Sadržaj

Uvod..............................................................................................................2

1. POJAM INFLACIJE

1.1. Istorijski nastanak i razvoj.....................................................................3

1.2. Uzroci inflacije .....................................................................................4

1.3. Klasifikacija inflacije.............................................................................5

1.4. Posljedice inflacije ................................................................................8

1.5. Mjere za suzbijanje inflacije .................................................................9

1.6. Neizvjesnost od inflacije .......................................................................10

1.7. Mjerenje inflacije ..................................................................................11

1.8. Inflacija troškova...................................................................................11

1.9. Monetarna neutralnost..........................................................................11

1.10. Inflacioni porez....................................................................................11

1.11. Uloga inflacije u ekonomiji.................................................................12

2. ODNOS INFLACIJE I NEZAPOSLENOSTI

2.1. Nezaposlenost........................................................................................13

2.2. Filipsova Kriva .....................................................................................14

2.2.1. Kratkoročna Filipsova kriva..............................................................15

2.2.2. Dugoročna Filipsova Kriva...............................................................16

Zaključak......................................................................................................18

Literatura.....................................................................................................19

Uvod

1

O inflaciji se zna jako mnogo, ali ipak nedovoljno. Ona ne bira ni mjesto ni

vrijeme gde će se pojaviti. To mogu da budu nerazvijene, ali i razvijene zemlje

svejedno da li im je površina velika ili mala. Još jedna specifičnost koja se vezuje za

inflaciju je to što se dva puta ne pojavljuje u istom obliku.

Inflacija je jedna negativna pojava u društvu, u privrednim kretanjima tog društva,

koja se kao takva uvek negativno odražava na ponudu i potražnju. Naime, kada je u

pitanju inflacija, u nauci postoji jedan niz ekonomskih mislilaca koji su razmatrali ovaj

monetarni fenomen kao oblik monetarne neravnoteže u društvu. Ovdje valja

napomenuti to da se sam pojam inflacije različito shvatao kroz svoju istorijsko-

razvojnu komponentu gledišta, tako da postoji veoma veliki broj definicija inflacije

tako da se sam pojam inflacije može razmatrati, a što je i učinjeno kroz razne uglove

gledišta. S druge strane inflacija je veoma bitan fenomen i kao takav zauzima važno

mjesto u proučavanju.

Nasuprot inflaciji stoji deflacija koja se objašnjava činjenicom da predstavlja

povećanje vrednosti novčane jedinice. Dakle, radi se o drugom obliku monetarne

neravnoteže kojeg, pošto nije predmet razmatranja, ovdje samo treba spomenuti kao

činjenicu da inflacija nije jedini oblik monetarne neravnoteže koji se može pojaviti u

društveno - političkoj zajednici.

Dva pomno praćena pokazatelja ekonomske uspješnosti su inflacija i nezaposlenost. U

kakvoj su međusobnoj vezi ova dva pokazatelja ekonomskog uspjeha?

Prirodna stopa nezaposlenosti zavisi od različitih svojstava tržišta rada, kao što su

zakoni o minimalnoj zaradi, tržišna moć sindikata, uloga efikasnih nadnica i

uspješnost potrage za poslom. Nasuprot tome, stopa inflacije je prvenstveno zavisi od

rasta ponude novca, koju kontroliše Centralna banka zemlje. U dugom roku, dakle,

inflacija i nezaposlenost predstavljaju probleme koji su slabo povezani.

U kratkom roku važi upravo suprotno - jedan od Deset principa ekonomije1 glasi da

društvo na kratak rok mora da bira izmedju inflacije i nezaposlenosti. Veza između

inflacije i nezaposlenosti je tema koja u poslednjih pola vjeka zaokuplja pažnju nekih

od najznačajnijih ekonomista.

1. POJAM INFLACIJE

1 Uvod u ekonomiju, Prof.dr.sc Marinko Škare, Dr.sc. Saša Stjepanović2

1.1. Istorijski nastanak i razvoj pojma inflacije

Riječ inflacija vuče svoje korjene od latinskog izraza inflatio, što bi u prevodu

značilo naduvavanje, nadimanje ili zapaljenje pluća, pa je prevashodno tome

vjekovima bio samo medicinski izraz. Pojava inflacije je veoma starog porjekla,

smatra se da se ona pojavila još u antičkom dobu, zatim u Vizantijskom carstvu kada

je došlo do opadanja vrijednosti Rimske novčane jedinice. Tokom 16.vijeka poznato je

slabljenje vrijednosti novca i rast cijena u cijeloj Evropi kao i tokom Napoleonovih

ratova za vrijeme Francuske revolucije. Do korišćenja i upotrebe ovog pojma u

ekonomskoj doktrini dolazi se u periodu za vrijeme građanskih ratova u Sjedinjenim

Američkim Državama (1861 – 1865). U tom je periodu 1964. godine u New Yorku

objavljena je knjiga pod naslovom ''Velika papirna obmana ili približavanje

finansijske eksplozije'' gdje se po prvi put u ekonomskoj misli upotrebljava sam izraz

inflacija. Naime, taj se izraz u to vrijeme upotrebljavao sa namjerom da se izrazi

naduvanost novčanog opticaja i visok porast cijena. Kada je u pitanju inflacija i njen

uticaj na proizvodnju, tada su cijene haotične, a proizvodnja dezorganizovana.

Posljedica je dinamičan povratak naturalnoj razmjeni sa svim njenim posljedicama. 

Jedan je pisac slikovito rekao za inflaciju: ''Ranije smo polazili u trgovinu s

novcem u našim džepovima i vraćali se sa hranom u korpi. Sada, odlazimo sa novcem

u korpama, a vraćamo se sa hranom u džepovima. Sve nedostaje, osim novca!''

Dakle, nastanak pojma inflacije se veže uz građanski rat u SAD-u. Tada je američka

vlada bila prinudjena da štampa i pušta u opticaj dodatne količine papirnog novca da

bi finansirala rat.

Inflacija je stanje narušene monetarne ravnoteže kada je u opticaju veća

količina novca od potrebne količine, što je praćeno i rastom cijena. Ona takodje može

da nastane kada se smanji ponuda robe na tržištu, a količina novca u opticaju ostane

nepromenjena.

Stopa inflacije je stopa promjene opšteg nivoa cijena, i mjeri se na sledeći

način: 

                            nivo cijena (godina t) – nivo cijena (godina t-1) 

Inflaciona stopa= _________________________________________ x 100

                                     nivo cijena (godina t-1)

Primer:2003. godine u Srbiji, potrošačke cijene

3

su porasle za 10,5%. Te godine su porasle cijene

mnogih proizvodnih grupa, kao što su: hrana,

piće, stanovanje, odeća, saobraćajne usluge,

medicinske usluge itd. Taj opšti uzlazni trend

nazivamo inflacijom.

Inflacija se može dogoditi preko noći, ali uvijek postoje nagovještaji njenog dolaska, a

to su incesija (recesija+inflacija) i stagflacija (stagnacija+inflacija). Recesija je blagi

ekonomski poremećaj, a stagnacija je vrijeme mirovanja ekonomskih promjena.

Više ne postoji opšta definicija inflacije, niti pokušava da se da, što je samo izraz

složenosti ovog problema, mada se vezuje za svoju spoljnu manifestaciju stalni i

ubrzani rast cijena, danas može postojati inflacija i bez rasta cijena (kontrolisana

inflacija)

1.2. Uzroci inflacije

Dugo vremena se smatralo da je monetarna ekspanzija, odnosno povećanje

količine novca u opticaju osnovni uzrok inflacije pa se iz tog razloga najveća pažnja i

poklanja kreditnoj politici i stanju bilansa plaćanja. Danas se sve više ističe uticaj

novčane tražnje na inflaciju i analiziraju uzroci koji utiču na njeno plaćanje. Tako se i

počeo širiti krug uticaja koji utiču na inflatorna kretanja pa se shodno tome i razvila

teorija koja uzroke inflacije vidi u prekomjernoj tražnji.

Uzroci inflacije mogu biti višestruki. Kod inflacije potražnje, previše potrošnje je

preusmjereno na premalo roba. Uzroci su porast novčane ponude, državnih rashoda te

porast izvoza čime se smanjuje domaća ponuda. S druge strane, porast nominalnih

nadnica, porast cijena inputa i energije i promjena deviznih tečajeva dovode do

inflacije troškova. Visoke stope inflacije najčešće su prouzročene političkom odlukom

u situacijama u kojima država ne može namaknuti prihode iz drugih izvora pa se

odlučuje na "tiskanje novca". Do inflacije može doći i zbog želje vlasti da tiskanjem

novca i kupovinom stranih valuta i obveznica izazovu devalvaciju kako bi povećali

konkurentnost vlastitih proizvoda. Ako druge države odgovore istom mjerom može

doći do valutnog rata, što može dovesti do inflacije u većem broju država.4

Pored mnogih uzročnika inflacije (zavisno od autora), sljedeći uzročnici su prisutni

(suštinski) kod svih autora :

1. Rast novčane mase iznad rasta društvenog prihoda,

2. Rast ličnih dohodaka iznad rasta produktivnosti rada,

3. Rast opšte i zajedničke potrošnje (rast državne ili javne potrošnje iznad

akumulativne i reproduktivne sposobnosti privrede),

4. Rast investicija iznad rasta štednje – akumulacije.

1.3. Klasifikacija inflacije

Inflacija je stara koliko i tržišna privreda. Posmatrano na duži rok, cijene rastu.

Međutim ne znači da inflacija nužno prati pad realnog dohotka. Istorija pokazuje da

cijene rastu u vreme ratova i ekonomskih kriza, ali se više ne vraćaju posle ratova i

kriza na prvobitni nivo. Poput bolesti koja razara tkivo ljudskog organizma, tako i

inflacija razara privredu.2 

- Da bi se inflacija sanirala, potrebno je prethodno izvršiti klasifikaciju u tri kategorije:

1. Umjerena inflacija

2. Galopirajuća inflacija

3. Hiperinflacija

UMJERENA INFLACIJA – cijene su relativno stabilne, ljudi imaju povjerenja u

novac. Podrazumjeva lagani rast cijena. Poslovni ljudi i obični potrošači ulažu svoj

novac vjerujući da će njihova novčana sredstva zadržati svoju relativnu vrijednost.

GALOPIRAJUĆA INFLACIJA - predstavlja dvo ili trocifrenu inflaciju,u rasponu

od 20,100 ili 200% na godinu dana. Ovakvu vrstu inflacije mogu imati i razvijene

industrijske zemlje. Tako su, na primer, Argentina, Brazil i druge latinoameričke

zemlje, imale stope inflacije od 50-700% na godinu dana 1970-tih i 1980-tih

godina. Kada se galopirajuća inflacija jednom ukorjeni u privredno tkivo, nastaju

ozbiljni ekonomski poremećaji.

HIPERINFLACIJA - Mnoge privrede prežive galopirajuću inflaciju, ali veoma

teško hiperinflaciju. Teško je i povjerovati da se hiperinflacija od milion ili čak

milijardu posto na godinu dana može izdržati.

2 Bogdanović D., Ivanišević G., Osnovi ekonomije (Beograd, 2004)

5

- Sa stanovišta dužine dijelimo ih na:

1. Sekularne, koje imaju najslabiji intenzitet ali najduže traju.

2. Jednokratne, traju relativno kratko vrijeme, odnosno zaustavljaju se čim prestane

dejstvo uzroka koje ih je izazvalo. Na primer: povećanje plata, elementarne

nepogode, itd.

3. Hronične, koje traju dugo i imaju jak intenzitet.

- Inflacija iskrivljuje relativne cijene i smanjuje ekonomsku efikasnost. Težina

inflacije mjeri se i time da li je bila očekivana ili nije. U tom smislu razlikuje se:

1. Uravnotežena inflacija;

2. Neuravnotežena inflacija;

3. Neočekivana (nepredviđena) inflacija;

URAVNOTEŽENA INFLACIJA - podrazumjeva godišnji rast od, na primer

10%. Promjena cijena nikog ne iznenađuje. Sve se povećava na 10% (hrana,

odeća, obuća, plate, kamate) itd. Jednostavno rečeno, troškovi rastu 10%, ali i

dohodak 10% brže. Nema ni zarade ni gubitka.

NEURAVNOTEŽENA INFLACIJA - pogađa relativne cijene, troškove i

poreska opterećenja. Npr. imamo neefikasnost kao posljedicu neuravnotežene

inflacije kad se cijene ne prilagođavaju inflacionim trendovima, kao što je slučaj

s novcem i porezom. Ako stopa inflacije poraste 10% na godinu dana, tada

realna kamata na novac pada od 0 na -10% na godinu dana. Vlada ne može

ispraviti ovaj poremećaj. Negativna kamata na gotovinu ili druge vrste novca

uslovljava neefikasnost. Ljudi izbegavaju ulaganje novca u banke, a preduzeća

uspostavljaju razrađene šeme u korišćenju resursa.

NEOČEKIVANA INFLACIJA - podrazumjeva velika iznenađenja. Ona

značajno djeluje na raspodelu dohotka i bogatstva. Neočekivani skok cijena neke

će osiromašiti, a druge obogatiti, a malo uticati na efikasnost upravljanja u

fabrikama. Efekti nepredviđene inflacije izazivaju socijalne probleme.

- Prema stepenu državne intervencije inflacije delimo na:

6

1. Slobodne (otvorene) - Kod slobodnih ili otvorenih inflacija država ne preduzima

nikakve mere za njihovo suzbijanje

2. Prigušene (kontrolisane), kod kojih država preduzima niz mjera u cilju

suzbijanja.

- Po porijeklu svog nastanka:

1. Domaće – ako nastaju uslijed internih okolnosti jedne države;

2. Uvezene – nastupaju uslijed okolnosti koje vladaju u drugim zemljama ili na

međunarodnom tržištu (revalvacija ili devalvacija stranih valuta, porast cijena na

svjetskom tržištu, inflacija u drugim zemljama koja se lančano prenosi i na treće

zemlje.)

- Po utjecaju na cijene:

1. Aktivna – ako utječe na porast cijena;

2. Neaktivna – ako ne utječe na porast cijena barem na početku;

- Prema namjeri države:

1. Namjerna – kada se ona poduzima svjesno da bi se smanjili državni dugovi,

«pritisak» raspoložive kupovne snage, olakšale obveze poduzetnika;

2. Spontana – kada nastaje spontano u prvom redu izazvana ekonomskim

poteškoćama i djeluje snagom stihije; mnogo češće je od prethodnih inflacija, ali ni

ovdje država ne može odbaciti svaku odgovornost za posljedice koje slijede;

- Prema genezi (nastanku):

1. Inflacija troškova; 2. Inflacija potražnje; 3. Strukturna inflacija.

Inflacija je veoma složena i kompleksna pojava koja prožima čitav ekonomski sistem,

a s obzirom da svaka zemlja ima specifičnu privredu onda su i uzroci koji je izazivaju

raznovrsni i specifični. To je i jedan od razloga što danas ne postoji jedna opšte

prihvaćena naučna teorija inflacije.

Danas gotovo da ne postoji ni jedna država koja ne preduzima ni jedan niz mjera u

cilju suzbijanja inflacije.7

1.4. Posljedice inflacije

Neke od najbitnijih posljedica do kojih dovodi inflacija su:

Deformacija u strukturi relativnih cijena,

Smanjuje motivaciju za rad i štednju,

Utiče na funkcionisanje ekonomskog sistema,

Utiče na povećanje investicione tražnje,

Utiče na povećanje plata radnika u javnim službama,

Utiče na preraspodjelu bogatstva...3

Negativni ekonomski efekti inflacije ogledaju se najprije u procesu redistriburcije

dohotka i imovine. Svi se orijentišu na kratkoročne ciljeve, interese i odluke, nastojeći

da se tako zaštite od gubitka ili da prisvoje višak koji nisu zaradili. Težeći da u

primarnoj raspodjeli ostvare što povoljniji položaj zaposleni sve svoje potencijale

usmjeravaju umjesto na proizvodnju, na proces raspodjele i kretanja cijena, koje se

postepeno pretvara u trku bez cilja, a to dovodi do opadanja produktivnosti rada i

efikasnosti privredjivanja. Stalno obezvredjivanje domaće valute i ugroženi unutrašnji

valutni integritet, dovodi u pitanje mogućnost funkcionisanja čitavog privrednog i

društvenog sistema. Posebnu pažnju privlači odnos nominalne i realne plate.

Ako se posmatra suma novca koju radnik primi kao cijenu za svoju radnu snagu, onda

govorimo o nominalnoj plati. Ako se posmatra količina roba i usluga koju radnik može

da kupi za dobijenu sumu novca, onda govorimo o realnoj plati. Visoka hiperinflacija

dovodila je do toga da radnik često samo nekoliko sati nakon primanja plate ne može

da kupi za nju ni jedno jedino jaje, ili veknu hljeba.

Treba napomenuti da ima i onih koji ostvaruju korist od inflacije. Budući da inflacija

smanjuje vrijednost realnog duga svi dužnici su u povlašćenom položaju. Tu posebno

mislimo na državu, koja se zadužuje u markama i vraća dug u markama najčešće sa

fiksnom kamatnom stopom, jer inflacija smanjuje realnu vrijednost javnog duga.

Inflacija odgovara državi iz još jednog razloga. Svaku odštampanu novčanicu država

može da koristi za razna plaćanja: za kupovinu dobara i usluga, za finansiranje

subvencija ili otplatu javnog duga. Kako će novčana emisija biti upotrebljena za

3 Paspalj M., Nicin N., Ekonomija (Visoka škola strukovnih studija, Beograd, 2010)

8

finansiranje navedenih i ostali državnih troškova, može se tretirati kao porez. Država

na taj način izmiruje svoje obaveze odštampanim novcem, ali se postavlja pitanje na

čiji teret se vrše ova plaćanja.

Infacija predstavlja svojevrsni porez nametnut stanovništvu, tzv. “inflacioni porez”,

zbog čega se smanjuje količina dobara koja može da se nabavi za istu svotu novca.

Zemlje koje se suočavaju sa visokom stopom inflacije pokušavaju da suzbiju inflaciju

primenom odgovarajućih mjera. Međutim, stopu inflacije nije tako lahko oboriti, a da

se ne izazove recesija i porast nezaposlenosti, tako da se nosioci makroekonomske

politike nalaze pred dilemom izbora odgovarajućeg cilja, jer obično ostvarenje jednog

cilja bitno ometa ostvarenje nekog drugog, takodje poželjnog cilja.

1.5. Mjere za suzbijanje inflacije

Utvrđeno je da visoke stope inflacije negativno utiču na rast u srednjem i u

dugom roku. Nijedna zemlja ne može da održi stabilnost ili da normalno funkcioniše

sa visokim stopama inflacije. Niži rast može da rezultira zbog smanjenja ukupne

produktivnosti, negativnog uticaja neizvjesnosti na investicije ili zbog smanjenja

efikasnosti alokacije kredita. Pomenuti efekti dominiraju pri visokim stopama

inflacije, koje se zadržavaju u dovoljno dugom periodu. Ekonomisti se uglavnom slažu

da zemlja ulazi u krizu visoke inflacije kada godišnja stopa inflacije pređe granicu od

40%. Ta inflacija predstavlja prelomnu tačku na kojoj raste rizik daljeg ubrzanja

inflacije i gubitka makroekonomske kontrole. Iskustvo tržišnih privreda pokazuje da je

rast bio najbrži onda kada su cijene bile stabilne ili blagorastuće, a svako ubrzanje

inflacije postavlja pred ekonomsku politiku posebne zadatke.

Koje će se mjere primjeniti za suzbijanje inflacije zavisi od njenog primarnog uzroka.

Inflacija u svakoj privredi ima svoje specifičnosti, koje zahtjevaju da se u zavisnosti

od konkretnih uslova donese adekvatan antiinflacioni program. Kada je u pitanju

inflacija tražnje, koja nastaje na nivou pune zaposlenosti, primenjene mjere moraju da

obezbjede eliminisanje viška tražnje nad ponudom. To se može postići mjerama

monetarne i/ili fiskalne politike. Monetarno-kreditnom politikom, djeluje se preko

smanjivanja količine novca ili kredita, što izaziva rast kamatne stope. Pad investicija

ima multiplikatorski efekat na pad dohotka i potrošnje, što rezultira smanjenjem

inflacionog jaza. U okviru fiskalne politike može da se deluje preko poreza i javnih

rashoda. Povećanjem poreza ili uvođenjem novih poreza utiče se na smanjenje lične

9

potrošnje, a smanjivanjem javnih rashoda dolazi do smanjenja budžetske potrošnje. S

obzirom na to da se rast zarada koji prevazilazi rast produktivnosti rada smatra

osnovnim uzrokom inflacije troškova, mjere za suzbijanje ove vrste inflacije

usmjerene su uglavnom na ograničavanje rasta shodno rastu produktivnosti rada. Kako

inflacija nikada nije rezultat djelovanja samo jednog faktora, mogu se primenjivati i

druge mjere koje djeluju na ostale troškove inflacije. Npr. mjere fiskalne politike koje

takođe utiču na smanjenje troškova.

Praksa je pokazala da su mjere monetarne i fisklane politike efikasnije u suzbijanju

inflacije tražnje. U slučaju inflacije troškova, mjere monetarne i fiskalne politike utiču

na cijene, ali i na proizvodnju i zaposlenost. Smanjenje cijena u uslovima kada su

proizvođači suočeni sa zahtevima za povećanje zarada, uzrokuje pad profita. Dolazi do

smanjenja investicione potrošnje i ukupne potrošnje, pored uticaja na smanjenje

cijena, može da utiče i na smanjenje stopa rasta i pad zaposlenosti.

1.6. Neizvesnost od inflacije

Neizvjesnost od inflacije može isto da utiče da ljudi promjene svoju potrošnju,

ušteđevinu ili ponašanje pri investiranju. Kada se prosječne cijene menjaju brzo,

ekonomske odluke postaju sve teže. Neizvjesnost promjene nivoa cijene utiče isto tako

na proizvodne odluke. Recimo, neka firma koja se bavi izgradnjom stanova. Planiranje

izgradnje stanova iziskuje dvije ili više godina, uključujući planiranje, odabir mjesta i

stvarnu izgradnju. Ako se troškovi gradnje brzo mjenjaju, možda firma tada neće moći

da dovrši stanove ili da doprinese profitabilnosti.

1.7. Mjerenje inflacije

Sa svim tim patnjama koje zadaje inflacija, nije čudno što su stope inflacije

osnovni barometar makroekonomskog zdravlja. Da bi procjenila dimenzije

blagostanja, vlada izračunava nekoliko indeksa cijena. Ovim indeksima je zajednički

potrošački indeks cijene (Consumer Price Index - CPI).4 CPI je mehanizam mjerenja

promjena u prosečnoj cijeni potrošačkih dobara i usluga. Pod CPI se ne podrazumjeva

4 http://www.otpinvest.hr/main.aspx?id=16010

cijena nekog određenog dobra, već prosečna cijena svih potrošačkih dobara.

Posmatrajući kako se cijene mjenjaju, možemo izračunati stopu inflacije, koja je

godišnji procenat rasta opšteg nivoa cena. CPI je biti korpa potrošačkih dobara (i

usluga) praćenih iz mjeseca u mjesec (ne uključijući plaćeni porez)

1.8. Inflacija troškova

Poznato je da se cijene kreću ulaznom linijom, posebno u uslovima recesije i

buma. Suština današnje inflacije je da cijene i plate počinju da rastu prije nego što se

dostigne relativna zaposlenost. One rastu i kada je 30% neiskorišćenih kapaciteta, a

stopa nezaposlenosti 10%. To je inflacija troškova, ili inflacija šoka ponude. Znači

inflaciju koja potiče od porasta troškova u razdobljima relativno visoke nezaposlenosti

i nedovoljne iskorišćenosti kapaciteta, zovemo inflacijom troškova ili inflacijom šoka

ponude.

1.9. Monetarna neutralnost

Promjena ponude novca utiče na nominalne, ali ne i realne varijable. Kada

Centralna banka dvostruko povećava ponudu novca, nivo cijena se dvostruko

povećava, povećavaju se i plate, a i sve ostale novčane vrednosti. Ali realne varijable

kao što su: proizvodnja, zaposlenost, realne nadnice, realne kamatne stope ostaju

nepromjenjene. Takva irelevantnost monetarnih promjena u odnosu na realne varijable

nazivamo monetarna neutralnost.

1.10.Inflacioni porez

Inflacioni porez je rezultat uticaja inflacije na rast realnog prihoda, tako što se

smanjuje realna vrijednost vladinog nominalnog duga. Npr., Centralna banka emituje

više novca nego što je porasla tražnja za realnim novcem, i tada prisvajanje emisione

dobiti ima karakter uvođenja inflacionog poreza. Rast nominalnog novca mora, kad

tad, da se odrazi na cijene. Drugačije, inflacija se može posmatrati kao porez na realnu

količinu novca, koju ljudi drže kod sebe. Poreska stopa je stopa inflacije, koja

smanjuje realnu vrednost novca. Ljudi koji raspolažu novcem kupuju robe i usluge, a

inflacija smanjuje kupovnu moć novca, odnosno država uvodi inflacioni porez-

smanjivanje vrijednosti novca sa kojim raspolaže javnost. Npr., ako je inflaciona stopa

5% onda će za godinu dana konvertibilna marka/evro kupiti robe i usluge koje danas

vrede 0.95 konvertibilne marke/evra. Ova poreska stopa od 5% se odnosi na

cjelokupnu vrijednost novca koju drži javnost.

11

Tako je veličina inflacionog poreza za dati period jednaka stopi inflacije pomnožena

sa nominalnom ponudom novca, ili:

inflacioni porez = stopa inflacije x (nominalna) ponuda novca

Inflacioni porez, kako smo izračunali, ne može biti dobar indikator realne sume

izvora sredstava držan od strane vlade, zato što je to nominalno mjerenje. Realni

inflacioni porez jednak je stopi inflacije pomnožene realnom ponudom novca, ili:

realni inflacioni porez = stopa inflacije x realna ponuda novca, ili

realni prihod od inflacije = π x M / P

Zbog ovoga podešavanja promjene nivoa cijena, realni inflacioni porez mjeri realnu

vrijednost roba i usluga koje je izgubila javnost zbog inflacionog poreza.

1.11.Uloga inflacije u ekonomiji

Jedan od efekata inflacije, jeste da generalno inflatorno okruženje obeshrabruje

spuštanje cijena robe i usluga i posebno nadoknada za radnu snagu, tako da postaje

lakše prilagođavanje relativnih nivoa cijena. Cijene mnogih proizvoda imaju po svojoj

prirodi tendenciju da rastu vremenom, tako da napori da se monetarnom politikom

održi stanje nulte inflacije (konstantnog nivoa indeksa cijena) imaju veoma negativan

efekat u smislu pada cijena, prodaje, prihoda i konačno nivoa zaposlenosti, na druge

privredne grane.

Stoga mnogi ekonomisti i privrednici smatraju da umjeren nivo inflacije „podmazuje

točkove privrede“. Mjere kojim se održava potpun nivo stabilnosti cijena mogu takođe

voditi (i najčešće vode) do deflacije (konstantnog pada cijena), koja može biti izuzetno

destruktivna i dovesti do bankrota i recesije, čak i depresije.

U malim količinama, inflacija se može smatrati izborom monetarne, fiskalne ili

recimo, razvojne politike, obeshrabrujući čuvanje i gomilanje likvidnog kapitala i

podstičući investicije. Preko tog nivoa, međutim, efekat postaje preuveličan i

investitori se najednom nalaze u situaciji u kojoj „investiraju u inflaciju“, što samo

dalje podstiče inflaciju. Iz svih ovih razloga i potrebe za ograničavanjem inflacije

preko malenih stopa koje diskontuju prošlu ekonomsku aktivnost, najveći broj

Centralnih banaka formulišu za osnovni cilj stabilnost cijena, ali malu i kontrolisanu

stopu inflacije kao cilj.

Ekonomistima su uvijek prebacivali da ratuju protiv pogrešne inflacije.

12

Osnovna karakteristika današnje inflacije je njena univerzalnost, trajnost i moć brzog

prenošenja i širenja. U ekonomskoj teoriji uopšte nema pitanja koje je tako široko

obrađivano kao problem inflacije.5

2. ODNOS INFLACIJE I NEZAPOSLENOSTI

2.1. Nezaposlenost

Jedan od možda najbitnijih,a kod nas možda i najveći problem

mikroekonomija je nezaposlenost. Slobodno možemo reći da je važan cilj

makroekonomske politike visoka zaposlenost odnosno niska nezaposlenost. Sa

stanovišta egzistencije, sasvim je prirodno što ljudi žele da im budu dostupna dobra

radna mjesta, visoko plaćena, bez predugog traženja i čekanja. Nezaposlenost ima

tendenciju da prati privredne cikluse.

Nezaposlenost može biti iskazana kao jedan broj, na primer 1,0 milion nezaposlenih ili

procentom, na primer 12% nezaposlenih od ukupno raspoložive radne stope. A

raspoloživa radna stopa obuhvata sve zaposlene pojedince i nezaposlene osobe koje

traže posao. U raspoloživu radnu snagu ne ubrajamo one koji nemaju zaposlenje, ali

ga i ne traže. Definicija broja nezaposlenih je da su to ljudi u radnom dobu koji su bez

posla, ali koji stoje na raspolaganju za posao.

5 Mankiw N. Gregory, Principi ekonomije (Centar za izdavačku delatnost Ekonomskog fakulteta,

Beograd, 2008)

13

Inflacija i nezaposlenost kao dva najteža problema modernih privreda, a posebno

njihovi međusobni odnosi i djelovanja, dolaze u samo središte interesa ekonomske

teorije.

2.2. FILIPSOVA KRIVA

U istraživanju koje je obavio u Engleskoj u dužem periodu (1861-1957), Filips

je primjetio da do momenta dok nezaposlenost ne dostigne visinu od 2,5 – 3 %, obično

nastaje veći rast cijena. Postojanje Filipsove krive uočeno je 1958. godine od strane

istoimenog autora. U početku se smatralo da veza predočena ovom krivom egzistira

nezavisno o vremenskom roku posmatranja. Porastom nezaposlenosti dolazi do

usporavanja rasta cijena. Visoka nezaposlenost dovodi do stabilnosti cijena i obrnuto.

Ta zavisnost je nelinearna, zbog toga možemo reći da između stope inflacije i

nezaposlenosti postoji obrnuta proporcionalnost.6

„Filipsova kriva predstavlja vjerovatno najznačajniji makroekonomski odnos.“- ovo su

reči ekonomiste Džordža Akerloga na predavanju povodom dobijanja Nobelove

nagrade 2001. godine. Filipsova kriva je kriva koja pokazuje kratkoročni odnos

između inflacije i nezaposlenosti.

Filipsova kriva je izazvala veliko interesovanje, s obzirom na to da je pokušala

povezati dva osnovna cilja makroekonomske politike – stabilne cijene i punu

zaposlenost.

2.2.1 Kratkoročna Filipsova kriva

Nakon 1968. godine i radova Nobelovaca Edmunda Felpsa i Miltona

Fridmana počinje se uviđati i postupno sve više prihvatati kako ova veza egzistira

isključivo u kratkom roku. Dakle, ekonomska nauka je došla do zaključka kako su

razdoblja niske nezaposlenosti ujedno i razdoblja visoke inflacije i obrnuto. Razdoblja

visoke nezaposlenosti najčešće su ujedno i razdoblja niske inflacije. Ako ovu

opservaciju pretočimo u brojke te napravimo ekonometrijsku procjenu te veze

dobijene rezultate možemo grafički prikazati kao na slici datog grafikona 1. Naime,

kao što vidimo, ova slika kaže nam kako će visoka inflacija usloviti nisku stopu

6 Komazec S., Ristić Ž., Makroekonomija, ( EtnoStil, Beograd, 2011)

14

nezaposlenosti. Odnosno, kako će smanjenje stope inflacije dovesti do povećanja

nezaposlenosti.

Filipsova kriva pokazuje nagativnu vezu između stope inflacije i stope nezaposlenosti.

U tački A, inflacija je niska, a nezaposlenost visoka. U tački B inflacija je visoka a

nezaposlenost niska.

Ekonomisti Pol Semjuelson i Robert Solou objavili su članak u časopisu American

Economic Review pod naslovom „Analitika antiinflacione politike“, u kojem su

pokazali negativnu korelaciju izmađu inflacije i nezaposlenosti na podacima za SAD.

Smatrali su da ova korelacija nastaje jer je niska nezaposlenost vezana za visoku

agregatnu tražnju, zauzvrat, vrši pritisak na rast nadnica i cijena u cjeloj ekonomiji.

Negativnu povezanost između inflacije i nezaposlenosti Semjuelson i Solou su nazvali

Filipsova kriva. Tvrdili su da kreatori politike moraju da se odluče između inflacije i

nezaposlenosti, a Filipsova kriva pokazuje taj njihov međusobni odnos.

2.2.2. Dugoročna Filipsova kriva

Izgleda da Filipsova kriva kreatorima politike pruža skup mogućih ishoda u

pogledu inflacije i nezaposlenosti. Ali da li je Filipsova kriva odnos u koji se oni mogu

pouzdati? Ekonomisti su počeli da se bave ovim pitanjem krajem 1960-ih godina,

ubrzo nakon što su Semjuelson i Solou uveli Filipsovu krivu u makroekonomskoj

politici. Godine 1968. ekonomista Milton Fridman objavio je članak u časopisu

15

American Economic Review, koji se zasnivao na njegovom izlaganju kao predsednika

Američkog ekonomskog udruženja, neposredno prije objavljivanja članka. Naslov

članka „Uloga monetarne politike“, sadržao je odjeljke o tome „Šta monetarna politika

može da učini“ i „Šta monetarna politika ne može da učini“. Fridman je smatrao da

ono što monetarna politika može da učini, osim samo u kratkom roku, jeste da izabere

kombinaciju inflacije i nezaposlenosti na Filipsovoj krivoj. Otprilike u isto vreme,

drugi ekonomista, Edmund Felps, objavio je članak u kojem poriče postojanje

dugoročne veze između inflacije i nezaposlenosti. Evo kako Fridman izlaže svoj stav o

tome šta bi Centralna banka mogla da ostvari u dugom roku:

Monetarne vlasti kontrolišu nominalne količine-direktno, količine sopstvenih obaveza

(novac + bankarske rezerve). U principu, mogu da iskoriste tu kontrolu da odrede

devizni kurs, nivo cijena, nominalni nivo nacionalnog dohotka, količinu novca prema

jednoj ili drugoj definiciji - ili da odrede promjenu stope inflacije ili deflacije, stopu

rasta količine novca. Monetrane vlasti ne mogu da koriste kontrolu nominalnih

količina da bi odredile realne količine: kamatne stope, stopu nezaposlenosti, nivo

nacionalnog dohotka, količinu novca, stopu rasta nacionalnog dohotka ili stopu rasta

količine novca. Vertikalna Filipsova kriva na dugi rok ilustruje zaključak da

nezaposlenost na dugi rok ne zavisi od rasta novčane mase i inflacije.

Monetarna politika ne može da utiče na prirodnu stopu nezaposlenosti, a druge

politike mogu. Da bi smanjili prirodnu stopu nezaposlenosti, kreatori politike treba da

tragaju za unapređenjem funkcionisanja tržišta rada. Recimo, zakoni o minimalnoj

nadnici, zakoni o kolektivnom pregovaranju, osiguranje u slučaju nezaposlenosti i

programi za obuku utiču na prirodnu stopu nezaposlenosti. Promena politike kojom bi

se smanjila prirodna stopa nezaposlenosti, pomjerila bi dugoročnu Filipsovu krivu

ulijevo.Osim toga, pošto niža nezaposlenost podrazumjeva više radnika koji proizvode

dobra i usluge, ponuđena količina dobara i usluga bila bi veća pri svakom datom nivou

cijena, a dugoročna kriva agregatne ponude pomjerila bi se udesno. Ekonomija bi tako

mogla da zabilježi nižu nezaposlenost i veći autput pri svakoj datoj stopi rasta novca i

inflacije.

Slika 2. Dugoročna Filipsova kriva

16

Zaključak

Mnoge zemlje suočavaju se sa inflacijom, uključujući i pitanje, šta uzrokuje

inflaciju - nominalni rast novca? U svakoj zemlji visoka stopa inflacije je povezana sa

visokom nominalnom stopom rasta novca. A visoka stopa rasta novca je povezana sa

proračunatim deficitom javne potrošnje. Javna potrošnja je rezultat nemogućnosti da

država finansira svoju potrošnju na bilo koji drugi način, osim uz pomoć kreiranja

novca. S obzirom na to, da inflacija uopšte nije neizbežna, neophodno je razmotriti i

troškove koje inflacija nameće društvu.

17

2. ...ali nezaposlenost ostaje na nivou svoje prirodne stope na dugi rok.

1. Kad Centralna banka poveća ponudu novca, stopa inflacije se povećava...

Posledice inflacije ogledaju se u svim domenima privrednog života i života uopšte. U

privrednom životu počinje da dominira nesigurnost (proizvodjači ne znaju po kojoj će

cijeni nabaviti sirovine, što čini nepoznatu cijenu njihovih finalnih proizvoda; usled

očekivanja novog porasta cijena sirovina (,,inflaciona očekivanja“) oni povećavaju

cijene svojih finalnih proizvoda, što samo povećava opšti rast cijena i ubrzava

inflaciju; nastaju mogućnosti za špekulativne poslove, ljudi žele da se što prije

oslobode takvog novca pretvarajući ga u realna materijalna dobra; naročito su

pogođeni stanovnici sa fiksnim primanjima.

Inflacija je zapravo ekonomski poremećaj protiv koga država mora da se bori. Kao i

kod svakog problema, otklanja se uzrok. Ako inflaciju posmatramo kao višak tražnje

nad ponudom, jasno je da država utiče na smanjenje tražnje na razne načine (utiče na

onemogućavanje štampanja dodatne količine papirnog novca, na razne načine utiče da

se smanje svi vidovi potrošnje, itd.).

Izbor između inflacije i nezaposlenosti izazvao je veliko intelektualno previranje

tokom poslednjih četrdeset godina, razvijeni su određeni principi u pogledu kojih

danas postoji saglasnost.

Inflacija je kao Sizifov posao, ma koliko radili na njoj opet smo na početku. Nikada je

ne možemo u potpunosti neutralisati, ali je treba držati pod kontrolom. Ako je ne

ukrotimo mi i mi ne upravljamo njom, ona će upravljati nama, a onda nam je sasvim

sigurno tu i kraj, jer posljedice koje ostavlja „neukroćena“ inflacija su ogromne i ne

mogu se „izliječiti“ decenijama.7

7 Izvor: http://www.bifonline.rs/tekstovi.item.6218

Literatura

Bogdanović D., Ivanišević G., Osnovi ekonomije ( Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004)

Prof.dr.sc Marinko Škare, Dr.sc. Saša Stjepanović, Uvod u ekonomiju

Paspalj M., Nicin N., Ekonomija (Beogradska poslovna škola - Visoka škola strukovnih

studija, Beograd, 2010)

Mankiw N. Gregory, Principi ekonomije (Centar za izdavačku delatnost Ekonomskog

fakulteta, Beograd, 2008)

Komazec S., Ristić Ž., Makroekonomija, ( EtnoStil, Beograd, 2011)

Izvor: http://www.otpinvest.hr/main.aspx?id=160

Izvor: http://www.bifonline.rs/tekstovi.item.62

19