UNIVERZITET U TUZLIFILOZOFSKI FAKULTETOdsjek: Historija Novi vijek i savremeno doba (II ciklus)Predmet: Bosna i Hercegovina na razmeu 19. i 20. stoljea

Adnan Buljubai

PODRUJE SREBRENIKA U VRIJEME AUSTROUGARSKE UPRAVE (seminarski rad)

Dr. sc. Sead Selimovi, vanredni profesor

Tuzla, februara, 2013.SADRAJI. UVOD3II. PODRUJE SREBRENIKA U VRIJEME AUSTROUGARSKEUGARSKE UPRAVE42.1. Berlinski kongres i okupacija pokrajina Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske monarhije42.2. Srebrenik za vrijeme okupacije Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske monarhije52.3. Poloaj Srebrenika tokom vladavine Austro-Ugarske monarhije Bosnom i Hercegovinom6III. Stanovnitvo Srebrenika tokom Austro-Ugarske okupacije8IV. Privredne i kulturne prilike na prostoru Srebrenika za vrijeme Austro-Ugarske okupacije Bosne i Hercegovine124.1. Privredne prilike na prostoru Srebrenika124.2. Kulturne prilike na prostoru Srebrenika13V. ZAKLJUAK14IZVORI I LITERATURA15

I. UVOD

Ovaj seminarski rad e da opie prilike na podruju Srebrenika u vrijeme Austro-Ugarske okupacije Bosne i Hercegovine, sa posebnom panjom na sastav i strukturu stanovnitva na podruju Srebrenika, te njegovim promjenama tokom Austro-Ugarske uprave. Takoe, nee biti izostavljene niti druga pitanja, naravno sa dosta skromnijim osvrtom, kao to su pitanje obrazovanja ili privrede na ovom podruju o emu e rijei da bude u glavnom dijelu ovog rada. Seminarski rad e poeti sa uvodnim napomenama za Austro-Ugarsku monarhiju, dobivanja mandata i njen dolazak na prostor provincija Bosne i Hercegovine, zatim blie pristupiti prilikama na podruju Srebrenika u tim godinama.

II. PODRUJE SREBRENIKA U VRIJEME AUSTROUGARSKE UPRAVESrebrenik[footnoteRef:2] se u historiji prvi put pominje godine 1333. godine. Srednjovjekovni grad Srebrenik bio je smjeten nadomak istone granice srednjovjekovne upe Usora. Prema svim relevantnim historijskim istraivanjima prvi put se srednjovjekovni grad Srebrenik u historijskim izvorima spominje 15. februara 1333. godine i to u Povelji bosanskog bana Stjepana II Kotromania kojom ustupa Dubrovakoj republici Rat, Ston, Prevlaku, ostrva oko Rata i svega to je izmeu Prevlake i Lovita, uz godinji dohodak od 500 perpera. Povelja je pisana pod gradom Srebrenikom i sam njen tekst kao i diplomatiko odreenje ukazuje da pripada evropskim srednjovjekovnim dokumentima. Bosanski ban Stjepan II Kotromani u ovoj povelji, koja se esto u obinom govoru naziva Srebrenika povelja, naslovio se kao gospodin Stefan, o milosti Bojoj ban Bosni, Usori, Soli i gospodin Humskoj zemlji. U osmanskim pisanim dokumentima spominje se nahija Srebrenik, sa sjeditem u utvrenom istoimenom gradu. Obuhvatala je 1533. godine sedam odreenih naselja i to varo grada Srebrenika, Begov konak, mahalu varoi Srebrenika, Srnicu, pionicu, Babunovie, Sladnu i Jeinac kao i "etiri naseljene mezre koje e kaasnije prerasti u sela".[footnoteRef:3] [2: Srebrenik je grad koji se nalazi u Tuzlanskom bazenu u dolini rijeke Tinje, na pruzi i putu Brko-Tuzla-Sarajevo. Opina Srebrenik se nalazi na sjeveroistoku Bosne i Hercegovine, administrativno pripada Tuzlanskom kantonu i Federaciji Bosne i Hercegovine, a ekonomski, regiji Sjeveroistona Bosna i Hercegovina. Veliina opine je 248 km2. S opinom Srebrenik granie opine Tuzla, Lukavac, Graanica, Gradaac te Distrikt Brko. Prema posljednjem popisu stanovnitva 1991. godine opina Srebrenik je imala 40.796 stanovnika. Stanovnitvo ivi u 63 preteno ruralna naselja. Naselja su: Donji Potpe, Gornji Potpe, Tinja Gornja, Tinja Donja, Duboki Potok, Behrami, ahmeri, Dedii, Seona, Lipje, Cage, Ljenobud, Bjelave, Kuge, Like, Rapatnica, Kiseljak, Uroa, Luka, Brda, Gornji Moranjci, Faleii, ekanii, Brnjiani, Donji Moranjci, Ibrii, Gulami, Hrvati, Omerbaii, Hodii, Ahmii, Pirage, Vikali, Murati, Salihbaii, Lunica, Crveno Brdo, Jasenica, Drapnii, Podoraje I, Podoraje II, Lisovii, Brezik, Kurtii, Zahirovii, Straa, Babunovii, Bare, ehaje, Jeinac, Gornji Srebrenik, Donji Srebrenik, ojluk, Novo Naselje Polje, Srebrenik I, Srebrenik II, Centar pionica, Donja pionica, Gornja pionica, Srednja pionica, Cerik, Tutnjevac i Huremi. Centar opine je grad Srebrenik. (Opina Srebrenik - Oficijelna prezentacija, O Srebreniku, Geografija, http://srebrenik.ba/, 10.02.2013.).] [3: Opina Srebrenik - Oficijelna prezentacija, O Srebreniku, Historija, , http://srebrenik.ba/, 10.02.2013.).]

2.1. Berlinski kongres i okupacija pokrajina Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske monarhijeGodine 1878. su velike evropske sile u Berlinu, na poznatom Berlinskom kongresu[footnoteRef:4] nastojale izbjei veliki rat izazvan nezadovoljstvom Velike Britanije injenicom da je Rusija Sanstefanskim mirovnim ugovorom[footnoteRef:5] stekla ogroman utjecaj na Balkanu. Na kongresu je odlueno da se Sanstefanski ugovor stavi van snage, a jedna od odluka se ticala i Bosne i Hercegovine, koja je po Sanstefanskom ugovoru trebala dobiti iroku autonomiju u okviru Osmanskog carstva. Berlinski kongres je, pak, ostavio pokrajine Bosnu i Hercegovinu formalno u sastavu Osmanskog carstva, ali je zato odlueno da na teritoriju Bosne i Hercegovine i Novopazarskog sandaka uu austrougarske trupe kako bi zavele red i mir, odnosno sprijeile zloine nad kranskim stanovnitvom koje su bili povod hercegovakom ustanku i rusko-turskom ratu. Odluka Berlinskog kongresa je izazvala veliko nezadovoljstvo meu stanovnitvom Bosne i Hercegovine, posebno muslimanskim stanovnitvom, tanije meu muslimanskim zemljoposjednicima koji su se zabrinuli za svoje privilegije, kao i ponadali autonomiji po odredbama Sanstefanskog ugovora. Zbog toga je veliki broj njih odluio austrougarskim okupacijskim snagama pruiti oruani otpor. Iako je otpor u nekim sluajevima bio estok, i iako su austrougarske snage trpjele poraze i neoekivane gubitke, nejedinstvo, slabo naoruanje i organizacija ustanika je vrlo brzo dovela do poraza. Austro-Ugarske snage su za oko tri mjeseca borbi (od 29. jula do 20. oktobra 1878. godine) uspjele okupirati Bosnu i Hercegovinu. [4: Berlinski kongres je bio skup predstavnika tadanjih velikih sila, Njemake, Austro-Ugarske, Francuske, Velike Britanije, Italije, Rusije i Osmanskog carstva, odran od 13. juna do 13. jula 1878. godine u Berlinu, kojim se nastojala okonati istona kriza, suzbiti stavovi i apetiti Rusije, uspostaviti ravnotea snaga na Balkanu i definitivno rijeiti Istono pitanje. lan 25. ovog kongresa direktno se ticao pitanja i sudbine Bosne i Hercegovine. Mustafa Imamovi, Pravni poloaj i unutranji politiki razvitak Bosne i Hercegovine od 1878. do 1914.,Sarajevo 1976., str. 14-15.] [5: Sanstefanski mir je bio mirovni ugovor potpisan 3. marta 1878. godine nakon Rusko-osmanskog rata (1877.-1878.). Odluke ovog ugovora bile su: 1.Srbija, Rumunija i Crna Gora dobijaju nezavisnost, 2.Rusija dobija dio Besarabije koji je bio u rumunskom posjedu, 3.Rumunija dobija sjevernu Dobrudu, inae dio Osmanskog carstva, 4.Stvara se Velika Bugarska koja je samo formalno osmanski vazal i koju u stvari kontrolie Rusija. Premda nikad nije sproveden, Sanstefanski sporazum imao je dalekosene posljedice za June Slovene i njihove odnose s Rusijom. Rusija je podrala maksimalne bugarske pretenzije, dodjeljujui Bugarskoj, izmeu ostalog, Prizren, Pritinu, Ohrid i niki okrug. Neravnopravni tretman balkanskih naroda pogorao je njihovo suparnitvo i poeo da ih udaljava od Rusije. Sporazum je Srbiji dao nezavisnost, ali nisu ispunjeni njeni teritorijalni zahtjevi. Za srpske lidere ovo je bila velika nepravda, koju su nametnuli Rusi. Odredbe Sanstefanskog mirovnog ugovora ponitene su na Berlinskom kongresu. Joseph von Hammer, Historija Turskog/Osmanskog/ Carstva, 3., Zagreb 1979., str. 469-471.]

2.2. Srebrenik za vrijeme okupacije Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske monarhijeU pruanju otpora austrougarskoj okupaciji Bosne i Hercegovine posebno mjesto pripalo je bosanskoj Posavini i sjeveroistonoj Bosni, u emu je Srebrenik dao vrijedan doprinos. Austrougarska vojska je napredovala iz pravca Doboja i amca, te krajem septembra 1878. godine izbija na Drinu i zauzima Zvornik. U borbama koje su voene od poetka avgusta do kraja septembra na relaciji Graanica-Tuzla-Doboj, uestvovalo je 300 dobrovoljaca iz Srebrenika, koji su se i predvoeni sarajlijom Avdagom Begtaeviem, pridruili etama pljevaljskog muftije emsekadia. U otporu protiv austrougarske vojske uestvovalo je preteno muslimansko stanovnitvo i to sve do kraja oktobra 1878. godine, u kojem je uestvovalo oko 93.000 boraca otpora protiv oko 300.000 napadaa, koliko je brojala austrougarska vojska na kraju oktobra 1878. godine. Okupacija Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske je predstavljala prelomni dogaaj, jer je oronulo i znatno oslabljeno Osmansko carstvo zamijenila jaka evropska i kapitalistiki ureena drava.[footnoteRef:6] [6: Vahid Tursunovi, Srebrenik kroz historiju, Tuzla, 1997., str. 48-49.]

2.3. Poloaj Srebrenika tokom vladavine Austro-Ugarske monarhije Bosnom i HercegovinomU poetku je nova vlast zadrala raniju administrativnu i teritorijalnu podjelu okupiranog prostora, da bi tek kasnije pristupila promjenama i prilagoavanjima novoj vlasti. Zadrana je podjela na est okruga, i to na Sarajevski, Mostarski, Banjaluki, Bihaki, Tuzlanski i Travniki[footnoteRef:7], te su se ti okruzi dalje dijelili na srezove ili kotare, od kojih su neki imali i svoje ispostave. Srezovi i ispostave su se dalje dijelili na seoske opine. Vrlo vjerodostojni podaci o samom Srebreniku kao mjestu i prostoru i nainu na koji se ono irilo tokom godina pomenute vladavine moe se uvidjeti iz austrougarskih popisa stanovnitva koja je monarhija provodila u Bosni i Hercegovini. Prvi austrougarski popis stanovnitva iz 1879. godine, iako dosta nepotpun, navodi podatke o Srebreniku, koji je upisan kao seoska opina (demat) u Gradaakom srezu, koji je pripadao okrugu Donja Tuzla. Srebrenik se tada sastojao od est sela ili dijelova, koja su se nazivala: Beg-Konak, Breje, Bukovik, ojluk, Dilikhan i Junuzovii.[footnoteRef:8] Status seoske opine Srebrenik je zadrao do 18. juna 1887. godine, kada je pretvoren u politiku ispostavu (ekspozituru) gradaakog sreza, da bi se olakala komunikacija stanovnitva s dravnom vlau.[footnoteRef:9] Osim Srebrenika, kao sredita ispostave u okviru Gradaakog sreza, u njegov administrativni i teritorijalni okvir ulazile su i ove seoske opine: ehaji (ehaji i Mustafi), Gute, Hrgovi Gornji, pionica Katolika (Bubanj, Cerik, Joak, Kosica, Topalovi), pionica Srpska (Bistrica, Hajdurovi, Radi, Vrela, Zuberovo Brdo), pionica Turska (Huremi, Jeinac, Tutnjevac). Treba takoe rei, da je tada Srebreniku, osim ranije pomenutih dijelova (Beg-Konak, Breje, Bukovik, ojluk, Dilikhan i Junuzovii), prikljuen i Sumbi, koji se u prethodnim popisima uopte ne pojavljuje.[footnoteRef:10] Iz ovog se da vidjeti da je Srebrenik kao politika ispostava imao 7 seoskih opina sa 19 sela ili dijelova sa zasebnim nazivima. Tada je u Srebreniku bio postavljen rukovodilac kotarske ispostave i Orunika stanica sa 8 vojnika.[footnoteRef:11] Godine 1897. Srebrenik gubi status politike ekspoziture i organizovan je u dvije seoske opine: Donji Srebrenik i Gornji Srebrenik, te je u takvoj organizaciji upisan i u novom popisu stanovnitva iz 1910. godine.[footnoteRef:12] Ovakva organizacija Srebrenika zadravana je sve do 1918. godine, tanije do raspada Austro-Ugarske monarhije i ulaska u sastav nove drave, Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, 1. decembra 1918. godine. [7: U cijelosti je zadrana osmanska administrativno-teritorijalna podjela na est okruga (Sarajevo, Travnik, Mostar, Tuzla, Banja Luka i Biha) i 54 kotara sa 23 kotarske ispostave, mada se njihov broj kasnije povremeno poveavao. Edin Mutapi, Pravno i administrativno ustrojstvo Bosne i Hercegovine od 1878. godine do aneksije (1908. godine), Drutvo historiara Tuzla, Odsjek za historiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Tuzli, Saznanja 3, asopis za historiju, Tuzla 2009. str. 183.] [8: Haupt - Uebersicht der politischen Eintheilung von Bosnine und der Hercegovina, Glavni pregled politikog razdielenja Bosne i Hercegovine, 1879. godine, str. 89. (dalje: Glavni pregled politikog razdielenja Bosne i Hercegovine)] [9: Hauptresultate der volkszahlung in Bosnien und der Hercegovina vom 22. april. 1895., nebst angaben uber terriotriale entheilung, offentliche anstalten und mineralquellen. Zusammengestellt Vom statistischen department der landesregierung. Herausgegeben Von der Landesregierung fr Bosnien und die Hercegovina, Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895., sa podacima o teritorijalnom razdjeljenju, javnim zavodima u rudnim vrelim, Sastavio statistiki odjel zemaljske vlade sa preglednom kartom, Izdala Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo 1896., str. 328. (dalje: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895.).; Ilijas Hadibegovi, SREBRENIK za vrijeme austro-ugarske vladavine 1878.-1918. godine, Biljeg Srebrnika, asopis za kulturnu historiju, broj 1, JU CENTAR ZA KULTURU I INFORMISANJE SREBRENIK, Srebrenik, avgusta 2003., str. 65 (dalje: I. Hadibegovi, SREBRENIK za vrijeme austro-ugarske vladavine).] [10: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895., str. 328.] [11: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895., str. 328-329.] [12: Rezultati popisa stanovnitva u Bosni i Hercegovini od 10. oktobra 1910. godine, Sastavio statistiki odjel zemaljske vlade sa preglednom kartom konfesija, Izdala Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo, 1912., str. 84-87. (dalje: Rezultati popisa stanovnitva u Bosni i Hercegovini od 10. oktobra 1910. godine).]

III. Stanovnitvo Srebrenika tokom Austro-Ugarske okupacije

Naime, potrebno je istai da demografska kretanja u Srebreniku nakon okupacije nije mogue precizno pratiti, jer su svi obavljeni i objavljeni popisi stanovnitva raeni po razliitim kriterijima, tako da su i pojedina poreenja nemogua. Meutim, takvi kakvi su, jedini su egzaktno utvreni i pravovaljani za koritenje historiara.Iz popisa stanovnitva da se vidjeti taan broj stanovnika, kako mukog, tako i enskog, njegov rast, odnosno pad, vjeroispovijest i slino.Tabela 1. Broj stanovnika u Srebreniku prema popisima stanovnitva iz 1879. i 1885. godine[footnoteRef:13] [13: Glavni pregled politikog razdielenja Bosne i Hercegovine, str. 89.; Ortschafts und Bevolkerungs- Statistika von Bosnien und der Hercegovina nach dem Volkszahlungs-Ergebnisse vom 1. Mai 1885. Aemtliche Ausgabe, tatistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885. godine, Slubeno izdanje, Sarajevo 1896., str. 140-141. (dalje: tatistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885. godine)]

1879.1885.1879.-1885.

MukoenskoUkupnoMukoenskoUkupnoPrirataj

Beg-Konak6037976151112+15(1M,14)

Breje65481137055125+12(5M,7)

Bukovik5445996446110+11(10M,1)

ojluk66611278174155+28(15M,13)

Dilikhan135143278153137290+12(18M,-6)

Junuzovi87791668277159-7(-5M,-2)

SVEGA467413880511440951+71(44M,27)

Iz tabele se da vidjeti kako se u pojedinim dijelovima opine Srebrenik broj stanovnitva poveavao, odnosno smanjivao. Naime, iz tabele se jasno da vidjeti taan broj mukog i enskog stanovnita svakog mjesta, te da su sva mjesta imala uglavnom pozitivan prirataj u ovom periodu, osim Dilikhana koji je u periodu od 1879. do 1885. godine imao negativan prirataj od 6 enskih osoba, dok je dio Junuzovii zabiljeilo negativan prirataj i kod mukog i kod enskog stanovnita, u broju od 5 mukih, odnosno 2 enske osobe, a da je ukupni prirataj izmeu ova dva popisa pozitivan od 71 osobe, od toga 44 muke i 27 enskih. Takoe, tabela jasno pokazuje da je na oba popisa gotovo u svim mjestima dosta vie mukog, nego enskog stanovnitva. U popisima stanovnitva iz ovog perioda jasno se da vidjeti, a to ova tabela ne pokazuje, je to, da je opina Srebrenik u to vrijeme bila potpuno naseljena muhamedancima (muslimanima), koji su inili apsolutnu veinu ove opine, te je tek 1 pripadnik pravoslavne vjere zabiljeen u Breju prema popisu iz 1885. godine. Takoe, popisi jasno istiu i porast broja kua i stanova na podruju Srebrenika prema kome je broj kua i stanova u Srebreniku prema popisu iz 1879. godine iznosio 162 kue, a prema popisu iz 1885. godine taj broj se poveao na 168, s tim da u popisu iz 1885. godine su upisani i oenjeni i neoenjeni stanovnici, te je naveden i 1 autrougarski dravljanin, odnosno 1 pripadnik pravoslavne vjere iz Breja koji je ve pomenut.[footnoteRef:14] [14: Isto.]

Popis stanovnitva iz 1895. godine izven je u vrijeme nakon to je Srebrenik postao politika ispostava gradaakog sreza i kao takav zauzimao je vie opina, s tim da se samo podruje Srebrenika i dijelovi koji su u njega ulazili (osim Sumbia koji se tada nalazi u njegovom sastavu, a na ranijim popisima nije spominjan) ostali isti, te i dalje ini sastavni dio opine Srebrenik.Tabela 2. Broj i struktura stanovnitva u kotarskoj ekspozituri Srebrenik prema popisu stanovnitva iz 1895. godine[footnoteRef:15] [15: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895., str. 328-329.]

Seoske opineBroj stanovnikaMuslimaniPravoslavciKatolici

MukoenskoUkupno

ehajii11289201201--

Gute8063143-143-

Gornji Hrgovi9687183--183

Srebrenik5964751071106713

pionica katolika38534873330-703

pionica srpska332301633-6321

Spionica turska3532666196172-

SVEGA1954162935831915778890

Pomenuti emo i to, a to tabela ne pokazuje, a to je u popisu prikazano, da se broj kua u Srebreniku poveao za njih 35, na broj 203, za razliku od ranijeg broja od 168 prema popisu od 1885. godine. Uz to, njih 179 je bilo nastanjenih, a 24 nenastanjenih.[footnoteRef:16] Takoe, osjetan je i porast broj stanovnitva za razliku od 1885. godine, kako mukog tako i enskog, ali naredna usporedna treba da bude uzeta sa malom dozom opreznosti, jer se na popisu iz 1895. godine u sastavu opine Srebrenik nalazi i dio pod nazivom Sumbi, za razliku od ranijih 6 dijelova ove opine, tako da rast moda nije opravdan. Ali iz popisa se da vidjeti da je broj mukog stanovnita od 1885. do 1895. godine porastao za 85 osoba, a broj enskog stanovnitva za 35 osoba. Ukupan prirataj u ovom periodu iznosio je 120 osoba. (Uporedi tabelu 2. sa tabelom 1.). [16: Isto.]

Popis stanovnitva iz 1910. godine ponovo je Srebrenik zahvatio u novoj administrativnoj organizaciji. Naime on je izgubio raniji status politike ispostave, i organizovan je u dvije seoske opine: Donji Srebrnik i Gornji Srebrnik.[footnoteRef:17] [17: Rezultati popisa stanovnitva u Bosni i Hercegovini od 10. oktobra 1910. godine, str. 84-87.]

Tabela 3. Broj i struktura stanovnitva u Donjem i Gornjem Srebrniku prema popisu stanovnitva iz 1910. godine[footnoteRef:18] [18: Isto.]

Seoske opineBroj stanovnikaMuslimaniKatoliciEvangelisti

MukoenskoUkupno

Donji Srebrnik30425355755511

Gornji Srebrnik359287646646--

SVEGA6635401203120111

Ponovo, istaknuti emo porast kua u opini Srebrenik u period od 1895. do 1910. godine, a on je iznosio 49 kua, odnosno 252 kue, za razliku od njih 203 prema popisu iz 1885. godine. Od ukupnog broja kua, u Donjem Srebrniku je bilo 104 nastanjene kue, a njih 8 nenastanjenih, a u Gornjem Srebrniku 124 nastanjene kue, a njih 16 nenastanjenih.[footnoteRef:19] Takoe u odnosu na popis iz 1895. godine vidljiv je i rast mukog i enskog stanovnitva. Broj mukog stanovnitva se poveao za 67 osoba, a enskog stanovnitva za 65 osoba, a ukupan prirataj je iznosio 132 osobe. (Uporedi tabelu 3. sa tabelom 2.) [19: Isto.]

Broj stanovnika i kua u Srebreniku u ovom periodu se stalno poveavao, te je od popisa stanovnitva iz 1879. godine pa do popisa stanovnitva iz 1910. godine broj stanovnika se poveao za 323 osobe, dok je broj kua narastao za 90.Tabela 4. Prirataj stanovnitva i poveanje broja kua u opini Srebrenik u periodu 1879.-1910.godinaOpina SrebrenikGodine popisa stanovnitva u Bosni i HercegoviniPrirataj 1879.-1910.

1879.1885.1895.1910.

Broj kua162168203252+90

Broj stanovnika88095110711203+323

Zbog toga to pojedini broj kua u Srebreniku u ovo vrijeme nije bio nastanjen, te da se sam teritorijalni prostor opine Srebrenik vremenom mijenjao, nije mogue utvrditi koliko je novih kua u tom periodu izgraeno i koliko je tano stanovnika dolazilo na jednu nastanjenu kuu.Iz ovoga svega, moe se zakljuiti da je prostor opine Srebrenik[footnoteRef:20] uglavnom bio naseljen muslimanskih stanovnitvom, dok su pripadnici drugih naroda i konfesija u Srebrenik dolazili i ivjeli iskljuivo kao slubenici administracije i vojske. [20: Pod prostorom opine Srebrenik striktno se odnosi prostor koji se od poetka sastojao iz 6 dijelova (Beg-Konak, Breje, Bukovik, ojluk, Dilikhan i Junuzovii, kojima se kasnije prirodao i dio Sumbi, a kasnije organizacija u vidu dvije seoske opine, Donjeg i Gornjeg Srebrnika), a ne cjelokupni teritorijalni okvir kome je Srebrenik bio sredite po formiranju politike ekspoziture.]

IV. Privredne i kulturne prilike na prostoru Srebrenika za vrijeme Austro-Ugarske okupacije Bosne i Hercegovine4.1. Privredne prilike na prostoru Srebrenika

Stanovnitvo Srebrenika je uglavnom bilo vezano za poljoprivredu, a sama socijalna struktura njegova stanovnitva govori o tome i kao takva poprilino je odudarala od tadanjeg arolikog socijalnog sastava Bosne i Hercegovine. Svi stanovnici Srebrenika su uglavnom bili u statusu slobodnih seljaka. Naime, prema popisu iz 1885. godine u Srebreniku je upisano 270 odraslih mukaraca koji su privrjeivali i izdravali 672 ena i djece, te je takoe upisano i 9 mukaraca starijih od 16 godina koji nisu privrjeivali.[footnoteRef:21] Prema popisu iz 1895. godine, kada je Srebrenik bio organizovan kao kotarska ispostava, u samom Srebreniku dominira sloj slobodnih seljaka, od kojih je njih 181 bilo u funkciji glavara obitelji, dok ih 857 bilo kao srodnika. Takoe, iz ovog popisa, jasno se vidi da su slobodni seljaci i kmetovi inili osnovnu socijalnu strukturu poljoprivrednog stanovnitva ispostave Srebrenik. Meutim, prema vjerskoj strukturi stanovnitva u raznim opinama, i socijalna struktura je bila razliita. Naime, u opinama sa veinskim muslimanskim stanovnitvom (ehajii, Srebrenik i pionica turska) gotovo svi stanovnici su bili u statusu slobodnih seljaka, dok su u Hrgovima Gornjim, koja je bila uglavnom naseljena katolikim stanovnitvom, sva domainstva bila u kmetskom odnosu, a u opini Gute kao obrnut sluaj, gdje je dominiralo srpsko seljatvo, samo jedno domainstvo bilo u kmetskom odnosu. U pionici katolikoj zastupljene su sve socijalne kategorije, ali dominiraju kemtovi i slobodni seljaci koji su ujedno i kmetovi, dok je u pionici srpskoj sluaj takav da dominiraju slobodni seljaci i kmetovi.[footnoteRef:22] Iz dosadanjih podataka se vidi da se socijalna struktura opine Srebrenik nije brzo i drastino mijenjala. Tako je ostalo i do prvog svjetskog rata. Prema popisu iz 1910. godine, u Donjem i Gornjem Srebrniku, od ukupnog broja domainstava i njegovih lanova svi su u statusu slobodnih seljaka, dok je samo jedno domainstvo sa 11 lanova bilo u statusu zemljoposjednika bez kmetova, to je znailo da vlasnik zemlje obrauje imanje pomou najamne radne snage. Od svog tog stanovnitva, gotovo 98% je ivjelo od poljoprivrede, dok je neto vie od 2% tog stanovnitva svoju egzistenciju osiguravalo iz nepoljoprivrednih djelatnosti. [footnoteRef:23] Iz ove socijalne strukture stanovnitva opine Srebrenika jasno se vidi da oni u vrijeme Austro-Ugarske vladavine ivjeli od poljoprivrede, dok su samo pojedinci ivjeli i ukljuivali se u nepoljoprivredne djelatnosti. [21: tatistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885. godine, str. 140-141.] [22: Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895., str. 329.] [23: Rezultati popisa stanovnitva u Bosni i Hercegovini od 10. oktobra 1910. godine, str. 84-87.]

4.2. Kulturne prilike na prostoru Srebrenika

Austro-Ugarska okupacija Bosne i Hercegovine nije zatekla nijednu dravnu osnovnu kolu. Svo kolstvo za vrijeme turske uprave nalazilo se u rukama vjerskih kola, to je rezultiralo tome da je na popisu iz 1879. godine, vie od 95% stanovnitva Bosne i Hercegovine bilo nepismeno. Pismenost u Gradaakom srezu bila je ispod prosjeka za cijelu zemlju i iznosila je neto vie od 10% ukupnog stanovnitva preko 7 godina i uglavnom je pismeno stanovnitvo ivjelo u gradskim opinama Gradaakog sreza. To su bili slubenici, trgovci, uitelji, zanatlije i drugi. Vei procenat pismenih zabiljeen je dolaskom katolikog stanovnitva u Gradaaki srez. Rezultat veoma niske pismenosti muslimanskog stanovnitva je ta to se pismenost ogledala u poznavanju latinice i irilice, a ova pisma se nisu uila u mektebima. Za vrijeme Austro-Ugarske vladavine, djeca u Srebreniku su uila u 4 mekteba. To su bili sibijan mektebi, poetne i najbrojnije muslimanske vjerske kole, u kojima se nisu uili svjetovni predmeti niti irilica i latinica. Uz sve to, takva tradicionalna zatvorenost muslimanskog stanovnitva i njihovo nerado slanje djece u svjetovne kole, posebno enske, ostavie dalekosene posljedice u kulturnom, ekonomskom i nacionalnom razvoju Muslimana u Bosni i Hercegovini, jer je odlagao njihovo ukljuivanje u moderne ivotne tokove koji su brzo dolazili i stalno se smjenjivali, to se potvrivalo i na primjeru Srebrenika.[footnoteRef:24] Takoe, u Srebreniku su postojale i dvije damije, koje su bile sredite ne samo vjerskog, nego gotovo i itavog drutvenog ivota njegovog stanovnitva. Uz sve to, sva kulturno-provjetna i drutvena djelatnost srebrenikog stanovnitva se odvijala unutar vjerskih i nacionalnih zajednica, prilagoena iskljuivo njihovoj tradiciji, obiajima i nainu ivota. Takoe, bitno je da se zna da je tada Srebrenik sa Gradacom bio povezan kolskim putem, kojim je za odlazak i dolazak iz Srebrenika trebalo 8-10 sati hoda, te su stanovnici Srebrenika u Gradaac ili iskljuivo kad za to imaju dobre razloge. Uglavnom su se razvijali meuseoski odnosi i jaale veze na taj nain, preko razmjena dobara, zajednikih sela i stvaranja prijateljskih i branih veza.[footnoteRef:25] [24: Vahid Tursunovi, Srebrenik kroz historiju, Tuzla 1997., str. 62-63.] [25: I. Hadibegovi, SREBRENIK za vrijeme austro-ugarske vladavine, str. 80.]

V. ZAKLJUAK

Iz ovog seminarskog rada da se utvrditi da Srebrenik i njegova okolina sa apsolutnom dominacijom muslimanskog stanovnitva kroz cijeli period Austro-Ugarske vladavine nije osjetio modernizaciju, industrijalizaciju i razvoj ostalih sfera ivota po dolasku Austro-Ugarske na ove prostore. Cijelo vrijeme je iskljuivo bio vezan za poljoprivredne djelatnosti, koga je naseljavalo uglavnom nepismeno muslimansko stanovnitvo, koje je uvajui tradicionalne vrijednosti naslijeene iz turskog perioda, ostalo van modernih razvojnih tokova, a sam Srebrenik je ostalo van istih iskljuivo radi toga to nije bio u doticaju sa izgradnjom nove, moderne cestovne i eljeznike instrastrukture za potrebe Autro-Ugraske monarhije.

IZVORI I LITERATURAIzvoriObjavljeni izvori1. Haupt - Uebersicht der politischen Eintheilung von Bosnine und der Hercegovina, Glavni pregled politikog razdielenja Bosne i Hercegovine, 1879. godine2. Ortschafts und Bevolkerungs - Statistika von Bosnien und der Hercegovina nach dem Volkszahlungs-Ergebnisse vom 1. Mai 1885. Aemtliche Ausgabe, tatistika mjesta i iteljstva Bosne i Hercegovine po popisu naroda od 1. maja 1885. godine, Slubeno izdanje, Sarajevo 1896.3. Hauptresultate der volkszahlung in Bosnien und der Hercegovina vom 22. april. 1895., nebst angaben uber terriotriale entheilung, offentliche anstalten und mineralquellen. Zusammengestellt Vom statistischen department der landesregierung. Herausgegeben Von der Landesregierung fr Bosnien und die Hercegovina, Glavni rezultati popisa iteljstva u Bosni i Hercegovini od 22. aprila 1895., sa podacima o teritorijalnom razdjeljenju, javnim zavodima u rudnim vrelim, Sastavio statistiki odjel zemaljske vlade sa preglednom kartom, Izdala Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo 1896.4. Rezultati popisa stanovnitva u Bosni i Hercegovini od 10. oktobra 1910. godine, Sastavio statistiki odjel zemaljske vlade sa preglednom kartom konfesija, Izdala Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo, 1912.

LiteraturaKnjige1. Hammer von Joseph, Historija Turskog/Osmanskog/ Carstva, 3., Zagreb 1979.2. Imamovi Mustafa, Pravni poloaj i unutranji politiki razvitak Bosne i Hercegovine od 1878. do 1914.,Sarajevo 1976.3. Tursunovi Vahid, Srebrenik kroz historiju, Tuzla 1997.lanci1. Hadibegovi Ilijas, SREBRENIK za vrijeme austro-ugarske vladavine 1878.-1918. godine, Biljeg Srebrnika, asopis za kulturnu historiju, broj 1, JU CENTAR ZA KULTURU I INFORMISANJE SREBRENIK, Srebrenik, avgusta 2003.2. Mutapi Edin, Pravno i administrativno ustrojstvo Bosne i Hercegovine od 1878. godine do aneksije (1908. godine), Drutvo historiara Tuzla, Odsjek za historiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Tuzli, Saznanja 3, asopis za historiju, Tuzla 2009.

Internet1. Opina Srebrenik - Oficijelna prezentacija, O Srebreniku, Historija, Geografija, http://srebrenik.ba/, 10.02.2013.).15