Podręczniki Prawnicze

C. H. Beck

Prawo pracyLudwik FlorekTadeusz Zieliński

11. wydanie

Podr

ęczn

iki

Praw

nicz

eFl

orek

/ Z

ieli

ński

• P

raw

o pr

acy

11.

wyd

.

C•H•BECK

Podręczniki Prawnicze

Cena 45,00 zł

www.sklep.beck.pl, e-mail: dz.handlowy@beck.pl, http://www.beck.pl, tel.: 022 31 12 222, fax: 022 33 77 601

ISBN 978-83-255-1139-5

Podręczniki Prawniczepoleca

Seria ta stanowi kanon wiedzy niezbędnej każdemu studentowi prawa do zdania egza-minu.

W podręczniku „Prawo pracy” omówiono zagadnienia objęte uniwersyteckim kur-sem tego przedmiotu, zawarte w Kodeksie pracy, ustawach dotyczących prawa pracy oraz aktach wykonawczych. Dotyczą one m.in.: powstania, zmiany oraz ustania stosunku pracy, odpowiedzialności prawnej w stosunkach pracy, zbiorowego prawa pracy, pracowniczego ubezpieczenia społecznego.

Jedenaste wydanie uwzględnia między innymi zmiany dotyczące równego trakto-wania pracowników, urlopów macierzyńskich, wyboru rad pracowników, wprowa-dzenia emerytur pomostowych i kapitałowych, postępowania w sprawie wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Prof. dr hab. Ludwik Florek – profesor zwyczajny, kierownik Katedry Prawa Pracy Uniwersytetu Warszawskiego, Zastępca Przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy (2002–2007), członek Rady Legislacyjnej, Przewodniczący Sekcji Polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, kon-sultant naukowy Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych.

Prof. dr hab. Tadeusz Zieliński (1924–2003) – jeden z najwybitniejszych przedsta-wicieli polskiego prawa pracy, profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego, czło-nek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, Przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych PAN, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, w latach 1989–1991 sena-tor RP, w latach 1992–1996 Rzecznik Praw Obywatelskich, w 1997 r. Minister Pracy i Polityki Socjalnej.

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

L. Florek / † T. Zieliński • Prawo pracy

W sprzedaży:

W. Muszalski (red.)KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 7Duże Komentarze Beck

M. Barzycka-Banaszczyk PRAWO PRACY, wyd. 12, ZapowiedźSkrypty Becka

M. StepaniukPRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH, tom 9 Testy Aplikacyjne

M. Nałęcz (wprow.)KODEKS PRACY. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY. AKTY WYKONAWCZE, wyd. 6Teksty Ustaw Becka. Edycja Sądowa

KODEKS PRACY Z WPROWADZENIEM, wyd. 30Twoje Prawo

www.sklep.beck.pl

Prawo pracy

Ludwik Florekprof. dr hab. nauk prawnych

Uniwersytet Warszawski

† Tadeusz Zielińskiprof. dr hab. nauk prawnych

11. wydanie zmienione i zaktualizowane

WYDAWNICTWO C. H. BECKWARSZAWA 2009

Redakcja: Ksenia Rzepka

© Wydawnictwo C. H. Beck 2009

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: DTP ArtDruk i oprawa: Cyfrowe Centrum Druku i Fotografii, Bydgoszcz

ISBN 978-83-255-1139-5

Przedmowa do jedenastego wydania

Podręcznik obejmuje całość wykładu prawa pracy: część ogólną, indywidualne i zbiorowe prawo pracy. Uzupełnieniem jest pracownicze ubezpieczenie społeczne, pozostające w różnorodnych związkach z prawem pracy. Uwzględnia on wszystkie dotychczasowe zmiany prawa pracy, a także najnowsze orzecznictwo i piśmien-nictwo prawnicze.

Podręcznik przeznaczony jest dla studentów studiów prawniczych. Może on być z powodzeniem wykorzystywany przez studentów innych kierunków studiów, w tym również i tych, którzy nie studiowali innych dziedzin prawa. Literatura, orzecznictwo oraz dodatkowe uwagi o charakterze szczegółowym (wydrukowane mniejszą czcionką) czynią go również użytecznym dla osób, które szerzej interesu- ją się tą dziedziną prawa, a zwłaszcza przygotowują prace magisterskie i semi-naryjne z prawa pracy.

Książka jest także przydatna dla praktyków. Większość rozważań może być pomocna dla zrozumienia i rozstrzygnięcia podstawowych kwestii praktycznych. Służy temu również omówienie wszystkich źródeł prawa pracy oraz przytoczenie istotnych dla praktyki orzeczeń Sądu Najwyższego.

Podręcznik dzieli się na rozdziały i paragrafy oraz na mniejsze części, mające swoje własne tytuły (niekiedy umowne), umożliwiające Czytelnikowi szybkie zna-lezienie odpowiedniej partii materiału i zapamiętanie jej zawartości. Temu celowi służą również wyróżnienia w tekście.

Zamieszczony na końcu indeks rzeczowy odsyła do numerów brzegowych na marginesach poszczególnych stron.

Część podręcznika została pierwotnie napisana przez zmarłego we wrześniu 2003 r. Profesora Tadeusza Zielińskiego, jednego z najwybitniejszych teoretyków polskiego prawa pracy. Jej aktualizacja i uzupełnienie mają na celu zachowanie nieprzemijających walorów naukowych tych rozważań.

Prof. dr hab. Ludwik FlorekWarszawa, październik 2009 r.

Spis treści

Str. Nb.Przedmowa do jedenastego wydania ...................................................................... VWykaz skrótów ........................................................................................................ XIXWykaz literatury ...................................................................................................... XXI

Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie pracy ................................................ 1 1

§ 1. Pojęcie, przedmiot i systematyka prawa pracy ....................................... 1 1 I. Praca jako przedmiot regulacji prawnej .......................................... 1 1 II. Praca a służba publiczna .................................................................. 3 5 III. Przedmiot prawa pracy .................................................................... 4 7 IV. Prawo pracy jako gałąź prawa ........................................................ 6 12

§ 2. Podstawowe zasady prawa pracy ............................................................. 8 15§ 3. Zakaz dyskryminacji pracowników .......................................................... 15 26

I. Podstawy i zakres równego traktowania ......................................... 16 26 II. Dopuszczalne różnicowanie ............................................................. 17 27 III. Odpowiedzialność pracodawcy ........................................................ 18 28

§ 4. Źródła prawa pracy ................................................................................... 18 29 I. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa pracy .............................................. 19 29 II. Konstytucja RP ................................................................................. 22 35 III. Kodeks pracy .................................................................................... 24 36

1. Zakres regulacji ........................................................................... 24 362. Charakter norm ............................................................................ 25 39

IV. Odrębne akty ustawowe ................................................................... 26 40 V. Akty wykonawcze ............................................................................ 27 41 VI. Pragmatyki służbowe ....................................................................... 28 42 VII. Kodeks cywilny jako pomocnicze źródło prawa pracy .................. 30 43

1. Prawo pracy a prawo cywilne ..................................................... 30 432. Przesłanki stosowania przepisów Kodeksu cywilnego .............. 31 443. Odpowiednie stosowanie ............................................................. 33 45

VIII. Źródła zbiorowego prawa pracy ...................................................... 33 46 IX. Układy zbiorowe pracy .................................................................... 34 47 X. Porozumienie zbiorowe .................................................................... 35 48 XI. Akty wewnątrzzakładowe ................................................................ 36 49

1. Regulamin pracy .......................................................................... 36 492. Regulamin wynagradzania ........................................................... 37 503. Statut ............................................................................................ 38 51

XII. Umowy międzynarodowe ................................................................ 39 52 XIII. Akty wspólnotowe ........................................................................... 41 55

VIII

Str. Nb.§ 5. Stosunek pracy .......................................................................................... 43 56

I. Pojęcie, rodzaje i szczególne cechy ................................................ 44 561. Pojęcie stosunku pracy ................................................................ 44 562. Cechy stosunku pracy .................................................................. 45 57

II. Podmioty (strony) stosunku pracy ................................................... 47 581. Pracodawca .................................................................................. 47 582. Zmiana pracodawcy .................................................................... 49 59

2.1. Kontynuacja stosunku pracy ................................................ 49 592.2. Zawiadomienie pracowników .............................................. 50 602.3. Rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika ................. 51 612.4. Odpowiedzialność pracodawcy ............................................ 51 62

3. Pracownik .................................................................................... 52 63 III. Zdolność do czynności i działań prawnych w sprawach z zakresu

prawa pracy ...................................................................................... 53 641. Zdolność pracodawcy .................................................................. 53 642. Zdolność pracowników ................................................................ 54 65

Rozdział II. Powstanie i zmiana stosunku pracy .............................................. 57 66

§ 6. Powstanie stosunku pracy ......................................................................... 57 66 I. Uwagi ogólne ................................................................................... 58 66 II. Dane osobowe .................................................................................. 59 69 III. Zawarcie umowy o pracę ................................................................ 61 70

1. Pojęcie umowy ............................................................................. 61 702. Odgraniczenie umowy o pracę od innych umów o świadczenie

usług ............................................................................................. 62 713. Funkcje umowy o pracę .............................................................. 62 724. Składniki (treść) umowy o pracę ................................................ 63 735. Zakaz konkurencji ........................................................................ 69 786. Sposób zawarcia umowy o pracę ................................................ 70 797. Forma zawarcia umowy o pracę ................................................. 71 80

IV. Rodzaje umów o pracę .................................................................... 73 811. Uwagi wstępne ............................................................................. 73 812. Umowa na okres próbny ............................................................. 74 823. Umowa na czas określony ........................................................... 75 834. Umowa na zastępstwo ................................................................. 76 845. Umowa na czas wykonania określonej pracy ............................ 76 856. Umowa na czas nieokreślony ...................................................... 77 86

§ 7. Nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania i spółdzielczej umowy o pracę ............................................ 78 87

I. Uwagi wstępne ................................................................................. 78 87 II. Powołanie ........................................................................................ 79 88 III. Wybór ............................................................................................... 80 89 IV. Mianowanie ...................................................................................... 80 90 V. Spółdzielcza umowa o pracę ........................................................... 82 93

§ 7a. Nawiązanie stosunku pracy z cudzoziemcem .......................................... 82 93a I. Warunki podjęcia pracy przez cudzoziemców ................................ 83 93a II. Cudzoziemcy wywodzący się z Unii .............................................. 83 93b III. Warunki zatrudnienia cudzoziemców .............................................. 84 93d

Spis treści

IX

Str. Nb.§ 8. Zmiana stosunku pracy ............................................................................. 85 94

I. Uwagi wstępne ................................................................................. 85 94 II. Porozumienie zmieniające ............................................................... 86 95 III. Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy ................... 87 96

1. Przedmiot, definicja ..................................................................... 87 962. Skuteczność .................................................................................. 87 973. Odmiany wypowiedzenia ............................................................ 88 984. Zakres ........................................................................................... 89 99

IV. Zmiana umówionej pracy na podstawie jednostronnych czynności pracodawcy ....................................................................................... 89 1001. Uwagi ogólne ............................................................................... 89 1002. Przeniesienie pracownika do innej pracy ................................... 90 1013. Powierzenie pracownikowi na okres przejściowy innej pracy .. 90 102

Rozdział III. Ustanie stosunku pracy ................................................................. 92 103

§ 9. Zdarzenia powodujące ustanie stosunku pracy ........................................ 92 103 I. Czynności prawne dwustronne (porozumienie stron) ..................... 92 103

1. Porozumienie stron – uwagi ogólne ........................................... 92 1032. Rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron ...... 93 1043. Skrócenie okresu wypowiedzenia ............................................... 93 1054. Porozumienie pracodawców ........................................................ 94 106

II. Czynności prawne jednostronne ...................................................... 94 107 III. Zdarzenia niebędące czynnościami prawnymi ................................ 94 108

§ 10. Wypowiedzenie umowy o pracę .............................................................. 95 109 I. Pojęcie i forma wypowiedzenia ...................................................... 95 109

1. Pojęcie .......................................................................................... 95 1092. Forma ........................................................................................... 96 110

II. Okresy i terminy wypowiedzenia .................................................... 97 1111. Charakter prawny okresu wypowiedzenia .................................. 97 1112. Długość okresu wypowiedzenia .................................................. 98 1123. Termin wypowiedzenia ................................................................ 98 113

III. Ograniczenia dopuszczalności wypowiadania umów o pracę przez pracodawcę (ochrona trwałości stosunku pracy) ............................ 99 1141. Uwagi wstępne ............................................................................. 99 1142. Powszechna ochrona przed wypowiedzeniem ............................ 100 1153. Związkowa kontrola wypowiadania umów o pracę ................... 100 1164. Zasadność wypowiedzenia umowy o pracę ................................ 102 117

IV. Szczególna ochrona przed wypowiedzeniem ................................ 103 1181. Uwagi wstępne ............................................................................. 103 1182. Ograniczenie dopuszczalności wypowiadania ze względu na

sytuację osobistą lub rodzinną pracownika ................................ 104 1193. Ograniczenia dopuszczalności wypowiadania (rozwiązywania)

umów o pracę ze względu na pełnione funkcje ........................ 106 120 V. Roszczenia pracownika w razie bezprawnego wypowiedzenia

umowy o pracę przez pracodawcę .................................................. 107 1211. Uwagi wstępne ............................................................................. 107 1212. Orzeczenie o bezskuteczności wypowiedzenia lub

przywróceniu pracownika do pracy ............................................ 109 122

Spis treści

X

Str. Nb.3. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy ....................... 110 1244. Odszkodowanie z tytułu bezprawnego wypowiedzenia ............. 111 125

VI. Rozwiązanie stosunku pracy w wyniku wypowiedzenia warunków pracy lub płacy ................................................................................. 112 1261. Zakres ochrony powszechnej ...................................................... 112 1262. Zasadność wypowiedzenia .......................................................... 112 1273. Konsultacja ze związkami zawodowymi .................................... 113 1284. Ochrona szczególna ..................................................................... 113 1295. Roszczenia pracownika ................................................................ 114 130

§ 11. Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników ........................... 115 131 I. Uwagi ogólne ................................................................................... 115 131 II. Przyczyny zwolnień ......................................................................... 116 132 III. Pojęcie i tryb zwolnienia grupowego .............................................. 117 133 IV. Ograniczenie ochrony trwałości stosunku pracy ............................ 118 134 V. Prawo do odprawy ........................................................................... 119 136 VI. Ponowne zatrudnienie ...................................................................... 120 137

§ 12. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia ................................. 120 138 I. Pojęcie i forma ................................................................................. 121 138

1. Pojęcie .......................................................................................... 121 1382. Forma ........................................................................................... 121 139

II. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę .. 122 1401. Uwagi wstępne ............................................................................. 122 1402. Przesłanki dopuszczalności niezwłocznego rozwiązania umowy

o pracę ......................................................................................... 122 1412.1. Przyczyny zawinione przez pracownika ............................. 122 1412.2. Przyczyny niezawinione przez pracownika ........................ 125 146

3. Związkowa kontrola rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia ............................................................................ 127 149

III. Roszczenia pracowników w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia ........................... 128 1501. Uwagi wstępne ............................................................................. 128 1502. Przywrócenie pracownika do pracy ............................................ 129 1513. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy ....................... 129 1524. Odszkodowanie ............................................................................ 129 153

IV. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika .. 130 1541. Przesłanki ..................................................................................... 130 1542. Termin i forma ............................................................................. 131 1553. Skutki ........................................................................................... 132 1564. Odpowiedzialność odszkodowawcza pracownika ...................... 132 1575. Inne przypadki ............................................................................. 132 158

§ 13. Rozwiązanie terminowej umowy o pracę ............................................... 133 159 I. Rozwiązanie umowy zawartej na okres próbny ............................. 133 159 II. Rozwiązanie umowy zawartej na czas określony ........................... 133 160 III. Rozwiązanie umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy ... 134 161

§ 14. Rozwiązanie stosunku pracy z powołania, wyboru lub mianowania ....... 135 162 I. Rozwiązanie stosunku pracy z powołania ...................................... 135 162

1. Odwołanie .................................................................................... 135 1622. Ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy ............................ 136 163

Spis treści

XI

Str. Nb.3. Roszczenia służące odwołanemu pracownikowi ........................ 136 164

II. Rozwiązanie stosunku pracy z wyboru ......................................... 137 165 III. Rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy z mianowania .......... 137 166

§ 15. Wygaśnięcie stosunku pracy .................................................................... 138 167 I. Uwagi wstępne ................................................................................. 138 167 II. Trzymiesięczna nieobecność pracownika w pracy z powodu

tymczasowego aresztowania ............................................................ 139 170 III. Śmierć pracodawcy (właściciela zakładu pracy) ............................ 140 172 IV. Śmierć pracownika ........................................................................... 141 173 V. Roszczenia pracownika w razie naruszenia przez pracodawcę

przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy ....................................... 142 174§ 16. Obowiązki pracodawcy w związku z ustaniem stosunku pracy ............ 142 175

I. Obowiązek udzielenia pracownikowi zwolnienia na poszukiwanie pracy ................................................................................................. 142 175

II. Obowiązek wydania pracownikowi świadectwa pracy .................. 143 1761. Wydanie i sprostowanie świadectwa pracy ................................ 143 1762. Treść świadectwa pracy ............................................................... 143 1773. Roszczenia pracownika w razie niewydania w terminie lub

wydania niewłaściwego świadectwa pracy ................................ 144 1783.1. Sprostowanie wadliwego świadectwa ................................. 144 1783.2. Odszkodowanie .................................................................... 145 179

Rozdział IV. Treść stosunku pracy ..................................................................... 146 180

§ 17. Prawa i obowiązki stron w stosunkach pracy (wiadomości ogólne) ....... 146 180 I. Uwagi wstępne ................................................................................. 146 180 II. Wzajemne prawa stron ..................................................................... 149 185

1. Uwagi ogólne ............................................................................... 149 1852. Prawo do zatrudnienia na stanowisku odpowiadającym

umówionej pracy ......................................................................... 149 1863. Prawo pracownika do wynagrodzenia odpowiadającego

rodzajowi pracy ........................................................................... 150 1874. Prawo do korzystania z wyników pracy pracownika ................. 150 1885. Uprawnienia kierownicze ............................................................ 151 189

III. Obowiązki pracodawcy .................................................................... 152 1901. Obowiązki z art. 22 KP .............................................................. 152 1902. Obowiązki stanowiące zasady prawa pracy ............................... 152 1913. Obowiązki szczegółowe .............................................................. 154 192

IV. Obowiązki pracownika ..................................................................... 154 1931. Podstawowe obowiązki pracownika ........................................... 154 1932. Obowiązki porządkowe ............................................................... 155 1943. Obowiązek dbałości o dobro pracodawcy .................................. 156 1954. Obowiązek przestrzegania tajemnicy .......................................... 156 1965. Obowiązek stosowania się do poleceń pracodawcy ................... 157 197

V. Umowne ustalanie treści stosunku pracy ........................................ 158 198§ 18. Miejsce pracy ........................................................................................... 158 199

I. Uwagi ogólne ................................................................................... 158 199 II. Pojęcie miejsca pracy ....................................................................... 159 201 III. Miejsce wykonywania czynności pracowniczych ........................... 160 202

Spis treści

XII

Str. Nb. IV. Sposób określenia miejsca pracy ..................................................... 160 203

§ 19. Czas pracy ............................................................................................... 160 204 I. Uwagi ogólne ................................................................................... 161 204 II. Pojęcie czasu pracy .......................................................................... 161 205 III. Wymiar i rozkład czasu pracy ......................................................... 164 211 IV. Przerwy w pracy (okresy odpoczynku) ........................................... 166 219

1. Przerwy w czasie pracy ............................................................... 166 2202. Okresy odpoczynku ..................................................................... 167 221

V. Ustalanie rozkładu czasu pracy ....................................................... 167 222 VI. Ewidencja czasu pracy ..................................................................... 168 223 VII. Praca w godzinach nadliczbowych .................................................. 168 224

1. Pojęcie pracy w godzinach nadliczbowych ................................ 168 2242. Ograniczenie dopuszczalności zatrudniania pracowników

w godzinach nadliczbowych ....................................................... 169 2253. Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych .............. 170 229

VIII. Praca w nocy, w niedziele i święta ................................................. 171 233 IX. Czas pracy pracowników zarządzających ....................................... 172 236

§ 20. Urlop wypoczynkowy i inne przerwy w wykonywaniu pracy .............. 173 237 I. Uwagi wstępne ................................................................................. 174 237 II. Urlopy pracownicze ......................................................................... 174 238

1. Pojęcie i rodzaje .......................................................................... 174 2381.1. Urlop wypoczynkowy .......................................................... 175 239

1.1.1. Uwagi wstępne ........................................................... 175 2391.1.2. Nabycie prawa do urlopu .......................................... 175 2401.1.3. Wymiar urlopu ........................................................... 175 2411.1.4. Urlop proporcjonalny ................................................. 177 2421.1.5. Zasady udzielania i korzystania z urlopów .............. 177 243

1.1.5.1. Udzielenie urlopu ......................................... 177 2431.1.5.2. Charakter prawny planu urlopów ................ 178 2441.1.5.3. Zmiana terminu ............................................ 178 2451.1.5.4. Urlop w okresie wypowiedzenia ................. 179 2461.1.5.5. Podział urlopu .............................................. 179 2471.1.5.6. Odwołanie z urlopu ..................................... 180 248

1.1.6. Wynagrodzenie za czas urlopu i ekwiwalent za niewykorzystany urlop .............................................. 180 2491.1.6.1. Wynagrodzenie za czas urlopu .................... 180 2491.1.6.2. Ekwiwalent za niewykorzystany urlop ....... 181 2501.1.6.3. Przedawnienie roszczenia urlopowego ........ 182 251

1.2. Urlop bezpłatny .................................................................... 182 252 III. Zwolnienia od pracy (urlopy okolicznościowe) .............................. 183 253 IV. Przerwy z przyczyn uniemożliwiających stawienie się do pracy

(usprawiedliwiona nieobecność w pracy) ....................................... 183 2541. Nieobecność w pracy lub spóźnienie .......................................... 183 2542. Przyczyny uzasadniające nieobecność pracownika w pracy ...... 184 2553. Obowiązki pracownika ................................................................ 184 256

§ 21. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia związane z pracą ............. 185 257 I. Ogólna charakterystyka wynagrodzenia za pracę ........................... 185 257 II. Przedmiot wynagrodzenia za pracę ................................................. 187 259

Spis treści

XIII

Str. Nb.1. Praca wykonana ........................................................................... 187 2592. Czas niewykonywania pracy ....................................................... 188 260

III. Warunki wynagrodzenia za pracę .................................................... 189 2641. Pojęcie .......................................................................................... 189 2642. Ustalenie i zmiana warunków wynagrodzenia za pracę ............ 190 265

IV. Składniki wynagrodzenia za pracę .................................................. 192 2661. Uwagi wstępne ............................................................................. 192 2662. Wynagrodzenie zasadnicze .......................................................... 192 2673. Dodatkowe składniki wynagrodzenia za pracę .......................... 193 268

3.1. Premia ................................................................................... 193 2693.2. Prowizja ................................................................................ 194 271

4. Dodatki do wynagrodzenia podstawowego ................................ 195 272 V. Prawna ochrona wynagrodzenia za pracę ....................................... 195 273

1. Uwagi wstępne ............................................................................. 195 2732. Ograniczenia swobody dysponowania prawem do

wynagrodzenia za pracę .............................................................. 196 2743. Ograniczenia dopuszczalności tzw. potrąceń z wynagrodzenia

za pracę ....................................................................................... 197 2754. Termin, miejsce i forma wypłaty wynagrodzenia ..................... 199 2785. Sankcje z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania

obowiązku zapłaty wynagrodzenia za pracę .............................. 200 280 VI. Inne świadczenia związane z pracą ................................................. 201 281

1. Uwagi ogólne ............................................................................... 201 2812. Świadczenia kompensacyjne ....................................................... 201 2823. Odprawy ....................................................................................... 202 2834. Wypłaty z zysku .......................................................................... 202 284

§ 22. Ochrona roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy . 203 2851. Fundusz gwarancyjny .................................................................. 203 2852. Zakres podmiotowy ...................................................................... 204 2863. Pojęcie niewypłacalności ............................................................. 204 2874. Świadczenia gwarancyjne ............................................................ 205 288

§ 23. Staż pracy ................................................................................................. 206 291

Rozdział V. Odpowiedzialność stron w stosunkach pracy ............................... 209 295

§ 24. Ogólna charakterystyka odpowiedzialności pracowników i pracodawcy .. 209 295§ 25. Odpowiedzialność pracownicza ............................................................... 210 297

I. Odpowiedzialność porządkowa ....................................................... 210 2971. Ogólna charakterystyka ............................................................... 210 2972. Przesłanki odpowiedzialności ...................................................... 211 2983. Kary porządkowe ......................................................................... 211 2994. Tryb postępowania przy wymierzaniu kar oraz ich uchylanie

i zatarcie ....................................................................................... 212 301 II. Odpowiedzialność materialna .......................................................... 213 304

1. Ogólna charakterystyka ............................................................... 213 3042. Podstawy odpowiedzialności ....................................................... 214 3053. Przesłanki odpowiedzialności ...................................................... 215 3074. Naprawienie szkody ..................................................................... 217 3145. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi .......... 219 316

Spis treści

XIV

Str. Nb.5.1. Podstawa i przesłanki .......................................................... 219 3165.2. Zakres powierzania mienia .................................................. 220 3185.3. Zakres odpowiedzialności .................................................... 221 319

6. Odpowiedzialność za szkodę kilku pracowników ...................... 222 3207. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej

(pracownicza odpowiedzialność regresowa) ............................... 223 324§ 26. Odpowiedzialność pracodawcy ................................................................ 223 326

I. Odpowiedzialność majątkowa pracodawcy ..................................... 224 3261. Uwagi ogólne ............................................................................... 224 3262. Odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa ............................... 224 3273. Odpowiedzialność za szkodę w mieniu pracownika .................. 225 328

II. Odpowiedzialność za wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom pracownika ......................................................................... 227 3291. Ogólna charakterystyka ............................................................... 227 3292. Odpowiedzialność za wykroczenia ............................................. 227 3303. Odpowiedzialność za przestępstwa ............................................. 229 3314. Postępowanie w sprawach o wykroczenia i przestępstwa

przeciwko prawom pracownika .................................................. 229 332

Rozdział VI. Ochrona pracy ................................................................................ 231 333

§ 27. Powszechna ochrona pracy ...................................................................... 231 333 I. Pojęcie ochrony pracy ...................................................................... 231 333 II. Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony pracy ........................ 232 334

1. Uwagi ogólne ............................................................................... 232 3342. Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy .......... 232 3353. Szkolenie i informacja o ryzyku zawodowym ........................... 234 3374. Profilaktyczna ochrona zdrowia .................................................. 234 3385. Służba i komisja bezpieczeństwa i higieny pracy ...................... 235 339

III. Obowiązki i prawa pracowników w zakresie ochrony pracy ........ 236 340 IV. Odpowiedzialność pracowników za naruszenie przepisów i zasad

ochrony pracy ................................................................................... 237 342§ 28. Ochrona pracy kobiet ............................................................................... 238 343

I. Prace wzbronione kobietom ............................................................. 238 343 II. Ochrona pracy kobiet w związku z macierzyństwem .................... 239 344

1. Uwagi ogólne ............................................................................... 239 3442. Ochrona zdrowia kobiety w ciąży .............................................. 240 3453. Urlop macierzyński ...................................................................... 241 3474. Urlop wychowawczy ................................................................... 242 3485. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy ........................... 243 3506. Ochrona przed zmianą stosunku pracy ....................................... 245 3547. Uprawnienia z tytułu opieki nad dziećmi ................................... 245 355

§ 29. Zatrudnianie młodocianych ...................................................................... 246 356 I. Zasady ogólne .................................................................................. 246 356 II. Umowy w celu przygotowania zawodowego ................................. 247 357

1. Uwagi ogólne ............................................................................... 247 3572. Treść i forma umowy o pracę ..................................................... 248 3583. Rozwiązanie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego ... 249 359

IIa. Zatrudnianie młodocianych przy wykonywaniu lekkich prac ........ 249 360

Spis treści

XV

Str. Nb. III. Ochrona zdrowia młodocianych ...................................................... 250 361 IV. Obowiązek dokształcania się młodocianego ................................... 251 362 V. Praca dzieci ...................................................................................... 252 363

§ 30. Kontrola i nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad ochrony pracy .......................................................................................................... 252 364

I. Uwagi wstępne ................................................................................. 252 364 II. Państwowa Inspekcja Pracy ............................................................. 253 365

1. Organizacja Państwowej Inspekcji Pracy ................................... 253 3652. Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy ................................. 253 366

III. Społeczna inspekcja pracy ............................................................... 255 368

Rozdział VII. Spory ze stosunku pracy ............................................................. 256 370

§ 31. Rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy .............................................. 256 370 I. Uwagi ogólne ................................................................................... 256 370 II. Komisje pojednawcze ...................................................................... 257 371 III. Postępowanie pojednawcze .............................................................. 257 372 IV. Ustrój sądów pracy .......................................................................... 258 375 V. Właściwość sądów pracy ................................................................. 259 377

1. Właściwość rzeczowa .................................................................. 259 3772. Właściwość miejscowa ................................................................ 261 379

VI. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy ......................... 262 380 VII. Mediacja ........................................................................................... 264 381a VIII. Sąd polubowny ................................................................................. 265 381b IX. Wykonywanie orzeczeń i ugód ........................................................ 266 382

§ 32. Przedawnienie i terminy zawite ............................................................... 267 384 I. Uwagi wstępne ................................................................................. 267 384 II. Przedawnienie roszczeń ................................................................... 267 385

1. Istota i cele przedawnienia .......................................................... 267 3852. Przedmiot przedawnienia ............................................................. 268 3873. Terminy przedawnienia ................................................................ 269 3884. Bieg przedawnienia ...................................................................... 270 390

III. Terminy zawite ................................................................................. 272 392

Rozdział VIII. Zbiorowe prawo pracy ............................................................... 274 393

§ 33. Ogólna charakterystyka zbiorowego prawa pracy .................................. 274 393 I. Pojęcie i zakres zbiorowego prawa pracy ....................................... 274 393 II. Ewolucja zbiorowego prawa pracy w Polsce ................................. 277 398

§ 34. Związki zawodowe ................................................................................... 278 399 I. Wprowadzenie .................................................................................. 278 399 II. Swoboda zrzeszania się w związki zawodowe (wolność związkowa) . 279 400

1. Uwagi ogólne ............................................................................... 279 4002. Swoboda tworzenia związków zawodowych .............................. 279 4013. Swoboda wyboru związku ........................................................... 279 4024. Zakaz dyskryminacji .................................................................... 280 4035. Negatywna wolność związkowa ................................................. 280 4046. Samorządność i niezależność związku ....................................... 280 4057. Granice wolności związkowej ..................................................... 281 4078. Gwarancje materialne .................................................................. 282 408

Spis treści

XVI

Str. Nb. III. Zakres podmiotowy wolności związkowej ..................................... 282 409 IV. Tworzenie i rozwiązywanie związku zawodowego ........................ 283 411 V. Przedmiot działalności związkowej ................................................. 284 413 VI. Uprawnienia związków zawodowych ............................................. 285 414 VII. Reprezentatywność związków zawodowych ................................... 287 417 VIII. Uprawnienia i ochrona działaczy związkowych ............................. 288 419

1. Prawa działaczy związków zawodowych ................................... 288 4192. Ochrona trwałości stosunku pracy .............................................. 289 420

IX. Skutki naruszenia prawa związkowego ........................................... 290 421§ 35. Organizacje pracodawców ........................................................................ 291 423

I. Uwagi ogólne ................................................................................... 292 423 II. Swoboda zrzeszania się pracodawców ............................................ 292 424 III. Zadania organizacji pracodawców ................................................... 293 425 IV. Tworzenie organizacji pracodawców ............................................... 293 426 V. Uprawnienia organizacji pracodawców ........................................... 294 427

§ 36. Rokowania i układy zbiorowe pracy ....................................................... 294 428 I. Pojęcie i charakter prawny układu .................................................. 295 428 II. Zakres stosowania układów ............................................................. 296 431 III. Przedmiot układu ............................................................................. 297 434 IV. Strony układu ................................................................................... 299 439

1. Zdolność układowa pracodawców .............................................. 299 4392. Zdolność układowa pracowników ............................................... 299 4403. Reprezentatywność związku ........................................................ 300 441

V. Zakres podmiotowy układu ............................................................. 301 443 VI. Rokowania zbiorowe ........................................................................ 302 444 VII. Zawarcie, rejestracja i rozwiązanie układu ..................................... 305 447 VIII. Autonomia (swoboda) układowa .................................................... 306 450 IX. Zmiany organizacyjne stron układu ............................................... 307 451

1. Połączenie lub podział organizacji .............................................. 307 4512. Rozwiązanie organizacji .............................................................. 307 4523. Przejęcie zakładu pracy ............................................................... 307 453

§ 37. Spory zbiorowe ......................................................................................... 307 454 I. Pojęcie i przedmiot sporu zbiorowego ............................................ 308 454 II. Strony sporu zbiorowego ................................................................. 309 455 III. Rozwiązywanie sporu zbiorowego ................................................. 310 456

1. Uwagi wstępne ............................................................................. 310 4562. Rokowania .................................................................................... 310 4573. Mediacja ....................................................................................... 311 4584. Arbitraż ......................................................................................... 311 4595. Ograniczenie akcji strajkowej ..................................................... 312 460

IV. Prawo do strajku .............................................................................. 312 4611. Pojęcie i zakres podmiotowy ...................................................... 312 4612. Przesłanki strajku legalnego ........................................................ 313 4623. Zasady prowadzenia strajku ........................................................ 313 4634. Sytuacja pracownika w czasie strajku ........................................ 314 4645. Odpowiedzialność za naruszenie ustawy .................................... 315 466

§ 38. Rady pracowników ................................................................................... 315 466a I. Uwagi ogólne .................................................................................... 315 466a II. Wybór rady pracowników ................................................................ 316 466b

Spis treści

XVII

Str. Nb. III. Informacja i konsultacja ................................................................... 317 466c IV. Informacje poufne ............................................................................ 317 466d V. Naruszenie obowiązków .................................................................. 318 466e VI. Rada pracowników a inni pozazwiązkowi przedstawiciele

pracowników .................................................................................... 318 466f VII. Rada pracowników a związki zawodowe ....................................... 319 466g VIII. Europejskie rady zakładowe ............................................................ 320 466h

Rozdział IX. Zatrudnienie atypowe .................................................................... 322 467

§ 39. Ogólna charakterystyka ............................................................................ 322 467§ 40. Praca tymczasowa .................................................................................... 324 473

I. Podstawy i charakter pracy .............................................................. 324 473 II. Warunki pracy .................................................................................. 325 474 III. Przeciwdziałanie nadużywaniu pracy tymczasowej ........................ 326 475

§ 41. Telepraca .................................................................................................... 326 476 I. Cel i podstawy prawne ..................................................................... 327 476 II. Pojęcie i zakres ................................................................................. 327 477 III. Obowiązki i prawa pracodawcy ....................................................... 328 478 IV. Zakaz dyskryminacji ......................................................................... 328 479

Rozdział X. Pracownicze ubezpieczenia społeczne ........................................... 329 480

§ 42. Ogólna charakterystyka pracowniczego ubezpieczenia społecznego ...... 329 480 I. Związki prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ........................... 329 480 II. Cechy ubezpieczenia społecznego pracowników ............................ 330 481 III. Podstawy prawne ............................................................................. 330 484 IV. Stosunek ubezpieczenia społecznego .............................................. 331 485 V. Obowiązek ubezpieczeniowy ........................................................... 331 486 VI. Składka ............................................................................................. 332 487

1. Podstawa wymiaru ....................................................................... 332 4872. Wysokość składki ........................................................................ 333 4903. Podział składki ............................................................................. 333 4914. Skutki nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej

wysokości ..................................................................................... 334 492§ 43. Ubezpieczenie chorobowe ........................................................................ 334 493

I. Uwagi wstępne ................................................................................. 334 493 II. Zasiłek chorobowy ........................................................................... 335 494

1. Nabycie ........................................................................................ 335 4942. Okres zasiłkowy ........................................................................... 335 4953. Wymiar ......................................................................................... 335 4964. Obniżenie lub pozbawienie prawa do zasiłku ............................ 336 497

III. Inne świadczenia związane z chorobą ............................................ 336 5001. Świadczenie rehabilitacyjne ........................................................ 336 5002. Zasiłek wyrównawczy ................................................................. 337 501

IV. Zasiłek macierzyński ........................................................................ 337 502 V. Zasiłek opiekuńczy ........................................................................... 337 503 VI. Postępowanie w sprawie zasiłków .................................................. 337 504

§ 44. Ubezpieczenie emerytalne ........................................................................ 338 505 I. Prawne podstawy ubezpieczenia emerytalnego .............................. 338 506

Spis treści

XVIII

Str. Nb. II. Emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (I filar) ............ 339 507

1. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych przed 1.1.1949 r. .. 339 5082. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r. ... 340 513

III. Otwarte fundusze emerytalne (II filar) ............................................ 341 5141. Cel funduszu ................................................................................ 341 5142. Członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym ..................... 341 5153. Transfer lub podział kapitału emerytalnego ............................... 342 5164. Prawo do emerytury kapitałowej ................................................ 342 517

IV. Pracownicze programy emerytalne (III filar) .................................. 342 5181. Cel i forma programu .................................................................. 342 5182. Umowy ......................................................................................... 343 5193. Uczestnictwo w programie .......................................................... 343 520

§ 45. Ubezpieczenie rentowe ............................................................................. 344 521 I. Renta z tytułu niezdolności do pracy .............................................. 344 522

1. Warunki nabycia .......................................................................... 344 5222. Niezdolność do pracy .................................................................. 344 5233. Staż ubezpieczeniowy .................................................................. 345 5244. Wysokość renty ............................................................................ 345 525

II. Renta rodzinna ................................................................................. 345 5261. Warunki, jakie musi spełnić zmarły żywiciel ............................. 345 5272. Krąg uprawnionych ...................................................................... 346 5283. Wysokość renty ............................................................................ 346 529

III. Zasiłek pogrzebowy ......................................................................... 346 530 IV. Postępowanie w sprawie emerytur i rent ........................................ 347 531 V. Zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń ......................................... 347 532

§ 46. Ubezpieczenie wypadkowe ...................................................................... 348 533 I. Uwagi wstępne ................................................................................. 348 533 II. Pojęcie wypadku przy pracy i choroby zawodowej ....................... 348 534

1. Wypadek przy pracy .................................................................... 348 5342. Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy ............................ 350 5413. Choroba zawodowa ...................................................................... 351 542

III. System kompensacji szkód .............................................................. 351 543 IV. Wyłączenie odpowiedzialności za wypadek ................................... 352 544 V. Świadczenia powypadkowe ............................................................. 352 545

1. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu .. 352 5452. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci pracownika ........ 353 5483. Świadczenia rentowe i inne świadczenia .................................... 354 5494. Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone .............. 355 550

VI. Wypadek w drodze do pracy i z pracy ........................................... 355 551 VII. Postępowanie w sprawie wypadku przy pracy, wypadku w drodze do pracy lub z pracy lub choroby zawodowej ............................... 356 552

Indeks rzeczowy ..................................................................................................... 357

Spis treści

Wykaz skrótów

1. Akty normatywne

FundŚwSocjU ................... ustawa z 4.3.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjal-nych (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.)

FUSU ................................ ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)

KC ..................................... Kodeks cywilnyKK ..................................... Kodeks karnyKKW ................................. Kodeks karny wykonawczyKP ...................................... Kodeks pracyKPC ................................... Kodeks postępowania cywilnegoKPK ................................... Kodeks postępowania karnegoKPW .................................. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczeniaKRO .................................. Kodeks rodzinny i opiekuńczyKSH ................................... Kodeks spółek handlowychMinWynagrU .................... ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę

(Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.)OchRoszczPrU .................. ustawa z 13.7.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych

w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.)

OPracodU .......................... ustawa z 23.5.1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz.U. Nr 55, poz. 235 ze zm.)

PIPU ..................................... ustawa z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589 ze zm.)

PromocZatrudU ................. ustawa z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach ryn- ku pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.)

SporyZbiorU ..................... ustawa z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.)

SystUbSpołU ..................... ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.)

WypadkiU ......................... ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.)

ZNKU ............................... ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.)

ZwGrupU .......................... ustawa z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.)