Upload
lynga
View
229
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ENDOKRİN SİSTEMEndokrin sistem,
sinir sistemiyle işbirliği içinde çalışarak vücut
işlevlerini kontrol eder ve vücudun farklı bölümleri arasında iletişim sağlar.
2
TANIMLAR
3
Vücutta iki tip bez bulunur:
Endokrin Bez:
– Kanalları yoktur, salgılarını hücreler arası boşluğa salgılarlar
– Salgılarını iletmek içen kan akımını kullanırlar
– Hormon salgılarlar
– Parakrin ve otokrin bezler de endokrin bezlerdir
Ekzokrin Bez:
– Kanalları vardır
– Ürünlerini kanalları aracılığı ile vücut boşluklarına salgılarlar
– Ter bezleri, tükürük bezleri, sindirim salgıları salgılayan bezler vb.
4
Tiroidbezi
Kan akımı
Endokrin hücreler
Hormon salgısı
Ekzokrin hücreler
Kanal
Deri
Ter bezi
EKZOKRİN BEZ
ENDOKRİN BEZ
5
Hormon
– Endokrin bezler tarafından salgılanan ve sadece hedef
hücrelerde etkili olan kimyasal maddelerdir
Hormonların başlıca işlevi
– Hücrelerin işleyişini değiştirerek homeostazı korumaktır
Hedef hücreler
– Bir hormona duyarlı almaçları barındıran, dolayısıyla
hormonun etkisini gösterebildiği hücrelerdir
TANIMLAR
Endokrin organ, kan akımı, hormon, hedef hücre etkileşimi
6
Hormonlar, sadece kendilerine duyarlı reseptörleri barındıran hedef hücrelerde etkili olabilirler
7
Endokrin Sistemin Genel ÖzellikleriEndokrin ve sinir sistemleri kimyasal sinyaller aracılığı ile haberleşir
•Nöronlar, sinapsta postsinaptik nöronu etkileyen nörotransmiterler salgılar
•Endokrin bezler, özel hedef hücrelerde etkisini gösteren hormonları kan akımına salgılar
Sinir Sistemi Endokrin Sistem
Hücreler Nöronlar Bez epitel hücreleri
Kimyasal sinyal Nörotransmiter Hormon
Etki alanı Postsinaptik hücredeki reseptörler
Hedef hücredeki reseptörler
Etki hızı Saniyeler Saniyeler ile saatler arasında
Etki süresi Uyarı devam etmezse çok kısa
Salgı durduktan sonra kısa bir süre sonra durabilir veya günlerce sürebilir
Tablo….. Endokrin ve sinir sistemlerinin karşılaştırılması.
Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
Sinir uyarısı
Kan akmı
Nöronlar
sinir
uyarılarını
iletir
Bez hücreleri
hormonu kan
akımına
salgılar
Nörotransmiter
sinapsa salgılanır
Post-sinaptik
hücre yanıtlar
Hedef hücreler
(hormon reseptörünü
bulunduran hücreler)
hormona yanıt verir
Hormonlar diğer
hücreleri etkilemez
8
SİNİR SİSTEMİNİN ETKİSİ
ENDOKRİN SİSTEMİN ETKİSİ
HORMONLARIN İŞLEVLERİ
10
1. Aşağıdaki fonksiyonları düzenler:
– Vücut iç ortamının kimyasal içeriği ve hacmi
– Enerji dengesi ve metabolizma
– Düz ve kalp kaslarının kasılması
– Bezlerin salgı üretimi ve salgılaması
– Bazı bağışıklık sistemi aktiviteleri
2. Büyüme ve gelişmenin kontrolü
3. Üreme sisteminin çalışmasını düzenler
4. Sirkadyen ritmin korunmasını sağlar
12
HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI
Hormonlar kimyasal olarak iki gruba ayrılır:
1.Steroid veya steroid benzeri hormonlar:
• Cinsiyet hormonları
• Adrenal korteks hormonları
2.Steroid olmayan hormonlar:
• Aminler
• Peptidler
• Glikoproteinler
Steroid olmayan hormonlar
• Çoğu amino asitlerden sentezlenir
• Suda çözünürler
• Salgılayıcı keseciklerde depolanırlar
• Büyük moleküler ağırlığa sahiptirler
– Hücre zarından geçemezler
– Almaçları hücre zarında bulunur
Steroid veya streroid benzeri hormonlar
• Kolesterolden sentezlenir
• Depolanmazlar
• Lipidde kolayca çözünürler
• Hücre zarından kolayca geçerler
• Küçük moleküler ağırlığa sahiptir
• Hücre zarından geçebilirler
• Almaçları sitoplazmada ve çekirdek zarında bulunur
ENDOKRİN SİSTEMİN KONTROLÜ
• Endokrin sistemin ana kontrol merkezi hipotalamustur
• Sinir sistemi ve kan düzeyindeki değişim de endokrin sistemden hormon salgılanma düzeyini kontrol eder
16
Ön
Arka
ArkaÖn
17
Sinir Sistemi
(a) (b) (c)
Hedef hücreler
Etki
Hedef hücreler
Etki
–
– – –
Anterior hipofiz bezi
Etki
Hipotalamus
Periferal
Endokrin bez
Hedef hücreler
Endokrin
bez
Plazma madde
düzeyinde
değişim
Endokrin
bez
Hormon Salgısının Kontrolü
Hipotalamus, Sinir Sistemi ve Plazma (kan plazması) madde konsantrasyonunun hormon salgı düzeyine etkisi
Ön
Çevre
18
Hormon Salgısının Kontrolü
Negatif geri bildirim, hormon salgı düzeyinin düzenlemesinde temel
mekanizmadır.
engellenir
uyarılır
19
Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
TiroidMeme
bezi
Over TestisKemik Kas
Ön Hipofiz Hormonları
Hipotalamus Hormonları
GHRH
BH
salgılatan
faktör
SS
Somatostatin
PRF
Prolaktin-
salgılatan
faktör
PIH
Prolaktin-
salgısını
İnhibe eden
hormon
TRH
Tirotropin-
salgılatan
hormon
CRH
Kortikotropin-
salgılatan
hormon
GnRH
Gonadotropin-
salgılatan
hormon
GH
Büyüme
hormonu
PRL
Prolaktin
TSH
Tiroid-
Stimüle edici
hormon
ACTH
Adrenokortikotropik
hormon
LH
Luteinleştirici
hormon
FSH
Folikül
stimüle edici
hormon
Yağ
dokusu
Adrenal
korteks
20
HİPOFİZ BEZİBeyin tabanında yerleşmiştir
İki farklı bölümden oluşur:
•Ön hipofiz (adenohipofiz)
•Arka hipofiz (nörohipofiz)Ön
Ön
Arka
Arka
21
Hipotalamusun Hipofiz Üzerindeki Etkisi• Hipotalamustan salgılanan ‘hormon salgılatan hormonlar’ ön
hipofiz hücrelerini uyararak ön hipofiz hormonlarının salgılanmasını sağlar
• Hipotalamustan gönderilen sinir uyarıları, arka hipofizden hormon salgılanmasını sağlar
Kılcallar
Hipotalamus
Ön hipofiz lobu
Ön hipofizin
salgı
hücreleri
Salgılatıcı
hormonları
salgılayan
nöronlar
Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
Arka hipofiz lobu
Salgılatıcı
hormonları
salgılayan
nöronlar
Kılcallar
Ön Hipofiz Bezi Hormonları-1HORMON ETKİSİ
Büyüme Hormonu(BH)
Karaciğer, kas, kemik, kıkırdak ve diğer dokuları uyararak ederek insülin benzeri büyüme faktörleri(IGF)’ni sentezlemelerini ve salgılamalarını sağlar. IGF’ler hücrelerin büyümesini, protein sentezini, doku onarımını, lipolizi ve kan glikoz düzeyinin artmasını sağlar.
Tiroid Stimüle Edici Hormon (TSH)
Tiroid bezinde, tiroid hormonlarının (T3 ve T4) üretilmesini ve salgılanmasını tetikler.
AdrenokortikotropikHormon (ACTH)
Adrenal korteksten mineralokortikoid hormonların (özellikle kortizol) salgılanmasını tetikler.
Ön Hipofiz Bezi Hormonları-2HORMON ETKİSİ
Folikül Stimüle Edici Hormon (FSH)
Kadınlarda, dişi yumurta hücresinin gelişimini başlatır, overlerden östrojen hormonu salgılanmasını tetikler.
Erkeklerde, testislerin sperm üretimini tetikler.
LüteinleştiriciHormon (LH)
Kadınlarda, östrojen ve progesteron hormonu salgılanmasını, ovulasyonu, korpus luteumungelişimini tetikler.
Erkeklerde, testislerde testosteron hormonu üretimini tetikler.
Prolaktin (PL) Meme bezlerinden süt salgılanmasına katkıda bulunur.
Melanosit StimüleEdici Hormon (MSH)
Beyin aktivitesini etkiler; Fazla miktarda üretildiğinde derinin renginin koyulaşmasına yol açar.
25
Arka Hipofiz Hormonları
• Yapısal olarak sinir lifleri ve nöroglia içerir
• Sinir lifleri hipotalamustan başlar
• İki hormon salgılar:
• Antidiüretik hormon (ADH) veya vazopresin
• Oksitosin
Ön Arka
Arka Hipofiz Bezi HormonlarıHORMON ETKİSİ
Antidiüretik Hormon(ADH) veya Vazopresin
• İdrar üretimini azaltarak vücut sıvı miktarını korur• Terleme yolu ile sıvı kaybını azaltır• Damar daralması ile kan basıncını artırır
Oksitosin • Doğum sırasında uterus kaslarının kasılmasını sağlar
• Meme bezlerindeki hücrelerin kasılmasınıtetikleyerek süt salgısını sağlar
Tiroid Bezi• Tiroid bezi iki lobdan oluşur, şekli kelebeğe benzer• Larinksin hemen altında trakenin üst ön bölümünde yerleşmiştir
Tiroid bezi 3 hormon üretir:• T3 (tri-iyodotironin)• T4 (tiroksin)• Kalsitonin
Tiroid Bezi Hormonları
HORMON ETKİSİ
Tiroksin (T4) Karbonhidratlardan enerji elde edilmesini artırır Protein sentezini artırırBüyümeyi hızlandırırSinir sistemi aktivitesini artırır
Tri-iyodotronin(T3)
T4 hormonun etkileri ile aynı, ancak 5 kat daha fazla etkili
Kalsitonin Kan kalsiyum ve fosfat düzeylerini düşürür. Bu etkisini şu yollarla gerçekleştirir:1. Kemiklerden kalsiyum ve fosfatın serbest
bırakılmasını engeller2. Kalsiyum ve fosfatın kemiklerde
depolanmasını artırır3. Böbreklerden kalsiyum atılımını artırır
Paratiroid Bezleri
• Paratiroid bezleri, tiroid bezinin arkasında yerleşmiştir• Sarı-kahverengi renkte 4 adet paratiroid bezi bulunur
• Paratiroid bezleri 1 hormon üretir:• Paratiroid hormonu veya
parathormon (PTH)• Paratiroid hormonu, kan
kalsiyum düzeyinin yükselmesini sağlar
HORMON ETKİSİ
Paratiroid Hormonu(Parathormon)
Kan kalsiyum düzeylerini artırır.
Bu etkisini şu yollarla gerçekleştirir:1. Kemiklerden kalsiyumun serbest
bırakılmasını tetikler2. Böbreklerden kalsiyum atılımını azaltır3. Böbreklerin D vitaminini aktifleştirmesini
uyarır. • Aktif D vitamini bağırsaklarda kalsiyum
emiliminin artırır
Paratiroid Hormonunun Fonksiyonları
Adrenal Bezler• Adrenal bezler (böbrek üstü bezler) , böbreklerin üzerinde
yerleşmiş piramit şeklinde yapılardır
Adrenal Bezler• Adrenal bezin iki farklı bölümünden (adrenal korteks ve adrenal
medulla) hormon salgılanır
Adrenal bezden salgılanan hormonlar•Adrenal korteks hormonları
• Aldesteron• Kortizol• Androjen hormonlar
•Adrenal medulla hormonları• Epinefrin• Norepinefrin
Adrenal Korteks HormonlarıHORMON ETKİSİ
Aldesteron Mineralokortikoid olarak da bilinir, çünkü sodyum ve potasyum gibi minerallerin konsantrasyonunu düzenler.Böbreklerde sodyum tutulumunu ve potasyum atılımını artırır
Kortizol Glukokortikoid hormondur, 1.Çeşitli dokularda protein sentezini engelleyerek kan amino asit konsantrasyonunu artırır 2.Adipoz dokudan yağ asitlerinin serbest bırakılmasını tetikler. Böylece yağ asitlerinin enerji kaynağı olarak kullanımını artırır ve glikozun enerji kaynağı olarak kullanımını azaltır3.Karaciğer hücrelerinin, karbonhidrat dışındaki maddelerden glikoz sentezlemesini (glukoneojenez) tetikler. Böylece kan glikoz konsantrasyonunu artırır
Androjen hormonlar
Erkek androjen hormonlarıdırBu hormonlar gonadlardan cinsiyet hormonlarının salgılanmasını ve üreme organlarının erken dönemdeki gelişimlerini uyarırlar.
Adrenal Medulla Hormonlarının EtkileriEtkilenen yapı ya da işlev
Epinefrin Norepinefrin
Hücre reseptörü Hem alfa hem beta (kalp, akciğer, iskelet kası damarları) reseptörlerini etkiler
Sadece alfa reseptörlerini etkiler (atardamarlarda bulunur)
Kalp Kalp atım hızı artarKasılma kuvveti artar
Kalp atım hızı artarKasılma kuvveti artar
Kan damarları İskelet kasının kan damarları genişler. Böylece uçlardaki direnç düşer
İskelet kaslarına kan akımı artar, bu nedenle deri ve iç organlardaki damarlar daralır
Kan basıncı bir miktar artar Damar daralmasından dolayı kan basıncında ciddi artış
Hava yolları Gevşeme gerçekleşir Bir miktar gevşeme gerçekleşir
Karaciğer Glikojenin glikoza parçalanmasını uyararak kan glikoz konsantrasyonunu artırır
Kan glikoz düzeyi üzerinde çok az etkilidir
Metabolik hız Artar Artar
Pankreas Bezi• Pankreas, sol üst karın boşluğunda, midenin arkasında yer alan
yaprak şeklinde bir bezdir. • İki tip salgı bezine sahiptir: Ekzokrin ve Endokrin
Pankreas BeziEndokrin bölümün islet hücrelerinden 3 hormon salgılanır:•Glukagon
Alfa hücrelerinden salgılanır•İnsülin
Beta hücrelerinden salgılanır•Somatostatin
Delta hücrelerinden salgılanır
Pankreas Hormonları ve İşlevleri
HORMON İŞLEV
Glukagon Kan glukoz düzeyini artırır•Karaciğerin glikojeni parçalamasını ve karbonhidrat dışı maddelerden glikoz sentezlemesini tetikler•Yağların parçalanmasını tetikler
İnsülin Kan glikoz düzeyini azaltır•Glukozdan glikojen sentezini hızlandırır•Karbonhidrat dışı maddelerden glukoz sentezlemesini engeller•Adipoz ve kas hücrelerinin zarlarından glukozungeçişini artırır. •Amino asitlerin hücrelere taşınmasını artırır, protein ve yağ sentezini tetikler
Somatostatin • Karbonhidratların düzenlenmesine katkıda bulunur
42
DİĞER ENDOKRİN ORGANLARPineal Bez
•Melatonin salgılar
•Sirkadyan ritmi düzenler
Timus Bezi
• Timosin hormonu salgılar
• Bazı lenfositlerin gelişimini destekler
• Bağışıklık sisteminde önemli rol oynar
Üreme Organları
• Yumurtalık, östrojen ve progesteron hormonlarını salgılar
• Testisler, testosteron hormonu salgılar
• Plasenta östrojen, progesteron ve gonadotropin hormonlarını salgılar
Diğer Organlar: Sindirim bezleri, kalp ve böbrekler
Yumurtalık Hormonları ve İşlevleri
HORMON İŞLEVLERİ
Östrojen ve Progesteron
• Kadın ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ve sürdürülmesi• Foliküllerin olgunlaşması ve yumurtlama sürecinin düzenlenmesi• Menstürasyon sürecinin düzenlenmesi• Gebeliğin devamının sağlanması• Meme bezlerinin süt salgılamaya hazırlanmasıOverler
Testis Hormonları ve İşlevleri
HORMON FONKSİYONLARI
Testosteron • Doğum öncesi testislerin gelişimini tetikler• Sperm üretimini düzenler• Erkek ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ve sürdürülmesi
Testisler
Böbrek ve Hormonları
HORMON İŞLEVLERİ
Renin • Aldesteron salgılanması ve damarlarındaralması yoluyla kan basıncını artıran süreçlerde rol alır
Eritropoetin (EPO) • Kırmızı kan hücresi üretimini artırır
Kalsitriyol(D vitamininin aktif formudur)
• Diyetle alınan kalsiyum ve fosfor emilimini artırır
46
Endokrin Sistemde Yaşlanma Sürecinde Gerçekleşen Değişiklikler
• Endokrin bezlerin boyutu küçülür
• Büyüme hormonu düzeyleri düştüğünden kas kuvveti azalır
• Karaciğer ve kalpte yıkım hızı yavaşladığından ADH düzeyleri artar
• Kalsitonin düzeyleri düşer; osteoporoz riskini artırır
• PTH düzeylerindeki değişiklik osteoporoz riskini artırır
• İnsülin direnci gelişebilir
• Melatonin salgısı biyolojik saati etkiler
• Timosin üretimi düşerek enfeksiyon riskini artırır