POLITICAL LAW BURAPHA · 2018. 10. 10. · Author: Windows User Created Date: 10/5/2018 4:35:11 PM

C H A P T E R 13

คณะรฐศาสตรและนตศาสตร มหาวทยาลยบรพา

357

ความขดแยงในการใชทรพยากรประมง: กรณศกษาวถการด ารงอยกบความขดแยงของชาวประมงชายฝง

Conflicts Over Fishery Resources : Case Study of Coastal Fisherman’s Livelihood and Conflicts

พชราภา ตนตราจน*

Patcharapa Tantrajin

* อาจารยประจ าภาควชารฐศาสตร คณะรฐศาสตรและนตศาสตร มหาวทยาลยบรพา Lecturer, Department of Political Science, Faculty of Political Sciences and Law, Burapha University

พชราภา ตนตราจน

วารสารการเมอง การบรหาร และกฎหมาย ปท 10 ฉบบท 2

358

บทคดยอ บทความนน าเสนอประเดนวถการด ารงอยกบความขดแยงของชาวประมงในการใช

ทรพยากรรวมกน โดยมวตถประสงค 3 ประการคอ 1) เพอวเคราะหประเดนความขดแยง ทชาวประมงตองเผชญในการใชทรพยากรทะเล 2) เพอวเคราะหความสมพนธระหวางตวแสดงตางๆ ทใชอ านาจทเปนทางการและไมเปนทางการทงทมาจากตวแทนอ านาจรฐและไมใช อ านาจรฐ 3) เพอสงเคราะหปจจยทสงผลมใหความขดแยงกลายเปนความรนแรง โดยใชวธศกษาเฉพาะกรณต าบลไมรด อ าเภอคลองใหญ จงหวดตราด และต าบลเกาะเปรด อ าเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร

ขอคนพบจากกรณศกษาแสดงใหเหนวาอ านาจของพนททะเล (sea space power) เปนตวแปรหลกส าคญทสงผลตอสาเหตความขดแยง การเพมหรอลดความขดแยง และวธการจดการความขดแยง ขณะเดยวกน ความขดแยงในการใชทรพยากรประมงกเชอมโยงกบ อ านาจรฐ (state power) อ านาจวฒนธรรมอ านาจชมชน (cultural power, community power) และอ านาจตลาด (market power) ซงเปนอ านาจทถกใชอยางเชอมโยงกบพนท ของความขดแยงวาอยในเขตชายฝงหรอนอกชายฝง กลาวคอ ความขดแยงในเขตชายฝงเปนความขดแยงแบบสมมาตร (symmetric conflicts) ซงเปนความขดแยงระหวางชาวประมงในพนทเดยวกน หรอใกลเคยงในเรองของผลประโยชนทขดกนในการใชเครองมอทตางชนดกน และพนทการใชประโยชนททบซอนกนความขดแยงทคขดแยงมสถานะความสมพนธทางอ านาจ ไมตางกนมาก สวนในอาณาบรเวณนอกเขตชายฝง เปนพนททเรอประมงขนาดเลกไมไดรบการคมครองสทธในการจบสตวและอ านาจชมชนเออมไมถงมกเกดความขดแยงทเปนอสมมาตร (asymmetric conflicts) คอ คขดแยงมอ านาจตางกนโดยอ านาจรฐมแนวโนมสนบสนนเรอประมงขนาดใหญ อ านาจรฐท างานไมเตมศกยภาพหรอเออมไมถงนอกชายฝง ทงยงไมมอ านาจชมชนเออประโยชนใหเรอประมงขนาดเลกมอ านาจตอรองกบเรอขนาดใหญไดดงในเขตชายฝง

ความขดแยงทเกดภายในและนอกชายฝงจงเปนการผสมระหวาง สมมาตรและอสมมาตรทางอ านาจ ระหวางคขดแยง ซงปรบเปลยนไปตามพนทในการจบสตวน าหรอตามเขตการใชทรพยากร กลาวคอ จะสมมาตรหรอไมสมมาตรขนตอเขตพนทของความขดแยงทเกดขนซงมอ านาจรฐ อ านาจชมชนคอยแทรก ท าใหอ านาจของคขดแยงเทากน หรอเขาไปไมถงใน

C H A P T E R 13


359

บางพนท อนเปนลกษะเฉพาะของความขดแยงทางทะเลทสอดคลองกบสภาพของธรรมชาตทะเลทเคลอนไหวอยเสมอทงผวน าและทรพยากรใตน าและสอดคลองกบวถของชาวประมงทเปนลกษณะคาดการณไดยาก (unpredictable) และการปรากฏตวของอ านาจรฐกบพนทมความสมพนธกน คอในททอ านาจรฐหรอชมชนไปถงกจะท าใหรปแบบความขดแยงเปลยนไป อนสะทอนใหเหนอกวาความขดแยงไมอยนงมพลวตเปลยนไดเมอมเงอนไขของอ านาจและพนทเขามาเกยวของ ไมใชเฉพาะเรองอ านาจและเวลาหรอความสมพนธระหวางคขดแยงเทานน และชใหเหนวาการพจารณาเพยงประเดนความขดแยง โดยไมค านงถงพลวตการเปลยนแปลงพนทซงสมพนธกบอ านาจ อาจไมเพยงพอในการใชพจารณาความขดแยงในทรพยากรทะเล ค าส าคญ: พนท, อ านาจ, ความขดแยง, ชาวประมงชายฝง



360

Abstract This paper mainly investigates the process and related factors preventing violent conflicts generated in a particular area. There are three objectives for this study, including (1) to analyze issues of conflicts encountered by coastal fishermen in uses of marine resources; (2) to analyze relations among actors employing formal and informal power exploited by both actors representing state and non-state actors; and (3) to synthesize factors preventing violent conflicts in the case study of Tambon Mairood Amphoe Khlong Yai, Trat province and Tambon Kohperd Amphoe LaemSing Chanthaburi Province.

The case shows that sea space power is a significant factor determining causes, degree, and solutions to the conflicts in marine resources uses. Meanwhile, the conflicts involve with state power, cultural and community power, as well as market power that are co-related to the space of conflicts either in coastal zones or in offshore zones. In the coastal zones, the conflicts of interests in different fishing gears and overlapped fishing areas among fishermen in the same or contiguous areas are generally symmetric because their power relations are not much different. Whereas in the offshore zones, where rights in catching of small-scale fishing boats are not protected and the community power is unreachable, asymmetric conflicts usually occur because the state power tends to support large-scale fishing boats and law enforcement becomes less effective at sea. Moreover, unlike in the coastal zones, the community power may be weak and cannot support the smaller fishing boats in conflicts with the bigger ones in the offshore zones.

The conflicts in the coastal and offshore zones, therefore, are the combination of symmetric and asymmetric power shaped by the space of resources uses. Intervention of the state power and the community power, which is sometimes inaccessible in some areas, affects symmetric or asymmetric power

C H A P T E R 13


361

relations among parties to the conflicts. Theses relations are uniquely consistent with the fluctuating nature of the sea both on its surface and in underwater resources as well as the fishermen’s way of life that is unpredictable. The conflicts are dynamic and not only shaped by power and time or relations among parties to the conflicts but also the conditions of power and space. As a result, considering the conflicts without the relations between power and space is insufficient in understanding of the issue of marine resources uses. Keywords: Space, Power, Conflicts, Coastal fisherman



362

บทน า วถชวตชาวประมงด ารงอยทามกลางปจจยตางๆ ทใชในการประกอบอาชพ อาจกลาวได

วาปจจยส าคญสามประการทสมพนธกบความขดแยงคอ 1) ธรรมชาตของทะเล พนททะเล อนก าหนดสภาพความเปนอยของชาวประมงใหเกดลกษณะ นกลา (Hunter) เสยงภย (Risk) ไมแนนอนคาดเดาไมได (Unpredictable) 2) เทคโนโลย ไดแก เรอ เครองมอจบสตวน า เปนเครองก าหนดศกยภาพในการท ากน และ 3) กฎหมาย ก าหนดสทธ กตกาการเขาถงทรพยากร โดยทงสามปจจยด ารงอยในชวตประจ าวนของชาวประมงตางมสวนในการกอเกดความขดแยงได เชน ความไมแนนอนของทะเลและทรพยากรท าใหวถชวตชาวประมงด ารงอยกบความไมแนนอนของรายได และความเสยงภยในการเลยงชพ เทคโนโลย คอตนทนประกอบการ ทตางกนของชาวประมงแตละกลมในพนทท ากนเดยวกน อาจน าไปสความไดเปรยบเสยเปรยบในการเขาถงทรพยากรหากกฎหมายหรอนโยบายของรฐไมสามารถจดสรร ก าหนดกตกาในการเขาถงทรพยากรไดอยางสมดลค านงถงมตของนเวศสงแวดลอม มตเศรษฐกจการขยายตวของตลาดสตวน า และมตสงคมผใชทรพยากร เปนตน

ทผานมาปญหาของการใชทรพยากรทามกลางปจจยตางๆ เหลานน มกปรากฏความขดแยงเกดขนบอยครง ซงเปนความขดแยงทเกดจากประมงตางชนดเครองมอทใชพนทรวมกน เชน กรณความขดแยง พ.ศ. 2552 ทาศาลา - กรณเรอคราดหอย พ.ศ. 2553 อาวปตตาน -ประมงพนบานกบหอยแครงเลยง พ.ศ. 2555 แหลมสงห เกาะเปรด เกาะจฬา จนทบร - กรณอวนลากกบประมงพนบาน พ.ศ. 2557 แหลมตะลมพก - ประมงพนบานกบประมงพนบาน พ.ศ. 2557 บานฉางสามคค - กรณเรออวนลาก กบประมงพนบาน พ.ศ. 2558 ปราณบร - กรณประมงพนบานกบเรอด าหอยจอบ นอกจากนยงพบวา มการเกดความขดแยงทน าไปสความรนแรงในระดบการสญเสยชวต โดยมกพบเปนชาวประมงพนบานทออกมาปกปองพนทท ากนในเขตชายฝงเชน พ.ศ. 2528 เบญ หมนทองวาร จ.ตรง ถกยงเสยชวต พ.ศ. 2540 อสน มงพจารณ จ.พงงา ถกยงเสยชวต และ พ.ศ. 2544 จรนทร ราชพล จ.ภเกต ถกยงเสยชวต เปนตน (ปรตตา หวงเกยรต, 2557) จากขอมลอาจกลาวไดวา ความขดแยงทปรากฏมทงความขดแยงทกลายเปนความรนแรง และความขดแยงทไมกลายเปนความรนแรง กรณทไมกลายเปนความรนแรงนนมความนาสนใจวา ทามกลางสภาวะความเปนอยทไมมนคงเชนนน ชาวประมงด ารงอยและหรอจดการกบความขดแยงอยางไรจงไมท าใหความขดแยงกลายเปนความรนแรง ซงขอคนพบอาจ

C H A P T E R 13


363

เปนประโยชนตอกรณการแกไขความขดแยงจากการใชทรพยากรในพนทอนๆ ตอไปได อนน าไปสค าถามของการศกษาวา บรบทความขดแยงทเกดขนในพนทศกษามประเดนความขดแยง อ านาจและความสมพนธทางอ านาจตางๆ อยางไรทไมน าไปส ความรนแรง

วตถประสงคของการศกษา 1) เพอวเคราะหประเดนความขดแยงทชาวประมงตองเผชญในการใชทรพยากรทะเล 2) เพอวเคราะหความสมพนธระหวางตวแสดงตางๆ ทใชอ านาจทเปนทางการและ

ไมเปนทางการ ทงทมาจากตวแทนอ านาจรฐและไมใชอ านาจรฐ 3) เพอสงเคราะหปจจยทสงผลมใหความขดแยงกลายเปนความรนแรง

การทบทวนวรรณกรรมและกรอบแนวคดในการศกษา จากการส ารวจงานเขยนเกยวกบการใชทรพยากรทางทะเลในกรณประเทศไทยพบวา

สามารถแบงออกได เปน 4 กลมคอ 1) งานเขยนเกยวกบการมสวนรวมของชมชนกบ การใชทรพยากร เชน Nasuchon, Nopparat and Anthony Charles (2010); ภทราวรรณ สนนไทย (2548); เทพกร ณ สงขลา (2541) และมนสศร ลกรกษ (2543) และงานวจยทสะทอนบทบาทองคกรชมชนในการเปนตวน าแกปญหาความขดแยง เชน ศรสมภพ จตรภรมยศร (2546) งานศกษาขบวนการภาคประชาชนในการปกปองรกษาทรพยากรท เปนของชมชน โดย ประภาส ปนตบแตง และอนสรณ อณโณ (2545) นอกจากน ยงรวมไปถงกลมงานการจดการพนทชายฝง ในกรอบการจดการรวม (co-management) เชน Satumanatpan, Suvaluck, Pisase Senawongse, Weranit Thansuporn, et al (2014); Tan-Mullins, May (2007); Pomeroy, Robert S. (1995); Pomeroy, Robert, John Parks, et al (2007) และกนกพร เกษสวรรณ (2546)

2) งานเขยนการศกษาวถชวต เศรษฐกจ สงคมของชมชนตามแนวชายฝง เชน สภาวด เชอพราหมณ (2556); วนด มาแปน (2554); สธรา ชยรกษา (2544) และวฒนา สกณศล (2544)



364

3) งานเขยนเกยวกบการปรบตวของชมชนประมงตอการเปลยนแปลงตางๆ เชน Bennett, Nathan J., Philip Dearden, Grant Murray, and Alin Kadfak (2014); Pornpan, Khemakhunasai (2007) และ วฒชย ศรประเสรฐกล (2553)

4) งานเขยนความขดแยงระหวางกลมประมงและการแกปญหา เชน ประภสสร เดชาภมณฑ (2543) และ ชลตา บณฑวงศ และคณะ (2543) การจดการความขดแยงโดยรฐดวยวธด าเนนการทางการปกครอง เชน สมศกด จงตระกล (2556) และ Pornpan, Khemakhunasai (2007)

งานเขยนในกลมท 4 นนพบวา องคความรทมอยมชองวางของการศกษาความขดแยงการใชทรพยากรทะเลในประเทศไทย คอมกเปนงานศกษาในระดบชมชน ขาดมตของการจดการ ความขดแยงทเชอมโยงกบกจกรรมการใชประโยชนทางทะเลแบบอนๆ ค าอธบายสาเหตความขดแยงมกเนนทปจจยดานรฐเปนหลก ขาดการศกษาเชงลกทเชอมโยงปจจยทางอ านาจตางๆ ทมผลตอความขดแยงเชนกลมทน รฐ ชมชน หรอการมองความขดแยงจากมมมองการใชพนทคอ ปญหาความขดแยงของการจดสรรพนทในการท าการประมงของเรอประมงทมศกยภาพตางกนกบความสมพนธกบนโยบายของรฐ และความแตกตางทางภมศาสตรของแตละพนท และวฒนธรรมของชาวประมงนนยงไมมการศกษาในภาพรวมวาจะจดการกบทรพยากรอยางไร ใหมประสทธภาพและค านงถงสทธของคนในพนทไปพรอมๆ กน มเครองมอการจดสรรพนทอะไรนอกจากการบงคบใชกฎหมายเพยงอยางเดยว อนจ าเปนตองมการศกษาตอไป

กรอบแนวคดทใชในการศกษาประกอบไปดวยสองสวนคอ 1) การพจารณาความสมพนธระหวางคขดแยง ซงเชอมโยงกบประเดนอ านาจ ใชทฤษฎทกลาวถงความขดแยงทสมพนธกบมตของอ านาจของ Johan Galtung (1969) ทกลาวถงความขดแยงจากมมมองอ านาจและความสมพนธของคขดแยง วามลกษณะ 2 แบบ คอ มลกษณะสมมาตรและอสมมาตร (symmetric Conflicts และ asymmetric Conflicts) มาเปนกรอบในการอธบายอ านาจ เพราะชวยใหเหนสภาพของความขดแยงทสามารถเปลยนรปไดเมออยในสถานการณทดลทางอ านาจเปลยน ซงสอดคลองกบสภาพพนททะเลทความขดแยงแปรเปลยนไปตามสภาพของพนท โดยพนทเปนตวก าหนดอ านาจของคขดแยงซงมการเปลยนแปลงไดเมอมปจจยอ านาจอนๆ เขามามปฏสมพนธ

C H A P T E R 13


365

2) ตวแบบการจดการความขดแยงทสงผลไมใหความขดแยงกลายเปนความรนแรง การศกษาความขดแยงและการจดการความขดแยง พจารณาวธการจดการความขดแยงโดยอาศยตวแบบการจดการความขดแยงของเบอรนารด เมเยอร (2553) ไดแก ตวแบบการเจรจาตอรอง (Negotiation) ตวแบบการไกลเกลยคนกลาง (Mediation) อนญาโตตลาการ (Arbitration) เปนตน

วธการศกษา การศกษาใชการวจยเชงคณภาพดวยวธวจยการศกษาเฉพาะกรณ จ านวน 2 กรณศกษา

พจารณาอยางเปนอสระตอกน เพอท าการศกษาในแนวกวางและแนวลกได โดยเลอกศกษาพนทบรเวณทะเลอาวไทย ซงเปนเขตทมทรพยากรหลากหลาย มลกษณะทางกายภาพเหมาะกบการท าการประมง โดยอาศยเกณฑในการคดเลอกกรณศกษา ดงน

การเลอกกรณศกษา 1) กรณศกษาทงสองกรณ เปนกรณความขดแยงในการใชทรพยากรทางทะเลรวมกน

ระหวางกลมตางๆ ทยงไมเกดความรนแรงถงแกชวต อยในเขตพนทอาวไทยเหมอนกน ในดานกายภาพทางทะเลไมตางกนมาก มบรบททางสงคมคลายคลงกน รปแบบปญหาความขดแยงทเผชญคลายๆ กน ความเหมอนความตางของทงสองกรณศกษาทเลอกมาไมตางกนสดขวเกนไป การเลอกกรณศกษาทมความคลายคลงกนเชนนท าใหเกดความนาสนใจวา ถงแมจะมความคลายคลงกนมากกวาความตางแตกมไดหมายความวาผลจากการศกษาจะเหมอนกนเสมอไป ในความเหมอนของกรณศกษามความตางในรายละเอยดทจะน าไปสผลทตางกนได ดงนน กรณศกษาทงสองนจะชวยใหเหนความแตกตางในความเหมอนไดอยางด

2) กรณศกษามผมสวนเกยวของกบความขดแยง และรวมแกไขความขดแยงหลายกลม มทงกลมตวแทนอ านาจรฐและไมใชอ านาจรฐ

3) มปจจยทก าหนดใหกรณศกษามความซบซอนมากขน เชน มกจกรรมการใชประโยชนทางทะเลอนดวยนอกจากการท าประมง เชน การทองเทยว การท านากง มปจจยในเชงพนท เชน เปนเขตใกลชายแดน เปนตน



366

กรณศกษา 1 ต าบลไมรด อ าเภอคลองใหญ จงหวดตราด ต าบลไมรดเปนชมชนประมงพนบานขนาดใหญ เปนแหลงอดมสมบรณทางทะเลแหง

หนงของอาวไทย (สราวธ ศรวงศ, สายสนย จกษอนทร และสวมล เสรเผาวงศ, 2557, หนา 8) มกจกรรมการท าประมงคกคกหลากหลาย มการใชเครองมอประมงหลายชนด เชน อวนจมป ลอบป อวนลอยกง อวนหมกสาย อวนลากกง ทกเครองมอถกใชในพนทเดยวกน ซงท าใหเกดขอขดแยงระหวางกลมเครองมอเสมอ ในหมบานไมรดยงมการอยรวมกนระหวางเรอประมงพนบานและเรอประมงพาณชยอกดวย ทงยงพบวาประสบปญหาเรอประมงขนาดใหญทมศกยภาพสงกวาจากนอกหมบานไดเขามาท าประมงในพนทใกลฝงในระยะ 3 กโลเมตรเปนระยะๆ เชน เรอจ าพวกอวนลากและอวนรน อนเปนเครองมอทสามารถจบตดสตวน าวยออนหนาดน และอาจท าลายเครองมอประมงของประมงพนบาน ทมอยในพนทเดยวกนได และยงมการท าประมงโดยใชไฟลอบรเวณกองปะการงเทยม ซงเปนการท าประมงผดกฎหมาย ชมชนมพยายามแกปญหาความขดแยงมาตลอด ปญหาความขดแยงในต าบลไมรดจงมทงความขดแยงระหวางประมงพนบานดวยกนเองทใชเครองมอตางชนดกน และจากคขดแยงภายนอกดวย ท าใหความขดแยงซบซอนหลากหลายเพราะมคขดแยงทงจากภายนอกและจากภายในชมชน ความขดแยงดงกลาวยงด ารงอยแตยงไมเคยเกดเหตปะทะกนจนถงแกชวต กรณศกษานยงมความโดดเดนอนอกคอ มปจจยภายนอกเขามาก าหนดปญหาและการแกไขปญหา กลาวคอ เปนพนทชายแดนซงสมพนธกบประมงนอกนานน าไทย การเคลอนยายแรงงานประมงจากประเทศเพอนบาน รวมถงเปนพนททมองคกรพฒนาเอกชนตางประเทศเขามาท าการศกษา สนบสนนการอนรกษทรพยากรและการจดตงองคกรชมชนเขมแขง เชน มลนธเพอการพฒนาอยางยงยน กองทนสงแวดลอมโลก โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต อกทงเมอป พ.ศ. 2558 รฐบาลคณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) โดยคณะกรรมการนโยบายเขตพฒนาเศรษฐกจพเศษ (กนพ.) ไดก าหนดใหจงหวดตราดเปนเขตพฒนาการเศรษฐกจพเศษ พนทบานไมรดกถกก าหนดใหเปนทตงของศนยกระจายสนคาและการขนสง ท าใหไมรดเปนชมชนประมงทอยระหวางการเปลยนแปลงการพฒนาเศรษฐกจ ในพนทสบเนองจากจากนโยบายระดบชาต

C H A P T E R 13


367

กรณศกษา 2 ต าบลเกาะเปรด อ าเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร อ าเภอแหลมสงหเปนชมชนประมงทใหญทสดในจงหวดจนทบร (วรช ลนทอง, สมภาษณ, อางถงใน อศวน แกวพทกษ, 2558, หนา 4) การใชพนทท าการประมงจะใชรวมกนกบต าบลใกลเคยง จงมประเดนความขดแยงระหวางต าบลปรากฏอยดวย โดยอ าเภอแหลมสงหถอเปนพนททมการท าการประมงจ านวนมากมทงเรอขนาดเลก ใหญอยรวมกน ลกษณะของชมชนประมงเกาะเปรด ตรงกนขามกบบานไมรด คอ เปนชมชนทท าประมงนอยไมคกคกแขงขนเทาบานไมรด ทวากมปญหาความขดแยงในการใชพนทท าการประมงและมประวตการลกขนปกปองพนทชายฝงเชนกน เชน การลกล าของเรอประมงขนาดใหญสงผลกระทบตอการท าประมงพนบานในพนท โดยสวนใหญเปนเรอประมงทมาจากจงหวดสมทรสงคราม และอ าเภอมหาชย จงหวดสมทรสาคร ทงยงมความขดแยงในการประกอบอาชพกบกลมผ เพาะเลยงกงกลาด า (ชยยนต ประดษฐศลป และชยณรงค เครอนวน , 2555, หนา 45-49) ความขดแยงดงกลาวเปนความขดแยงยดเยอเปนเวลากวาสบป กระนนกมการรวมกลมประมงพาณชยกบประมงพนบานในพนทอยดวยโดยอาศยความสมพนธแบบเครอญาต มการท างานรวมกบหนวยงานรฐทส าคญ ทงกรมประมง กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง เกาะเปรดยงเปนกรณทไดรบผลกระทบจากการขยายตวของเศรษฐกจภายนอก มการถมทะเลขยายพนทออกไป เปนพนททองเทยวเชงนเวศปาชายเลนสลบกบพนทท านากงจ านวนมาก ซงมผลกระทบตอสงแวดลอมโดยเฉพาะการสญเสยพนทปาชายเลนอนเปนแหลงอนบาลสตวน า จนกลายเปนขออางส าคญในการใชความเสอมโทรมของพนทไปสนบสนนใหสรางนคมอตสาหรรมเหลก และกลายเปนความขดแยงภายในชมชนจากประเดนการตอตาน – สนบสนนการกอสรางนคมอตสาหกรรมเหลกตนน าเมอป พ.ศ. 2553 กบทงมปจจยกรณนกการเมองทองถนทเปนนกธรกจอกดวย ในสวนของความขดแยงชาวประมงพนบานไดตอสดวยการยนหนงสอรองเรยนเปนทางการ สรางเครอขายกดดน มการใชอาวธปนขมขในขณะลาดตระเวน แตกระนนยงไมมลกษณะทใชความรนแรงถงชวต ดงนน กรณศกษาเกาะเปรดจงเปนกรณทโดดเดนตรงทเปนกรณทตองเผชญความขดแยงยาวนาน พยายามแกปญหาดวยการไมใชความรนแรง เผชญกบความซบซอนจากกลมอทธพลทนทองถน หนวยงานภาครฐ ความซบซอนของความขดแยงภายในชมชน ความพยายามรกคบของกลมทนอตสาหกรรมจากภายนอกทท าใหชาวประมงตองเผชญกบความไมมนคงจากปจจยภายนอก นอกเหนอจากความขดแยงรายวนในทะเล



368

กรณศกษาบานไมรดและกรณศกษาเกาะเปรด เปนกรณศกษาทเปนตวอยางหนงของ

ชมชนทมความขดแยงในการใชทรพยากรประมงทะเลแตยงไมเกดความรนแรงถงแกชวต มความเหมอนกนในเชงของลกษณะทางกายภาพของทะเลทเปนอาวไทย มความคลายคลงในบรบททางสงคมวฒนธรรม ปญหาทตองเผชญจากการท าการประมง แต ใน รายละเอยดท ง ใน เชงประวตศาสตร การท าประมง สภาพพนทตง บรบททางเศรษฐกจทางเลอกในชมชน ลกษณะของผน าประวตศาสตรการเปลยนแปลงของพนท การอยรวมกนระหวางชาวประมงพนบานกบชาวประมงพาณชย มความแตกตางกนระหวางทงสองกรณศกษา พจารณาขอมลพนฐานความเหมอนและความตางระหวางกรณศกษาดงตารางท 1.1 ตารางท 1.1 ขอมลพนฐานของพนทศกษา

บานไมรด เกาะเปรด - ชมชนประมงพนบานทใหญทสดในจงหวด ตราด - ใกลพรมแดนกมพชา ตดเทอกเขาบรรทด - ประวตศาสตรอพยพคนไทยเกาะกง - ท าการประมง ทศวรรษ 2500 - ชมชนประมงขยายตว ท าประมงคกคก - ทรพยากรหลากหลาย ป กง กง ปลา หมก แมงกะพรน โลมา - ผน าส าคญ ผ ใหญบาน รองนายกอบต. นายกอบต. - ท างานรวมกบ NGOs ภายนอก สอมวลชน - การใชพนท ท าสวน ปาชายเลน เพาะเลยง ปลาในกระชง

- ชมชนประมงเกาแกของอ าเภอแหลมสงห - เสนทางเขาสตราดและสระแกว - ประวตศาสตร คนจนอพยพ - ท าการประมง ราว 100 ป - ชมชนประมงหดตว ท าประมงนอยลง - ทรพยากรหลากหลาย ป กง ปลา หมก - ผน าส าคญ ผใหญบาน ผน าโดยบารม นายกอบต. - การใชพนท ปาชายเลน นากง

C H A P T E R 13


369

วธการการศกษา ศกษากลมชาวประมงพนบาน เพราะประมงพนบานเปนกลมทมกไดรบผลกระทบจาก

การเปลยนแปลงทางสงคมการเมองมากกวากลมธรกจประมงขนาดใหญ ใชวธการสงเกต เพยงอยางเดยว (pure observation) เชน สงเกตลกษณะบานเรอนชมชนในทางกายภาพ สงเกตการณการประชมต าบล การสงเกตการสนทนาของชาวประมงในทพบปะสงสรรคประจ าวน สงเกตกจกรรมการท าการประมง เชน การออกเรอและกลบเขาฝง กจกรรม การจบสตวน าในทะเล และการสงเกตแบบมสวนรวม (participant observation) เชน รวมสนทนารายวน หรอกจกรรมทางสงคมอนๆ เชนเตรยมอาหารในงานศพ แปรรปอาหารทะเล นอกจากการสงเกตแลวใชการสมภาษณแบบเปนทางการและไมเปนทางการ แบงกลมคนทใหสมภาษณ 4 กลม ไดแก 1) ชาวประมงทวไป 2) ชาวประมงทเปนผน าโดยบารม 3) ผน าชมชนทเปนทางการ ก านน ผใหญบาน นายกองคการบรหารสวนต าบล 4) เจาหนาทจากหนวยงานภาครฐ เจาหนาทกรมประมง เจาหนาทต ารวจ เจาหนาทกรมทรพยากรชายฝง

ผลการศกษา ผลการศกษาแบงออกตามวตถประสงคของการวจย ดงน วเคราะหประเดนความขดแยงทชาวประมงตองเผชญในการใชทรพยากรทะเล พจารณาตามวตถประสงคการวจยขอท 1 ในพนทศกษาพบวา มประเดนความขดแยงท

เกดจากจากใชเครองมอในพนททบซอนกนและจากการเปลยนแปลงกฎหมายสรปไดดงตารางท 1.2 ดงน



370

ตารางท 1.2 ประเดนความขดแยงทพบในพนทศกษา

บานไมรด เกาะเปรด

- วางอวนเกยกน - แยงพนทวางเครองมอ เชนระหวางอวนปกบอวนกง ลอบปกบอวนป ลอบปหาย - อวนอวนลากค อวนลากแขกลกลอบเขามาในเขตชายฝง - กรณ “ตนทอง” เรอคราดหอยลาย - ความขดแยงระหวางรฐกบชาวประมงกรณการปรบตวตอกฎหมายประมงฉบบใหม

- - เรอใหญอวนดล อวนแขกลกลอบเขมาใน เขตชายฝง - กรณก าหนดพนทชายฝง ระดบจงหวด ระหวาง เรอประมงพาณชยอวนลาก 21 ล าในอ าเภอแหลมสงห กบเรอประมงพนบาน - ความขดแยงระหวางรฐกบชาวประมงกรณการปรบตวตอกฎหมายประมงฉบบใหม

จากประเดนความขดแยงดงกลาวพบวา ความขดแยงในการใชทรพยากรทางทะเลอาจม

ความพเศษตางจากการใชทรพยากรชนดอน กลาวคอ ความขดแยงจากการใชทรพยากรน า ทรพยากรปาไมมกเปนเรองของสทธ หรอปญหาการจดสรรทรพยากรทมกจะเออประโยชนใหบางกลมเหนอกวาบางกลม แตในกรณความขดแยงในการใชทรพยากรทางทะเล มกเกดความขดแยงจาก 2 ปจจยทมความแตกตางจากการใชทรพยากรอน คอ

1) ความขดแยงอนเนองมาจากเครองมอหรอเทคโนโลยในการจบสตวน า เชอมโยงกบประเดนตนทนของชาวประมงทมตางกน และรวมถงสทธทไดรบจากรฐผานการใหใบอนญาต

ความขดแยงทเกดจากเครองมอตางศกยภาพในกรณศกษามกพบความขดแยงจากเครองมออวนรน อวนลากค เครองมอทตดเครองยนตหรอใชเทคโนโลยสงทเ ขามาท ากน ในเขตชายฝงซงหมายถง เกดผลกระทบตอการเปลยนจ านวนปรมาณสตวน าอยางรวดเรวเกนความสามารถทธรรมชาตจะชดเชยไดทน เรอประมงขนาดเลกศกยภาพนอยกวาจงไดรบผลกระทบโดยตรงจากกรณเชนน ท าใหจบสตวไดนอยกวาเดม เชน อวนลากกบอวนลอย ลอบปกบอวนป เมอ 2 เครองมอคแขงเขามาท ากนในบรเวณพนทเดยวกน เครองมอศกยภาพมากจะเพมอ านาจใหผใชทรพยากรในการแสวงหาสตวน าไดมากขน ไดผลตอบแทนมาก กลาวคอ

C H A P T E R 13


371

ศกยภาพของเครองมอเชอมโยงกบอ านาจการลงทน ถามทนมากกสามารถเพมศกยภาพในการลาใหสงขนได ชาวประมงทมทนสงจงมกเปนชาวประมงพาณชย หรอเปนชาวประมงพนบานทใชเครองมอศกยภาพสง ในขณะทเรอประมงทมศกยภาพต ากวามกจะเสยเปรยบมขอจ ากดในการจบสตวน า

ในการใชเครองมอใดนน นอกจากทนทรพยแลวยงขนตอรฐในฐานะเปนผก าหนดการใหใบอนญาตใชเครองมอและก าหนดขอบเขตของการใชเครองมอ เชน ก าหนดจ านวนเครองมอ ความถหางของตาขายอวน และพนทอนญาตใหใชเครองมอ เปนตน สงเหลานเปนการใหสทธโดยรฐ (license) ตอปจเจกบคคลผานเครองมอ ไมใชการใหสทธตอปจเจกบคคลเหนอพนทใดพนทหนงเหมอนการใหสมปทานเหมองแร สมปทานรงนก การใหหรอไมใหใบอนญาตหรออาชญาบตรกบใครและเทาไหรนน ขนอยกบการพจารณาของรฐ ตวอยางผลของการใหใบอนญาตทน ามาสความขดแยง เชน ในกรณศกษาเกาะเปรด หมท 6 พบวา มประมงเรออวนรนทมเทคโนโลยแบบพนบาน ใชอปกรณจากไมไผท ากนมานบสบป ไมไดรบใบอนญาตใหท าตอ กลายเปนเรอผดกฎหมายจอดทงไว ชาวประมงเจาของเรอไมมเงนทจะดดแปลงท าเรอใหถกกฎหมาย กลายเปนหนนอกระบบ ซงเปนกรณทยงไมไดรบการเยยวยา กรณนเปนตวอยางความขดแยงรอบใหมเกยวกบเครองมอทเกดขนระหวางรฐกบชาวประมงอนเนองมาจากกฎหมายฉบบใหม

2) ความขดแยงอนเนองมาจากการใชพนท การใชพนท เปนปจจยส าคญตอการเกด ความขดแยง เนองจากความขดแยงของชาวประมงมกมาจากประเดนการจดการใชพนทรวมกน ซงทะเลเปนทรพยากรใชรวมกน ใครกสามารถมสทธเขาใชได อยางไรกตาม พบวา การใชพนททะเลไมใชเรองก าหนดจดพกดกรรมสทธโดยใคร เหมอนการใชพนททางบก ในความเปนจรงการใชพนท ขนตอสภาพทรพยากรทอยใตน า เชน ทใดมแหลงชมของสตวน า ชาวประมงกจะไป จบบรเวณนนบางครงเขาไปจบมากลนเกนจนท าลายผนดนใตน า เชน กรณตนทองเรอคราดหอย



372

ในอาวตราด เปนตน* บางครงเรอประมงขนาดใหญกมกจะไลตามฝงปลาจากนอกเขตชายฝงล าเขามาในเขตชายฝงซงน าไปสการละเมดกฎหมาย บางครงเรอขนาดเลกซงใชเครองมอตางชนดกน เชน เรออวนลอยกบเรอใชลอบกอาจวางเครองมอทบซอนในพนทเดยวกนกได ดงนน การใชพนทจงเปนสงทตองค านงถงเมอมการใชทรพยากรทะเล เพราะหากไมมการจดการตกลงการใชพนทรวมกนกอาจน าไปสความขดแยง ความขดแยงของการก าหนดสทธการใชพนทระหวางชาวประมงพนบานและชาวประมงพาณชยในและนอกเขตชายฝง เปนสาเหตของความขดแยงทส าคญเกยวโยงกบการใชเครองมอและอ านาจหลายอยางมารวมกน แสดงใหเหนวาอ านาจท างานอยางไรในพนททเปลยนไป เชน ในเขตชายฝงอ านาจรฐโดยกฎหมายการประมง พ.ศ. 2558 และกฎหมายอนทตามมาไดก าหนดเขตอนรกษชายฝงเปน 3 ไมลทะเล กรณจนทบร และ 5 ไมลทะเล กรณตราด ซงในอาณาบรเวณนนรฐโดยคณะกรรมการประมงประจ าจงหวดท าหนาทดแลรบผดชอบรวมกบอ านาจชมชน คอ การจดการโดยกตกาตางๆ ของชมชน เปนไปเพอสงวนพนทเพอประโยชนของระบบนเวศ และเปนทท ากนของชาวประมงทใชเครองมอกระทบตอระบบนเวศไมมากนก คอ กลมประมงพนบาน กระนนในเขตดงกลาวกมกมกลมประมงทมศกยภาพการลาสงเขามาลกลอบใชพนทนดวยเชนกน ซงอาจอางประเดนการท ากนมาชานาน อางขอใหแบงปนสทธใชรวมกน เนองจากเครองมออวนลากกตองใชพนทชายฝงเหมอนกน กรณทชมชนใดไมสามารถตกลงกนไดกอาจเกดความขดแยงตามมา อยางไรกตาม เหตใดๆ ทเกดขนในอาณาบรเวณชายฝงมกมกลไกโดยหลกการเพอรองรบ คอ ชมชนกบกฎหมายทเออประโยชนใหกบกลมประมงพนบานทมศกยภาพนอยกวา แมวาในทางปฏบตบางอ านาจอาจไมเปนไปตามศกยภาพทควรเปนกตาม เชน เจาหนาทรฐอาจขาดทรพยากรทงคน งบประมาณเพอท าหนาท แตกถอวามอ านาจตามกฎหมายเปนทางการ

* ในป พ.ศ. 2553-2554 เกดกรณเรอคราดหอยจ านวนมากลกลอบคราดหอยในเขต 3,000 เมตร จากชายฝงในบรเวณอาวตราด อนเนองมาจากปรากฏการณหอยลายชกชม ซงมกเกดขน ราวสามถงสปตอครง คลายกบปรากฏการณ “ตนทอง” เมอมคนพบแหลงหอยชกชมกจะเกดเปนขาวลอ กระจายออกไป บางครงอาศยการดกฟงคลนวทยเพอหาพกดหอยลาย ชาวประมงจากทตางๆ จงแหกนไปคราดหอย โดยมนายทนซงเปนคนในจงหวดตราดคอยรบซอ

C H A P T E R 13


373

สวนบรเวณนอกเขตชายฝง เปนพนทของการใชทรพยากรรวมกนของเรอทกขนาด

อ านาจรฐไมไดคมครองเรอขนาดเลก แตเปนเรองของการหากนตามชะตากรรม แมแตอ านาจชมชนกเออมไปไมถง ความขดแยงทเกดขนไมมกลไกจดการรองรบ ผทเสยเปรยบ คอ เรอขนาดเลกทตองหลบหลกเรอใหญนอกชายฝง กระนนเรอทมศกยภาพนอยกวากจ าเปนตองออกไปใชพนทนอกชายฝงเชนกน เพราะการจะออกไปท าประมงทใดเปนเรองของการไลตามสตวน า ซงไมจ ากดอยเฉพาะในเขตชายฝง ในอนาคตหากมการก าหนดเขตหามเรอเลกออกนอกชายฝงกอาจกอใหเกดความขดแยงไดทงความขดแยงระหวางชาวประมงดวยกนนอกเขตชายฝงและความขดแยงระหวางรฐกบฝงเรอประมงพนบานทวประเทศ

จากผลการศกษาขอแรกประเดนความขดแยงทปรากฏในพนทศกษา สามารถน ามาจ าแนกวเคราะหหาความสมพนธระหวางตวแสดงตางๆ ทใชอ านาจทเปนทางการและไมเปนทางการ ทงทมาจากตวแทนอ านาจรฐและไมใชอ านาจรฐตามวตถประสงควจยขอ 2 ดงน

ตวแสดงและการใชอ านาจ การใชอ านาจชมชนและอ านาจรฐถกใชผานตวแสดงทส าคญ 2 กลม คอ ตวแสดงทเปน

เจาหนาทรฐ และตวแสดงทเปนผน าโดยบารม เจาหนาทรฐ คอ ฝายปกครองสวนทองถนและ สวนภมภาค รวมถงขาราชการกรมท เก ยวของในพนท เ ชน เจ าหนาทกรมประมง ทหาร เจาหนาทต ารวจน า เปนตน ตวแสดงทเปนผน า โดยบารมมกเปนผทชาวบานใหการยอมรบ เปนตวแทนเจรจาแกปญหาเกยวกบการท าประมง หรอแกปญหาความขดแยงตางๆ พฤตกรรมการใชอ านาจของตวแสดงทเปนของเจาหนาทรฐอาจใชอ านาจทเปนไปตามภารกจ (Formal Authority) บางครงใชอ านาจไมเปนทางการ (Informal authority) กรณศกษาเกาะ เปรดผทมบทบาทโดดเดน ในชมชนคอผใหญบานบางหมบานเชนหมท 6 - 7 ใชอ านาจผานต าแหนงทเปนทางการ คอ เจาหนาทสวนทองทในการไกลเกลย เปนตวแทน หรอเปนตวกลาง ในการแกปญหาความขดแยงของชาวประมง มบทบาทในสวนการดแลทรพยากรหนาหาด เปนตวแทนแจงปญหาใหเจาหนาทกรมประมง หรอต ารวจน าเขามาดแล ประสานงานกบหมบานอนๆ รวมถงองคกรปกครองสวนทองถน บทบาทเหลานเปนบทบาทการใชอ านาจอยางเปนทางการ กระนนพบวา การท างานจะประสบผลเพยงไรขนอยกบอ านาจบารม หรออ านาจทใชอยางไมเปนทางการของผใหญบานดวย เชน หมท 7 ผ ใหญบานมกจกรรมรวมกบชาวบานและเครอขายภายนอกในการตอตานนคมอตสาหกรรมเหลกป พ.ศ. 2553 จนประสบผลส าเรจท าให



374

เปนทยอมรบทงภายในภายนอกหมบาน ในขณะเดยวกน บางหมบานผใหญบานกไมมบทบาทแกไขความขดแยงปลอยใหเปนเรองระดบปจเจกบคคลจดการกนเอง

อยางไรกตามพบวา หมอนๆ โดยเฉพาะหมท 1-3 ชาวประมงพงพาบทบาทของผน า โดยบารมแทน คอ ชาวประมงทมประวตเปนทงประมงพนบานและประมงพาณชย มต าแหนง ในสมาคมประมงอ าเภอแหลมสงหชาวบานเรยกวา “เฮย” หรอ “เสย” มกไดรบมอบหมาย จาก อบต. ใหชวยตดตาม ประเดนทเกยวของกบชาวประมงในทประชมระดบอ าเภอหรอจงหวด เขาไมมต าแหนงทางการในหมบาน มใชก านน ผใหญบาน แตจะรบหนาทเปนตวแทนชาวประมงชวยประสานงานตดตามเรองใหชาวประมงพนบานกรณทไมทราบวาใครเปนคกรณ ทงใน และนอกเขตชายฝง เนองจากเปนคนทมเครอขายภายนอก ท างานรวมกบเจาหนาทรฐเสมอ เมอเกดคดความเขาจะเปนตวแทนชาวบานเจรจาขอรองตอทางการใหอนโลมใหชาวบาน ใชความมบารมท เคยใหความชวยเหลอเจาหนาทเพอตอรอง หรอเปนการพงพาอาศยกนเชนเดยวกบบางครงทเจาหนาทตองพงพาผน าบารม

สภาวะทอ านาจรฐสวนกลางหรอภมภาคเขาไมถงพนท เจาหนาทรฐจะพงพาชาวประมงทมอ านาจเชงบารมใหเปนตวกลางระดมคน ระดมทรพยากรเพอใหรฐท างานไดส าเรจ เชน กรณการวางปะการง รฐจะพงพาผน าเชงบารมเปนผอ านวยความสะดวกใหเจาหนาทรฐ ขอขอมลทางกายภาพของพนท แลกเปลยนกบความสะดวกในการประกอบอาชพและการพงพาอาศยกนและกนในเรองอนๆ อยางไรกตาม ผน าโดยบารมยงคงปฏบตการเฉพาะประเดนทเชอมโยงกบอาชพ ไมไดแสดงบทบาทอนทอาจกลายเปนคแขงทางการเมองของนกการเมองทองถน ซงท าใหนกการเมองทองถนสามารถอยรวมกนกบผน าบารมทเปนชาวบาน

เจาหนาทรฐตวแทนกรมตางๆ ทเกยวกบทะเล มภารกจ อ านาจตามกฎหมายรฐก าหนด การบงคบใชกฎหมาย ในดานหนงการบงคบใชไมเขมงวดกอใหเกดการละเมดจบสตวน าผดกฎหมายด ารงอย ในอกดานหนงเสมอนเปนการอนโลมใหการท าการประมงทเปนวธดงเดม แมขดกบกฎหมายยงคงด ารงอยได ดงเชนในปจจบนหากมการบงคบ เขมงวดการใชเครองมอท าการประมงผดกฎหมายบรเวณชายฝงกจะสงผลกระทบตอชาวประมงจ านวนมากทยงไมมทนในการปรบเปลยนเครองมอ

C H A P T E R 13


375

กรณศกษาบานไมรด กลมการเมองในพนทเปนกลมตระกลนกการเมองทองถน ทมฐาน

มาจากก านน และขยายบทบาทในองคการบรหารสวนต าบล ใชอ านาจทางการแสวงหาแนวรวมสรางเครอขายท างานรวมกบหนวยงานภาครฐภายนอก และ NGOs ระหวางประเทศ ภาพลกษณของนายก อบต. เปนรปแบบของนกการเมองทองถนทมาจากการเลอกตง ใชอ านาจทางการมากกวาอ านาจไมเปนทางการ ไมปะทะหรอน าชาวบานปะทะกบภายนอก จงไมมแนวโนม น าชมชนไปสความรนแรง คณะท างานของนายก อบต. ยงเปนคนรนใหมๆ ท ท างานบน ฐานของขอมลงานวจยซงไดรบความชวยเหลอจาก NGOs ภายในประเทศ ท างานกบสอมวลชน ท าใหไมรดเปนทรจกภายนอก อบต. ยงมบทบาทตวกลางประสานงานการจดการขดแยงตามหนาทซงไดรบการยอมรบท าตาม เชน การแบงวนแบงพนทท ากนระหวางเรอใชเครองมอตางชนดกน แตบทบาทบงคบตรวจตราไมสามารถจดการไดอยางเตมท ขนอยกบการดแลของแตละหมบาน อนเปนบทบาทของผใหญบาน โดยผใหญบานทใชอ านาจทงบารมและทางการ คอ หมท 5 ไมมปรากฏผน าชาวบานทมบารมในพนททมบทบาทชดเจน ในชมชนไมรดไมมผน าทเลอกใชความรนแรงในการปกปองทรพยากร และไมมการเสยงออกลาดตระเวน สวนเจาหนาทประมงในพนทท าหนาทตามภารกจทางการและไมสามารถดแลไดทวถง บทบาทจงเปนประสานขอความรวมมอกบ อบต. ก านนผใหญบานเปนหลก

ผลการศกษาตามวตถประสงคขอ 3) เพอสงเคราะหปจจยทสงผลมใหความขดแยงกลายเปนความรนแรงพจารณาจากวธการจดการความขดแยงทปรากฏในกรณศกษาซงสามารถน ามาสงเคราะหอธบายในมตของอ านาจ ดงน

วธการจดการความขดแยง วธการจดการความขดแยงหากพจารณาจากมมมองอ านาจ การจดการความขดแยงเปน

วธปรบระดบความสมพนธทางอ านาจของคขดแยง โดยคขดแยงทมอ านาจนอยกวาในเชงศกยภาพ คอเรอประมงพนบานจะใชวธแกไขความขดแยงน เพอเพมอ านาจตอรองซงอาจใชทงวธพงพาตนเอง กฎหมาย ผน าชมชน จนท าใหเกดอ านาจเพยงพอทจะเจรจาตกลงกนได วธตางๆ ทน ามาใชประกอบไปดวย การเจรจาแกปญหาแบบไมเปนทางการ การเจรจาตอรองเปนทางการ การไกลเกลยคนกลาง อนญาโตตลาการ กระบวนการทางกฎหมาย และวธการไมใชความรนแรง ไปจนถงใชก าลงอาวธ วธการจดการความขดแยงทน ามาใชยงขนอยกบพนททเกดความขดแยง ซงในเขตชายฝง วธจดการความขดแยงมกใหอ านาจกบผใชทรพยากรทมอ านาจนอยกวา คอ



376

ประมงพนบาน ในขณะทวธการและอ านาจตางๆ โดยเฉพาะอ านาจชมชนมแนวโนมทจะไมเกดผลตอตอประมงพนบานนอกเขตชายฝง เพราะกฎหมายประมงเปดใหเปนพนทใชรวมกนของเรอทมศกยภาพตางกน ยกเวนเปนเรอทไมไดรบอนญาตตามกฎหมาย ดงนน จงเทากบไมคมครองความเสยหายทเกดจากการใชพนทรวมกนระหวางเรอตางศกยภาพกนทเกดขนนอกชายฝง โดยเฉพาะเรอทมศกยภาพต ากวา วธการจดการความขดแยงจงมกเปนการหลกเลยงความขดแยง หรอพงพากฎหมายอนๆ เชน กฎหมายแพง หรอการเจรจาแกปญหาแบบไมเปนทางการ หากคขดแยงทมศกยภาพมากกวาหรอมอ านาจมากกวายนยอมเจรจา ซงไมใชเกดจากอ านาจบงคบ แตเปนอ านาจทางวฒนธรรม เกดจากการยนยอมของคเจรจารวมกน วธการจดการความขดแยงสามารถพจารณาไดดงตาราง 1.3 และ 1.4

C H A P T E R 13


377

ตารางท 1.3 แสดงวธการจดการความขดแยงกรณบานไมรด

อาณาบรเวณความขดแยง

วธการจดการความขดแยง (จ าแนกตามลกษณะคขดแยง) เครองมอ, กลไก

คนในหมบานเดยวกน คนในต าบลเดยวกน,จงหวดเดยวกน

คนนอกจงหวดตราด

ความขดแยงในเขตชายฝง กรณมคกรณ

กรณเฉพาะหมท 5

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ตกเตอน กรณท าผดกฎหมาย - เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ตกเตอน กรณท าผดกฎหมาย หรอกตกาชมชน - คว าบาตรทางสงคม, ตดสทธบางประการทจะไดจากหมบาน

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ตวแทนเจรจา - ตกเตอน, ประชาสมพนธ กรณท าผดกฎหมาย - ตกเตอน กรณท าผดกฎหมาย - แจงผใหญบานคขดแยงใหด าเนนการ - แจงความด าเนนคด

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - แจงผใหญบาน ก านน - รวมตวไปแจงความเปนกลม - ใชวาจาดาทอทางวทยสอสาร - ท าอะไรไมได - เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - แจงความด าเนนคด

- ระบบเครอญาต - ความคนเคยรจกกนในทะเลมากอน - แจงลวงหนากอนเขามา - กองทนคาชดเชยของฝงเรอ - กฎหมาย - ระบบเครอญาต - ความคนเคยรจกกนในทะเลมากอน - กตกาชมชน เชนแบงเขตท ากน, หามใชเครองมอท าลายลาง - ลาดตระเวน ออกจบรวมรฐ -ชมชน - คว าบาตรทางสงคม - กฎหมาย

กรณไมมคกรณ ไมสามารถเรยกรองคาเสยหาย/ จบกม

ความขดแยงนอกเขตชายฝง กรณมคกรณ

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ไมจายคาชดเชยให ท าอะไรไมได - แจงความ

- ความคนเคยรจกกนในทะเลมากอน - แจงลวงหนากอนเขามา - กฎหมาย

กรณไมมคกรณ ไมสามารถเรยกรองคาเสยหาย/จบกม



378

ตารางท 1.4 แสดงวธการจดการความขดแยงกรณเกาะเปรด

อาณาบรเวณความขดแยง

วธการจดการความขดแยง (จ าแนกตามลกษณะคขดแยง) เครองมอ, กลไก

คนในหมบานเดยวกน คนในต าบลเดยวกน,จงหวดเดยวกน

คนนอกจงหวดจนทบร

ความขดแยงในเขตชายฝง

กรณมคกรณ

กรณเฉพาะหมท 6,7

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล -ตวแทนเจรจา ,ผน าโดยบารม - เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ตกเตอน กรณท าผดกฎหมาย - ผใหญบานเปนตวกลางเจรจา - แจงผใหญบานคขดแยงใหด าเนนการ - แจงความด าเนนคด

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ถายรปเปนหลกฐาน แจงความ - ยนจดหมายประทวงสมาคมเรออวนลากคมหาชย -ท าอะไรไมได - เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - แจงความด าเนนคด - ลาดตระเวนตกเตอนโดยชมชน - ลาดตระเวน ออกจบรวมรฐ-ชมชน - ยงปนขมข

- ระบบเครอญาต - ความคนเคยรจกกนในทะเลมากอน - วางเครองมอสบหลกพนทและเวลา - กองทนคาชดเชยของฝงเรอ - กฎหมาย - ระบบเครอญาต - ความคนเคยรจกกนในทะเลมากอน - วางเครองมอสบหลกพนทและเวลา - ขมข - กฎหมาย


ความขดแยงนอกเขตชายฝง

กรณมคกรณ

- เจรจาคาเสยหายในระดบปจเจกบคคล - ไมจายคาชดเชยให ท าอะไรไมได - แจงความ

- ความคนเคยรจกกนในทะเลมากอน - แจงลวงหนากอนเขามา - กฎหมาย


จากการศกษาวธการจดการความขดแยงดงกลาว พบวา มปจจยทท าใหความขดแยงใน

กรณศกษาไมน าไปสความรนแรงจนถงชวต ซงสามารถอธบายไดผานมตของอ านาจ 4 ประการ คอ อ านาจของพนท (ทะเล) อ านาจรฐ อ านาจวฒนธรรมอ านาจชมชน อ านาจตลาด ปจจยเหลานมทงแสดงผลในการเพมหรอลดความขดแยงกได

C H A P T E R 13


379

อ านาจทถกใชขนตอพนทของความขดแยงวาอยในเขตชายฝง หรอนอกเขตชายฝง และ

เปนความขดแยงทเกดกบคขดแยงทเปนคนในหรอคนนอกชมชน โดยชมชนในทน หมายถง ชมชนในฐานะสถานท (place) และชมชนในฐานะทเปนพนท (space) โดยพบวาชาวประมงเลอกใชกตกาชมชน วฒนธรรมความเปนคนทะเล ความสมพนธแบบชมชนเครอญาตเปนอนดบแรกในการจดการกบคนทรจก กอนทจะใชอ านาจรฐ ซงถกใชเมอจดการกบคนในดวยกตกาชมชนไมได กรณจดการกบคนนอกชมชนจะใชกฎหมายหรออ านาจรฐจดการ ซงในเขตชายฝงอ านาจรฐมแนวโนมทจะเออประโยชนใหกบเรอประมงพนบาน แตกรณนอกเขตชายฝงทอ านาจชมชนในฐานะสถานท (place) ไปไมถงจะคงเหลออ านาจของชมชนในฐานะ พนท (space) อ านาจรฐและอ านาจของตลาดเทานนทจะก าหนดทศทางความขดแยง ซงมแนวโนมจะเออประโยชนใหกบเรอประมงพาณชย

แบบวถอ านาจทง 4 ยงเปนปจจยทน าไปสการเพมหรอลดความขดแยงลงได กลาวคอ อ านาจของพนท (ทะเล) (sea space power) ก าหนดวา ความขดแยงจะเกดขน

เมอไรซงความขดแยงเกดขนเมอมการแขงขนกนแยงชงทรพยากรเมอทรพยากรลดนอยลง เชน ทรพยากรชายฝงมนอยลงผลจากการทเรอใหญลกลอบเขามาจบสตวน า หรอจ านวนชาวประมงชายฝงมเพมขนเชน กรณบานไมรดยงเพมการแขงขนใหสงขน จากกรณศกษาทงสองพนท ทรพยากรมนอยลงกจรงแตยงไมถงขนวกฤตมากพอใหเสยงชวตใชความรนแรงเขาแยงชงทรพยากร

ประการตอมา เมอทรพยากรเพมขนอยางรวดเรวและไมมการจดการ เชน ฤดกาลชกชมของสตวน า เชน หอยขาว หอยลาย จนเกดลกษณะ “ตนทอง” ท าลายหนาดนจนกลายเปนความขดแยง ความขดแยงกรณตนทองนสนสดเมอทรพยากรนอยลงไมคมคาตอความเสยงในการละเมดกฎหมาย ซงแสดงใหเหนวา นอกจากอ านาจพนททะเลก าหนดการเกดความขดแยงแลวยงอาจก าหนดการสนสดของความขดแยงไดอกดวย

ประการทสาม การททรพยากรมความหลากหลายกยงชวยเพมทางเลอกใหชาวประมงในการจบสตวน าดวย เชน หากปลาทขาดแคลนกชดเชยดวยการจบปลาชนดอน การจบกง กง ป หมนเวยนไปตามกระแสน าและฤดกาล ยงหลากหลายชาวประมงกมทางเลอกมากขนทรพยากรมไดขาดแคลนจนน าไปสการแยงชงจนเกนไป โอกาสท ากนอยางอนชวยใหไมตองบบคนใหชาวประมงตองหนไปใชความรนแรงแกปญหา และลดความขดแยงได



380

นอกจากอ านาจทะเลในเชงกายภาพแลว ยงพบวามอ านาจทะเลปรากฏในระดบของ

ปรากฏการณเชงวาทกรรม หรอทะเลในฐานะพนทชมชนทะเลในจนตนาการหรอเปนชมชนทางจตใจ (psychological communities) กลาวคอ อ านาจของทะเลเปนอ านาจทส าคญทสดในการก าหนดชะตากรรมของชาวประมงอยางแทจรง ดวยสภาพทะเลทมความลก ความกวางเวงวาง ความซบซอน แปรปรวนตามคลนลมฤดกาล ทมนษยแมรจกกมอาจควบคมไดนนสามารถพลกผนชะตาผคนไดในพรบตา ดงนน ความคาดเดาไมไดนจงสามารถน าไปสอนตรายไดทกขณะ ท าใหชวตของชาวประมง ไมมนคงด ารงอยกบโชคชะตาคลายกบเปนนกลาในสภาวะสภาพธรรมชาต โดยเฉพาะในพนททอ านาจรฐ อ านาจชมชนเออมไปไมถง ยงแสดงใหเหนสภาวะตามธรรมชาตไดชดขน กระนนในสภาวะเชนน ชาวประมงกลบมส านกบางสงรวมกนเพอเอาชวตรอดจากสภาพธรรมชาต นนคอส านกของ “ชมชนคนทะเล” ทมาจากค าวา “คนทะเล” “ลกทะเล” ชมชนคนทะเลเปนชมชนจนตกรรมแบบหนงทสรางส านกระหวางคนท าอาชพจบสตวน าดวยกนใหรสกเปนพวกเดยวกนเปนความรสกทสามารถตดขามเขตพนทจากการก าหนดโดยรฐสมยใหม เชน เขตหมบาน ต าบล จงหวด ชมชนคนทะเลเกดขนไดในจนตนาการแมคนไมเคยรจกกนมากอน เปน“ชมชนจนตกรรมความเปนชาวทะเล”* จนตกรรมนเกดขนผานความรสกรวมชะตากรรมเดยวกนของนกลาในทะเลอาจกลาวไดวาจนตกรรมผานสองสง คอ เทคโนโลยการสอสารและจนตกรรมผานความทรงจ าของทะเล

จนตกรรมผานเทคโนโลย คอ วทยสอสารในทะเล ซงเปนคลนวทยทชาวทะเลตองใชรบทราบขอมลเบดเตลดและการสนทนาสงขาวในแตละวน ขาวสารนนอาจเปนเรองคลนลม เรองแหลงสตวน า แจงพกดวางเครองมอ แจงขออนญาตเขาไปใชพนทตางถน แจงขอความชวยเหลอฉกเฉน รวมไปถงการแลกเปลยนความบนเทงรายวนเรองจปาถะทวไป ท าใหเกดชมชนทคนไมรจกหนาตากนเกดส านกความเปนพวกเดยวกนผานการสอสารน

* ชมชนจนตกรรม (Imagined communities) เปนมโนทศนของ Benedict Anderson (1991) ใน “Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism” กลาวถงการกอเกดแนวคดเรอง “ชาต” หรอการจนตนาการถงชมชนทางสงคมขนาดใหญทมผคนตระหนกรวมกนวาเปนสวนหนงของชมชนนน

C H A P T E R 13


381

จนตกรรมผานความทรงจ าของทะเล คอ ความทรงจ าจากเรองเลา และองคความร

จากรนส รนกบ ประสบการณการเผชญชะตากรรมอนตรายดวยตวเองของชาวประมง จนตระหนกไดวาในสภาวะธรรมชาตโดยเฉพาะสภาวะธรรมชาตแบบทะเล การใชชวตโดยปราศจากสงคมสามารถเสยงตอความตายมากกวาการรวมกนเปนชมชน อนน าไปสการเกดส านกชมชนเพอความอยรอด ดงนน แมจะแยงชงสตวน ากนแตกมกตกาสญญาประชาคมในชมชน จนตกรรมรวมกนวาหากเกดเหตรายในทะเลจะตองชวยเหลอกน หรอพบแหลงสตวน ากตอง บอกกน เพราะคาดหวงวาตนจะไดรบการตอบสนองเชนนจากคนอนๆ ดวยเชนกน โดยสรปคอ การจนตกรรมผานความทรงจ าถงความโหดรายของทะเลและเพอความอยรอดจงตองพงพาอาศยกนเปนชมชน

ชมชนจนตกรรม ความเปนชาวทะเลนสงผลตอความขดแยงทเกดจากการใชทรพยากรดวยเพราะเปนตวชวยลดความขดแยงไมใหน าไปสความรนแรง โดยเฉพาะในเขตนอกชายฝงทอ านาจรฐเออมไปไมถง ซงตองการความเหนอกเหนใจระหวางคขดแยงทมอ านาจไมเทากนโดยเฉพาะเรอใหญกบเรอเลก

อยางไรกตาม ชมชนจนตกรรมความเปนชาวทะเลกมขอจ ากด คอ ส านกความเปนชาวทะเลนนสามารถถกทาทายไดจากส านกอ านาจตลาดทเนนความส าคญของผลก าไรจนอาจลดทอนความเอออาทรของคนทใชพนททะเลรวมกน ดงนน แมส านกชมชนคนทะเลจะชวยลดทอนความขดแยงแตกมขอจ ากด ซงเปนขอจ ากดเชนเดยวกบชมชนจนตกรรมเรองชาต คอ อาจถกทาทายไดเมอตองเผชญกบเรองผลประโยชนแบบทนนยม ระบบตลาด จนส านกสวนรวมอาจถกลดทอนใหเหลอแตเรองผลประโยชนสวนตวของปจเจกบคคลไดเชนกน

อ านาจรฐ (state power) เปนตวแปรส าคญประการทสองทมผลตอการเพม – ลด ความขดแยง กลาวคอ ในดานการก าหนดบญญตขอกฎหมาย หากสอดคลองยดหยนกบวถชวตชาวประมง มบทลงโทษทสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจของชาวประมง กชวยลดทอนความขดแยงระหวางรฐกบชาวประมงและระหวางชาวประมงดวยกนได เชน การก าหนดเขตชายฝงทสอดคลองกบกลมผใชเครองมอในพนท ในทางตรงกนขามการก าหนดทขดตอวถชวต เชน มาตรา 34 ใน พ.ร.ก. การประมง พ.ศ. 2558 กอาจน าไปสความขดแยงได ในสวนบทลงโทษเหนไดวา โทษปรบทสงขนจากการท าประมงทผดกฎหมายชวยลดความขดแยงกรณการลกลอบท ากนในเขตชายฝงไดอยางด



382

ในดานการบงคบใชกฎหมาย มผลตอความขดแยงมาก กลาวคอ ชองวางการปฏบตงาน

ของเจาหนาทรฐทท าไดไมเตมศกยภาพอนเนองมาจากขาดแคลนทรพยากร อาท ขาดแคลนบคลากรลาดตระเวนชายฝง ขาดเรอและงบประมาณคาน ามนเรอ ท าใหเปนอปสรรคในการดแลชายฝงซงชาวประมงคาดหวงใหหนาทเผชญหนากบเรอทศกยภาพมากอยางเรอประมงพาณชยเปนหนาทของรฐ เพราะการลาดตระเวนแตละครงมความเสยงทจะเกดเหตปะทะกนกลายเปนความรนแรงได ดงนน หากพนทใดรฐท าหนาทไดเตมศกยภาพกชวยใหไมเกดความขดแยงจนกลายเปนความรนแรงทชาวบานกบชาวบานปะทะกนเอง

อยางไรกตาม การบงคบใชกฎหมายไมเขมงวดกอใหเกดการละเมดจบสตวน าผดกฎหมายด ารงอยนนดานหนงเสมอนเปนการอนโลมใหการท าการประมงทเปนวธดงเดมแมขดกบกฎหมายยงคงด ารงอยไดเชนกน ดงในปจจบนหากมการบงคบเขมงวดการใช เครองมอท าการประมงผดกฎหมายบรเวณชายฝงกจะสงผลกระทบตอชาวประมงจ านวนมาก ทยงไมมทนในการปรบเปลยนเครองมอ การเปดชองวางเชนนบางครงกชวยลดทอนความขดแย งอนเนองมาจากกฎหมายทไมสอดรบกบวถชมชนไดบาง

ขอจ ากดของอ านาจรฐมปรากฏอยเชนกน เชน พนทนอกชายฝง อ านาจรฐยงไมมการจดกตกาการใชพนทนอกชายฝง กลาวคอ อาจเปนพนททผลาทกคนตองพงพาตนเองจนกระทงอ านาจรฐหลง พ.ศ. 2558 มแนวโนมจ ากดเขตไมใหเรอเลกออกไปนอกชายฝง ในพนทเชนนอ านาจรฐไมไดสงผลตอการลดความขดแยง ในทางกลบกนบางพนท เชน เกาะเปรด อ านาจรฐอาจกลายเปนตวกระตนใหเกดความขดแยงเพมขนในเขตนอกชายฝง เพราะความเหนอกเหนใจเดมระหวางคขดแยงเรอใหญกบเรอเลกแปรเปลยนเปนเรองของการอางสทธใชพนทของเรอใหญตามกฎหมายและไมสนใจเอออาทรเรอขนาดเลกเชนเดม

อ านาจวฒนธรรม อ านาจชมชน (cultural power, community power) อ านาจวฒนธรรมเกดขนผานสายสมพนธแบบเครอญาต กลาวคอ ชมชนในกรณศกษาทงสองกรณเปนชมชนทมลกษณะเปนเครอญาตกน คอ ญาตพนองอาศยอยในต าบลเดยวกน บางครงบานพนองอยไมหางกนมากนก เกาะเปรดบางครอบครวเปนเครอญาตทงจากสายเลอดและการแตงงาน พเขย นองภรรยาอาจท างานรวมกนได นองภรรยาท าประมงเรอเลก พเขยท าเรอประมงพาณชยอวนลาก อกทงยงมสายสมพนธแบบเพอนบาน คนรจก เพราะชมชนมขนาดเลก ท าใหโอกาส

C H A P T E R 13


383

ตดสนใจโดยใชความรนแรงไมเกดขน แตมไดหมายความวาจะไมเกดการใชความรนแรง

จากการทะเลาะววาทกรณอนๆ เชนเดยวกบกรณบานไมรดทเปนชมชนประมงพนบานขนาดใหญแตกยงเปนเครอญาต

มการแตงงานภายในชมชน และแตงงานกบคนในจงหวดเดยวกน ต าบลอนทไมไกลนก หรอแตงงานกบคนกมพชา ประกอบกบบานไมรดอยหางไกลจากเมอง ท าใหท าใหชาวประมงตองพงพาอาศยกจกรรมตางๆ ในชมชน ความเปนเพอน คนรจก เครอญาตจงชวยใหความขดแยงโดยเฉพาะทเกดจากคขดแยงในหมบาน ต าบลเดยวกนมกจบลงไดดวยการเจรจา ดงนน สายสมพนธเชนนจงมผลตอการลดความขดแยงไดมาก

นอกจากความสมพนธดงกลาวแลวการกอเกดอ านาจชมชนจากการสรางกตกาชมชนรวมกนกเปนสวนชวยแกไขความขดแยงในกรณศกษา กลาวคอ กรณศกษาบานไมรด พบวา มการจดการ การใชทรพยากรชายฝงรวมกนในหมบานอนเปนการเชอมโยงกบแนวคดสทธชมชน (Community Rights) ในขณะเดยวกนกรณของบานไมรดหมท 5 มการก าหนดกตกาชมชนทค านงถงมตของนเวศสงแวดลอมทางทะเล และมตเศรษฐกจควบคไปดวย อ านาจจากกตกาชมชนนเองทชวยลดขอจ ากดของอ านาจรฐทไมสามารถจดการพนทไดในระดบชมชนยอย แกปญหาความขดแยงรายวนไมใหลกลามเปนความขดแยงเรอรงจนเกดความรนแรงตามมา

อ านาจชมชนยงแสดงผานกจกรรมการแกไขความขดแยงในระดบปจเจกบคคล คอ อาศยผน าทงทมต าแหนงทางการหรอไมมต าแหนงเขามาท าหนาทตวกลางไกลเกลยความขดแยง เชนผใหญบาน นายกองคการบรหารสวนต าบล ก านน ผน าโดยบารมบทบาทของผน าสงผลตอ ความขดแยง โดยชวยลดความขดแยงผานการท าหนาทตามภารกจ และบทบาทของผน าในการหาทางออกความขดแยงในการใชทรพยากรรวมกน เชน จดประชมชาวบานเพอระดมความคดเหนและก าหนดกตกา ทงจากการเปดเวทประจ าเดอนหรอวาระพเศษกตาม หรอผน าโดยบารมเจรจาใหคขดแยงทเสยหายจากการวางอวนใหไดรบการชดเชย ท าใหชาวประมงยงคงมความหวงในการไดคาทดแทนจากความเสยหายทเกดขนจากเรอขนาดใหญและสามารถด าเนนชวตตอไปไดโดยไมตองออกไปท ากนอาชพอน หรอเปนตวแทนชาวประมงไปเจรจากบเจาหนาทรฐ ซงเจาหนาทรฐกจะพงพาตวแสดงผน าในการท าภารกจในพนทใหส าเรจลลวง ซงเปนภารกจทโดยล าพงเจาหนาทรฐไมมทรพยากรเพยงพอทจะจดการได



384

บคลกของผน า เปาหมายทางการเมองและผลประโยชนสวนตวในพนทจากกรณศกษา

ยงมผลตอการเลอกใชหรอไมใชความรนแรงในการแกไขความขดแยงอกดวย ในกรณศกษา ผน าระดบต าบลไมมลกษณะของการแกปญหากบความขดแยงจากการท าการประมงโดยใชความรนแรงดวยสาเหตจากบคลกสวนตว เปาประสงคทางการเมอง และผลประโยชนสวนตวไมจ าเปนตองเลอกวธรนแรง

บานไมรดมผน าระดบต าบลทใชอ านาจทางการแสวงหาแนวรวมสรางเครอขายท างานรวมกบหนวยงานภาครฐภายนอก และ NGOs ระหวางประเทศ ภาพลกษณของนายก อบต. เปนรปแบบของนกการเมองทองถนทมาจากการเลอกตง มผลประโยชนจากธรกจเกยวกบประมง เชน ปมน ามน โรงน าแขง ใชอ านาจทางการมากกวาอ านาจไมเปนทางการ ไมปะทะหรอน าชาวบานปะทะกบภายนอก ดงนน จงไมมแนวโนมน าชมชนไปสความรนแรง

สวนเกาะเปรด ผน าระดบต าบลใชอ านาจทไมเปนทางการในการเปนทพงพาเงนทนท าประมง ทนท าอาชพตางๆ โดยเฉพาะนากง ไมมการน าปะทะกบคขดแยงแทนลกบาน ปลอยใหชาวประมงจดการใชทรพยากรกนเอง โดยอาศยกฎหมายรฐเปนกรอบกตกา ตระกลไมมผลประโยชนจากกจการเรอประมงขนาดเลกแตมเรอขนาดใหญททยอยเลกกจการไป อยางไร กตามพบวา มผใหญบานทจ าเปนตองใชอาวธขมขเรอจากภายนอกทลกลอบเขามาเปนผใหญบานทมลกษณะเฉพาะของผน าหมบานทมศกยภาพในการระดมคนรวมกนปกปองชายฝง ซงอาจเปนเพราะเคยมประสบการณท างานรวมเครอขายอนรกษสงแวดลอมระดบภมภาค มากอนกระนนเหตการณเชนนกมไดเกดขนเปนประจ าเพราะเมอกฎหมายท างานเขมงวดผน ากไมจ าเปนตองเลอกใชอาวธอก

ดงนน บคลกผน าและผลประโยชนสวนตวในพนทอาจมผลตอความขดแยงกรณประมง ทงสองพนทไมไดมลกษณะบคลกผมอทธพลภาคตะวนออกแบบเหมารวม (Stereotype) ทจะปกปองอปถมภลกบานดวยวธทไมเปนทางการ หมนเหมตอกฎหมาย ดงนน ทงสองกรณจงแทบไมมโอกาสทจะเกดความรนแรงจากการน าของผน าทองถนระดบต าบล

C H A P T E R 13


385

อ านาจตลาด (Market power) มผลตอการเพมความขดแยงไดในกรณทอ านาจตลาด

สงผลตอมโนส านกของชาวประมงในการแสวงหาผลก าไรสงสดจากการใชทรพยากร เชน การจบสตวน าดวยวธใชเครองมอท าลายลาง การจบสตวน าตวออน ปลาปกงขนาดเลก หรอจบปไข นอกกระดอง ท าใหชาวประมงคนอนๆ ไดรบผลกระทบ คอ จบสตวน าไดนอยลง กอใหเกด การเบยดบงการใชทรพยากรของคนอนๆ เพมความขดแยงในระยะยาวได

ในระดบปจเจกบคคล อ านาจตลาดบางครงท าใหเรอประมงไมสนใจความเอออาทรทชาวประมงมตอกน ท าใหเกดความขดแยงเพราะค านงถงแตผลประโยชนรายไดมากกวาสนใจเรอขนาดเลกทใชพนทดวยกน จากค าสมภาษณชาวประมง พบวา มกรณเรออวนลากคลากทบเรอประมงอวนลอยแลวไมยอมชดใชหรอบอกใหตามไปเจรจาบนฝงซงอยหางไกลมาก กรณเรอเลกแจงประกาศพกดวางอวนในชองคลนวทยสอสารแลว แตยงมเรออวนลากเขามาลากทบอกเชนกน เหตการณเหลานเกดขนไดมาก โดยเฉพาะนอกเขตชายฝงทอ านาจรฐหรออ านาจชมชนไปไมถง มโนส านกเรองการแสวงหาผลก าไรสงสดนจงเปนอกตวแปรทก าหนดการเพมขนของความขดแยงทอยในมโนส านกของชาวประมง กระนนกพบวา อ านาจตลาดอาจถกลดทอนลงไดจากปจจยอนๆ เชน ความเปนคนทะเล หรอจนตกรรมความเปนชาวทะเล

นอกจากน ในเชงตนทนทางเศรษฐกจชมชน เปนตวบอกวาชาวประมงมทางเลอกอนในการด ารงชพหรอไม หากทรพยากรลดลงหรอจบสตวน าไดนอยลง มตนทนมากพอทจะอยในชมชนไดหรอไม โดยไมยายไปอยทอน เพราะการมรายไดเสรมอาจท าใหชาวประมงมทางเลอกมากขนไมจ าเปนตองผกตดกบอาชพจบสตวน า ท าใหเมอเกดความขดแยง ปจจยทางเศรษฐกจจะไมบบใหตองใชความรนแรง กลาวคอ การมทางเลอกทางเศรษฐกจมากอาจชวยชะลอความขดแยงไมใหไปสความรนแรง กรณบานไมรดยงมทรพยากรมาก กจกรรมทางเศรษฐกจทเกยวของกบการแปรรปอาหารทะเลมหลากหลายมากพอจะเปนทางเลอกใหชมชนท ากนนอกเหนอจากการท าประมง เชนแกะป แกะกง กรณบานไมรดหมท 3 บานหวงโสม ยงเปนแหลงท าลอบพบปสงขายประเทศเพอนบาน จนท าใหชาวประมงในหมบานบางคนเลกจบสตวน าแลวมาท าลอบพบปสงขายเปนอาชพหลกแทน ชมชนไมรดจงมลกษณะเปนชมชนประมงทยงคกคกมชวตชวา ไมถกบบบงคบใหตองพงพารายไดทางเดยว ทางเลอกทจะใชความรนแรงเพอแกไขความขดแยงจงตองอาศยตนทนทสงกวาการไมใชความรนแรง และไมคมคา เมอเทยบกบ



386

ทางเลอกอนทยงสามารถรองรบในกรณทชาวประมงเสยรายไดจากการจบสตวน าและเปนทางเลอกทไมตองออกไปนอกชมชนอกดวย คอ อาชพเสรมสบเนองจากการท าประมงในต าบล

กรณศกษาเกาะเปรด เปนชมชนประมงหดตว คอ ชาวประมงเดมทยอยออกไปท ากนอาชพอนมากขนเหลอเพยงหมบานประมงพนบานจ านวนนอย เมอเทยบกบบานไมรดการใชพนทท ากนรวมกนในต าบล ไมจ าเปนตองแกงแยงแขงขน ทวาเกาะเปรดบางหมบานกลบเปนพนทเสยงทจะใชความรนแรงกบคนนอก กลาวคอ ในขณะทบานไมรดเลอกทจะใชอ านาจรฐรวมกบชมชนสกบเรอของคนจากภายนอกทเขารกล าหนาหาด เกาะเปรดเคยเลอกใชอาวธเพอขมขผรกล า เนองจากเปนหมบานทยงมรายไดหลกผกตดกบการท ากนในเขตชายฝงทางเลอกรายไดอนมนอย กบทงมผน าชาวบานทมศกยภาพในการรวมกลมตอสจงเลอกใชวธการน อาจสรปไดวา ในสภาพชมชนประมงหดตว ความขดแยงในการใชทรพยากรรวมกนกสามารถเกดขนไดเชนกน ดงนน โอกาสทความขดแยงจะกลายเปนความรนแรงอาจเกดขนไดในกรณทสภาวะทกฎหมายไมสามารถปกปองชายฝงไดและไมมกตกาชมชนเขมแขง ชมชนมทางเลอกในการท ากนนอยและมผลประโยชนในเขตชายฝงเปนส าคญ ซงเทากบยงตอกย าความไมมนคงทเปนลกษณะเดมของวถชวตประมง

บทสรป ขอคนพบทางทฤษฎและบทเรยนจากกรณศกษา จากการพจารณาการจดการความขดแยง พบวา มอ านาจทส าคญปรากฏ 4 ประการคอ อ านาจของพนท (ทะเล) อ านาจรฐ อ านาจวฒนธรรม อ านาจชมชน อ านาจตลาด เปนปจจยในการเพมหรอลดความขดแยง อาจกลาวไดวา อ านาจของพนท (ทะเล) เปนปจจยหลกส าคญทงก าหนดวถชวต ก าหนดวถความขดแยงของชาวประมง ทะเลก าหนดการไหลเลอนเคลอนทของทรพยากร กจกรรมตางๆ ของผใชทรพยากรใหแปรเปลยนไปตามสภาวะของทะเล อ านาจรฐพยายามเขามาควบคมก าหนดการใชทะเล ในขณะเดยวกนทะเลกก าหนดอ านาจรฐเมอใดทอ านาจรฐไมสอดคลองกบธรรมชาตของทะเลอ านาจรฐกอาจกลายเปนปจจยสรางความขดแยงไดเชนกน อ านาจชมชนอยใกลชดกบพนททะเลเปนภาพสะทอนของอ านาจทะเลในรปกฎกตกาชมชน ทมกเชอมโยงกบระบบนเวศเขากบระบบเศรษฐกจวถท ากนของชาวประมง อ านาจตลาดหรออ านาจทนเปนปจจยทสอดแทรกอยในการใชทรพยากรหลายประเภท กรณของทรพยากรทะเลทนเปนตวก าหนดจ าแนกประเภทของผใชทรพยากรเปนเรอประมงขนาดตางๆ กน ก าหนด

C H A P T E R 13


387

มโนส านกในการลาแตละครง ในขณะททะเลเปนแหลงอปทานขนาดใหญ (supply) เขาสตลาดอตสาหกรรมอาหาร เมอใดทเกดการจบสตวน าลนเกน อ านาจของทะเลกจะปรากฏใหเหนในสภาวะทรพยากรเสอมโทรมไมสามารถฟนคนสภาพไดทน อ านาจพนททะเลในฐานะปจจยหลกนครอบคลมไปถงความขดแยงจากการใชทรพยากรประมง ดงความสมพนธระหวางคขดแยงทขนตอพนททเกดความขดแยงดวย ดงนน อ านาจของพนทโดยเฉพาะทะเลในประเดนความขดแยงจากการใชทรพยากร จงมความพเศษแตกตางจากการจดการทรพยากรชนดอน เชน ปาไม เหมองแร ทดน ฯลฯ ดงนน การจดการความขดแยงทค านงถงเพยงอ านาจรฐและการตอสกบอ านาจรฐจงอาจไมเพยงพอทจะเขาใจความขดแยงในบรบทของทะเล โดยเฉพาะหากพจารณาในมตของอ านาจ อ านาจของพนททะเลอาจเปนตวแปรหลกส าคญทจ าเปนตองพจารณา

ขอคนพบทางทฤษฏ โดยทวไปความขดแยงอาจเกดขนไดจากเรองของผลประโยชน ความสมพนธทางอ านาจ

ทไมเทากน เชน ในงานของ Johan Galtung (1969) กลาวถง ความขดแยงจากอ านาจและความสมพนธของคขดแยงวามลกษณะ 2 แบบ คอ มลกษณะสมมาตร หรออสมมาตร (symmetric Conflicts และ asymmetric Conflicts) ความขดแยงแบบสมมาตร (symmetric Conflicts) คอ คขดแยงมสถานะอ านาจเหมอนหรอเทากน มกจะเกดความขดแยงจากประเดนผลประโยชนทขดกน ความขดแยงจงเปนเรองของคนทมสถานะอ านาจไมตางกนมากนก ในขณะทความขดแยงแบบอสมมาตร (Asymmetric Conflicts) เปนความขดแยงทคขดแยงมสถานะหรออ านาจไมเทากนอยางเหนไดชด Giorgio Gallo กบ Arturo Marzano (2009) ไดแสดงใหเหนวา ความอสมมาตรยงสามารถอธบายไดจาก 3 รปแบบ คอ ความไมสมมาตรทางอ านาจ ยทธศาสตรหรอแทคตก และโครงสรางทเออใหคขดแยงคนหนงหรอกลมหนงมสถานะอ านาจเหนอคขดแยง กลาวอกอยางหนงคอ โครงสรางเออใหเกดความขดแยงทฝายหนงมสถานะสงกวาอกฝายหนง และการแกไขความขดแยงอาจจ าเปนตองเปลยนโครงสราง เพอเออใหอกฝายมสถานะตอรองสงขนแตกสงผลใหอกฝายทมอ านาจเหนอกวาเสยผลประโยชน หรอไดประโยชนลดลง (Tonut stalenoi, 2014, pp. 33-34) จากกรอบทฤษฎดงกลาวอาจน ามาใชพจารณาความขดแยงของชาวประมงได คอ เรอทมศกยภาพในการลาใกลเคยง จะมอ านาจใกลเคยงก น เรอทมศกยภาพในการลาตางกนสงมอ านาจไมเทากนเหลอมล าในเชงศกยภาพทสงผลตออ านาจ



388

ความสมพนธในทะเล เรอขนาดใหญมกไดเปรยบดวยอ านาจของทน ทวามขอจ ากดในเชงพนทบางพนทเชนเขตชายฝง เพราะในพนทเขตชายฝงมอ านาจของชมชนและรฐเปนต วชวยเรอทมศกยภาพนอยกวาใหมอ านาจในการตอรองเมอเกดความขดแยง อ านาจรฐกบอ านาจชมชนชวยปรบใหเรอขนาดเลกมอ านาจในระดบเดยวกบเรอขนาดใหญ แตในพนทนอกเขตชายฝงกฎหมายประมงไมเออมไปปกปองเรอประมงพนบานและกตกาชมชนกดแลเฉพาะเขตพนท ท าใหอ านาจ ทไมเทากนนนด ารงอยตอไปภายใตการแขงขนแบบตลาดทคนมทนมากกวายอมไดเปรยบ จนกวาจะมสงอน เชนความเอออาทรของคนทะเลดวยกนทพยงใหความตางทางอ านาจ หดแคบลง

จากกรณศกษาจงอาจสรปวา ความขดแยงทเกดขนในการใชทรพยากรทางทะเลของชาวประมง เปนความขดแยงทเชอมโยงประเดนอ านาจ และความสมพนธกลาว คอ การจดการกบความขดแยง เปนเรองของความสมพนธระหวางคขดแยงทเกดขนในอาณาบรเวณชายฝง และนอกชายฝงวาอยในสถานการณอะไร เปนคนในหมบานเดยวกน เพอนรวมต าบลจงหวด หรอเปนคนทไมรจกกนเลยมาจากทอน ในขณะเดยวกน ความขดแยงกเชอมโยงกบอ านาจตางๆ ทเขามามสวนในการจดการความขดแยง เชน อ านาจเชงวฒนธรรม อ านาจรฐ กตกาชมชน ทงน หากพจารณาในกรอบของอ านาจและความสมพนธระหวางคขดแยงแลว อาจอธบายสถานการณ ความขดแยงของชาวประมงไดผานกรอบตวแบบการวเคราะหความขดแยงของ Galtung (1969) คอ การพจารณาความขดแยงจากความสมพนธและอ านาจของคขดแยง ในรปของสมมาตรและอสมมาตรทางอ านาจกลาวคอ ความขดแยงระหวางชาวประมงทใชเครองมอตางชนดกนในเขตชายฝง ซงเปนความขดแยงระหวางคนในพนทเดยวกน หรอใกลเคยง เปนความขดแยงทคขดแยงมสถานะความสมพนธทางอ านาจไมตางกนมาก คอ ความขดแยงเปนเรองของผลประโยชนทขดกน ในการใชเครองมอ และพนท กรณเชนน ท าใหความขดแยงมกสนสดลงเมอสามารถตกลงผลประโยชนทพงพอใจทงสองฝงได เปรยบเสมอนคขดแยง บนทองถนนเมอเกดการปะทะกนกตกลงกนบนฐานของผลประโยชนอาจกลาวไดวา ความขดแยงในเขตชายฝงเปนความขดแยงแบบสมมาตรระหวางคขดแยง แมวาโดยธรรมชาตของศกยภาพเรอประมงขนาดเลกจะมศกยภาพนอยกวา แตกถกท าใหมอ านาจเทาเทยมหรอใกลเคยงกบเรอประมงขนาดใหญโดยพงพาผมอ านาจในชมชน เชน ผใหญบาน ผน าบารม หรอพงพากฎหมายหรอต ารวจ จะพบวา อ านาจชมชนเขามาท าหนาทใหอ านาจทไมเทากนระหวางคกรณแคบลง จนน าไปสการเจรจาตอรองได

C H A P T E R 13


389

ในทสด กลาวคอ อ านาจรฐและชมชนชวยการนตสทธเหนอพนทชายฝงใหกบเรอทมอ านาจนอย คอ มอ านาจอนเกดจากศกยภาพการลาต ากวาเรอขนาดใหญแตกไดรบการคมครองจากอ านาจชมชนและอ านาจรฐ ใหด ารงอยไดในความขดแยง ตอรองกนไดโดยไมจ าเปนตองใชความรนแรง ในอาณาบรเวณนอกเขตชายฝง เปนพนททคขดแยง คอ เรอประมงขนาดเลกไมไดรบการคมครองสทธในการจบสตวและอ านาจชมชนเออมไมถง มกเกดความขดแยงทเปนอสมมาตร กลาวคอ ความขดแยงในเขตนอกชายฝงเปนความขดแยงแบบอสมมาตรระหวางคขดแยง อ านาจรฐมแนวโนมเขาขางเรอประมงขนาดใหญ การตดตามชดเชยคาเสยหายกระท าไดยาก ดงนน ในพนททไมมตวแปรอ านาจชมชน ไมมอ านาจรฐทท างานเตมศกยภาพ หรอเออมไมถงเขตนอกชายฝง ไมมอ านาจวฒนธรรมความเปนเครอญาต คนทะเลดวยกนคอยโอบอมพยงคนทมอ านาจ นอยกวา ใหมอ านาจเพมขนจนตอรองกบคขดแยงได กอาจท าใหความขดแยงนนอยในรปของอสมมาตรซงมโอกาสทจะเกดความรนแรงไดเชนกน

ผลของการประกาศกฎหมายการท าการประมงฉบบลาสดไดก าหนดเขตการประมง เปน 2 สวนยงท าใหภายนอกเขตชายฝงเปนสทธการใชทรพยากรของเรอทมศกยภาพสง แตในขณะเดยวกนอกดานหนงกพทกษสทธชายฝงใหกบเรอประมงขนาดเลกดวย ทวาการก าหนดเขตดงกลาวกลายเปนความขดแยงระหวางรฐกบชาวประมงเพราะสงผลกระทบตอวถชวตชาวประมง

ความขดแยงทเกดภายในและนอกชายฝงจงเปนการผสมระหวาง สมมาตรและอสมมาตรทางอ านาจระหวางคขดแยง ซงปรบเปลยนไปตามพนทในการจบสตวน าหรอตามเขตการใชทรพยากร กลาวคอจะสมมาตรหรอไมสมมาตรยงขนตอเขตพนทของความขดแยงทเกดขนซงมอ านาจรฐ อ านาจชมชนคอยแทรกท าใหอ านาจของคขดแยงเทากน หรอเขาไปไมถงในบางพนท เขตชายฝงและนอกชายฝง อนเปนลกษะเฉพาะของความขดแยงทางทะเลทสอดคลองกบสภาพของธรรมชาตทะเลทเคลอนไหวอยเสมอทงผวน าและทรพยากรใตน าและสอดคลองกบวถของชาวประมงทเปนลกษณะคาดการณไดยาก (unpredictable)

จากกรณความเปลยนแปลงรปความขดแยงทเชอมโยงกบพนททะเลดงกลาวมาน จงอาจกลาวไดวา ความเขาใจความขดแยงนอกจากพจารณาความสมมาตรของอ านาจแลวด งท Galtung เสนอ ผลการศกษาน พยายามจะชใหเหนตอไปวาความเขาใจเรองอ านาจยงตองสมพนธกบพนททเกดเหตความขดแยงอกดวย โดยเฉพาะกรณของพนททะเลนน นอกเหนอจาก



390

อ านาจกบความสมพนธของคขดแยงยงมเรองพนทเขามาเกยงของสงผลตอการปรบเปลยนความสมพนธทางอ านาจ กลาวคออ านาจของคขดแยงเปลยนเมอพนทเปลยนไปดวย คอ ในเขตและนอกเขตชายฝงคขดแยงคเดมอาจปรบเปลยนจากความสมพนธทสมมาตรเปนอสมมาตรได ซงเมอกลบมาพจารณา Galtung พบวา เขาใหความส าคญกบอ านาจของคขดแยงแตมไดองกบเรองพนท จรงอยวาความสมพนธระหวางคขดแยงอาจเปลยนไดเมอ เวลา เปลยน แตกรณของทะเล อ านาจเปลยนเมอมการเปลยนจดเกดเหตความขดแยง หรอ พนท เปลยน ดงนน บทความนจงชวยใหกรอบวเคราะหของ Galtung เหนภาพของความขดแยงไดละเอยดขนผานการพจารณาพนท และท าใหเหนอ านาจและขอจ ากดของอ านาจซงแปรเปลยนไปตามพนท โดยเฉพาะอ านาจเหนอพนททะเล การปรากฏตวของอ านาจกบพนทมความสมพนธกน คอ ในททอ านาจรฐหรอชมชนไปถงกจะท าใหรปแบบความขดแยงเปลยนไปอนสะทอนใหเหนอกวา ความขดแยงไมอยนงมพลวตเปลยนไดเมอมเงอนไขของอ านาจและพนทเขามาเกยวของ ไมใชเฉพาะเรองอ านาจและเวลาหรอความสมพนธระหวางคขดแยงเทานนและชใหเหนวา การพจารณาเพยงประเดนความขดแยงโดยไมค านงถงพลวตการเปลยนแปลงพนทซงสมพนธกบอ านาจ อาจไมเพยงพอในการใชพจารณาความขดแยงในทะเล

ขอจ ากดของอ านาจรฐและชมชนในพนทนอกชายฝง หรอพนทความขดแยงทเปนอสมมาตรนน แททจรงกคอ พนททเสมอนสภาวะธรรมชาตแบบแนวคดของ Hobbes* ทไมมอ านาจรฐเออมถง จงท าใหผใชทรพยากรประมงตองดนรนดแลตวเองใหรอดพนจากภยอนตราย ทงทเกดจากภยธรรมชาตและภยจากเพอนมนษยคนทะเลดวยกน ดงนน เรอเลกทไมมอ านาจจงตองเอาตวรอดดวยการพงพาตวเองเปนหลก กระนนดงทไดกลาวไปแลววา ในสภาวะธรรมชาตทางทะเลกยงมแงมมของ “ชมชนจนตกรรมความเปนชาวทะเล” ทชวยประคบประคองใหการอยรวมกนในสภาวะธรรมชาต ไมเลวรายถงขนใชความรนแรงแกปญหาความขดแยง

* Thomas Hobbes ไดกลาวใน “Leviathan” วามนษยในสภาวะธรรมชาตราวกบด ารงอยในสภาวะสงคราม (a state of war) ททกคนตางหวาดระแวงไมไวใจกน (war of all against all) และมองวาชวตนนมความโดดเดยว, ยากแคน, นารงเกยจ, ปาเถอน และอายสน” (solitary, poor, nasty, brutish and short) โปรดดใน Bagby, Laurie M. (2007).

C H A P T E R 13


391

บทเรยนจากกรณศกษา จากการศกษาความขดแยงในบรบทของทะเล พบวา จ าเปนตองมการแกปญหาความ

ขดแยงอยางเปนรปธรรม ดงน เพอแกไขความขดแยงทไมสมมาตรระหวางคขดแยง อาจตองสรางทางเลอกใหชาวประมงพนบานพงพาทางเลอกอนในการท ากนมากขน เพอประคบประคองการใชชวตรายวน เชน สรางหลกประกน ความมนคงใหกบประมงพนบานใหมรายไดมาจากทางเลอกอนๆ นอกเหนอจากการจบสตวน า มแหลงทนทพงพาได หลกทรพยทอยอาศยมนคง มหลกประกนการเยยวยาภยตางๆ ทเกดในทะเลทงภยธรรมชาตและน ามอมนษย เปนตน สวนระยะยาวอาจตองเพมอ านาจใหคขดแยงทออนกวา โดยลดโอกาสการกอบโกยทรพยากรเกนก าลงผลตของธรรมชาตของเรอทมศกยภาพในการลาสง ใหอยในระดบอ านาจทไมหางกนมาก ทผานมาการแกไขความขดแยงอาศยแตเพยงกลไกชมชนซงบางชมชนไมมกลไกชมชนกตองพงพาตนเองซงไมเพยงพอ ทงน อ านาจรฐยงคงมความจ าเปนโดยเฉพาะการตรวจตราลาดตระเวน ตองการกลไกการจดการทเปนระบบซงทผานมา แมมการจดการแตในทางปฏบตไมสามารถด าเนนการไดตามทควรจะเปน รฐตองเขามาเสรมอ านาจทชมชนจดการไมไดเองดวย

การจดการทรพยากรทางทะเลยงมความจ าเปนตองสรางความมนคงใหเกดขนกบชาวประมง จากสภาพการท างานทเสยงภยตางๆ และการสญเสยทรพยสนอนเนองมาจากการใชพนททบซอนกน ควรมการจดการทเปนรปธรรมมากขน การสรางกลไกจดการความขดแยงทเปนสถาบนมความจ าเปนเชน เมอเกดเหตในทะเลในและนอกเขตชายฝง สามารถแจงใครไดบาง มขนตอนการรองเรยนการรบแจง การตดตาม หรอด าเนนคดหากจ าเปนอยางเปนรปธรรม การสรางหลกประกนวาความเสยหายจะไดรบการชดเชยเปนสงทสรางความมนคงใหกบการใชชวตไดมากขน กลไกตางๆ เหลานไมจ าเปนตองมาจากรฐฝายเดยว แตอาจสรางขนโดยความรวมมอของชมชนรวมกบรฐ หรอเอกชนกได เชน การท าประกนภยเรอประมงพนบานเรอประมงพาณชย ระบบการกยมเงนส าหรบชาวประมงพนบาน เปนตน การออกกฎหมายทไมสอดคลองกบความเปนจรงของวถชวตชาวประมงอาจตองพจารณาเสยใหม กฎหมายทเกยวของกบผคนจ านวนมากเชนน ถกประกาศใชในบรบทของรฐบาลทไมไดมาจากการเลอกตงจงสงผลใหขาดการเชอมโยงกบผมสวนไดสวนเสย อาท



392

อาท กล มชาวประมงตางๆ ขอบงคบตางๆ ทเกดข นตามมาอาศยอ านาจนายกรฐมนตรโดยตรง และคณะท างานทนายกรฐมนตรใชอ านาจตามมาตรา 44 แตงตงขนมา น าไปสปญหาหลงการบงคบใชหลายประการ ซงท าใหโอกาสทจะรบฟงความเหนทรอบดานเปนไปไดยากยง การตรากฎหมายทสอดคลองกบความตองการของผใชทรพยากรมความจ าเปนเพราะเมอกฎหมายไมตอบสนอง กอาจเปนการสรางความขดแยงระหวางรฐกบชมชนอนเนองมาจากกฎหมายทไมสอดคลองกบความเปนจรง

เจตนารมณของกฎหมาย ในเชงหลกการกฎหมายใชประเดนการคมครองทรพยากรเปนตวตง และเปาหมายเพอการยอมรบในเวทเศรษฐกจระดบโลก คอ EU กระนนขนตอนการบงคบใชกฎหมาย ยงขาดมาตรการรองรบสงคมทไดรบผลกระทบไมสามารถเยยวยาได ยงมชาวประมงพนบานทท ากนดวยเครองมอทใชมาชานานแตถกก าหนดใหผดกฎหมายในภายหลงจน ไมมทนเปลยนเครองมอใหถกกฎหมาย และไมไดรบการเยยวยาจากรฐ แมแตในระดบหมบานจนถงรฐบาลสวนกลาง ปญหาเชนนปรากฏในการใชทรพยากรอนๆ ดวยเชนกน อาท การไลทจากการประกาศเขตอทยานแหงชาตทบทท ากนดงเดมของชาวเขา เปนตน ดวยเหตนการเยยวยาจงเปนสวนหนงทจ าเปนตองมโดยมจ าเปนตองมาจากสวนกลางเสมอไป แตอาจมาจากความรวมมอในระดบชมชน รวมกบตวแทนอ านาจรฐในระดบตางๆ เพอเยยวยาชาวประมงทไดรบผลกระทบจากนโยบายหรอกฎหมาย

ขอค านงส าคญของการตรากฎหมาย นโยบาย การบรหารจดการประเดนทเกยวของกบ การใชประโยชนทางทะเล คอ เนองจากทะเลมความหลากหลายขององคประกอบทงทรพยากร ผใชทรพยากร ผมอ านาจตดสนใจในประเดนทะเล ฯลฯ แตละองคประกอบกมความซบซอนปลกยอยลงไป ดงนน การบรหารทรพยากรจงตองเนนพจารณาความแตกตางหลากหลายเหลาน ไมสามารถใชโครงสรางการจดการแบบระบบสายการบงคบบญชาจากบนลงลาง ยดแตเพยงกฎหมายซงไมสอดรบกบความเปนจรงทการใชประโยชนทางทะเลมความซบซอน บางครงการปลอยใหเกดชองวางทางกฎหมายแลวใชกตกาชมชนจดการแทนบางครงกลบลดความขดแยงไดมากกวา และชวยใหทกกลมมพนทท ากนรวมกนได เชนเดยวกบประเดนความขดแยงของกลมเรอประมงตางๆ ในพนทเมอเกดความขดแยงกเลอกทางออกโดยชมชนกอนทจะพงรฐ หรอประเดนเขตการใชพนทในแนวชายฝงกมการอนโลมใหผลดเปลยนหมนเวยนท ากนได ทกเครองมอ หรอมกตกาวาใครจะใชพนทตรงไหนเวลาใด รวมถงเรออวนลากกบเครองมออนๆ

C H A P T E R 13


393

ดวยเหตนการบรหารจดการเขตการใชประโยชนจงอาจใชรปแบบเดมๆ ไมไดอก

การท างานรวมกนของคนในพนทเปนสงส าคญ ตวแบบการตดสนใจอนๆ ทเนนการมสวนรวมของชมชนและรฐใหการรบรองมความจ าเปนตองน ามาใช เพอสอดรบกบประเดนปญหาอนเกดมาจากความซบซอนของความเปนทะเล ขอสงเกตจากกรณศกษา องคกรปกครองสวนทองถนเปนหนวยองคกรทอยใกลชดกบชมชนมาก ทวาในมตการจดการทรพยากรทางทะเลยงไมไดรบการยอมรบหรอใหอ านาจจากศนยอ านาจ อปท. ไมมพนทใหดแลทรพยากรธรรมชาตชายฝงและทะเลตามกฎหมาย ไมมกฎหมายรบรองอ านาจหนาทอยางชดเจน (มงสรรพ ขาวสะอาด, 2555, หนา 104) ปจจบนการบรหารจดการมกใชระบบตงคณะกรรมการทเกยวของจากหนวยงานภาครฐมารวมกนเปน ผมอ านาจตดสนใจ ซงมขอเสยตรงทหนวยงานเหลานนไมไดอยประจ าในพนท มกปรบเปลยนโยกยายตามวาระเปนประจ า การสนบสนนใหองคกรปกครองสวนทองถนมอ านาจเพมอาจเปนอกทางเลอกหนง ทชวยลดปญหากรมประมงขาดก าลงคน มงบประมาณไมเพยงพอได



394

รายการอางอง กนกพร เกษสวรรณ. (2546). แรงจงใจของชาวประมงพนบาน ในการจดการประมงรวม : กรณ ศกษา อาวบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการทรพยากร, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรมประมง. (2546). สถตการประมงแหงประเทศไทย พ.ศ. 2543. ม.ป.ท. ชลตา บณฑวงศ, ประเกยรต ขนพล, จกรพงศ ธนวรพงศ และเฉลมศร หนฤทธ. (2543). รายงาน ผลการศกษาวจย. "หวโทง": พฒนาการ ลกษณะ และการปรบตวของชาวประมง พนบานอนดามน. กรงเทพฯ: โครงการความรวมมอเพอการฟนฟทรพยากรธรรมชาต อนดามน. ชยยนต ประดษฐศลป และชยณรงค เครอนวน. (2555). ความไมเปนธรรมทางดานสขภาพกบ การปฏรประบบทนนยม: กรณศกษาโครงการจดตงนคมอตสาหกรรมเหลก จงหวด จนทบร. กรงเทพฯ: สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เทพกร ณ สงขลา. (2541). การน าโครงการพฒนาประมงทะเลชายฝงพนบานไปปฏบต : กรณศกษาหมบานประมงทะเล จงหวดพทลง . วทยานพนธรฐประศาสนศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชารฐประศาสนศาสตร, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม. ประภสสร เดชาภมณฑ. (2543). ความขดแยงระหวางกลมประมงพนบานและกลมประมงปลา กะตกปนไฟ : ศกษาเฉพาะกรณ จงหวดสงขลา. วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต, คณะรฐศาสตร, มหาวทยาลยรามค าแหง. ประภาส ปนตบแตง และอนสรณ อณโณ. (2545). ขบวนการเครอขายประมงพนบานภาคใต

กรณศกษาสมชชาชาวประมงพนบานอนดามน. ใน ผาสก พงษไพจตร และคณะ, บรรณาธการ. วถชวต วธส : ขบวนการประชาชนรวมสมย. เชยงใหม: ส านกพมพตรส

วน. ปรตตา หวงเกยรต. (2557). ตาดดาว มอจบหางเสอ และเรอประมง. วนทคนขอมล 20 ธนวาคม

2559, จาก https://waymagazine.org/local-fisheries/

https://waymagazine.org/local-fisheries/

C H A P T E R 13


395

ภทราวรรณ สนนไทย. (2548). การมสวนรวมของชาวประมงพนบานในการอนรกษทรพยากร ชายฝง: บรเวณปากแมน าบางปะกง. ฉะเชงเทรา: ส านกวทยบรการและเทคโนโลย สารสนเทศ มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร. มนสศร ลกรกษ. (2543). ภมปญญาทองถนในการท าประมงเพอการอนรกษทรพยากรชายฝง

กรณศกษาชมชนประมงพนบาน บานแหลมมะขาม ต าบลเขาไมแกว อ าเภอสเกา จงหวดตรง . วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการจดการมนษยกบสงแวดลอม, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

มงสรรพ ขาวสะอาด และคณะ. (2555). องคกรปกครองสวนทองถนกบการจดการ ทรพยากรธรรมชาต:อ านาจปญหาและขอเสนอเชงนโยบาย. เชยงใหม: มลนธสถาบนศกษานโยบายสาธารณะ.

เมเยอร, เบอรนารด เอส. (2553). พลวตการจดการความขดแยง (บรรพต ตนธรวงศ, ผแปล). กรงเทพฯ: คบไฟ.

วฒนา สกณศล. (2544). สภาพเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของชมชนประมงรอบอาว ปตตาน: การเปลยนแปลงปญหาและการปรบตว เอกสารทางวชาการ. ปตตาน: ศนยวจยมนษยศาสตรและสงคมศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน. วนด มาแปน. (2554). วถชวตชาวประมงพนบาน หมบานคลองเทยน อ าเภอชะอ า จงหวด เพชรบร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. วฒชย ศรประเสรฐกล. (2553). ผลกระทบของการกดเซาะชายฝงทะเล ทมตอการเปลยนแปลง ของชมชน กรณศกษา ชมชนบานขนสมทรจน จงหวดสมทรปราการ. วทยานพนธการ ผงเมองมหาบณฑต, คณะสถาปตยกรรมศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ศรสมภพ จตรภรมยศร. (2546). การสงเสรมเครอขายสนบสนนการมสวนรวมและการกระจาย

อ านาจสทองถน : กรณศกษา องคกรชมชนประมงพนบาน จงหวดปตตาน. นนทบร: สถาบนพระปกเกลา.



396

สมศกด จงตระกล. (2556). การด าเนนการทางปกครองในการแกไขความขดแยงระหวางผ ประกอบอาชพประมงบรเวณอาวบานดอน จงหวดสราษฎรธาน. กรงเทพฯ: วทยาลย การยตธรรมทางปกครอง ส านกงานศาลปกครอง. สราวธ ศรวงศ, สายสนย จกษอนทร และสวมล เสรเผาวงศ. (2557). รายงานการประเมน สถานการณและศกยภาพของพนท ต าบลแหลมกลดและไมรด จงหวดตราด. มลนธ Mangrove for the future. เอกสารเผยแพร. สธรา ชยรกษา. (2544). วถชวตของครวเรอนประมงพนบาน : กรณศกษาเปรยบเทยบระหวาง ครวเรอนประมงพนบานบรเวณอาวไทยกบบรเวณทะเลสาบสงขลา จ.สงขลา. วทยานพนธสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต, สาขาสงคมวทยา, มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สภาวด เชอพราหมณ. (2556). พลวตวถชวตพนถนของชมชนและเรอนในลมทะเลสาบสงขลา. วทยานพนธปรชญาดษฏบณฑต, คณะสถาปตยกรรมศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. อศวน แกวพทกษ. (2558). บทบาท ผลกระทบ และมาตรการแกไขเกยวกบแรงงานขามชาตใน เขตชมชนชาวประมงของจงหวดชายแดนไทย - กมพชา : กรณศกษา อ าเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต, สาขาการปกครองทองถน, มหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณ. Bagby, L. M. (2007). Hobbes's leviathan: reader's guide. London: Continuum. Benedict, A. (1991). Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Brooklyn, New York: Verso. Bennett, N. J., Dearden, P. Murray, G. & Kadfak, A. (2014). The Capacity to Adapt?: Communities in a Changing Climate, Environment, and Economy on the Northern Andaman Coast of Thailand. Ecology & Society, 19(2), 239-259. Galtung, J. (1996). Peace by peaceful means: Peace and conflict, development and civilization. London: Sage Publications.

C H A P T E R 13


397

Galtung, J. (2009). Theories of conflict. Definitions, Dimensions, Negations, Formations. Retrieved July 1, 2017, from http://www.transcend.oerg/files/ Galtung_Book_Theories_Of_Conflict_single.pdf Giorgio, G. & Marzano, A. (2009). The Dynamics of Asymmetric Conflicts: The Israeli - Palestinian Case. Retrieved July 1, 2017, from https://journals.lib.unb.ca/index. Php/jcs/article/view/15231/19943 Khemakhunasai, P. (2007). State Policies and Conflicts in the Access of Coastal Resources : A Comparative Study of Small-Scale Fishermen. Journal of Population and Social Studies, 16(1), 79-104. Nasuchon, N. & Charles, A. (2010). Community Involvement in Fisheries Management: Experiences in the Gulf of Thailand Countries. Marine Policy, 34(1), 163-169. Pomeroy, R. S. (1995). Community-Based and Co-Management Institutions for Sustainable Coastal Fisheries Management in Southeast Asia. Ocean & Coastal Management, 27(3), 143-162. Pomeroy, R., Parks, J., Pollnac, R., Campson, T., Genio, M. Marlessy, C., Holle, E., Pido, M., Nissapa, A., Boromthanarat, S. & Nguyen Thu Hue. (2007). Fish Wars: Conflict and Collaboration in Fisheries Management in Southeast Asia. Marine Policy, 31(6), 645-656. Satumanatpan, S., Senawongse, P., Thansuporn, W. & Kirkman, H. (2014). Enhancing Management Effectiveness of Environmental Protected Areas, Thailand. Ocean & Coastal Management, 89, 1-10. Tan-Mullins, M. (2007). The State and Its Agencies in Coastal Resources Management: The Political Ecology of Fisheries Management in Pattani, Southern Thailand. Singapore Journal of Tropical Geography 28(3), 348- 361.



398

Tonut, S., (2014). “The People’s War” and Johan Galtung’s Conflict Models.

Retrieved July 1, 2017, from http://revad.uvvg.ro/files/ nr12/3.Ionut_Stalenoi.pdf

Documents

POLITICAL LAW BURAPHA · 2018. 10. 10. · Author: Windows User Created Date: 10/5/2018 4:35:11 PM