Makroekonomi IIMakroekonomi IIProf.dr. Myrvete Badivuku-Prof.dr. Myrvete Badivuku-

PantinaPantina

Ekonomiksi përbëhet nga Ekonomiksi përbëhet nga dy pjesë:dy pjesë:

Mikroekonomia dhe Mikroekonomia dhe

MakroekonomiaMakroekonomia

Dallimi në mes të Dallimi në mes të Mikroekonomisë dhe Mikroekonomisë dhe

MMakroekonomisëakroekonomisë??

MikroekonomiaMikroekonomia merret me studimin e sjelljes merret me studimin e sjelljes së agjentëve individual ekonomik: si së agjentëve individual ekonomik: si konsumatorëve, firmave si dhe agjencive konsumatorëve, firmave si dhe agjencive qeveritare,etj. Çka do të thotë se studion sjelljet qeveritare,etj. Çka do të thotë se studion sjelljet në nivel të ndërmarrjes.në nivel të ndërmarrjes.

MakroekonomiaMakroekonomia merret me studimin e sjelljes merret me studimin e sjelljes së ekonomisë në tërësi, me studimin e së ekonomisë në tërësi, me studimin e agregateve ekonomik, si: produkti i agregateve ekonomik, si: produkti i përgjithshëm, papunësia, inflacioni, bilanci i përgjithshëm, papunësia, inflacioni, bilanci i brendshëm dhe i jashtëm, etj. Thënë shkurt, brendshëm dhe i jashtëm, etj. Thënë shkurt, makroekonomia trajton çështje dhe probleme makroekonomia trajton çështje dhe probleme ekonomike kryesore të një vendiekonomike kryesore të një vendi..

Ekzistojnë dy shkolla të mëdha të Ekzistojnë dy shkolla të mëdha të mendimit makroekonomik:mendimit makroekonomik:

Shkolla klasike – neoklasike, dhShkolla klasike – neoklasike, dhee

Shkolla kejnsiane – neokejnsiane.Shkolla kejnsiane – neokejnsiane.

Shkolla neoklasike (klasike)Shkolla neoklasike (klasike)Teoria makroekonomike neoklasike është zhvilluar gjatë Teoria makroekonomike neoklasike është zhvilluar gjatë

viteve 70’, por ajo ka pasur ndikim edhe gjatë viteve 80’. viteve 70’, por ajo ka pasur ndikim edhe gjatë viteve 80’.

Sipas neoklasikëve (klasikëve)Sipas neoklasikëve (klasikëve)::

-- ekonomia është çdo herë në punëzënie të plotë, ekonomia është çdo herë në punëzënie të plotë,

- - ekziston shfrytëzim i plotë i kapaciteteve dhe ekziston shfrytëzim i plotë i kapaciteteve dhe

-- ekonomia është çdo herë në ekuilibër. ekonomia është çdo herë në ekuilibër.

Ata gjithashtu deklarojnë, që ndërhyrjet e qeverisë në Ata gjithashtu deklarojnë, që ndërhyrjet e qeverisë në ekonomi vetëm i përkeqësojnë gjërat, do të thotë që ishin ekonomi vetëm i përkeqësojnë gjërat, do të thotë që ishin kundër ndërhyrjes së shtetit në ekonomi dhe se gjendjet e kundër ndërhyrjes së shtetit në ekonomi dhe se gjendjet e disekuilibrit tejkalohen shpejt nëpërmjet mekanizmave disekuilibrit tejkalohen shpejt nëpërmjet mekanizmave përshtatës të tregut.përshtatës të tregut.

Supozimet kryesore të shkollës Supozimet kryesore të shkollës neoklasike janë:neoklasike janë:

Agjentët ekonomikë maksimizojnëAgjentët ekonomikë maksimizojnë Pritjet janë racionale Pritjet janë racionale Tregjet pastrohenTregjet pastrohen

Agjentët ekonomikë maksimizojnëAgjentët ekonomikë maksimizojnë

Familjet dhe firmat marrin vendime optimale. Familjet dhe firmat marrin vendime optimale. Vendimet optimale- më të mira të mundshme.Vendimet optimale- më të mira të mundshme.

Ata gjatë marrjes së vendimeve përdorin të Ata gjatë marrjes së vendimeve përdorin të gjithagjitha informacionet që i kanë, dhe marrin informacionet që i kanë, dhe marrin vendimin.vendimin.

Pritjet janë racionalePritjet janë racionale

DDo të thotë se ata statistikisht përdorin o të thotë se ata statistikisht përdorin informacionin që disponojnë dhe bëjnë informacionin që disponojnë dhe bëjnë parashikimin më të mirë për të ardhmen. parashikimin më të mirë për të ardhmen. Shkolla neoklasike shpesh quhet edhe Shkolla neoklasike shpesh quhet edhe shkolla shkolla e pritjeve racionale.e pritjeve racionale.

Pritjet racionale- momenti më i përshtatshëm për Pritjet racionale- momenti më i përshtatshëm për blerje, p.sh. zbritjet sezonale…etj.blerje, p.sh. zbritjet sezonale…etj.

Tregjet pastrohenTregjet pastrohen

- Pagat dhe çmimet ndryshojne per te arritur ekujliber. - Nuk ekziston papunesi jovullnetare. - Do te zbriten çmimet e te mirave qe jane ne tepricë ne rafte.

Shkolla kejnsiane (neokejnsiane)Shkolla kejnsiane (neokejnsiane)

Deri në vitet e 80’ teoria neoklasike kishte ndikim të Deri në vitet e 80’ teoria neoklasike kishte ndikim të madh në teorinë makroekonomike, derisa paraqitet madh në teorinë makroekonomike, derisa paraqitet brezi i ri i shkencëtarëve, “kejnesianistët e rinj”. brezi i ri i shkencëtarëve, “kejnesianistët e rinj”.

Ata kishin pikëpamje të kundërta me klasikët, ata Ata kishin pikëpamje të kundërta me klasikët, ata argumentojnë seargumentojnë se::

-- tregjet shpesh herë nuk pastrohen edhe kur individët tregjet shpesh herë nuk pastrohen edhe kur individët kujdesen për interesat e veta dhekujdesen për interesat e veta dhe

-- qeveria duhet të ndërhyjë në ekonominë e një vendi. qeveria duhet të ndërhyjë në ekonominë e një vendi.

Konceptet kyçKonceptet kyçee të makroekonomisë të makroekonomisë

Konceptet kyçe të makroekonomisë janë:Konceptet kyçe të makroekonomisë janë: Produkti i Brendshëm Bruto,Produkti i Brendshëm Bruto, Inflacioni,Inflacioni, Rritja ekonomike,Rritja ekonomike, Punëzënia dhe papunësia,Punëzënia dhe papunësia, Cikli i Biznesit.Cikli i Biznesit.

Produkti i Brendshëm BrutoProdukti i Brendshëm Bruto Produkti i brendshëm Bruto (GDP) përfaqëson vlerën e të Produkti i brendshëm Bruto (GDP) përfaqëson vlerën e të

gjitha të mirave dhe shërbime përfundimtare të prodhuara gjitha të mirave dhe shërbime përfundimtare të prodhuara në një ekonomi në një periudhë të caktuar kohore.në një ekonomi në një periudhë të caktuar kohore.

Në këtë rast, duhet bërë dallimi në mes të GDP real dhe Në këtë rast, duhet bërë dallimi në mes të GDP real dhe atij nominal.atij nominal.

GDP nominal GDP nominal mat vlerën e produkteve për një periudhë mat vlerën e produkteve për një periudhë të caktuar kohore, me çmimet e periudhës në të cilin të caktuar kohore, me çmimet e periudhës në të cilin prodhohet produkti (çmimet e tanishme).prodhohet produkti (çmimet e tanishme).

GDP realGDP real mat produktin total të prodhuar në një mat produktin total të prodhuar në një ekonomi, për një periudhë të caktuar kohore, por duke ekonomi, për një periudhë të caktuar kohore, por duke marrë parasysh çmimet e vitit bazë (të dhënëmarrë parasysh çmimet e vitit bazë (të dhënë-mundet me -mundet me qene viti paraprak ose cili vit caktohet si vit bazëqene viti paraprak ose cili vit caktohet si vit bazë).).

100

500

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990

GDP real (dollarGDP real (dollarë të vitit 1987)

GDP nominal

GDP nominal është rritur më shpejt se GDP real sepse janë rritur çmimet ( Burimi: DRI/Mc Graw Hill)

Inflacioni dhe GDInflacioni dhe GDPP Kur GDP nominal rritet shumë më shpejt se ajo real në Kur GDP nominal rritet shumë më shpejt se ajo real në

një ekonomi, atëherë kemi inflacion.një ekonomi, atëherë kemi inflacion. Dhe diferenca midis ritmeve të rritjes së GDP real me atë Dhe diferenca midis ritmeve të rritjes së GDP real me atë

nominal ndodh sepse çmimet e të mirave dhe shërbimeve nominal ndodh sepse çmimet e të mirave dhe shërbimeve janë rritur apo ka pasur inflacion.janë rritur apo ka pasur inflacion.

Me inflacion kuptojmë rritjen e vazhdueshme të Me inflacion kuptojmë rritjen e vazhdueshme të çmimeve të nivelit të përgjithshëm të çmimeve.çmimeve të nivelit të përgjithshëm të çmimeve.

Te ngritjTe ngritjaa e nivelit të çmimeve kemi parasysh ngritjen në e nivelit të çmimeve kemi parasysh ngritjen në nivelin mesatar.nivelin mesatar.

Deflacioni- rënja e çmimeve mesatare nën nivelin e Deflacioni- rënja e çmimeve mesatare nën nivelin e periudhës paraardhëse.periudhës paraardhëse.

Desinflacioni- rënja e çmimeve mesatare por duke mbetur Desinflacioni- rënja e çmimeve mesatare por duke mbetur mbi nivelin e periudhës paraprake.mbi nivelin e periudhës paraprake.

GDP nominal dhe GDP real-GDP nominal dhe GDP real-shembullshembull

Produkti Produkti GDP GDP nominal nominal 2005 2005

GDP GDP nominal nominal 2006 2006

GDP real GDP real 2006 2006

Patate Patate 30x0.18E= 30x0.18E= 45x0.20= 45x0.20=

Speca Speca 14x0.25E= 14x0.25E= 28x0.30=28x0.30=

GjithsejGjithsej

Rritja dhe GDP realRritja dhe GDP real

Rritmi i rritjes së ekonomisë përfaqëson normën me të cilën rritet Rritmi i rritjes së ekonomisë përfaqëson normën me të cilën rritet GDP reale.GDP reale.

Tani bëhet pyetja se kush e shkakton rritjen e GDP real?Tani bëhet pyetja se kush e shkakton rritjen e GDP real?Ekzistojnë dy arsye që shkaktojnë rritjen e GDP real, ato janë:Ekzistojnë dy arsye që shkaktojnë rritjen e GDP real, ato janë: Arsyeja e parëArsyeja e parë e ndryshimit të GDP real është se ndryshon e ndryshimit të GDP real është se ndryshon

sasia e disponueshme e burimeve në një ekonomi (burimet sasia e disponueshme e burimeve në një ekonomi (burimet ndahen në kapital dhe punë), ndahen në kapital dhe punë),

Arsyeja e dytëArsyeja e dytë e ndryshimit të GDP real është se efiçienca me e ndryshimit të GDP real është se efiçienca me të cilin përdoren faktorët e prodhimit mund të ndryshojë. të cilin përdoren faktorët e prodhimit mund të ndryshojë. Përmirësimet e efiçiencës quhen rritje të rendimentit, do të Përmirësimet e efiçiencës quhen rritje të rendimentit, do të thotë që të njëjtët faktorë të prodhimit, mund të japin më thotë që të njëjtët faktorë të prodhimit, mund të japin më shumë produkt.shumë produkt.

Punëzënia dhe papunësiPunëzënia dhe papunësiaa

Punëzënia dhe papunësia janë ndër konceptet më Punëzënia dhe papunësia janë ndër konceptet më të rëndësishëm makroekonomik.të rëndësishëm makroekonomik.

Ajo pjesë e forcës punëtore që nuk është e zënë Ajo pjesë e forcës punëtore që nuk është e zënë me punë, përbën të papunët.me punë, përbën të papunët.

Raporti midis numrit të të papunëve dhe forcës Raporti midis numrit të të papunëve dhe forcës punëtore, e shprehur në përqindje përbën punëtore, e shprehur në përqindje përbën normën e papunësisë.normën e papunësisë.

Kush konsideroheKush konsiderohett si si ii papunë? papunë?Të papunë konsiderohen ata persona që nuk janë në Të papunë konsiderohen ata persona që nuk janë në

punë por që kërkojnë punë në mënyrë aktive, ose punë por që kërkojnë punë në mënyrë aktive, ose presin të rikthehen në punë. Një person është i papunë presin të rikthehen në punë. Një person është i papunë nëse nuk punon dhe:nëse nuk punon dhe:

kka bërë përpjekje specifike për të gjetur punë gjatë 4 a bërë përpjekje specifike për të gjetur punë gjatë 4 javëve të fundit;javëve të fundit;

ëështë pushuar nga puna dhe pret përsëri të thirret në shtë pushuar nga puna dhe pret përsëri të thirret në punë;punë;

ëështë duke pritur të njoftohet për punë të re në muajin shtë duke pritur të njoftohet për punë të re në muajin e ardhshëm.e ardhshëm.

TTë punësuarit plus të papunët e përbëjnë ë punësuarit plus të papunët e përbëjnë forcën forcën punëtore. punëtore. Të gjithë të tjerët që janë në moshë për Të gjithë të tjerët që janë në moshë për punë dhe janë të papunë dhe nuk bëjnë pjesë në punë dhe janë të papunë dhe nuk bëjnë pjesë në forcën punëtore ose të papunëve, ata konsiderohen forcën punëtore ose të papunëve, ata konsiderohen jashtë forcës punëtore (pensionistët, studentët, etj.).jashtë forcës punëtore (pensionistët, studentët, etj.).

Cikli i biznesit dhe hendeku i Cikli i biznesit dhe hendeku i prodhimitprodhimit

LLuhatjeuhatjett ee ekonomisë, herë në ekspansion e herë ekonomisë, herë në ekspansion e herë në recesion, që karakterizohen respektivisht në recesion, që karakterizohen respektivisht nga lëvizjet në ngritje dhe në ulje të produktit nga lëvizjet në ngritje dhe në ulje të produktit total, inflacionit, normës së interesit dhe total, inflacionit, normës së interesit dhe punësimit krijon të ashtuquajturit cikle të punësimit krijon të ashtuquajturit cikle të biznesit. biznesit.

Me cikël të biznesit kuptojmë modelin e Me cikël të biznesit kuptojmë modelin e zgjerimit dhe të ngushtimit, pak a shumë të zgjerimit dhe të ngushtimit, pak a shumë të përsëritshëm të aktivitetit ekonomik rreth përsëritshëm të aktivitetit ekonomik rreth shtegut të rritjes potenciale.shtegut të rritjes potenciale.

Cikli i biznesit dhe hendeku i prodhimitCikli i biznesit dhe hendeku i prodhimit

GDPreal

Koha

Kulmi

Kulmi

Pika më e ulët

Pika më e ulët

Rrënja

Rritja

Gjatësia e ciklit

Prirja- GDP potencial

Hendeku i prodhimit

Hendeku i prodhimit mat hendekun (shmangien, Hendeku i prodhimit mat hendekun (shmangien, diferencën) në mes prodhimit aktual dhe diferencën) në mes prodhimit aktual dhe prodhimit që do të prodhimit që do të mmund të prodhonte und të prodhonte ekonomia ekonomia meme përdorimin e plotë të burimeve përdorimin e plotë të burimeve ekzistuese.ekzistuese.

Dallimi në mes produktit aktual dhe atij Dallimi në mes produktit aktual dhe atij potencial:potencial:

Produkti potencial përfaqëson nivelin e Produkti potencial përfaqëson nivelin e prodhimit në punëzënien e plotë.prodhimit në punëzënien e plotë.

Produkti aktual është niveli i prodhimit i cili Produkti aktual është niveli i prodhimit i cili aktualisht prodhohet në një ekonomi.aktualisht prodhohet në një ekonomi.