O PORIJEKLU PASA

Savez između pasa i ljudi, datira najmanje 14.000 godina unazad. Tokom ovog perioda, pas je evoluirao toliko da je postao jedna od najvarijabilnijih životinjskih vrsta.

Danas, bilo koja od 300-400 postojećih rasa (zvanično priznatih je 336), drastično se razlikuje u veličini (od 1,5 do preko 75 kg), vrsti i tipu dlake, boje i uopšteno morfološkim osobinama.

Ponašanje i svojstva koja posjeduju današnji psi često jako variraju od pasmine do pasmine, te se stoga, psi danas koriste da bi obavili jako širok dijapazon zadataka koje ljudi od njih zahtijevaju, uključujući čuvanje stoke, vuču saonica, uništavanje štetočina (glodari), traženje nestalih osoba ili žrtava katastrofa, pomaganje hendikepiranim osobama, i naravno, pronalaženje, lov i donošenje divljači.

Ipak, prije 14.000 godina, nije bilo domaćih pasa. Postojali su vukovi, šakali i kojoti, svi potencijalni preci današnjih pasa-ali pasa nije bilo. Pitanja kao što su: geografski lokalitet porijekla pasa, identitet pretka od kojeg je potekao pas, i najinteresantnije, zašto i kako je pas postao domestificirana vrsta, udružena sa čovjekom, su prilično kontroverzne teme

Domaći pas je pripadnik porodice Canidae, grupe karnivora koja obuhvata 36 vrsta. Porodica obuhvata vukove, šakale i lisice, kao i kojote, Afričke divlje pse i rakunopse. U okviru porodice, pas je najbliži srodnik vukovima, šakalima i kojotima, obzirom da sve vrste imaju isti broj hromosoma i da su sposobne za međusobno razmnožavanje sa fertilnim potomstvom.

Ova osobina, čini sve nabrojane vrste potencijalnim precima današnjeg psa, i smatralo se da su sve one imale učešća u nastajanju pasa.

Na primjer, nobelovac Konrad Lorenz, dao je teoriju da su i vukovi i šakali preci današnjih pasa, s tim da su neke pasmine potomci vukova, a druge, opet potomci šakala (Lorenz 1954). Međutim, mnoge morfološke studije i studije o ponašanju ukazale su na to da su psi potomci vukova ( Zimen, 1981).

U novije vrijeme, istraživanja sekvenci DNA, koriste se u rješavanju pitanja pretka psa. Sve studije u kojima je korištena ova metodologija ukazuju na vuka kao najbližeg divljeg srodnika današnjeg psa. Studija, koju su proveli Vila et al. (1997), istražila je mitohondrijalnu DNA(mtDNA) od nekoliko vrsta Canida.  mtDNA sekvence su istražene od 162 vuka iz 27 Evropskih populacija, Bliskog Istoka, Sjeverne Amerike i Azije; 140 pasa od 67 pasmina, 5 kojota, 2 zlatna šakala, 2 crnoleđa šakala i 8 Abisinijskih šakala. mtDNA se nasljeđuje samo preko majke, za razliku od nukleidne DNA (u jezgru ćelije), koja se nasljeđuje i od oca i od majke. Region u mtDNA, (kontrolni region), odabran je zato što evoluira veoma brzo, a pošto su psi tako mlada vrsta, samo rapidna evolucija regiona u DNA može pokazati bilo kakve razlike između različitih tipova pasa.

Rezultati studije, pokazali su, da su sekvence mtDNA kod pasa različite od onih kod šakala i kojota na najmanje 20 mjesta, dok su sekvence pasa i vukova veoma slične – u jednom slučaju identične. Ovo ukazuje da je vuk predak psa. Analiza sekvenci pasa i vukova pokazuje da su psi potekli od najmanje dva jedinstvena pretka, što opet ukazuje da se pripitomljavanje pasa u prošlosti desilo najmanje dva puta. Takođe je interesantno spomenuti da su jedinke iz iste pasmine ponekad imale veoma različite sekvence, što ukazuje na veliki udio hibridizacije između različitih tipova pasa prije nego što su formirane današnje «čiste» rase.

Danas, malo je sumnji u tvrdnju da je pas nastao od vuka, iako je bilo moguće da su se dešavala sporadična ukrštanja između pasa i šakala ili kojota tokom vremena. Psi i vukovi, se tretiraju kao jedna vrsta od strane pojedinih naučnika, s tim da je pas (Canis lupus familiaris) pripitomljeni varijetet ili podvrsta vuka (Canis lupus). I pored ovoga, Canis familiaris se još uvijek koristi od većine kao naučno ime za psa.

STAROST PSA

Opisana studija, Vila et al. (1997), koristila je sekvence DNA u pokušaju da procijeni starost psa kao vrste, koristeći «molekularni sat». Obzirom da DNA sekvence od dvije evolucione linije, akumuliraju promjene u toku vremena, broj nukleotidnih razlika u DNA sekvencama između dvije vrste, može biti upotrijebljen da se procijeni vrijeme koje je proteklo od razdvajanja te dvije vrste.  Ovaj «sat», korišten u studiji, određen je koristeći razlike u sekvencama DNA između vuka i kojota, vrsta, koje su se razdvojile prije približno jedan milion godina. 

Upoređivanje sekvenci DNA vuka i psa vršeno je sa aspekta očekivanog broja promjena tokom vremena, te je procijenjeno da su se najraniji psi pojavili prije oko 135.000 godina. Ova procjena je jako daleko od bilo kojih prethodnih procjena o starosti pasa kao vrste. Ova procjena stavljena je pod lupu velikog broja naučnika (Federoff and Nowak, 1997).  Obzirom da mtDNA sekvence imaju visoku i promjenjljivu ratu promjena tokom vremena, procjena da su se psi pojavili prije preko 100.000 godina, prilično je nesigurna. Rata promjena u mtDNA između pasa i vukova može biti jako različita od one između vukova i kojota, obzirom da se psi razmnožavaju dva puta godišnje a kojoti i vukovi samo jednom. Procjena se ne slaže sa podacima dobijenim od većeg broja uzoraka mtDNA pasa i vukova (Savolainen et al., 2002). Ova studija, ukazala je da su se psi vjerovatno pojavili prije oko 15.000 godina.

Arheološki nalazi ukazuju da su se psi pojavili otprilike prije 14.000 godina. Najstariji otkriveni dio kosti psa, potiče iz Njemačke i datira od prije 14.000 godina. Nešto mlađi nalazi potiču iz Izraela (12.000 godina). Najstariji ostaci pasa pronađeni na Američkom kontinentu potiču iz Jute (Danger Cave) i datiraju između 9.000 – 10.000 godina unazad. Rani psi su svakako morfološki bili jako slični vukovima, pa je moguće da su vrlo stari fosili pasa često determinisani kao fosili vukova. U svemu, rani arheološki nalazi pasa su vrlo siromašni, obzirom da većina nalazišta iz Paleolitika sadrži vrlo malo ostataka Canida, a i ti ostaci su svedeni na djeliće kostiju, koje je jako teško precizno identifikovati.

Nema sumnje da su se psi pridružili ljudima u ranom Neolitiku, što dokazuje veliki broj slika u pećinama i na stijenama koje prikazuju ljude sa psima, te glinene skulpture pasa, pronađene u jugozapadnoj Aziji, Iraku, Turskoj, te u manjem obimu u Africi, Engleskoj i Danskoj. Jedan primjer je slika, otkrivena u Iraku, a prikazuje ljude u lovu na jelena zajedno sa psima koji imaju kovrčave(zavrnute) repove. Druga Neolitička slika prikazuje neku vrstu pra-goveda okruženu psima sa kovrčavim repovima i čovjeka sa kopljem.

Kada je pripitomljen prvi pas?Pas je jedina domaća životinja, koja je nađena širom svijeta prije 15-og vijeka, a naveli smo da je pas potekao od vuka, vrste koja je rasprostranjena u Holarktičkoj oblasti. Ove činjenice otežavaju određivanje regiona odakle su psi potekli, kao i pitanje da li su psi Novog Svijeta potomci pasa Starog Svijeta ili su rezultat odvojenog procesa pripitomljavanja. Dvije studije su posvećene ovom problemu.

Rezultati ukazuju na to da su i antički i današnji psi potomci vukova iz Starog Svijeta. Ovo bi značilo da su ljudi koji su naselili Američki kontinet prije 12 – 14.000 godina morali donijeti i pse sa sobom, obzirom da nema dokaza za odvojen proces pripitomljavanja u Novom Svijetu. Ako su se psi pojavili prije 12 - 14 000 godina, njihovo širenje na nekoliko kontinenata moralo je biti jako brzo u relativno kratkom vremenu.  Velika genetska varijacija nađena u mtDNA sekvencama antičkih američkih pasa ukazuje da su psi donijeti iz Evroazije već bili prilično genetički različiti. Interesantno je spomenuti da neki od antičkih Sjevernoameričkih pasa posjeduju mtDNA sekvence, koje nisu nađene ni kod jednog od preko 350 današnjih pasa. Autori studije smatraju, da je ovo zbog toga što su Sjevernoamerički psi u suštini, zamijenjeni psima Starog Svijeta, masovnim ukrštanjem u prošlosti. Rezultati studije o današnjim Meksičkim golokožim psima (Xoloitzcuintli), idu u prilog ovome (Vila et al., 1997). Ova pasmina postoji najmanje 2000 godina, ali današnji predstavnici imaju mtDNA haplotipove koji se ne mogu razlikovati od haplotipova Evropskih pasa, što ukazuje da je ova pasmina obimno ukrštana sa psima iz Starog Svijeta u prošlosti.

Proces pripitomljavanja

ZAKLJUČAK???