Svetosavlje.org :: Bibliote a :: ???????? :: LatinicaProtojerej Jovan Brija RECNIK PRAVOSLAVNE TEOLOGIJE [sadr aj] A B V G D E Z I J K L M N O P R S T U F H C CPPAD (gr. ???pat?????? a a?t? a, praroditeljs i greh): proces orupcije i raspadanja oji se zavr ava smrcu, uveden u ljuds u prirodu Adamovim grehom (v. ADAM). Pad je "greh prirode" ili "smrt prirode" (Sveti Ma sim Ispovedni ), to jest odvajanje prirode od njene ontolo e veze sa Bogom, izlaza cove a iz bo ans og plana i njegov o ustaljenje, stalnim degradiranjem, u drugom nacinu ivota, u materijalnoj sferi egzistencije. Stanje cove ovog ontolo og pada predstavlja jednu od osnovnih bibli js ih tvrdnji: "Jer svi sagrije i e i li eni su slave Bo ije" (Rim. 3,23), "a plata za g rijeh je smrt" (Rim. 6,23). Sveto Pismo upotrebljava razne izraze i analogije ra di opisa pada ao gubljenja prvobitnog blagodatnog stanja ("zatvaranje" raja, Po st. 3,24; "smrt u grehu", Jn. 8,24). Pojam idolopo lonstva (Pon. za . 32,16-18; Mt. 6 24; Rim. 1,25; 1. Kor. 10,14) mo da najbolje u azuje na stanje cove ovog pad a ao religioznog bica, jer idolopo lonstvo pretpostavlja potpuno izvrtanje pore t a izmedu Boga i cove a, relativizaciju i izopacenje duhovnih i moralnih vredno sti.Sve hri cans e onfesije saglasne su da Novi Zavet govori o gubljenju prvobitnog b lagodatnog stanja zbog prarodipeljs og greha (Rim. 5, 12-14). Ipa , one se razli uju ad govore o meri i nacinu na oji je pad o tetio li Bo iji u cove u (v. li ). Naravno, ne mo e se dati potpuna definicija li a oji se sacuvao u cove ovoj o tece noj prirodi. Katolic a teologija ogranicava efe at pada na gubljenje natprirodno g dara. Protestantizam govori o radi alnoj propasti ljuds e prirode i njenog odn osa sa Bogom i tvorevinom; odatle i cove ova nemoc da ivi bezgre nim ivotom. Bla eni A vgustin (354-430), u svojim raspravama sa pelagijanstvom, nagla ava pojam paloga c ovecanstva, "massa damanata Pravoslavlje smatra da je pad cove ovo povlacenje iz zajednice sa Bogom i slabljenje li a Bo ijeg u cove u. Cove je padom izgubio put a upodobljavanju Bogu, ali je i tad sacuvao mogucnost da ponovo stupi u dijalo g s Njim.Zaista, noetic i organ, ogledalo u ojem se refle tuje Bog, padom je oslabljen j e i pomracen. Du a je zavedena od strasti i stvorenih stvarnosti, postav i idolopo l onic om. Po to joj je uzeta slava oja je obavija e na pocet u, o o nje sada ru i tam a greha i nerazumne pometnje (Simeon Metafrast, Parafraza na Ma arija Egipats og , 37, Rum. filo ., tom 5, str. 314). I pored svega toga cove poseduje perspe ti vu spasenja. Bez pisanog ot rivenja, razumni cove mo e u svojoj prirodi i u tvore vini da razli uje posledice, zna e i dela Tvorca. Pravoslavlje je priznalo da pr irodna religija, oja se nadahnjuje osmic im Ot rivenjem Logosa, ima pozitivnu vrednost za prehri cans u filosofiju (Rim. 2,14). Uostalom, istorija po azuje da c ove u svim vremenima uspeva da bude protiv idolopo lonstva, protiv ga enja vredno sti i moralne pometnje.Ne poricuci neophodnost cove ovog is upljenja (Rim. 5,6-10; 1. Tim. 1,15; Tit 3, 4-7) ao dela bo ans og cove oljublja (Jn. 3,16-17) - is azanog u rtvi jedinog posr edni a izmedu Boga i ljudi, Bogocove a Isusa Hrista (1. Tim. 2,5-6) - pravoslavn a teologija nacelno svagda po azuje potpuno poverenje u cove ovu su tinu ao ta vu , da le, i posle greha. "Zato oni oji se po ore, posle Svetog r tenja, volji zlo ga, i ispunjuju ono to on hoce, ustranjuju se od svete banje r tenja, po Davidovim recima (Ps. 57,4). Jer, niti menjamo prirodu u ojoj smo sazdani, niti se selim o iz nje, nego buduci sazdani od Boga ao dobri (jer Bog nije stvorio zlo), nego ostajuci nepromenjivi po prirodi u ojoj smo sazdani, ono to odaberemo i hocemo po dragovoljnom izboru, to i cinimo, bilo dobro ili zlo" (Sveti Simeon Novi Bogo slov, 225 glava, 90, Rum. filo ., tom 6, str. 92).PALAMIZAM (po imenu Svetog Grigorija Palame (1296-1359), proslavljan Druge nedel je Casnoga posta): teologija bo ans ih nestvorenih energija. Svoju teolo u sintezu protiv latins ih sholastic ih teologa Palama je formulisao oslanjajuci se prete no na is ustvo svetih isihasta (v. isihlzlm), citajuci naro-cito Psevdo-Ma arija, Svetog Ma sima Ispovedni a i Jovana Damas ina. Palamizam (vidi op irnije izlaganje ujedinici ENERGIJE), mo e se rezimirati ova o:a) Protivno onima oji ucahu da Tavors a svetlost be e samo "simvol" Hristovoga bo a nstva, Sveti Grigorije Palama po azuje da je ta svetlost energija oja zraci iz bo ans e su tine, ao izlivanje Svetoga Duha, da je uipostazirana i nestvorena i da nema sopstvenu ipostas. Blagodat je "izbijanje" Boga iz Sebe, sijanje a vani Nj egovog licnog nevidljivog li a.b) Protiv Varlaama, oji je obo enje svodio na prosto podra avanje Boga, Palama je r azvio ucenje da je obo enje stvarno ucestvovanje, licno op tenje sa Bogom, bez me anja prirode. Obo ujuca blagodat jeste pojava oja prenosi silu iz obo ene Hristove cove cans e prirode u na ivot; otud je spasenje tajanstvena promena cove a u boga.v) Pored sveg Bo ijeg prisustva u Njegovim nestvorenim energijama, tajna Njegove s u tine ostaje nepoznata. Poznanje znaci neposredno sjedinjenje sa Bogom, prodiranj e u unutra njost Boga oli o je dopu teno cove u, mada on ni ad nece moci da sobom s hvati i iscrpe bo ans u su tinu.Palamina teorija ne podrazumeva odvajanje su tine i energija u bo anstvu, niti, pa , apsorbovanje cove a u su tinu Boga, a o ialamizmu podmece rimo atolic o tumacenj e, oje izbegava da napravi neposrednu vezu izmedu do trine o blagodati i do tri ne o obo enju (v. OBO ENjE).PATRISTIKA - PATROLOGIJA: istorija i sadr aj ucenja Otaca Cr ve, sa eto ao Tradicij a i prihvaceno zajednic i od cele Cr ve u jednom periodu cr vene istorije; Tradi cija ojom se prenelo i asimilovalo apostols o ucenje u autenticnom i normativno m obli u. Obicno se smatra da se lasicni period patristi e zavr ava sa Svetim Jov anom Damas inom (753), ali to ne znaci da se patristic i duh nije nastavio. Sve vi e pravoslavnih teologa govori o neopatristici, u oju u ljucuju narocito vizant ijs e bogoslove i pisce od XIII do XV ve a oji su razvili i sintezovali ne a od tradicionalnih ucenja. Pa ris ic a tradicija ima ara ter dogmats e sinteze na ojo j su radili: ap-stols i mu evi, apologete, mucenici, ispovednici, cr veni pisci, O ci Cr ve. Ovde cemo napomenuti ne oli o znacajnijih imena iz Istocne Cr ve. Ignjatije, epis op grada Antiohije u Siriji (98-117), osuden na smrt za vreme ca ra Trajana, poslan pod stra om u Rim; na putu se zaustavio u Smirni, oda le pi e pis ma Cr vama u Efesu, Magneziji, Tralisu i Rimu, zatim u Troji, oda le pi e pisma Cr vama u Filadelfiji i Smirni ao i Poli arpu Smirns om. On uvodi u opticaj osnov ne pojmove teolo og recni a:"Ovaploceni Bog" (Efescima 7,2), "Bog-Hristos" (Smirnjanima 10,1), "Hri canin", "H ri canstvo", "vaseljens a (saborna, atolicans a) Cr va" ("Gde je Hristos, tamo je i atolicans a (saborna) Cr va" - Smirnjanima 8,2), "le besmrtnosti", Evharist ija (Efescima 20,2). Ignjatije je sacinio potpun opis jerarhijs e stru ture Cr v e: bez epis opa - oji predstavlja Oca, bez prezvitera - oji predstavljaju s up inu apostola, i bez da ona - oji su sli a Hristova, ne mo e postojati Cr va (Tral ijancima, 3). "Kao to Gospod Isus Hristos ni ta nije ucinio bez Oca, isto ta o ne t reba da ucinimo ni ta bez epis opa i sve teni a" (Magne anima 7,1). Ignjatije podvlaci dis ontinuitet izmedu hri canstva i judejstva (Magne anima 8, 1), mada priznaje da su proroci u svojim propovedanjima predo usili Jevandelje (Filadelfijcima 5,2). Pobijajuci gnosticizam, on potvrduje autenticnost Isusovog cove tva (Tralijancima 9-10) i Njegovoga stradanja (Smirnjanima 2-4). Ignjatije je epis op-muceni bez premca. Hri canin je po njemu "Bogonosac" (Te?f????), uceni spreman da, roz raj nje patnje, postane "p enica Bo ija" (Rimljanima 2,2; 4,1). Didahi ili Ucenje Dvanaestorice Apostola, vero vatno napisano u Siriji o o 100. godine, jedna vrsta Apostols e Tradicije, obuhvata ucenje o "dva puta", ivota i s mrti, ao i pravila u pogledu bogoslu enja i osudu la nih proro a. Jerma, obraceni rob, pisac spisa Pastir, za oji Irinej (u spisu Protiv Jeresi) a e da ima autoritet biblijs ih njiga, mada su mu mnogi drugi taj autoritet negi rali. Sveti Atanasije, u Pashalnom pismu, (373), u ojem govori o novozavetnom anonu, ubraja ga medu njige oje je prihvatila Cr va. Na raju Jermin Pastir ip a nije prihvacen u anon.Justin (+ o o 165), neznabo ac iz Palestine, obraceni filosof, predavao je u Rimu, gde je i obezglavljen pred prefe tom Rusti om. Pisac dveju Aiologija i Razgovor a sa Judejcem Trifonom (napisani izmedu 110-117), Justin uoblicava prvo licno pr edstavljanje hri cans e teologije na temelju poru e primljene od Apostola. Da bi p odr ao ontinuitet Staroga i Novoga Zaveta, on pribegava teologiji Logosa: Hristos je vecni, bo ans i Logos, cija se semena nalaze u prehri cans oj filosofiji, u star ozavetnom za onu i prorocanstvima. Sredi njost Logosa u tvorevini, u istoriji, u r eligiji i ljuds om razumu, do azuje univerzalnost hri canstva. Sveti Justin prvi d aje do aze o Tajnama i hri cans om bogoslu enju. Kr tenje se vr i u ime Svete Trojice (P rva apologija, gl. 61). Evharistija je "telo i rv ovaplocenog Isusa (Idem, gl. 66), hleb osvecen molitvom (epi leza)". Cr vena ustanova, Evharistija i prirodni elementi formiraju neras idivo jedinstvo, predstavljaju odnos izmedu Hristovog Ovaplocenja i tela i rvi. Kliment Ale sandrijs i, pore lom iz Atine, posle 180. godine nasledni je Panten ov u upravljanju atihet-ps om Ale sandrijs om olom. Iz potrebe da uvede hri-p can s u veru u intele tualne rugove svog vremena, on sastavlja prva sistemats a teo lo a izlaganja oriste-pci se terminima pagans e filosofije: Protrepti , Stromatu ( arenica, Cilim), Pedagoga. U tom sistemu Sveto Pismo ima sredi nje mesto. Teologi ja crpe sav svoj so , ivot i disanje iz Pisma (Stromata 7,1,1). Zato hri canstvo tr eba shvatiti ao istins i "gnosis". Za razli u od Tertulijana, oji stavlja u an titezu Jevandelje i filosofiju, "maj u svih jeresi", Kliment ima pozitivan stav prema filosofs oj spe ulaciji. Filosofija je za njega u izvesnom smislu priprema za Jevandelje.Istorija hri cans e literature poznaje jo jednog Klimenta, epis opa Rima, onoga oj i je napisao najstariji hri cans i spis posle Novoga Zaveta, Poslanicu Korincanima (napisana o o 95. god.). O o 170. godine Dionisije, epis op orints i, a e rims om epis opu Sotiru da je pismo Klimentovo do lo i da se javno cita u cr vama.Jevsevije Kesarijs i (iz Kesarije Palestins e, 260/265-339/340), prvi hri cans i i storicar, erudita, apologeta, filolog; sabrao je sva do umenta i podat e oji se ticu dogadaja i hri cans ih ustanova, pisaca i muceni a prve Cr ve. U Cr venoj is toriji sa upio je ne samo najva niji istorijs i materijal o prvobitnom hri canstvu, nego je prepisao i odlom e te stova, omentara i a ata od veli e vrednosti za re onstru ciju postapostols e Tradicije. U Hronici ili Hronolo im anonima sintetic i izla e stablo sa datumima iz sve tene i profane istorije. Jevsevije Kesarijs i je formulisao svoju licnu oncepciju o istoriji sveta i Cr ve, afirmi uci u procesu istorije pedagogi u Bo iju oja uve potvrduje pobednic u Cr vu. U taj proces pobe dnic e Cr ve upisuje se i pobeda cara Konstantina, ome je sacinio biografiju u spisu ivot Konstantinov. Cars a licnost i institucije nisu ni ta drugo do zemaljs i odsjaj bo ans e suverenosti. Saradni Pamfilov (bibliote ar u Kesariji), uceni O rigenov, on podr ava u pocet u Arija, ali posle Ni eje postaje sledbeni pravoslav nih. U Jevandels oj pripremi ot riva patrimonijum nehri cans ih religija. Atanasije Ale sandrijs i (+373), najcvr ci branitelj pravoslavne hristologije u sp orovima izazvanim arijans omjeresi. Uduhu Prvog Vaseljens og Sabora, gde je odig rao znacajnu ulogu, on podvlaci jednosu tnost Sina sa Ocem i dr i da Logos sacinjava jedinstvo ipostasi Isusove. Onje prvi bogoslov oji podvlaci sotiriolo i znacaj Ovaplocenja. U spisu 0 Ovaplocenju Logosa (napisan o o 316-318) do azuje ne samo da ovaplocenje podrazumeva istinito ovaplocenje, nego i da Ovaplocenje znaci sp asenje. Spasenje je delo Ovaplocenog Logosa, oji je postao cove iz "snishodenj a", to jest da bi po azao Svoju ljubav (0 Ovaplocenju, gl. 8); (v. KENOZA). Nara vno,Ovaplocenje, Raspece i Vas rsenje formiraju svecelinu u procesu Spasenja zami ljen og ao cin obnavljanja. U spisu Protiv neznabo aca Sveti Atanasije pobija idololat riju i demijur u teoriju o pore lu stvari, po ojoj su one stvorene od preegziste ntne materije. Bog je stvorio svet iz nicega, Svojom recju (Jevr. 11,3). Godine 367. Sveti Atanasije ustaljuje anon novozavetnih njiga (najstariji spisa novo zavetnih njiga sacuvao se ujednom drevnom fragmentarnom ru opisu - o o 170. god ., nazvanom Muratorijev anon, oji je ot rio italijans i naucni Ludovi o Murat ori 1740. god.).Kirilo Jerusalims i je bio ne samo prvoprestolni Cr ve, izmedu 341. i 387. godi ne, nego i pisac Katiheza, jedinstvenog dela u istoriji teologije i hri cans og po ucavanja oje je dr ao pocev i od 349. godine. Smatra se da "Vjeruju" Jerusalims e C r ve, oje obja njava u svojim Katihezama upotrebljavajuci obilan biblijs i materi jal, stoji na temelju Simvola Vere pro lamovanoga na Drugom Vaseljens om Saboru (Carigrad, 381. god.). Inace, Sveti Kirilo narocito podvlaci ulogu Cr ve u pozna nju i identifi ovanju anona Pisma, tj. bogonadahnutih njiga citanih javno u Cr vi. Ne samo ucenja vere, nego i Tajne Cr ve formiraju predmet atihets og ve banj a. Pet Mistago ih atiheza, u ojima obja njava prasli u r tenja, miropomazanja i Ev haristije, cine prirucni Svetotajins e teologije. On pridaje veli u va nost Tajni miropomazanja: "Kad je telo tvoje pomazano uljem, du a je tvoja osvecena Duhom Sv etim" (Mistag. atheza, 3,3).Kapado ijs i Oci - Vasilije Veli i, Grigorije Bogoslov i Grigorije Nis i - igral i su odlucujucu ulogu u postni ejs om periodu, osobito u trinitarnoj teologiji. Oni obja njavaju pojam ?p?stas?? ao licni nacin egzistencije zajednic oga bo anstva , a ne ao formu odnosa.Vasilije Veli i, Kesarija (+379), bogoslov, s eta, propovedni , epis op, autor L iturgije, studira u Kesariji Kapado ijs oj, Carigradu i Atini (gde se upoznaje s a Grigorijem Nazijanzinom) s upiv i ogromna istorijs a i filosofs a znanja. Veli i po tovalac lasicne ulture, on je napisao spis Uputstvo mladicima o upotrebi jel ins e literature. Na lonjen as ezi, stupa u mona tvo, oje shvata ao zajednic i i li inovijs i ivot. Docnije ce napisati Mona a pravila, a zajedno sa Grigorijem Na zijanzinom sastavice Filo aliju iz Origenovih spisa, zborni te stova o bo ans oj lepoti. Ru opolo en za sve teni a 364. godine, posvecuje se pastirs im i socijalnim problemima. Gradi u Kesariji dobrotvorne ustanove za op tu pomoc: izbegli tva, azile , bolnice, narodne uhinje poznate pod imenom "Vasilijade". Tada pi e estodnev, dev et propovedi u ojima po bu valnoj metodi tumaci biblijs i te st o stvaranju. Po sle smrti epis opa Jevsevija (370. god.) Sveti Vasilije izabran je za epis opa esarijs og. Postao je glavni branilac Ni ejs og Pravoslavlja, preuzev i ta o ulogu Svetog Atanasija. On se suprotstavlja ne samo onima oji odbijaju da prihvate b o anstvo Svetoga Duha nego i caru Valensu. U svim teolo im raspravama poziva se na Sveto Pismo i op teprihvaceno Predanje, oje se prenelo a o u obli u dogmata ta o i u formi propovedanja. Tamo, da le, gde Sveto Pismo cuti, i teologija treba da cuti. Tajna Svete Trojice je neizmeriva. Bog je nepoznat po Svojoj su tini, zbog transcendentnosti te su tine; zato Ga treba obo avati. Te ideje su predmet Triju nj iga protiv Evnomija, uceni a Arijevog, oji je tvrdio da cove poznaje Boga ao t o poznaje sam sebe. Za Svetoga Vasilija, pozitivna, atafatic a definicija Boga znacila bi ogranicavanje Njegove su tine. On je ostavio zbir u Pisama u ojima ras pravlja o teolo im, pastirs im i dru tvenim temama, od veli e a tuelnosti za na e vre me.Grigorije Nazijanzin ili Bogoslov (+390), veli i besedni i hri cans i pesni , obd aren za ulturu i poeziju, studira u Kesariji, Ale sandriji i Atini, gde se spri jateljio sa Svetim Vasilijem. Krstio gaje i ru opolo io njegov otac Grigorije, oj i je umro 374. god. Sveti Vasilije hirotonisao gaje u cin epis opa 371. godine z a eparhiju Sasime, ali se Grigorije nije sna ao u ovoj slu bi; zato ostaje u Nazijan zu, gde poma e svome ocu. U meduvremenu car Teodosije poziva ga u Carigrad da upra vlja Svetom Sofijom, oju behu zaposeli jeretici. U tim o olnostima, car saziva Drugi Vaseljens i Sabor (maj-jun 381 god.) na ojem ucestvuje i Sveti Grigorije. U tom periodu Sveti Grigorije pi e Pet bogoslovs ih rasprava. Posle Sabora prolaz i roz Nazijanz, a potom se povlaci u Arijanz, gde pi e niz Teolo ih pisama propiv Apolinarija, oji je ucio da je Logos, uzev i ljuds u prirodu, igrao ulogu du e u te lu. Negovao je epistolarni nacin pisanja, a u teologiju - oju je smatrao ontem placijom tajne Boga, polazeci od licnog is ustva - uveo je pesnic i recni . Grigorije Nis i (+394), brat Svetog Vasilija Veli og, profesor retori e, 371. go d. hirotonisan je za epis opa grada Nise, u Kapado iji, Mala Azija. Ucestvovao j e na Drugom Vaseljens om Saboru 381. godine i po azao se ao jedan od najvecih b ranilaca prave vere. Godine 383. pi e Katihets u besedu, oja predstavlja pedago o izlaganje pravoslavne do trine prihvacene na Saboru, delo oje je imalo veli og uticaja na celu potonju atihets u literaturu. Njegovo delo obuhvata polemic e s pise: Protiv Evnomija i Apolinarija (Anttirrheti os); biografs e: ivot Ma rine, n jegove sestre, posvecene mona tvu; bogoslovs e: 0 stvaranju cove a, ivot Mojsijev; egzegets e: 0 Bla enstvima, 0 Molitvi Gospodnjoj. Veli je njegov bogoslovs i dopr inos, osobito u tumace njima "obo enja", odnosno u ucenju o promeni na e prirode Ova plocenjem Sina, ao i u razmatranjima o "epe tazama" ili punoci duhovnoga ivota roz napredovanje u bogopoznanju i o "Evharistijs om Telu" oje se daje ao hrana ili nova supstancija oja stvara novoga cove a.Jovan Zlatoust (+407), najcuveniji propovedni u istoriji Cr ve, veli i podvi ni i reformator. Roden je u Antiohiji, gde je studirao bogoslovlje u s lopu ole bib lijs e egzegeze ojom je ru ovodio Diodor Tarsijs i. U Antiohiji je ru opolo en u cin da ona i sve teni a (385). Kao da on pi e 0 sve tenstvu, delo neprevazideno do dan as; ao sve teni posvetio se propovednic oj slu bi. Propoveda sva odnevno, na odred ene teme, ali narocito o licnoj i dru tvenoj etici, braneci siroma ne i izrabljivane , osudujuci bogate i one oji dr e vlast. U besedi 0 statuama podr ava one oji se b ehu pobunili protiv cars e porodice. Sastavlja Egzeget e omilije na sve njige S taroga i Novoga Zaveta; narocito ga privlace poslanice Svetog Apostola Pavla. Bl agodareci njegovoj propovednic oj slavi, 397. godine izabran je za epis opa cari grads og, gde ce us oro uci u su ob sa Evtropijem, ministrom dvora cara Ar adija , i sa caricom Evdo sijom jer je predlagao potpunu reformu nacina ivota, a o u C r vi ta o i na cars om dvoru. Pod splet ama patrijarha Teofila Ale sandrijs og, Sveti Jovan je zbacen sa prestola 402. godine. Ponovo dolazi iz prvog progonstva , a naposlet u Evdo sija ga progoni u Ku uz, gde je umro 407. godine. Odavde pi e najveci deo pisama, medu ojima i onih sedamnaest Pisama Olimpjadi.Sveti Jovan Zlatousti imao je veli o po tovanje prema Svetome Pismu i Svetoj Litur giji. Duh Sveti nadahnuo je Pismo i Duh ga tumaci roz licno prosvecenje. Zato j e citanje Svetoga Pisma sredstvo da se primi blagodat, po azuje Sveti Jovan Zlat ousti. Svom njegovom teologijom gospodari sinergija: citanje Svetoga Pisma i pro svecenje od Duha, obred Tajni i delanje Duha, vera ao dar i dela ao cove ov od govor na Bo iji dar. Vera nije dovoljna za spasenje, jer Bog ne prisiljava vec pri vlaci one oji hoce da budu privuceni. Isto ta o, u vr enju Tajni, obred ili mater ija nisu dovoljni, nego je nu no prizivanje Duha Svetoga. U svojoj dru tvenoj etici, Sveti Jovan Zlatousti je do azivao da je ljubav prema bli njem i siroma nom prava t ajna.Kirilo Ale sandrijs i (+444), sinovac i nasledni Teofila Ale sandrijs og (+412) oji je zbacio Svetog Jovana Zlatoustog i izbacio mu ime iz liturgijs ih diptih a. Dubo egzegeta i bogoslov, Kirilo je najvi e voleo polemic i stil, razot rivaju ci gre e svojih protivni a sa postojano cu i nepomirljivo cu. Ucestvovao je u odbaciv anju Nestorijeve jeresi, osudene na Efes om Saboru, jer je Nestorije odbio da pr idoda Djevi Mariji ime "Bogorodica". Godine 430, u ime Sabora Cr ve u Egiptu, pr avi rezime pravoslavnog ucenja protiv Nestorija, na oji dodaje Anatematizme, to jest dvanaest teolo ih nestorijevs ih mi ljenja oja pobija. U 3. dogmats om pismu napisanom Nestoriju on propoveda da u Hristu Logos i telo nisu zdru eni ili pome an i (sliveni), nego su sjedinjeni ujednu ipostas. Ipostasno sjedinjenje jeste aute nticno i istinito sjedinjenje. On vidi jedinstvo ne samo izmedu rtve na rstu i E vharistije, roz oju postajemo pricasnici Tela i rvi Hristove, nego i izmedu h ristologije i sotiriologije, buduci da smrt na rstu ima spasonosni smisao jedin o a o je ona smrt Ovaplocenog Sina Bo ijeg. Njegovu hristolo u formulu: Jedinstvena priroda Ovaplocenog Logosa", ojom eli da objasnijedinstvo ipostasi Hristove, pr ihvatili su monofiziti, ali na Hal idons om Saboru (451) nije prihvacena ao pot puno pravoslavna. To ne znaci da hristologija Svetog Kirila s rece od pravoslavn e tradicije nacelno, jer u njegovoj oncepciji pojam priroda (f?s??) sasvim odgo vara pojmu ipostasi (persona), lica, a taj pojam je docnije na ao svoje mesto u hr istologiji. Znaci, Kirilova formula ne podrazumeva Evtihijevo monofizitstvo. A P eti Vaseljens i Sabor 553. godine osuduje spise Teodorita Kirs og u ojima napad a Kirilove Anatematizme. Isto ta o, car Zenon, u Enoti onu (482), progla ava Anate matizme ao pravilo pravoslavnog ucenja.Corpus areopagiticum ili Areopagits i spisi. To su cetiri bogoslovs e rasprave m isticne teologije oje je napisao ne i pisac nazvan Dionisije, ciji je identitet nepoznat; pojavili su se u Siriji u V ili VI ve u pod naslovima: Bo ans a imena, Misticno bogoslovlje, Nebes a jerarhija i Cr vena jerarhija. Spisi su imali veli og uticaja na duhovnost i simvoli u Tajni, ne samo na Isto u vec i na Zapadu, g de ih je preveo John Scot Eriugena. U Bo ans im imenima pisac razvija apofatic u t eologiju, oristeci neoplatons i filosofs i recni . Bog je "nadsu tina", Trojica i monada, iznad sva og poznanja i transcendentan je. On je sam apsolutna transcen dentnost, ali je u isto vreme uzro , svudaprisutna i svedelajuca stvarnost. Dion isije govori o dvema razli ama ili manifestovanjima Bo ijim: o nishodnom retanju ili izla enju van Svoje su tine, procesu ad extra ili sili pre o ojih dopu ta da se p ricestimo Njime; o ushodnom retanju, roz e?tas?? to jest licnom susretu sa Bog om, da bi se dota la analogija (ili stanje podra avanja). U Misticnoj teologiji on ce po azati a o bogopoznanje nije prirodni proces, nego proces oji podrazumev a uvodenje roz simvole. Same Tajne jesu simvoli i obredi uvodenja.Dionisije je ostavio opis nebes e jerarhije pod formom devet cinova andels ih u tri trijade, a cr venu jerarhiju je opisao u dve trijade (jerarsi - epis opi, sv e tenici i da oni (slu itelji) - monasi, narod i ogla eni. Cr vena jerarhija nije ni ta drugo do produ eta i odsjaj nebes e jerarhije. Leontije Vizantijs i (+542), pisac Rasprave u tri njige protiv nestorijevaca i evtihijevaca, u ojima razvija pojam uipostaziranja (e??p?stas??), po ome ljuds a Hristova priroda nema svoj sopstveni autohtoni subje at, nego je uipostaziran a, odnosno usredi njena u ipostas Logosa. Ipostasno sjedinjenje ne znaci fuziju pr iroda (disimetrija) niti, pa , odnos volja. Preegzistentna ipostas Logosa posedu je od Ovaplocenja obadve prirode, oje sapostoje u ipostasi, sva a sacuvav i svoja licna svojstva. Ma sim Ispovedni (581-662), monah i muceni , tvorac iro og bogoslovs og sistema u ojem je sintezovao sve to je stvorila vizantijs a teologija od Origena do Areo pagits ih spisa. On je napisao S oslove o ljubavi, Ambigvu - omentare na biblijs e i otac e te stove (Grigorija Nis og i Dionisija), Mis agogiju (628-630), Odgovor e Talasiju, Dijalog sa Pirom. Dominirao je hristolo im sporom oji je izazvalo "m onotelitstvo" (podr avao ga je i car Ira lije) i "monoenergizam", jeretic e do tri ne oje ucahu ovo: a o volja (?e?? a) i radnja (e?e??e?a) zavise od ipostasi, u Hr istu postoji samo jedna volja i jedna radnja (energija). Ma sim pobija ovu jeres uceci da, ia o je ipostas jedinstvena, dve prirode cuvaju svoje energije i volj e, odnosno Hristos ima dve volje i dve energije. On poja njava trinitarni recni : "su tina", "moc", "energija", govoreci daje energija su tins o on retno manifestova nje bica. U ipostasnom sjedinjenju sva a priroda cuva svoje odli e (?d?? ata). Ta ode, on pravi razli u izmedu prirodne volje (?e?? a) i volje ili slobodnog izbora (??? ?) oji je posledica greha. Isus je imao prirodnu volju ljuds e prirode, ali je bio slobodan od izbornog trenut a. Po to se greh javlja na ravni gnomic e volje , Isus nema greha. Premda je sloboda sli a Bo ija u cove u, cove se suceljava sa tom dvojnosti izbora i namere. Spasenje je licno delanje, to jest zavisi od licn e volje sva oga.Ma sim Ispovedni je odbacio origenizam oji je ucio o vecnoj nepo retivosti Bo ij oj praveci razli u izmedu apsolutne transcendentnosti bo ans e su tine i stvarnosti tvorevine u vremenu, izmedu stvaranja i retanja. Stvaralac i Logos sadr i u Sebi raznoli ost tvorevine, mno tvo "logosa". On igra glavnu ulogu: ulogu nacela, centr a i cilja (te???); stoga tvorevina nije autonomna, nego ima prirodno retanje od redeno od "logosa" oji dolaze od stvaralac og Logosa. U tom procesu, cove -mi r o osmos ima osmic u ulogu: on gradi sponu i jedinstvo izmedu elemenata tvorevin e - oji naginju a ra clanjivanju i propadanju roz greh - a o bi ih svojom volj om ponovo sjedinio sa Bogom, njihovim nacelom ili ciljem (te???).Jovan Damas in (650-753), poslednji otac Cr ve iz ovog perioda istocne patristi e, prvi oji je po u ao da sacini punu sintezu pravoslavnog tradicionalnog ucenja: Izlaganje ?ravoslavne vere; to je treci deo od u upnog njegovog bogoslovs og op usa Izvora poznanja. Poznat je po svojoj borbi za za titu ulta i ona u vreme i on obornog gonjenja, zbog cega je stradao. Napisao je bogoslovs a dela, Besede, Pes me i Himne Bogorodici, Besede o i onama, Sve tena poredenja (citati iz Svetoga Pis ma i Otaca). Zbog svoje liturgijs e poezije nazvan je "Novozavetnim Davidom". to se tice hristologije, Jovan Dama s in preuzima Hal idons o ucenje, u ljucujuci i formulu Svetog Kirila Ale sandrijs og i asimilirajuci docnija poja njenja Leontij a Vizantijs og i Ma sima Ispovedni a. Ipostas Hristova nije ishod sjedinjenja dv eju priroda, nego je ipostas Logosa preegzistentnog Ovaplocenju. Logos postaje i postas tela, zato je Djeva rodila Sina Bo ijeg javljenog u dve prirode. Ljuds a pr iroda jeste stvarnost oja se javlja u ipostasi (e??p?stat??). Ia o nema ljuds u ipostas, covecans a priroda u Hristu cuva svoja svojstva ili ara teristi e (?d ?? ata), prirodne i neporocne svoje afe te. Damas in podvlaci uzajamnost medu prir odama (communicatio idiomatum), to je posledica ipostasnog sjedinjenja, u obadva smisla mada na asimetrican nacin: s jedne strane, naime, Hristos je primio strad alno telo, to jest ono oje strada; s druge strane, telo prima stanje obo enja, bu duci bez greha.Ovaj spisa nije potpun. Mogu se u ljuciti i druga imena, na primer: Poli arp Sm irns i (+155); Teofilo Antiohijs i (drugi ve ), oji je napisao Tri njige Avtol i u; Atinagora (drugi ve ), hri cans i filosof iz Atine, oji je napisao Apologiju u odbranu hri cana i 0 vas rsenju mrtvih; Meliton Sards i (+190), pisac Pashalne omilije; Tatijan Asirac (+180), pisac dela Razgovor sa Jelinima, Dia esaron; Didim Slepi (310-398), autor Rasprave o Trojici; Evagrije Pontijs i (346-399), uceni Svetog Ma arija Veli og (+"390), autor zbir e mona ih i as ets ih te stova; Epif anije Kipars i (315-403), pisac dela Kotva i Panarion; Jefrem Sirijac (306-373); Teodorit Kirs i (393-458), autor spisa 0 promislu, Cr vena istorija, Istorija j eresi, Istorija sirijans ih monaha; Roman Slat opojac - Melod (491-560); Teodor Mopsuestijs i (350-428); Isidor Pelusiots i (370-470); Sava Jerusalims i (T o o 540); Jovan Lestvicni ( esti ve ), pisac dela Lestvica savr enstva, u ojem razvija ucenje o isihazmu.Posle lasicnog perioda mogu se pomenuti dela i sledeci autori: Pobeda Pravoslav lja, 843. godine, tojest pobeda nad i onoborstvom i vaspostavljanje ulta i ona (i onodulija); to je delo veli ih cr venih licnosti i bogoslova ao to su: Jovan Damas in, patrijarh German (+773), Teodor Studit (+826), patrijarh Ni ifor (758- 843). Na pocet u VIII ve a vizantijs i carevi Lav Isavrijanac (717-741) i Konsta ntin V Kopronim (741-775), pod uticajem islama, osuduju po tovanje i ona pod izgov orom da je to idolopo lonstvo, oristeci pismo Jevsevijevo Konstanci, sestri car a Konstantina. Sam car Konstantin V Kopronim formuli e do aze i onoborstva, govore ci da Stari Zavet jeste protiv idololatrije, te da Hristovo cove tvo ne mo e biti pr edstavljeno zato to je cove tvo Logosa neodvojivoga od Njegovoga bo anstva. Gde je Hr istovo telo, tu je i Njegova bo ans a priroda - zato se one ne mogu deliti da bi s e odvojeno predstavile. Jedan sabor dr an 754. godine odbacuje ult i ona, protiv Peto- estog Sabo-ra 692. godine (82. anon).Za one oji su branili po tovanje i ona, i onoborstvo ne znaci samo negiranje isto rijs e stvarnosti Ovaplocenja Logosa nego i odbacivanje cele pravoslavne hristol ogije, hal idons e i novohal idons e. I onoborci ne prave stvarnu razli u izmedu prirode i ipostasi niti pa poznaju posledice ipostasnog sjedinjenja, odnosno i stovremenost egzistiranja i cuvanja cove tva i covecans ih ara teristi a i obo enja Hristovoga tela. I ona je predstavljanje Hrista u ljuds om obli u; ona nije pre dstava nevidljivoga Boga, to bi bilo idolopo lonstvo, nego ocovecenoga Boga u na em telu. I onoborci govore da je sli a Boga idol zato to je sli a identicna sa prot otipom ili uzorom. Pravoslavna strana odgovara da je samo Sin obraz - li sasu tas tven sa Ocem. I ona nije sasu tastvena sa prototipom.Teodor Studit, autor spisa Antireti os, pravi jasnu razli u izmedu uzora i li a, pa prema tome i izmedu ?at?e?a, slu enja Bogu, i p??s????s?? po tovanja i ona. I on odoulia daje pravu vrednost telu. Pre o "communicatio idiomatum" ljuds a priroda je obo ena, Hristovo telo postaje izvor obo enja. Ni ejs i Pravoslavni Sabor (787) odbacuje i onoborac i Sabor odr an 754. godine. Patrijarh Ni ifor, ojeg je zbacio Lav V Jermenin 815. g., nastavlja da odbacuje spise Konstantinove te da brani p o tovanje i ona. Isus Hristos nosi prirodu svih, ali On je individualno savr en. On ima ime oje Ga cini posebnim u odnosima sa drugim. Natpis na i onama Hristovim "Onaj oji jeste" po azuje da je i ona predstavljanje ipostasi, a ne Njegove tra nscendentne su tine. I ona, ao i i onostas, nije ni ta drugo do vidljivo manifestov anje transcendentne tajne bo ans oga ivota prema vani. Simeon Novi Bogoslov (942-1022) ostavio je zbir u Himni ljubavi i niz teolo ih i etic ih rasprava u ojima razvija temu svesnog do ivljaja op tenja sa Bogom. Protiv onih oji govorahu daje nemoguce stvarno op tenje sa Bogom, negirajuci ta o sami d olaza Duha Svetoga i temelje hri cans oga ivota ao ta voga, Simeon Novi Bogoslov uci da je obo enje stvarno, svesno is ustvo, opit obje tivne stvarnosti, odnosno u ce ce u blagodati u oju se hri canin obu ao na r tenju. Zajednica sa Bogom, ao pozn anje ili ontemplacija, imaju ara ter uce ca, te otuda i licna svest o prisustvu blagodati.Ni olaj Metons i ucestvovao je na saborima u Carigradu 1156. i 1157. godine, odr a nim za vreme Manojla Komnena, oji su se izjasnili povodom raspri o evharistijs oj rtvi. a on Sotiri os Pandevgenos, iz Antiohije, uca e da se rtva prinosi samo Ocu, zato to je Sin Onaj oji prinosi i oji se prinosi, a Otac je taj oji je prima. Ni olaj Metons i po azuje da stvarnost rtve, njeno prino enje i primanje treba da se tumaci u i onomiji Spasenja, oja ima Trojicni ara ter. I onomija Spasenja j este zajednic o delo u ome ucestvuju sva Lica Svete Trojice, mada sva o Lice uc estvuje razlicito. U tom smislu rtva se prinosi Svetoj Trojici, radi toga to Ovapl oceni Sin, Logos - Koji je sve teni , rtva i Onaj oji prinosi - nije ostavio Oca. Evharistijs a rtva nije ponavljanje rtve na rstu, jer On Sebe prinosi, prinet je, i On ta ode prima. Prema tome, Hristos nas je spasao celom tajnom i onomije, a r tva je centralna tac a te i onomije. rtva nema juridic i ara ter ili razmenu te u tom smislu ona nije uslov spasenja, nego je pre svega delo pomirenja i opro taja , gde Bog conovo obnavlja zajednicu sa Bogom.Grigorije Palama (1296-1359), atons i monah, otvara novi period u Pravoslavnoj t eologiji razvojem i utanacenjem do trine o bo ans im nestvorenim energijama. U svo joj polemici sa Varlaamom, Gr om iz Kalabrije (Ju na Italija) oji predava e u Carig radu od 1330. godine, Palama uzima u odbranu isihazam, oji su na Atos uveli Jov an Lestvicni i Ni ifor Isihasta, tvrdeci da poznanje ili "videnje" Boga jeste d elo ucestvovanja, is ustva. On je saglasan sa Dionisijem Areopagitom to se tice t ranscendentnosti oja je svojstvena Bo ijoj su tini; ali za njega Jerarhije" ili pos rednic a bica imaju smisao samo u Starom Zavetu, jer u Novom Zavetu Bog se ovapl otio u licnosti Sina. Grigorije Palama razli uje u bogoslovs om recni u pojmove: "su tina" ili "supstancija", "ipostas" (?p?stas??), "energija" (e?e??e?a), ojima odgovara nacin sjedinjenja, jedinstvo po su tini, oje pripada Licima Trojice a oje cove ne mo e ostvariti. Jedinstvo po ipostasi, ili ipostasno jedinstvo, svojs tveno je Isusu Hristu; jedinstvo po energijama ili blagodat, pristupacno je cove u. Jedinstvo po blagodati jeste jedinstvo sa Bogom, zato to su nestvorene bo ans e energije pricastive. Za Grigorija Palamu (v. PALAMIZAM) "Tavors a svetlost" je do az ova ve tvrdnje; za protivni e, "Tavors a svetlost" jeste stvorena. Grigori je Palama je svestan da ad veli da "Tavors a svetlost" jeste sijanje bo anstva, s pasava su tinu Pravoslavlja, to jest egzistenciju bo ans oga ivota "ad extra", mogucn ost obo enja, suprostaviv i se jo jednom origenovs im i metafizic im shvatanjima o ne po retnosti i nemogucnosti uce ca u bo ans oj su tini. Carigrads i Sabori 1347. i 1351 . - ojima je predsedavao car Jovan VI Kanta uzin - potvrduju pravoslavlje isiha zma i palamovs e do trine. Pored svega toga, grc i teolog Grigorije A indin prot ivi se osudi Varlaama Kalabrijs og i pi e protiv Grigorija Palame, o rivljujuci ga za me anje priroda. A indin ne dopu ta razli u izmedu su tine i energije, to je za nj ega isto, i ta o negira mogucnost ucestvovanja ili obo enja zato to je blagodat, po njemu, stvorena.Ni olaj Kavasila (1322-1323), prijatelj cara i zadu en za misiju vizantijs og cara Jovana VI Kanta uzina (postao je monah posle abdi acije, 1354), sinovac Nila Ka vasile (+1363) ojije na prestolu soluns om nasledio Grigorija Palamu (1350-1359 ). Posle abdi acije cara, Kavasila se posvecuje bogoslovs om pisanju. Bio je pod uticajem isihastic e duhovnosti i polemi e sa latins im teolozima ili "latinofi lima" (medu ojima i sa Dimitrijom Kidonisom). Najva nija su mu dela: Tumacenje Li u rgije i ivot u Hristu, odnosno o is ustvu u Svetotajins om ivotu posredstvom triju Tajni: r tenja, miropomazanja i Evharistije. Ta ode pi e njigu protiv Ni ifora Gr egore, Palaminog protivni a i objavljuje Ishodenje Svetoga Duha Nila Kavasile. K avasila je zaslu an to ponovo, u onte stu palamovs e do trine, u prvi plan stavlja hristocentricni ara ter Tajni, Svetotajins i izvor duhovnosti, sredi nju va nost L iturgije u cr venom ivotu. On je za Svetotajins u hristocentricnu teologiju, budu ci da obo eno Hristovo telo oje se daje na Price cu ostaje izvor blagodati. A o i o nomija obje tivnog Spasenja ima Trojicni ara ter, i onomija subje tivnog spasen ja ima sinergijs i ara ter - da le, ni pelagijanstvo, ni avgustinstvo, ni teolo gija zasluga, nego sinergija izmedu Hristovog prisustva u Tajnama i licna slobod a verujucega.Posle ovog perioda, Oci Cr ve i vizantijs i pisci produ uju da brane i razvijaju p ravoslavno ucenje u onte stu drugih ulturnih situacija i teolo ih ontraverzi, zauzimajuci stav osobito prema evoluciji Zapadne tradicije i njenoga uticaja na Isto u. U bogoslovs oj obnovi i reformi duhovnoga i cr venoga ivota glavnu ulogu igralo je Svetogors o mona tvo. Prvi manastir na Svetoj Gori osnovao je 963. god. Atanasije Trapezunts i, za vreme Ni ifora II Fo e. Radi ilustracije mogu se pome nuti ne oli o imena Svetogoraca: Sergije Radonje i (1314-1392); Simenon Soluns i (+1429); Mar o Evgeni , mitropolit efes i (1392-1444), oji odbija da potpi e unij u sa Rimom u Florenci 1439. g.; Nil Sors i (1433-1508), oji pi e itija Svetih..* * *Isto ta o ovde treba pomenuti "Ispovedanja vere" u XVII ve u. Ia o ne i rus i te olozi (N. N. Glubo ovs i i G. Florovs i) sumnjaju u njihov autoritet zato to, nav odno, sadr e devijacije i zapadne infiltracije, atolic e ili protestants e, ipa ih je prihvatilo celo Pravoslavlje, predlo iv i u to vreme odgovor i nacin dijaloga sa nepravoslavnim onfesijama. To su: Ispovedalje vere Genadija, patrijarha cari grads og, sacinjeno 1495. godine; Ispovedanje vere Mitrofana, patrijarha ale san drijs og, sacinjeno 1625; Ispovedanje vere Petra Mogile, mitropolita ijevs og, formulisano 1640. godine; Ispovedalje vere Dositja, patrijarha Jerusalims og, na pisano 1672. godine.Do ao je red da Pravoslavne pomesne Cr ve daju prave obnovitelje duhovnog i cr ven og ivota a vi su: Pajsije Velic ovs i (1722-1794) u Moldavs oj Cr vi; Ni odim Sv etogorac (1749-1809) u Grc oj Cr vi; Tihon Zadons i (1724-1783), u Rus oj Cr vi. Ni odim Svetogorac, oji preuzima ucenje Svetog Simeona Novog Bogoslova i Grigo rija Palame, sastavlja i pi e: Filo aliju, zajedno sa Ma arijem Korints im, tampanu u Veneciji 1782; Pidalion ( anons i zborni ), itija Sve ih, ivot Grigorija Palame. * * * to se tice dogmats e vrednosti patristic ih te stova i za ljuca a, treba znati ne oli o riterijuma oje je Cr va imala u vidu ad je utvrdivala Patristic u trad iciju:a) Patristic a tradicija jeste riterijum dogmats og jedinstva Cr ve, zato to se ona nalazi u nepre idnom ontinuitetu sa apostols im ucenjem, ao to se izrazio S veti Atanasije: "Postoji tradicija, ucenje i vera prve vaseljens e Cr ve, oju j e Gospod Isus dao, Apostoli su je propovedali, Oci sacuvali" (Poslanica Serapion u 28; R.O., 26, 593).b) I pored toga to se patristi a nalazi u neposrednom ontinuitetu sa apostols om didas alijom, ona sacinjava njen teolo i razvoj, a ne samo prosto preno enje ili t umacenje. U procesu tog razvoja, iz nu nosti pastirs og, atihets og i ulturnog p oret a, cuva se unutra nja dogmats a a rivija, ili e splicitni onsensus sa Svetim Pismom i Apostols om tradicijom.g) Ne predstavljaju svi te stovi, podaci ili teolo a mi ljenja, uzeti izdvojeno, pa tristic o predanje, nego pre duh Otaca i cr venih pisaca, odnosno njihove poru e , nacela i za ljucci uzeti u celini. Justin Filosof i Irinej Lions i privr enici s u hilijazma, a Kliment Ale sandrijs i dr i da je materija vecna itd.; uza sve to o ni, zbog njihovog doprinosa Pravoslavlju, ostaju u patristic om onsensusu. d) Tradicija Otaca Cr ve jeste zajednic o bogatstvo Vaseljens e Cr ve, osobito z ato to su u prvim ve ovima Oci delali po raznim rajevima: Justin je sa Isto a, a li je ucio u Rimu; Atanasije je prognan u Rim, a Ilarije Poatijes i na Isto . Va silije Kesarijs i, Jovan Zlatousti i Grigorije Bogoslov nazivaju se uciteljima v aseljene - uciteljima sveta. Patristic a tradicija ostaje e umens a baza na ojo j se mogu susresti i sporazumeti Istocna i zapadna Cr va.PEDESETNICA (gr. pe?te??st? lat. pentecoste, pedesetnica, pedeseti dan); dogadaj i prazni silas a Svetoga Duha u pedeseti dan po Hristovom vas rsenju, nagove ten u Starome Zavetu ao mesijans o prorocanstvo (Joilj 3,1; up. Dela 2,1-21). Pede setnica se naziva " raj prazni a", da le dogadaj ojim se dovr ava istorija Spasen ja ostvarena u Hristu stoga to "izlivanje" Duha na covecanstvo, ili r tenje Duhom Svetim, jeste jedna od Mesijinih slu bi. Ia o je Duh delao i pre Pedesetnice, ipa se On sada po azao u Svojoj ipostasi, da bi istoriju Spasenja doveo do savr enstv a. Sad zapravo pocinje "i onomija" Duha Svetoga, ao onoga oji sabira narod Bo ij i u Hristovome telu.Sveti Jovan Zlatousti po azuje da silas om Svetoga Duha na apostols u zajednicu na dan Pedesetnice, Sin alje "darove pomirenja" Bo ijeg sa vernima, roz Njegovu rtv u. Izmedu Sina i Duha Svetoga ucinila se ne samo razmena u ojoj je Sin uzeo zal og na e prirode oju je uzneo na nebo i poslao nam Svoga Duha, nego i proslavljeno ga Hrista, eleci da po a e da nas je izmirio sa Ocem, da Ga je umilostivio i poslao nam ao dar Duha Svoga. Dolaza Duha jeste zna pomirenja izmedu Boga i cove a u Isusu Hristu, ao to je i zaustavljanje Duha Svetoga bilo zaista zna gnjeva Bo i jeg. Apostol Jovan tvrdi da pre Krsta na svetu jo ne be e Duh Sveti zato to se jo ne be e ucinilo pomirenje sa Bogom roz rtvu Sina; a Sin se jo ne be e proslavio ao prav da radi Svoje poslu nosti: "...jer Duh Sveti jo ne bje e dat, zato to Isus jo ne bje e pr oslavljen" (Jn. 7,39). Stoga sam Spasitelj veli da je Njegovo Vaznesenje potrebn o da bi Duha poslao ao zna i dar na eg pomirenja sa Bogom roz Njegovu rtvu: "Neg o vam istinu govorim: bolje je za vas da ja odem, jer a o ja ne odem, Utje itelj n ece doci vama; a o li odem, poslacu ga vama" (Jn. 16,7). Prema tome, Duh Sve ti je taj oji razdeljuje dejstvo rtve Isusa Hrista, On svedoci da smo usinovljen i, da smo postali u Hristu sinovi Bo iji po blagodati: "Ovaj Duh svjedoci na emu duh u da smo djeca Bo ija" (Rim. 8,16). Zato ni o ne mo e na-zvati Isusa Gospodom do u D uhu Svetome (1. Kor. 12,3).Pedesetnica predstavlja ne samo pore lo i temelj Cr ve nego i njen uzor, jer o o Apostola, u zajednici, behu prisutni i prvi hri cans i ucenici. Duh Sveti bio je darovan prvoj apostols oj zajednici (Dela 4,31), obdariv i je svim onim to je neoph odno za hri cans i organizam: propovedanje Jevandelja, Tajne, harizme, da onija. I storijs a egzistencija, ontinuitet sa Apostolima i sva o sve teno dejstvo Cr ve z avisi od pri-zivanja Svetoga Duha. Cr va crpe svoj unutra nji ivot iz stalnog a tua lizovanja Pedesetnice, prizivanjem Duha. Upravo zato "mi mo emo proslavljati Pedes etnicu u sva o vreme", veli Sveti Jovan Zlatousti (0 Svetoj Pedesetnici, R.O., 5 0,454).Slanje Duha u vremenu, na Pedesetnici, znaci i poceta eshatolo og Carstva oje C r va ovde predo u a. Nova Cr va jeste sli a buduce Cr ve (Petar Damas in). Zato Cr va treba da dr i zapaljen "oganj" oji je Hristos bacio na zemlju (L . 12,49), a o to savetuje i Sveti Apostol Pavle: "Duha ne gasite" (Ef. 4,30). Silom Svetoga D uha promenice se lice cele tvorevine (Ot r. 21,1), ta o da ce na raju Bog biti Sve u svemu ili, a o a e Sveti Ma sim Ispovedni , "bica ce postati po blagodati ono to je Bog po prirodi" (Gnostic e glave, II, 25, Rum. filo ., tom II, str. 75) . On obitava u dostojnima i u Buducem Ve u cineci besmrtnima i ispunjujuci vecno m slavom tela njihova (Sveti Grigorije Palama, Beseda na dan silas a Svetoga Duh a, prev. 0. Kacula, Mitrpiolija Ol enije, XXIII, 1971, br. 1-2, str. 44).Znacaj Pedesetnice sastoji se u tome to od tada Duh Sveti onacno ulazi u istorij u, u ojoj vreme i prostor vi e ne postoje bezlicnog prisustva, stvarnog dolas a i a tivnog Bo ijeg delanja.PENTARHIJA (gr. pe?te + a???, pet poglavara): redosled pet patrijarhata u drevno j Cr vi: Rim, Carigrad, Ale sandrija, Antiohija i Jerusalim. Taj poreda bio je utanacen 36. anonom estog Vaseljens og Sabora (680), oji inace samo potvrduje 3 . anon Drugog Vaseljens og Sabora (381) i 28. anon Cetvrtog Vaseljens og Sabor a (451): "Obnoviv i uredbe oje su dali sto i pedeset Svetih Otaca oji su se sabr ali u Bogom cuvanom cars om gradu (Konstantinopolju), i est stotina i trideset, oji su se sabrali u Hal idonu, mi progla avamo da presto Konstantinopolja u iva ravn o prvenstvo sa prestolom drevnoga Rima, a u cr venim pitanjima da bude cestvovan ao i ovaj, buduci drugi posle prethodnoga, posle oga odmah dolazi presto veli oga grada Ale sandrije, zatim Antiohije, a iza njega presto grada Jerusalima". Naravno, epis op Rima nalazi se na tom mestu ne u smislu ne og primata u saborno j Cr vi, nego ao "primus inter pares" (v. PRIMUS INTER PARES ). Inace, sva i pa trijarh imao je ogranicenu jurisdi ciju i pomesnu odgovornost i nije ispunjavao fun ciju vaseljens og ara tera u obicnim, nego samo u izuzetnim slucajevima (va seljens i sabori), a i tada ao clan sveop teg epis ops og olegija.PERIHOREZA (gr. pe??????s??, lat. circumincessio - pro imanje, zajednic o boravlje nje): retanje u ljubavi i medupro imanje ipostasi u unutra njosti Trojicnoga ivota. Bog je jedan po Svojoj su tini i postoji Trojicno u Njegovim ipostasima u savr enom zajednic om ivotu. Bo anstvo ipa nije slo ena priroda od tri ipostasi, nego je jedna su tina u trima savr enim ipostasima. U Bogu, da le, postoji jedna su tina, jedna vol ja i jedno delanje. Bo anstvo cini savr eno jedinstvo, ali se ono ne ogranicava i ne zatvara se u jedno lice. Znaci, biti e jedinstveno. Bog ima Trojicni nacin postoj anja. Otac, Sin i Duh Sveti imaju sopstvenu ipostas, recuci se jedna prema drug oj ta o da se sva a otvara drugoj bez utapanja, me anja ili sli-vanja, nego roz u zajamno posedovanje. Tri ipostasi postoje jedna u drugoj u stanju retanja, a to spojeno unutra nje retanje u ljubavi jeste perihoreza; jer bo anstvo biti e jedinstv eno, perihoreticno, sapostojeci Trojicno. Zato ad a emo "Sveta Trojica" mislimo na Tri ipostasi oje se nalaze jedna u drugoj i uzajamno op te, susrecu se jedna s a drugom ne me ajuci i ne u idajuci sopstvene ipostasne razli e. U Tomosu oji je izdao Carigrads i Sabor 1285. g., a oji odbacuje tzv. "uniju" oju je nametnuo Lions i susret (1274), Grigorije (Georgije Kipars i), patrijarh carigrads i, obj a njava ishodenje (e?p??e?s??) Duha polazeci od monarhije Oca, ali insistirajuci n a uzajamnosti (pe??????s??) Duha i Sina. Duh ishodi od Oca, ali sija i manifestu je se roz Sina.PODOBIJE (gr. ? ???s?? - lat. similitudo): stanje savr enstva oje je pozvan da dost igne cove , stvo-ren po li u i podobiju Bo ijem (Post. 1,26), oje je izgubio pado m u greh i oje ponovo dobija u Isusu Hristu (Mt. 5,48). Podobije jeste osnovno usmeravanje i retanje li a (v. li .) a Bo ijem savr enstvu, oda le i dinamic i ar a ter pravoslavne antropologije i duhovnosti. A o je li "prirodno" svojstvo, po dobije je plod slobode i podviga volje, sinergije. Podobije je stanje oje pretp ostavlja slobodno i svesno is ustvo obo ujuce blagodati. Cove se rece izmedu li a i podobija, prevazilazeci na taj nacin suprotnost izmedu "starog" i "novog cov e a" (Ef. 4,24), izmedu negativnog covecans og posle pada u greh i novog covecan s og, obo enoga u Hristu. Otuda i pitanje slobode ao samoodredenje licnosti. Za o ce Cr ve, podobije je irenje lepote li a Bo ijeg po du i, prosvecenjem Svetoga Duha. To je "obli " oji Bog uzima u cove ovoj i oni. Ta o se i stvara specificno cr v eni estetic i recni oji obiluje duhom pravoslavne eti e: ponovo doci na lepotu prirode, do cars oga li a, obnoviti prvobitnu lepotu. Podobije se odnosi na esh atolo u sudbinu covecans oga, oje je vi e pri azano u penjanju "iz slave u slavu" (II Kor. 3,18) negoli ao vracanje u izgubljeno stanje. Za Svetog Vasilija Veli og, podobije sa Bogom, onoli o oli o je moguce cove ovoj prirodi, predstavlja s amu su tinu hri canstva (0 pore lu cove a, Beseda I, 17, str. 211) i jedna o je sa o bo enjem (0 Duhu Svetome IX, 23; XV, 36; str. 329 i 371).Kao dogmats a tradicija Pravoslavlje ima svoje orene na Isto u, a u istorijs om smislu poistovecuje se sa veli om patristic om sintezom, odnosno sa uoblicavanj em teolo e, liturgijs e i anons e misli na temelju pravila apostols e vere u per iodu Vaseljens ih Sabora. Naravno, ni patristic a teologija ni Pravoslavlje ne m ogu se ograniciti na ovaj period, jer je Tradicija u stalnom procesu tumacenja i osavremenjivanja. Period Vaseljens ih Sabora uzima se ovde samo ao tac a istor ijs og poredenja, da bi se utanacili ne i od glavnih trenuta a u istorijs oj evo luciji Pravoslavlja, od ojih pominjemo:- Oformljivanje vizantijs og obreda (VI-VIII ve ), u ojem glavno mesto zauzimaj u vizantijs e Liturgije; ovaj obred je igrao glavnu ulogu u ocuvanju bogoslu ebeno g i duhovnog jedinstva Pravoslavlja.- Dogmats a sinteza oju je sacinio Sveti Jovan Damas in (VIII ve ), a narocito njegov bogoslovs i doprinos u borbi protiv i onoborstva oje je bilo inspirisanoPRAVOSLAVLjE (gr. ????? + d??a, prava vera i pravo saborno po lonjenje): ucenje oje je neposredno, nepre idno i stalno povezano sa Apostols om Tradicijom, i to posredstvom patristic og i neopatristic og bogoslovlja, a formira zajednic u ve ru nepodeljene Cr ve prvog milenijuma. Pravoslavlje se poistovecuje sa samom Apo stols om Tradicijom ona vom a va je bila potvrdena i razvijana saglasno cu Saborn e Cr ve. Zapravo, didas alija ili pravila apostols e vere osnovni je riterijum sva e pravoslavne tradicije. Zato se sva i pre id ontinuiteta sa Apostols om Tr adicijom smatrao ao varenje ili napu tanje Pravoslavlja, to mo e da uzme bilo obli jeresi, bilo obli odvojene "veroispovesti". Do Pravoslavlje opravdava dogmate apostols im i otac im ontinuitetom, druge cr ve ili onfesije, na ovaj ili na onaj nacin, proiza le su cinom odvajanja i formiranjem sopstvenih onfesionalnih t radicija. Ta o, istocne ili nehal idons e Cr ve, monofizits og ili nestorijevs o g ova, pojavile su se u V ve u, u trenut u hristolo ih sporova. Rimo atolic a cr va oformljuje se ao cr veni entitet u periodu od 1054-1204. godine. Sa onfesi onalne tac e gledi ta, ao posebna teolo a tradicija u odnosu na Protestantizam, Ri mo atolicizam se defini e na Tridents om Saboru (1563). Cr ve oje su iza le iz prot estants e Reformacije u XVI ve u: Luterans a, Angli ans a, Prezviterijans a, ima ju sva a svoju zasebnu onfesionalnu tradiciju. U rilu Protestantizma nastao je niz disidents ih onfesija: ongregacionalisti i baptisti u XVII ve u; metodist i u HVIII ve u; po reti i grupe sa hri cans im ara terom bez odredenog onfesiona lnog identiteta, izni li u XIX ve u, ao to su Ucenici (Kve eri - Quaquers) i Voj s a spasa (Salvation Army ). islamom.- Bogoslovs i doprinos patrijarha Fotija (820-895), osobito njegove o ru nice iz 8 67. godine, u ojima o rivljuje za jeres papu Ni olu I (858-867).- Misionars a a tivnost u centralnoj Evropi slovens e brace Kirila (+869) i Meto dija (+884), "slovens ih apostola", poslanih od vizantijs og cara Mihaila III na molbu moravs og neza Rastislava (o o 860). Kirilo propoveda u Moravs oj, Metod ije u Panoniji; oni prevode pravoslavne te stove na slovens i, stvaraju glagoljs u azbu u (glagoljicu), stariji obli cirils e azbu e. Posle upada Madara u Mora vs u, njihovi ucenici prognani su od latina a ( atoli a) u Bugars u, gde su prevod ili njige na slovens i jezi .- Otpor protiv unionistic ih sabora (Lion: 1274, Ferara-Florenca: 1438-1439), o ji su imali antipravoslavni ara ter. Inace, Carigrads i Sabor 1459. godine ~ od r an za vreme Genadija Sholarija, prvog patrijarha posle pada Carigrada (1453) - o dbacio je florentins u uniju, premda nju be e priznao car Jovan VIII.- Isihastic a obnova u XIV ve u oja je dovela do formiranja prave vizantijs e t eologije. Isihazam su arti ulisali veli i bogoslovi i mistici a vi su: Sveti Ma sim Ispovedni (VII ve ), Sveti Simeon Novi Bogoslov (XI ve ), Sveti Grigorije Sinait (XIV ve ) i Sveti Grigorije Palama, soluns i arhiepis op (XIV ve ). Palam ovs a do trina o razli ovanju izmedu su tine Bo ije, oja je prevashodno neizreciva i nedo uciva stvorenome duhu, i nestvorenih bo ans ih energija, pre o ojih se cov e neposredno price cuje ivotom bo anstva - ucenje odobreno na Carigrads im Saborima 1341, 1347. i 1351. godine - cini novu ili neopatristic u definiciju Pravoslavlj a.- Pod uticajem neopatristic og Pravoslavlja u XIV ve u, oje ima i odbrambeni a ra ter u suceljavanju sa sholastic om latins om teologijom, po u ava se i delimicn o odvajanje Cr ve od carevine, jer termini simfonije oje je zasnovao car Justin ijan (527-565) behu postali previ e nepodesni.- Ucenje o Svetim Tajnama dobija uns om (XV ve ).onacan obli , narocito blagodareci Simeonu Sol- Carigrads i Sabor 1484. god. odreduje miropomazanje ao nacin primanja atoli a u Pravoslavlje.- Sabor 879-880. oji ponovo postavlja Fotijevo pitanje pomirenja sa Rims om Cr vom (papa Jovan VIII 872-889). - Pred Kontrareformacijom, oja neposredno napada Isto sa namerom da odvoji ist ocne provincije od Pravoslavlja, pravoslavna teologija zauzima nagla eno odbramben i i polemic i ara ter, is azan u delima ao to su: Kritic i omentar o Protestan tizmu patrijarha Jeremije II ao odgovor dostavljen tibingens im luterans im teo lozima ( oji behu poslali patrijarhu 1573-1574. god. Augzbur o ispovedanje); Izlo e nje o Pravoslavlju, oje je sacinio potonji ale sandrijs i patrijarh Mitrofan Kr itopul (1630-1639), u Ispovedalju vere (1625) upuceno protestants im helm tads im teolozima.- 1629. god. patrijarh Kirilo Lu aris objavljuje u enevi Ispovedanje vere u ojem prihvata nacelna ucenja alvinizma. Niz pomesnih sabora osuduje ovo ispovedanje : Carigrads i (1638), Kijevs i (1640), Ja i (1642), Jerusalims i (1672), Carigrad s i (1691). - Pravoslavno ispovedanje Petra Mogile, mitropolita ijev og (1633-1646), o oje m se raspravljalo na Saboru u Ja u 1642. god., preveo je na grc i bogoslov Meletij e Sirig, a odobreno je na Carigrads om Saboru 1643. godine.- Ispovedanje patrijarha Dositeja i a ta Jerusalims og Sabora (1672) odbacuju a lvinizam Kirila Lu arisa. Isti patrijarh tampa u Rumuniji zbir u bogoslovs ih viz antijs ih te stova.- Pomesni sabori u XVII ve u (Ja - 1642, Mos va - 1666-1667. i Jerusalim - 1672) dali su va an doprinos ponovnom ot rivanju Svetotajins e prirode Cr ve i nagla avanj u vrednosti dinamic og ara tera Predanja, oje nije uve i svuda ritic i shvat ano. (Mos ovs i Sabor osuduje "staroobrajdce", oji Pravoslavlje svodahu na obre dnu religiju).- Formiranje unijats ih cr ava (ili gr o- atolic ih) ostvaruje se pritis om rimo atolic og carstva u Austriji i Poljs oj, u pravoslavnim oblastima (Brest - 1596 , Ugorod -1646, Mu acevo - 1664, Transilvanija - 1700). Otpor pravoslavnih po az ao je ne samo da se Isto ne mo e smatrati prostom rims om dijecezom, nego i to da postoji nacelna protivrecnost izmedu uredenja pomesnih Cr ava na Isto u i paps og sistema na Zapadu. Sabor Istocnih patrijaraha, odr an 1755. godine, progla ava ne validnim r tenje Latina i Jermena; stoga ce oni biti primani u Pravoslavlje ponov nim r tenjem.- Filo alija, veli a zbir a duhovnog tiva oju je sa upio Ni odim Svetogorac (174 8-1808), anonizovan 1955, zajedno sa Ma arijem Korints im, tampa se 1792. godine u Veneciji. Starac Pajsije Velic ovs i (1722-1794) prevodi je na slovens i ao Dobrotoljubije; zbir a je tampana u Petrovgradu 1793. god. i sacuvala je rus o Pr avoslavlje od latinizacije.Inace, u XVIII i XIX ve u pravoslavna teologija trpi ja uticaj latinizacije, o ji se pojavio ne samo u Kijevu, pod uplivom atolic ih poljs ih ola, nego i u dr ugim pravoslavnim sredi tima bal ans ih zemalja. Godine 1848. Istocni patrijarsi tampaju o ru nicu osudujuci papstvo ao jeres a ao odgovor na poziv pape Pija IX. U istom smislu, patrijarh Antim, u odgovoru dato m 1894. god. na enci li u pape Lava H Preclara Gratulationis, osuduje rimo atolic e dogmate o bezgre nom zacecu i o "paps oj nepogre ivosti".Glavni problem oji danas zanima pravoslavnu teologiju jeste priprema i odr avanje "Svetog i veli og sabora Pravoslavne Istocne Cr ve". Ideju o sazivu svepravosla vnog Sabora po renula je 1930. god. Svepravoslavna omisija oja se sastala u ma nastiru Vatopedu (Sveta Gora). Na inicijativu vaseljens og patrijarha Atinagore, organizovano je niz svepravoslavnih onferencija s ciljem da se odrede i pripre me teme za sabor: Rodos - 1961, Rodos - 1963, Rodos - 1964. Cetvrta svepravoslav na onferencija ( ambezi (Chambesy) eneva, 8-15 juna 1968) odlucila je da zadr i samo est tema iz spis a oji je predlo ila Prva onferencija na Rodosu (1961), te da se sabor pripremi ne pre o predsabora, nego nizom predsabors ih onferencija. Prva svepravoslavna predsabors a onferencija ( ambezi, 21-28. novembra 1976) bavila s e poslednjom revizijom spis a tema, odobrila je Prvu onferenciju na Rodosu (196 1) i ponovo potvrdila na Cetvrtoj onferenciji u ambeziju (1968), preporuciv i za d nevni red buduceg sabora sledecih deset tema: pravoslavna dijaspora; auto efalij a i nacin na oji se progla ava; autonomija i nacin na oji se progla ava; diptisi; pitanje zajednic og alendara; bracne smetnje; prilagodavanje cr venih pravila u pogledu posta; odnosi Pravoslavnih Cr ava sa hri cans im svetom; Pravoslavlje i E umens i po ret; doprinos Pravoslavnih pomesnih Cr ava u ostvarenju hri cans ih id eala mira, slobode, bratstva i ljubavi medu narodima, ao i odstranjenju rasnih dis riminacija.Shodno arbitrarnoj shemi oju oristi rus i teolog obracen u rimo atolicizam, Vl adimir Solovjev (1853-1900), na duh Pravoslavlja utice jovanovs a teologija, Kat olicizam stvara petrovs i uticaj, a Protesta-tizam nosi pavlovs i ara ter. Nace lno, da le, Pravoslavlje odbija da sebe smatra jednom od hri cans ih onfesija te da poistoveti svoje ucenje sa ne im onfesionalnim te stom. Od Svetog Ignjatija Antiohijs og ono je sacuvalo ideju da je sabornost ili vaseljenost Cr ve data pr avoslavnim ara terom pravila vere. Cr va je " atolicans a" samo a o ispoveda pr avoslavno, istinito ucenje, to jest ono oje je saobrazno sa apostols im pravilo m. Pravoslavlje podrazumeva teolo i smisao atolicnosti. to se tice teolo e metode, Pravoslavlje je ustanovilo da ucenje mora imati riterijume ili unutra nje ocigle dnosti, odnosno is ustvo Cr ve, buduci da je istina sama zajednica u Duhu Svetom e. Pravoslavlje jednog ucenja ne mo e se usloviti ne im spoljnim riterijumima. Sv a a o, Pravoslavlje ima sadr aj i on se mo e identifi ovati u Svetome Pismu, u Preda nju, u dogmats im te stovima; medutim, Duh Sveti je taj oji dela u Cr vi, Onaj oji jedini daje autenticnost tim te stovima. Cr va ima svoje unutra nje potvrde; stoga is ustvo Cr ve anticipira sva o formulisanje do trine.Pravoslavlje je spoznalo svoju dramu oju je stvorio ras ol (1054) ili spor o o vlasti u Cr vi. Ono nije postavilo pitanje "papa ili sabor", zato to je sabors o nacelo prihvaceno ao e lisiolo o pravilo. Vaseljens i sabor nije nezavisni magis terijs i autoritet. U Saboru epis opi olegijalno predstavljaju svoje pomesne Cr ve. Otud autoritet Vaseljens og Sinoda stoji i pada saglasno cu ovih Cr ava. Iz e lisiologije pomesne Cr ve potice i po tovanje prema pomesnoj cr venoj jurisdi cij i: nema epis opa oji bi imao univerzalnu jurisdi ciju, buduci da se po tuje nacel o autonomije i auto efalije u upravljanju pomesnim Cr vama. Isto ta o, Pravoslav lje nije po u alo da dela ao "jerarhija istina", odnosno da vr i odvajanje izmedu o snovnog ucenja i sporednih propisa, zato to za iravoslavnu e lisiologiju dogmati a i inace cini neodvojivu celinu sa liturgijs im i duhovnim ivotom, ao i sa ano ns om organizacijom i pastirs imivotom.Pravoslavlje je oduve nastojalo da ocuva tu dvostru u celinu izmedu pastirs e i teolo e odgovornosti, izmedu dogmati e i duhovnosti, izmedu vere i eti e. Pravos lavni bogoslovi rus og uticaja i slovens og jezi a vi e vole da rec ????d???a prev ode sa Pravoslavlje (pravo slavljenje - bogopo tovanje), oda le proishodi i njihov a jaca na lonost prema Liturgiji, pobo nosti i i onografiji, a manja prema sistema tizovanju ucenja, oja se primecuje u vizantijs oj grc oj teologiji.PRAVOSLAVNE CRKVE (v. i PRAVOSLAVLjE) - s up pomesnih Cr ava oje: sa dogmats e tac e gledi ta ispovedaju isto ucenje vere, formulisano na Vaseljens im Saborima a razvijeno novopatristic om tradicijom; s liturgijs e tac e gledi ta, sve upotrebl javaju vizantijs i obred i vr e ga najezicima naroda ojima pripadaju; s organizac ijs e tac e gledi ta, jedne su auto efalne ili samostalne, to jest imaju sopstvenu upravu, do su druge autonomne, odnosno anons i vezane za odredenu patrijar iju ili auto efalnu Cr vu.Stvaranje auto efalnih Cr ava na Isto u jeste istorijs i proces oji je zapoceo uspostavljanjem cetiri drevne patrijar ije: Ale sandrije, oja obuhvata Libiju, Eg ipat (Pentapolj); Jerusalima, oji je obuhvatao Palestinu; Antiohije, od oje su zavisili Arabija, Feni ija i Sirija; i Carigrada, cija se cr vena vlast prostir ala na Malu Aziju, Pont, Bal ans o Poluostrvo i Rumuns e Zemlje. Danas su poznat e sledece:Vaseljens a ili Carigrads a Patrijar ija. Vizantion je u pocet u bio epis opija po tcinjena prestolu Hera leje, u Tra iji, ali cim je, blagodareci caru Konstantinu (306-331), postao prestonica carstva, drugi Rim, on je ste ao veli u cr venu i politic u va nost. Jurisdi ciju carigrads og patrijarha odredili su vaseljens i sa bori: Carigrads i (381), Trecim anonom, daje mu prvenstvo casti, posle Rima; Ha l idons i (451), Dvadeset osmim anonom, dodaje mu eparhije Tra ije, Male Azije i Ponta. U XI ve u pod njegovom jurisdi cijom nalaze se ne samo Grci vizantijs o g carstva nego i hr- cani Severne Afri e, Ju ne Italije i Sicilije, Male Azije, Bal ans og Poluostrva, Rusije i Rumuns ih Zemalja. U to vreme Vaseljens a Patrijar ija imala je 600 epis ops ih tronova. Latins i rsta i osvajaju Carigrad 1204. godine ; posle toga patrijarh preme ta svoje sedi te u Ni eju, gde je ostao u izgnanstvu sv e do 1272. godine. Zatim Carigrad pada pod Tur e 1453. godine. Taj dogadaj je ut icao da se znatno svede cr vena va nost Vaseljens e Patrijar ije. Isto ta o i formir anjem pomesnih auto efalnih Cr ava, na raju XIX ve a, njena se jurisdi cija su av a. Godine 1928. cetrdeset i devet epis opija bilo je predato Grc oj Cr vi. Pod s ada nju njenu jurisdi ciju ulaze Grci vernici u Istanbulu, eparhije u Turs oj, ne oli o dode anis ih eparhija, ao i Sveta Gora. Na temelju jednog anona Hal idon s og Sabora, carigrads om patrijarhu pripada jurisdi cija nad celom pravoslavnom "dijasporom". Stvarno, on vr i to pravo samo nad grc im olonijama u Severnoj i J u noj Americi ( oje sacinjavaju jednu autonomnu arhiepis opiju), u Zapadnoj Evropi i Australiji.Pravoslavna Grc a Ale sandrijs a Patrijar ija. To je najstariji patrijara i presto; pominje ga vec Prvi Vaseljens i Sabor. Patrijarh, oji sebe smatra nasledni om jevandelista Mar a i nosi titulu "papa i patrijarh Ale sandrije i Afri e", u poc et u po casti zauzima e drugo mesto, posle epis opa Rima. Usled monofizits og spor a, 457. god. Ale sandrijs a Cr va pocepala se na dve grupe: jednu oja je prihva tila hristolo o hal idons o ucenje (451) i vlast vizantijs og cara ("mel iti"), i drugu oja je odbacila Hal idon i oformila se ao Kopts a Egipats a Cr va ("mon ofiziti"). Ale sandrijs i patrijarh potice od "mel ita" iz Egipta. Isprva je Ale sandrijs a Cr va upotrebljavala opts i ili ale sandrijs i obred, a izmedu XI i XIII ve a pre la je na vizantijs i obred po to su i vernici i jerarhija grc og pore la. Sada nja jurisdi cija Ale sandrijs e Patrijar ije pru a se na Egipat, Sudan, Tuni s, Kongo, Keniju, Kamerun i Ju nu Afri u, zemlje za oje su hirotonisali afric e e pis ope i sve teni e. Patrijar ija ima sedi te u Ale sandriji (Egipat).Antiohijs a Patrijar ija. Pominje je Drugi anon Drugog Vaseljens og Sabora (381). U V ve u, zbog monofizits e jeresi, nastaje i ovde isti ras ol ao i u Ale sand riji. Dana nja Antiohijs a Patrijar ija potice od Sirijaca hal idonaca (ili mel ita) . Ona je upotrebljavala antiohijs i ili sirijs i obred sve do XIII ve a, ada je od Carigrada preuzela vizantijs i obred. Godine 1366. sedi te patrijarha seli se iz Antiohije (danas grad u Turs oj) u Damas u Siriji. A 1899. patrijarh je Arap in, ao i vecina lira i verni a. Araps i je liturgijs i jezi . Patrijar ija, sa s edi tem u Damas u, obuhvata eparhije u Siriji, Libanu, Ira u, Sjedinjenim Americ i m Dr avama, Australiji, Novom Zelandu, Brazilu i Argentini.Grc a Pravoslavna Jerusalims a Patrijar ija. Na Saboru u Hal idonu (451) epis op J uvenalije dobija saglasnost da Jerusalim bude autonomna patrijar ija. Zauzev i peto mesto u poret u pentarhije (v. PENTARHIJA), imala je jurisdi ciju nad Palestinom i Sinajs im Poluostrvom. Usled invazije Persijanaca i Arapa u VII ve u, a naroc ito zbog osnivanja latins ih dr ava u XII i XIII ve u, Jerusalim je izgubio od svo g cr venog znacaja. Kasnije je u ao pod uticaj Carigrads e Patrijar ije, a te u XIX ve u ponovo je ste ao drevnu autonomiju. Vecina verni a pore lom su Arapi, nase ljeni u Izraelu i Jordanu.Mos ovs a Patrijar ija i sve Rusije. Obuhvata pravoslavne u ne ada njem Sovjets om S avezu, sem onih u Gruziji oji cuvaju stari, neispravljeni alendar i u bogoslu en ju upotrebljavaju cr venoslovens i jezi . Godine 989. ijevs i nez Vladimir nam ece r tenje narodu te ta o hri cans o pravoslavlje postaje slu bena vera njegove dr ave . Knez Jaroslav (1019-1054) stavlja Cr vu pod jurisdi ciju carigrads og patrijar ha, oji imenova e ijevs og mitropolita. Godine 1240. Kijevo su osvojili Mongoli. Mos ovs i nez Dimitrije ustaje protiv Tatara 1380, ali je te Ivan III Mos ovs i (1440-1505), odmah posle pada Carigrada (1453), uspeo da oslobodi zemlju. Iva n je smatrao Mos vu "trecim Rimom". Godine 1589. carigrads i patrijarh Jeremija daje mitropolitu Jovu titulu patrijarha Rusije. Patrijar iju je u inuo Petar Veli i (1721) i zamenio je Svetim Sinodom. Patrijar ija je ponovo vaspostavljena te po sle 1917. izborom patrijarha Tihona (+1925). Posle izvesnog interregnmuma, 1943. godine izabran je za patrijarha mitropolit Sergije, oga je nasledio patrijarh Ale sije (1945-1971). Istorija Rus e Cr ve poznaje veli e cr vene i duhovne vode , ao Sergija Radonje og (1314-1391), Dimitrija Rostovs og (1651-1709), Tihona Za dons og (1724-1783), Serafima Sarovs og (1759-1833), ali i veli e ras olnic e po rete, ao "ras oljni e", za vreme patrijarha Ni ona (1652-1658).Sris a Patrijar ija. Osnivac Srps e Cr ve bio je Sveti Sava, sin upana Stefana Nema nje (o o 1167-1196). Monah na Svetoj Gori, Sveti Sava se vraca u zemlju 1204, a hirotonisan je za arhiepis opa Srbije 1219. godine u Ni eji od vaseljens og patr ijarha Manojla I. Poznate su u istoriji tri Srps e patrijar ije: 1) ona oju je pr oglasio car Du an Veli i 1346, a Turci je u inuli 1458; 2) Srps a Patrijar ija izmed u 1557. i 1776. (sa sedi tem u Peci), ad je Carigrad ponovo u ida; 3) Patrijar ija te obnovljena 1920. posle osnivanja dr ave Jugoslavije, sa sedi tem u Beogradu, ia o je Srbija ste la nezavisnu dr avu jo 1830. godine. U periodu Drugog svets og rata Srps a Cr va i njen patrijarh Gavrilo (1937-1950), pretrpeli su najvece gubit e i stradanja u celoj svojoj istoriji. Godine 1959. od Srps e Patrijar ije odvojila se autonomna Cr va Ma edonije. Njen mitropolit ima sedi te u S oplju i nosi titul u arhiepis opa ohrids og. Kanons a pozicija ove Cr ve nije priznata od pravoslav nih Cr ava.Rumuns a Patrijar ija. Hri canstvo se u orenilo u Da iji jo pocet om II ve a, u perio du o upiranja ove regije od Rimljana, to znaci jednovremeno sa formiranjem rumuns og naroda. Vec 325. godine jedan gots i epis op prisustvuje Ni ejs om Saboru. A rijans i sve teni Ulfila (o o 310-381) prevodi Sveto Pismo na gots i jezi . U XV ve u organizuju se dve veli e mitropolije, u Vla oj i Moldaviji, pod jurisdi cijo m carigrads og patrijarha. Ta ode, postojala je i mitropolija za pravoslavne Rum une u Transilvaniji, zatvorena za vreme austrougar og carstva. Posle sjedinjenja rumuns ih zemalja 1859. godine, Rumunija 1877. dobija dr avnu nezavisnost, a 1885 . godine Rumuns a Cr va stice autonomiju. Godine 1925. osniva se Rumuns a Patrij ar ija, uzdizanjem bu ure tans og arhiepis opa na ste pen patrijarha. Prvi patrijarh bio je Miron Kristea (1925-1939). Liturgija i propovedi vr e se na rumuns om jezi u.Bugars a Patrijar ija. Bugare, ograna ju nih Slovena, po rstili su vizantijs i misi onari oje je poslao patrijarh Fotije 865. godine. Car Boris (853-889) primio je hri canstvo u formi vizantijs og obreda. Bugars a Patrijar ija osnovana je 1017. go dine, za vreme cara Simeona, ali nju je u inuo vizantijs i car Vasilije II (Buga roubica) 1019. Godine 1186. obnavlja se Patrijar ija sa centrom u Trnovu, no nju s u u inuli otomans i Turci (1393). Za vreme otomans e o upacije Cr va se nalazila pod Carigrads om Patrijar ijom, oja je po u ala da u ine liturgiju na cr venoslove ns om jezi u. Godine 1879. Bugari dobijaju od sultana Abdul Aziza pravo da imaju nezavisnu Patrijar iju. To Carigrad nije prihvatio, te 1882. Bugars u Cr vu progl a ava "ras olnic om". Ta se nesloga prevazilazi 1945. godine, ada Carigrad daje a uto efaliju Bugars oj Cr vi, priznav i za egzarha mitropolita Stefana. Te 1959. g odine, posle 560 godina, ponovo je vaspostavljena Bugars a Patrijar ija izborom pa trijarha Kirila (+1971). Bugars a Patrijar ija pre laje na novi alendar, u bogoslu en ju cuva stari slovens ijezi , a sedi te joj je u Sofiji.Kipars a Cr va (auto efalna arhiepis opija) progla ena je za nezavisnu na Efes om Saboru (431) sa razloga to su je osnovali Sveti Pavle i Varnava. Ostrvo je bilo z aredom o upirano od Arapa, Vizantinaca, latins ih rsta a (1191-1571), od otomans ih Tura a (1571-1878) i Engleza (1878-1960). Pod arhiepis opom Ma arijem (1950-1 977), oji je u isto vreme bio i predsedni zemlje ("etnarh"), Cr va je bila ang a ovana u po retu ujedinjenja sa Grc om. Arhiepis opija ima sedi te u Ni oziji.Grc a Cr va (u rangu arhiepis opije). Grc a je jedina zemlja gde je Pravoslavna Cr va dr avna Cr va. Jo u IV ve u grc e provincije bile su pod jurisdi cijom Carigr ada, ali su one bile i pod bugars om dominacijom (H-HI ve ), zatim otomans om (H V-HIH ve ). Odmah posle ostvarenja nacionalne nezavisnosti Grc e (1833), Grc a C r va progla ava sebe auto efalnom, ali Carigrads a Patrijar ija tu auto efaliju priz naje te 1850. godine. Godine 1928. prima pod svoju jurisdi ciju ne e mitropolij e oje su pripadale Carigradu. Pravoslavna Poljs a Cr va. Osnovana je posle Prvog svets og rata za staru sloven s u populaciju (pravoslavne Bjeloruse i U rajince) na teritoriji Poljs e. Jedan deo pravoslavnih prihvatili su uniju (Brest 1596). Godine 1924. Vaseljens a Patr ijar ija dajejoj status auto efalne Cr ve. Posle Drugog svets og rata, 1948. god. patrijarh mos ovs i Ale sej obnavlja taj status. Cr va upotrebljava u bogoslu enju cr venoslovens i jezi .Gruzijs a Patrijar ija ( atoli osat). Hri canstvo je prodrlo u Gruziju jo u V ve u pr e o Svete Nine. Do 1053. godine, ad postaje auto efalna, Gruzijs a Cr va bila j e u tesnoj vezi sa Antiohijs om Patrijar ijom. Od 1817. pa do 1917. zavisila je od Mos ovs e Patrijar ije i nije imala autonomiju. Godine 1918. ponovo postaje nezav isna, ali Rus a Cr va priznaje joj status auto efalne Patrijar ije te 1944. godin e. Sedi te Patrijar ije je u Tbilisiju. Cr va upotrebljava u bogoslu enju gruzijs i je zi . Auto efaliju Gruzijs e Cr ve ne priznaje Vaseljens a Patrijar ija.Pravoslavna Cehoslovac a Cr va formirala se od raznih grupa pravoslavnih. Jedna mala pravoslavna grupa postojala je u Pragu jo 1870. godine. A 1923. godine vasel jens i patrijarh imenuje epis opa Savatija za epis opa. Druga grupa jeste ona o ja se odvojila od Rima i pre la u Pravoslavlje 1925. godine, pod upravom Gorazda P avli a, oga je hirotonisao srps i patrijarh. Godine 1930. jedna grupa unijata K arpato-Rusa vraca se u Pravoslavlje i formira eparhiju u Mu acevu. Druga grupa s acinjena je od Rutena Gr o atoli a iz pre evs e eparhije, oji su se vratili u Pra voslavlje 1950. Mos ovs a Patrijar ija dodelila je auto efaliju ovoj Cr vi 1951. g odine sa sedi tem u Pragu.Pravoslavna Fins a Cr va obuhvata pravoslavne u Kareliji. Godine 1918. oformila se ao od Mos ovs e Patrijar ije nezavisna Cr va, a 1923. carigrads i patrijarh Me letije IV daje joj rang autonomne arhiepis opije pod njegovom jurisdi cijom. To je Mos ovs a Patrijar ija priznala te 1958. god. Cr va ima administrativni centar u Kuopiu, gde je i sedi te arhiepis opa Karelije i cele Fins e.Sinajs a Arhiepis oiija obuhvata, u stvari, samo jedan manastir, Svete Katarine, oji je osnovao car Justinijan I (VI ve ), u podno ju Mojsijeve Gore. U pocet u m anastir je bio zavisan od Jerusalims e Patrijar ije, ali 1575. Carigrads i Sinod p riznao mu je auto efaliju, do su 1782. godine to ucinile i cetiri drevne Istocn e patrijar ije.Poslednjih decenija ne oli o Cr ava uspele su da ste nu status autonomije ili au to efalije, posle procedure nepoznate u istoriji organizacije pomesnih Cr ava. " Auto efaliju" ovih Cr ava ostale Pravoslavne Cr ve smatraju za relativno ne anon s u, sem maj e Cr ve oja im je istu dodelila. Rec je o sledecima: Americ a Prav oslavna Cr va. Vecina pravoslavnih u Americi, razlicitog etnic og pore la i sops tvenog liturgijs og jezi a, obuhvacena je u eparhije oje se na laze pod jurisdi cijom doticnih pomesnih Cr ava. Epis opi ovih eparhija formiraju "Stalnu onfer enciju anons ih pravoslavnih epis opa u Americi". Mos ovs i patrijarh Ale sej d odeljuje auto efaliju Rus oj pravoslavnoj sabornoj mitroioliji u Americi (Mitrop olija), o o oje su se o upile ne e eparhije i parohije sa jo nepriznatim anons im statusom. Pravoslavni oji se nalaze van granica pomesnih tradicionalnih Cr ava, bilo ao plod misije, bilo ao posledica s ora nje emigracije (tzv. pravoslavna "dijaspora" ), formiraju vi e ategorija: eparhije i parohije sa anons im statusom, oje nepo sredno zavise od maj i Cr ava i oje su u zajednici sa svim pravoslavnim Cr vama ; autonomne grupe, od ojih ne e nisu priznate u anons oj poziciji; izolovane g rupe emigranata oje nemaju zajednicu ni sa jednom pravoslavnom auto efalnom ili autonomnom Cr vom.PRAVOSLAVNA TEOLOGIJA. Vi e negoli op ta nau a i sredstvo tumacenja, teologija je za pravoslavni duh bila put bogopoznanja i obli is azivanja is ustava pomesne Cr ve. Istorija pravoslavne teologije po azuje da Pravoslavne Cr ve ni ada nisu bil e bez teologa ili teolo ih ola.Grc a teologija. Najpoznatiji grc i teolog u drugoj polovini XVI ve a jeste ale sandrijs i patrijarh Meletije Pigas (1537-1601). On je ru ovodio po retom protiv atoli a - oji su osnovali unijats u slovens u Cr vu u U rajini, pod vla cu Polj a a, posle Brestovs e unije 1596. godine. Napisao je polemic o antilatins o delo 0 pravoj Cr vi i njenoj istinitoj glavi.U prvoj polovini XVII ve a a tuelna je ontraverza izazvana dogadajima u enevi 16 29. god., tojest izla s om Ispovedanje vere, spisa oji se pripisuje Kirilu Lu a risu (1572-1638). U spisu je bilo alvinistic ih primesa; u njemu je negirana ne pogre ivost Cr ve, prihvacene su samo dve Tajne i odbacena transsubstancijacija i obje tivna delotvornost Tajni. U raspravi o ovim pitanjima ucestvovali su Meleti je Sirig, Petar Mogila i Dositej Jerusalims i, posledlji autori pravoslavnih Isp ovedanja. Seriju ovih pravoslavnih simvolic ih te stova zapoceo je patrijarh ale sandrijs i Mitrofan Kritopul (1633-1639) spisom Ispovedanjem vere (1589), napis anim na tra enje profesora Helm tads og univerziteta, a u ojem se primecuju izvesni protestants i uticaji (prihvata samo tri Tajne).Meletije Sirig (1585-1650) pi e 1640. god. Odbacivanje Ispovedanja Kirila Lu arisa , oje je tampao patrijarh Dositej u Bu ure tu 1690. godine; ucestvuje na Saboru u Ja u (1642) ao izaslani Vaseljens og patrijarha Partenija I; prevodi 1643. na gr c i jezi Pravoslavno ispovedanje Petra Mogile, u ojem vr i izvesne isprav e (nar ocito u poglavlju o odbacivanju purgatorija i o epi lezi). Jerusalims i patrijar h Dositej (1641-1707) poznat je po Istoriji jerusalims ih patrijaraha, oju je ta mpao Hrisant Notaras pod nazivom Dode avivlos (Bu ure t, 1715). Godine 1666. ao m itropolit esarijs i poslat je za egzarha u Rumuniju, gde tampa brojne prirucni e i clan e sa antirims im i antiprotestants im temama: Tomos pomirenja (Ja , 1692); Tomos ljubavi (Ja , 1648); Tomos radosti (Rimni , 1705). Ta ode objavljuje: Odbac ivanje alvinistic ih zabluda Kirila Lu arisa, od Meletija Siriga (Bu ure t, 1690) i Ispovedanje Petra Mogile, oje je preveo i ispravio Meletije Sirig (Snagov, 1 699). U svom Ispovedanju vere, oje se javlja ao drugi deo A ata Jerusalims og Sabora (1672), on daje tumacenje tridentins om evharistijs om pretvaranju upotre Pravoslavna va sve teni Japans a Cr 970. godineJapans a Cr va. Pravoslavlje je zasadeno u Japanu 1860. godine. Ispr e domoroce ru opolagali su rus i epis opi. Posle Drugog svets og rata va zavisila je od rus e auto efalne Mitropolije u Njujor u, sve do 1 ada je od mos ovs og patrijarha dobila autonomiju. bljavajuci termin "transsubstancijacija", odnosno et??s??s??, protiv ojeg ustaje Jovan Kariofil, oga je podr avao i Antim Ivers i. Uop te, to je epoha ad grc e te ologe pocinje da privlaci Zapadna teologija, bilo rims a, bilo protestants a. Na primer, medu latinofilima ("latinofroni") pominje se Ni ola Vulgaris, oji u Ve neciji 1681. god. tampa Katihizis, i Pajsije Lugaridis (1609-1678), oga su posla li za propovedni a i teologa u Moldaviju i Kijev. Jovan Kariofil (+1645) uzima u za titu Kirila Lu arisa i pi e protiv ucenja o transsubstancijaciji, a Ilije Minija t (1662-1714) - autor zbir e Didahija, tampane u Veneciji 1720. god. - pi e polemic o delo protiv paps og primata Stena sablazni, oje Dositej tapma u Tomosu radost i (Rimni , 1705).U XVIII ve u uticaji zapadne metodologije sve se vi e i vi e primecuju u Grc oj teol ogiji, narocito u delima Evgenija Vulgarisa (1717-1806) i Ni ifora Teoto isa (17 36-1800); obojica su bili pozvani da rade u Rus oj Cr vi, u oju su preneli te u ticaje. Najva nije Vulgarisovo delo jeste Te????????, tampano u Veneciji 1872; to j e ud beni dogmati e napisan po sholastic oj metodi. Jedan od njegovih uceni a jes te Atanasije Paro i (1723-1813), oji pi e Epitome - ud beni o dogmatima vere (Lajpc ig, 1806). Ni ifor Teoto is poznat je po Kirija odromionu, zbirci tumacenja nede ljnih jevandelja, prevedenoj i tampanoj u svim Pravoslavnim Cr vama.Povrata tradicionalnim as ets im izvorima zapoceli su Ma arije Korints i i Ni o dim Svetogorac, oji saraduju na izdanju dveju zbir i patristic ih te stova: Fil o alija (Venecija, 1782) i Evergeti os (1784). Ma arije sastavlja Limonar, oji obuhvata itija grc ih svetih i muceni a, a Ni odim Pidalion, 1808 god.; izdaje na jpoznatiji zborni anona; zatim prevodi i prilagodava, po Lorencu S upoliju, Ne vidljivu borbu (Venecija, 1796). Tradicionalistic u struju predstavlja Evstartij e Argenti, oji pi e niz rasprava u ojima pobija ucenja rimo atoli a (presne hleb ove ili azimu, purgatorij, paps i primat), a najpoznatije njegovo deloje Enhirid ion (Carigrad, 1756), u ojem odbacuje rimo atolic o r te njejer se vr i ropljenje m a ne pogru avanjem.Auto efalija Pravoslavne Grc e Cr ve, dobijena 1833. i priznata 1850. godine, bi la je predmet duge raspre izmedu Teo lita Farma idisa (+1860), privr eni a cr vene autonomije, i Konstantina I onoma (+1857), oji je protiv autonomije ili otcepl jenja od Vaseljens e Patrijar ije zato to je Vizantija jedna stalna ustanova.Godine 1837. osniva se Bogoslovs i fa ultet u Atini, a 1844. fa ultet na Hal i; soluns i se otvara te 1942. godine.Pocet om XX ve a nastaju veli a dela sistemats og dogmatic og i moralnog bogoslo vlja oja su imala odlucujucu ulogu u docnijem orijentisanju jelins og Pravoslav lja: J. Mesorolas, Simvoli a Pravoslavne Istocne Cr ve (4 toma, Atina, 1901-1904 ); Zi os Rosis, Dogmatic i sistem Pravoslavne Cr ve (tom 1, Atina, 1902); Hristo s Andrucos, Dogmati a Istocne Pravoslavne Cr ve (Atina, 1907) i Simvoli a (Atina , 1930); Konstantin Diovuniotis, Kriti a Andrucosove dogmati e (Atina 1907); Dim itrije Balanos, Uvod u poznanje teologije (1906) i Tajne Pravoslavne Cr ve (Atin a, 1913). Na Kongresu Teolo ih fa ulteta u Atini (1936) grc u teologiju zastupalo je niz cuvenih profesora teologije, na celu sa Hamil arom Alivisatosom, predsed ni om Kongresa, oji tada onstatuje da ipa postoji grc a teolo a literatura pri mljena "ispod ru e", da le iz izvora oji su strani Pravoslavlju. Poslednji predstavnici ove generacije su: P.N. Trembelas, oji objavljuje Dogmat i u Pravoslavne Cr ve(3 toma, 1959-1961, ojuje preveo na francus i 0. Dimon (0. Dumont) u Editions de Chevtogne,, 1969) i Jovan Karmiris, oji sem studija o Is povedanjima vere XVII ve a i dela Pravoslavlje i Protestantizam (1938), Pravosla vlje i Katolicizam (1964-1965), Pravoslavlje i Staro atolici (1966), tampa u dva toma Dogmatic e i simvolic e spomeni e Pravoslavne Cr ve (Atina, 1952-1953 i Gra c, 1960. i 1968).Sada nju generaciju grc ih teologa predvodi Ni os Nisiotis. Na grc om je izdao Egz istencijalizam i hri cans a vera (1956), Prolegomena za teolo u gnoseologiju (1965) , Filosofija religije i teologija filosofije (1965). On je uveo e umens u temati u u pravoslavnu teologiju (Die Theologie der Ost irche in Oe umenischen Dialog Kirche und Welt in Ortodoxes Sicht, 1968; Types and Problems of Ecumenical Dialo ge, 1977). Uz studije profesora specijalnosti: Sava Aguridis (Novi Zavet), G. Ma nzaridis (Moralno bogoslovlje), E. Teodoru (Liturgi a), V. Istavridis (e umeniza m), i izdavanja patristic ih te stova, oje je dobilo zamah blagodareci P. Hrist uu i P. Nelasu, nove doprinose teologiji dali su: Jovan Romanidis (0 praroditelj s om grehu, gr., 1956); Jovan Ziziulas (0 jedinstvu Cr ve u Evharistiji i etis o iu u trva tri ve a, gr., 1965; Apostolic Continiunity and Orthodox Church, 1975; Verite et communion (dans la perspective de la pensee patristique greque, 1977) ; Hristos Janaras De l' absence et de l' inconnaissance de Dieu, Paris, 1971; On tolo i sadr aj teolo og oncepta licnosti, gr., 1970; Metafizi a tela io Svetom Jova nu Lestvicni u, gr., 1971). Ovde treba pomenuti imena ne ih pisaca oji su treti rali e umens e probleme: Emilijanos Timijadis (Lebendige Orthodoxie, 1960; La pl ace de l' Orthodoxie dans la Mouvement oecumenique, 1969; Pneumatologia ortodoss a,, The Centrality of the Holy Spirit in Orthodox Worship , 1978); Metodije Fuja s (The Person of Jesus Christ in the Decisions of the Ecumenical Councils , 1976 ); Ma sim Sards i (The oecumenical Patriarchate in e Orthodox Church , Solun, 19 71); Damas in Papandreu (clana o "Svepravoslavnom saboru"); Kalistos Ver (The O rthodox Church, 1967); Ev stratije Argenti (The Orthodox Way, 1979); Philip Sher rard (The Gree East and Latin West, 1959; Constantinopole Iconography of a Sacr ed City,, Oxford, 1965; Shurch Ppapacy u and Schism, 1978).Rus a teologija. Rus a teologija postala je narocito poznata u drugoj polovini X IX ve a po seriji atihizisa i dogmatic ih zborni a oji su imali sna nu cir ulaci ju u celom Pravoslavlju. Na Kongresu Teolo ih fa ulteta 1936. godine rus i teolog Georgije Florovs i onstatovao je nedovoljno ori cenje patristic ih izvora u rus oj teolo oj literaturi. Doista, Kijevs a ola oju je osnovao Petar Mogila vi e je volela sholastic e metode; uticaj ove ole produ io se i za vreme Stepana Javors og (1658-1722) oji 1713. pi e Kamen vere (objavljen 1729), po atihizisu Roberta Be larmina. S ciljem da se umanji uticaj Kijevs e ole, arhiepis op Teofan Pro opovi c (1681-1738), biv i unijata oji osniva bogosloviju u Petrovgradu, otvara i usmer ava Rus u teologiju prema protestants im metodama. U tim stremljenjima podr ava ga mitropolit Platon (Lev in - 1737-1811), veli i besedni i bogoslov, oji 1765. ob javljuje Katihizis u ome se jasno prepoznaju ti novi zapadni uticaji.Na pocet u niza veli ih pisaca atihizisa, ud beni a i zborni a stoje Silvestar Le bedins i (+1808), oji 1799. i 1805. tampa Zborni , i Juvenalije Medvjedes i (+18 09), oji pi e Hri cans o bogoslovlje (Mos va, 1806). Zatim slede: Filaret Drozdov ( 1782-1867), re tor petrovgrads e A ademije i mitropolit mos ovs i od 1821, oji 1823. god. pi e najpoznatiji atihizis te epohe, ponovo pregledan 1827. i pre tampan 1839; mos ovs i mitropolit Ma arije Bulga ov (1816-1883), autor ud beni a Pravosl avno dogmatic o bogoslovlje u pet tomova (Petrovgrad, 1849-1853), preveden u ist o vreme na francus i, ao i delo Uvod u iravoslavno bogoslovlje (Petrovgrad, 184 7); najva niji ud beni dogmatic og bogoslovlja tampao je u Kijevu 1848. Antonije Amf iteatrov (+1879). Filaret Gumiljevs i (+1860) pi e Pravoslavnu dogmati u u ojoj s e, za razli u od Ma arija Bulga ova, oristi patristic im izvorima. Ta ode ovde treba pomenuti studije V.V. Bolotova o "Filioque (Thesen uber das Filioque , 189 8) i o problemima vezanim za onferenciju sa staro atolicima iz Bona (1874-1875) , ao i studije buduceg patrijarha Sergija (Starogods og), o su tini pravoslavnog ucenja o spasenju (Petrovgrad, 1910).Osnivanje teolo ih fa ulteta (Kijev, Mos va, Petrovgrad, Kazan), mona i i filo ali c i preporod, ao i slovenofils i po ret, sna no su obele ili Rus u teologiju XIX ve a. Filo aliju (Dobrotoljubije) Pajsije Velic ovs i (1722-1794), stare ina man. Nj amca, vec be e preveo sa grc og na cr venoslovens i. Tu su tradiciju produ ili Tihon Zadons i (1724-1783), anonizovan 1861; Serafim Sarovs i (1759-1833), anonizov an 1903; epis op Ignjatije Brajncaninov (1807-1908), ao i monasi manastira Opti na oji prevode Filo aliju na rus i (5 tomova, izmedu 1876-1880), staranjem epis opa Teofana Pustinja a (1815-1894), oji je dopunio i izdao Nevidljivu borbu. S lovenofils i po ret eleo je vracanje na rus u izvornu ulturu a bio je protiv zap adnog uticaja. Ale sej Stepanovic Homja ov (1804-1860), voda ovog po reta, ia o bez pravog teolo og obrazovanja, poznatje po svom delu Jedna Cr va i L' Eglise la tine et le protestantisme ai point de vue de l' Eglise d' Orient (1872); on uvod i u rus u teologiju pojam "sobor nost oji is azuje pomirljivost i odsustvo spol jne vlasti u Pravoslavlju i afirmi e bitne odli e oje dele Pravoslavlje od Katoli cizma i Protestantizma. Istom po retu pripada i Fjodor Dostojevs i (1821-1881), pisac poznatog romana Braca Karamazovi.Pocet om XX ve a najva nije delo u rus oj teologiji jeste Pravoslavna bogoslovs a enci loiedija (samo trinaest tomova), oju je izdao A. Opuhin (1905) i N. Glubo ovs i (+1937). Ta ode su poznate studije N. Malinovs og (Pravoslavna dogmati a, 4 toma, Kamenec-Podoljs , 1904) i Pavla Svjetlova (1861-1942). Najznacajniji rus i teolog u ovom periodu jeste Sergije Bulga ov (1871-1944), de an Rus og Bogosl ovs og instituta u Parizu (osnovan 1925. g.). Sergije Bulga ov preuzima sofiolog iju ili panenteizam, sistem oji je formulisao misticni filosof Vladimir Solovje v (1853-1900), oji u delu La Russie et l' Eglise universelle (1889) priznaje au toritet pape i 1896. prelazi u rimo atolicizam. Bulga ov izla e svoja bogoslovs a mi ljenja u trilogiji Bo ans a premudrost i teantropija, Ovaploceni Logos, Para lit i Nevesta Jagnjetova. Sofija ili premudrost jeste sinonim bo ans e su tine, vecni ens i princip, jedna vrsta posrednic e ipostasi izmedu Boga i sveta. Godine 1935. m itropolit mos ovs i Sergije osuduje Bulga ovljevo ucenje zbog primesa gnostic ih i origenovs ih spe ulacija, a Sinod mitropolita Antonija Hrapovic og (Karlovac i sinod) progla ava ga jereti om. Vladimir Los i riti uje Bulga ova da ne pravi r azli u izmedu su tine i energije, oda le proizlazi pometnja izmedu sveta i Cr ve, odnosno atafati e i apofati e.Religioznu rus u filosofiju docnije predstavljaju Pavle Florens i (1882-1943): L a Colonne et le fondement de la Verite (1954), prev. K. Androni ov, Lozana, 1975 ; N. Berdajev (1874-1948): Freedom and the Spirit,, 1935; The (destiny of man , 1937; The Meaning of the Creative Act, , 1955; L. Karsavin (+1952), V. Zjen ovs i (+963): History of Russian Philosophy, 2 toma, 1953; N. Arsenijev (1888-1977): Ost irche und Mysti , 1925; La piete russe,, 1963. Sa delima The Orthodox Churc h (1935), Du Verbe Incarne (1943) i La Paraclet (1946), S. Bulga ov otvara serij u monografija i studija u ojima se pri azuje pravoslavno bogoslovlje na Zapadu, a produ uju: Vl. Los i, prof. na Institutu Sv. Dionisija (Pariz): Theologie mysti que da l' Eglise d' Orient (1944), Vision de Dieu, Pariz, 1960; A limage et a la ressemblance, 1967; Pavle Evdo imov (+1976): L'Orthodoxie (1959); L'art de l' i cone. Theologie da la Beaute,, 1970; Le Christ dans la pensee russe, , 1970; Les ages de la vie spirituelle, 1964; John Meyendorf: L' Eglise Orthodoxie: hier et aujurd' hui (1960); St. Gregoire Palamas et la mystique orthodoxe, Paris,, 1959 ; Le Christ dans la theologie byzantine,, 1969.Za poznavanje istorije Rus e teologije i za osvetljavanje odnosa Pravoslavlja sa drugim hri cans im onfesijama va ne su studije G. Fedotova (A Treasury of Russian Spiriutality , 1950), a narocito N. Zernova (The Russians and their Church, 1954 ; The Reintergrations of the Church, 1952; Orthodox Encounter and Eastern Christ endom, 1961) i Georgija Florovs og (+1979: Pu evi rus og bogoslovlja, Pariz, 1937; "The Orthodox Churches and the Ecumenical Movement prior to 1910", in A History of the Ecumenical Movemment 1517-1948, izd. Ruth Rouse and Stephen Neil, London , , , 1954) i Leonida Zand?ora (Vision apd. Action,, London, 1952).Razvoju Rus e eeologije doprineli su i bogoslovi oji su se pri ljucili rus im c entrima na Zapadu, u Francus oj, Engles oj, Belgiji i Sjedinjenim Americ im Dr ava ma, ao to su: B. Vi eslavcev (+1954), A. Karta ov (+960), N. Afanasjev (+1966, L' Eg lise du Saint Spirit,, Pariz, 1975); K. Kern (An roiologija Sv. Grigorija Palame, 1950); Pierre Kovalevs y