armeria.

653. A. alpina (DC) Willd. (Ch; Q-Sh; Eu QJL).

654. A. rumelica Bopiss. f. rumelica, Dorfl (Ch; Q-Sh; Eu QJL).

655. A. canescens (Host) Boiss. (Ch; Q-Sh; Eu QJL).

66. FAMILJA OLEACEAE – ULLINJORE

228. Gjinia Fraxinus – Frashër

656. F. ornus L.(Ph; Eu-MedV-Pont).

657. F. exelsior L. (Ph; P-Mj; EuKaukaz).

229. Gjinia Ligustrum – Voshtër

658. L. vulgare L. (NPh; Mj-K; Eu-AzP).

67. FAMILJA GENTIANACEAE – GENCIANORE

230. Gjinia Gentiana – Gencianë

659. G. asclepiadea L. (H; K-Sh; Eu).

660. G. cruciata L.(H; Q-Sh; Eu-Siber).

661. G. lutea L. subsp. symphyandra Murb. (H; Q-K; EuJ).


93

662. G. punctata L. (H; Q-G; EuQ Alp).

663. G. utriculosa L. (T; Q-Sh; EuJL).

664. G. verna Hay. (H;Mj-K; EuAz).

665. G. verna L. subsp. balcanica Pritchard (H;Mj-K; EuAz Alp).

666. G. verna subsp. macedonica L. (H; Mj-K; Balk).

231. Gjinia Gentianella – Gencianëz

667. G. bulgarica (Vel.) J. (T; Q-G; Balk).

668. G. ciliata L. (H; K-Sh; EuJ-Kaukaz).

232. Centaurium – Bar ethesh

669. C. erythraea Rafn. (T, Mj-G, Paleotemp)

68. FAMILJA ASCLEPIADACEAE – ASKLEPIADORE

233. Gjinia Vincetoxicum – Qenmbytëse

670. V. speciosum (H; Q-K; Balk).

69. FAMILJA CONVOLVULACEAE – DREDHJORE

234. Gjinia Cuscuta – Rroth

671. C. approximata Bab (T; mbi shkurre; Mj-K; PaleosubTropik).

672. C. europaea L. (T; mbi Urtica, Humulus, etj; Q-Sh; Paleotemp).

235. Gjinia Calystegia - Dredhje

673. C. silvatica (Kit.) Griseb. (H. P-T; EuJL).

236. Gjinia Convolvulus – Dredhje

674. C. arvensis L. (G, P-T, Paleotemp-Cosmo)

675. C. compactus Boiss (G, Q-K, Ballk)

70. FAMILJA BORAGINACEAE – BORAGINORE

237. Gjinia Lithospermum - Kokërrujë

676. L. officinale (H; Mj-K; EuSiber).

238.Gjinia Buglossoides - Buglosoide

677. B. purpurocaerulea (H; P-Q; EuJ-Pont).

239.Gjinia Onosma – Çikllë

678. O. heterophylla (H; Q-K; Balk).


94

240.Gjinia Cerinthe – Qirithë

679. C. retorta (T; Mj-G; Balk).

241.Gjinia Alkanna – Alkanë

680. A. nonneiformis Griseb. (H; Mj-K; Balk End).

681. A. scardica Griseb. (H; Q-K; SubEndem).

242.Gjinia Echium – Ushqerëz

682. E. vulgare L.(H; P-Sh; Eu).

243.Gjinia Pulmonaria – Pulmonare

683. P. officinalis L. (H; Ms-Mj; EuQ).

684. P. rubra Schott, Bot. Zeitung (H; Mj-G; SubBalk).

244.Gjinia Symphytum – Kufilmë

685. S. tuberosum L. (G; Ms-P; EuJL).

245.Gjinia Anchusa – Gjuhëlope

686. A. azurea P. Mill. (H; P-K; EuMed).

687. A. cretica Miller (T; Shk-Q; SubBalk).

688. A. officinalis L. var. officinalis (H; Mj-G; Pont).

246.Gjinia Myosotis – Lulemizë

689. M. alpestris F. W. Schmidt, (T/H; P-K; Eu-AzP).

690. M. scorpioides L., Sp. PL. (G; P-K; EuAz).

691. M. sparsiflora Pohl in Bot. (T; P-K; Eu).

692. M. stenophylla Knaf in Berchtold & Opiz(T; P-Q; Eu-AzP).

693. M. stricta stricta Link ex Roemer & Schultes (T; P-Q; EuMed).

694. M. suaveolens Waldst. & Kit. ex Wild. (H; Mj-G; Balk).

695. M. sylvatica Hoffm. (H; P-Sh; Paleotemp).

247.Gjinia Cynoglossum - Gjuhëqen

696. C. officinale L. (H; Mj-G; Eu).

248.Gjinia Solenanthus - Solenantë

697. S. scardicus (H; Q-G; SubEndem).


95

71. FAMILJA VERBEACEAE - VERBENORE

249.Gjinia Verbena – Barshpretkë

698. V. officinalis (H; Mj-Sht; Paleotemp).

72. FAMILJA LABIATAE – BUZORE

250.Gjinia Ajuga – Ajugë

699. A. genevensis (H; P-K; EuAz).

700. A. pyramidalis L. (H; Mj-K; Eu-Kaukaz).

251.Gjinia Teucrium – Arrsi

701. T. chamaedrys (Ch; Mj-K; EuMed).

702. T. polium L.(Ch; Q-G; Med).

703. T. montanum (Ch; Mj-G; EuJ).

252.Gjinia Scutellaria - Skutelarë

704. S. alpina Ch; Q-G; EuAz).

253.Gjinia Marrubium – Marubë

705. M. vulgare (H; Mj-G; SubKozmop).

254. Sideritis – Siderit

706. S. scardica Griseb (H; Q-K; Balk).

255. Gjinia Melitis – Melit

707. M. melissophyllum (H; Mj-G; SubBalk).

256. Gjinia Galeopsis – Galeopsë

708. G. speciosa (T; Q-G; EuAz).

709. G. bifida (T; Q-G; Eu-Siber).

257. Gjinia Lamium – Hithëbutë

710. L. album L (H; Ms-Dh; Pont-Med).

711. L. lutea L. H; Ms-Dh; EuAz).

712. L. purpureum L.(T; Ms-T; EuAz).

258. Gjinia Lamiastrum – Lamiastër

713. L. galeobdolon (H; Q-G; Eu-Kaukaz).

259. Gjinia Ballota - Ballotë


96

714. B. macedonicum (H; Q-G; Balk).

260.Gjinia Stachys – Sarushë

715. S. scardica (H; K-G; Balk)

716. S. serbica (T; Mj-Q; Balk).

717. S. alpina (H; Q-K; EuJ).

718. S. tymphaea (H; Q-K; SubBalk).

719. S. sylvatica (H; Q-G; Eu-Siber).

261. Gjinia Nepeta – Nepetë

720. N. nuda (H; Q-K; EuJ-Siber).

262. Gjinia Prunella - Prunelë

721. P. grandiflora (H; Q-G; EuJ).

722. P. vulgaris L. (H; P-T; Circumbor).

263. Gjinia Satureja – Trumzë

723. S. montana (Ch; K-Sht; MedP).

264. Gjinia Acinos - Mendërmirë

724. A. alpinus (Ch; Q-G; EuJ).

265. Gjinia Calamintha – Mendërmirë

725. C. grandiflora L.Moench (H; Mj-T; Med).

266. Clinopodium – Klinopod

726. C. vulgare (H; Q-G; Circumbor).

267. Gjinia Micromeria – Bishtmi

727. M. cremmophila (H; Mj-K; SubBalk).

728. M. cristata (H; Mj-K; Balk).

268. Gjinia Origanum – Rigonë

729. O. vulgare L. (H; Q-Sh; EuAz).

269.Gjinia Thymus – Lisër

730. Th. albanus Heinr. Braun (Ch/H ,Mj-G, B-End.)

731. T. striatus Vahl. (Ch/H; Mj-G; SubBalk).

734. T. cherlerioides (H; Q-G; Balk).


97

735. T. pulegiodes (H; P-G; EuAz).

736. Th. vulgaris L (H/Ch; P-G; Eu).

270.Gjinia Mentha - Mendër

737. M. longifolia (L.) Huds (H; Q-T; Paleotemp).

738. M. aquatica (H; Q-T; Paleotemp).

271.Gjinia Salvia – Sherbelë

739. S. officinalis L. (H; Mj-K; MeL).

740. S. verticillata L (H; Q-Sh; EuJ).

73. FAMILJA SOLANACEAE - HIKERORE

272.Gjinia Atropa – Helmarinë

741. A. bella-donna (H; Q-Sh; EU-Az)

273.Gjinia Solanum – Solane

742. S. nigrum (T; Ms-N; Kozmop).

74. FAMILJA SCROPHULARIACEAE - SARUSHTORE

274.Gjinia Verbascum – Netull

743. V. nigrum L (H; Q-G; Eu-SiberJ).

744. V. thapsus L. (H; Q-K; EuJ).

745. V. scardicola Bornm (H. Mj-K, EuMed)

746. V. phlomoides (H; Mj-K; EuMed).

275.Gjinia Scrophularia – Sarushtë

747. S. aestivalis (H; Mj-K; Balk).

748. S. umbrosa (H; Q-Sh; EuAz).

749. S. canina L. (H; P-Sh; EuMed).

276.Gjinia Linaria – Linarie

750. L. alpina (H; K-Sh; EuJ).

751. L. peleponnesiaca L. (H; Q-T; Balk).

277.Gjinia Digitalis – Luletogëzi

752. D. grandiflora Mill. (H; Q-G; EuJL).

753. D. ferruginea L. (H; Mj-K; medVL).


98

754. D. lanata (H; Mj-K; SubBalk).

755. D. viridiflora (H; Q-G; Balk).

278.Gjinia Veronica - Veronikë

756. V. alpina (H; Q-G; Artikoalpine).

757. V. austriaca (H; Mj-K; EuQ&L).

758. V. aphylla (T; Ms-Mj; Alp.).

759. V. chamaedrys L. (H; P-Q; Eu-Siber).

760. V. persica Poiret. (T; J-Dh; SubKozmp).

761. V. scardica (H; Mj-Sh; EuQ&J).

762. V. officinalis Ten (H; Q-G; EuSiber).

279.Gjinia Melampyrum - Grurëzi

763. M. scardicum Wettst. (T; Mj-K; Ballk).

280.Gjinia Euphrasia – Eufrasie

764. E. rostkoviana (T; Mj-Sh; Circumbor).

765. E. hirtella (T; K-Sh; Circumbor).

766. E. stricta (T; Mj-T; EuQ).

767. E. minima (T; Q-Sh; EuQ-J).

281.Gjinia Bartsia

768. B. alpina L. T; Mj-Sh; Circumbor-arktike).

282.Gjinia Odontites – Odontit

769. O. glutinosa (T; G-Sht; Balk).

283.Gjinia Pedicularis – Pediculare

770. P. verticillata (H; Mj-K; ArticoAlp).

771. P. petiolaris (H; Q-K; MedJL).

772. P. comosa (H; Q-K; EuJL).

773. P. leucodon (H; Mj-K; Balk).

284. Gjinia Rhinanthus - Takllinë

774. Rh. minor (T; Mj-Sht; circumbor).

775. Rh. melampyroides (T; Q-Sh; SubEndem).


99

75. FAMILJA GLOBULARIACEAE – TUREZORE

285. Gjinia Globularia – Turëz

776. G. cordifolia (Ch; P-G; EuQ-J).

76. FAMILJA GESNERIACEAE – GESNERIORE

286. Gjinia Ramonda – Ramondë

777. R. nathaliae Panç. et Petrov (H; Q-K; End.Balk).real-Terc

77. FAMILJA OROBANCHACEAE – SPARQORE

287. Gjinia Orobanche – Sparqe

778. O. alba (T; Mbi labiatae; Mj-K; EuAz).

779. O. reticulata (T; Mbi Compos. Dipsac; Mj-K; EuQ).

780. O . minor (T; Mbi Trifol; P-G; Paleotemp).

781. O. gracilis (T;Mbi Legum; Mj-K; Eu-Kaukaz).

782. O. elatior (T; Mbi Compos; Mj-K; EuQ).

783. O. pancicii (T; Mbi Dipsac; Mj-K; Balk).

78. FAMILJA LENTIBULARIACEAE – LENTIBULARIORE

288. Gjinia Pinguicula – Pinguikulë

784. P. balcanica Gasper (H; Mj-K; Balk End.).

79. FAMILJA RUBIACEAE – RREZORE

289.Gjinia Asperula - Njëgjire

785. A. cynanchica L. (H; P-Q; Eu-Med).

786. A. aristata L. (H; P-Q; EuJ).

787. A. capitata Kit & Schult. (H; P-Q; EuAz).

788. A. chlorantha Boiss & Heldr. (H; P-Q; Ballk).

789. A. doerfleri Wettst. (H; P-Q; Ballk).

790. A. longiflora Hayek.(G; P-Q; EuMed).

791. A. odorata L. (Ch; Q-G; EuMed).

290.Gjinia Galium - Ngjitëse

792. G. degeni Bald. Et Degen (H; Mj-G; Balk).

793. G. lucidum All. (H; Mj-G; Eu-Med).


100

794. G. sylvaticum L. (G; Mj-K; EuAz).

795. G. verum (H; Q-Sh; EuAz).

291.Gjinia Cruciata – Kruciatë

796. C. glabra (H; P-K; EuAz).

797. C. laevipes Opiz.(H, P-K.EuJ&Q)

80. FAMILJA PLANTAGINACEAE- PLANTAGINORE

292.Gjinia Plantago - Gjethedell

798. P. major L. (H; P-G; EuAz).

799. P. alpina (H; Mj-K; EuAz).

800. P. atrata (H; Q-G; EuJ).

801. P. lanceolata L. (H; P-N; EuAz).

81. CAPRIFOLIACEAE – DORËZONJORE

293.Gjinia Sambucus – Shtog

802. S. ebulus (G; Q-G; EuMed).

803. S. nigra L. (Ph; P-Q; Eu-Kaukaz).

804. S. racemosa (Ph; K-G; EuJ).

294.Gjinia Lonicera – Dorëzonjë

805. L. caerulea (Ph; Q-K; Artiko-Alp).

806. L. alpigena (Ph; Mj-Q; EuJ).

807. L. nigra (Ph; M-Qj; EuSib).

82. FAMILJA VALERIANACEAE - VALERIANORE

295.Gjinia Valeriana - Haraqinë

808. V. officinalis (H; Mj-K; Eu).

809. V. montana (H; Mj-G; EuJ).

810. V. bertisea (H; Q-K; Balk).

811. V. saxatilis subsp panciccii (H; Q-K; SubEndem).

83. FAMILJA DIPSACACEAE – BERUZORE

296.Gjinia Succisa – Suçizë

812. S. pratensis (H; Q-G; Eu-Siber).


101

297.Gjinia Knautia - Knautë

813. K. drymeia (H; Mj-K; EuJL).

814. K. longifolia (H; Q-G; EuJL).

815. K. macedonica (H; Mj-K; Balk).

298. Gjinia Scabioza - Skabiozë

816. S. graminifolia (Ch; Q-G; EuJ).

817. S. columbaria (H; Mj-G; EuAz).

818. S. webiana (H; Q-Sht; Balk).

84. FAMILJA CAMPANULACEAE - KAMBANORE

299.Gjinia Campanula –Lulekëmbanë

819. C. alpina Jack. (H; Q-G; EuJL).

820. C. balcanica Hayek (H; Q-G; Balk).

821. C. patula L. (H; Mj-K; EuAz).

822. C. rotundifolia L. (H; Q-Sht; karp.-Boreale)

823. C. spatulata (H; Q-G; BalkJ).

824. C. albanica (H; Q-G; Balk).

825. C. versicolor (H; Q-G; Sub-Balk).

300.Gjinia Asyneuma - Asineumë

826. A. canescens (H; Q-K; Eu).

301. Gjinia Phyteuma – Fiteumë

827. P. orbiculare (H; Q-G; EuJ)..

828. P. confusum (H; Q-G; EuJL&L).

302. Gjinia Edraianthus – Edraiant

829. E. graminifolius (Ch; Q-G; Sub-Balk).

830. E. tenuifolius (Ch; Q-G; Balk-P).

303. Gjinia Jasione – Jasione

831. J. montana L. (H; Q-G; Eu-Az).

832. J. orbiculata Griseb. Ex. Velen (H/ch; Q-G; SubBalk).


102

85. FAMILJA COMPOSITAE – KOMPOZITORE

304. Gjinia Eupatorium – Eupator

833. E. cannabinum (H; K-Sht; Paleotemp).

305. Gjinia Solidago – Solidagë

834. S. virgaurea (H; Q-T; Circumbor).

306. Gjinia Bellis – Luleshqerrë

835. B. perennis L (H.; J-Dh; Eu-Kaukaz).

307. Gjinia Aster – Aster

836. A. alpinus L.(H; K-G; Circumbor Alp).

837. A. bellidiastrum (H; Q-K; EuJL).

308.Gjinia Erigeron – Erigeron

838. E. alpinus L.(H; Q-G; EuAz).

839. E. glabratus (H; Q-Sht; EuJ).

309. Gjinia Filago – Filagë

840. F. vulgaris (T; Mj-K; Paleotemp).

310.Gjinia Omalotheca – Omalotekë

841. O. norvegica (H; Q-G; ArktAlp).

311.Gjinia Antenaria - Atenarie

842. A. dioica (Ch; Mj-K; Circumbor).

312.Gjinia Leontopodium -Leontopod

843. L. alpinum (H; Mj-K; Balk).

313.Gjinia Inula - Plenër

844. I. salicina (H; Q-Sht; EuKaukaz).

845. I. britanica (H; Mj-Sht; EuAz).

846. I. conyza (H; K-T; EuAz).

314.Gjinia Telekia – Telekia

847. T. speciosa (H; Q-G; EuJL-Kaukaz).

315.Gjinia Xanthium – Rrodhe

848. X. strumarium (T; K-T; kozmop).


103

316.Gjinia Anthemis - Syviç

849. A. arvensis L. (T; Q-G; Med).

850. A. montana L. (H; Q-K; EuJ-AzP).

851. A. cotula (H; Q-K; Balk).

317.Gjinia Achillea - Barpezmi

852. A. atrata Heim.(H. Q-G, Balk)

853. A. clavenae L. (H; K-G; Sub-Balk).

854. A. clypeolata L. (H; Q-G; Balk).

855. A. grandifolia (H; Q-K; Balk).

856. A. millefolium L. (H; Mj-K; Eu-Siber).

857. A. nana L. ( H, K-G, Alp).

858. A. setacea EK (H, K-G, EuJL)

859. A. tanacetifolia Gajiç (H, K-G; SubBalk)

860. A. virescens Heim (H, Q-K, EuJL

318.Gjinia Chamomilla - Kamomil

861. C. recutita (T; Mj-G; AzJL).

319. Gjinia Tanacetum – Karajpel

862. T. vulgare (H; K-Sht; EuAz).

320Gjinia Leucanthemum – Lulemargaritë

863. L. vulgare (H; Mj-G; Eu-Siber).

321. Gjinia Artemisia – Pelin

864. A. absinthium L. (Ch; K-Sht; MedL).

865. A. vulgaris (H; K-T; Circumbor).

866. A. annua (T; Q-T; EuAz).

867. A. campestris (Ch; K-T; Circumbor).

322. Gjinia Tussilago – Thundërmushkë

868. T. fafara L. (G; J-Ms; Paleotemp).

323. Gjinia Petasites - Llapua

869. P. albus (G; EuQ-AzP).


104

870. P. hybridus (G; P-Q; EuAz).

324. Gjinia Homogyne – Homogjin

871. H. alpina (H; Q-G; EuQ).

325. Gjinia Adenostyles – Barhudhër

872. A. alliariae (Gouan) A. Kern. (H; Q-G; EuJ).

326. Gjinia Doronicum - Doronik

873. D. columnae (G; Mj-G; EuJL-Kaukaz).

327. Gjinia Senecio – Pulith

874. S. nemorensis (H; Q-G; Eu-Kaukaz).

875. S. paludosus (H; Q-G; Eu-Siber).

876. S. fuchsia G melia doronicum (H; Q-G; EuJ).

877. S. integrifolius (H; Q-K; Arctico-Alp).

878. S. papposus (H; Q-G; Alpine).

879. S. abrotanifolius (Ch; K-G; Alpino-Dinar).

328. Gjinia Saussurea

880. S. alpine subsp. depressa (H; Q-G; Alp).

329. Gjinia Carlina – Ushonjëz

881. C. acualis subsp. simplex (H; Q-Sht; EuQ).

882. C. acanthifolia (H; Q-Sht; EuJ).

330. Gjinia Echinops – Ekinops

883. E. microcephalus (H; Q-G; Balk).

331. Gjinia Arctium – Rrodhe

884. A. lappa L. (H; Q-G; EuAz).

332.Gjinia Stahelina – Steheline

885. S. uniflosculosa (Ch; G-Sht; Balk).

333.Gjinia Carduus - Freshkull

886. C. acanthoides (H; Q-G; Eu-Kaukaz).

887. C. ramosissimus (H; Q-G; SubEndem).

334.Gjinia Cirsium – Cirzë


105

888. C. appendiculatum Griseb. (H; Q-G; Balk).

889. C. eriophorum (H; Q-Sht; EuQ-J).

890. C. rivulare (H; Q-G; EuQ).

891. C. candelabrum (H; Q-G; Balk).

892. C. heterotrichum (H; Q-G; Balk).

893. C. arvense (G; Mj-Sht; EuAz).

335. Gjinia Ptilostemon – Ptilostemi

894. P. afer (H; Q-G; Balk).

336. Gjinia Centaurea – Kokoçel

895. C. cuneifolia Sibth. & Sm (H; Q-G; Balk).

896. C. grisibachii (H; Q-G; Balk).

897. C. montana L. (H; Q-G; EuJL).

898. C. triumfettii All. (H; Mj-G; Eu-Kaukaz).

899. C. uniflora Turra (H; K-G; EuJ-Q).

337. Gjinia Cichorium – Çikore

900. C. intybus L (H; Mj-Sht; kozmop).

338. Gjinia Hypocheris – Hipoker

901. H. cretensis (H; P-Q; MedVl).

902. H. maculata (H; Q-G; Eu-Siber).

339.Gjinia Leontodon – Dhëmbëluan

903. L. montanus (H; Q-Sht; SubBalk).

904. L. hispidus (H; Mj-T; Eu-Kaukaz).

340.Gjinia Picris – Cifur

905. P. hieracoides (H; Q-Sht; Eu-Siber).

341. Gjinia Scorzonera – Skorzonerë

906. S. purpurea (H; EuJl-SiberJ).

907. S. austriaca (H; P-Mj; EuJL-SiberJ).

342. Gjinia Tragopogon – Lulebrigje

908. T. balcanicus (H; Q-G; Balk).


106

343.Gjinia Cicerbita – Cicerbitë

909. C. alpina (H; Q-G; Eu).

910. C. pancicii (H; Q-G; Balk).

344.Gjinia Prenanthes – Prenante

911. P. purpurea (H; K-G; Eu-Kaukaz).

345.Gjinia Taraxacum - Luleshurdhe

912. T. panalpinum (H; Q-G; Circumbor).

913. T. officinale (H;Ms-Sht; Circumbor).

346. Gjinia Crepis- Shmangë

914. C. jacquini (H; Q-G; Alpino-Dinar).

915. C. alpestris (H; Q-G; EuJL).

916. C. macedonica Kitanov. (H; Q-G; Sub-Ballk).

347. Gjinia Hieracium - Këmashën

917. Hieracium alpinum L. (H; Mj-G; Alp).

918. H. pilosella L. (H; Mj-G; Eu-Sib).

919. H. villosum Jacq. (H; Q-G; Eu QJ).

920. H. waldsteinii Tausch (H; Q-G; Balk).

MONOCOTILEDONE

86. FAMILJA POTAMOGETONACEAE – POTAMOGETONORE

348.Potamogeton – Potamoxheton

921. P. lucens (Hidrof; Mj-G; Circumbor).

922. P. gramineus (Hidrof; Q-G; Circumbor).

87. FAMILJA LILIACEAE - ZAMBAKORE

349. Gjinia Narthecium - Nartecë

923. N. scardicum (H; Mj-K; Balk).

350. Gjinia Veratrum – Shtarë

924. V. nigrum L. (G; Q-K; EuAz).

925. V. album L. (G; K-G; EuAz).


107

351. Gjinia Asphodelus – Bardhër

926. A. albus Mill. (G; P-G; Subatl).

352. Gjinia Colchicum – Xhërrokull

927. C. macedonicum (G; Dh-P; EuJ-Med).

928. C. autumnale L. (G; G-T; EuQ).

353.Gjinia Gagea – Gage

929. G. lutea (G; Ms-Mj; Eu-Siber).

930. G. fistulosa (G; P-Mj; Eu-Siber).

354. Gjinia Fritillaria – Fritilare

931. F. macedonica Bornm (G; Mj-K; SubEndem).

355.Gjinia Lilium – Zambak

932. L. martagon L. (G; Q-K; EuAz).

933. L. albanicum Griseb. (G; Mj-K; Balk).

356.Gjinia Ornithogalum – Munikël

934. O. sphaerocarpum (G; Mj-Q; EuJ&Q).

935. O. umbellatum (G; P-Mj; Eumed).

357. Gjinia Scilla – Boçkë

936. S. bifolia L. (G; P-K; EuQ-Kaukaz).

358. Gjinia Muscari – Pështrik

937. M. tenuiflorum (G; P-Q; EuJL).

938. M. botryoides (G; M-P; Submed).

939. M. neglectum (G; Ms-Q; Eumed).

359. Gjinia Allium - Qepë

940. A. carinatum Beck .(G;Mj-Q; SuB-Med).

941. A .guttatum Steven subsp. dalmaticum. (G;Mj-Q; SuB-Med).

942. A. moschatum L. (G; Mj-Q; EuJ).

943. A. pulchellum G. Don. .(G;Mj-Q; SuB-Med).

944. A. sibricum L. (G; Mj-Q; EuAz).

945. A. ursinum L.(G; Mj-Q; EuAz).


108

946. A. schoenopraprasum L (G;Q-G; Balk).

947. A. victorialis L. (G, Q-G, Eu.Siber).

360.Gjinia Polygonatum – Poligonatë

948. P. multiflorum (G; Mj-K; EuAz).

949. P.odoratum (G; P-Q; circumbor).

361. Gjinia Asparagus – Shpargull

950. A. acutifolius (G; Mj-Q; Med).

362. Gjinia Smilax

951. S. aspera L. (G; Mj-Q;Paleotemp).

88. FAMILJA AMARYLLIDACEAE – AMARILIDORE

363. Gjinia Galanthus – Boçeborë

952. G .nivalis L. (G; P-Mj; ?).

364.Gjinia Narcissus – Narcis

953. N. poeticus (G; P-Mj; EuJ).

89. FAMILJA IRIDACEAE – SHPATORE

365. Gjinia Iris – Shpatore

954. I. pumila (G; Mj-Q; EuJL).

955. I .aphylla (G; P-Mj; EuJL-Kaukaz).

956. I. pallida (G; P-Mj; SubBalk).

366. Gjinia Crocus – Shafran

957. C. bulbs L. (G; Ms-Q; EuJ&Q).

958. C. chrysanthus Herb. (G; J-Q; SubBalk).

959. Crocus kosaninii Puleviç (G; Ms-Q; Sub-Med).

960. C. scardicus Košanini (G; Mj-K; Sub-ENdem).

961. C. veluchensis (G; P-Q; Balk).

962. C. vernus L. (G; P-Q; Eu-QJ).

367. Gjinia Gladiolus – Gladiole

963. G. palustris (G; Mj-Q; EuQ).


109

90. FAMILJA JUNCAEAE - ZHUKORE

368. Gjinia Juncus – Kulmak, Zhukë

964. J. effusus L (H/G; Q-G; Paleotemp).

965. J. trifidus (G; Q-G; Arkt-Alp).

966. J .jacquini (G; Mj-K; EQ-J).

967. J. alpinus (G; Q-G; Cirkumbor).

369. Gjinia Luzula – Luzulë

968. L. campestris (H; Mj-Q; Eu-Kaukaz).

969. L. multiflora (H; Mj-Q; Cirkumbor).

970. L. nivea L. DC (H; K-G; EuQ.).

971. L. sylvatica (H; Mj-K; EuJL).

91. FAMILJA POACEAE - GRAMINORE

370. Festuca – Bishtpelëz

972. F. paniculata (H; Q-K; Med).

973. F. balcanica (Acht.) Marktgraf (H; Q-K; Balk).

974. F. halleri All. (H; Q-K; CEM).

975. F. negrescens Lam. (H; Q-G; Eu-AZ)

371. Gjinia Poa – Flokës

976. P. pratensis (H; P-K; Circumbor).

977. P. compressa L. (H; Q-G; Circumbor).

978. P. versicolor (H; K-G; Circumbor).

979. P. bulbosa (H; P-Q; Paleotemp).

980. P. pumilla (H; Q-G; Alp-Dinar).

981. P. alpina (H; Q-G; Circumbor).

372. Gjinia Dactylis – Telish

982. D.glomerata (H; P-K; Paleotemp).

373. Gjinia Cynosurus – Cinozur

983. C. cristatus (H; P-Q; Eu-Kaukaz)

374. Gjinia Briza – Brizë


110

984. B. media (H; Mj-Q; Eu-Siber).

985. B. maxima (T; P-Q; Paleosubtrop).

375. Gjinia Sesleria - Pirë

986. S. comosa (H; Q-K; Balk).

987. S. tenerrima (H; Mj-K; Balk).

988. S. coerulans (H; Mj-K; SubBalk).

989. S. korabensis (H; Q-G; Balk).

990. S. wettsteinii (H; Q-G; SubEndem).

376. Gjinia Bromus – Barthek

991. B. erectus Huds. (H; Q-G; Paleotemp).

992. B. sterilis L. (T; Mj-K; Eu-Kaukaz).

377. Gjinia Brachypodium - Rudith

993. B. sylvaticum Beauv. (H; Mj-G; Paleotemp).

994. B. pinnatum (L.) P.Beauv. (H; Mj-G; EuAz).

995. H. murinum (T; P-K; Circumbor).

378. Gjinia Avena – Tërshërë

996. A. versicolor Vill. (T; Mj-K; EuAz).

379. Gjinia Trisetum – Trizetë

997. T. distichophyllum (H; K-G; EuJ).

380. Gjinia Deschampsia – Deshampsie

998. D. flexuaosa (H; Q-G; Subkozmop).

381. Gjinia Hordeum

999. H. murinum L. (H; Q-G; Circumbor).

382. Gjinia Anthoxanthum – Antoksant

1000. A. odoratum (H; P-K; EuAz).

383. Gjinia Agrostis - Barimëz

1001. A. rupestris (H; Q-K; EuJ).

1002. A. capillaris (H; Q-G; Circumbor).

384. Gjinia Phleum - Fleum


111

1003. Ph. pratense (H; Mj-G; EuQ).

1004. Ph. alpinum (H; Mj-G; EuJ).

1005. Ph. montanum (H; Mj-Q; SubBalk).

385. Gjinia Milium – Mili

1006. M. effusum (G; Mj-G; Circumbor).

386. Stipa - Pendëkaposh

1007. S. pennata (H; K-G; SubBalk).

1008. S. tirsa (H; Q-G; Eu-Siber).

387. Gjinia Dantonie

1009. D. alpina (H; Mj-K; EuJl).

388. Gjinia Molinia – Moline

1010. M. caerulea (H; K-Sht; Circumbor).

389. Gjinia Nardus – Xhufkë

1011. N. stricta (H; Mj-K; Eu-Siber).

390. Gjinia Cynodon – Gram

1012. C. dactylon (G/H; Mj-T; Kozmop).

391. Gjinia Calamagrostis Adanson

1013. C. villosa J.F.Gmel. (H; Q-K; Eu-Siber).

92. FAMILJA ARACEAE – KELKAZORE

392. Gjinia Arum – Këlkazë

1014. A. maculatum (G; Q-K; EuQ).

93. FAMILJA CYPERACEAE - CIPERORE

393. Gjinia Blysmus – Blismë

1015. B. compressus (G; Q-G; Eusiber).

394. Gjinia Eriophorum – Erioforë

1016. E. angustifolium Honck. (H; Q-G; EuSiber).

395. Gjinia Cyperus – Truskë


112

1017. C. fuscus (T; K-T; Paleotemp).

1018. C. pannonicus (T/H; Q-Sht; EuQ&JL).

396. Gjinia Kobresia – Kobrezie

1019. K. myosuroides (H; Q-K; Arktiko-Alp).

397. Gjinia Carex – Presje

1020. C. fusca All. (H; Mj-K; Eu-Siber).

1021. C. ferruginea Scop (H; Mj-K; EuQ J).

1022. C. montana (G; Mj-K; Eu-Az).

1023. C. nigra (L.) Reichard. (G; Mj-K; Sub-Cosmop).

1024. C. atrata (H; Q-K; Circumbor arktike).

1025. C. sempervirens Vill (H; Q-G; EuJ&Q).

94. FAMILJA ORCHIDACEAE – SALEPORE

398. Gjinia Epipactis – Epipakt

1026. E. atrorubens (G; Q-G; Eu-Kaukaz).

399. Gjinia Cephalanthera – Cefalanterë

1027. C. longifolia (G; P-Q; EuAz).

400. Gjinia Listera – Lister

1028. L. cordata R.Br. (G; Mj-K; EuAz).

401. Gjinia Spiranthes - Spirantëz

1029. S. spiralis (G; Sht-N; Eu-Kaukaz).

402. Gjinia Plantathera – Plantaterë

1030. P. bifolia (G; Mj-K; Paleotemp).

403. Gjinia Gymnadenia – Gimnadenë

1031. G. conopea R.Br. (G; Mj-K; EuAz).

404. Gjinia Pseudorchis – Saleprremë

1032. P. albidum (G; Q-G; Arct-Alp).

405. Gjinia Nigritella – Nigritelë

1033. N. rubra Rchb. (G; K-G; Arct-Alp).


113

406. Gjinia Coleoglossum – Koleoglos

1034. C. viride (L).Hartm. (G; Q-G; Circumbor).

407. Gjinia Dactylorhiza – Daktilorhizë

1035. D. sambucina L. (G; P-Q; Eu-Kaukaz).

408.Gjinia Traunsteinera – Trausteinerë

1036. T. globosa (G; Q-G; EuJ).

409.Gjinia Orchis – Salep

1037. O. mascula L. (G; P-Q; Eu-Kaukaz).

1038. O. morio (G; P-Q; Eu-Kaukaz).

1039. O. ustulata L. (G; Mj-K; Eu-Kaukaz).

1040. O. maculata L. (G; Mj-Q; Eu Siber).

1041. O. purpurea (G; P-Q; EuAz).

1042. O. mascula L. (G; Mj-K; Paleotemp).

1043. O. pallens (G; P-Q; Eu-Kaukaz).

410. Gjinia Anacamptis – Anakamptë

1044. A. pyramidalis (G;Mj-Q; Eumed).

411. Gjinia Corallorhiza – Kolarohizë

1045. C. trifida Chatelain (G; Q-K; Circumbor).

3.3. Analiza e të dhënave të studimit

Për të analizuar florën e Mali Sharr, jemi bazuar në tregues të ndryshëm analitikë

si: pasuria llojore (pasuria në nivel familje dhe gjinie, pasuria sipas vlerave praktike të

përdorimit), larmia e bioformave dhe e korotipit, niveli i rrezikimit etj.

3.4. Spektri sistematik

Në botimet e autorëve vendas dhe të huaj, thuhet se në florën e Malit Sharr

ekzistojnë rreth 2000 lloje, ndërsa nga numri i specieve të përshkruara në botimin ,,Flora

e Maqedonisë” janë të përshkruara rreth 590 specie. Këto numra variabël na bëjnë të

mendojmë se flora e Malit Sharr duhet të hulumtohet edhe në të ardhmen.

Nga vëzhgimet tona në terren kemi regjistruar rreth 1045 specie, që u përkasin

411 gjinive dhe 94 familjeve dhe rreth 100 specie të tjera janë në përcaktimin e sipër.

Këto të dhëna dëshmojnë për një florë të pasur të masivit të Sharrit (tab. nr. 9).


114

Tabela 9. Numri i përgjithshëm i Taxoneve të Malit Sharr

Ndarja Nendarja KLASA FAMILJE GJINI Specie

PTERIDOPHYTA - 3 12 19 31

GYMNOSPERMAE 1 3 5 12

SPERMATOPHYTA ANGIOSPERMAE DiCOTILEDONAE 71 333 876

MONOCOTILEDONAE 8 64 122

94 411 1045

Tabela 10. Numri i përgjithshëm i familjeve, gjinive dhe llojeve.

Nr. Familja Nr. gjinive Nr. i specieve

1 Lycopodiaceae 2 2

2 Selaginelaceae 1 4

3 Equisetaceae 1 3

4 Ophioglossaceae 1 1

5 Sinopteridaceae 1 2

6 Adiantaceae 1 1

7 Cryptogrammaceae 1 1

8 Hyploplediaceae 1 1

9 Aspleniaceae 3 8

10 Blechniaceae 1 1

11 Athyraceae 2 2

12 Aspidiaceae 3 7

13 Polypodiaceae 1 1

14 Pinaceae 3 8

15 Cupressaceae 1 3

16 Taxaceae 1 1

17 Salicaceae 2 17

18 Juglandaceae 1 1

19 Betullaceae 2 5

20 Coryllaceae 2 4

21 Fagaceae 3 5

22 Ulmaceae 1 3

23 Urticaceae 2 3

24 Santalaceae 1 1

25 Polygonaceae 4 16


115

26 Chenopodiaceae 1 4

27 Caryophyllaceae 20 80

28 Ranunculaceae 14 36

29 Paeoniaceae 1 1

30 Berberidaceae 1 1

31 Papaveraceae 5 7

32 Brasicaceae 22 60

33 Resedaceae 1 1

34 Crassulaceae 4 19

35 Saxifragaceae 2 17

36 Parnasiaceae 1 1

37 Grossulariaceae 1 2

38 Rosaceae 17 79

39 Leguminosae 23 78

40 Oxalidaceae 1 1

41 Geraniaceae 1 11

42 Linaceae 1 5

43 Euphorbiaceae 2 9

44 Polygalaceae 1 4

45 Anacardiaceae 1 1

46 Aceraceae 1 6

47 Hippocastanaceae 1 1

48 Aquifoliaceae 1 1

49 Celastraceae 1 1

50 Rhamnaceae 1 2

51 Tiliaceae 1 2

52 Malvacea 2 4

53 Thymeleaceae 2 4

54 Gutiferaceae 1 7

55 Violaceae 1 12

56 Cistaceae 1 4

57 Onagraceae 2 11

58 Cornaceae 1 2

59 Araliaceae 1 1

60 Apiaceae 31 44

61 Pyrolaceae 3 3

62 Ericaceae 5 8

63 Empetraceae 1 2


116

Nga tabela e mësipërme (tab. nr. 10) shihet se familjet me më shumë gjini e specie janë:

familja Asteraceae me 43 gjini; Apiaceae 31 gjini; Leguminosae 23 gjini; Lamiaceae 22

gjini; Caryophyllaceae 20 gjini etj.

64 Primulaceae 5 14

65 Plumbaginaceae 1 3

66 Oleaceae 2 3

67 Gentianaceae 3 11

68 Asclepiadaceae 1 1

69 Convolvulaceae 3 5

70 Boraginaceae 12 22

71 Verbenaceae 1 1

72 Lamiaceae 22 40

73 Solanaceae 2 2

74 Scrophulariaceae 11 31

75 Globulariaceae 1 1

76 Gesneriaceae 1 1

77 Orobanchaceae 1 6

78 Lentibulariaceae 1 1

79 Rubiaceae 3 13

80 Plantiginaceae 1 4

81 Caprifoliaceae 2 6

82 Valerianaceae 1 4

83 Dipsacaceae 3 7

84 Campanulaceae 5 14

85 Asteraceae 43 90

86 Potamogetonaceae 1 2

87 Liliaceae 14 26

88 Amaryllidaceae 2 2

89 Iridaceae 3 10

90 Juncaceae 2 8

91 Poaceae 22 42

92 Araceae 1 1

93 Cyperaceae 5 11

94 Orchidaceae 14 20

Gjithsej 411 1045


117

Asteraceae 43 gjini 4.11 % 90 specie 8.61 %

Caryophyllaceae 20 gjini 1.91 % 80 specie 7.65 %

Rosaceae 17 gjini 1.62 % 79 specie 7.55 %

Leguminosae 23 gjini 2.20 % 78 specie 7.46 %

Brasicaceae 22 gjini 2.10 % 60 specie 5.74 %

Apiaceae 31 gjini 2.96 % 44 specie 4.21 %

Poaceae 22 gjini 2.10 % 42 specie 4.01 %

Lamiaceae 22 gjini 2.10 % 40 specie 3.82 %

Ranunculaceae 14 gjini 1.33 % 36 specie 3.44 %

Scrophulariaceae 11 gjini 1.05 % 31 specie 2.96 %

Liliaceae 14 gjini 1.33 % 26 specie 2.48 %

Orchidaceae 14 gjini 1.33 % 20 specie 1.91 %

Grafiku 7. Familjet me më shumë specie


118

3.5. Spektri biologjik (Bioforma)

Nga analiza e të dhënave të realizuara në studimin tonë rezulton si më poshtë (grafiku 8):

H (Hemikriptofite) 566 specie, T (Terofite) 144 specie, Ph (Fanerofite) 89 specie, G

(Geofite) 122 specie, etj.

G (Geofite) 122 13 %

H (Hemikriptofite) 566 specie 61 %

H/Ch (Hemikriptofite/Geofite) 7 0.68 %

Hidro. (Hidrofite) 2 0.002 %

Liane (Liane) 2 0.002 %

NPh (Nanophanerofite) 20 0.02 %

Ph (Fanerofite) 89 10 %

T (Terofite) 144 16 %

T/H Terofite/Hemikriptofite 10 0.97%

Grafiku 8. Spektri biologjik (Bioforma)

Nga të dhënat e mësipërme, Hemikriptofitet përbëjnë 61% të specieve, të ndjekura nga

Terofitet me 16 %, Geofitet me 13%, Fanerofitet me 10%.


119

3.6. Elementi floristik (Korologjik)

Nga analiza e të dhënave të realizuara në studimin tonë rezulton si më poshtë (tabela

nr. 11).

Tabela 11. Elementit floristik (Korologjik).

Nr. rend. Elementi floristik (Korologjik). Nr. specieve %

1 Alp. Alpike 8 0,76

2 Alp.-Dinarike Alpino-Dinarike 3 0.28

3 Art.Alp Artiko-Alpine 43 4.11

4 Atlant Atlantike

5 Az. Aziatike

6 AzJ. Azia-Jugperendimore

7 AzJL. Azia- Jugore 1 0.09

8 AzL Azia-Lindore

9 AzP Azia-Perendimore

10 AzQ Azia-Qendrore

11 AzQ-Med Azia-Qendrore-Med 1 0.09

12 Ballk. Ballkanike 123 11.77

13 Ballk.P. Ballkanike-Perendimore 1 0.09

14 Ballk.Rel.glac. Ballkanike.Rel.Glac. 2 0.19

15 Ballk.J Ballkanike-Jugore 8 0.76

16 Ballk-Ilir. Ballkanike.Ilire 1 0.09

17 Cirkumbor. Cirkumboreale 78 7.46

18 Cirkumbor.- Arktike Cirkumbor.- Arktike 2 0.19

19 Cirkumbor.- Art.Alp Cirkumbor.- Art.Alp 1 0.19

20 Cirkumbor.- Alp Cirkumbor.- Alpike

21 CEM Cirkumbor.- Art.Alp 1 0.19

22 Endem. Endemike 4 0.38

23 End.Ballk. Endemikeaziatike 11 1.05

24 End.Ballk.Eu-Az. Endemike.Ballk.Eu.Az. 1 0.19

25 Eu. Europiane 36 3.44

26 Eu.Az. Euroaziatike 131 12,53

27 Eu.Az Alp. Euroaziatike 1 0.19

28 Eu.Az.P. Euroaziatike.Pontike 3 0.28

29 EuJ.AzP. EuroJ.Aziatike.Pontike 3 0.28

30 Eu.Az.Kozmop Euroaziatike.Kozmopol. 1 0.19

31 Eu.Az.-SubCosm Euroaziatike.SubKozm. 1 0.19

32 Eu.J. Europiane-Jugore 65 6.22


120

33 Eu.J.Kaukaz. Euro-Jugore-Kaukazike

34 Eu.JL.Kaukaz. Euro-Juglindore- Kauk. 3 0.28

35 Eu.J.Siber Euro-Jugore- Siberiane 1 0.09

36 Eu.JL.SiberJ Euro-Juglindore- SiberJ 2 0.19

37 Eu.Siber Euro - Siberiane 9 0.86

38 Eu.JL Europiane-Juglindore 47 4.49

39 Eu.JL-Alp. Euro.J.L.-Alpike 2 0.19

40 Eu.JL-AzP Euro.J.L.-Aziatikeperen 2 0.19

41 Eu.JL-Balk Europiane-J.L.Balk. 1 0.09

42 Eu.Jl-Pont Europiane-J.L.-Pont. 1 0.09

43 Eu.JP. Euro-Jugperendimore 2 0.19

44 EuJ-Pont Eurojugorepontike. 2 0.19

45 EuJ&Q Eurojugore.Qendrore 5

46 Eu.Kaukaz Europiane-Kaukazike 46 4.44

47 Eu.L. Europiane-Lindore 2 0.19

48 Eu.Med. Euromesdhetare 1 0.09

49 EuJ.Med. Euro.J.Mediterane 1 0.09

50 Eu.Med.V-Pont Euromed.V.pontike 1 0.09

51 Eu.P. Europiane-Perendimore 1 0.09

52 Eu.P.Q Europerendimore.Q. 1 0.09

53 Eu.Q. Europiane-Qendrore 25 2.25

54 Eu.Q.Alp Europerendimore.Q.Alp. 1 0.09

55 EuQ.AzP. Euroqendrore. Az.P. 1 0.09

56 EuQ-J. Euroqendrore.J. 18 1.65

57 EuQJ.L. Euroqendrore.J. 7 0.63

58 EuQ.&L Euroqendrore.L. 11 1.1

59 EuQ.Kaukaz. Euroqendrorekaukaz. 2 0,19

60 EuQ-SiberQ Euroqendrore-Siber.Q. 1 0.09

61 Eusiber. Eurosiberiane 54 4.86

62 EusiberJ Eurosiberiane.J. 2 0.18

63 Eu.V. Euroveriore

64 Eu-Kaukaz Europianekaukazike 4 0,36

65 Illir. Ilirike

66 Karp. Boreale Karpikeboreale 1 0.09

67 Kozmop. Kozmopolite 11 1.1

68 Kaukaz Kaukaz 1 0.09

69 Med. Mesdhetare 24 2.18

70 Med-Eu. Mesdhetare-Europiane 1 0.09

71 Med-EuP Mediteraneeuropontike 1 0.09


121

72 Med-Turan. Mesdhetare-Turaniane 2 0.19

73 Med-Atlant. Mesdhetare-Atlantike 3 0.28

74 Med-Az. Mesdhetare-Aziatike

75 Med-J. Mesdhetare-Jugore

76 Med-J.L Mediterane.J.L. 1 0.09

77 Med-L. Mesdhetare-Lindore 4 0.38

78 Med-P. Mesdhetare-Perendim. 1 0.09

79 Med. Pont. Mediteranepontike 1 0.09

80 Med-V MediteraneV. 4 0.38

81 Med-VL MediteraneV.L. 4 0.38

82 Paleotemp. Paleotemporale 48 4.59

83 Paleotemp.-Cosmo. Paleotemp.kozm.

84 Paleotemp.-Subkozm. Paleotemp.-Subkozm. 3 0.28

85 Paleosubtropike Paleosubtropike 4 0.38

86 Pantropike Pantropike 1 0.09

87 Pont. Pontike 7 0.19

88 Pont.Med Pontikemediterane 1 0.09

89 Rel.Glaciale Relikteglaciale 1 0.09

90 Sub.Alp. Subalpike 1 0.09

91 Subatlant. Subatlantike 1 0.09

92 SubBallk. SubBallkanike 1 0.09

93 SubMed-SubAtl. Siber.Med.Sub.Atl. 3 0.28

94 SubMed Siber.Mediterane 7 0.66

95 Subendem. Subendemike 20 1.91

96 Subkosmop. Subkosmopolite 19 1.81

97 Siber. Siberiane 1 0.09

98 Turan. Turaniane


122

Grafiku 9.a). Elementit floristik (Korologjik).

Grafiku 9. b). Elementit floristik (Korologjik).

Nga sa shihet më sipër (grafiku 9 a, b), në florën e masivit malor të Sharrit, dominon

elementi floristik euroaziatik me 131 specje, i ndjekur nga elementi ballkanik 123 specie,

Cirkumboreale 78 specie, Evropiano-jugore me 65 specie , Eusiberiane me 54 specie dhe

Artico-alpine me 43 specie.


123

3.7. Speciet endemike, relikte në Malin e Sharrit - Maqedoni

Duke analizuar dhe krahasuar materialin tonë të deritanishëm me atë që njihet deri

më sot për Malin Sharr vihet re numër i theksuar i specieve endemike [tabela 12],

endemike mesdhetare scardice - Ilire [tabela 13], specie relikte [tabela 14], reliktet arktike

boreale [tabela 15].

Tabela 12. Specie endemike

1. Verbascum scardicolum

2. Potentilla doerfleri

3. Crocus scardicus

Verbascum scardicolum Bornm. (Netull Sharri). Gjatë ekspeditave të realizuara në zonat

e studiuara, specia është hasur në Luboten në territorin maqedonas të maleve të Sharrit.

Duke qënë se ka përhapje shumë të kufizuar dhe numër shumë të vogël individësh të

maturuar, kjo specie është vlerësuar si kritikisht e rrezikuar (CR B1ab) për florën e

Maqedonisë. Bimë barishtore, hemikriptofite rritet në kullosa të thata të zonës alpine, e

shoqëruar nga speciet të tjera, si: Zhabina e maleve (Ranunculus montanus), Gentiana

pikaloshe (Gentiana punctata), Potentilla ternata, Mëlaka e maleve (Geum montanum),

Barpezmi gjuhor (Achillea lingulata), Lulekambana e alpeve (Campanula alpina),

Nardus stricta, Dëllinja e rrëgjuar (Juniperus communis sp. alpina) etj. (fig. 27).

Figura 27. Verbascum scardolicum- specie lokale endemike në Malin Sharr


124

Potentilla doerfleri Wettst. – Gjatë ekspeditave të realizuara në zonat e studiuara, specia

është hasur në Luboten, në lartësi mbidetare 2000 - 2400 m me datë 02. 08. 2017, Zorrëca

e Dorflerit është bimë barishtore shumëvjeçare. Kërcellin 5- 25 cm të lartë, i mbuluar me

qime të dendura dhe me qime gjëndrore 0,15 – 0,2 mm të gjata. Gjethet pëllëmbore me 5

gjethëza; gjethëzat vezake, me buzë të sharruara, me qime, të gjelbra ose të gjelbra në të

hirtë.

Lulet zakonisht të shumta. Fletëzat e kupës trekëndore – heshtore. Petalet 5 -7 mm, të

bardha, më të shkurrtra se sepalet. VII –VIII. Rritet në kullota dhe vendë shkëmbore të

zonës alpine. Bimë endemike lokale e përhapur në Malin e Sharrit (fig. 28).

Figura 28. Potentilla doerfleri – specie lokale endemike në Malin Sharr

Crocus scardicus Kosan. – Krokusi i Sharrit rritet në kullosa të larta malore në rripin

alpin ku bora mbetet më gjatë në lartësi mbi detare 1800 – 2500 m. Është bimë barishtore

shumëvjeçare deri 10 cm. e lartë. Mbulesa e zhardhokut- qepës e hollë, rrjetore, shumë a

pak leshtore. Gjethet shfaqen së bashku me lulen. Kanë formë heshtore – vizake, pa një

hullizë qendrore të bardhë. Lule të vetmuara, portokalli – të verdha, zakonisht të purpurta

në drejtim të bazës, anteret të verdha; shtyllëza portokalli sa ose më e gjatë se thekët, e

ndarë në tre degëza të shkurtra, V – VII.

Bimë ballkanike endemike e përhapur në Malin e Sharrit. (fig 29).


125

Figura 29. Crocus scardicus - specie endemike, relikte në Malin Sharr

Tabela 13. Endemiket mesdhetare scardice, Ilire- Mali Sharr

1. Narthecium scardicum

2. Dianthus scardicus

3. Draba korabensis

4. Onobrychis scardica

5. Sideritis scardica

6. Solenanthus scardicus

7. Crocus scardicus

8. Lilium albanicum

9. Pinus peuce

10. Abies borisii regis

11. Draba scardica

12. Ranunculus illyricus

13. Pinguicula balcanica

Narthecium scardicum Kosh. – Në zonat e studiuara është hasur në Xhinibeg në vende

me lagështi të zonës alpine dt. 06. 2016. Narteca e Sharrit është bimë barishtore me

rizomë zvarritëse. Formon popullata me numër të madh individësh në kullotat alpine (fig.

30).

Dianthus scardicus Wettst. Gjatë ekspeditave të realizuara në zonat e studiuara, specia

është hasur në Xhinibeg, në lartësi mbidetare 2210-2525 m, dt. 23. 07. 2017 Dianthus

scardicus formon popullata me numër të madh individësh, në kullotat alpine. Shpesh e

shoqëruar me Dianthus microlepis, Campanula alpina, Dryas octopetala, Myosotis

alpestris, Onobrychis scardica, Edraianthus montenegrinus, Poa alpina, Nigritella nigra,

Pedicularis verticillata, Pedicularis petiolaris etj. Geum montanum, Aster alpinus etj.


126

Konsiderohet si endemike e Maleve të Sharrit. Kategoria e rrëzikshmërisë në Maqedoni

sipas IUCN-së është gati e rrezikuar (NT) (fig. 30).

Onobrychis scardica Griseb. Hal. – Esparseta e Sharrit është bimë barishtore

shumëvjeçare, deri 30 cm e lartë, e mbuluar me qime të palosura, me bisqe sterile dhe

fertile. Gjethet teke, pendore me 5 – 9 gjethëza vezake, përposh me qime.

Lulesa vile, kupa kambanore, me 5 dhëmbë të barabartë, të paktën dy herë më të gjatë se

gypi. Kurora e trëndafilit – purpurtë me nervurë të purpurta. Bishtaja me qime të

palosura. VI – VIII. Bimë endemike e Ballkanit. Eshtë e përhapur në malet e Sharrit,

rrritet në vende shkëmbore – gëlqerore (fig. 30).

Lilium albanicum Griseb. Gjendet në zona alpine dhe subalpine, në vende me bar,

shkurre dhe shpatie shkëmbore të freskëta. Në zonat e studiuara është hasur në Ceripashin

më datë 22. 07. 2016 në fazën para lulëzimit. Zambaku Shqiptar (L. albanicum) është

endemike e ballkanit. Duke qënë se ka një përhapje të gjerë në Ballkan, kjo specie për

florën e Maqedonisë është vlerësuar me statusin, pak e përkeqësuar (LC), pra nuk

konsiderohet e rrezikuar sipas klasifikimit të IUCN-së (fig. 30).

Pinguicula balcanica Casper. Është specie Ballkanike e hasur në Karabunar, më dt. 13.

06. 2016 në 1735 m, në fazën e lulëzimit, në substrate silicore dhe vende të lagështa.

Specia është hasur edhe në livadhet alpine me lagështi. Kategoria e rrezikueshmërisë në

R. M. sipas IUCN-së është gati e rrezikuar (NT).


127

a). b).

c). d).

Figura 30. Specie endemike mesdhetare scardice, Ilire në Malin Sharr – a). Narthecium

scardicum b). Dianthus scardicus c). Onobrychis scardica d). Lilium albanicum (foto.

Nasuf A.)

Tabela 14. Specie relikte - Mali Sharr

1. Acer heldreichii

2. Pinus heldreichii

3. Pinus peuce

4. Narthecium scardicum

5. Taxus baccata

6. Trolius europaeus


128

Tabela 15. Reliktet arktike boreale- Mali Sharr

1. Salix reticulate

2. Salix retusa

3. Dryas octopetala

a). b).

c).

Figura 31. Reliktet arktike boreale në Malin Sharr a). Salix reticulata, b). Salix retusa c).

Dryas octopetala (foto origj. Nasuf A.)


129

3.8. Specie relikte dhe migratore të periudhës së akullnajave

Flora e Ballkanit, më së shumti, e ka origjinën qysh nga periudha e terciarit dhe

më herët. Si pasojë e ndryshimeve graduale të klimës gjatë epokave, mjaft bimë u

zhdukën plotësisht, kurse disa të tjera, me aftësi të madhe përshtatjeje u ruajtën deri në

ditët tona. Specjet endemike relikte janë grupi më i vogël dhe paraqesin mbeturina të

florës së lashtë të epokës së terciarit, fitogjeografikisht dhe gjenetikisht të izoluara, të

cilat paraqesin një interes jo vetëm historik dhe filogjenetik por edhe interes kombëtar.

Speciet relikte të terciarit janë mbetje të florës termofile, si vazhdimësi e florës së lartë

oro-mesdhetare, të cilat kanë arritur të mbijetojnë gjatë 1.5 milionë vjet të periudhës së

gjatë të akullnajave.

Sot prej atyre specieve të lashta, vazhdojnë të rriten në kushtet e një klime tjetër si

prej specieve relikte, të përshtatme ndaj kushteve të reja të mjedisit, në Malin Sharr mund

të përmendim:

Asarum europaeum,

Amphoricarpus autariatus,

Campanula lingulata,

Edraianthus graminifolius,

Schivereckia dorfleri,

Gymndenia friwaldskyana,

Hedera helix,

Iberis sempervirens,

Jasione orbiculata,

Juglans regia,

Lilium albanicum,

Leucorchis albida,

Onobrychis alba,

Pedicularis petiolaris,

Ptilotrichum rupestre var. scardicum,

Ranunculus incomparabili, balcanicus, Tozzia alpina (Stevanoviç & Jankoviç, 1984;

Frajman & Oxelman, 2007; Frajman

Schneeweiss, 2009; Tomoviç et al., 2015; Cakoviç, 2015).


130

Figura 32. Specie relikte migratore e periudhës së akullnajave (Lilium albanicum)

3.9. Specie të rrezikuara në Malin e Sharrit

Speciet e rralla dhe të rrezikuara, në këndvështrim floristik, e bëjnë një vend që

dallohet prej vendeve të tjera, duke shërbyer njëkohësisht edhe si indikatore të gjendjes së

habitatit ose ekosistemeve ku ato rriten natyralisht. Shkalla e rrezikueshmërisë së tyre,

qoftë nga faktorët ekologjikë, qoftë si rezultat i ndikimit të njeriut, tregon për të ardhmen

jo vetëm të specieve të rrezikuar por edhe të habitatit ku ato rriten. Njohja e këtyre

specieve, vlerësimi i shkallëve të rrezikimit si dhe monitorimi i vazhdueshëm i dinamikës

së popullatave të tyre, mundëson përcaktimin e drejtë të politikave menaxhuese të

mjedisit. (Rexhepi 1977; 1976) b), Rexhepi & Dimitrov (2002), Niketiç (1994), Rexhepi &

Millaku (1996), Wraber (1986; 1990), dhe Shuka et al (2002).

Speciet bimore të cilat rriten në habitatet të ndryshme dhe kushte mjedisore dhe

ekologjike të njëjta, gjatë zhvillimit të tyre evolutiv tentojnë të përshtaten me mjedisin ku

ato jetojnë edhe përkundër faktit të ndikimit suksesiv të njeriut mbi shfrytëzimin pa kriter

të burimeve të ekosistemit në përgjithësi dhe florës në veçanti. Në përgjithësi, në llojet e

rralla dhe të rrezikuara përfshihen ato specie, të cilat kanë areal shumë të ngushtë të

përhapjeje dhe që kanë interes kombëtar si llojet endemike ose subendemike, llojet me

interes Europian ose llojet me interes global për ruajtje (Anonymous, 1979; EEC 92/43

EEC, 1992; Walter & Gillett, 1998; Stevanonviç, Anderson, 2002; Xhulaj & Shuka, 2007;

Millaku, 2013).


131

Aktualisht, Republika e Maqedonisë ka Librin e Kuq të llojeve të rrezikuara, në të

cilin janë përfshirë 237 taksone bimore, shumica e të cilave janë bimë të rralla, endemike,

të Ballkanit dhe endemike të Malit Sharr. Ndër 237 taksonet e rralla dhe të rrezikuara,

fiernat përfaqësohen më 3 specie, farëzhveshurat me 4 specie, dikotiledonet me 210

taksone dhe monokotiledonet me 20 taksone (Flora e Maqedonisë. Agim Haziri, 2013).

Gjatë studimit kjo listë është plotësuar edhe me të dhëna të reja, si rezultat i vlerësimit

direkt të gjëndjes reale në teren, disa prej tyre si zhabina e Degenit (Ranunculus degeni),

pulsatilla e Hallerit (Pulsatilla halleri), etj. Kanë shtrirje mjaft të kufizuar dhe popullata

me numër mjaft të vogël të individëve.

Në tabelën e mëposhtme është dhënë një listë me 27 specie të rrezikuara ( Flora e

Maqedonisë. Agim Haziri, 2013) me përhapje mjaft të kufizuar, së bashkë me statusin e

rrezikimit të tyre (Tab. 17). Është shumë e rëndësishme të merren masa në mbrojtjen e

llojeve të cilat mund të kenë rëndësi ndërkombëtare, kombëtare ose rajonale, nëpërmjet

mbrojtjes së habitatit të tyre. Në këtë mënyrë formohet një bazë e të dhënave për llojet e

rrezikuara, prej të cilës duhen caktuar specjet dhe habitatet prioritare për t’u mbrojtur.

Nga studimi ynë rezulton se në Malin Sharr gjenden 16 specie, sipas kriterit A, edhe atë 1

është A(i), 2 janë A (ii), 2 janë A(iii) dhe të tjerat 11 janë A(iv). Në tabelë janë paraqitur

edhe disa specie tjera të rëndësishme që nuk përfshihen në kriterin A. Veçanërisht pyje të

rëndësishme në kuadër të Evropës janë (e plotësojnë kriteriumin C) sipas EUNIS

klasifikimit janë: F2.26 (C2), F3.16 (C2) E4.41(C2), E4.42(C2). E4,43(C2), E5.42(C2),

E5.57(C2), H2.68 (C2), H3.2A (C2), H3.15 (C2), G1,69 (C2), G3,17 (C2), G4,6 (C2),

G3,1 E3 (C2), G1,7 D1(C2), G3,62 (C2), D2.28 (C2), D4.1B (C2) dhe G1.8 (C2).

Tabela 16. Lista e bimëve të rrezikuara vaskulare në florën e Malit Sharr

Nr.

rend

Emri i species Statusi

1. Pinus peuce Griseb. A (iv)

2. Pinus heldreichii H. Christ var. Leucodermis (Ant.)

Markgraf

3. Thymus allchariensis Ronn.

4. Silene schmuckeri Boiss.

5. Viola elegantula Schott

6. Soldanella pindicola Hausskn. A (iv)

7. Solenanthus scardicus Bornm.

8. Ramonda nathaliae Pançiç & Petroviç A (ii)

9. Potentilla doerfleri Wettst. A (iv)

11. Sempervivum kosaninii Praeger A (iv)


132

12. Acer heldreichi Orph. Ex. Boiss. A (iv)

13. Gentiana punctata L.

14. Sideritis scardica Griseb. A (iv)

15. Narthecium scardicum Kosanin A (iv)

Tabela 17. Speciet e rezikuara sipas kategorive

Nr.

rend

Kriteri i llojit A

Kategori

a nga A

Lokalitet për llojin A

1. Ranunculus degenii A(i) Kodra e diellit

2. Alkanna nonneiformis A(iii) Maja e zezë e Jellakut

3. Silene schmuckeri A(iii) Maja e zezë e Jellakut

4. Ramonda nathalie A(iv) Luboten

5. Lilium albanicum A(iv) Kobilica- Maja e zezë (Crn vrv)

6. Narthecium scardicum A(iv) Çaushica- Ljuboten

7. Dianthus scardicum A(iv) Maja e Diellit

8. Acer heldreichii subsp. visiani A(iv) Lajthiza e sipërme-Lajthiza

9. Sideritis scardica A(iv) Ljuboten

11. Narthecium scardicum A(iv) Xhinibeg

12. Pinus peuce A(iv) Rruga Kodra e diellit- Lajthiza

13. Potentilla doerfleri A(iv) Vraça

14. Sempervivum kosaninii A(iv) Lajthiza (Leshnica)- Cerepashina

15. Liliu albanicum A(iv) Maja e Diellit (Titov vrv)- Rudoka

16. Soldanella pindicola A(iv) Mali Sharr

17. Pancicia serbica / Rruga Lajthiza-Xhinibeg

18. Pinus heldreichii var.

leucodermis

/ Rruga Kodra e diellit- Lajthiza

19. Gentiana lutea ssp.

symphiandra

E Jellak

20. Linaria alpina / Ljuboten

21. Ranunculus montenegrinus / Rruga Lajthiza-Xhinibeg

22. Ramonda serbica A(ii) Luboten

23. Lilum albanicum A(iv) Liqeni i Bogovinës

24. Narthecium scardicum A(iv) Xhini beg

25. Sempervivum kosaninii A(iv) Radika – Vraca – Lumi Axhina

26. Picea abies E Rruga Kodra e diellit- Lajthiza

27. Coronilla coronata / Mali Sharr

28. Astragalus creticus ssp.

rumelicus

/ Mali Sharr


133

Grafiku 10. Speciet e rezikuara sipas kategorive


134

a). b).

c). d).

Figura 33. Bimë të rrezikuara vaskulare në florën e Malit Sharr a). Potentilla doerfleri b).

Sideritis scardica c). Narthecium scardicum d). Gentiana punctata e). Sempervivum

kosaninii f). Linaria alpina (foto Nasuf A.).


135

3.10. Specie bimore me vlera ekonomike

Qëllimi i kësaj nënçështjeje është të japë të dhëna mbi pasurinë floristike të specieve me

vlera ekonomike të Malit Sharr, duke nxitur rekomandime për përmirësimin e situatës

aktuale, kryesisht në lidhje me masat që duhen ndërmarrë për ruajtjen e tyre. Gjithashtu,

jepet një pamje e përgjithshme e ndikimit të faktorit antropogjen mbi këto specje, i cili

kushtëzohet nga interesi ekonomik në nivel lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar.

Në zonën e studimit rriten specie me vlera ekonomike, të cilat përbëjnë 26% të florës

totale të parkut dhe janë të përfshira në 182 gjini dhe 66 familje. Ato përfaqësojnë 6

kategori të ndryshme si bimë ushqimore, bimë mjekësore, bimë mjaltëse, bimë helmuese

dhe bimë foragjere . Shpërndarja e tyre jepet skematikisht në grafikun nr. 11.

Tabela 18. Bimët ushqimore

Nr. I. BIMË USHQIMORE

1 Corylus avellana L.

2 Juglans regia L.

3 Morus alba L.

4 Morus nigra L.

5 Urtica dioica L.

6 Chenopodium album L.

7 Castanea sativa Miller.

8 Rubus ulmifolius Schott.

9 Rubus idaeus L.

10 Fragaria vesca L.

11 Malus domestica Borkth.

12 Pirus amygdaliformis Vill.

13 Pirus communis L.

14 Prunus domestica L.

15 Prunus spinosa L.

16 Rosa canina L.

17 Sorbus aucuparia .

18 Eryngium campestre L.

19 Cornus mas L.

20 Origanum vulgare L.

21 Matricaria chamomilla L.

22 Taraxacum officinalis Web.


136

a). b).

c). d).

e). f).

Figura 34. Bimë ushqimore në Malin e Sharrit a). Rosa canina b). Castanea sativa

c).Cornus mas d). Fragaria vesca e). Rubus idaeus f). Urtica dioica


137

Tabela 19. Bimët mjekësore

Nr. II. BIMË MJEKËSORE

1 Abies alba L.

2 Achillea millefolium L.

3 Anchusa officinalis L.

4 Ajuga reptans L.

5 Asplenium adiantum- nigra L.

6 Bellis perenis L.


8 Capsella bursa- pastoris Medic.

9 Cardamine pratensis L.

10 Ceterach officinarum Lam.

11 Centaurium erythrea Rafn.

12 Chelidonium majus L.

13 Clematis vitalba L.

14 Cichorium intibus L.

15 Crataegus monogyna Jack.

16 Cornus mas L.

17 Cornus sanguinea L.

18 Colchicum autumnale L.

19 Dryopteris filix- mas L. Schott.

20 Dryas octopetala L.

21 Digitalis lanata Ehrh.

22 Digitalis grandiflora L.

23 Daphne mezereum L.

24 Equisetum arvense L.

25 Equisetum palustre L.

26 Erodium cicutarium L.


28 Euphorbia amygdaloides L.

29 Fragaria vesca L.

30 Hedera helix L.

31 Hypericum perfoliatum L.

32 Humulus lupulus L.

33 Juniperus communis L.

34 Juniperus oxicedrus L.

35 Juglans regia L.

36 Geum montanum L.


138

37 Geum urbanum L.

38 Geranium macrorrhizum L.

39 Gentiana lutea subsp. symphiandra

40 Leucantemum vulgare (Vaill.) Lam.

41 Malva silvestris L.

42 Matricaria camomilla L.

43 Mentha longifolia L.

44 Melilotus officinalis (L.) Pallas

45 Ononis spinosa L.


47 Papaver rhoeas L.

48 Prunella vulgaris L.

49 Plantago lancelata L.

50 Plantago major L.

51 Poterium sanguisorba L.

52 Primulla veris L


54 Polypodium vulgare L.

55 Rubus idaeus L.

56 Rosa canina L.

57 Rubus ulmifolius Schott.

58 Rumex acetosella ?

59 Sambucus nigra L.

60 Sambucus ebulus L.

61 Saponaria officinalis L.

62 Sedum acre L.

63 Sideritis scardica Griseb.

64 Sorbus aucuparia L.

65 Tilia cordata L.

66 Tilia platiphyllos Scop.

67 Teucrium pollium L.

68 Teucrium chamaedrys L.


70 Tusilago farfara L.

71 Thymus longicaulis Presl.

72 Urtica dioica L.

73 Veratrum album L.

74 Viola odorata L.

75 Viola tricolor L.


139

a). b).

c). d).

e). f).

Figura 35. Bimë mjekësore në florën e Malit Sharr a). Geranium macrorrhizum b). Geum

montanum c). Sideritis scardica d). Dryas octopetala e). Sambucus nigra f). Veratrum

album (Foto Nasuf A.)


140

Tabela 20. Bimët mjaltore

Nr. III. BIMË MJALTORE

1 Acer campestre L.

2 Acer pseudopltanus L.

3 Acer monspessulanum L.

4 Acer obtusatum L.

5 Ajuga reptans L.

6 Brunella vulgaris L.



9 Crataegus monogyna L.

10 Cynoglossum officinale L.

11 Colutea arborescens L.

12 Echium vulgare L.


14 Hedera helix L.

15 Geranium macrorrhizum L.

16 Ligustrum vulgare L.

17 Lilium martagon L.

18 Malva sylvestris L.

19 Malus domestica Borkth.

20 Menthe longifolium L.(Huds).

21 Melilotus officinalis (L.) Pallas


23 Pirus amygdaliformis Vill.

24 Pirus communis L.

25 Prunus domestica L.


27 Rosa canina L.

28 Robina pseudoacacia L.

29 Sorbus aucuparia L.

30 Teucrium pollium L.

31 Tilia cordata L.

32 Tilia platiphyllos Scop.

33 Trifolium nigriscens Viv.

34 Trigonella corniculata L.

35 Thymus longicaulis Presl.

36 Viola tricolor L.


141

a). b).

c.) d).

e). f).

Figura 36. Bimë mjaltore në florën e Malit Sharr – a). Clematis vitalba b). Lilium

martagon c). Castanea sativa d). Menthe longifolium e). Viola tricolor f) Taraxacum

officinalis


142

Tabela 21. Bimët helmuese

Nr. IV. BIMË HELMUESE


2 Anagallis arvenis L.

3 Anemone nemorosa L.

4 Anemone narcisiflora L.

5 Anthemis arvensis L.

6 Arum italicum Mill.

7 Caltha palustris L

8 Convolvulus arvensis L.

9 Colchicum autumnale L.


11 Digitalis lanata Ehrh.

12 Digitalis feruginea L.


14 Euphorbia helioscopia L.


16 Fumaria officinalis L.

17 Papaver rhoeas L.

18 Pteridium aquilinum L.

19 Pistacia terebinthus L.

20 Plantago lanceolata L.

21 Prunella vulgaris L.

22 Lychnis viscaria L.

23 Ranunculus psilostachis Gris.

24 Ranunculus arvensis L.

25 Sambucus ebulus L.

26 Scilla bifolia L.

27 Scrophularia canina L.

28 Sorghum halepense Pers.

29 Taxus bacata L.

30 Verbascum phlamoides L.


143

a). b).

c). d).

e). f).

Figura 37. Bimë helmuese a). Anemone narcisiflora b). Caltha palustris c). Digitalis

lanata d.) Taxus bacata e). Sambucus ebulus f). Pteridium aquilinum


144

Tabela 22. Bimët foragjere

Nr. V. BIMË FORAGJERE

1 Bellis perenis L.

2 Bromus sterilis L.

3 Dactylis glomerata L.

4 Lotus corniculatus L.

5 Medicago minima Grulb.

6 Phleum pretense L.

7 Sorghum halepense Pers.

8 Trifolium alpestre L.

9 Trifolium campestre Schreb.

10 Trifolium nigriscens Viv.

11 Trifolium arvense L.

12 Trifolium pratense L.

13 Trifolium alexandrinum L.

14 Trifolium angustifolium L.

15 Trigonella corniculata L.


17 Vicia grandiflora Scop.

18 Vicia dasycarpa Ten.

a). b).

Figura 38. Bimë foragjere në Malin e Sharrit a). Bellis perenis b). Taraxacum officinalis


145

Grafiku 11. Bimët me vlera ekonomike në Malin e Sharrit

Nga sa shihet numrin më të madh të specieve, me vlera ekonomike, të evidentuara deri

tani në malin e Sharrit e zënë speciet mjekësore me 41%, mjaltoret 20 %, bimet helmuese

17% dhe ato ushqimore 12%.

3.11. Habitate të veçanta në Masivin Malor të Sharrit

Malet e Sharrit paraqesin tërësi të qartë të vargmaleve të reja; janë të

ngritura në kohën e kenozoikut, me orogjenezën e Alpeve. Gjatë kohës së deluviumit,

pjesët më të larta të maleve të Sharrit kanë qenë nën akull. Si rezultat i erozionit të

akullnajeve, sot në to hasen forma të ndryshme të relievit të akullnajave, lugje, cirqe,

morena, shkëmbinjë të mprehtë malorë dhe maja, që maleve u japin pamje të gjallë dhe

pitoreske.

Mali Sharr paraqet masivin më të madh dhe më të lartë malor të Republikës

së Maqedonisë (Melovski, 2010); karakterizohet nga maja të shumta vargore me gjatësi

prej 80 km dhe gjerësi prej 10-20 km. Maja malore me mbi 2000 m lartësi janë: Kodra e

Diellit (Titov Vërv (2747 m), që është maja më e lartë e Malit Shar dhe e dyta me lartësi

më të madhe në Maqedoni, pastaj Borislavec (2602 m), Maja e zezë (Cërn Vërv 2578 m)

dhe në pjesën më të skajshme është Luboteni (2499 m), që llogaritet ndër më të bukurat

në këto male.

Në Malin Shar gjenden edhe dy rafshnalta malore: Vraca dhe Rudoka. Kanë

të zhvilluar reliev glacial, pasi që pas deluviumit pjesët e tyre më të larta kanë qenë nën

akull. Nga kjo kohë ka një numër të madh të cirqeve, lugje dhe morena. Shumë cirqe janë


146

të mbushura me ujë. Në Malin Sharr janë 39 liqej dhe pas Malit Rila llogaritet më i pasuri

me liqej në Ballkan.

Prej gjithsej 39 liqeneve të Maqedonisë 27 janë në Malin Sharr, dhe prej tyre

19 janë të përhershëm dhe 8 të përkohshëm (Колчаковски, 2003).

Mali Sharr është mjaftë i pasur me ujë, numërohen reth 10 burime në mesin

e të cilave edhe burimet e lumit Vardar, lumit Radika, lumit Shkumbin etj.

Kufirin verior të Sharrit e përbëjnë baseni liqenit të Mavrovës dhe lugina e

lumit Mavrovka, kurse kufirin jugor lugina e lumit Reka e Vogël. Midis fushëgropave të

Krahinës së Sharit më e madhe është ajo e Pollogut, ajo gjendet midis Malit Sharr,

Bukovikut, Malit të Thatë dhe Zhedenit. Pjesa e rafshtë gjendet në një lartësi 400 deri

600 m mbi nivelin e detit edhe përfshin një sipërfaqe prej 373 km2.

Habitatet kryesore të zonë së studiuar (NATURA 2000)

1. Kullota alpine e Lubotenit. Paraqet zonën gëlqerore të malit të lartë (2499 m) me

bimë të rrallë kalcifite dhe hazmofite, që janë të përshtatur jetesës me kushte të vështira

klimatike dhe pedologjike (tokat e varfra dhe të pazhvilluara). Bimët më të rëndësishme

endemike të zonës janë: këmashna (Hieracium naegelianum subsp. lubotenicum st. end.),

Rododendroni ngjyrëndryshku (Rhododendron ferrugineum), Zhubrica shqiptare,

(Thymus albanus), Karafili i malit (Dianthus scardicus), Melake zvaranike (Geum

reptans), Iriqëza anetore (Saxifraga marginata), Iriqëza gjethekundrejte (Saxifraga

opositifolia), Klokëz e Shmukerit (Silene schmucheri - st.end.), Lëpjetë bore (Rumex

nivalis), Shelgu barishtor (Salix herbacea), Karafil me balluke (Dinathus superbus),

Manushaqe e Grisebahut (Viola grisebachiana), Ramonda e natalit (Ramonda Nathalie),

Erigeron njëlulesh (Erigeron uniflorus), Sausurea alpine (Saussurea alpine), Zambaku

shqiptar (Lilium albanicum), Presja (Carex laevis-Helianthemum), në kuadër të cilës

gjenden reliktet glaciale driada tetëpetlash (Dryas octopetala), Linarie alpine (Linaria

alpina), Çaj malit (Sideritis scardica), Sparqa e bardhë (Orobanche alba), Aguliçja e imët

( Primula minima), Xerxellja si yll (Daphne oleoides), etj.


147

a). b).

Figura 39. Bimë të rëndësishme të zonës Ljubotenit a). Sideritis scardica

b). Linaria alpina

2. Bashkësia e pyjeve të përziera në afërsi të Ujëvares së Bellovishtes. Dominohet nga

substrati gëlqeror. Kjo pjesë e Malit Sharr karakterizohet nga pyje termofile (zonë e cila

gjindet në lartësi mbidetare 660 m), me bashkësi të pyjeve Querqus-carpinetum, etj. Lloje

më të rëndësishme të bungut që hasen në masivin e Bellovishtes janë: bungu (Quercus

petrea), qarri (Quercus ceris), dushku i butë (Quercus frainetto), dushku me gjethe të

vogla (Quercus pubescens) etj. Në këtë brez janë të përhapura edhe lloje të drunjve si

bagremi (Robina pseudoacacia), lajthia (Coryllus avellana), than (Cornus mass), frashëri

(Fraxinus ornus), shkoza (Carpinus orientalis) etj.

3. Bashkësia e pyjeve të bredhit dhe ahut (Abieto-fagetum) në afërsi të Tre Ujërave.

Kjo zonë karakterizohet nga vlera të veçanta floristike, faunistike, fitocenologjike,

gjeomorfologjike, gjeologjike dhe hidrologjike. Të rëndësishme janë pyjet me bredha dhe

ahishte si dhe të tjera. Bimët më të rëndësishme të zonës janë: Salepi i purpurtë (Orchis

purpurea), Ulëz (Acer tataricum), Lunaria e përtëritur (Lunaria rediviva), Epilobi

gjethengushtë (Epilobium angustifolium), Kridali qepor (Corydalis marschalliana),

Sqapthi (Amelanchier ovalis), Shtogu i kuq (Sambucus racemosa), etj.


148

a). b).

Figura 40. Bimë të rëndësishme të zonës së tre ujërave: a). Epilobium anangustifolium,

b). Sambucus racemosa

4. Shoqërimi bimor i Pinus nigra (pisha e zezë) dhe Picea abies (hormoqit). Është

zonë malore me shkëmbinjt gelqërorë. Kjo pjesë e Malit Sharr njihet për pyjet me pishë

dhe hormoqit të vjetra që kontribuojnë për peizazhin e bukur në pyll të par nga Maja e

Zezë e Jellakut (Crn Vrv). Specjet që e karakterizojnë këtë zonë janë: krekëza (Acer

monspessulanum), alkane (Alkana nonneiformis), astrantia e madhe (Astrantia major),

manushaqe e Sharrit (Viola schariensis), kërleka (Pinus mugo), klokëza e Shmukerit

(Silene schmuckeri), etj

5. Bashkësitë pyjore të ahut - Fagetum montanum dhe bashkësia e bredhit dhe ahut

(Abieto-fagetum). Në raport me habitatet e pyjeve, pjesë më e rëndësihme e Malit Sharr

është Lajthiza e poshtme (Dollna Leshnica). Në të gjenden sipërfaqe të vetme të

rëndësishme pyjesh me bredh. Të rëndësishme janë edhe pyjet me bredh dhe ahishte si

dhe të tjera. Bimët më të rëndësishme të zonës janë: krekëza (Acer monspessulanum),

manushaqja e Sharrit (Viola schariensis), pratishi (Soldanella pindicola), zhabina i

gjetherapi (Ranunculus platanifolius), dredhaku (Pinus mugo), klokëza e Shmukerit

(Silene schmuckeri) etj.

Abies borissi–regis Mattf. Bredhi i Maqedonisë (Bredhi i mbretit Boris), bën pjesë në

pyjet halorë, në lartësi mbi detare 1200-1800 m, është i përhapur afër Lajthizës (Dollna

Leshnica). Abies borissi–regis në afërsi të Lajthizës formon shoqërimin Abietum-borisii

regis, dhe shoqërohet nga: ahu malor (Fagus moesiaca), shkoza e bardhë (Carpinus

betulus, panja e malit (Acer pseudoplatanus), lulemaji drufortë (Lonicera xylosteum),

Prenanthes purpurea, gjethedelli i ndërmjemë (Plantago media), herdhaqeni i malit

(Evonymus verrucosus), mendërmira lulemadhe (Calamintha grandiflora), solidago


149

shufërartë (Solidago virgaurea), shelgu i egër (Salix caprea), leukantemë e rëdomtë

(Leucanthemum vulgare), lulekambana si fitemë (Campanula rapunculus), pirola

(Pyrola secunda), vadhë e egër (Sorbus aucuparia), zambak martagon (Lilium

martagon), Dentaria bulbifera, bjelisha njëluleshe (Melica uniflora), telekia e bukur

(Telekia speciosa) etj.

6. Shqopishte alpine dhe të borealit paraqet zonën gëlqerore të malit të lartë (2747 m) -

maja më e lartë në Malin e Sharrit- Maja e Diellit (Titov Vrv), e dyta sipas lartësisë në R.

e Maqedonisë. Karakterizohet me bimë të rrallë kalcifite që janë përshtatur jetesës me

kushte të vështira klimatike dhe pedologjike (tokat e varfra dhe të pa zhvilluara). Bimët

më të rëndësishme të zonës janë: shelgu barishtor (Salix herbacea), shelgu i cunguar

(Salix retusa), shelgu i rrjetëzuar (Salix reticulata), karafil me balluke (Dinathus

superbus), manushaqe e Grisebahut (Viola grisebachiana); dryada tetëpetlash (Dryas

octopetala).

a). Salix reticulata b). Salix retusa

Figura 41. Bimë të përshtatur jetesës me kushte të vështira klimatike dhe pedologjike a).

Salix reticulate b). Salix retusa

Ky tip habitati shtrihet më lart sesa kufijtë e sipërm të ahut në Malet Sharr, Përfaqësohet

nga shkurre (me formacione të Juniperion nana dhe Juniperion sabinae), gjysëmshkurre

(Vaccinium myrtillus, Vaccinium uliginosum, Arctostaphylos uva-ursi, Arctostaphylos

alpinus ose shoqërime me Rhododendro-Vaccinion) dhe bimë shkurrore shumë të vogla

si në rastin me Dryas octopetala. Ky habitat banohet nga shkurrëza që durojnë

temperaturat e ulëta, si dhe bimë barishtore shumëvjeçare, të cilat formojnë një shtresë të

dendur e kompakte. Speciet më të shpeshta që takohen janë: dëllinja e zezë – alpine

(Juniperus communis ssp. alpine), driada tetpetlash (Dryas octopetala), shelgu i cunguar

(Salix retusa), ose gjineshtra (Genista pilosa), grathatë (Erica herbacea), vjexhësa

(Chamaecytisus spp.), etj. Mes tyre haset bimësi barishtore rezistente ndaj temperaturave


150

të ulëta, ose rezistente ndaj thatësirës, e përfaqësuar nga lloje si: (Jovibarba heuffelii),

genciana pranverore (Gentiana verna), etj.

7. Kullota alpine paraqet zonën e maleve të larta të dominuar nga substrate dhe

shkëmbinj silicorë. Në të gjenden liqeni glacial - liqeni i Livadhishtes (2173 m) më i

madhi (gjatësia 230 m, gjerësia 120 m dhe thellësia 7 m) dhe kullota alpine të pasura me

bimë endemo-relikte të cilët formojnë bashkësi të rralla bimore. Nga bimët e shumta

endemike veçohen: karafil i Sharrit (Dianthus scardicus - st. end.), potentila e Doerflerit

(Potentila doerfleri), krokusi i Sharrit (Crocus scardicus) draba e Korabit (Draba

korabensis.) kriptograma kaçurrele (Cryptograma crispa), rododendroni ngjyrëndryshku

(Rhododendron ferugineum), etj.

8. Kullota e zonës alpine. Përbën një tjetër zonë të rëndësishme i cili gjendet në

hapësirën e majës Karanikolla në lartësinë mbidetare 2.180 m dhe është fare afër kufirit

me Kosovën. Në këtë zonë gjindet Liqeni i Veshallës i cili ka formën e elipsës dhe

bashkë me rrethinën krijon atraksion të rrallë natyror. Gjatësia e tij është 290 m,

gjerësia 115 m, thellësia 5,6 m dhe sipërfaqja 26.240 m2. Liqeni ushqehet nga reshjet

dhe nga burimet nënujore. Uji i liqenit në fshatrat e Malësisë së Tetovës (Veshallë dhe

Buzovcë) konsiderohet si shërues i reumatizmës dhe i disa sëmundjeve të syve. Nga

flora e kësaj zone përmendim: gentiana si kacekth (Gentiana utriculosa), shtara e

bardhë (Veratrum album), zambaku shqiptar (Lilium albanicum), kamaroshja e përhime

(Geranium cinereum subsp, subcaulescens), klokëza pa kërcell (Silene acualis).

9. Bashkësitë e pyjeve të përziera të zonës së Bistrës janë bashkësitë pyjore të rrobullit

(Pinus heldreichi), arnenit (Pinus heldreichi), pishës së bardhë (Pinus sylvestris),

hormoqit (Picea abies), panjës malore (Acer pseudoplatanus), ahut (Fagus sylvestris),

etj. Kjo zonë karakterizohet me vlera të veçanta floristike, faunistike, fitocenologjike,

gjeomorfologjike, gjeologjike dhe hidrologjike. Emri është dhënë në bazë të majës

malore Bistra (2651 m) e cila paraqet majën më të lartë. Zona e Bistrës, përveç me llojet

e rralla drunore, shquhet për shumëllojshmërinë e bimëve endemike barishtore, nga të

cilët më të rëndësishme janë: drabë e Korabit (Draba korabensis -st. end.); potentillë e

Doerflerit (Potentilla doerfleri - st. end.), karafil i Sharrit (Dianthus scardicus - st. end.),

karafil me balluke (Dinathus superbus), fiteumë jo e qartë (Phyteuma confusiumi), nartea

e Sharrit (Narthecium scardicum), zambaku shqiptar (Lilium albanicum), etj.

10. Kullotat alpine në afërsi të majes së lartë - Kobilica e cila paraqet zonën gëlqerore

të malit të lartë (2528 m) me bimë që janë të përshtatur habitatit me kushte të vështira

klimatike dhe pedologjike (tokat e varfra dhe të pa zhvilluara). Bimët më të rëndësishme

endemike të zonës janë: Hieracium kobilicanum (st. end.), klokëz e Shmukerit (Silene

schmucheri - st.end.), lëpjetë bore (Rumex nivalis), shelgu barishtor (Salix herbacea),

karafil me balluke (Dinathus superbus), manushaqja e Grisebahut (Viola grisebachiana),


151

erigeroni (Erigeron uniflorus), sausureja alpine (Saussurea alpine), zambaku shqiptar

(Lilium albanicum). Kobilica së bashku me Lubotenin paraqesin zonat e vetme gelqërore

në malin Sharr i cili është i dominuar nga sendimenti silikat.

11. Shoqërimet halore të ahut - Fagetum montanum dhe tisit - Taxus baccata.

Karakterizohet me bashkësinë autoktone të reliktit terciar tisit (Taxus baccata) me ahun

(Fagus mosaicae) Fageto - Taxetum baccata e cila shtrihet në anën e djathtë të rrjedhës

së lumit Shkumbin nga Lajthiza e poshtme (Dollna Leshnica) në drejtim të fshatit

Bozofcë. Tisi është lloji i vetëm halor në vendin tonë që zhvillohet, përveç mënyrës

gjenerative (me fara), edhe në mënyrë vegjetative. Areali i përhapjes së tij është mjaftë i

kufizuar dhe mund të thuhet se ky lloj është i rrezikuar për zhdukje.


152

PËRFUNDIME

Në Malin e Sharrit, si rezultat i studimit tonë, ku janë përfshirë dhe të dhënat e

mëparshme, hasen rreth 2000 taksone të ndryshme bimore. Ato përfaqësojnë rreth 75 %

të florës totale të R.M., dhe e rendisin Malin Sharr si një nga zonat me florë të pasur dhe

të larmishe . Vlerësojmë se ky numër është edhe më i madh, nëse marrim në konsideratë

pyjet shumë të dendur dhe shpatet e pjerrëta ku rilevimet tona janë të pakta apo dhe

mungojnë.

Në malet Vraca kemi gjetur Potentila doerfler, Schiverecki derfleri, Verbascum

scardicolum që nuk jepen për R.M.

Potentilla doerfleri Wettst. Specie stenoendemike e Malit Sharr, e gjetur gjatë ekspeditës

së realizuar në Luboten, më datë 02. 08. 2017 në lartësi mbidetare 2232 m, e hasur në

fazën e lulëzimit, në të çarat e shkëmbinjve silicorë, pra lidhur ngushtë me këtë substrat.

P. doerfleri në Luboten gjendet bashkë me bimësinë e shkëmbinjve silicorë të zonës

alpine, rritet në shpatet perendimore, të pjerrëta të shkëmbinjve në Luboten. Ky lloj

lulëzon në korrik-gusht (coll Shuka & Hashani s.n.), në vartësi të lartësisë dhe

kundrejtimit. Po ashtu është e pranishme edhe në rrugën Kodra e Diellit- liqeni i

Bogovinës në substrat silicor (Prevallë, Maja e Zezë, Luboten). Sipas Millaku (2013), kjo

specie është vlerësuar si e rrezikuar për R.M. me statusin e rrezikimit EN B1ab (i, ii, iii)

+ 2ab (i, ii, iii).

Lidhur me Florën

Hulumtimi shkencor i deritanishëm nga ana jonë, përbëhet nga rreth 1045 specie, që i

përkasin 411 gjinive dhe 94 familjeve, 6 nënklasave, 3 nëndarje dhe 2 ndarjeve, dhe

nga materiali i padeterminuar mendohet te shtohen rreth 100 specie (janë në determinim

e sipër). Këto të dhëna dëshmojnë për një florë të pasur të masivit të Sharrit. Nga

familjet me më shume gjini e specie jane: Asteraceae (90 specie), Caryophyllaceae (80

specie), Rosaceae (79 specie), Fabaceae (78 specie), Brasicaceae (60 specie), Apiaceae (44

specie), Poaceae (42 specie), Lamiaceae (40 specie), etj.

Lidhur me spektrin biologjik (Bioforma)

Nga analiza e të dhënave të realizuara në studimin tonë, lidhur me spektrin biologjik në

masivin malor të Sharrit numrin më të madh të specieve e përbejnë: H (Hemikriptofite)

me 566 specie, T (Terofite) 144 specie, G (Geofite) 122specie, Ph (Fanerofite) 89

specie, Ch (Kamefite) 63 specie, Ph (Fanerofite) 89 specie, NPh (Nanophanerofite)

20 specie, T/H Terofite/Hemikriptofite 10 specie, etj.


153

Lidhur me elementin floristik (Korologjik)

Nga analiza e të dhënave të realizuara në studimin tonë rezulton se florën e masivit malor

të Sharrit kemi këtë renditje: elementi ballkanike 11.77 %, euroaziatike 12.5%,

Cirkumboreale 7,46%, europiane-Jugore 6,22%, Artiko-Alpine 4,11%, eurosiberiane

4.9%, Paleotemporale 4.6%, europiane-Juglindore 4.49%, europiane 3.44%, europiane-

qendrore 2.25%, Mesdhetare 2.18% etj.

Lidhur me specie endemike, relikte, dhe të rrezikuara

Duke analizuar dhe krahasuar materialin tonë të deritanishëm me atë që njihet deri më sot

për Florën e Malit Sharr vihet re një numër i theksuar i bimëve endemike 3 specie,

Endemiket mesdhetare scardice - Ilire 12 specie, Specie relikte 6 specie, Reliktet arktike

boreale 3. Specie të rrezikuara vaskulare në florën e Malit Sharr 15 specie, specie

relikte dhe migratore të periudhës së akullnajave 17 specie.

Lidhur me vlerën praktike

Qëllimi i kësaj nënçështjeje është të japë të dhëna mbi pasurinë floristike të specieve me

vlera ekonomike të Malit Sharr, duke nxitur rekomandime për përmirësimin e situatës

aktuale, kryesisht në lidhje me masat që duhen ndërmarrë për ruajtjen e tyre. Gjithashtu,

jepet një pamje e përgjithshme e ndikimit të faktorit antropogjen mbi këto specie, i cili

kushtëzohet nga interesi ekonomik në nivel lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar.

Në zonën e studimit rriten specie me vlera ekonomike, të cilat përbëjnë 26% të florës

totale të parkut dhe janë të përfshira në 182 gjini dhe 66 familje. Ato përfaqësojnë 6

kategori të ndryshme si bimë ushqimore 21 specie, bimë mjekësore 75 specie, bimë

mjaltëse 36 specie, bimë helmuese 30 specie dhe bimë foragjere 18 specie.

Përpunimi i mëtejshëm i materialit të florës së Malit Sharr në studim do të plotësojë

numrin e specieve endemike, relikte dhe të rralla të përhapura në florën e Malit Sharr.

Lidhur me habitatet e veçanta

Nga studimi ynë i deritanishëm në Masivin malor të Sharrit janë përcaktuar disa zona që

përmbajnë vlera të veçanta floristike, faunistike, fitocenologjike, gjeomorfologjike,

gjeologjike dhe hidrologjike. Te tilla, deri tani, kemi mundur të veçojmë 11 zona, si:

Luboteni , Bellovishta, Tri ujërat, Maja e zezë e Jellakut, Lajthiza (Dollna Leshnica),

Maja e Diellit, Liqeni i Bogovinës, Livadhishte, Liqeni i Veshallës, Bistra, Kobilica.


154

Lista e figurave

Figura 1. Pozicioni gjeografik i Malit Sharr ........................................................................... 3

Figura 2. Kufijtë dhe shtrirja territoriale e masivit të Malit Sharr në Maqedoni. ................... 4

Figura 3. Masivi malor i Sharrit .............................................................................................. 5

Figura 5. Pamje nga Liqeni i Veshallës - Gjoli i Madh. (foto Nasuf A.) .............................. 11

Figura 6. Pamje nga Liqeni i Bardhë (foto Nasuf A.) ........................................................... 12

Figura 7. Pamje nga Liqeni i Bogovinës ............................................................................... 12

Figura 8. Pamje nga Liqeni i Zi (foto N. Abdii) ................................................................... 13

Figura 9. Ujëshmëria e R.M. ................................................................................................. 15

Figura 10. Masivi malor i Sharrit .......................................................................................... 16

Figura 11. Foto nga puna në teren – Maja e Diellit (Titov vrv)............................................ 19

Figura 12. Trëndafili i erërave në Malin Sharr ..................................................................... 25

Figura 13. Shpatet e Malit Sharr- Jellak (Foto N. Abdii 2014) ............................................ 28

Figura 14. Specie nga familjet e bimëve: a). Violaceae, b). Ericaceae (Bruckenthalia

spiculifolia), c). Apiaceae (Angelica pancicci) d).Leguminosae (Onobrychis montona

sub. scardica). ....................................................................................................................... 29

Figura 15. Turqia Evropiane –Ami Bue, Vjenë, viti 1854.................................................... 33

Figura 16. Dokument nga SGD, turistik, Mali i Sharrit – Rista Nikoliq, viti 1912 .............. 34

Figura 17. Mali i Sharrit – Dushan Krivokapiq, viti 1969. ................................................... 35

Figura 18. Pamje nga puna në terren. ................................................................................... 35

Figura 19. Pamje nga brezi i pishave- Mali Sharr (Jellak). (foto N. Abdii 2015) ................ 40

Figura 20. Pyjet me halore në pjesën qendrore të masivit të Malit Sharr. ............................ 41

Figura 21. Kullota malore në malin Ceripashinë, masivi i Malit Sharr. ............................... 41

Figura 22. Lajthiza (Leshnica) e poshtme. (Foto N. Abdii 2014). ...................................... 43

Figura 23. Pamje nga puna në terren- Kodra e Diellit, Lajthiza e poshtme. (Mali Sharr) .... 46

Figura 24. Identifikimi i specieve të grumbulluara ............................................................... 46

Figura 25. Identifikimi i specieve të grumbulluara. .............................................................. 47

Figura 26. Identifikimi i specieve të grumbulluara. .............................................................. 48


155

Lista e tabelave

Tabela 1. Sasia mesatare mujore dhe vjetore e rreshjeve atmosferike në Kodrën e Diellit

gjatë periudhës 1961-1990 (sasia e reshjeve atmosferike në mm). ...................................... 18

Tabela 2. Lagështia relative mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në periudhën 1951-1980. 19

Tabela 3. Temperatura mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit në

periudhën 1961-1990 (temperatura e ajrit shprehur në oC). ................................................. 21

Tabela 4. Temperatura mesatare e ajrit sipas stinëve dhe periudhës vegjetative në

periudhën 1961-1990 (temperatura e ajrit shprehur në oC). ................................................. 22

Tabela 5. Temperatura mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në masivin e Malit Sharr sipas

lartësisë mbidetare në periudhën 1961-1990 (temperatura e ajrit shprehur në 00 C). ........... 23

Tabela 6. Vranësira mesatare mujore dhe vjetore në Kodrën e Diellit e shprehur në të

dhjeta, në periudhën 1951-1990. ........................................................................................... 24

Tabela 7. Shpeshtësia mesatare e erës nga 8 drejtime në Kodrën e Diellit gjatë periudhës

1951-1975. ............................................................................................................................ 25

Tabela 8. Kohëzgjatja e ndriçimit diellor gjatë mujave dhe vitit në Kodrën e Diellit gjatë

periudhës 1961-1990. ............................................................................................................ 27

DISERTACION ..................................................................................................................... i


Lista e grafikoneve

Grafiku 1. Sasia mesatare mujore dhe vjetore e reshjeve atmosferike në Kodrën e Diellit

gjatë periudhës1961-1990 (sasia e reshjeve atmosferike në mm). ....................................... 18

Grafiku 2. Lagështia relative mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në periudhën 1951-1980.20

Grafiku 3. Temperatura mesatare mujore dhe vjetore e ajrit në Kodrën e Diellit në

periudhën 1961-1990. ........................................................................................................... 21

Grafiku 4. Temperatura mesatare e ajrit sipas stinëve dhe periudhës vegjetative në

periudhën 1961-1990. ........................................................................................................... 23

Grafiku 5. Vranësira mesatare mujore dhe vjetore në Kodrën e Diellit e shprehur në të

dhjeta, në periudhën 1951-1990. ........................................................................................... 24

Grafiku 6. Kohëzgjatja e ndriçimit diellor gjatë mujave dhe vitit në Kodrën e Diellit gjatë

periudhës 1961-1990. ............................................................................................................ 27


156

Grafiku 7. Familjet me më shumë specie ............................................................................ 117

Grafiku 8. Spektri biologjik (Bioforma) ............................................................................. 118

Grafiku 9.a). Elementit floristik (Korologjik)..................................................................... 122

Grafiku 9. b). Elementit floristik (Korologjik). .................................................................. 122

Grafiku 10. Speciet e rezikuara sipas kategorive ................................................................ 133

Grafiku 11. Bimët me vlera ekonomike në Malin e Sharrit ................................................ 145

DISERTACION ..................................................................................................................... i


157

LITERATURA

Aeschimann D, Lauber, Moser, Theurillat (2004): Flora Alpina. (vol, 1,2,3).Bern

Bue, A. (1854): Turqia Europiane – Vjenë, Austri.

Bornmuller J. (1933): Zur Flora Montenegro, Albanien und Macedonien. Magyar Bot.

Lapok 32(1/6).

Demiri, M. (1983): Flora Ekskursioniste e Shqiperisë. SH.B.L.SH. Tirane.

Grup autorësh (2007): Libri i Kuq i Florës Shqiptare, Tiranë

Vangjeli J. (2000): Flora e Shqipërisë. A.SH.R.SH. (vol. 1-4), Tiranë.

Dorfler J. (1890): Beitrage zur flora Albaniens und Macedoniens. Wien

Enti hidrometeorologjik i Maqedonisë, Shkup, 1990.

Hamiti R. (2013): Rajoni i Pollogut (studim fiziko-gjeografik), Sak-Stil, Shkup, fq. 75

Hashani Z. (2015): Doktoraturë –Roli i Substratit ne diferencimin dhe perhapjen e Flores

nderkufitare: mali i Koritnikut, Mali Sharr, Mali i Oshllakut. Fakuleti i Shkencave të

Natyrës- Tiranë.

Ermelinda M. (2015): Doktoraturë “Studimi dhe kartografimi i habitateve dhe florës së

parkut kombëtar Tomorr – Kulmak, me fokus kryesor ata prioritarë (sipas Natura 2000),

të rrallë e të kërcënuar” Fakuleti i Shkencave të Natyrës- Tiranë.

Hayek. (1924- 1933): Podromus Flora Peninsulae Ballkanicae. Berlin.

Haziri A. (2012): Fitocenologjia flora dhe vegjetacioni i Maqedonisë (Dispensë).

Hegi. (1906-1933).

Horvatiç. (1954).

Grisebach A. (1839): Spicilegium Florae rumelicae et bithynicae’’

Grup autoresh. (1988-2000): FLORA E SHQIPËRISË” (vell. I-IV), Tirane.

Grup autorësh. (2003): Gjeografia e Maqedonisë. Shkup.

Grup autorësh. (1977): Libri i Kuq. Republika e Maqedonisë. Shkup.

Grup autorësh. (2013): Lista e kuqe e Florës dhe Faunës. Republika e Maqedonisë.

Grup autorësh. (2006): Mali Sharr. Shkup.

Колчаковски, Д. (2002): Основни природногеографски карактеристики на Шар

Планина (геологија, геоморфологија и хидрологија), Билтен на Истражувачко

друштво на студенти биолози, Институт за биологија, 2, Природно Математички

Факултет, Скопје, fq. 3.

158

Krivokapiq Dushan. (1969): SAR Planina.

Landolt E. (1969): Unsere Alpenflora. Zurich. Switzerland.

Lauber. K, etj. (2001): Flora Helvetica. Bern, Shtutgard, Vjenë.

Маркоски, Б. (2002): Шар Планина-хипсометриска структура на просторот, Билтен

на Истражувачко друштво на студенти биолози, Институт за биологија, 2,

Природно Математички Факултет, Скопје, fq. 10.

Mellovska N. (2013): Shar Planina.Shoqata Ekologjike e Maqedonise. Shkup.

Micevski, K. (1985): Flora na Republika Makedonija. (vol. I, Book 1), MANU. Skopje.





Matevski V. (2010): Flora na Republika Makedonija. (vol. II, Book 1), MANU. Skopje.

Millanoviç, J. (1963): Të dhëna gjeologjike për Sharrin, Fondi i statistikës, Shkup,

Mustafi, M. (2009): Veçoritë fiziko-gjeografike të Pollogut, SHB Arbëria Design,

Tetovë, fq. 179.

Shehapi Sh. Tetovë. (2015): Punim diplome ,,Karakteristikat fiziko-gjeografike të Malit

Sharr“.

Skenderi, Fauzi. (2005): Gjeomorfologjia; Tetovë.

Skenderi, F. (2009): Klimatologjia, Tetovë.

Vasilevski. D, Markoski. B, Panov. N, Dimitrov. N, Pavllovski, Gj. (2003): Gjeografia e

Republikës së Maqedonisë, Prosvetno Dello, Shkup.

Grup autorësh. (1973): Manuel për teknikat e gjeologjisë. Tiranë,.

Vasilevski, D. (1987): Karakteristiki na Poloshka kotlina, Geogravski razgledi, Shkup.

Менковић. (1978): Geological aspekt of the researched region

Lazarevski. ( 2002): Climate Conditions.

Trojani, V. (2001): Gjeografia fizike e përgjithshme I, Tiranë.

Trojani, V. (2001): Gjeografia fizike e përgjithshme II, Tiranë.

Idrizi,B. Hidrografia e Pollogut.

Xhulaj ,M. (2015): Tiranë. Praktikat mësimore ne botanikë (Atlas). FSH.N. Tirane.

Xhulaj M. (2006); Botanika – Sistematika e bimëve. FSHN.Tiranë.

159

Vangjeli, J. (2003): Udheheqes fushor i Flores se Shqiperisë. Akademia e Shkencave.

Tiranë.

Vangjeli, J. etj. (1995): Libri i Kuq. Bimët e kërcënuara e të rralla të Shqiperisë.

Akademia e Shkencave. Tiranë.

Weder, F. (1966). Alpenblumen. Switzerland.

Dalip Habili, Dhimo Koçi, Koço Danaj, Maxhun Didaj (1997): Pyjet e virgjër të

Shqipërisë. Instituti i kërkimeve pyjore dhe kullotave. Instituti i kërkimeve biologjike,

Muzeu i shkencave natyrore. Tiranë.

Behxhet Berisha, Mr. Xhavit Mala, Dr. Ferat Rexhepi, Fadil Millaku (2012): Atlas i

bimëve të Kosovës. Siprint - Prizren.

160

PËRMBLDHJE

- Mali Sharr si pasojë e larmisë së madhe të kushteve ekologjike, gjeomorfologjike,

hidrologjike, etj. dallohet si një vend me florë të pasur. ,,Flora e Maqedonisë raporton

3250 specie, nga të cilët rreth 80 % e specieve gjinden në florën e Malit Sharr.

- Gjatë këtij studimi 4 vjeçar (2013 - 2017), është grumbulluar një material i pasur

floristik i cili përbëhet nga 94 familje, 411 gjini dhe rreth 1045 specie. Nga analiza e

deritanishme rezulton se Flora e masivit malor të Sharrit paraqet vlera të mëdha

shkencore si nga përbërja floristike, korologjike, bioformave, specieve endemike, relikte,

të rrezikuara si dhe të specieve me vlera ekonomike. Flora e Malit të Sharrit është e

shumëllojshme dhe interesante. Këtu takohen bimë të periudhës akullnajore (reliktet

glaciale), shumëllojshmëri habitatesh si lartësi të mëdha (deri 2747 m lartësi), shkëmbinjë

të lartë, vende të ekspozuara nga erëra të fuqishme, ose vende ku bora qëndron për një

kohë të gjatë. Krahas llojeve artiko-alpine, në Malin e Sharrit takohen edhe lloje të cilat

sipas shtrirjes së tyre të përgjithshme në botë, i takojnë grupit të elementeve floristike të

Europës së Mesme. Në këtë masiv malor zhvillohen numër i madh i bashkësive me

strukturë të ndryshme bimore, të vendosura nëpër zonat e caktuara klimatike, duke filluar

nga termokseromezofil e deri në zonat e larta malore.

Fjalë kyçe: Mali Sharr, flora, habitat, bimë, specie.

ABSTRACT

- The Sharr Mountain, as a result of the great diversity of ecological, geomorphological,

hydrological conditions, is considered as a country with rich flora. "Macedonian flora

reports 3250 species, of which about 80% of species are found in the Sharr Mountain

flora.

- During this study 4 year study (2013 - 2017), a rich material of flora was collected,

which consists of 94 families, 411 genera and about 1045 species. From the analysis so

far it results that the flora of the massif of the Sharr Mountain represents great scientific

values, such as floristic, coronary, bioform, endemic, relict, endangered species and

species of economic value. The Sharr Mountain Flora is varied and interesting. Here you

can see glacial (glacial relicts) plants, a variety of habitats such as high altitude (up to

2747 m altitude), high cliffs, places exposed by strong winds, or places where the snow

stands for a long time. Along with the artico-alpine species, there are also species on the

Sharr Mountain, which, according to their overall extent in the world, belong to the group

of floral elements of Central Europe. The study of flora in the Sharr mountain massif is

done for the first time in particular and is of interest to mark the diversity of habitats,

floristic composition, current situation and practical values as well as giving some

thoughts on further progress. In this mountainous mass there is a large number of

communities with different plant structures, located in certain climatic zones, ranging

from thermoxeromezophil to high mountaino us areas.

Key words: Sharr Mountain, flora, habitats, plant, species.

Documents

PLANI I PUNES I DOKTORATURES - doktoratura.unitir.edu.al...Malet e Sharrit paraqesin një tërësi të qartë të vargmaleve të reja, janë të ngritura në kohën e Kenozoikut, me