Podstawa programowa z komentarzami - tom 4

Podstawa programowa z komentarzami

Tom 4. Edukacja historyczna i obywatelska w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum historia i spoeczestwo, historia, wiedza o spoeczestwie, podstawy przedsibiorczoci, ekonomia w praktyce, wychowanie do ycia w rodzinie, etyka, lozoa

Szanowni Pastwo,Niniejszy tom jest czci omiotomowej publikacji powiconej nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach. Sposb wdraania nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego w szkoach przygotowujcych do zawodu bdzie tematem odrbnej publikacji. Kady tom powicony jest odrbnej grupie zaj. Zawiera on wszystkie fragmenty podstawy programowej dotyczce tych zaj oraz komentarze ekspertw, pozwalajce lepiej zrozumie intencje twrcw podstawy. Poniewa poszczeglne tomy adresowane s do rnych grup nauczycieli, w kadym tomie powtrzono czci wstpne odpowiednich zacznikw podstawy programowej, skierowane do wszystkich nauczycieli. Wdraaniu w szkoach i przedszkolach nowej podstawy programowej towarzysz jeszcze inne zmiany w prawie owiatowym. Tych zmian, porzdkujcych edukacyjn rzeczywisto od wrzenia 2009 r. jest sporo: to m.in. zmieniona ustawa o systemie owiaty, nowe rozporzdzenie o ramowych planach nauczania (obowizujce w szkoach publicznych), nowe rozporzdzenie o kwalikacjach nauczycieli, nowe zadania dla nauczycieli, wynikajce ze zmian w Karcie Nauczyciela, a take kolejne podwyki pac nauczycieli. Dlatego kady tom zawiera take pewne informacje oglne, zwizane ze zmianami programowymi i organizacyjnymi wchodzcymi do polskich szk, wynikajcymi z tych nowelizacji. Wszystkie te zmiany maj uczyni polsk szko bardziej skuteczn, przyjazn i nowoczesn. Nowa podstawa programowa jest efektem zbiorowej reeksji duego zespou uczonych, metodykw, nauczycieli oraz pracownikw systemu egzaminacyjnego. W swoich pracach zesp ten korzysta z dowiadcze oraz dorobku twrcw wczeniejszych podstaw, w tym z projektu podstawy, ktry powsta w Instytucie Spraw Publicznych w 2005 r. W trwajcych niemal trzy miesice publicznych konsultacjach aktywnie uczestniczyy setki respondentw. Twrcy podstawy wspierali si przy jej doskonaleniu dziesitkami zamwionych recenzji najznamienitszych gremiw i towarzystw naukowych. Szczegln rol w pracach zespou odegrali uczeni, ktrzy podjli trud koordynowania prac nad poszczeglnymi obszarami tematycznymi podstawy programowej: prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyska edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, prof. dr hab. Sawomir Jacek urek jzyk polski i edukacja artystyczna, dr Magdalena Szpotowicz jzyki obce nowoytne, dr hab. Jolanta Choiska-Mika edukacja historyczna i obywatelska, prof. dr hab. Ewa Bartnik edukacja przyrodnicza, prof. dr hab. Zbigniew Semadeni edukacja matematyczna i techniczna, prof. dr hab. Wojciech Przybylski wychowanie zyczne i edukacja dla bezpieczestwa. Wszystkim uczestnikom tych prac skadam niniejszym serdeczne podzikowanie. Kada szkoa otrzyma co najmniej dwa wydrukowane komplety wszystkich tomw tej publikacji. Dalsze egzemplarze mona pobra ze strony www.reformaprogramowa.men.gov.pl. Na tej stronie mona te znale szereg informacji pomocnych przy organizowaniu zreformowanej szkolnej rzeczywistoci, m.in. dotyczcych stosowania nowych ramowych planw nauczania. Jest tam take dostpny wykaz wszystkich podrcznikw dopuszczonych do uytku szkolnego, zgodnych z now podstaw programow. Licz, e wszystko to pomoe nam razem zmienia polsk szko na lepsze. Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej

Spis treci I. Cz oglna O potrzebie reformy programowej ksztacenia oglnego Zbigniew Marciniak ................ Cz wstpna podstawy programowej dla szkoy podstawowej .................................................. Cz wstpna podstawy programowej dla gimnazjum i liceum ................................................. II. Cz szczegowa Edukacja historyczna i obywatelska w szkole podstawowej Podstawa programowa edukacja spoeczna w klasach IIII .............................................. Podstawa programowa historia i spoeczestwo klasy IVVI ........................................ Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... Historia w gimnazjum i liceum Podstawa programowa historia gimnazjum i liceum .................................................... Podstawa programowa historia i spoeczestwo liceum ................................................ Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 35 43 66 26 28 34 7 16 20

Komentarz do podstawy programowej przedmiotw historia oraz historia i spoeczestwo Dorota Babiaska, Jerzy Bracisiewicz, Jolanta Choiska-Mika, Grayna Oka, Aleksander Pawlicki ................................................................................................. 67 Wiedza o spoeczestwie Podstawa programowa wiedza o spoeczestwie gimnazjum i liceum ............................. 85 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 110 Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wiedza o spoeczestwie Alicja Pacewicz, Andrzej Wakiewicz ..................................................................... 112 Podstawy przedsibiorczoci Podstawa programowa podstawy przedsibiorczoci liceum .......................................... 128 Ekonomia w praktyce Podstawa programowa ekonomia w praktyce liceum .................................................... 132 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 134 Komentarz do podstawy programowej przedmiotu ekonomia w praktyce Jarosaw Korba ....................................................................................................... 135 Filozoa Podstawa programowa lozoa liceum ...................................................................... 139 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 148

Etyka Treci nauczania z zakresu etyki w klasach IIII .............................................................. 149 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 150 Podstawa programowa etyka klasy IVVI .................................................................. 151 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 152 Podstawa programowa etyka gimnazjum ................................................................... 153 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 154 Podstawa programowa etyka liceum ......................................................................... 155 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 157 Wychowanie do ycia w rodzinie Podstawa programowa wychowanie do ycia w rodzinie klasy IVVI ............................ 158 Podstawa programowa wychowanie do ycia w rodzinie gimnazjum i liceum ................. 159 Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................... 163 III. Opinie o podstawie programowej Uchwaa Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego ............................................................... 164 Uwagi Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich ............................................. 165

Uwaga: Rozdziay, ktrych tytuy zoone s drukiem pochyym przedstawiaj odpowiednie fragmenty rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, opublikowanego w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17.

O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGOZbigniew MarciniakSzkole sprzyja stabilno. Czasem jednak okolicznoci zewntrzne sprawiaj, e rozwizania przyjte w obrbie systemu edukacji przestaj by skuteczne wbrew staraniom nauczycieli oraz uczniw. Zachodzi wtedy potrzeba zaprojektowania i wdroenia zmian, ktre zapewni lepsze efekty ksztacenia. Z tak sytuacj mamy obecnie do czynienia. Na pierwszy rzut oka nie ma problemu. Najzdolniejsi polscy uczniowie odnosz spektakularne sukcesy: wygrywaj wiatowe zawody informatyczne, co roku przywo nagrody z prestiowego Europejskiego Konkursu Modych Naukowcw oraz medale z midzynarodowych olimpiad przedmiotowych. Moemy by take zadowoleni z pilnoci polskich uczniw: nasz kraj ma aktualnie (2009) najniszy w Europie odsetek uczniw, ktrzy porzucaj szko przed jej ukoczeniem. Co wicej, Polska jest postrzegana na arenie midzynarodowej jako kraj, ktry odnis ogromny sukces edukacyjny: wprowadzenie gimnazjw, czyli wyduenie o rok powszechnego i obowizkowego ksztacenia oglnego przynioso zdecydowan popraw efektw ksztacenia w grupie uczniw najsabszych fakt ten zosta wiarygodnie potwierdzony przez midzynarodowe badania OECD PISA przeprowadzone w latach 2000, 2003 oraz 2006 na reprezentatywnej grupie 15-letnich uczniw. Problem ujawnia si jednak ju w pierwszych tygodniach nauki zarwno w szkoach ponadgimnazjalnych, jak i wyszych. Nauczyciele i wykadowcy czsto ze zgroz konstatuj, e dua cz ich uczniw (studentw) ma fundamentalne braki w wyksztaceniu, uniemoliwiajce pynne kontynuowanie procesu nauczania. Powszechnie panuje opinia, e efekty pracy polskiej szkoy znacznie si pogorszyy. Pocztek XXI wieku przynis zjawisko bezprecedensowego wzrostu aspiracji edukacyjnych modych Polakw. Jeszcze kilka lat temu tylko okoo 50% uczniw z kadego rocznika podejmowao nauk w szkoach umoliwiajcych zdawanie matury. Dzi (2009), po ukoczeniu gimnazjum, takie szkoy wybiera ponad 80% uczniw. Spord nich okoo 80% z powodzeniem zdaje matur i w znakomitej wikszoci przekracza progi uczelni. W rezultacie co drugi Polak w wieku 1924 lata studiuje, za liczba studentw w Polsce, w cigu zaledwie kilku lat, wzrosa a piciokrotnie. Konsekwencj takiego stanu rzeczy jest obecno w szkoach koczcych si matur, a pniej w murach wyszych uczelni, duej grupy modziey, ktra dawniej koczya swoj edukacj na poziomie zasadniczej szkoy zawodowej. W szczeglnoci, z powodw czysto statystycznych, obniy si redni poziom uzdolnie populacji modych ludzi, aspirujcych do zdobycia wyszego wyksztacenia.

Dlaczego w polskich szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach nastpi zmiany?

Co si stao?

7O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

System edukacji zarwno owiata, jak i szkolnictwo wysze nie mog pozosta obojtne wobec tak istotnej zmiany. Zaoenie, e ponad 80% rocznika potra skutecznie i rwnie szybko nauczy si tego wszystkiego, co byo zaplanowane dla zdolniejszych 50%, jest rdem paradoksu: pomimo nie mniejszego ni dawniej wysiku wkadanego przez nauczycieli oraz zwikszonego zainteresowania uczniw zdobyciem wyszego wyksztacenia, polskiej szkole nie udaje si osign satysfakcjonujcych efektw ksztacenia.

Co mona zrobi?

Moliwe s dwa zasadniczo rne rozwizania tego problemu. Pierwsze z nich polega na zachowaniu systemu edukacji w niezmienionym ksztacie i podniesieniu poprzeczki przy rekrutacji do szk koczcych si matur oraz na studia. Wtedy jednak nastpi drastyczne obnienie odsetka modziey uzyskujcej wyksztacenie wysze. Rozwizanie to zostao powszechnie odrzucone w krajach demokratycznych, ktre znalazy si wczeniej w podobnej sytuacji. W pastwach, w ktrych decyzje kluczowe dla spoecznoci lokalnych oraz w skali pastwa podejmuje si w drodze gosowania, dbao o poziom wiedzy najsabiej wyksztaconych obywateli jest rwnie wana jak ksztacenie elit. Dlatego zwycia pogld, e o poziomie wyksztacenia wspczesnego spoeczestwa wiadczy nie tyle redni, co minimalny akceptowalny poziom wyksztacenia. Konsekwentnie zachca si modych ludzi do jak najduszego korzystania z usug systemu edukacji i ustawia si na ich drodze kolejne progi agodnie narastajcych wymaga. Przykadem takiej polityki jest tzw. Proces Boloski, w zamyle rozkadajcy studia na wikszoci kierunkw na dwa etapy: atwiejszy i bardziej masowy etap licencjacki oraz nastpujcy po nim bardziej wymagajcy etap magisterski. Inn moliw odpowiedzi na problem zaspokojenia zwikszonych aspiracji modego pokolenia jest odpowiednio zaprojektowana reforma programowa. Planujc t reform, naley uwzgldni jeszcze jedn wan okoliczno. Dzi szkoa usiuje dwukrotnie zrealizowa peny cykl ksztacenia oglnego: po raz pierwszy w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej, koczcej si matur. Zapewne wbrew intencjom autorw starej podstawy programowej, praktyka zatara rnic midzy tymi cyklami. Potwierdzenia tej tezy dostarcza porwnanie podrcznikw gimnazjalnych z podrcznikami licealnymi dla poziomu podstawowego: dla wielu przedmiotw trudno dostrzec midzy nimi istotn rnic. To zapewne wpyw tradycji: przy bardzo oglnie sformuowanej podstawie programowej wielu nauczycieli zarwno gimnazjalnych, jak i licealnych odruchowo wypenia j tradycyjnym zakresem treci nauczania uksztatowanym w czasach, gdy zrby wiedzy oglnej budowalimy w czteroletnich liceach usiuj pomieci te treci w trzyletnim cyklu edukacyjnym. To moe si uda tylko w najzdolniejszych klasach w pozostaych skutkuje to zbyt pospiesznym, a std powierzchownym omawianiem kolejnych tematw.

8EDUKACJA HISTORYCZNA I OBYWATELSKA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM

Przedmiotem, na ktrego przykadzie szczeglnie wyranie wida niepowodzenie planu dwukrotnej realizacji trzyletniego cyklu ksztacenia jest historia. W obu cyklach brakuje czasu na realizacj ostatniego chronologicznie dziau historii: w pierwszym na przeszkodzie staje egzamin gimnazjalny; w drugim matura. Prowadzi to do powszechnie dostrzeganej, enujcej niewiedzy uczniw w zakresie najnowszej historii Polski. Inne przedmioty nauczania nie maj struktury chronologicznej, wic ich sytuacja jest faktycznie jeszcze gorsza luki w wiedzy rozkadaj si w sposb przypadkowy.

Na pierwszy rzut oka mogoby si wydawa, e jedyn moliw odpowiedzi na statystycznie niszy redni poziom uzdolnie uczniw w szkoach koczcych si matur jest obnienie oczekiwa w stosunku do absolwentw. Jest jasne, e wyzwania, ktre postawi przed nimi ycie, nie bd przecie mniejsze ni dzisiaj. Zamiast tego naley potraktowa czas nauki w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej jako spjny programowo, szecioletni (a w technikum nawet siedmioletni) okres ksztacenia. W okresie tym w pierwszej kolejnoci wyposaymy uczniw we wsplny, solidny fundament wiedzy oglnej, po czym znacznie pogbimy t wiedz w zakresie odpowiadajcym indywidualnym zainteresowaniom i predyspozycjom kadego ucznia. Warto wiedzie, e taka organizacja procesu ksztacenia zostaa zastosowana w podobnych okolicznociach w wielu krajach wiata. Idea ta bya take obecna w tzw. reformie Jdrzejewicza w latach trzydziestych XX wieku. Aby umoliwi wszystkim uczniom solidne opanowanie wsplnego fundamentu wiedzy oglnej, jego realizacja bdzie rozcignita na trzy lata gimnazjum oraz cz czasu nauki kadej szkoy ponadgimnazjalnej. Pozwoli to na wolne od popiechu omwienie wszystkich podstawowych tematw w zakresie klasycznego kanonu przedmiotw. Na przykad, gimnazjalny kurs historii skoczy si na I wojnie wiatowej, za kurs historii najnowszej znajdzie naleny przydzia czasu w szkole ponadgimnazjalnej. Ponadto duszy czas przeznaczony na nauk kadego przedmiotu pozwoli nauczycielom gbiej wej w kady temat. Podczas nauki w liceum lub technikum ucze bdzie kontynuowa a do matury nauk w zakresie obowizkowych przedmiotw maturalnych: jzyka polskiego, jzykw obcych i matematyki. Oprcz tego kady ucze wybierze kilka przedmiotw (moe wybra take spord wymienionych wyej), ktrych bdzie si uczy w zakresie rozszerzonym w znacznie wikszej ni obecnie liczbie godzin. Taka organizacja procesu nauczania pozwoli uczniom w kadym z wybranych przedmiotw osign poziom, ktrego oczekiwalimy od absolwentw licew w latach ich wietnoci. Oprcz tego, w trosce o harmonijny i wszechstronny rozwj, kady ucze liceum o ile nie wybierze rozszerzonego kursu historii a do matury bdzie mia przedmiot historia i spoeczestwo. Zajcia te bd pogbiay wiedz

Co zatem naley uczyni?


uczniw z historii powszechnej w ujciu problemowym oraz rozbudzay ich zainteresowanie losami Polski i Polakw. Podobnie dla uczniw niewybierajcych zaj rozszerzonych z geograi, biologii, zyki czy chemii obowizkowy bdzie przedmiot przyroda, przedstawiajcy w ujciu problemowym syntez wiedzy z nauk przyrodniczych. Zatem, niezalenie od indywidualnych wyborw zaj rozszerzonych, kady licealista bdzie umia odpowiednio wiele zarwno z zakresu nauk humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Ponadto bdzie posiada istotnie pogbion w stosunku do stanu obecnego wiedz z kilku wybranych przedmiotw.

Jak to opisuje nowa podstawa programowa?

Minister Edukacji okrela zakres celw oraz treci ksztacenia w rozporzdzeniu o podstawie programowej ksztacenia oglnego. Podstawa programowa precyzyjnie okrela, czego szkoa jest zobowizana nauczy ucznia o przecitnych uzdolnieniach na kadym etapie ksztacenia, zachcajc jednoczenie do wzbogacania i pogbiania treci nauczania. Autorzy podstawy dooyli wszelkich stara, by zdeniowany w niej zakres treci by moliwy do opanowania przez takiego ucznia. Poniewa celem reformy programowej jest poprawa efektw ksztacenia, forma podstawy programowej rwnie jest temu podporzdkowana: wiadomoci oraz umiejtnoci, ktre uczniowie maj zdoby na kolejnych etapach ksztacenia wyraone s w jzyku wymaga. Wyodrbniono take, w postaci wymaga oglnych, podstawowe cele ksztacenia dla kadego przedmiotu nauczania. Wskazuj one na umiejtnoci wysokiego poziomu (np. rozumowanie w naukach cisych i przyrodniczych), ktrych ksztatowanie jest najwaniejszym zadaniem nauczyciela kadego przedmiotu. Nowa podstawa programowa przywizuje te bardzo du wag do wychowania, a w szczeglnoci do ksztatowania waciwych postaw uczniw. Poniewa jest to zadaniem kadego nauczyciela, opis ksztatowanych postaw znalaz swoje miejsce we wstpach zacznikw podstawy.

Jak tworzy program wychowawczy szkoy?

Ksztatowanie postaw, przekazywanie wiadomoci oraz rozwijanie umiejtnoci stanowi wzajemnie uzupeniajce si wymiary pracy nauczyciela. Aspekt wychowawczy pracy szkoy powinien by ujty w formie szkolnego programu wychowawczego. Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien: by spjny z programami nauczania, uwzgldnia ksztatowanie postaw uczniw, by tworzony z udziaem uczniw, rodzicw i nauczycieli, by osadzony w tradycji szkoy i lokalnej spoecznoci.


Opracowujc program wychowawczy szkoy naley: uwzgldni wartoci szczeglnie wane dla spoecznoci szkolnej, sformuowa cele, jakie sobie stawiamy, okreli zadania, ktre chcemy zrealizowa, okreli, kto te zadania bdzie realizowa. Punktem wyjcia do tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna by diagnoza problemw wychowawczych wystpujcych w danej szkole. Diagnoza ta moe by oparta na ankietach, wywiadach, rozmowach z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp. Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji pozwoli zidentykowa zakres zagadnie, ktre powinny koniecznie znale si w szkolnym programie wychowawczym. W przygotowywaniu programu wychowawczego moe by take pomocne okrelenie oczekiwanej sylwetki absolwenta, wyznaczajcej kierunek pracy wychowawczej szkoy. Szkolny program wychowawczy charakteryzowa maj: wypracowane przez spoeczno szkoln wartoci, tradycja szkolna, obyczaje i uroczystoci, zagadnienia lub problemy, ktrych rozwizanie jest najwaniejsze z punktu widzenia rodowiska: uczniw, rodzicw i nauczycieli. Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczno stosowanych metod i rodkw, powinna by systematycznie monitorowana.

Podstawa programowa formuuje wymagania edukacyjne wobec uczniw koczcych kolejne etapy ksztacenia. Kady ucze jest oceniany na co dzie, w trakcie caego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Waciwie stosowana bieca ocena uzyskiwanych postpw pomaga uczniowi si uczy, gdy jest form informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informowa ucznia o tym, co zrobi dobrze, co i w jaki sposb powinien jeszcze poprawi oraz jak ma dalej pracowa. Taka informacja zwrotna daje uczniom moliwo racjonalnego ksztatowania wasnej strategii uczenia si, a zatem take poczucie odpowiedzialnoci za swoje osignicia. Ocenianie biece powinno by poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriw oceniania, czyli informacji, co bdzie podlegao ocenie i w jaki sposb ocenianie bdzie prowadzone. Ponadto nauczyciele powinni ustali kryteria, na podstawie ktrych bd ocenia uczniw na koniec roku szkolnego. Musz to robi zgodnie z obowizujcymi przepisami. Wreszcie pod koniec nauki w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w liceum ucze jest poddawany zewntrznej ocenie przeprowadzanej przez pastwowy system egzaminacyjny.

Jak poprzez ocenianie skutecznie motywowa uczniw?


Zarwno ocenianie wewntrzszkolne biece oraz na koniec roku jak i ocenianie zewntrzne odwouje si do wymaga, sformuowanych w podstawie programowej.

Jak ma wyglda edukacja uczniw najmodszych?

Nowa podstawa powica szczegln uwag ksztaceniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz najmodszych uczniw. Przypomnijmy, e ju od 2002 r. wszystkie polskie szeciolatki s objte obowizkow edukacj ucz si w tzw. zerwkach. W pierwotnym zamyle zerwki byy zaprojektowane jako zajcia przedszkolne, przygotowujce dzieci do pjcia do szkoy. Jednak wspczesne polskie szeciolatki, podobnie jak ich rwienicy w wikszoci krajw Europy coraz wczeniej wykazuj dojrzao do podjcia nauki oraz du ciekawo poznawcz. Owocuje to tym, e zajcia w oddziaach zerowych w sposb naturalny wkraczaj w obszar zada typowo szkolnych: nierzadko dzieci rozpoczynaj tu nauk czytania, pisania i liczenia. Jednake te fundamentalne dla powodzenia dalszej edukacji procesy powinny by poprzedzone odpowiednim przygotowaniem dziecka w wychowaniu przedszkolnym. Ponadto procesy te wymagaj czasu nauki duszego ni jeden rok nie jest korzystne przerywanie ich, wywoane koniecznoci przejcia dziecka do prawdziwej szkoy i zmian nauczyciela prowadzcego. Dlatego polska szkoa dojrzaa do tego, by obj opiek i nauk take dzieci szecioletnie. Edukacja najmodszych uczniw powinna umiejtnie splata nauk z zabaw, by w agodny sposb wprowadzi ich w wiat szkoy. Ten cel przywieca twrcom nowej podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego oraz podstawy programowej wychowania przedszkolnego, opisujcej jak przedszkole przygotowuje dziecko do podjcia nauki szkolnej.

Jakie nastpi zmiany w organizacji pracy szkoy?

Od roku szkolnego 2009/2010 rok po roku, przez sze lat poczwszy od pierwszej klasy szkoy podstawowej i pierwszej klasy gimnazjum, wprowadzana jest nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego i nowe podrczniki. Oprcz tego wchodz w ycie inne zmiany bardzo istotne dla organizacji pracy szk. Kalendarz wdraania zmian programowych Rok szkolny 2009/2010 2010/2011 2011/2012 I SP II SP III SP Zreformowane nauczanie w klasach I Gimnazjum II Gimnazjum III Gimnazjum Egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej


2012/2013 2013/2014

IVSP V SP VI SP Sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej

IL II L III L Egzamin maturalny dostosowany do nowej podstawy programowej

IT II T III T

I ZSZ II ZSZ III ZSZ

2014/2015

2015/2016 2016/2017

IV T

I LU II LU

SP szkoa podstawowa, L liceum, T technikum, ZSZ zasadnicza szkoa zawodowa, LU liceum uzupeniajce Rok 2012 pierwsi absolwenci gimnazjum ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Rok 2015 pierwsi absolwenci szkoy podstawowej i licew ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Nauczyciele na podstawie znowelizowanej Karty Nauczyciela maj obowizek, poza swoim pensum, przepracowa co najmniej jedn godzin tygodniowo z uczniami w sposb wychodzcy naprzeciw ich indywidualnym potrzebom udzielajc im pomocy w przezwycianiu trudnoci, rozwijaniu zdolnoci lub pogbianiu zainteresowa. Najistotniejsz zmian w ramowym planie nauczania jest nieokrelanie liczby godzin tygodniowo w cyklu ksztacenia przeznaczonej na poszczeglne obowizkowe zajcia edukacyjne. Zamiast tego okrelone zostay minimalne oglne liczby godzin przeznaczone na realizacj podstawy programowej z poszczeglnych obowizkowych zaj edukacyjnych w caym cyklu ksztacenia. Dyrektor szkoy odpowiada za to, aby czne sumy godzin w cigu trzech lat zaj z danego przedmiotu byy nie mniejsze ni wymienione w ramowym planie nauczania, a efekty okrelone w podstawie programowej zostay osignite. Dziki takiemu opisaniu godzin nauczania poszczeglnych przedmiotw pojawia si moliwo bardziej elastycznego ni do tej pory planowania roku szkolnego. Dyrektor szkoy moe planowa rok szkolny nierytmicznie, decydujc o rnej organizacji pracy szkoy w niektre dni czy tygodnie. Moliwo nierwnomiernego rozoenia godzin w trakcie roku szkolnego mona wykorzysta rwnie dla zorganizowania caych dni nauki poza szko. Godziny tak zaplanowanych zaj mog by doliczone do czasu racy uczniw przeznaczonego na konkretny przedmiot oraz do pensum realizowanego przez nauczyciela. Oczywicie doliczamy godziny spdzone z uczniami na faktycznych zajciach dydaktycznych niezalenie od tego, czy byy prowadzone w klasie, czy poza szko ale nie czas dojazdu lub noclegu.


Czas pracy nauczyciela, zarwno w wypadku realizowania tych pojedynczych dodatkowych godzin, wynikajcych z Karty Nauczyciela, jak i wywizywania si z tygodniowego pensum szczeglnie przy zastosowaniu w szkole nierytmicznej organizacji roku szkolnego musi by odpowiednio rozliczany. Wicej wolnoci w organizacji pracy szk oraz wicej odpowiedzialnoci za precyzyjniej opisane efekty kocowe to podstawowe idee wchodzcych zmian.

Jakie i dlaczego zmiany organizacyjne w edukacji historycznej i obywatelskiej?

Moliwo nierwnomiernego rozoenia godzin historii czy wiedzy o spoeczestwie w trakcie roku szkolnego mona wykorzysta na przykad na realizacj projektw podnoszcych wraliwo spoeczn lub aktywno obywatelsk, czy te prowadzenie zaj w miejscach pamici historycznej. Historia i WOS s obowizkowymi przedmiotami nauczania w szkoach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym; mog by rwnie wybrane jako przedmioty rozszerzone przez uczniw, ktrzy przygotowuj si do matury i rozwaaj dalsze pogbianie swojej wiedzy w tych dziedzinach. Kady licealista ma wybra spord przedmiotw maturalnych dwa lub trzy przedmioty w zakresie istotnie rozszerzonym, a take uczestniczy w zajciach uzupeniajcych poszerzajcych zainteresowania i zapewniajcych mu harmonijny i wszechstronny rozwj. Rol tych zaj jest uzupenienie ksztacenia w sposb dostosowany do indywidualnych wyborw uczniowskich oraz dopenienie edukacji oglnej. Do zaj uzupeniajcych naley przedmiot historia i spoeczestwo. Jest on obowizkowy dla wszystkich, ktrzy wybrali jako rozszerzenie przedmioty cise i przyrodnicze. Przedmiot historia i spoeczestwo dla licealistw moe by prowadzony przez nauczyciela majcego kwalikacje do nauczania historii lub (najlepiej) przez kilku wsppracujcych ze sob nauczycieli-humanistw na przykad historii, WOS i lozoi. Szczeglnie wanym efektem tych zaj powinna by wiadomo obywatelska uczniw, ich identykacja z rodzim tradycj, histori oraz porzdkiem prawnym w naszym kraju. Innego rodzaju przedmiotami w szkole ponadgimnazjalnej s lozoa, podstawy przedsibiorczoci i ekonomia w praktyce. Filozoa moe by realizowana tylko jako przedmiot wybrany, w zakresie rozszerzonym, natomiast podstawy przedsibiorczoci to przedmiot obowizkowy, nauczany tylko w zakresie podstawowym. Z kolei Ekonomi w praktyce ucze moe wybra jako przedmiot uzupeniajcy, rozwijajcy jego zainteresowania. Zajcia z etyki i wychowania do ycia w rodzinie maj wane cele wychowawcze, formujce postawy uczniw. Te dwa przedmioty peni szczegln rol i dlatego uczestnictwo w nich ucznia zaley od wyborw i decyzji jego rodzicw. Nauk etyki szkoa organizuje na yczenie rodzicw (opiekunw prawnych), bd samych uczniw po osigniciu penoletnoci. Natomiast z uczszcza-


nia na zajcia z wychowania do ycia w rodzinie bdzie zwalnia pisemny sprzeciw rodzicw ucznia, lub samego ucznia, jeeli jest penoletni. Caa wymieniona tu i dalej komentowana w tym tomie gama przedmiotw, oprcz przysparzania uczniom nowych wiadomoci i umiejtnoci, odgrywa szczegln rol w ksztatowaniu uczniowskich postaw i dlatego istotnie wpywa na cae ich pniejsze ycie.

CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJKsztacenie oglne w szkole podstawowej tworzy fundament wyksztacenia szkoa agodnie wprowadza uczniw w wiat wiedzy, dbajc o ich harmonijny rozwj intelektualny, etyczny, emocjonalny, spoeczny i zyczny. Ksztacenie to dzieli si na dwa etapy edukacyjne: 1) I etap edukacyjny, obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna; 2) II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej. Celem ksztacenia oglnego w szkole podstawowej jest: 1) przyswojenie przez uczniw podstawowego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyki, dotyczcych przede wszystkim tematw i zjawisk bliskich dowiadczeniom uczniw; 2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystywania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw; 3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego w szkole podstawowej nale: 1) czytanie rozumiane zarwno jako prosta czynno, jako umiejtno rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstw w zakresie umoliwiajcym zdobywanie wiedzy, rozwj emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w yciu spoeczestwa; 2) mylenie matematyczne umiejtno korzystania z podstawowych narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowa matematycznych; 3) mylenie naukowe umiejtno formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa; 4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzyku obcym, zarwno w mowie, jak i w pimie; 5) umiejtno posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym take dla wyszukiwania i korzystania z informacji; 6) umiejtno uczenia si jako sposb zaspokajania naturalnej ciekawoci wiata, odkrywania swoich zainteresowa i przygotowania do dalszej edukacji; 7) umiejtno pracy zespoowej.


Jednym z najwaniejszych zada szkoy podstawowej jest ksztacenie umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbao o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest ksztatowanie u uczniw nawyku dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa w szkole podstawowej opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).1

17CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJ

Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Obok zada wychowawczych i prolaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych dzieli si na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej, podczas ktrego realizowane s nastpujce przedmioty: 1) jzyk polski; 2) jzyk obcy nowoytny; 3) muzyka; 4) plastyka; 5) historia i spoeczestwo; 6) przyroda; 7) matematyka; 8) zajcia komputerowe; 9) zajcia techniczne; 10) wychowanie zyczne; 11) wychowanie do ycia w rodzinie2;2

Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie


12) etyka; 13) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3; 14) jzyk regionalny jzyk kaszubski3.

programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037). 3 Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUMPo ukoczeniu szkoy podstawowej ucze kontynuuje ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, za IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej. Ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym, cho realizowane w dwch rnych szkoach, tworzy programowo spjn cao i stanowi fundament wyksztacenia, umoliwiajcy zdobycie zrnicowanych kwalikacji zawodowych, a nastpnie ich pniejsze doskonalenie lub modykowanie, otwierajc proces ksztacenia si przez cae ycie. Celem ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym jest: 1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyk; 2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw; 3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym nale: 1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystywania i reeksyjnego przetwarzania tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa; 2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym; 3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identykowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa; 4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno w mowie, jak i w pimie; 5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi; 6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si; 8) umiejtno pracy zespoowej.


Jednym z najwaniejszych zada szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie ksztacenia umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbaoci o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol, zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym celem dziaalnoci szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie jzykw obcych. Bardzo wane jest dostosowanie zaj do poziomu przygotowania ucznia, ktre uzyska na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Zajcia z jzykw obcych nowoytnych prowadzone s na nastpujcych poziomach: 1) na III etapie edukacyjnym: a) na poziomie III.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie III.1 na podbudowie wymaga dla II etapu edukacyjnego; 2) na IV etapie edukacyjnym: a) na poziomie IV.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie IV.1 dla kontynuujcych nauk: w zakresie podstawowym na podbudowie wymaga poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego, w zakresie rozszerzonym na podbudowie wymaga poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego, c) na poziomie IV.2 dla oddziaw dwujzycznych. Szkoa powinna te powici duo uwagi efektywnoci ksztacenia w zakresie nauk przyrodniczych i cisych zgodnie z priorytetami Strategii Lizboskiej. Ksztacenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy.

21CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM

Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest rozwijanie u uczniw postawy dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa na III i IV etapie edukacyjnym ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych. Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Nauczanie uczniw z niepenosprawnociami, w tym uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, dostosowuje si do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga si od uczniw take wiadomoci i umiejtnoci zdobytych na wczeniejszych etapach edukacyjnych.

1

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).


Strategia uczenia si przez cae ycie wymaga umiejtnoci podejmowania wanych decyzji poczynajc od wyboru szkoy ponadgimnazjalnej, kierunku studiw lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalikacji, a do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. cznie III i IV etap edukacyjny zapewniaj wsplny i jednakowy dla wszystkich zasb wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym moliwe jest ponadto ksztacenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego. Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mog by nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym: 1) tylko w zakresie podstawowym przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przedsibiorczoci, wychowanie zyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie, etyka; 2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym: a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski; ucze realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegowe dla zakresu rozszerzonego obejmuj take wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu podstawowego); b) historia, wiedza o spoeczestwie, geograa, biologia, chemia, zyka, informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym); 3) tylko w zakresie rozszerzonym przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski i kultura antyczna, lozoa. Szkoa ma obowizek zadba o wszechstronny rozwj kadego ucznia i dlatego dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw matematyczno-przyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy historia i spoeczestwo, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk humanistycznych oraz ksztatuje postawy obywatelskie. Natomiast dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych. Szkoa ma obowizek przygotowa uczniw do podejmowania przemylanych decyzji, take poprzez umoliwianie im samodzielnego wyboru czci zaj edukacyjnych. Dlatego na III i IV etapie edukacyjnym uczniowie mog wybra przedmioty uzupeniajce: 1) na III etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne; 2) na IV etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.

23CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM

Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym Nazwa przedmiotu Jzyk polski Jzyki obce nowoytne Wiedza o kulturze Muzyka Historia muzyki Plastyka Historia sztuki Jzyk aciski i kultura antyczna Filozoa Historia Wiedza o spoeczestwie Podstawy przedsibiorczoci Geograa Biologia Chemia Fizyka Matematyka Informatyka Wychowanie zyczne Edukacja dla bezpieczestwa Wychowanie do ycia w rodzinie2 Etyka Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3 Jzyk regionalny jzyk kaszubski3Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037). 3 Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).2

III etap edukacyjny

IV etap edukacyjny zakres zakres podstawowy rozszerzony


Przedmioty uzupeniajce nauczane na III i IV etapie edukacyjnym Nazwa przedmiotu Zajcia artystyczne Historia i spoeczestwo Ekonomia w praktyce Przyroda Zajcia techniczne III etap edukacyjny IV etap edukacyjny

PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ W ZAKRESIE EDUKACJI SPOECZNEJI etap edukacyjny: klasy IIII

Treci nauczania Edukacja spoeczna. Wychowanie do zgodnego wspdziaania z rwienika klasa I mi i dorosymi. Ucze koczcy klas I: szkoy 1) potra odrni, co jest dobre, a co ze w kontaktach z rwienikami i dorosymi; wie, e warto by odwanym, mdrym i pomaga potrzebujpodstawowejcym; wie, e nie naley kama lub zataja prawdy; 2) wsppracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach yciowych; przestrzega regu obowizujcych w spoecznoci dziecicej oraz w wiecie dorosych, grzecznie zwraca si do innych w szkole, w domu i na ulicy; 3) wie, co wynika z przynalenoci do rodziny, jakie s relacje midzy najbliszymi, wywizuje si z powinnoci wobec nich; 4) ma rozeznanie, e pienidze otrzymuje si za prac; dostosowuje swe oczekiwania do realiw ekonomicznych rodziny; 5) zna zagroenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposb naley si zwrci o pomoc; 6) wie, gdzie mona bezpiecznie organizowa zabawy, a gdzie nie mona i dlaczego; 7) potra wymieni status administracyjny swojej miejscowoci (wie, miasto); wie, czym zajmuje si np. policjant, straak, lekarz, weterynarz; wie, jak mona si do nich zwrci o pomoc; 8) wie, jakiej jest narodowoci, e mieszka w Polsce, a Polska znajduje si w Europie; zna symbole narodowe (aga, godo, hymn narodowy), rozpoznaje ag i hymn Unii Europejskiej.

Treci nauczania Edukacja spoeczna. Ucze koczcy klas III: wymagania 1) odrnia dobro od za, stara si by sprawiedliwym i prawdomwnym; szczegowe nie krzywdzi sabszych i pomaga potrzebujcym; na koniec 2) identykuje si ze swoj rodzin i jej tradycjami; podejmuje obowizki klasy III szkoy domowe i rzetelnie je wypenia; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, e trzeba do niej dostosowa swe oczekiwania; podstawowej3) wie, jak naley zachowywa si w stosunku do dorosych i rwienikw (formy grzecznociowe); rozumie potrzeb utrzymywania dobrych relacji z ssiadami w miejscu zamieszkania; jest chtny do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku;


4) jest tolerancyjny wobec osb innej narodowoci, tradycji kulturowej itp.; wie, e wszyscy ludzie maj rwne prawa; 5) zna prawa ucznia i jego obowizki (w tym zasady bycia dobrym koleg), respektuje je; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach; 6) zna najblisz okolic, jej waniejsze obiekty, tradycje; wie, w jakim regionie mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokaln spoeczno; 7) zna symbole narodowe (barwy, godo, hymn narodowy) i najwaniejsze wydarzenia historyczne; orientuje si w tym, e s ludzie szczeglnie zasueni dla miejscowoci, w ktrej mieszka, dla Polski i wiata; 8) wie, jak wana jest praca w yciu czowieka; wie, jaki zawd wykonuj jego najblisi i znajomi; wie, czym zajmuje si np. kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz; 9) zna zagroenia ze strony ludzi; potra powiadomi dorosych o wypadku, zagroeniu, niebezpieczestwie; zna numery telefonw: pogotowia ratunkowego, stray poarnej, policji oraz oglnopolski numer alarmowy 112.

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIA I SPOECZESTWOII etap edukacyjny: klasy IVVI

Cele ksztacenia I. Chronologia historyczna. wymagania Ucze posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: okres oglne p.n.e., n.e., tysiclecie, wiek, rok; przyporzdkowuje fakty historyczne datom;oblicza upyw czasu midzy wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega zwizki teraniejszoci z przeszoci. II. Analiza i interpretacja historyczna.

Ucze odpowiada na proste pytania postawione do tekstu rdowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z rnych rde oraz selekcjonuje je i porzdkuje; stawia pytania dotyczce przyczyn i skutkw analizowanych wydarze historycznych i wspczesnych. III. Tworzenie narracji historycznej. Ucze tworzy krtk wypowied o postaci i wydarzeniu historycznym, posugujc si poznanymi pojciami; przedstawia wasne stanowisko i prbuje je uzasadni. IV. Zainteresowanie problematyk spoeczn. Ucze ma nawyk dociekania w kontekcie spoecznym zadaje pytania dlaczego jest tak, jak jest? i czy mogoby by inaczej? oraz prbuje odpowiedzie na te pytania. V. Wspdziaanie w sprawach publicznych.

Ucze wsppracuje z innymi planuje, dzieli si zadaniami i wywizuje si z nich.

Treci nauczania wymagania szczegowe

1. Reeksja nad sob i otoczeniem spoecznym. Ucze: 1) wyjania, w czym wyraa si odmienno i niepowtarzalno kadego czowieka; 2) podaje przykady rnorodnych potrzeb czowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 3) wyjania znaczenie rodziny w yciu oraz wskazuje przykady praw i obowizkw przysugujcych poszczeglnym czonkom rodziny; 4) wyraa opini na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamitek rodzinnych; 5) charakteryzuje spoeczno szkoln, z uwzgldnieniem swoich praw i obowizkw;


6) podaje przykady dziaa samorzdu uczniowskiego w swojej szkole; 7) tumaczy, odwoujc si do przykadw, na czym polega postpowanie sprawiedliwe; 8) wyjania, w czym przejawia si uprzejmo i tolerancja; 9) podaje przykady koniktw midzy ludmi i proponuje sposoby ich rozwizywania. 2. Maa Ojczyzna. Ucze: 1) opisuje swoj ma Ojczyzn, uwzgldniajc tradycj historyczno-kulturow i problemy spoeczno-gospodarcze; 2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamitniania postaci i wydarze z przeszoci maej Ojczyzny; 3) wskazuje na planie miejscowoci, siedzib wadz lokalnych i na przykadach omawia zakres dziaa oraz sposoby powoywania wadz. 3. Ojczyzna. Ucze: 1) wymienia i tumaczy znaczenie najwaniejszych wit narodowych, symboli pastwowych i miejsc wanych dla pamici narodowej; 2) wskazuje na mapie i opisuje gwne regiony Polski; 3) wymienia mniejszoci narodowe i etniczne yjce w Polsce i na wybranych przykadach opisuje ich kultur i tradycje oraz wymienia miejsca najwikszych skupisk Polakw na wiecie. 4. Pastwo. Ucze: 1) wyjania, w czym wyraa si demokratyczny charakter pastwa polskiego, uywajc poj: wolne wybory, wolno sowa, wolne media, konstytucja; 2) wymienia organy wadzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rzd, sdy i omawia najwaniejsz funkcj kadego z tych organw w systemie politycznym; 3) podaje przykady praw i obowizkw obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; 4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie mona si zwrci, gdy s one amane. 5. Spoeczestwo. Ucze: 1) wyjania znaczenie pracy w yciu czowieka i dostrzega jej spoeczny podzia; 2) opisuje rne grupy spoeczne, wskazujc ich role w spoeczestwie; 3) podaje przykady wanych problemw wspczesnej Polski, korzystajc z rnych rde informacji (od osb dorosych, z prasy, radia, telewizji, Internetu). 6. Wsplnota europejska. Ucze opowiada o uczestnictwie Polski we wsplnocie europejskiej, uywajc poj: Unia Europejska, europejska

29PODSTAWA PROGRAMOWA HISTORIA I SPOECZESTWO KLASY IVVI

solidarno, stosunki midzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: ag i hymn Unii Europejskiej (Oda do radoci). 7. Problemy ludzkoci. Ucze: 1) wyjania, co oznacza powiedzenie: wiat sta si mniejszy i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 2) opisuje i ocenia na przykadach wpyw techniki na rodowisko naturalne i ycie czowieka; 3) wymienia poytki i niebezpieczestwa korzystania z mediw elektronicznych; 4) opowiada o przejawach ndzy na wiecie oraz formuuje wasn opini o dziaaniach pomocowych podejmowanych przez pastwa lub organizacje pozarzdowe; 5) wyjania na przykadach przyczyny i nastpstwa koniktw zbrojnych na wiecie. 8. Historia jako dzieje. Ucze: 1) odrnia histori rozumian jako dzieje, przeszo od historii rozumianej jako opis dziejw przeszoci; 2) wyjania, na czym polega praca historyka; 3) podaje przykady rnych rde historycznych i wyjania, dlaczego naley je chroni. 9. Fundamenty Europy. Ucze: 1) wyjania znaczenie wynalazku pisma dla wsplnoty ludzkiej; 2) opisuje ycie w Atenach peryklejskich, uywajc poj: teatr, lozoa, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada; 3) charakteryzuje osignicia Rzymu, uywajc poj i terminw: prawo rzymskie, drogi, wodocigi; 4) opisuje narodziny chrzecijastwa i jego rozpowszechnianie w czasach staroytnych. 10. Pastwo polskie za Piastw. Ucze: 1) opowiada legendy o Piacie i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a take rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy; 2) wskazuje na mapie Gniezno i pastwo Mieszka I; 3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiajc je w czasie i uywajc poj: plemi, grd, druyna, ksi; 4) opowiada histori zjazdu gnienieskiego, uwzgldniajc postacie: w. Wojciecha, Bolesawa Chrobrego i Ottona III; 5) wskazuje na mapie Krakw i pastwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiajc je w czasie; 6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzgldnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka.


11. Mnisi. Ucze: 1) opisuje klasztor redniowieczny i tryb ycia mnichw, uywajc poj: zakon, regua, ubstwo; 2) charakteryzuje posta w. Franciszka z Asyu. 12. Rycerze. Ucze: 1) charakteryzuje zamek redniowieczny i jego mieszkacw; 2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego redniowiecznego rycerza. 13. Mieszczanie. Ucze: 1) opisuje miasto redniowieczne, uywajc poj: kupiec, rzemielnik, cech, burmistrz, samorzd miejski, rynek, mury miejskie; 2) porwnuje warunki ycia w miecie redniowiecznym i wspczesnym. 14. Chopi. Ucze: 1) opisuje warunki ycia na wsi redniowiecznej; 2) porwnuje ycie chopa z yciem rycerza i mieszczanina. 15. Odkrycie Nowego wiata. Ucze: 1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwsz odkrywcz wypraw w czasie i w przestrzeni; 2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, uywajc poj: karawela, Nowy wiat, Indianie, bro palna; 3) wymienia nastpstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 16. Mikoaj Kopernik i jego odkrycie. Ucze: 1) opowiada o yciu Mikoaja Kopernika, uywajc poj: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikoaja Kopernika, wyjaniajc, co znaczy powiedzenie: Wstrzyma Soce, ruszy Ziemi. 17. Jadwiga i Jagieo. Ucze: 1) wskazuje na mapie Wielkie Ksistwo Litewskie; 2) wyjania przyczyny unii polsko-litewskiej; 3) charakteryzuje osob Jadwigi i wymienia jej zasugi dla kultury polskiej; 4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. 18. Dwr Jagiellonw. Ucze opisuje ycie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntw, uywajc poj: dwr, paziowie, komnata, arras. 19. Polski szlachcic. Ucze: 1) charakteryzuje obowizki szlachcica wobec pastwa, uywajc poj: sejm, sejmik, pospolite ruszenie;


2) opisuje dziaalno gospodarcz polskiej szlachty, uywajc poj: folwark, paszczyzna, kmiecie, spichlerz, spaw rzeczny Wis do Gdaska. 20. Rzeczpospolita Obojga Narodw. Ucze: 1) wyjania, na czym polegaa unia lubelska i wskazuje na mapie Rzeczypospolit Obojga Narodw; 2) opisuje, w jaki sposb dokonywano wyboru krla, uywajc poj: elekcja, pole elekcyjne, koronacja. 21. Rzeczpospolita w XVII w. Ucze: 1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzgldnieniem obrony Czstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego; 2) sytuuje w czasie i opisuje wypraw wiedesk Jana III Sobieskiego, uywajc poj: oblenie, odsiecz, sutan, husaria. 22. Upadek I Rzeczypospolitej. Ucze: 1) podaje przykady naprawy pastwa polskiego za panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego, z uwzgldnieniem Konstytucji 3 maja; 2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kociuszkowskiego, uywajc poj: naczelnik powstania, przysiga Kociuszki, kosynierzy; 3) wyjania, w jakich okolicznociach doszo do upadku pastwa polskiego, podaje dat III rozbioru. 23. Formy walki o niepodlego. Ucze: 1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 2) wymienia cele walki powstacw oraz przykady represji zastosowanych wobec spoeczestwa po przegranych powstaniach; 3) omawia, na wybranym przykadzie, walk o jzyk polski w nauczaniu; 4) zbiera z rnych rde informacje o zasugach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Stanisawa Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisawa Wyspiaskiego. 24. ycie na emigracji. Ucze: 1) wskazuje na mapie pastwa, ktre przyjy najwicej emigrantw z ziem polskich; 2) rozrnia emigracj polityczn i zarobkow; 3) zbiera z rnych rde informacje o zasugach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej. 25. Miasto przemysowe. Ucze: 1) opowiada o rozwoju uprzemysowienia w XIX w., uywajc poj: maszyna parowa, kolej elazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka;


2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysowione miasta na ziemiach polskich; 3) rozrnia rzemielnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 26. Odrodzenie pastwa polskiego. Ucze: 1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej ssiadw; 2) wymienia czynniki decydujce o odzyskaniu niepodlegoci przez Polsk; 3) zbiera informacje o zasugach dla pastwa polskiego Jzefa Pisudskiego i Romana Dmowskiego. 27. Polska w okresie II wojnie wiatowej. Ucze: 1) wskazuje na mapie pastwa, ktre dokonay agresji na Polsk; 2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec wasnych spoeczestw i pastw podbitych; 3) charakteryzuje ycie ludnoci na okupowanych terytoriach Polski, z uwzgldnieniem losw ludnoci ydowskiej; 4) omawia formy oporu spoeczestwa wobec okupantw; 5) opisuje postaw ludnoci cywilnej i onierzy powstaczej Warszawy. 28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Ucze: 1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej ssiadw; 2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uywajc poj: odbudowa zniszcze wojennych, awans spoeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zaleno od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna. 29. Solidarno i powstanie III Rzeczypospolitej. Ucze: 1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolit i jej ssiadw; 2) opisuje powstanie i dziaania Solidarnoci, uywajc okrele: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, Okrgy St; 3) wyjania, jakie najwaniejsze zmiany zaszy w Polsce w 1989 r.


ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJIZadaniem szkoy jest ksztatowanie u uczniw nastpujcych postaw: 1) zaangaowania w dziaania obywatelskie: ucze angauje si w dziaania spoeczne; 2) wraliwoci spoecznej: ucze dostrzega przejawy niesprawiedliwoci i reaguje na nie; 3) odpowiedzialnoci: ucze podejmuje odpowiedzialne dziaania w swojej spoecznoci, konstruktywnie zachowuje si w sytuacjach koniktowych; 4) poczucia wizi: ucze odczuwa wi ze wsplnot lokaln, narodow, europejsk i globaln; 5) tolerancji: ucze szanuje prawo innych do odmiennego zdania, sposobu zachowania, obyczajw i przekona, jeeli nie stanowi one zagroenia dla innych ludzi; przeciwstawia si przejawom dyskryminacji. Szkoa powinna zapewni takie warunki, by uczniowie: 1) mieli dostp do rnych rde informacji i rnych punktw widzenia; 2) brali udzia w dyskusjach na forum klasy i szkoy; 3) mieli realny wpyw na wybrane obszary ycia szkoy, m.in. w ramach samorzdu uczniowskiego; 4) budowali swoje poczucie wartoci i sprawstwa w yciu spoecznym oraz zaufanie do innych.


PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIAIII etap edukacyjny

I.

Chronologia historyczna.

Ucze sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porzdkuje je i ustala zwizki poprzedzania, rwnoczesnoci i nastpstwa; dostrzega zmiany w yciu spoecznym oraz cigo w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym. II. Analiza i interpretacja historyczna.

Cele ksztacenia wymagania oglne

Ucze wyszukuje oraz porwnuje informacje pozyskane z rnych rde i formuuje wnioski; dostrzega w narracji historycznej warstw informacyjn, wyjaniajc i oceniajc; wyjania zwizki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarze, zjawisk i procesw historycznych; wyjania znaczenie poznawania przeszoci dla rozumienia wiata wspczesnego. III. Tworzenie narracji historycznej. Ucze tworzy narracj historyczn, integrujc informacje pozyskane z rnych rde; tworzy krtkie wypowiedzi: plan, notatk, rozprawk, prezentacj; przedstawia argumenty uzasadniajce wasne stanowisko. 1. Najdawniejsze dzieje czowieka. Ucze: 1) porwnuje koczowniczy tryb ycia z osiadym i opisuje skutki przyjcia przez czowieka trybu osiadego; 2) wyjania zalenoci pomidzy rodowiskiem geogracznym a warunkami ycia czowieka. 2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Ucze: 1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje staroytnej Mezopotamii i Egiptu; 2) charakteryzuje struktur spoeczestwa i system wierze w Egipcie; 3) wyjania znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania pastw; 4) rozpoznaje typy pisma wyksztacone na terenie Mezopotamii i Egiptu. 3. Staroytny Izrael. Ucze: 1) charakteryzuje podstawowe symbole i gwne zasady judaizmu; 2) wyjania rnic pomidzy politeizmem a monoteizmem, odwoujc si do przykadw. 4. Cywilizacja grecka. Ucze: 1) wyjania wpyw rodowiska geogracznego na gospodark i rozwj polityczny staroytnej Grecji;


35PODSTAWA PROGRAMOWA HISTORIA GIMNAZJUM

2) umiejscawia w czasie i porwnuje system sprawowania wadzy oraz organizacj spoeczestwa w Sparcie i Atenach peryklejskich; 3) charakteryzuje czynniki integrujce staroytnych Grekw jzyk, system wierze, teatr oraz igrzyska olimpijskie. 5. Cywilizacja rzymska. Ucze: 1) umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania wadzy oraz organizacj spoeczestwa w Rzymie republikaskim i cesarstwie; 2) wyjania przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisujc postawy Rzymian wobec niewolnikw i ludw podbitych; 3) podaje przykady wpywu kultury greckiej na kultur rzymsk; 4) rozrnia wewntrzne i zewntrzne przyczyny upadku staroytnego pastwa rzymskiego. 6. Dziedzictwo antyku. Ucze: 1) charakteryzuje najwaniejsze osignicia kultury materialnej i duchowej antycznego wiata w rnych dziedzinach: lozoi, nauce, architekturze, sztuce, literaturze; 2) podaje przykady osigni cywilizacyjnych antyku, ktre maj wpyw na cywilizacj wspczesn. 7. Chrzecijastwo. Ucze: 1) umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie si chrzecijastwa; 2) wskazuje przyczyny i przykady przeladowania chrzecijan w pastwie rzymskim. 8. Arabowie i wiat islamski. Ucze: 1) umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasig podbojw arabskich; 2) opisuje podstawowe zasady i symbole islamu; 3) wyjania rol Arabw w przekazywaniu dorobku kulturowego pomidzy Wschodem a Zachodem. 9. Pocztki cywilizacji zachodniego chrzecijastwa. Ucze: 1) umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchi Karola Wielkiego, Pastwo Kocielne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej; 2) charakteryzuje dziaalno Karola Wielkiego i wyjania, na czym polega renesans karoliski; 3) charakteryzuje gwne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III; 4) opisuje relacje pomidzy wadz cesarsk a papiesk w XXI w. 10. Bizancjum i Koci wschodni. Ucze: 1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;


2) charakteryzuje rol Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osignicia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka); 3) wyjania przyczyny i skutki rozamu w Kociele w XI w. 11. Spoeczestwo redniowiecznej Europy. Ucze: 1) rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego; 2) wyjania pojcie stanu i charakteryzuje podziay spoeczne w redniowieczu; 3) charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w redniowieczu. 12. Kultura materialna i duchowa aciskiej Europy. Ucze: 1) wyjania kulturotwrcz rol Kocioa w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i ycia codziennego redniowiecznego spoeczestwa; 2) porwnuje gwne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej; 3) rozpoznaje zabytki kultury redniowiecza, wskazujc rnice pomidzy stylem romaskim a stylem gotyckim, z uwzgldnieniem przykadw z wasnego regionu. 13. Polska pierwszych Piastw. Ucze: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni pastwo pierwszych Piastw; 2) wskazuje, na przykadzie pastwa pierwszych Piastw, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej; 3) wyjania okolicznoci przyjcia chrztu przez Piastw oraz nastpstwa kulturowe, spoeczne i polityczne chrystianizacji Polski; 4) ocenia dokonania pierwszych Piastw w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury. 14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. Ucze: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni Polsk okresu rozbicia dzielnicowego; 2) opisuje postanowienia statutu Bolesawa Krzywoustego; 3) porzdkuje i sytuuje w czasie najwaniejsze wydarzenia zwizane z relacjami polsko-krzyackimi w epoce Piastw; 4) opisuje zmiany spoeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega zwizki pomidzy rozwojem ruchu osadniczego a oywieniem gospodarczym; 5) ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewntrznej (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej; 6) charakteryzuje zmiany struktury spoeczno-wyznaniowej Krlestwa Polskiego po przyczeniu ziem ruskich. 15. Polska w dobie unii z Litw. Ucze: 1) wyjania przyczyny i ocenia nastpstwa unii Polski z Litw;


2) porzdkuje i sytuuje w czasie najwaniejsze wydarzenia zwizane z relacjami polsko-krzyackimi w epoce Jagiellonw; 3) charakteryzuje rozwj uprawnie stanu szlacheckiego. 16. Wielkie odkrycia geograczne. Ucze: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadoci kolonialne Portugalii i Hiszpanii; 2) ocenia wpyw odkry geogracznych na ycie spoeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla Nowego wiata. 17. Humanizm i renesans. Ucze: 1) wyjania rda rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy; 2) charakteryzuje najwiksze osignicia: Leonarda da Vinci, Michaa Anioa, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikoaja Kopernika i Galileusza; 3) ocenia rol druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej. 18. Rozam w Kociele zachodnim. Ucze: 1) wymienia czynniki, ktre doprowadziy do rozamu w Kociele zachodnim; 2) opisuje cele i charakteryzuje dziaalno Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okolicznoci powstania kocioa anglikaskiego; 3) wyjania cele zwoania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia suce wzmocnieniu katolicyzmu. 19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonw. Ucze: 1) ocenia polityk zagraniczn ostatnich Jagiellonw; 2) przedstawia okolicznoci zawarcia unii realnej pomidzy Polsk a Litw i jej gwne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodw; 3) charakteryzuje stosunki wyznaniowe w pastwie polsko-litewskim i wyjania ich specyk na tle europejskim; 4) przedstawia najwiksze osignicia pimiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzgldniajc twrczo Mikoaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego; 5) rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczeglnym uwzgldnieniem wasnego regionu. 20. Spoeczestwo i ustrj Rzeczypospolitej Obojga Narodw. Ucze: 1) wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje; 2) wyjania okolicznoci uchwalenia oraz gwne zaoenia konfederacji warszawskiej i artykuw henrykowskich;


3) przedstawia zasady wolnej elekcji; 4) ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.; 5) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwoujc si do przykadw architektury i sztuki we wasnym regionie. 21. Rzeczpospolita Obojga Narodw i jej ssiedzi w XVII w. Ucze: 1) wyjania gwne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecj, Turcj i Rosj; 2) wyjania przyczyny, cele i nastpstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie; 3) ocenia spoeczno-gospodarcze i polityczne nastpstwa wojen w XVII w.; 4) wyjania przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i spoeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej w II poowie XVII w. 22. Formy pastwa nowoytnego. Ucze: 1) charakteryzuje, na przykadzie Francji Ludwika XIV, ustrj monarchii absolutnej; 2) wymienia, odwoujc si do przykadu Anglii, gwne cechy monarchii parlamentarnej; 3) porwnuje monarchi parlamentarn z monarchi absolutn, uwzgldniajc zakres wadzy monarszej, prawa i obowizki poddanych, rol instytucji stanowych (parlamentu); 4) wyjania, na czym polegaa specyka ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodw na tle Europy. 23. Europa w XVIII w. Ucze: 1) wymienia idee owiecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce; 2) charakteryzuje zasad trjpodziau wadzy Monteskiusza i zasad umowy spoecznej Rousseau; 3) porwnuje reformy owieceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii. 24. Rzeczpospolita Obojga Narodw w XVIII w. Ucze: 1) przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu pastwa polskiego w czasach saskich; 2) wyjania zmiany pooenia midzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.; 3) charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisawa Konarskiego i Stanisawa Leszczyskiego oraz dostrzega przejawy oywienia w gospodarce i kulturze czasw saskich. 25. Bunt poddanych wojna o niepodlego Stanw Zjednoczonych. Ucze: 1) przedstawia przyczyny i nastpstwa wojny o niepodlego;


2) ocenia wkad Polakw w walk o niepodlego Stanw Zjednoczonych; 3) wymienia gwne instytucje ustrojowe Stanw Zjednoczonych i wyjania, w jaki sposb konstytucja amerykaska realizowaa w praktyce zasad trjpodziau wadzy. 26. Rzeczpospolita w dobie stanisawowskiej. Ucze: 1) przedstawia okolicznoci powstania, zadania i osignicia Komisji Edukacji Narodowej; 2) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja; 3) wyjania okolicznoci zawizania konfederacji targowickiej i ocenia jej nastpstwa; 4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego owiecenia i charakteryzuje przykady sztuki okresu klasycyzmu z uwzgldnieniem wasnego regionu. 27. Walka o utrzymanie niepodlegoci w ostatnich latach XVIII w. Ucze: 1) sytuuje w czasie I, II i III rozbir Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po kadym rozbiorze; 2) przedstawia cele i nastpstwa powstania kociuszkowskiego; 3) rozrnia wewntrzne i zewntrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej. 28. Rewolucja francuska. Ucze: 1) wyjania gwne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki; 2) wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobiskiej; 3) opisuje gwne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela. 29. Epoka napoleoska. Ucze: 1) opisuje zmiany w Europie w okresie napoleoskim w zakresie stosunkw spoeczno-gospodarczych i politycznych; 2) wyjania okolicznoci utworzenia Legionw Polskich i Ksistwa Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Ksistwa Warszawskiego; 3) ocenia polityk Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postaw Polakw wobec Napoleona. 30. Europa po kongresie wiedeskim. Ucze: 1) przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeskiego, uwzgldniajc jego decyzje w sprawie polskiej; 2) wyjania gwne zaoenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w I poowie XIX w.


31. Rozwj cywilizacji przemysowej. Ucze: 1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysowej; 2) podaje przykady pozytywnych i negatywnych skutkw procesu uprzemysowienia, w tym dla rodowiska naturalnego; 3) identykuje najwaniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjania nastpstwa ekonomiczne i spoeczne ich zastosowania; 4) opisuje zmiany w poziomie ycia rnych grup spoecznych w XIX w. na podstawie rde pisanych, ikonogracznych i statystycznych. 32. Europa i wiat w XIX w. Ucze: 1) opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych; 2) dostrzega podobiestwa i rnice w procesie jednoczenia Woch i Niemiec; 3) wyjania przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasig ekspansji kolonialnej pastw europejskich w XIX w.; 4) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych spoecznoci i pastw. 33. Ziemie polskie po kongresie wiedeskim. Ucze: 1) wskazuje na mapie nowy ukad granic pastw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeskim; 2) charakteryzuje ustrj Krlestwa Polskiego; 3) ocenia osignicia Krlestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie. 34. Spoeczestwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powsta narodowych. Ucze: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 2) przedstawia przyczyny oraz porwnuje przebieg i charakter powsta narodowych; 3) rozrnia bezporednie i dugofalowe nastpstwa powstaczych ruchw narodowych; 4) charakteryzuje gwne nurty i postaci Wielkiej Emigracji. 35. ycie pod zaborami. Ucze: 1) wyjania cele i opisuje metody dziaa zaborcw wobec mieszkacw ziem dawnej Rzeczypospolitej; 2) charakteryzuje i ocenia zrnicowane postawy spoeczestwa wobec zaborcw; 3) porwnuje warunki ycia spoeczestwa w trzech zaborach w II poowie XIX w., uwzgldniajc moliwoci prowadzenia dziaalnoci spoecznej i rozwoju narodowego;


4) przedstawia gwne nurty ycia politycznego pod zaborami w kocu XIX w. 36. Europa i wiat na przeomie XIX i XX w. Ucze: 1) przedstawia skutki przewrotu technicznego i postpu cywilizacyjnego, w tym dla rodowiska naturalnego; 2) charakteryzuje przyczyny i nastpstwa procesu demokratyzacji ycia politycznego; 3) przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe. 37. I wojna wiatowa i jej skutki. Ucze: 1) wymienia gwne przyczyny narastania koniktw pomidzy mocarstwami europejskimi na przeomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie wiata i Europy; 2) charakteryzuje specyk dziaa wojennych, ze szczeglnym uwzgldnieniem nowych rodkw technicznych. 38. Rewolucje rosyjskie. Ucze: 1) wyjania polityczne i spoeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.; 2) wyjania okolicznoci przejcia przez bolszewikw wadzy w Rosji; 3) opisuje bezporednie nastpstwa rewolucji lutowej i padziernikowej dla Rosji oraz Europy; charakteryzuje reakcj Europy na wydarzenia w Rosji. 39. Sprawa polska w I wojnie wiatowej. Ucze: 1) charakteryzuje stosunek pastw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje pogldy zwolennikw rnych orientacji politycznych; 2) ocenia wysiek zbrojny Polakw; 3) wyjania midzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.


PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIAIV etap edukacyjny zakres podstawowy

I.


Ucze porzdkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejw ojczystych; dostrzega zmienno i dynamik wydarze w dziejach, a take cigo procesw historycznych. II. Analiza i interpretacja historyczna. Ucze analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekcie epoki i dostrzega zalenoci pomidzy rnymi dziedzinami ycia spoecznego; rozpoznaje rodzaje rde; ocenia przydatno rda do wyjanienia problemu historycznego; dostrzega wielo perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich przyczyny. III. Tworzenie narracji historycznej. Ucze tworzy narracj historyczn w ujciu przekrojowym lub problemowym; dostrzega problem i buduje argumentacj, uwzgldniajc rne aspekty procesu historycznego; dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z rnych rde wiedzy. 1. Europa i wiat po I wojnie wiatowej. Ucze: 1) opisuje nastpstwa wojny, wyrniajc konsekwencje polityczne, gospodarcze, spoeczne i kulturowe; 2) wyjania cele powoania i charakter Ligi Narodw; 3) wyjania polityk mocarstw wobec Niemiec po zakoczeniu I wojny wiatowej. 2. Odrodzenie pastwa polskiego po I wojnie wiatowej. Ucze: 1) opisuje odrodzenie pastwa polskiego oraz jego granice i ssiadw; 2) charakteryzuje i ocenia postanowienia traktatu wersalskiego wobec Polski; 3) porwnuje cele i skutki powstania wielkopolskiego i trzech powsta lskich oraz wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa wojny polsko-bolszewickiej; 4) charakteryzuje ustrj polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej 1921 r.; 5) wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji odrodzonego pastwa polskiego; 6) wyjania cele i skutki reformy Wadysawa Grabskiego; 7) ocenia wkad Jzefa Pisudskiego i Romana Dmowskiego w odbudow pastwa polskiego.



43PODSTAWA PROGRAMOWA HISTORIA LICEUM

3. Kryzys demokracji w Europie Zachodniej. Ucze: 1) charakteryzuje okolicznoci oraz nastpstwa dojcia do wadzy Mussoliniego i Hitlera; 2) porwnuje faszyzm z nazizmem, uwzgldniajc organizacj pastwa, ideologi oraz polityk wobec spoeczestwa; 3) charakteryzuje i ocenia polityk pastw europejskich wobec Hitlera i wskazuje na jej uwarunkowania. 4. System totalitarny w ZSRR. Ucze: 1) opisuje okolicznoci dojcia do wadzy Stalina; 2) opisuje zmiany w yciu politycznym, spoecznym i gospodarczym ZSRR po dojciu do wadzy Stalina, z uwzgldnieniem uprzemysowienia kraju, kolektywizacji rolnictwa oraz jej nastpstw (Wielki Gd) i Wielkiej Czystki; 3) porwnuje totalitarne systemy hitlerowskich Niemiec i Zwizku Radzieckiego. 5. Kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce. Ucze: 1) wyjania przyczyny i skutki przewrotu majowego; 2) porwnuje gwne postanowienia konstytucji marcowej 1921 r. i konstytucji kwietniowej 1935 r.; 3) wymienia charakterystyczne cechy rzdw sanacji, wskazujc rnice midzy demokracj parlamentarn a rzdami autorytarnymi; 4) charakteryzuje gwne kierunki polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej. 6. Gospodarka i spoeczestwo II Rzeczypospolitej. Ucze: 1) charakteryzuje struktur spoeczn, narodowociow i wyznaniow odrodzonego pastwa polskiego, dostrzegajc przyczyny koniktw spoecznych i narodowociowych; 2) porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na wiecie i w Polsce, wskazujc jego specyczne cechy; 3) opisuje osignicia gospodarcze II Rzeczypospolitej, w tym budow portu w Gdyni i utworzenie Centralnego Okrgu Przemysowego; 4) charakteryzuje gwne osignicia kultury i nauki II Rzeczypospolitej. 7. II wojna wiatowa. Ucze: 1) wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny wiatowej; 2) charakteryzuje pooenie midzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny wiatowej; 3) ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mootow; 4) sytuuje w czasie i przestrzeni etapy i fronty II wojny wiatowej, wskazujc momenty przeomowe;


5) przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu oraz opisuje przykady oporu ludnoci ydowskiej; 6) przedstawia okolicznoci powstania koalicji antyfaszystowskiej oraz porwnuje postanowienia konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie; 7) charakteryzuje bezporednie skutki II wojny wiatowej, wyrniajc nastpstwa polityczne, spoeczne, gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem przesuni ludnoci w Europie rodkowej. 8. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. Ucze: 1) porwnuje cele i metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce; 2) opisuje struktur polityczn i wojskow oraz dziaalno polskiego pastwa podziemnego i ocenia historyczn rol Armii Krajowej; 3) wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego oraz ocenia postaw aliantw i Zwizku Radzieckiego wobec powstania; 4) analizuje zmiany terytorialne, straty ludnociowe, kulturowe i materialne Polski bdce nastpstwem II wojny wiatowej. 9. Sprawa polska w czasie II wojny wiatowej. Ucze: 1) przedstawia okolicznoci powstania oraz dziaalno rzdu II Rzeczypospolitej na uchodstwie; 2) charakteryzuje udzia Polakw w wysiku militarnym aliantw oraz sytuuje w czasie i przestrzeni dziaania wojsk polskich na rnych frontach wojny; 3) ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny wiatowej. 10. wiat po II wojnie wiatowej. Ucze: 1) wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej oraz opisuje pocztki zimnej wojny; 2) opisuje okolicznoci i ocenia skutki powstania NRD i RFN; 3) charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuujc je na mapie; 4) charakteryzuje pastwa bdce w stree wpyww ZSRR, z uwzgldnieniem wydarze na Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji w 1968 r.; 5) sytuuje w czasie i przestrzeni proces dekolonizacji oraz ocenia jego nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ; 6) wyjania znaczenie II Soboru Watykaskiego dla przemian w Kociele katolickim drugiej poowy XX w.; 7) charakteryzuje konikty zimnej wojny, w tym wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys kubaski, uwzgldniajc rol ONZ;


8) wyjania przyczyny i charakter koniktu bliskowschodniego; 9) charakteryzuje przemiany w Chinach po II wojnie wiatowej; 10) opisuje przemiany polityczne i spoeczno-gospodarcze w ZSRR w latach 19451991; 11) charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne w Europie rodkowo-Wschodniej w 1989 r.; 11) opisuje zmiany kulturowe i spoeczne po II wojnie wiatowej; 12) przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii Europejskiej. 11. Polska w systemie komunistycznym. Ucze: 1) wyjania okolicznoci przejcia wadzy w Polsce przez komunistw; 2) charakteryzuje system represji stalinowskich w Polsce i ocenia jego skutki; 3) charakteryzuje realia ycia gospodarczego i spoecznego PRL-u; 4) porwnuje przyczyny i skutki kryzysw 1956 r., 1968 r. i 1970 r., 1976 r.; 5) ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa katolickiego w PRL-u. 12. Rozkad systemu komunistycznego w Polsce polska droga do suwerennoci. Ucze: 1) wyjania znaczenie pontykatu Jana Pawa II dla przemian politycznych w Polsce; 2) wyjania przyczyny i skutki wydarze sierpniowych 1980 r. oraz ocenia rol Solidarnoci w przemianach politycznych i ustrojowych; 3) przedstawia okolicznoci wprowadzenia i nastpstwa stanu wojennego; 4) opisuje najwaniejsze postanowienia Okrgego Stou; 5) charakteryzuje przemiany polityczne, spoeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.; 6) przedstawia okolicznoci i ocenia znaczenie przystpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej.


PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIAIV etap edukacyjny zakres rozszerzony

I.


Ucze porzdkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejw ojczystych; dostrzega zmienno i dynamik wydarze w dziejach, a take cigo procesw historycznych. II. Analiza i interpretacja historyczna.


Ucze analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekcie epok i dostrzega zalenoci pomidzy rnymi dziedzinami ycia spoecznego; rozpoznaje rodzaje rde; ocenia przydatno rda do wyjanienia problemu historycznego; dostrzega wielo perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich przyczyny. III. Tworzenie narracji historycznej. Ucze tworzy narracj historyczn w ujciu przekrojowym lub problemowym; dostrzega problem i buduje argumentacj, uwzgldniajc rne aspekty procesu historycznego; dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje pozyskane informacje z rnych rde wiedzy.

I. Staroytno 1. Cywilizacje Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Ucze: 1) charakteryzuje uwarunkowania geograczne rozwoju cywilizacji na Bliskim i Dalekim Wschodzie; 2) porwnuje formy ustrojowe i struktury spoeczne w cywilizacjach bliskowschodnich; 3) rozpoznaje cechy charakterystyczne najwaniejszych osigni kulturowych cywilizacji bliskowschodnich oraz hinduskiej i chiskiej w zakresie architektury, sztuki, nauki i pisma. 2. Spoeczestwo, ycie polityczne i kultura staroytnej Grecji. Ucze: 1) charakteryzuje geograczne uwarunkowania cywilizacji greckiej; 2) wyjania przemiany ustrojowe w Atenach i porwnuje formy ustrojowe greckich polis; 3) rozpoznaje dokonania kulturowe Grekw w dziedzinie architektury, rzeby, teatru, literatury, lozoi, nauki i identykuje je z ich twrcami; 4) identykuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy.



3. Ekspansja w wiecie greckim i rzymskim. Ucze: 1) porwnuje kolonizacj greck z fenick w basenie Morza rdziemnego; 2) charakteryzuje wojny grecko-perskie i ekspansj Aleksandra Wielkiego; 3) charakteryzuje ekspansj rzymsk i wyjania ide imperium rzymskiego. 4. Spoeczestwo, ycie polityczne i kultura staroytnego Rzymu. Ucze: 1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i spoeczne w Rzymie republikaskim i w cesarstwie rzymskim; 2) porwnuje niewolnictwo w Rzymie z wczeniejszymi formami niewolnictwa w wiecie bliskowschodnim i greckim; 3) opisuje zmiany w pooeniu religii chrzecijaskiej w pastwie rzymskim (od religii przeladowanej, poprzez tolerowan, do panujcej); 4) prezentuje najwaniejsze stanowiska historiograi dotyczce przyczyn upadku pastwa rzymskiego; 5) rozpoznaje dokonania kulturowe Rzymian w dziedzinie prawa, literatury, nauki, architektury i techniki; 6) identykuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy. II. redniowiecze 1. Bizancjum i Zachd a wiat islamu. Ucze: 1) charakteryzuje krgi kulturowe: aciski, bizantyjski i arabski; 2) opisuje charakterystyczne cechy bizantyjskiego systemu politycznego; 3) wyjania wpyw cywilizacji islamskiej na cywilizacj acisk i bizantyjsk; 4) rozpoznaje najwaniejsze osignicia cywilizacji islamskiej w zakresie architektury, sztuki i nauki. 2. Europa wczesnego redniowiecza. Ucze: 1) opisuje zasig terytorialny, organizacj wadzy, gospodark i kultur pastwa Frankw; 2) charakteryzuje i porwnuje ide cesarstwa karoliskiego z ide cesarstwa Ottonw; 3) opisuje proces tworzenia si pastw w Europie Zachodniej, z uwzgldnieniem najazdw Arabw, Normanw i Wgrw; 4) opisuje proces powstawania pastw w

Documents

Podstawa programowa z komentarzami - tom 4