Embed Size (px)
Citation preview
Hvert skal haldið?
Árið 2016
Hluti 1 – Efnahagsleg staða og málin sem verða í brennidepli
Janúar 2016
Hvert skal haldið?
• Horfur á árinu 2016 eru almennt góðar. Íslenska hagkerfið er í örum vexti, tekjujöfnuður er hvergi meiri og kaupmáttur
launa nálgast nú það sem mest var fyrir efnahagshrunið. Mikil sókn er í innlendri ferðaþjónustu og sjá flest allar
atvinnugreinar fram á aukna fjárfestingu og ráðningar á árinu sem nú er í hönd. Við það bætist að samningar við
kröfuhafa fallinna fjármálafyrirtækja munu skila ríkissjóði töluverðum tekjum sem gefur færi á að bæta skuldastöðu
ríkisins töluvert.
• Þrátt fyrir góða stöðu má finna blikur á lofti. Þjóðin eldist hratt og hlutfall fólks á vinnualdri mun fara ört lækkandi á
komandi árum. Aukinn fjöldi aldraðra mun kalla á umtalsvert aukin útgjöld ríkisins til heilbrigðis- og velferðarmál auk þess
sem ófjármagnaðar lífeyrisskuldbindingar hins opinbera nálgast gjalddaga. Á sama tíma eru skuldir ríkissjóðs enn miklar,
jafnvel að teknu tilliti til stöðuleikaframlaga, og mun vaxtabyrðin að viðbættum ófjármögnuðum lífeyrisskuldbindingum
halda áfram að sliga ríkissjóð verði ekki aðhafst.
• Ýmis stór mál liggja fyrir á nýju ári. Tryggja þarf farsælt afnám hafta, ná samstöðu um bætt vinnumarkaðslíkan og tryggja
aðhald í opinberum rekstri. Sé ætlunin að draga úr vaxtakostnaði þarf að selja eignir og setja skýr og bindandi markmið
um aðhald í opinberum rekstri.
• Eldri þjóð dregur úr nýliðun á vinnumarkaði og haldi hagkerfið áfram að vaxa í takt við langtímameðal mun það kalla á
aukinn fjölda erlendra starfsmanna. Hækkun lífeyrisaldurs til samræmis við auknar ævilíkur og útskrift nemenda úr
framhaldsskóla við 18 ára aldur með styttingu námstíma til stúdentsprófs og skólaskyldu frá 5 til 15 ára er til þess fallið
að auka bæði framleiðni og nýliðun á vinnumarkaði. Slík breyting, þó til góðs, myndi engu að síður ekki brúa
mannaflaþörfina nema að hluta. Auk þess að auðga samfélagið með meiri fjölbreytni og styrkja innlent hagkerfi með
vinnu sinni mun fjöldi erlendra starfskrafta breyta ásýnd samfélagsins á komandi árum. Breytingin er í senn óumflýjanleg
og eftirsóknarverð en kallar á skýra stefnu í innflytjendamálum.
2
Hvert skal haldið?
1. Hverjar eru horfurnar fyrir árið 2016?
2. Málin sem verða í brennidepli
Kaupmáttur ráðstöfunartekna meiri en 2007
Á árunum 2006-2008 jukust ráðstöfunartekjur heimila skarpt. Það mátti rekja til almennrar launahækkana en ekki síður til
vaxtar fjármagnstekna. Fjármagnstekjurnar byggðu ekki á traustum grunni eins og síðar kom í ljós þegar þær hurfu í
hruninu. Við mat á kaupmáttarþróun síðustu ára er eðlilegra að leiðrétta fyrir fjármagnstekjum.
Heimildir: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs4
100
120
140
160
180
200
220
240
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
Ráðstöfunartekjur með og án fjármagnstekna- vísitala = 100 árið 1994
Ráðstöfunartekjur alls Ráðstöfunartekjur án fjármagnstekna
* Áætlun fyrir árið 2015, m.v. Meðalhækkun kaumáttar launa
Laun á Íslandi í alþjóðlegum samanburði
54.700
38.900
52.400
37.500
44.400
33.600
48.700
30.200
42.800
29.700
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
Fyrir skatta og bætur Eftir skatta og bætur
Meðalárstekjur einstaklings í kaupmáttarleiðréttum USD 2016
Noregur Ísland Svíþjóð Danmörk Finnland
Heimildir: OECD, Taxing Wages. Árið 2016 framreiknað frá 2014 miðað við launa- og gengisþróun
*Árið 2016 framreiknað frá 2014 miðað við launa- og gengisþróun
5
Tekjujöfnuður mestur á Íslandi
0 10 20 30 40
Ísland 2014Noregur
Ísland 2013SlóvakíaSlóveníaTékkland
SvíþjóðHolland
FinnlandBelgía
AusturríkiDanmörk
MaltaUngverjaland
SvissÞýskaland
ÍrlandFrakkland
BretlandLúxemborg
EvrópusambandiðEvrusvæðið
PóllandKróatía
KýpurÍtalía
EistlandSpánn
RúmeníaPortúgal
GrikklandLitháenLettlandBúlgaría
Serbía
Gini stuðull (2013)
0 2 4 6 8 10
Ísland 2014Noregur
Ísland 2013TékklandFinnlandHolland
SlóvakíaSlóveníaSvíþjóðBelgía
AusturríkiMaltaSviss
UngverjalandDanmörk
FrakklandÍrland
BretlandLúxemborgÞýskaland
KýpurPólland
EvrópusambandiðEvrusvæðið
KróatíaEistland
ÍtalíaPortúgalLitháenLettland
SpánnBúlgaría
GrikklandRúmenía
Serbía
Fimmtungastuðull (2013)- Ráðstöfunartekjur 20% tekjuhæstu
einstaklinganna sem hlutfall af 20% tekjulægstu
6 Heimildir: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs
Lágmarkslaun og bætur TR hafa hækkað langt umfram almenn laun
Heimildir: Tryggingastofnun, útreikningar SA
218
216
161
90
110
130
150
170
190
210
230
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Kaupmáttur launa, lágmarkslauna og lágmarksbóta TR frá 1995
Kaupmáttur lágmarksbóta TR Kaupmáttur lágmarkslauna Kaupmáttur launa skv. launavísitölu
7
Hverjar eru horfurnar á árinu 2016?
8
Aukin bjartsýni, aukin neysla
okt-nóv: 8%
-30%
-25%
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Kortavelta og einkaneysla- raunbreyting milli ára
Kortavelta Einkaneysla
0
20
40
60
80
100
120
140
160
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
Samspil væntinga og neyslu
Einkaneysla, árleg br. (v.ás)
Væntingavísitala Gallup (h.ás)
9 Heimildir: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs
Nýskráningar bifreiða taka við sér, en um helmingur þeirra eru nú bílaleigubílar
5%
8%
13%13%
12%
12%
9%11%
12%
23%
25%56%
45%
43%39%
43%
48%
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*
Nýskráningar nýrra fólksbifreiða - fjöldi í þúsundum og sem hlutfall af heild
Einstaklingar og fyrirtæki Bílaleigur
Heimildir: Bílgreinasambandið, Samgöngustofa, Greining Íslandsbanka
*Árið 2015 frá jan-okt
10
Áfram er spáð kröftugum hagvexti
Heimild: AGS
Svo virðist sem hagvöxtur hafi, að Írlandi undanskildu, hvergi verið meiri en á Íslandi á árinu sem leið. Spá
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins fyrir árið 2016 gerir ráð fyrir að Ísland muni áfram verma annað sætið með 3,7% hagvöxt .
3,7
-2
-1
0
1
2
3
4
5
Árið 2016: Hagvaxtarspá AGS fyrir OECD ríkin- magnbreyting á VLF
11
Kjarasamningar hafa ótvíræð áhrif á verðbólgu
Heimild:Hagstofa Íslands
-8%
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
jan.11 maí11 sep.11 jan.12 maí12 sep.12 jan.13 maí13 sep.13 jan.14 maí14 sep.14 jan.15 maí15 sep.15
Verðbólga og undirliðir - ársbreyting
VNV Innlendar vörur Innfluttar vörur
Kjarasamningar 2011 Kjarasamningar 2014 Kjarasamningar 2015
Miklar launahækkanir kjarasamninganna 2011 skiluðu sér í hærra verðlagi, verðbólga það árið mældist tæp 8%. Hófstilltari
kjarasamningar ársins 2014 skiluðu hins vegar minni verðbólgu og miklum kaupmáttarvexti. Kjarasamningar síðasta árs geta
því miður seint talist ábyrgir og þrátt fyrir að verðbólgan sé enn undir markmiði Seðlabankans þá er innlend verðbólga komin
í 5% og verði ekki áframhald á lækkun hrávöruverðs og styrkingu krónu má ætla að framundan sé mikil verðbólga.
12
Viðskiptakjör voru hagstæð á síðasta ári, en verðum við eins heppin árið 2016?
Heimild: Seðlabanki Íslands
Margt hefur snúist á sveif með Íslendingum á undanförnum árum. Verð á helstu útflutningsvörum landsins hafa hækkað
töluvert á sama tíma og mikilvæg aðföng eins og olía hafa lækkað í verði. Áframhald þeirrar þróunar er hvergi nærri í hendi
og töluverð óvissa er á komandi ári.
80
90
100
110
120
130
140
150
160
199
9
200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
200
7
200
8
200
9
201
0
201
1
201
2
201
3
201
4
201
5
Útflutningsverð sjávarafurðavísitala janúar 1999 = 100
Verð sjávarafurða alls (v. ás) Verð botnfisks (v. ás)
0
20
40
60
80
100
120
140
200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
200
7
200
8
200
9
201
0
201
1
201
2
201
3
201
4
201
5
Olíuverð á heimsmarkaði- Brent, $/tunnu
13
Seðlabankinn beitir vaxtatækinu. Ólík viðbrögð við ólíkum kjarasamningum
Heimildir: Seðlabanki Íslands
2
3
4
5
6
7
nóv.10 jún.11 des.11 júl.12 jan.13 ágú.13 mar.14 sep.14 apr.15 okt.15
Virkir stýrivextir- frá ársbyrjun 2011
Vextir hækka eftir
kjarasamninga 2011
Vextir hækka í kjölfar
kjarasamninga 2015
Kjarasamningar 2011 Kjarasamningar 2014 Kjarasamningar 2015
Vextir lækka eftir
kjarasamninga 2014
Seðlabankinn brást við miklum launahækkunum 2011 með hækkun vaxta og hafa viðbrögð hans hafa verið svipuð í kjölfar
kjarasamninganna á síðasta ári. Árið 2014 leiddu ábyrgir kjarasamningar hins vegar til þess að verðbólgan hjaðnaði og
lækkaði Seðlabankinn stýrivexti í kjölfar þeirra samninga.
14
Verðbólgu hefur verið ofspáð og aðhaldið því meira en stefnt var að
Heimildir: Seðlabanki Íslands, útreikningar efnahagssviðs
Þrátt fyrir lága verðbólgu voru stýrivextir hækkaðir um 125 punkta árið 2015. Frekari vaxtahækkanir hafa verið boðaðar á
þessu ári gangi verðbólguspá Seðlabankans eftir. Hingað til hefur Seðlabankinn spáð mun meiri verðbólgu en síðan hefur
raungerst. Verbólguhorfur hafa enn sem komið er ekki versnað ólíkt því sem gert var ráð fyrir og hefur raunvaxtastigið
haldist hærra fyrir vikið.
2,5
2,32,1
1,31,1
1,5
2 1,9
3,2
2,7
33,2
3,13,1
2,7
3,3
0
1
2
3
4
1F 2014 3F 2014 1F 2015 3F 2015
Verðbólguspá Seðlabankans og rauntölur- breyting frá fyrra ári
Rauntölur
Spá Seðlabankans birt ári fyrr
0
1
2
3
4
5
6
7
8
jan.11 sep.11 maí12 jan.13 sep.13 maí14 jan.15 sep.15
Virkir stýrivextir Seðlabankans (%)
Stýrivextir hækkuðu
um 1,25% á árinu
15
Þjónustuútflutningur heldur uppi viðskiptaafgangi við útlönd
Heimildir: Seðlabanki Íslands, Hagstofa Íslands
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Vöxtur undirliða landsframleiðslu- vísitölur, 100 árið 2008
Vöruútflutningur Þjónustuútflutningur
Verg landsframleiðsla Þjóðarútgjöld
Vöxtur þjónustugreina og vægi þeirra í útflutningi er til marks um breytingu á íslensku hagkerfi. Hagvöxtur frá því
efnahagsbatinn hófst hefur verið keyrður áfram af útflutningsgreinum. Er svo komið að viðskiptaafgangurinn er að öllu leyti
tilkominn vegna sölu á þjónustu, þar sem aftur er orðinn halli á vöruskiptum við útlönd.
16
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
Vöru- og þjónstujöfnuður% af VLF
Vöruskiptajöfnuður Þjónustujöfnuður
Þjóðin hefur greitt niður skuldir þensluáranna og erlenda staðan sjaldan verið betri
-800
-700
-600
-500
-400
-300
-200
-100
0
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015
Hrein erlend staða þjóðarbúsins- sem % af VLF
Hrein erlend staða
Hrein staða miðað við uppgjör þrotabúa
17 Heimildir: Seðlabanki Íslands, útreikningar efnahagssviðs
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Skuldir heimila og fyrirtækja- sem hlutfall af VLF
Hvert skal haldið?
1. Hverjar eru horfurnar fyrir árið 2016?
2. Málin sem verða í brennidepli
1. Afnám hafta
Fyrsta skref Annað skref Þriðja skref
Þrotabú föllnu bankanna eru í þann mund að hefja, eða hafa þegar hafið, útgreiðslur. Fyrstu skref í átt að losun hafta hafa
því verið tekin. Til stóð að halda aflandskrónuútboðið haustið 2015, en nú við upphaf árs 2016 hefur það hvorki verið haldið
né boðað. Mikilvægt er að ekki verði slegið slöku við svo unnt verði að losa um höft á innlenda aðila sem allra fyrst.
19
Aflandskrónuútboð
1. Afnám hafta
Fyrsta skref Annað skref Þriðja skref
Þrotabú föllnu bankanna eru í þann mund að hefja, eða hafa þegar hafið, útgreiðslur. Fyrstu skref í átt að losun hafta hafa
því verið tekin. Til stóð að halda aflandskrónuútboðið haustið 2015, en nú við upphaf árs 2016 hefur það hvorki verið haldið
né boðað. Mikilvægt er að ekki verði slegið slöku við svo unnt verði að losa um höft á innlenda aðila sem allra fyrst.
20
Aflandskrónuútboð
1. Afnám hafta
?Fyrsta skref Annað skref Þriðja skref
Þrotabú föllnu bankanna eru í þann mund að hefja, eða hafa þegar hafið, útgreiðslur. Fyrstu skref í átt að losun hafta hafa
því verið tekin. Til stóð að halda aflandskrónuútboðið haustið 2015, en nú við upphaf árs 2016 hefur það hvorki verið haldið
né boðað. Mikilvægt er að ekki verði slegið slöku við svo unnt verði að losa um höft á innlenda aðila sem allra fyrst.
21
Aflandskrónuútboð
1. Afnám hafta
?Fyrsta skref Annað skref Þriðja skref
?
Þrotabú föllnu bankanna eru í þann mund að hefja, eða hafa þegar hafið, útgreiðslur. Fyrstu skref í átt að losun hafta hafa
því verið tekin. Til stóð að halda aflandskrónuútboðið haustið 2015, en nú við upphaf árs 2016 hefur það hvorki verið haldið
né boðað. Mikilvægt er að ekki verði slegið slöku við svo unnt verði að losa um höft á innlenda aðila sem allra fyrst.
22
Aflandskrónuútboð
2. Umbætur á vinnumarkaðslíkani
Kjarasamningar á almennum vinnumarkaði
„Merkið“
Kjarasamningar smærri hópa á
almennum vinnumarkaði
Kjarasamningar opinberra starfsmanna
Launaskrið.
Jafnstaða á milli almenns og opinbers
vinnumarkaðar
23
3. Endurskoðun peningastefnunnar
Þegar Seðlabankinn hækkaði vexti sína í sumar þá lækkaði langtímakrafa á skuldabréfamarkaði um tíma. Þau öfugsnúnu
áhrif má fyrst og fremst rekja til innkomu erlendra aðila á skuldabréfamarkaðinn. Þrátt fyrir að lækkun ávöxtunarkröfu
óverðtryggðra bréfa hafi að hluta gengið tilbaka þá endurspeglar þróunin sl. sumar þá stöðu að Ísland er lítið land með
sjálfstæða peningastefnu. Viðskipti fárra aðila geta nægt til að hnökrar myndist í miðlunarferli peningastefnunnar.
Heimildir: Macrobond, Seðlabanki Íslands
2
3
4
5
6
7
8
sep.11 apr.12 okt.12 maí13 nóv.13 jún.14 des.14 júl.15 jan.16
Virkir stýrivextir og ávöxtunarkrafa óverðtryggða ríkisbréfa- frá nóvember 2011
Virkir stýrivextir RB 22 RB 31
Seðlabankinn hefur hækkað vexti
um 125 punkta
24
4. Dugar fjármálaregla hins opinbera til að tryggja aukin aga á góðæristímum?
Vonandi mun ný fjármálaregla kalla fram aukið aðhald í rekstri ríkissjóðs. Reynsla síðustu þensluára sýnir hins vegar glöggt
að afkoma er ekki fullnægjandi mælikvarði á aðahaldssemi opinberra fjármála. Kosningafrumvarp ríkisstjórnarinnar mun líta
dagsins ljós næsta haust en almennt er slakað nokkuð á útgjöldum í aðdraganda kosninga. Áhugavert verður að sjá hvort
ný fjármálaregla muni knýja fram aukinn aga á útgjaldahliðinni.
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
1985-1987 1996-2001 2003-2007 2016-2019
Síðustu þensluskeið: Útgjöld hins opinbera og hagvöxtur- raunbreyting milli ára á útgjöldum og VLF
Ríkisútgjöld Hagvöxtur
?
Heimildir: Ríkisreikningar, Fjárlagafrumvarp 2016
Mun ný
fjármálaregla knýja
á um aukið aðhald?
25
Að lokum
26
Aukin umsvif en hófleg kampavínsneysla
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18.000
80
90
100
110
120
130
140
150
2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 áætlun 2015
Umsvif í hagkerfinu og kampavínsneysla landsmanna
Kampavínssala, lítrar (h.ás) Landsframleiðsla, vísitala (v.ás)
*áætlun fyrir árið 2015
Heimildir: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs27
Þrátt fyrir að Íslendingar hafa náð fyrra framleiðslustigi þá eru landsmenn enn nokkuð hóflegri í kampavínsneyslu sinni en
árin fyrir hrun. Hófsemdina má telja ákveðið heilbrigðismerki þó það megi rökræða eins og annað.
Þorsteinn Víglundsson
Framkvæmdastjóri
sími: 591-0001
Hannes G. Sigurðsson
Aðstoðarframkvæmdastjóri
sími: 591-0022
Ásdís Kristjánsdóttir
Forstöðumaður efnahagssviðs
sími: 591-0080
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir
Forstöðumarður mennta- og
nýsköpunarsviðs
sími: 591-0014
Hörður Vilberg
Forstöðumaður samskipta
sími: 591-0005
