1) Rada Macura, Trg topolivaca br.4 34000 Kragujevac, radamacurakg@yahoo.com

PLANIRANJE PROIZVODNJE

PLANINNG OF PRODUCTION

Rada Macura1)

Rezime:Uopteno govorei planiranje predstavlja skup delatnosti kojima se preciziraju ciljevi, politike, strategije i programi preduzea.Za efikasnu i efektivnu realizaciju proizvodnih aktivnosti treba prethodno izvriti tano i sveobuhvatno planiranje. Da bi se planiranje sprovelo u potpunosti neophodno je precizno definisati plan. Kljune rei: Plan, planiranje, planiranje proizvodnje Abstract:Speaking in general planning is a group of activities determining aims, policies, strategies and program of a company. For effective realization of production activities it is necessary to effect a precise and entire planning previously. In order to carry out planning in the whole it is necessary to define a plan precisely. Key words: Plan, planning, planning of production

1.UVODNA RAZMATRANJA I DEFINICIJE Pojam planiranja sadran je u svim ljudskim delatnostima, pa kao takav zauzima znaajno mesto u svim sferama istraivanja. Planiranje ne znai samo izradu planova ve obuhvata niz aktivnosti kao to su definisanje ciljeva, politike, strategije i programa. Kada se govori o planiranju proizvodnje, polazne osnove su usmerene ka rezultatima istraivanja proizvoda, zakljucima marketinga, i planu proizvoda . Pod planom se podrazumeva pisani dokument kojim se predvia budue stanje ili ponaanje sistema. Glavne karakteristike plana odnose se na neko budue vreme (dan, sedmica, mesec, godina i slino). Plan slui za predvianje stanja ili ponaanja u buduem sistemu i predstavlja osnovni cilj poslovne politike preduzea. Njima se vri koordinacija i usmeravanje proizvodnih, prometnih i ekonomskih odnosa. Godinji plan koristi za voenje aktivne tekue politike ZASTAVA AUTOMOBILI a.d. u smislu konkretizacije stratekog plana u cilju postizanja to boljih poslovnih rezultata u periodu od godinu dana.

H-97

Meseni plan (operativni plan) proizvodnje definie proizvodnju na osnovu godinjeg (dinamikog plana). Za izradu mesenog plana proizvodnje neophodno je ispitati trite od strane Marketinga, proizvodne mogunosti ZASTAVA AUTOMOBILI a.d. mogunosti snabdevanja, kao i kadrovski potencijal. Sedmini plan proizvodnje je deo mesenog plana i definie proizvodne zadatke za svaku sedmicu. 2. PLANIRANJE POSLOVNIH AKTIVNOSTI Za ostvarenje planiranih poslovnih aktivnosti potrebno je izraditi Plan poslovnih aktivnosti kojim e se vriti koordinacija i usmeravanje celokupne delatnosti drutva u zadatom vremenskom periodu. To predstavlja dokument o buduoj poslovnoj i finansijskoj orjentaciji privrednog subjekta za postizanje optimalnih regulativa u poslovanju odreivanjem ciljeva, zadataka i akcija. Osnova za izradu Plana poslovnih aktivnosti su:

Ciljevi i strategije razvoja GRUPE ZASTAVA VOZILA.a.d. Zajednike osnove poslovne politike GRUPE ZASTAVA VOZILA Analiza rada, razvoja i poslovanja ZASTAVA AUTOMOBILI,a.d. u

prethodnom periodu. Na bazi dokumenata Grupe ZASTAVA VOZILA i analize rada, razvoja i poslovanja drutva u prethodnom periodu vri se izrada planskog dokumenta Plana poslovnih aktivnosti ZASTAVA AUTOMOBILI a.d. za odreeni planski period i to:

Strateki plan (period dui od godinu dana) Godinji plan

3. PLANIRANJE PROIZVODNJE 3.1 Strateki plan proizvodnje Planiranje je nezaobilazni element u svim fazama dizajniranja promena, kao i upravljanja promenama koje imaju karakter strategijskog. Planiranje zapravo predstavlja fazu procesa upravljanja kojom se donose planske odluke o ciljevima, politikama, strategijama, programima i planovima. Zahtev serije standarda ISO 9000:2000 jeste ukljuivanje planiranja u proces realizacije i stalno poboljanje. U tom sluaju planiranje se posmatra kao proces. Strategija podrazumeva upravljaku odluku koja sadri ciljeve, politike i naine ostvarivanja u praksi, odnosno, predstavlja plansku odluku koja je osnova za ostvarivanje ciljeva. Pomenuta planska odluka usmerava razvoj i rast preduzea i ukazuje na faktore poslovanja i naine ostvarivanja ciljeva. Da bi se pristupilo strategijskom planiranju neophodno je preispitati postojee poslovanje sa aspekta vrednosti, trita, dravne regulative, socijalne odgovornosti itd. Analizom pomenutih inioca omogueno je menadmentu i upravnom odboru da sagleda stanje u kome se organizacija nalazi i ta treba da bude. Strateki plan proizvodnje predstavlja jedan deo stratekog plana razvoja. Strateki plan proizvodnje se radi za period od 3 do 5 godina s tim da se auriranje odreenog perioda vri redovno u toku godine. Stratekim planom se postavlja strategija razvoja preduzea

H-98

u skladu sa kojom se vodi razvojna i poslovna politika, naroito u oblasti proirenja uea na tritu i inoviranje postojeih i uvoenje novih tehnologija, programa i proizvoda. Bazu za formiranje stratekog plana proizvodnje predstavlja opta koncepcija razvoja koja je zasnovana na:

Ispitivanju domaeg i ino trita, Ispitivanju mogunosti razvoja kapaciteta ZASTAVA AUTOMOBILI,a.d., Ekonomskim pokazateljima (Biznis planovi).

Funkcija marketinga ima zadatak da funkciji planiranja finalnog proizvoda dostavi potrebe trita kroz planove plasmana u vidu:

Stratekog plana plasmana finalnih proizvoda na domaem tritu, Stratekog plana plasmana finalnih proizvoda na ino tritu, Stratekog plana plasmana proizvoda u rasklopljenom stanju (LOT-ovi).

Na bazi planova plasmana funkcija planiranja finalnog proizvoda izrauje strateke planove proizvodnje i to:

Strateki plan proizvodnje finalnih proizvoda na domaem tritu, Strateki plan proizvodnje finalnih proizvoda na ino tritu, Strateki plan proizvodnje finalnih proizvoda u rasklopljenom stanju (LOT-ovi).

Funkcija planiranja finalnih proizvoda usaglaava predlog stratekog plana proizvodnje sa funkcijom marketinga, ekonomsko-finansijskom funkcijom i funkcijom za upravljanje novim ili inoviranim proizvodima, ako se u planiranom periodu planira uvoenje novih ili inoviranih proizvoda ili prestanak proizvodnje postojeih finalnih proizvoda. Usaglaene predloge stratekog plana proizvodnje, funkcija planiranja finalnog proizvoda dostavlja:

Direktoru ZASTAVA AUTOMOBILI, a.d., Zamenicima i resorskim direktorima, Rukovodiocima funkcija:

-marketinga, -nabavke, -za ekonomsko-finansijske poslove, -razvoj proizvoda, -tehnolokog razvoja, -odravanja, -kvaliteta, -logistike, -za kadrovske i drutvene poslove, -informacionih sistema.

Nakon razmatranja predloga stratekog plana proizvodnje i analiziranja od strane pomenutih funkcija, eventualne primedbe se dostavljaju funkciji planiranja finalnog proizvoda, koje se uvode u konaan predlog stratekog plana. Ekonomska funkcija dobija konaan predlog stratekog plana i uvodi ga u strateki plan razvoja. 3.2 Godinji plan proizvodnje Na osnovu trinih zahteva sainjava se godinji plan poslovanja preduzaa koji se sastoji iz viekomponentnih planova od kojih je jedan i godinji plan proizvodnje. Godinji plan proizvodnje se nadalje razlae na mesene planove.

H-99

Postupak godinjeg operativnog planiranja proizvodnje se sastoji iz pet koraka: Odreivanje operativnih ciljeva, to podrazumeva strukturiranje globalnog cilja

na podciljeve na nivou organizacionih jedinica, procesa i proizvoda. Organizovanje resursa, koje je veoma vano u uslovima nedostajuih resursa

gde je potrebno uspostaviti vezu resursi-ciljevi, na osnovu koje se utvruje iznos, dinamika promena i odgovornost za obezbeenje.

Planiranje prioriteta, gde je neophodno rangirati faktore po znaajnosti u procesu planiranja na promene.

Odreivanje operativnih planova i budeta u skladu sa odgovarajuom procedurom sistema menadmentom kvaliteta.

Primena i vrednovanje operativnih planova sa aspekta ostvarenih unapreenja. U ZASTAVA AUTOMOBILI a.d., godinji plan proizvodnje odnosi se na proizvodnju saglasno programu za prvu godinu stratekog plana. Godinjim planom planira se proizvodnja automobila i ostalih proizvoda, koji su tehniki definisani i iji je postupak osvajanja, ispitivanja i homologacije zavren ili je u toku. Za izradu ovog plana potrebno je postojanje tano definisane koncepcije razvoja zasnovane na mogunostima plasmana proizvoda i usluga na domaem i ino tritu, proizvodnim kapacitetima, mogunostima nabavke repromaterijala. Funkcija planiranja finalnog proizvoda izrauje sve vrste godinjih planova na nivou ZASTAVA AUTOMOBILI,a.d. na osnovu planova plasmana koje dobija od funkcije marketinga, i to:

Godinji plan plasmana proizvoda i usluga za domae i ino trite, Godinji plan plasmana proizvoda u rasklopljenom stanju za domae i ino trite

(LOT-ovi), Mix boja, Godinji plan plasmana rezervnih delova, Godinji plan plasmana ostale prodaje.

Na bazi godinjih planova plasmana, funkcija planiranja finalnog proizvoda izrauje predlog godinjih planova proizvodnje. Godinji plan proizvodnje i usluga obuhvata:

Plan proizvodnje finalnih proizvoda i usluga za domae i ino trite, Plan proizvodnje proizvoda u rasklopljenom stanju (LOT-ovi), Mix boja za farbanje koljki, Plan proizvodnje rezervnih delova, Plan ostale prodaje, Plan proizvodnje proizvoda i usluga za sopstvene potrebe.

Funkcija ekonomike i finansija uvodi godinji plan proizvodnje finalnih proizvoda i usluga u Plan poslovnih aktivnosti. 3.3 Meseni plan proizvodnje Da bi se operacionalizovala dinamika godinjeg plana proizvodnje vri se meseno planiranje proizvodnje, pri emu je zbir mesenih planova proizvodnje jednak dinamikom, odnosno godinjem planu proizvodnje. Kada se govori o operativnom planiranju, organizacija je skoncentrisana na kratkorone aspekte koji su neophodni radi unapreenja proizvoda i usluga.

H-100

Meseno, operativno planiranje proizvodnje se vri za naredni mesec sa predvianjima za sledea tri meseca. To podrazumeva planiranje u N mesecu, za mesec N+1 i predvianja za mesece N+2, N+3 i N+4. Funkcija marketinga dostavlja funkciji planiranja finalnog proizvoda sledee planove plasmana za mesec N+1 sa predvianjima za N+2, N+3 i N+4:

Plan plasmana automobila za domae i ino trite sa tano definisanim modelima po tipu i varijanti,

Plan plasmana proizvoda u rasklopljenom stanju za domae i ino trite (LOT-ovi),

Plan proizvodnje proizvoda i usluga za sopstvene potrebe po organizacijskim celinama.

Plan plasmana proizvoda i usluga preko Ostale prodaje: - rezervni delovi, - ostala prodaja, - eksterne usluge

Na bazi planova plasmana, zaliha automobila (gotovih i u nedovrenoj proizvodnji) funkcija planiranja finalnog proizvoda pristupa izradi operativnih planova proizvodnje, i to:

plan proizvodnje automobila za domae i ino trite ukljuujui i vozila u rasklopljenom stanju (LOT-ove), tano definisane po tipu i varijanti,

mix boja plan proizvodnje rezervnih delova, plan ostale prodaje, plan eksternih usluga i plan sopstvenih potreba.

3.4 Sedmini plan proizvodnje Za definisanje termina i dinamike realizacije mesenog operativnog plana proizvodnje i usluga, izrauju se sedmini planovi. To je zapravo plan za konkretnu sedmicu, radi se po danima za sedmicu (S+1) i (S+2) i ukupno za sedmicu (S+3) i (S+4). Funkciji plana OC, funkcija nabavke i funkcija marketinga dobija od strane funkcije planiranja finalnog proizvoda predlog sedminih planova proizvodnje automobila po proizvodnim danima. Sa aspekta mogunosti organizovanja proizvodnje, stanja kritinih pozicija i nabavke delova i repromaterijala funkcija plana OC i funkcija nabavke vri analizu dostavljenog predloga. Funkcija marketinga razmatra predlog sedminog plana, uzimajui u obzir zahteve trita, hitnost njihove realizacije i eventualno nove porudbine. 4. ZAKLJUAK Jedna od najbitnijih menaderskih funkcija jeste planiranje, koje je zapravo spona izmeu onoga gde smo sada i onoga gde elimo biti. To je zahtevan intelektualni posao koji trai da se odrede smerovi delovanja i da se odluke temelje na svrsi, znanju i procenama. Planiranje ukljuuje izbor misija, ciljeva i akcija za njihovo ostvarenje i zahteva odluivanje, odnosno izbor izmeu alternativnih pravaca budue akcije. Menader racionalno planira postavljanjem ciljeva, stvaranjem pretpostavki o sadanjoj

H-101

i buduoj okolini, pronalazei i ocenjujui alternativne pravce akcije i birajui pravac kojim treba ii. Planovi treba da pokriju vremenski period koji je dovoljno dugaak da se ispune obaveze stvorene danas doneenim odlukama. Kratkoroni planovi moraju biti koordinirani sa dugoronim planovima. LITERATURA [1] ISO 9001:2000 Sistem menadmenta kvalitetom u automobilskoj industriji,

Kragujevac [2] Smiljani S., Kvalitet i menadment, Beograd 1993, [3] Organizaciono uputstvo, Izrada, usvajanje i praenje realizacije planove

proizvodnje, Kragujevac 2004, [4] Arsovski S., Arsovski Z, Razvoj metoda kreiranja strategije i operativnih planova

proizvodnje, Elaborat, Kragujevac 2002. [5] Smiljani S, Organizovanje industrijskih preduzee, Kragujevac 1993,